Thomas von Aquin (Joos van Ghent & Pedro Berruguete, Musée du Louvre, Paris)        
CORPUS THOMISTICUM
 
Ludwig Schütz
Thomas-Lexikon
 
V
 
 
3. Auflage von Enrique Alarcón vorbereitet
Pamplona, Universität von Navarra, 2006




U Inhaltsverzeichnis Z


vacuus, a, um



a) leer, ledig, synonym mit inanis (← sub a), der Gegensatz zu plenus: dicitur terra inanis et vacua, th. I. 66. 1 ad 1.

b) unnütz, vergeblich, synonym mit frustra (←), inanis (← sub b) und vanus (← sub c), der Gegensatz zu efficax: orationes iustorum non sunt vacuae, sed efficaces, th. I. II. 114. 6 ob. 2.




vanus, a, um



a) gehaltlos, eitel, nichtig: quandoque enim accipitur vanum pro eo, quod non habet subsistentiam (Dasein), secundum quod res falsae dicuntur vanae, mal. 9. 1 c; aliquando enim (vanum) dicitur falsum, praec. 2.

b) bestandlos, keinen festen Bestand habend: quandoque vero accipitur vanum pro eo, quod non habet soliditatem vel firmitatem, secundum quod dicitur Vanitas vanitatum et omnia vanitas, quod dicitur propter mutabilitatem rerum, mal. 9. 1 c.

c) fruchtlos, eitel, unnütz, vergeblich, synonym mit frustra (←), inanis und vacuus (← sub b): quandoque vero dicitur vanum, quod aliquid non consequitur finem debitum, sicut dicitur aliquis in vanum medicinam sumpsisse, qui non est consecutus sanitatem, mal. 9. 1 c; vanum enim est, quod est ad finem, quem non potest consequi, cg. III. 44; aliquando dicitur vanum inutile, praec. 2; vgl. 1 sent. 2. 1. 4 ad 3; 2 phys. 10 f; 7 met. 6 a.

d) sündhaft: aliquando autem dicitur vanum peccatum vel iniustitia, praec. 2.




vegetabilis, e



lebend, belebend, pflanzlich, synonym mit nutritivus (← sub b) und vegetativus (←): vegetabilia id est plantae participant, 2 anim. 3 g.




vegetativus, a, um



lebend, belebend, pflanzlich, synonym mit nutritivus (← sub b) und vegetabilis (←) .




velle
(→ volitus)



a) wollen im weitern Sinne des Wortes, d. i. jedwede Tätigkeit des Willens, synonym mit voluntas (← sub c). Über den Unterschied zwischen non velle & nolle heißt es: Differt nolo et non volo, quia, cum dicitur Non volo, negatur actus, et ideo opponitur sicut negatio ad affirmationem, sed in hoc Nolo et in toto condeclinio (Abwandlung) eius remanet actus voluntatis affirmatus, et negatio fertur (zielt) ad nolitum, unde sensus est Nolo hoc id est volo hoc non esse, 1 sent. 6. exp.; vgl. 3 eth. 3 a.

b) wollen im engern Sinne des Wortes, d. i. etwas wollen, was und insofern es Ziel des Wollens ist, ebenfalls synonym mit voluntas (← sub d): electio et voluntas id est ipsum velle sunt diversi actus, th. I. 83. 4 ad 2; vgl. ib. ob. 2; actus autem voluntatis in finem videntur esse tres, scilicet velle, frui et intendere, ib. I. II. 8 pr.; velle (est actus voluntatis), prout ratio proponit voluntati aliquid bonum absolute, sive sit propter se eligendum, ut finis, sive propter aliud, ut quod est ad finem, utrumque enim velle dicimur, verit. 22. 15 c.




velleitas



bedingtes, unvollkommenes, nicht zur Tat führendes, nicht zur Ausführung gelangendes Wollen, der Gegensatz zu voluntas absoluta et completa sive perfecta (→ voluntas sub b): iudex iustus simpliciter vult homicidam suspendi, sed secundum quid vellet eum vivere, scilicet inquantum est homo. Unde magis potest dici velleitas, quam absoluta voluntas, th. I. 19. 6 ad 1; voluntas incompleta est de impossibili, quae secundum quosdam velleitas dicitur, quia scilicet aliquis vellet illud, si esset possibile, ib. I. II. 13. 5 ad 1; talis voluntas (qua volumus aliquid secundum quid, sc. si aliud non obsistat, quod per deliberationem rationis invenitur) magis est dicenda velleitas, quam absoluta voluntas, quia scilicet homo hoc vellet, si aliud non obsisteret, ib. III. 21. 4 c; voluntas, quae dicitur esse impossibilium, non est perfecta voluntas tendens in aliquid consequendum, quia nullus tendit in id, quod existimat impossibile, . . . sed est quaedam imperfecta voluntas, quae dicitur velleitas, quia scilicet aliquis vellet id, quod existimat impossibile, sed sub hac condicione, si possibile esset, mal. 16. 3 ad 9; quamvis voluntas completa non sit de impossibili, est tamen de ipso velleitas quaedam, id est voluntas condicionata; velleitas enim, si esset possibile, quod hoc non fuisset, 4 sent. 14. 1. 1. 6 ad 3; vgl. ib. 17. 2. 1. 1 ad 3; 43. 1. 4. 1 ad 2; 2 sent. 33. 2. 2 ad 2; 3 sent. 17. 1. 2. 1 c.




venari



jagen, erjagen, aufsuchen: venatur secundum particulam definitionis, 2 anim. 1 e; vgl. ib. f; reminiscendo venamur id est inquirimus, mem. 5 b.




venativus, a, um



jagend, erjagend, aufsuchend, untersuchend.




venereus, a, um



geschlechtlich.




venialis, e



leicht verzeihlich, lässlich: veniale quasi facile remissibile, cg. III. 130.




venialiter



in leicht verzeihlicher oder lässlicher Weise.




verbalis, e



a) das Wort im Allgemeinen betreffend.

b) das Zeitwort betreffend.




verbum



a) Wort im Allgemeinen, unter welchem ebenso wohl ein Zeitwort (↓ sub b), als ein Nennwort oder Name (→ nomen sub a) verstanden werden kann, synonym mit vox (← sub b): definitio verbi supra posita datur de verbo communiter sumpto, 1 perih. 5 d; hoc nomen verbum imponitur vel a verberatione aeris vel a boatu, secundum quod verbum nihil aliud est, quam verum boans, verit. 4. 1 ob. 8; vgl. ib. ad 8; vox autem, quae non est significativa, verbum dici non potest, th. I. 34. 1 c; verbum est terminus huius actus, qui est dicere, nihil enim dicitur, nisi verbum, 1 sent. 27. 2. 2. 1 ob. 3.

b) Zeitwort, der Gegensatz zu nomen (← sub a): (verbum est) vox significativa ad placitum, . . . quae consignificat tempus, . . . cuius nulla pars extra significat . . . et est semper eorum, quae de altero praedicantur, nota id est signum, quia scilicet nomina et participia possunt poni ex parte subiecti et praedicati, sed verbum semper est ex parte praedicati, 1 perih. 5 a; proprium autem verbi est, ut significet actionem vel passionem, ib.; vgl. ib. b-g; th. I. 13. 1 ob. 3 & ad 3; Aristoteles: De interpr. 3, 16. b. 6 sq.; verbum enim quodlibet resolvitur in hoc verbum est et participium; nihil enim differt dicere homo convalescens est et homo convalescit, 5 met. 9 c; vgl. 1 perih. 5 g.

c) Wort im Sinne einer göttlichen Person, d. i. die zweite Person in der Gottheit (= verbum Dei sive divinum, th. I. 34. 1 ad 1; cg. I. 53 & III. 59; declar. 7): Verbum est forma exemplaris, th. I. 3. 8 ad 2; in Verbo importatur (ist eingeschlossen) respectus ad creaturam, ib. 34. 3 c; Verbum est proprium nomen Filii, ib. 37. 1 c; cum proprio Filii, inquantum est Verbum, ib. 39. 8 c; quae est verbum ipsius, cg. I. 53.

d) Wort im uneigentlichen Sinne, Befehl: dicitur autem figurative quarto modo verbum id, quod verbo significatur vel efficitur, sicut consuevimus dicere hoc est verbum, quod dixi tibi vel quod mandavit rex, demonstrato aliquo facto, quod verbo significatum est, vel simpliciter enuntiantis vel etiam imperantis, th. I. 34. 1 c.




verecundia



Scham: verecundia, quae est timor turpis, th. I. II. 24. 4 c; vgl. ib. II. II. 144. 4 c; verecundia dicitur esse bonum ex suppositione alicuius turpis commissi, ib. I. II. 39. 1 c; verecundia non est timor de actu ipso peccati, sed de turpitudine vel ignominia, quae consequitur ipsum, quae est a causa extrinseca, ib. 42. 3 ad 4; vgl. ib. 41. 4 ad 2 & 3; verecundia, quae est timor turpitudinis, primo et principaliter respicit vituperium seu opprobrium, et quia vituperium proprie debetur vitio, sicut honor virtuti, ideo ex consequenti verecundia respicit turpitudinem vitiosam, ib. II. II. 144. 2 c; verecundia proprie loquendo non est virtus, ib. 1 c; quandoque verecundia dicitur virtus, cum sit quaedam laudabilis passio, ib.; vgl. ib. I. II. 24. 4 a; 2 eth. 9 i; 4 eth. 17 a-m.




verisimilitudo



Wahrscheinlichkeit.




veritas
(vgl. verus)



a) Wahrheit im allgemeinen Sinne des Wortes, der Gegensatz zu falsitas (← sub a): alio modo (veritas) definitur secundum id, quod formaliter rationem veri perficit, et sic dicit Isaac (in libro De definitionibus), quod veritas est adaequatio rei et intellectus, verit. 1. 1 c; vgl. th. I. 16. 1 c & 2 ob. 2; 21. 2 c; veritatis est rectitudo sola mente perceptibilis, 1 sent. 19. 5. 1 ob. 4; ratio (Wesen) veritatis per prius (nach Weise des Frühern) in intellectu, quam in re, ib. c; veritas habet fundamentum in re, sed ratio eius completur per actionem intellectus, quando scilicet apprehenditur eo modo, quo est, ib.; vgl. ib. ad 5 & 3 c; verit. 1. 1 c, 5 ob. 12 & ad 12; veritas fundatur in esse rei magis, quam in quidditate, 1 sent. 19. 5. 1 c; vgl. ib. ad 7; veritas principaliter est in intellectu, secundario vero in rebus, secundum quod comparantur ad intellectum ut ad principium, th. I. 16. 1 c; est in intellectu divino quidem veritas proprie et primo, in intellectu vero humano proprie quidem et secundario, in rebus autem improprie et secundario, quia non nisi in respectu ad alterutram duarum veritatum, verit. 1. 4 c.

b) Wahrheit per eminentiam im Sinne einer veritas rei: veritatem divinam, quae antonomastice (←) est veritas, cg. I. 1; illius summae naturae, quae est ipsa veritas, cum sit suum intellectum esse, ib. III. 47; illud tantum sua veritas est, quod est suum esse, quod est proprium soli Deo, ib. 51.

c) Wahrheit, wahres Urteil, wahrer Satz: si ergo loquamur de veritate, prout existit in intellectu secundum propriam rationem (Wesen), sic in multis intellectibus creatis sunt multae veritates, etiam in uno et eodem intellectu secundum plura cognita, th. I. 16. 6 c; remanet prima veritas, sed mutatur secunda, ib. 8 ad 3; vgl. ib. ad 4; hebraica veritas habet Elohim, ib. 39. 3 ob. 2; veritatem aliquam investigantes, cg. I. 2; huic etiam veritati sacra Scriptura testimonium perhibet, ib. 3; vgl. ib. 4 & 5; sicut ab una facie hominis resultant multae facies in speculo, ita ab una prima veritate resultant multae veritates, in mentibus hominum, cg. III. 47; vgl. th. I. 16. 6 c; verit. 1. 4 ad 8 s. c.

d) Wirklichkeit: idolum est Deus secundum opinionem et non secundum veritatem, th. I. 13. 10 ob. 2; ut veritas responderet figurae, ib. III. 46. 10 ad 2; ad ostendendum veritatem naturae assumptae, ib. 50. 1 c; aliquod phantasma esset, et non veritas carnis, cg. IV. 55; ad demonstrandam suae resurrectionis veritatem, ib. 83.

e) Wahrhaftigkeit: virtus, quae dicitur veritas, non est veritas communis, sed quaedam veritas, secundum quam homo in dictis et factis ostendit se, ut est, th. I. 16. 4 ad 3; vgl. ib. 21. 2 ad 2; I. II. 60. 5 c; fides enim nostra regulatur secundum veritatem divinam, ib. I. II. 64. 4 c; alio modo potest dici veritas, qua aliquis verum dicit, secundum quod per eam aliquis dicitur verax, et talis veritas sive veracitas necesse est quod sit virtus, ib. II. II. 109. 1 c; vgl. ib. ad 3 & 2 c; hoc autem ad virtutem veritatis pertinet, ut in suis factis et dictis aliquis talem se exhibeat, qualis est, cg. I. 93; vgl. 4 sent. 17. 3. 2. 3 c; 2 eth. 9 f; 4 eth. 15 a.




verus, a, um
(vgl. veritas)



a) wahr, wirklich, der Gegensatz zu falsus, apparens und similitudinarius (←): verum nominat id, in quod tendit intellectus, th. I. 16. 1 c; verum . . . est bonum intellectus, 1 perih. 3 b; vgl. 1 phys. 10 c; proprium autem obiectum intellectus est verum, th. I. II. 3. 7 c; veri enim ratio (Wesen) consistit in adaequatione rei et intellectus, verit. 1. 3 c; nihil aliud est verum, quam esse quod est, vel non esse quod non est, 1 perih. 13 g; cum verum sit in intellectu, secundum quod conformatur rei intellectae, necesse est, quod ratio veri ab intellectu ad rem intellectam derivetur, ut res etiam intellecta vera dicatur, secundum quod habet aliquem ordinem (Hinordnung) in intellectum, th. I. 16. 1 c; vgl. verit. 1. 2 c; licet verum proprie non sit in rebus, sed in mente, res tamen interdum vera dicitur, secundum quod proprie actum (Wirklichkeit) propriae naturae consequitur, cg. I. 60; animae et res aliae verae quidem dicuntur in suis naturis, secundum quod similitudinem illius summae naturae habent, quae est ipsa veritas, ib. III. 47; sicut verum per prius (nach Weise des Frühern) invenitur in intellectu, quam in rebus, ita etiam per prius invenitur in actu intellectus componentis et dividentis, quam in actu intellectus quidditates rerum formantis, verit. 1. 3 c; verum per prius dicitur de veritate intellectus, et de enuntiatione dicitur, inquantum est signum illius veritatis, de re autem dicitur, inquantum est causa, 1 sent. 19. 5. 1 c; vgl. 2 sent. 37. 1. 2 ad 1; 1 perih. 7 a.

b) wahrhaftig, wahrheitsliebend, aufrichtig: circa verum medius est ille, qui dicitur verus, 2 eth. 9 f; vgl. 4 eth. 15 h & i.




vestigium



Spur im eigentlichen und uneigentlichen Sinne des Wortes: vestigium, secundum quod hic sumitur, metaphorice accipitur, et sumitur ad similitudinem vestigii proprie dicti, quod est impressio quaedam confuse ducens in cognitionem alicuius, cum non repraesentet ipsum, nisi secundum partem, scilicet pedum et secundum inferiorem superficiem tantum; tria ergo considerantur in ratione (Begriff) vestigii, scilicet similitudo, imperfectio similitudinis et quod per vestigium in rem, cuius est vestigium, devenitur, 1 sent. 3. 2. 1 c; imago in hoc differt a vestigio, quod vestigium est confusa similitudo alicuius rei et imperfecta, imago autem repraesentat rem magis determinate secundum omnes partes et dispositiones partium, ex quibus etiam aliquid de interioribus rei percipi potest, ib. 3. 1 c; vestigium enim demonstrat motum alicuius transeuntis, sed non qualis sit, th. I. 45. 7 c; perturbatio irae usque ad exteriora membra perducitur, et maxime ad illa membra, in quibus expressius lucet vestigium cordis, sicut in oculis et in facie et in lingua, ib. I. II. 48. 4 c; sicut pes ab aeterno fuisset causa vestigii, si ab aeterno fuisset impressus in pulvere, cg. I. 43; aliquale vestigium in se divinae imitationis retinent, ib. 8; dicitur in eis esse trinitatis vestigium, ib. IV. 26; apostolorum vestigia imitantur, ib. 96.




via



a) Weg, Gang, Lauf im allgemeinen Sinne dieser Wörter: non remanet amplius via, th. I. 1. 8 c; est quasi in quadam via, qua debet tendere ad patriam, ib. 113. 4 c; vgl. ib. II. II. 24. 4 c; secunda via talis est, cg. I. 13; insunt ut in via ad naturam, ib. III. 65.

b) Weg des Lebens, Reise zum himmlischen Vaterlande, der Gegensatz zu patria (← sub b): cognoscimus Deum in via per similitudinem eius in creaturis resultantem, th. I. 56. 3 c; finis autem viae hominis est mors sua, 2 sent. 7. 1. 2 c; homo in mundo est sicut in via, Ps. 5 e.

c) Methode, Verfahren, synonym mit modus (← sub c), processus (← sub b) und ratio (← sub o).




viator



a) Wanderer, Waller: ex persona viatoris, qui semper indiget ductore, procuratore et defensore, Ps. 30 c.

b) Erdenwaller, Pilger zum himmlischen Vaterlande, der Gegensatz zu comprehensor (← sub b): angeli non sunt viatores, sed comprehensores, th. I. 62. 9 a; cuilibet homini, quamdiu viator est, custos angelus deputatur, ib. 113. 4 c; secundum animam erat comprehensor, sed ratione passibilitatis corporis erat viator, ib. ad 1; ex hoc enim dicimur esse viatores, quod in Deum tendimus, qui est ultimus finis nostrae beatitudinis, ib. II. II. 24. 4 c; vgl. ib. 83. 11 c; aliquis dicitur viator ex hoc, quod tendit in beatitudinem, comprehensor autem dicitur ex hoc, quod iam beatitudinem obtinet, ib. III. 15. 10 c; vgl. comp. 1. 237.




vidualis, e



witwenmäßig.




vindicativus, a, um



rächend, strafend.




vindicta



Rache, Strafe: quod scilicet ira sit appetitus vindictae, mal. 12. 1 c; naturalius est homini, appetere vindictam iniuriarum illarum, quam ab hoc deficere, th. II. II. 157. 2 ad 2; vgl. ib. 158. 1 ad 3 & 7 c & ad 3.




violenter



auf gewaltsame Weise, mit Gewalt, der Gegensatz zu naturaliter, per naturam und voluntarie (←): quae violenter corrumpuntur, cg. II. 33; aut enim hoc fuit violenter, aut per naturam, ib. 83.




violentia
(vgl. violentus)



a) Gewalt, Zwang im weitern Sinne dieser Wörter, synonym mit coactio (←) und vis (← sub c), der Gegensatz zu natura (←), naturale und voluntarium (← sub a): violentia directe opponitur voluntario, sicut etiam et naturali. Commune est enim voluntario et naturali, quod utrumque sit a principio intrinseco, violentum autem est a principio extrinseco, th. I. II. 6. 5 c; si per se, vel per violentiam, vel per naturam, cg. I. 13; in hoc, quod aliquid patiatur et nihil ad actum conferat, violentiae definitio consistit, 3 sent. 23. 1. 1 c; hoc enim dicimus violentiam pati, quod per vim fortioris agentis removetur a propria inclinatione, 1 cael. 17 a; violentia enim est, cum aliquid agit secundum impetum exterioris agentis contra voluntatem vim passi, 5 met. 6 c; vgl. 3 eth. 1 d.

b) Gewaltsamkeit, Gewalttätigkeit: utitur quandoque quidem vi, quod pertinet ad violentias, th. II. II. 118. 8 c; vgl. mal. 13. 3 c. Die violentia in diesem Sinne ist eine filia der avaritia (←) .




violentus, a, um



gewaltsam, erzwungen im weitern und engern Sinne dieser Wörter, synonym mit coactus und involuntarius (←), der Gegensatz zu naturalis und voluntarius (←): violentum enim repugnat naturali, sicut et voluntario, quia utriusque principium est intra, violenti autem principium est extra, mal. 6. 1 c; vgl. cg. III. 88; hoc dicimus esse violentum, quod est contra inclinationem rei, th. I. 82. 1 c; violentum est praeter naturam, cg. I. 39; omne autem violentum est contra naturam, ib. II. 83; vgl. 1 cael. 4 b; 2 cael. 1 h & i; violentum est quasi excisio quaedam eius, quod est secundum naturam, 2 cael. 23 d; vgl. ib. 4 d; omne violentum est triste sive flebile, 5 met. 6 c; violenta non sunt culpabilia, ib.




virginalis, e



jungfräulich.




virginitas



Jungfrauschaft, Jungfräulichkeit, der Gegensatz zu commixtio virilis (vgl. pot. 1. 3 ad 6 c): nomen virginitatis a virore sumptum videtur, et sicut illud dicitur virens et in suo virore persistere, quod non est ex superabundantia caloris adustionem expertum, ita etiam virginitas hoc importat (bedeutet), quod persona, cui inest, immunis sit a concupiscentiae adustione, quae esse videtur in consummatione maximae delectationis corporalis, qualis est venereorum delectatio, th. II. II. 152. 1 c; virginitas est quaedam specialis virtus habens se ad castitatem, sicut magnificentia ad liberalitatem, ib. 3 c; vgl. ib. I. II. 64. 1 ob. 3 & ad 3; 4 sent. 33. 3. 2 c; in omnibus enim accipitur virginitas pro integritate corporis, 2 Cor. 11. 1; integritas membri corporalis per accidens se habet ad virginitatem, ipsa autem immunitas a delectatione, quae consistit in seminis resolutione, se habet materialiter, ipsum autem propositum perpetuo abstinendi a tali delectatione se habet formaliter et completive in virginitate, th. II. II. 152. 1 c; vgl. ib. 3 c; quodl. 5. 2. 3 c; 6. 10. 18 c; 2 sent. 20. 1. 2 ad 1; virginitas condividitur (wird unterschieden und zugleich nebengeordnet) viduitati et pudicitiae coniugali, th. II. II. 152. 3 ob. 5.




virgo



Jungfrau (vgl. virginitas): potest tamen coniugatus melior esse, quam virgo, th. II. II. 152. 4 ad 2; solus ipse virgines benedicit, 4 sent. 25. 1. 1 c; vgl. ib. 38. 1. 5 c; perfectior est victoria virginum, quam viduarum, ib. 49. 5. 3. 1 ad 1.




virtualis, e



a) die Kraft eines Dinges betreffend, von ihr ausgehend, synonym mit potentialis (← sub a).

b) der Kraft oder der Macht oder der Möglichkeit nach seiend, synonym mit potentialis (← sub b), der Gegensatz zu actualis (← sub a) und habitualis (←) .

c) tugendhaft, synonym mit virtuosus (← sub b), der Gegensatz zu vitiosus (←) .




virtualiter



der Kraft oder der Macht oder der Möglichkeit nach, synonym mit potentialiter (←), der Gegensatz zu actualiter (← sub b) und habitualiter (←): quidquid autem potest habere rationem entis et veri, totum est virtualiter in Deo, th. I. 19. 6 ad 2; sic est virtualiter omnia, cg. II. 15; aliud est habitualiter referre in Deum et aliud virtualiter, virt. 2. 11 ad 3.




virtuosus, a, um



a) kräftig, stark: quanto aliquod agens est virtuosius, tanto ad magis distans eius actio procedit, th. I. 8. 1 ob. 3; vgl. ib. ad 3; unumquodque agens tanto est virtuosius in agendo, quanto potentiam magis remotam ab actu (Wirklichkeit) in actum reducit (hinüberführt), cg. I. 43; quaedam etiam perfectiora et virtuosiora ex quibusdam imperfectioribus et infirmioribus, ib. III. 22; virtuosius est bonum in bonitate, quam in malitia malum, ib. 71; unumquodque quanto est magis unitum (→ unire), tanto est magis virtuosum et dignius, ib. IV. 1.

b) tugendhaft, synonym mit virtualis (← sub c), der Gegensatz zu vitiosus (←): inquantum est virtuosus, th. I. 5. 5 ad 3; bonum hominis est esse virtuosum vel sapientem, ib. 25. 6 c; est enim bonus et virtuosus, qui gaudet in operibus virtutum, ib. I. II. 34. 4 c; virtuosus namque secundum eam (sc. virtutem) dicitur bonus et opus eius bonum, cg. I. 92; quod ad propriam operationem bene se habet, dicitur virtuosum et bonum, ib. III. 25.




virtus



a) Kraft, Vermögen, Fähigkeit, d. i. nächstes Prinzip einer Tätigkeit, synonym mit potentia, potestas (← sub b) und vis (← sub a): nomen virtutis secundum sui primam impositionem videtur in quandam violentiam sonare, unde in III. Caeli et Mundi (2, 301. b. 17 sqq.) dicitur, quod motus accidentalis id est violentus est, qui est a virtute id est a violentia, non cum auxilio naturae, 3 sent. 23. 1. 3. 1 c; vgl. 3 cael. 7 f; virtus significat principium motus vel actionis, th. I. II. 26. 2 ad 1; vgl. ib. 41. 1 ad 1; cg. I. 43; virtus ponitur media inter substantiam et operationem, pot. 1. 1 ob. 14; virtus hic non sumitur pro habitu, . . . sed communiter pro omni eo, quod potest esse principium alicuius operationis vel motus, 3 sent. 27. 1. 1 ad 1; vgl. nom. 4. 12; semper virtus nominat principium alicuius, 4 sent. 1. 1. 4. 2 c; virtus dicitur, secundum quod est principium actionis et tenet se ex parte (gehört zu) causae efficientis, ib. 46. 1. 1. 2 ad 1.

b) personifizierte Kraft, d. i. Kraft im Sinne eines persönlichen Wesens: omnes enim caelestes spiritus dicuntur et angeli et virtutes, th. I. 108. 5 ob. 1; vgl. ib. ad 1 & 6 c; proprium officium virtutum esse videtur corpora caelestia movere, quae sunt causa eorum, quae in natura inferiori aguntur, et hoc etiam ipsum nomen sonat, quia virtutes caelorum dicuntur, 4 sent. 48. 1. 4. 3 c; virtutes dicuntur illi spiritus, per quos signa frequentius fiunt, cg. II. 80; virtutes vero (connumerat) inter infimos, ib.; vgl. 2 sent. 9. 1. 3 c; comp. 1. 126; Eph. 1. 7.

c) Kraft, Macht, Möglichkeit zu einem Sein, synonym mit potentia (← sub d) und potestas (← sub e), der Gegensatz zu actus (← sub b) und habitus (← sub c): cum tota scientia virtute contineatur in principiis, th. I. 1. 7 c; anima intellectiva virtute continet id, quod sensitiva habet, ib. 76. 3 ad 4; formae elementorum manent in mixto non actu, sed virtute, ib. 4 ad 4; effectus virtute praeexistunt in causa, ib. 84. 2 c; conclusiones virtute continentur in primis principiis, ib. II. II. 44. 2 c; vgl. verit. 14. 11 c; caelum habet virtutem, ut sit semper, cg. I. 20; cui competit tota virtus essendi, ib. 28; nihil ei de virtute albedinis deesse potest, ib.; vgl. ib. 31, 55, 65 & 76; II. 30, 36 & 56; III. 56.

d) Tüchtigkeit, Tugend, synonym mit bonitas (← sub a) und perfectio (← sub b): virtus nominat quandam perfectionem, th. I. II. 55. 1 c; vgl. 7 phys. 6 a; proprie quidem virtus perfectio quaedam est, . . . communiter autem dicitur virtus omne, quod est bonum et laudabile in humanis actibus vel passionibus, th. II. II. 144. 1 c; virtus autem est bonitas quaedam, cg. I. 92; quia non potest aliquid alteri violentiam inferre, nisi per potentiam perfectam, secundum quam agat et non patiatur, inde tractum est nomen virtutis ad significandam omnem potentiam perfectam, sive qua potest aliquid in se ipso subsistere, sive qua potest operari, 3 sent. 23. 1. 3. 1 c; virtus secundum sui nominis rationem (Bedeutung) potentiae complementum designat, unde et vis dicitur, secundum quod res aliqua per potestatem completam, quam habet, potest sequi suum impetum vel motum; virtus enim secundum suum nomen potestatis perfectionem demonstrat. Unde Philosophus dicit in I. Cael. et Mund. (c. 11, 281. a. 11 sq.), quod virtus est ultimum in re de potentia. Quia vero potentia ad actum dicitur, complementum potentiae attenditur penes hoc, quod completam operationem suscipit. Quia vero operatio est finis operantis, cum omnis res secundum Philosophum in I. Cael. et Mund. (c. 3, 286. a. 8. sq.) sit propter suam operationem sicut propter finem proximum, unumquodque est bonum, secundum quod habet completum ordinem ad suum finem. Inde est, quod virtus bonum facit habentem et opus (Tätigkeit) eius reddit bonum, ut dicitur in II. Ethic. (c. 5, 1106. a. 15 sqq.), et per hunc etiam modum patet, quod est dispositio perfecti ad optimum, ut dicitur in VII. Phys. (c. 3), et haec omnia conveniunt virtuti cuiuscumque rei. Nam virtus equi est, quae facit ipsum bonum et opus ipsius; similiter virtus lapidis vel hominis vel cuiuscumque alterius. Secundum autem diversam condicionem potentiarum diversus est modus complexionis ipsius. Est enim aliqua potentia tantum agens, aliqua tantum acta vel mota, alia vero agens et acta. Potentia igitur, quae est tantum agens, non indiget ad hoc, quod sit principium actus aliquo inducto; unde virtus talis potentiae nihil est aliud, quam ipsa potentia. Talis autem potentia est divina, intellectus agens et potentiae naturales, unde harum potentiarum virtutes non sunt aliqui habitus, sed ipsae potentiae sunt in se ipsis completae. Illae vero potentiae sunt tantum actae, quae non agunt nisi ab aliis motae, nec est in eis agere vel non agere, sed secundum impetum virtutis moventis agunt, et tales sunt vires sensitivae secundum se consideratae, unde in III. Ethic. dicitur, quod sensus nullius actus est principium. Et hae potentiae perficiuntur ad suos actus per aliquid superinductum, quod tamen non inest eis sicut aliqua forma manens in subiecto, sed solum per modum passionis, sicut species (Bild) in pupilla. Unde nec harum potentiarum virtutes sunt habitus, sed magis ipsae potentiae, secundum quod sunt actu passae a suis activis. Potentiae vero illae sunt agentes et actae, quae ita moventur a suis activis, quod tamen per eas non determinantur ad unum, sed in eis est agere, sicut vires aliquo modo rationales. Et hae potentiae complentur ad agendum per aliquid superinductum, quod non est in eis per modum passionis tantum, sed per modum formae quiescentis et manentis in subiecto, ita tamen, quod per eas non de necessitate potentia ad unum cogatur, quia sic potentia non esset domina sui actus. Harum potentiarum virtutes non sunt ipsae potentiae, neque passiones, sicut est in sensitivis potentiis, neque qualitates de necessitate agentes, sicut sunt qualitates rerum naturalium, sed sunt habitus, secundum quos potest quis agere, cum voluerit, ut dicit Commentator in III. de Anima (t. c. 18), virt. 1. 1 c; vgl. ib. ad 6; virtus ex impositione sui nominis significat complementum activae potentiae (eines Vermögens zur Tätigkeit). Activa autem potentia duplex est, quaedam quidem, cuius actio terminatur ad aliquid actum extra, sicut in aedificatione actio terminatur ad aedificatum, quaedam vero est, cuius actio non terminatur ad extra, sed consistit in ipso agente, ut visio in vidente, ut habetur a Philosopho in IX. Metaph. (c. 8, 1050. a. 36). In his autem duabus potentiis diversimode sumitur complementum. Quidam enim actus primarum potentiarum, ut ibidem Philosophus dicit, non sunt in faciente, sed in facto; ideo complementum potentiae accipitur ibi penes id, quod fit, unde et virtus deferentis pondera dicitur esse in hoc, quod maximum pondus defert, ut patet in I. Cael. et Mund. (c. 11, 281. a. 11 sqq.), et similiter virtus aedificatoris in hoc, quod facit domum optimam. Sed quia alterius potentiae actus consistit in agente, non in aliquo acto, ideo complementum illius potentiae accipitur secundum modum agendi, ut scilicet debite et convenienter operetur, ex quo habet eius actus, ut bonus dicatur; et inde est, quod in huiusmodi potentiis virtus dicitur, quae opus bonum reddit, verit. 14. 3 c; virtus qualitercumque accipiatur, significat potentiae complementum, et inde est, quod virtus uniuscuiusque rei est, quae bonum facit habentem et opus eius bonum reddit, quodl. 4. 2. 2 c; virtus enim universaliter cuiuslibet rei est, quae bonum facit habentem et opus eius bonum reddit, unde virtus corporis dicitur, secundum quam bene se habet et bene operatur, ut sanitas, 7 phys. 5 e; omnis virtus subiectum, cuius est, facit bene habere et opus eius bene se habens. Sicut virtus oculi est, per quam et oculus est bonus et per quam bene videmus, quod est proprium opus oculi; similiter etiam virtus equi est, quae facit equum bonum et per quam equus bene operatur opus suum, quod est velociter currere et suaviter ferre ascensorem et audacter exspectare bellatores. Et huius ratio est, quia virtus alicuius rei attenditur secundum ultimum, quod potest, puta (z. B.) in eo, quod potest ferre centum libras, virtus eius determinatur non ex hoc, quod fert quinquaginta, sed ex hoc, quod centum, ut dicitur in I. Cael. et Mund. (c. 11, 281. a. 11 sqq.). Ultimum autem, ad quod potentia alicuius rei se extendit, est bonum opus. Et ideo ad virtutem cuiuslibet rei pertinet, quod reddat bonum opus. Et quia perfecta operatio non procedit, nisi a perfecto agente, consequens est, quod secundum virtutem propriam unaquaeque res et bona sit et bene operetur, 2 eth. 6 b; vgl. th. I. II. 21. 2 a; 56. 3 c; II. II. 17. 1 c; cg. I. 37 & 61; hebd. 3; potentiae naturales (quae secundum seipsas sunt determinatae ad suos actus) secundum seipsas dicuntur virtutes, th. I. II. 55. 1 c.

e) Tugend des Menschen im Sinne eines habitus, der Gegensatz zu malitia und vitium (← sub b): virtutes sunt habitus, virt. 1. 1 c; vgl. 2 eth. 5 l; th. I. II. 55. 1 c; virtus est bona qualitas mentis, qua recte vivitur, qua nullus male utitur, th. I. II. 55. 4 ob. 1; vgl. ib. c; virt. 1. 2 ob. 1 & c; virtutes autem nihil aliud sunt, quam perfectiones quaedam, quibus ratio ordinatur in Deum et inferiores vires disponuntur secundum regulam rationis, th. I. 95. 3 c; virtus hominis erit habitus quidam, . . . ex quo homo fit bonus formaliter loquendo, sicut albedine fit aliquis albus, et per quem aliquis bene operatur, 2 eth. 6 b; de condicione virtutis est, ut virtuosus et firmiter et delectabiliter operetur, cg. III. 116; vgl. ib. 26 & 150; th. I. 18. 2 ad 2; I. II. 65 ob. 3 ob. 2; II. II. 104. 2 ad 3; delectatio est de necessitate virtutis et pertinet ad rationem (Wesen) ipsius, 1 eth. 13 e; vgl. 2 eth. 3 a-k; habitibus virtutum ad tria indigemus. Primo ut sit uniformitas in sua operatione; ea enim, quae ex sola operatione dependent, facile immutantur, nisi secundum aliquam inclinationem habitualem fuerint stabilita. Secundo ut operatio perfecta in promptu habeatur; nisi enim potentia rationalis per habitum aliquo modo inclinetur ad unum, oportebit semper, cum necesse fuerit operari, praecedere inquisitionem de operatione, sicut patet de eo, qui vult considerare nondum habens scientiae habitum, et qui vult secundum virtutem agere habitu virtutis carens, unde Philosophus dicit in III. Ethic. (c. 11, 1117. a. 22), quod repentina sunt ab habitu. Tertio ut delectabiliter perfecta operatio compleatur, quod quidem fit per habitum; qui, cum sit per modum cuiusdam naturae, operationem sibi propriam quasi naturalem reddit et per consequens delectabilem; nam convenientia est delectationis causa, unde Philosophus in II. Ethic. (c. 2, 1104. b. 4) ponit signum habitus delectationem in opere existentem, virt. 1. 1 c; duplex est delectatio, una quidem de obiecto actus, alia vero de ipso actu. Prima autem delectatio non est propria virtuti, quia est aliqua virtus, ad quam pertinet dolere de suo obiecto, scilicet poenitentia. Sed secunda delectatio, quae est de actu, est propria virtutis, quia unicuique habenti virtutem est delectabilis operatio, quae est secundum proprium habitum, unde etiam poenitens de dolore gaudet, ib. 4. 1 ad 14.

f) Kraft, Stärke, Macht, synonym mit fortitudo (← sub a), potentia (← sub c) und vis (← sub b): aliquis actus dicitur durare dupliciter, aut secundum essentiam, aut secundum virtutem sive effectum suum; sicut motio eius, qui lapidem proicit, durat per essentiam actus, dum manum lapidi movendo apponit, sed virtus motionis manet, dum lapis ex vi impulsionis primae movetur, 4 sent. 15. 4. 2. 3 c; sicut virtus motionis primae continue debilitatur, ut quandoque lapis impulsus quiescat, vel contrario modo moveatur, nisi iterum impellatur, ib.

g) höchste Kraftleistung, höchste Leistung, synonym mit fortitudo (← sub d) und potentia (← sub c): dicitur in alia translatione, virtus est ultimum potentiae, quia scilicet virtus rei determinatur secundum ultimum, in quod potest. Et hoc etiam habet locum in virtutibus animae; dicitur enim virtus humana, per quam homo potest in id, quod est excellentissimum in operibus humanis, scilicet in opere, quod est secundum rationem, 1 cael. 25 c; dicitur enim virtus uniuscuiusque id, quod ultimum potest, sicut hominis, qui potest ferre centum libras, virtus non est, quod ferat decem, sed quod ferat centum, quod est ultimum suae potentiae, 1 anal. 37 c; vgl. th. I. II. 55. 1 ob. 1 & 3 c; 56. 1 a; II. II. 23. 3 ob. 2; huiusmodi excellentia, secundum quam attenditur virtus rei, potest determinari vel secundum virtutem vel secundum rem. Secundum rem quidem, quando in ipsa re est excellentia, sicut dictum est de centum stadiis vel centum talentis; et secundum hanc excellentiam oportet determinari virtutem activam, quia quod potest agere in rem maiorem, potest etiam in rem minorem. Secundum virtutem autem attenditur excellentia, quando aliquid, quod non excellit in quantitate, requirit excellentiam virtutis, et hoc maxime videtur accidere circa potentias passivas; quanto enim aliquid est passibilius, tanto a minori potest moveri, 1 cael. 25 f; quandoque virtus dicitur id, ad quod est virtus, scilicet vel obiectum virtutis vel actus eius, sicut fides dicitur quandoque id, quod creditur, quandoque vero ipsum credere, quandoque autem ipse habitus, quo creditur. Unde quando dicitur, quod virtus est ultimum potentiae, sumitur virtus pro obiecto virtutis. Id enim, in quod ultimo potentia potest, est id, ad quod dicitur virtus rei; sicut si aliquis potest ferre centum libras et non plus, virtus eius consideratur secundum centum libras, non autem secundum sexaginta. Obiectio autem procedebat, acsi essentialiter virtus esset ultimum potentiae, th. I. II. 55. 1 ad 1; nomina virtutum sumuntur quandoque pro actibus earum, ib. 70. 1 ad 3; eodem nomine quandoque nominatur et virtus et actus virtutis, ib. II. II. 137. 1 ad 2; generaliter, quod virtuose fit, virtus dicitur, cg. IV. 12; virtus est ultimum in re de potentia, 1 sent. 24. 2. 1 ad 1; virtus est ultimum potentiae, quia perfectio potentiae mensuratur ex ultimo et maximo, quod quis potest, 3 sent. 23. 1. 3. 1 c; illa definitio Philosophi (sc. ultimum potentiae est actus) potest dupliciter intelligi. Uno modo materialiter, ut per virtutem intelligamus id, in quod virtus potest, quod est ultimum inter ea, in qua potentia potest, sicut virtus eius, qui potest ferre centum libras, est in eo, inquantum potest ferre centum libras, non inquantum ferre potest sexaginta. Alio modo potest intelligi essentialiter, et sic virtus dicitur ultimum potentiae, quia designat potentiae complementum, sive id, per quod potentia completur, sit aliud a potentia, sive non, virt. 1. 1 ad 6.

h) wunderbare Kraftleistung, Wunder, synonym mit miraculum (← sub a): ad hoc ponitur operatio (Bewirkung) virtutum, th. I. II. 111. 4 c; vgl. ib. ad 3; operatio virtutum se extendit ad omnia, quae supernaturaliter fieri possunt, ib. II. II. 178. 1 ad 1; secundum hoc miracula dicuntur virtutes, ib. ad 3.

i) Sinn, Bedeutung, synonym mit intellectus (← sub k), ratio (← sub q), sensus (← sub h), significatio (← sub a) und vis (← sub d): ex virtute vocabuli essentiam significet, th. I. 29. 4 c; prout sumitur in virtute duarum dictionum, ib. 36. 1 ad 1; vgl. 1 sent. 10. 1. 4 ad 1.




vis



a) Kraft, Gewalt, Vermögen, Fähigkeit, d. i. nächstes Prinzip einer Tätigkeit, synonym mit potentia, potestas (← sub b) und virtus (← sub a): vis accipitur pro omni eo, quod est principium operationis perfectae, 3 sent. 23. 1. 3. 1 ad 3; vis dicitur, secundum quod res aliqua per potestatem completam, quam habet, potest sequi suum impetum vel motum, virt. 1. 1 c.

b) Kraft, Stärke, Macht, synonym mit fortitudo (← sub a), potentia (← sub c) und virtus (← sub f).

c) Gewalt, Zwang, synonym mit coactio (←) und violentia (← sub a): cum ergo vis a iuristis definiatur esse maioris rei impetus, qui repelli non potest, 4 sent. 29. 1. 1 ob. 3; per vim intelligit coactionem simpliciter, propter quod vim contra metum dividit, ib. c; vis id est coactio, ib. 34. 1. 1 c; secundum iura vim vi repellere licet cum moderamine inculpatae tutelae, th. II. II. 64. 7 c; si fiat vis in verbo, ib. I. 3. 8 ad 3; si non fiat vis in nomine, ib. II. II. 25. 11 c; vgl. mem. 4 e; ut tamen non fiat in hoc vis, cg. II. 75; movetur ex vi suae formae, ib. III. 23; aliquid esse ex vi suae formae, ib. IV. 64.

d) Sinn, Bedeutung, synonym mit intellectus (← sub k), ratio (← sub q), sensus (← sub h), significatio (← sub a) und virtus (← sub i): si autem accipiatur hoc, quod dico Spiritus sanctus in vi unius dictionis, th. I. 36. 1 ad 1; ex vi illorum verborum, ib. 2 ad 3; prout sumitur in vi unius dictionis, ib. I. II. 6. 3 ad 2; alio modo sumitur in vi orationis, ib.; uno modo in vi orationis, alio modo in vi nominis, verit. 10. 10 ad 8; sumuntur in vi nominum, 1 perih. 5 a; nisi sumatur in vi nominis, ib. c; sumitur enim negatio apposita non in vi privationis, sed in vi simplicis negationis, ib. d; per locutionem habentem vim condicionalis propositionis, 7 phys. 1 b; sumuntur in vi unius nominis, 1 sent. 20. 1. 3. 1 c; habentem vim genetivorum duorum, ib. 34. 1. 2 ad 4.




visibilis, e



sichtbar.




visio



a) Sehen, Schauen, Anschauung: patet in nomine visionis, quod primo impositum est ad significandum actum sensus visus; sed propter dignitatem et certitudinem huius sensus extensum est hoc nomen secundum usum loquentium ad omnem cognitionem aliorum sensuum (dicimus enim Vide, quomodo sapit vel quomodo redolet vel quomodo est calidum) et ulterius etiam ad cognitionem intellectus, th. I. 67. 1 c; vgl. II. 93. 6 ad 4; I. II. 77. 5 ad 3; cg. III. 53; 3 sent. 23. 2. 2. 1 c; 24. 1. 2. 1 c; Is. 1 a; ad visionem requiritur videns et visum et intentio, verit. 10. 11 ob. 11; visio actum et habitum nominare potest, ib. 12. 1 ad 11; visio dupliciter potest accipi. Uno modo actualiter, id est pro ipso actu visionis, . . . Alio modo potest accipi habitualiter, id est pro habitu, a quo talis operatio elicitur, 4 sent. 49. 4. 2 ad 3; ad delectabilitatem visionis ex parte sui requiritur habitus, qui visionem eliciat, et sic est una dos, quae dicitur ab omnibus visio, ib. 4. 5. 1 c.

b) Gesicht, Erscheinung, synonym mit phantasia und phantasma (← sub a): visionem vero (dicamus apparitionem), quae fit in vigilando, tamen homine a sensibus abstracto, verit. 12. 3 c.




visivus, a, um



sehend.




visualis, e



das Sehen oder das Gesicht betreffend; vgl. visus.




visus



Gesicht: visus quandoque nominat potentiam, quandoque actum, verit. 17. 1 c; visus enim nihil cognoscit, nisi illud, cuius species potest fieri in pupilla, 2 sent. 19. 1. 1 c; visus non potest videre sine colore, ib. ad 6; illi sensus praecipue respiciunt pulchrum, qui maxime cognoscitivi sunt, scilicet visus et auditus rationi deservientes, th. I. II. 27. 1 ad 3; sensus visus est excellentior inter omnes alios sensus et ad plura se extendens, . . . Et ideo nomen eius transfertur ad omnes alios sensus et etiam ad omnes interiores apprehensiones, ib. 77. 5 ad 3; vgl. cg. III. 53; his, quae ad eos (sc. ad auditum et visum) pertinent, utimur in intellectualibus, et praecipue his, quae pertinent ad visum, 2 anim. 14 h; visus est praecipuus inter alios sensus eo, quod est spiritualior, 3 anim. 6 c; vgl. th. I. 78. 3 c; 84. 2 c; I. II. 83. 4 ob. 3; 10 eth. 8 c; visus ideo secundum se est melior, quia potentia visiva sua apprehensione annuntiat nobis multas differentias rerum et diversorum modorum, sensu 2 g; vgl. 1 met. 1 a; visus est altior inter omnes sensus et universalior, quia sensibilia ab eo percepta sunt communia corporibus corruptibilibus et incorruptibilibus, qu. anim. 13 c.




vita
(vgl. vivere)



a) Leben im eigentlichen Sinne des Wortes, d. i. das eigentümliche Sein eines Wesens, welches die Fähigkeit besitzt, auf irgendeine Art sich selbst zu bewegen (vgl. motus sub b): vitae nomen sumitur ex quodam exterius apparenti circa rem, quod est movere seipsum; non tamen est impositum hoc nomen ad hoc significandum, sed ad significandam substantiam, cui convenit secundum suam naturam movere seipsam vel agere se quocumque modo ad operationem. Et secundum hoc vivere nihil aliud est, quam esse in tali natura, et vita significat hoc ipsum, sed in abstracto; sicut hoc nomen cursus significat ipsum currere in abstracto. Unde vivum non est praedicatum accidentale, sed substantiale, th. I. 18. 2 c; vgl. ib. 1 c; 54. 1 ad 2; 75. 1 c; vita dicitur dupliciter. Uno modo ipsum esse viventis, ib. I. II. 3. 2 ad 1; vgl. 2 sent. 38. 1. 2 ad 3; ex hoc enim sunt dicta primo aliqua vivere, quia visa sunt in seipsis habere aliquid ea movens secundum quemcumque motum, et hinc processit nomen vitae ad omnia, quae in seipsis habent operationes propriae principium; unde et ex hoc, quod aliqua intelligunt vel sentiunt vel volunt, vivere dicuntur, non solum ex hoc, quod secundum locum moventur vel secundum augmentum, verit. 4. 8 c; nomen vitae ex hoc sumptum videtur, quod aliquid a seipso potest moveri; et ideo ex hoc dicta sunt primo aliqua vivere, quia visa sunt a seipsis moveri, sicut plantae per motum augmenti et animalia per motum insuper localem, ea vero, quae visa sunt non moveri, nisi ab aliis mota, dicta sunt mortua vel vita carentia, sicut lapides et ligna. Unde etiam per quandam transumptionem ea, quorum principium motus in ipsis est, dicuntur viventia, quamvis non seipsa moveant, sicut aquae scaturientes impetu sui motus a terra dicuntur vivae; aquae autem immobiles congregatae in lacunis dicuntur aquae mortuae, 3 sent. 35. 1. 1 c; vgl. 4 sent. 14. 2. 3. 2 c; propria autem ratio vitae est ex hoc, quod aliquid est natum (←) movere seipsum, large accipiendo motum, prout etiam intellectualis operatio motus quidam dicitur; ea enim sine vita dicimus, quae ab exteriori tantum principio moveri possunt, 2 anim. 1 c; vgl. ib. 7 d; cg. I. 97 & 98; IV. 20; 7 pol. 1 a.

b) Leben im uneigentlichen und weitern Sinne des Wortes, d. i. Lebenstätigkeit oder Tätigkeit, welche in einer Selbstbewegung (vgl. motus sub b) besteht: quandoque tamen vita sumitur minus proprie pro operationibus vitae, a quibus nomen vitae assumitur, sicut dicit Philosophus IX. Ethic. (c. 9, 1170. a. 19), quod vivere principaliter est sentire vel intelligere, th. I. 18. 2 c; vgl. ib. ad 1; alio modo dicitur vita ipsa operatio viventis, secundum quam principium vitae in actum reducitur (hinübergeführt wird), ib. I. II. 3. 2 ad 1; vgl. ib. 56. 1 ad 1; ulterius nomen vitae attributum est omnibus operationibus, quas aliquis ex seipso exercet, non ab aliis motus, etiamsi motus (← sub a) non sint, sicut nomen motus ad operationem quamlibet solet transferri, sicut dicitur sentire et intelligere motus; et secundum hoc non solum, quae moventur a seipsis vel per augmentum vel localiter, dicuntur vivere, sed omnia, quae ex seipsis appetunt, sentiunt, intelligunt, haec enim dicuntur operationes vitae, 3 sent. 35. 1. 1 c; vgl. ib. ad 4; 7 pol. 1 a; th. I. 18. 1 c, 3 c & ad 1; 8 phys. 7 e; multa sunt, quae pertinent ad vitam, scilicet intellectus, sensus et motus, et status secundum locum, et motus secundum nutrimentum et augmentum, ita quod, cuicumque inest aliquod horum, dicitur vivere, unit.

c) Leben im uneigentlichen und engern Sinne des Wortes, d. i. die besondere Lebenstätigkeit oder Lebensweise eines Menschen, die hauptsächliche Beschäftigung desselben, die vorwiegende Richtung in seinem Handel und Wandel: illa operatio, quae est homini delectabilis et ad quam inclinatur et in qua conversatur et ordinat vitam suam ad ipsam, dicitur vita hominis, th. I. 18. 2 ad 2; in hominibus vita uniuscuiusque hominis videtur esse id, in quo maxime delectatur et cui maxime intendit et in quo praecipue vult quilibet convivere amico, ib. II. II. 179. 1 c; vita uniuscuiusque hominis dicitur in hoc consistere, in quo summum studium impendit et curam, 3 sent. 35. 1. 1 c; vgl. ib. a & 2. 1 c; sicut et conversationem hominum vitam dicere solemus, 1 met. 1 d; vita autem hominis dicitur esse secundum finem, ad quem ordinatur, cg. III. 130.




vitalis, e



das Leben betreffend, zum Leben gehörig, das Leben verleihend.




vitiosus, a, um



fehlerhaft, sündhaft, lasterhaft, der Gegensatz zu virtualis (← sub c) und virtuosus (← sub b).




vitium



a) Fehler, Gebrechen im allgemeinen Sinne des Wortes, synonym mit defectus (← sub b) und privatio (← sub c), der Gegensatz zu perfectio (← sub d): vitium enim uniuscuiusque rei esse videtur, quod non sit disposita (eingerichtet), secundum quod convenit suae naturae, th. I. II. 71. 1 c; vgl. ib. 2 c.

b) sündhafter Habitus, Laster, synonym mit malitia (← sub c), der Gegensatz zu virtus (← sub e): vitium contrariatur virtuti, th. I. II. 71. 1 a; peccatum comparatur ad vitium, sicut actus ad habitum, th. I. II. 71. 2 ob. 4; vitium, id est habitus malus, ib. 3 ob. 1; uni enim vitio contrariatur et virtus et vitium oppositum, 1 cael. 4 b.




vivere
(vgl. vita sub a & b)



leben, lebendig sein, lebenstätig sein: ex his, quae manifeste vivunt, accipere possumus, quorum sit vivere et quorum non sit vivere. Vivere autem manifeste animalibus convenit . . . Unde secundum illud oportet distinguere viventia a non viventibus, secundum quod animalia dicunt vivere. Hoc autem est, in quo primo manifestatur vita et in quo ultimo remanet. Primo autem dicimus animal vivere, quando incipit ex se motum habere, et tamdiu iudicatur animal vivere, quamdiu talis motus in eo apparet; quando vero iam ex se non habet aliquem motum, sed movetur tantum ab alio, tunc dicitur animal mortuum per defectum vitae. Ex quo patet, quod illa proprie sunt viventia, quae seipsa secundum aliquam speciem (= Art) motus movent, sive accipiatur motus proprie, sicut motus dicitur actus imperfecti (→ actus sub b) id est existentis in potentia, sive motus accipiatur communiter, prout motus dicitur actus perfecti, prout intelligere et sentire dicitur moveri, ut dicitur in III. de Anima (c. 4, 429. b. 25). Ut sic viventia dicantur, quaecumque se agunt ad motum vel operationem aliquam; ea vero, in quorum natura non est, ut se agant ad aliquem motum vel operationem, viventia dici non possint, nisi per aliquam similitudinem, th. I. 18. 1 c; vgl. ib. 2 c & ad 1; vivere (primo) attribuitur animae vegetabili, verit. 14. 5 ad 12; vivere quandoque sumitur pro ipso esse viventis, quandoque vero pro operatione vitae, id est per quam demonstratur aliquid esse vivens, th. I. 54. 2 ad 1; vgl. ib. 56. 1 ad 1; illa proprie dicuntur viventia, quae seipsis moventur seu operantur. Illud autem maxime convenit alicui per seipsum, quod est primum ei et ad quod maxime inclinatur; et ideo unumquodque vivens ostenditur vivere ex operatione sibi maxime propria, ad quam maxime inclinatur, sicut plantarum vita dicitur in hoc consistere, quod nutriuntur et generant, animalium vero in hoc, quod sentiunt et moventur, hominum vero in hoc, quod intelligunt et secundum rationem agunt, ib. II. II. 179. 1 c; vivere dicitur esse viventium ex hoc, quod viventia per hoc, quod habent esse per suam formam, tali modo operantur, ib. ad 1; vivere, quod est esse viventibus, est animae actus, non actus secundus, qui est operatio, sed actus primus, 1 sent. 33. 1. 1 ad 1; vgl. cg. I. 97 & 98; II. 57; III. 104; IV. 11; 1 sent. 8. 5. 3 ad 3; 2 sent. 27. 1. 2 ad 8; 4 sent. 14. 2. 3. 2 c; verit. 4. 8 c; 13. 4 ad 2; quodl. 9. 2. 3 ad 1; 8 phys. 1 b; 2 cael. 4 c & 18 g; 1 gener. 17 e; 2 anim. 3 c-g & 7 d; 1 met. 1 d; hic intendit distinguere modos vivendi secundum gradus viventium, quae distinguuntur secundum haec quattuor. In quibusdam enim viventium inveniuntur tantum alimentum, augmentum et decrementum, scilicet in plantis. In quibusdam autem cum his invenitur sensus sine motu locali, scilicet in animalibus imperfectis, sicut sunt ostreae. In quibusdam autem ulterius invenitur motus secundum locum, sicut in animalibus perfectis, quae moventur motu progressivo, ut bos et equus. In quibusdam autem cum his ulterius invenitur intellectus, scilicet in hominibus. Appetitivum autem, quod est quintum praeter haec quattuor, non facit aliquam diversitatem in gradibus viventium; nam ubicumque est sensus, ibi est et appetitus, 2 anim. 3 c; vgl. th. I. 78. 1 c.




vivus, a, um



lebendig im allgemeinen Sinne des Wortes (vgl. vivere): vivum non est praedicatum accidentale, sed substantiale, th. I. 18. 2 c; vivum enim substantialiter de homine praedicatur et de animali, cg. II. 58.




vocalis, e



erklingend, ertönend, tönend, lautend, in Worten bestehend: est quasi nominalis seu vocalis, Eph. 3. 4.




vocatio



Berufung, Berufung vonseiten Gottes: est autem executio praedestinationis vocatio et magnificatio, th. I. 23. 2 c; vocatio semper est temporalis, quia ponit adductionem quandam ad aliquid, 1 sent. 41. 1. 2 ad 3; vocatio importat distantiam in eo, qui vocatur, 4 sent. 17. 1. 1. 2 ob. 3; vocatio est duplex. Quaedam exterior, ut quae fit per praedicatorem; et haec non est iustificatio, sed disponit ad eam. Quaedam vero interior. Et haec quandoque quidem non pertingit ad finem suum ex vocati defectu, et haec vocatio nihil aliud est, quam aliquis instinctus vel motus ad bonum a Deo immissus, et haec etiam vocatio non est idem, quod iustificatio, sed via ad illam. Quandoque autem pertingit ad finem, quando scilicet aliquis audit vocantem et venit ad Christum . . . .; et haec vocatio idem est, quod iustificatio, secundum substantiam, sed differt ratione, quia vocatio dicitur, secundum quod per infusionem gratiae et auxilium homo a peccato retrahitur, sed iustificatio respicit terminum ad quem, scilicet praedictae rectitudinis statum, ib. c; vgl. Is. 1 b; Eph. 1. 4. & 4. 1.




volibilis, e



wollbar, d. i. dasjenige, was zum Objekte des Wollens gemacht werden kann, synonym mit voluntabilis (←): secundum quid id est per respectum ad hunc vel ad illum est volibile id, quod ei bonum videtur, 3 eth. 10 e.




volitus, a, um
(vgl. velle)



gewollt im weitern Sinne des Wortes: necessitatem rebus volitis imponat, th. I. 19 pr.; de voluntate, quorum sit ut volitorum, ib. I. II. 8 t.




volubilis, e



beweglich.




voluntabilis, e



wollbar, d. i. dasjenige, was zum Objekte des Wollens gemacht werden kann, synonym mit volibilis (←): nihil est voluntabile, id est in quod feratur voluntas, nisi id, quod est per se bonum, 3 eth. 10 c.




voluntarie



a) aus freien Stücken, von selbst, synonym mit spontanee und sponte (←), der Gegensatz zu coacte und violenter (←): sequeretur, quod neque bruta animalia neque pueri voluntarie operarentur. Dicuntur autem voluntarie operari, non quia operentur ex voluntate, sed quia proprio motu sponte agunt, ita quod a nullo exteriori moventur, 3 eth. 4 c.

b) freiwilligermaßen, mit freiem Willen, der Gegensatz zu involuntarie (←): quidquid Deus facit, voluntarie facit, th. I. 19. 7 ob. 3; ordinat ad agendum voluntarie, ib. 12 ad 3; qui voluntarie inebriatur, ib. I. II. 77. 7 c; inquantum enim voluntarie agit quis, cg. I. 72; operatur iniusta voluntarie, ib. III. 5.




voluntarius, a, um



a) willkürlich, d. i. aus einem Willen im weitern Sinne dieses Wortes (→ voluntas sub a) hervorgehend, synonym mit spontaneus (←), der Gegensatz zu coactus und violentus (←): ad rationem voluntarii requiritur, quod principium actus sit intra cum aliqua cognitione finis, th. I. II. 6. 2 c; voluntarium autem denominative dicitur a voluntate et potest trahi ad ea, in quibus est aliqua participatio voluntatis secundum aliquam convenientiam ad voluntatem. Et hoc modo voluntarium attribuitur animalibus brutis, inquantum scilicet per cognitionem aliquam moventur in finem, ib. ad 1; vgl. ib. 1 c; Philosophus accipit voluntarium large, non secundum quod dicitur a voluntate, sed secundum quod dicitur contra violentum; unde, cum violentum sit, cuius principium est extra, voluntarium erit, cuius principium est intra. Et inde est, quod animalia, quae moventur ex seipsis, motus voluntarios habere dicuntur, 2 sent. 25. 1. 1 ad 6; vgl. 3 sent. 27. 1. 4 ad 3; voluntarium ponitur a Philosopho in brutis, non secundum quod convenit cum voluntate, sed secundum quod opponitur violento, ut sic dicatur voluntarium esse in brutis vel pueris, quia sua sponte aliquid faciunt, non propter usum liberae electionis, verit. 24. 2 ad 1; voluntarium dicitur omne, quod sponte fit, 3 eth. 1 a; voluntarium autem importat (bedeutet) motum appetitivae virtutis, quae praesupponit cognitionem apprehensivae virtutis eo, quod bonum apprehensum movet virtutem appetitivam, ib. c; hoc enim dicimus voluntarium, quod quis sponte et proprio motu operatur, ib. 4 c.

b) willentlich, d. i. aus einem Willen im engern und eigentlichen Sinne dieses Wortes (vgl. voluntas sub b), sei es mit Freiheit, sei es mit Notwendigkeit (vgl. th. III. 18. 1 ad 3), hervorgehend oder ihm angehörend, der Gegensatz zu involuntarius (←) und non voluntarius: dicitur aliquid voluntarium, quia est secundum inclinationem voluntatis, ib. I. 82. 1 c; voluntarium dicitur, quod est a voluntate, ib. I. II. 6. 3 c; dicitur enim aliquid voluntarium ex eo, quod voluntas in id fertur, ib. 7 c.

c) freiwillig, frei gewollt, d. i. aus einem Willen im engern und eigentlichen Sinne des Wortes (→ voluntas sub b) auf Grund einer Überlegung und Wahl hervorgehend, synonym mit liber (← sub a), der Gegensatz zu involuntarius (←): non est naturale Deo velle aliquid aliorum, quae non ex necessitate vult. Neque tamen innaturale aut contra naturam, sed est voluntarium, th. I. 19. 3 ad 3; illud cuius domini sumus, dicitur esse voluntarium, ib. I. II. 6. 3 a; quod enim voluntarium est, neque violentum neque necesse est esse, cg. I. 82; voluntarium videtur esse, cuius principium est in ipso operante (et sic excluditur violentia), ita tamen, quod ipse operans sciat singulas circumstantias, quae concurrunt ad operationem (et per hoc excluditur ignorantia, quae causat involuntarium), 3 eth. 4 a; aliquid dicitur esse voluntarium, non solum quia cadit sub voluntatis actu, sed quia cadit sub potestate voluntatis; sic enim et ipsum non velle dicitur voluntarium, quia in potestate voluntatis est, velle et non velle, et similiter facere et non facere, mal. 2. 1 ad 2.

d) willig, bereitwillig: dum homo voluntarius est ad observandum ea, quae praecipit lex divina, cg. III. 128.




voluntas



a) Wille im weitern Sinne des Wortes, d. i. jedwedes Begehrungsvermögen, synonym mit appetitus (← sub b): appetitus sensibilis potest in homine dici voluntas, inquantum est oboediens rationi, 3 sent. 17. 1. 1. 2 c; (bruta) voluntate participant, inquantum habent appetitum sensualem, ib. 27. 1. 4 ad 3.

b) Wille im engern und eigentlichen Sinne des Wortes, d. i. übersinnliches oder geistiges Begehrungsvermögen (= voluntas rationabilis, → sub a), auch voluntas potentiae (2 sent. 39. 1. 1 c) d. i. Wille im Sinne eines Vermögens genannt, der Gegensatz zu appetitus sensitivus (→ appetitus sub b) und sensualitas (←): considerandum est de voluntate, th. I. 82 pr.; voluntas et liberum arbitrium non sunt duae potentiae, sed una, ib. 83. 4 c; voluntas quandoque dicitur ipsa potentia, qua volumus, ib. I. II. 8. 2 c; principium autem proprium agendi in hominibus est voluntas, ib. II. II. 59. 3 c; voluntas quandoque accipitur pro potentia, ib. III. 18. 3 c; voluntas videtur esse altior potentia, quam intellectus, cg. III. 26; vgl. th. I. 82. 3 c & 4 ad 1; voluntas potest . . . sumi . . . pro ipsa potentia voluntatis, 2 sent. 44. 1. 1 ad 3; voluntas autem fit in actu non per hoc, quod aliqua similitudo voliti sit in voluntate, sed ex hoc, quod voluntas habet quandam inclinationem in rem volitam, th. I. 27. 4 c; vgl. ib. 82. 3 c; 87. 4 c; I. II. 6. 4 c; voluntas autem respicit finem ut obiectum proprium, ib. I. 5. 4 ad 3; voluntas, cuius obiectum principale est bonum, quod est extra volentem, ib. 19. 1 ad 3; obiectum appetitus intellectivi, qui voluntas dicitur, est bonum secundum communem boni rationem, ib. 59. 4 c; vgl. ib. 80. 2 ad 2; bonum intellectum est obiectum voluntatis, ib. 82. 4 c; vgl. cg. I. 74 & 95; II. 23 & 72; voluntatis autem obiectum est finis et bonum, cg. III. 9.

c) Wollen im weitern Sinne des Wortes, d. i. jedwede Tätigkeit des Willens, auch voluntas actus (2 sent. 39. 1. 1 c) d. i. Wille im Sinne einer Tätigkeit genannt, synonym mit velle (← sub a): actualis appetitus boni vocatur voluntas, secundum quod nominat actum voluntatis; sic enim nunc loquimur de voluntate, th. I. II. 8. 1 ad 1; voluntas quandoque dicitur . . . ipse voluntatis actus, ib. 2 c; motus vel actus huius potentiae (sc. voluntatis), qui etiam voluntas dicitur, ib. III. 18. 1 ad 3; voluntas quandoque accipitur . . . pro actu, ib. 3 c; oportet amicos in voluntate concordare, cg. III. 130; voluntas potest . . . sumi . . . pro actu eius (sc. voluntatis), 2 sent. 44. 1. 1 ad 3; voluntas est alicuius dupliciter, uno modo principaliter et alio modo secundario. Principaliter quidem voluntas est finis, qui est ratio (Grund) volendi omnia alia, secundario autem est eorum, quae sunt ad finem, quae propter finem volumus, verit. 23. 1 ad 3; vgl. th. III. 18. 3 c.

d) Wollen im engern Sinne des Wortes, d. i. einfaches oder schlechthiniges Wollen (= voluntas simplex sive simpliciter, → sub c), synonym mit velle (← sub b), der Gegensatz zu voluntas consiliativa sive deliberativa sive deliberans sive deliberata sive ut deliberata (→ sub c), electio (← sub a) und eligere (←): electio et voluntas, id est ipsum velle, sunt diversi actus, sed tamen pertinent ad unam potentiam, th. I. 83. 4 ad 2; si autem loquamur de voluntate, secundum quod nominat proprie actum, sic proprie loquendo est finis tantum. Omnis enim actus denominatus a potentia nominat simplicem actum illius potentiae, sicut intelligere nominat simplicem actum intellectus. Simplex autem actus potentiae est in id, quod est secundum se obiectum potentiae. Id autem, quod est propter se bonum et volitum, est finis. Unde voluntas proprie est ipsius finis, ib. I. II. 8. 2 c; loquitur de voluntate, secundum quod proprie nominat simplicem actum voluntatis, ib. ad 1; differt autem, ut Philosophus dicit in III. Ethic. (c. 4, 1111. b. 26 sq.), electio a voluntate in hoc, quod voluntas per se loquendo est ipsius finis, electio autem eorum, quae sunt ad finem, ib. III. 18. 4 c; vgl. cg. I. 88; III. 16 & 60; 3 sent. 17. 1. 1. 3 ad 5; 3 eth. 5 i & m & 10 a.

e) Gewolltes: aliquando autem (voluntas dicitur) ipsum volitum, et quantum ad hoc unitur voluntas sancti hominis voluntati Dei, 3 sent. 17. 1. 1. 1 ad 3.




voluptas



Vergnügen, Genuss, Lust: non voluptatem promissione, cg. I. 6; cognoscere uxorem propter solam voluptatem, 4 sent. 31. 2. 3 ob. 1.




voluptuosus, a, um



genussreich, lustvoll, wollüstig.




votum



a) Gelübde: ad votum tria ex necessitate requiruntur, primo quidem deliberatio, secundo propositum voluntatis, tertio promissio, in qua perficitur ratio (Wesen) voti; superadduntur vero quandoque et alia duo ad quandam voti confirmationem, scilicet pronuntiatio oris . . . et iterum testimonium aliorum, th. II. II. 88. 1 c; vgl. 4 sent. 38. 1. 1. 1 c; votum est promissio Deo facta, th. II. II. 88. 2 c; voluntas hominis movet rationem ad promittendum aliquid circa ea, quae eius voluntati subduntur, et pro tanto votum a voluntate accipit nomen quasi a primo movente, ib. 1 ad 2; si votum accipiatur secundum propriam sui rationem, est proprie de bonis illis, ad quae non omnes tenentur, 4 sent. 38. 1. 1. 2 c.

b) Willensmeinung, Wunsch, Verlangen: deesse re, sed non voto, th. III. 68. 2 c; habet baptismum in voto, ib. 69. 4 ad 2; frustra autem esset votum, ib. 80. 11 c; Deus vota piorum exaudit, cg. III. 96; secundum quod sunt in voto, quodl. 4. 7. 10 c.




vox



a) Laut, Laut der Stimme: per vocem, quae est sonus ab ore animalis prolatus, th. I. 51. 3 ob. 4; vgl. pot. 6. 8 ob. 4; vox est quaedam species soni, est enim sonus animati, non autem quorumlibet, sed quorundam, 2 anim. 18 a; quia ad generationem soni requiritur, quod sit percussio alicuius ad aliquid et in aliquo, quod est aer, rationabile est, quod illa sola animata vocem habeant, quae aerem respirando suscipiunt, et ex eadem parte, unde respirant, ib. c; vox est sonus animati et ex illa parte, qua aerem respirat, ib. f; cum quaedam alia animalia habeant vocem, solus homo supra alia animalia habet locutionem, 1 pol. 1 u.

b) artikulierter Laut, Wort, sprachlicher Ausdruck, synonym mit verbum (← sub a): vox est sonus ab ore animalis prolatus cum imaginatione quadam, 1 perih. 4 a; vgl. 2 anim. 18 g; sensu 2 g; sunt enim voces notae earum, quae sunt in anima passionum (← sub b), pot. 7. 6 c; voces significant intellectus conceptiones immediate et eis mediantibus res, 1 perih. 2 a; vgl. th. I. 13. 1 c; 34. 1 c; 85. 2 ad 3 & 5 a; III. 39. 8 ob. 2; Eph. 3. 4; sensu 2 h; 7 met. 1 c.




vulgaris, e



gemein, gewöhnlich.




vulnus



Wunde: cicatrices et vulnera, th. III. 54. 4 ob. 1.


U Inhaltsverzeichnis Z




© 2006 Fundación Tomás de Aquino
Alle Rechte vorbehalten