Thomas von Aquin (Joos van Ghent & Pedro Berruguete, Musée du Louvre, Paris)        
CORPUS THOMISTICUM
 
Ludwig Schütz
Thomas-Lexikon
 
N
 
 
3. Auflage von Enrique Alarcón vorbereitet
Pamplona, Universität von Navarra, 2006




M Inhaltsverzeichnis O


nasci



geboren werden: non enim omnia generata nascentia dici possunt, sed solum in viventibus, sicut in plantis sive in animalibus et in partibus eorum, 5 met. 5 a; vgl. 2 phys. 1 b; nasci proprie dicitur illud, quod egreditur a generante coniunctum ei, habens ab ipso principia sufficientia generationi, 3 sent. 8. 1. 1 c.




nativitas



synonym mit natura (← sub a): nativitas est via in naturam, sicut ipsum nomen demonstrat, pot. 10. 2 ob. 23; generatio significat originem alicuius viventis a principio vivente coniuncto (sc. cum generato vivente), et haec proprie dicitur nativitas, th. I. 27. 2 c; vgl. ib. 29. 1 ad 4; 115. 2 c; III. 2. 1 c; 35. 1 c; 2 phys. 2 d; 5 met. 5 a.




natura



Natur, d. i.:

a) die Geburt, synonym mit nativitas (←): nomen naturae a nascendo est dictum vel sumptum. Unde primo est impositum hoc nomen ad significandum generationem viventium, quae nativitas vel pullulatio dicitur, ut dicatur natura quasi nascitura, th. III. 2. 1 c; vgl. ib. I. 29. 1 ad 4; 115. 2 c; cg. IV. 35 & 41; 1 sent. 20. 1. 3. 1 c; 3 sent. 5. 1. 2 c; unio. 1 c; 2 phys. 2 d; 5 met. 5 a.

b) das innere Prinzip der Erzeugung eines Lebendigen: translatum est nomen naturae ad significandum principium activum illius generationis, quia virtutes agentes ex actibus nominari consueverunt, 3 sent. 5. 1. 2 c; vgl. th. III. 2. 1 c; cg. IV. 35 & 41; unio. 1 c; 5 met. 5 a.

c) jedes innere Prinzip einer Tätigkeit: quia principium generationis in rebus viventibus est intrinsecum, ulterius derivatum est nomen naturae ad significandum quodlibet principium intrinsecum motus (← sub b), secundum quod Philosophus dicit (Phys. II. 1, 192. b. 21 sqq.), quod natura est principium motus in eo, quod est per se et non secundum accidens, th. III. 2. 1 c; vgl. th. I. 29. 1 ad 4; 115. 2 c; cg. IV. 35 & 41; 2 sent. 37. 1. 1 c; 3 sent. 5. 1. 2 c; unio. 1 c; 1 phys. 1 a; 2 phys. 1 b; 2 cael. 25 e; 3 cael. 7 e; 5 met. 5 a; differt autem ars a natura, quia ars est principium agendi in alio, natura autem est principium actionis et motus in eo, in quo est, 12 met. 3 c; natura enim est principium motus in eo, in quo est, ars vero non est in artificiato, quod fit per artem, sed in alio, 7 met. 6 a; vgl. 1 anal. 1 a; 2 anal. 9 l; 2 phys. 14 f.

d) die Form und die Materie eines körperlichen Wesens: hoc autem principium (sc. principium intrinsecum motus, → sub c) vel forma est vel materia, unde quandoque natura dicitur forma, quandoque vero materia, th. III. 2. 1 c; vgl. ib. I. 29. 1 ad 4; cg. IV. 35 & 41; 3 sent. 5. 1. 2 c; 22. 3. 2. 1 c; 2 phys. 1 c & 2 b-e; 8 phys. 7 b; 1 gener. 19 c; 5 met. 5 a.

e) die Wesenheit eines Dinges, synonym mit essentia (← sub a), forma (← sub b), quidditas (←), quod quid est, quod quid erat esse (→ quis sub a), species (← sub f) und substantia (← sub h): quia finis generationis naturalis est in eo, quod generatur, scilicet essentia speciei, quam significat definitio, inde est, quod huiusmodi essentia speciei vocatur etiam natura; et hoc modo Boethius naturam definit in libro de duabus naturis dicens, natura est unamquamque rem informans specifica differentia, quae scilicet complet definitionem speciei, th. III. 2. 1 c; vgl. ib. I. 29. 1 ad 4 & 2 c; I. II. 31. 7 c; cg. IV. 35 & 41; 1 sent. 25. 1. 1 ad 3; 2 sent. 37. 1. 1 c; 3 sent. 5. 1. 2 c; unio. 1 c; 2 cael. 27 f; 1 gener. 9 b; 5 met. 5 a & b; 12 met. 3 d; natura nihil est aliud, quam ratio cuiusdam artis, scilicet divinae, indita rebus, qua ipsae res moventur ad finem determinatum, 2 phys. 14 f; nomen autem naturae hoc modo sumptae videtur significare essentiam rei, secundum quod habet ordinem vel ordinationem ad propriam operationem rei, cum nulla res propria destituatur operatione, ente 1 c; vgl. th. I. 39. 2 ad 3.

f) jedes Ding der Welt, mag es eine Substanz, mag es ein Akzidenz sein: alio modo dicitur natura quaelibet substantia vel etiam quodlibet ens, th. I. II. 10. 1 c; primo enim modo dicitur natura, secundum quod communiter ad omnia entia se habet, prout natura definitur omne id, quod intellectu quoquo modo capi potest, 2 sent. 37. 1. 1 c; omne, quod in rebus invenitur, natura quaedam dicitur, verit. 22. 5 c; utrum relativa sint simul natura, vel non, th. I. 13. 7 ad 6; peccatores inquantum sunt naturae quaedam, ib. 20. 2 ad 4; a magistris vocatur voluntas ut natura, ib. III. 18. 3 c; vgl. cg. II. 62; IV. 10; neque ipsum (sc. malum) est natura quaedam in universo, 2 sent. 34. 1. 1 ad 1.

g) die Substanz: secundo modo (dicitur natura), prout tantum substantiae convenit, et sic natura dicitur esse, quod agere vel pati potest, 2 sent. 37. 1. 1 c; secundum hanc significationem substantia dicitur natura, secundum quod natura est, quod agere vel pati potest, 3 sent. 5. 1. 2 c.

h) das Reich der Wirklichkeit: esse in rerum natura, th. I. 2. 1 ad 2; posuerunt, relationem non esse rem naturae, sed rationis tantum, ib. 13. 7 c; praeter naturae ordinem, ib. 91. 2 ad 3; est intelligendum de tota natura corporali simul accepta, ib. 115. 1 ad 1; aliquid in rerum natura, cg. I. 11; sunt impossibilia in natura, ib. II. 89; secundum naturae ordinem, ib. III. 68; contrariis agentibus in natura, ib. 103; auctor, qui naturam condidit, 4 sent. 44. 3. 1. 1 c; ipse est conditor et ordinator naturae, pot. 1. 3 ad 1.

i) das Reich der vernunftlosen Dinge: habent effectum similem naturae, th. I. 78. 2 ad 1; voluntas dividitur contra naturam sicut una causa contra aliam, ib. I. II. 10. 1 ad 1; appellat naturae semina, pot. 6. 3 c; scientia, quae est de natura, 1 cael. 1 a.




naturalis, e



a) natürlich (vgl. natura), d. i.:

a) dasjenige, was einem Dinge von Geburt aus oder vom Anfang seines Dinges an zukommt, ohne gerade immer in dessen Wesenheit seinen zuständigen Grund zu haben: alio modo dicitur esse homini naturale, quod ab ipsa nativitate habet, th. III. 2. 12 c; vgl. ib. 34. 3 ad 2.

b) dasjenige, was der Wesenheit eines Dinges gemäß ist und ihm deshalb als solchem zukommt: illud dicitur esse naturale rei, quod convenit ei secundum suam substantiam (Wesenheit), et hoc est, quod per se inest rei, th. I. II. 10. 1 c; naturale dicitur, quod est secundum naturam, ib. 31. 7 c; aliquid dicitur naturale ex eo, quod naturae convenit, ib. 34. 1 c; naturale potest aliquid dici . . . uno modo, quod est tantum ex principiis essentialibus rei, ib. III. 2. 12 c; naturalia autem sunt, quorum principium est natura, 1 phys. 1 a; naturale autem est, cuius principium est intra, 5 phys. 10 b; vgl. verit. 12. 3 c; aliquid potest esse naturale alicui dupliciter. Uno modo secundum naturam speciei, sicut naturale est homini esse risibile et igni ferri sursum. Alio modo secundum naturam individui, sicut naturale est Socrati vel Platoni, esse aegrotativum vel sanativum secundum propriam complexionem, th. I. II. 51. 1 c; vgl. ib. 63. 1 c; verit. 24. 10 ad 1.

c) dasjenige, wozu ein Ding seiner Natur zufolge hinneigt: dicitur aliquid naturale, quia est secundum inclinationem naturae, th. I. 82. 1 c; alio modo dicitur naturale, ad quod natura inclinat, 4 sent. 26. 1. 1 c; vgl. th. I. 49. 2 c; 62. 2 c; I. II. 6. 5 ad 2; 41. 3 c; cg. I. 44; II. 23, 30 & 44; 3 sent. 20. 1. 1. 1 ad 1; verit. 24. 10 ad 1.

d) dasjenige, was eine Natur und Wesenheit besitzt: naturale dicitur . . . id, quod habet naturam, sicut dicimus corpora naturalia, mal. 5. 5 c; naturalia differunt a non naturalibus, inquantum habent naturam, 2 phys. 1 b.

e) dasjenige, was ein Ding der Wirklichkeit und kein Gedankending ist: naturale potest . . . sumi uno modo, prout dividitur contra ens in anima, et sic dicitur naturale omne illud, quod habet esse fixum in natura, 2 sent. 2. 2. 2 ad 4; homo naturalis, id est realis, 2 anim. 12 b.

f) dasjenige, was zum Reiche der sublunarischen Dinge gehört: alio modo dicitur naturale, secundum quod dividitur contra ens divinum, quod abstrahitur a materia et motu, et sic naturale dicitur illud solum, quod movetur et est ordinatum ad generationem et corruptionem in rebus, 2 sent. 2. 2. 2 ad 4.

g) dasjenige, was einem Dinge der Welt von einem andern ihm übergeordneten angetan wird: motus, qui fiunt in inferioribus a corpore caelesti, dicuntur naturales, licet non sint secundum naturam corporis inferioris, ut patet in fluxu et refluxu maris, quia corpora inferiora naturaliter subduntur superioribus, 2 meteor. 8 a; dicuntur aliqui motus naturales, non quia sunt a principio intrinseco, sed quia sunt a principio superiori movente, sicut motus, qui sunt in elementis ex impressione corporum caelestium, naturales dicuntur, 4 sent. 33. 1. 1 ad 4; vgl. ib. 17. 3. 1. 2 c.

h) dasjenige, was ein sensitives Wesen seiner Natur zufolge und nicht auf Grund einer bloßen Erkenntnis tut: naturalis quidem igitur concupiscentia non potest esse infinita in actu, est enim eius, quod natura requirit, th. I. II. 30. 4 c; vgl. ib. 72. 2 c.

i) dasjenige, was im Reiche der körperlichen Dinge mit sinnlich wahrnehmbaren Qualitäten existiert: hoc non habet locum in mathematicis, sed in naturalibus tantum, cg. III. 56; in definitione naturalium ponitur materia sensibilis (→ materia sub c), non autem in definitione mathematicorum, 3 anim. 12 g; cum tamen naturalia sint minus abstracta, quam mathematica, 2 phys. 3 f; naturalia autem se habent per appositionem ad mathematica, superaddunt enim mathematicis naturam sensibilem et motum, a quibus mathematica abstrahunt, 3 cael. 3 c; vgl. ib. d.

k) dasjenige, was zum Gebiete der physischen Ordnung gehört: et hoc patet tam in naturalibus, quam in voluntariis, th. I. 49. 2 c; simile autem esse oportet in naturalibus, cg. II. 23; hoc autem accidens in naturalibus potest esse, ib. III. 10.

b) naturwissenschaftlich, synonym mit physicus (← sub b): plurimum historiae (id est narrationis) naturalis est circa corpora, 3 cael. 1 b.

c) Naturalia, naturwissenschaftliches, naturwissenschaftliche Schriften des Aristoteles: ostensum est autem in Naturalibus, cg. II. 55.




naturalitas



Natürlichkeit, natürliche Beschaffenheit, natürlicher Charakter: secundum naturalitatem actionis, pot. 6. 8 c.




naturaliter



a) von Natur aus, natürlicherweise, naturgemäß, der natürlichen Ordnung entsprechend (vgl. naturalis sub a), synonym mit connaturaliter (←), der Gegensatz zu supernaturaliter und violenter (←): perfecta sunt naturaliter imperfectis priora, th. I. 77. 4 c; quae ratio naturaliter indita habet, cg. I. 7; desiderat naturaliter beatitudinem, ib. 11; naturaliter stabilitum est in bono, ib. 95; per violentiam et non naturaliter, 3 phys. 9 e; aqua propinquior est medio naturaliter, quam aer, 5 met. 13 b.

b) im Sinne der Naturwissenschaft, nach Weise derselben, synonym mit physice (←), der Gegensatz zu logice (←): et naturaliter, secundum quod consideratur in eo materia et forma, th. I. 7. 3 c; de infinito non naturaliter loquebantur, 3 phys. 8 a; procedendo naturaliter, id est ex principiis scientiae naturalis, ib. b; vgl. 1 phys. 8 a; 4 phys. 9 d; 7 phys. 8 g; 1 gener. 3 i; 5 met. 7 b.




necessarius, a, um



a) ontologisch notwendig, d. i. dasjenige, was auf dem Gebiete des realen Seins existiert und nicht nicht existieren oder nicht anders existieren kann, synonym mit debitus (← sub a) und necesse (← sub b), der Gegensatz zu contingens (← sub b) und liber (← sub a): necessarium idem est, quod impossibile non esse, 3 sent. 16. 1. 2 c; ut scilicet dicatur illud necessarium, quod in sua natura determinatum est solum ad esse, 1 perih. 14 f; exponit, quid sit necessarium, scilicet illud, quod non contingit aliter se habere (τὸ δ᾽ἀναγκαῖον οὐκ ἐνδέχεται ἄλλως ἔχειν, Aristoteles: Anal. post. I. 33, 88. b. 31-32), 1 anal. 44 b; necessarium enim dicitur, quod in sui natura habet, quod non possit non esse, 2 phys. 8 a.

b) logisch notwendig, mit Notwendigkeit wahr oder richtig, d. i. dasjenige, was auf dem Gebiete des gedachten Seins oder des Denkens nicht anders zu sein vermag, ebenfalls der Gegensatz zu contingens (← sub c): necessarium significat quendam modum veritatis, th. I. 10. 3 ad 3; quod enim est per accidens verum, non est necessarium, cg. I. 13.




necesse



a) notwendigerweise, mit Notwendigkeit: non necesse esse et possibile non esse aequipollent, th. I. 19. 3 ob. 4; necesse est enim, hanc condicionalem veram esse, ib. 8 ad 1; quod necesse est esse, impossibile est non esse, cg. II. 83; vgl. 1 perih. 13 e.

b) notwendig, synonym mit necessarius (← sub a): necesse enim est, quod non potest non esse, th. I. 82. 1 c; nihil enim prohibet, aliquid esse necesse, cg. II. 30.




necessitas



a) ontologische Notwendigkeit, d. i. Notwendigkeit auf dem Gebiete des realen Seins (= necessitas entis sive essendi, cg. I. 42; vgl. necessarius sub a), der Gegensatz zu contingentia und supererogatio (←): omne autem necessarium vel habet causam suae necessitatis aliunde, vel non, sed est per seipsum necessarium, cg. I. 15; vgl. ib. II. 15 & 30; 8 phys. 21 c; quomodo necessitas inveniatur in rebus naturalibus, 2 phys. 15 a.

b) logische Notwendigkeit, d. i. die Notwendigkeit auf dem Gebiete des gedachten Seins oder des Denkens, m. a. W. die Notwendigkeit des Wahr- oder Richtig-Seins (vgl. necessarius sub b), gleichfalls das Gegenteil von contingentia (←): ex necessitate argumentando, th. I. 1. 8 ad 2; haberet necessitatem, quod dicitur, ib. 66. 2 c; de necessitate habetur, cg. I. 97; non sequitur conclusio de necessitate (vgl. maior sub c), ib. III. 86; sed haec necessitatem non habent, 1 cael. 6 a; per necessitates i. e. per necessarias rationes, ib. 17 c; vgl. 2 cael. 7 d.

c) Not, Notdurft, Bedürfnis: necessitatem patienti, th. I. II. 66. 3 c; subvenitur homini in suis necessitatibus, ib. 95. 1 c; vgl. ib. II. II. 72. 1 ad 3; exteriores res ad necessitatem homini deserviant, cg. III. 121.




negatio



a) Verneinung, verneinende Aussage, verneinende Behauptung, synonym mit privatio (← sub a) und remotio (←), der Gegensatz zu affirmatio (← sub a) und positio (← sub b & c): negatio vero est enuntiatio alicuius ab aliquo (κατάφασις δέ ἐστιν ἀπόφανσις τινὸς κατὰ τινός, Aristoteles: De interpr. 6, 17. a. 25), scilicet per modum divisionis, 1 perih. 8 g; negatio vero dicitur divisio, inquantum significat rerum separationem, ib. 3 b; negatio reducitur ad genus affirmationis, ib. 5 d; omnis negatio fundatur in aliqua affirmatione intellecta vel imaginata, mal. 2. 1 ad 9.

b) negative Bestimmung eines Dinges, synonym mit privatio (← sub b), der Gegensatz zu affirmatio (← sub b): per negationes habita propria cognitione de re scitur, quod (dass) est ab aliis discreta, tamen, quid sit, remanet ignotum, cg. III. 39; omnis enim negatio, quae est in aliquo subiecto determinato, potest dici privatio, 1 sent. 28. 1. 1 ad 2; vgl. 2 sent. 34. 1. 4 c.




negative



im Sinne einer Verneinung, nach Weise einer solchen (vgl. negatio sub a), synonym mit privative und remotive (←), der Gegensatz zu affirmative und positive (←) .




negativus, a, um



verneinend, leugnend, synonym mit privativus und remotivus (←), der Gegensatz zu affirmativus und positivus (←) .




Nemesis



Schadenfreude, Missgunst (vgl. nemesiticus): tertio modo aliquis tristatur de bono alterius, inquantum ille, cui accidit bonum, est eo indignus, quae quidem tristitia non potest oriri ex bonis honestis, ex quibus aliquis iustus efficitur, sed . . . est de divitiis et de talibus, quae possunt provenire dignis et indignis, et haec tristitia secundum ipsum (Aristoteles) vocatur nemesis, th. II. II. 36. 2 c; vgl. ib. 3 ad 3; zelus (Eifersucht) vero et nemesis sub invidia continentur, ib. I. II. 35. 8 ad 2; vgl. 2 eth. 9 k.




nemesiticus, a, um



schadenfroh, missgünstig (vgl. nemesis): nemesiticus autem gaudet, inquantum aestimat, aliquos digna pati, et tristatur, si indignis bene accidat, th. II. II. 30. 3 ad 2; vgl. ib. 36. 3 ad 3; 2 eth. 9 k.




nescire



nicht wissen, der Gegensatz zu scire (← sub b): nescire dicitur dupliciter. Uno modo metaphorice ad similitudinem nescientis se habere . . . Alio modo dicitur nescire proprie notitia rei carere, et per oppositum scire notitiam rei habere, 1 sent. 36. 1. 2 c.




nihil, nihilum



nichts, der Gegensatz zu ens (←): idem autem est nihil, quod nullum ens, th. I. 45. 1 c.




nolle



nicht wollen im Sinne einer Tätigkeit, der Gegensatz zu velle (←): idem est nolle fieri et velle non fieri, 1 sent. 46. 1. 4 ad 2; vgl. th. I. II. 6. 3 ad 2.




noluntas



Nicht-Wollen im Sinne einer Tätigkeit (vgl. nolle): fuga autem mali magis dicitur noluntas, th. I. II. 8. 1 ad 1.




nomen



a) Namen, Nennwort, das ὄνομα des Aristoteles, welches dem verbum oder Zeitwort, dem ῥῆμα des Aristoteles, gegenübersteht und in Verbindung mit diesem einen Satz bildet, synonym mit dictio (← sub b), locutio (← sub c) und terminus (← sub e): nomen non competit voci, nisi secundum quod facit notitiam de re, nomen enim dicitur quasi notamen, 4 sent. 3. 1. 2. 1 ad 9; quinque ponit in definitione nominis. Primo ponitur vox per modum generis, per quod distinguitur ab omnibus sonis, qui non sunt voces; nam vox est sonus ab ore animalis prolatus cum imaginatione quadam . . . Additur autem prima differentia, scilicet significativa, ad differentiam quarumcumque vocum non significantium, sive sit vox litterata et articulata, sicut biltris, sive non litterata et non articulata, sicut sibilus pro nihilo factus . . . Tertio ponit secundam differentiam, cum dicit secundum placitum id est secundum institutionem humanam a beneplacito hominis procedentem . . . Quarto ponit tertiam differentiam, scilicet sine tempore, per quod differt nomen a verbo . . . Quinto ponit quartam differentiam, cum subdit cuius nulla pars est significativa separata scilicet a toto nomine, 1 perih. 4 a; vgl. Aristoteles: De interpr. 2, 16. a. 19 sq.; potest enim ipsum est dici nomen, prout quaelibet dictio nomen dicitur, 2 perih. 2 b; Catonis vel Catoni et alia huiusmodi non sunt nomina, sed solus nominativus dicitur principaliter nomen, per quem facta est impositio nominis ad aliquid significandum. Huiusmodi autem obliqui vocantur casus nominis, quia quasi cadunt per quandam declinationis originem a nominativo, qui dicitur rectus eo, quod non cadit, 1 perih. 4 f; nomina, quibus locutio componitur, sunt symbola id est signa intentionum (← sub e) intellectarum et per consequens rerum, sensu 2 h; vgl. th. I. 13. 1 ob. 3; I. II. 7. 1 c; cg. I. 22 & 30; significatio nominis non immediate refertur ad rem, sed mediante intellectu, pot. 7. 6 c; cum enim nomina sint signa intelligibilium conceptionum, illis primo imponimus nomina, quae primo intelligimus, licet sint posteriora secundum ordinem naturae, 9 met. 3 h; nomen enim proprie significat substantiam et quidditatem, pot. 7. 2 a; in significatione nominum aliud est quandoque, a quo imponitur nomen ad significandum, et id, ad quod significandum nomen imponitur, sicut hoc nomen lapis imponitur ab eo, quod laedit pedem, non tamen imponitur ad hoc significandum, quod significet laedens pedem, sed ad significandam quandam speciem corporum, alioquin omne laedens pedem esset lapis, th. I. 13. 2 ad 2; vgl. ib. 8 c; 18. 2 c; 33. 1 ad 3; III. 37. 2 c; cg. I. 30; 1 sent. 2. exp.; 22. 1. 1 ad 3; 23. 1. 2 ad 1; pot. 9. 3 ad 1; 9 met. 3 h; aliud est etymologia nominis et aliud significatio nominis. Etymologia attenditur secundum id, a quo imponitur nomen ad significandum, nominis vero significatio attenditur secundum id, ad quod significandum nomen imponitur. Quae quandoque diversa sunt, nomen enim lapidis imponitur a laesione pedis, non tamen hoc significat, alioquin ferrum, cum pedem laedat, lapis esset, th. II. II. 92. 1 ad 2; vgl. ib. 1. 31. 1 ad 1; nomen dicitur ab aliquo imponi dupliciter, aut ex parte imponentis nomen, aut ex parte rei, cui imponitur. Ex parte autem rei nomen dicitur ab illo imponi, per quod completur ratio rei, quam nomen significat, et haec est differentia specifica illius rei; et hoc est, quod principaliter significatur per nomen. Sed quia differentiae essentiales sunt nobis ignotae, quandoque utimur accidentibus vel effectibus loco earum, ut VIII. Metaph. (2, 1043. a. 2 sqq.) dicitur, et secundum hoc nominamus rem; et sic illud, quod loco differentiae essentialis sumitur, est, a quo imponitur nomen ex parte imponentis, sicut lapis imponitur ab effectu, qui est laedere pedem, et hoc non oportet esse principaliter significatum per nomen, sed illud, loco cuius hoc ponitur, verit. 4. 1 ad 8; vgl. th. I. 18. 2 c; 29. 1 ad 3; 1 gener. 8 c; 1 anim. 1 f; 7 met. 12 e; de aliquo nomine dupliciter convenit loqui, uno modo secundum primam eius impositionem, alio modo secundum usum nominis. Sicut patet in nomine visionis, quod primo impositum est ad significandum actum sensus visus, sed propter dignitatem et certitudinem huius sensus extensum est hoc nomen secundum usum loquentium ad omnem cognitionem aliorum sensuum; dicimus enim vide quomodo sapit vel quomodo redolet vel quomodo est calidum, et ulterius etiam ad cognitionem intellectus, th. I. 67. 1 c; per prius (im Sinne des Frühern) dicitur nomen de illo, in quo salvatur tota ratio (Bedeutung) nominis perfecte, quam de illo, in quo salvatur secundum aliquid; de hoc enim dicitur quasi per similitudinem ad id, in quo perfecte salvatur, quia omnia imperfecta sumuntur a perfectis, ib. 33. 3 c; vgl. 13. 6 c.

b) Vorname: illos enim ex nomine vocamus, quos familiariter cognoscimus, Ioan. 10. 1 c.




nominalis, e



a) namentlich, dem Namen nach seiend: paternitas, quae est in ipsis creaturis, est quasi nominalis seu vocalis, Eph. 3. 4.

b) Nominalist: antiqui nominales dixerunt, idem esse enuntiabile (Aussage), Christum nasci et esse nasciturum et esse natum, th. I. 14. 15 ad 3.




nominare



nennen, benennen, ernennen: unumquodque enim nominatur a nobis, secundum quod ipsum cognoscimus, th. I. 13 pr.; unaquaeque res nominatur ab eo, quod in ipsa est nobilissimum, 2 sent. 23. 2. 2 a; idea non nominat divinam essentiam, th. I. 15. 2 ad 1; mens enim et intellectus nominant potentiam intellectivam, ib. 54. 3 ob. 1; nominare ipsum in talem dignitatem, ib. I. II. 13. 4 ad 3.




non ens



nicht seiend, Nicht-Seiendes, und zwar sowohl in der logischen, als in der ontologischen Bedeutung dieser Wörter, der Gegensatz zu ens (←): quidquid est praeter ens, est non ens, 1 phys. 6 b; vgl. ib. 15 d; non ens dicitur tripliciter . . . Uno modo dicitur ens et non ens secundum compositionem et divisionem propositionis, prout sunt idem cum vero et falso, et sic ens et non ens sunt in mente tantum, ut dicitur in VI. Metaphys. (4, 1027. b. 25 sqq.) . . . Alio modo dicitur non ens, quod est in potentia (im Zustande der Möglichkeit), secundum quod esse in potentia opponitur ei, quod est esse in actu (im Zustand der Wirklichkeit) simpliciter . . . Tertio modo dicitur non ens, quod est in potentia, quae non excludit esse in actu simpliciter, sed esse actu hoc, sicut non album dicitur non ens et non bonum, 5 phys. 2 f; vgl. th. I. 14. 9 c; 16. 7 ad 4; verit. 3. 4 ad 6; 6 met. 2 a.




nota



a) Kennzeichen, Merkzeichen, Merkmal, synonym mit notio (← sub a): quae est identitatis nota, cg. I. 36; peccatorum notae remanent in conscientia, verit. 25. 5 ad 2; est semper eorum, quae de altero praedicantur, nota, 1 perih. 5 a; vgl. ib. b.

b) Musiknote: hunc iubilum signat ecclesia, quando in eadem dictione multiplicat notas, Ps. 46 a.




notio



a) Kennzeichen, Merkzeichen, Merkmal, synonym mit nota (← sub a): non videtur autem, quod possint esse aliae notiones rerum in anima, nisi vel essentiae rerum cognitarum vel earum similitudines, th. I. 87. 4 ob. 3; vgl. ib. ad 3.

b) Kennzeichen, Merkzeichen, Merkmal einer göttlichen Person: notiones significantur in divinis (in Gott) non ut res, sed ut rationes quaedam, quibus cognoscuntur personae, licet ipsae notiones vel relationes realiter sint in Deo, th. I. 32. 2 ad 2; notio dicitur id, quod est propria ratio (Grund) cognoscendi divinam personam, ib. 3 c; dicitur notio, inquantum est principium formale innotescendi Patrem, 1 sent. 26. 2. 3 c; sunt igitur quinque notiones in divinis, scilicet innascibilitas, paternitas, filiatio, communis spiratio et processio, th. I. 32. 3 c.

c) Begriff: per quasdam notiones, puta in mentibus angelorum, Hebr. 1. 1.




notionalis, e



kenntlich machend, kennzeichnend, ein Merkmal bildend, zumal mit Bezug auf die göttlichen Personen.




notionaliter



nach Weise einer notio (←), im Sinne einer solchen.




notitia



a) Gekannt-Sein, Bekannt-Sein: gloria nihil aliud est, quam clara notitia cum laude, th. I. II. 2. 3 c.

b) Kenntnis, Erkenntnis, Kunde, synonym mit scientia (← sub b): notitia quattuor modis accipi potest, primo pro ipsa natura cognoscitiva, secundo pro potentia cognitiva, tertio pro habitu cognoscitivo, quarto pro ipso cognitionis actu, quodl. 7. 1. 4 c; cum ergo dicitur, quod verbum est notitia, non accipitur notitia pro actu intellectus cognoscentis, vel pro aliquo eius habitu, sed pro eo, quod intellectus concipit cognoscendo, th. I. 34. 1 ad 2.




notus, a, um



gekannt, bekannt, als wahr bekannt, wahr, synonym mit verus (← sub a).




nullus, a, um



keiner, der Gegensatz zu omnis (←): nullus dicitur quasi non ullus, et in Graeco dicitur udis [= οὐδείς] quasi nec unus, 1 perih. 10 c.




numeralis, e



die Zahl betreffend, zu ihr gehörig, numerisch.




numerus



Zahl, synonym mit multitudo (← sub c): numerus dicitur quasi nutus memeris [richtiger wohl merusμέρους] id est divisionis, trin. 1. 2. 1 a; vgl. 2 sent. 26. 1. 6 ob. 1; numerus est multitudo mensurata per unum (ἔστι γὰρ ἀριθμὸς πλῆθος ἑνὶ μετρητόν, Aristoteles: Metaph. IX. 6, 1057. a. 3-4), th. I. 7. 4 c; vgl. ib. 11. 2 c; 1 perih. 8 a; 10 met. 8 h; 11 met. 10 g; numerus, qui nihil est aliud, quam aggregatio unitatum, 7 phys. 8 q; vgl. th. I. 11. 1 ad 1; 10 met. 2 g; est enim per se unum numerus, inquantum ultima unitas dat numero speciem et unitatem, 8 met. 3 m; numerus fit per divisionem continui, pot. 3. 16 ad 3; vgl. ib. 9. 5 ad 8; par et impar sunt numeri passiones (← sub a), 4 phys. 20 b; vgl. pot. 9. 5 ob. 9; Hebr. 7. 1; 1 anal. 10 a.




nunc



jetzt, synonym mit instans (←), der Gegensatz zu tunc (←): nunc autem semper est finis praeteriti et principium futuri, haec est enim definitio ipsius nunc, cg. II. 33; vgl. th. I. 46. 1 ad 7; 4 phys. 15 d-g & 21 a-d; prout (nunc) scilicet accipitur seorsum ut principium huius temporis et seorsum ut finis alterius. Et inquantum sic accipitur, accipitur ut alterum et alterum nunc, sed secundum quod accipitur ut copulans tempus et continuans, accipitur ut idem, 4 phys. 21 b; vgl. ib. 18 a-h; nunc se habet ad propinquum, sed indifferenter ad praeteritum et futurum, ib. 21 e; vgl. 2 anal. 11 b; nunc est indivisibile, 6 phys. 5 i; vgl. ib. d-h; ipsa autem nunc non sunt partes temporis, non enim componitur tempus ex nunc indivisibilibus, ib. 11 a.




nutrimentalis, e



nährend, ernährend, synonym mit nutritivus (← sub a).




nutritivus, a, um



a) nährend, ernährend, synonym mit nutrimentalis (←) .

b) vegetativ, vegetativ tätig, synonym mit vegetativus (←) .


M Inhaltsverzeichnis O




© 2006 Fundación Tomás de Aquino
Alle Rechte vorbehalten