Frage, wissenschaftliche Frage, synonym mit problema (←): si autem (demonstrator et addiscens de aliqua propositione) sint contrariae opinionis, tum erit quaestio, de qua oportet disputari inter eos, 1 anal. 19 b; aequalis est numerus quaestionum et eorum, quae sciuntur, 2 anal. 1 a; de his quaestiones facimus, quae ignoramus, ib.; quaestiones sive problemata, ib.; ostenso enim breviter, in quo virtus quaestionis consistat, facilius apparebit, ubi debeat adhiberi solutio, 1 gener. 5 a; huiusmodi autem quaestiones certissime colligi potest Aristotelem solvisse, unit.
- Zu virtus quaestionis → virtus sub f.
- Arten der quaestio sind: 1. quaestio ad conclusionem (verit. 17. 3 ad 2; vgl. 3 eth. 8 c) = die zum Zwecke einer Schlussfolgerung gestellte Frage oder die Untersuchung (inquisitio, ←). 2. qu. an est sive si est, qu. propter quid, qu. quia & qu. quid est (th. I. 2. 2 ad 2; 48. 2 ad 2; cg. I. 10 & 12; III. 50; 1 anal. 2 a; 2 anal. 1 a-h; 4 phys. 10 a; 7 met. 17 b-d) = die Frage nach dem "ob etwas ist" (vgl. qu. de esse simpliciter), die nach dem "wodurch oder weswegen es ist" (in talibus propter quid quandoque quaerit formam, quandoque agentem, quandoque finem, 7 met. 17 d; vgl. ib. b), die nach dem "dass es ist" (vgl. qu. de esse simpliciter) und die nach dem "was es ist" (quattuor autem sunt, quae quaeruntur, scilicet quia, propter quid, si est et quid est, ad quae quattuor reduci potest, quidquid est quaeribile vel scibile, 2 anal. 1 a; vgl. Arist. Anal. post. II. 1, 89. b. 23-25; sicut se habet quaestio propter quid ad quaestionem quia, ita se habet quaestio quid est ad quaestionem an est, nam quaestio propter quid quaerit medium ad demonstrandum, quia est aliquid, puta quod luna eclipsatur, et similiter quaestio quid est quaerit medium ad demonstrandum, an est, cg. III. 50). 3. qu. composita sive in numerum ponens & qu. simplex sive non ponens in numerum (2 anal. 1 a-d) = die zusammengesetzte oder in die Zahl gesetzte (vgl. ponere in numerum unter ponere sub a) und die einfache oder nicht in die Zahl gesetzte Frage (enuntiatio dupliciter formatur. Uno quidem modo ex nomine et verbo absque aliquo apposito, ut cum dicitur homo est. Alio modo, quando aliquid tertium adiacet, ut cum dicitur homo est albus. Potest igitur quaestio formata referri vel ad primum modum enuntiationis, et sic erit quasi quaestio simplex, vel ad secundum modum, et sic erit quaestio quasi composita vel in numerum ponens, ib. b). 4. qu. de esse simpliciter & qu. in parte (ib. f) = die Frage nach dem Sein eines Dinges einfachhin oder schlechtweg und die nach seinem teilweisen Sein oder nach seinem so oder so Sein (quia est et si est differunt sicut in parte et simpliciter. Cum enim quaerimus, utrum deficit luna aut utrum augetur, est quaestio in parte; in huiusmodi enim quaestione quaerimus, si luna est aliquid, puta si deficiens vel aucta, aut non. Sed cum quaeritur, an luna sit sive an nox sit, est quaestio de esse simpliciter, ib.). 5. qu. incidens (1 sent. 4. div.) = die Nebenfrage. 6. qu. in numerum ponens, → qu. composita. 7. qu. in parte, → qu. de esse simpliciter. 8. qu. moralis & qu. naturalis (usur. pr.) = die moralwissenschaftliche und die naturphilosophische Frage. 9. qu. naturalis, → qu. moralis. 10. qu. non ponens in numerum, → qu. composita. 11. qu. propter quid, → qu. an est. 12. qu. quia, ≈ . 13. qu. quid est, ≈ . 14. qu. si est, ≈ . 15. qu. simplex, → qu. composita. 16. qu. theologica (quodl. 4. 9. 18 c) = die theologische Frage.
a) wie beschaffen, was für einer: neque etiam ipsius qualis potest esse conversio cum suo subiecto, 1 anal. 34 f; oportet autem unumquodque dicere esse tale, quale est secundum suam naturam et non quale est per aliquam causam violentam vel praeternaturalem, 2 cael. 28 a.
- Quale est unumquodque, talia operatur sive tale alterum facit (th. I. II. 19. 1 ob. 3; 55. 2 ad 1; cg. I. 53; IV. 19) = wie etwas beschaffen ist, so wirkt es auch und solcherlei bringt es hervor. Qualis unusquisque est, talis et finis videtur ei, → finis sub b.
b) irgendwie beschaffen, so oder so geeigenschaftet, das aristotelische ποιός, unter welchem ebenso wohl etwas Substantielles oder Wesentliches, als etwas Akzidentelles oder Außerwesentliches (→ qualitas) verstanden werden kann: qualia dicuntur magis et minus secundum diversam participationem, th. I. II. 52. 1 c; secundum quod differentia significat quale quid (etwas irgendwie Beschaffenes), 1 perih. 10 b; secundum quod quale invenitur in genere substantiae, 5 phys. 4 b; dicimus enim superficies esse quales, inquantum sunt quadratae vel triangulares, 5 met. 16 b.
- Zu numerus qualis → numerus; zu praedicare in eo quod quale sive in quale quid → praedicare sub b.
- Quale passivum (5 phys. 4 b) = das leidende oder leidensfähige so oder so Beschaffene (quod continetur in tertia specie qualitatis, secundum quod quale dicitur aliquid pati aut non pati, ut calidum et frigidum, album et nigrum, et huiusmodi; in his enim contingit esse alterationem, ib.).
Beschaffenheit, Eigenschaft im engern und weitern Sinne des Wortes: qualitas vero (dicitur) dispositio substantiae, th. I. 28. 2 c; proprie enim qualitas importat (bedeutet) quendam modum substantiae, ib. I. II. 49. 2 c; significare substantiam cum qualitate est significare suppositum cum natura vel forma determinata, in qua subsistit, ib. 1. 13. 1 ad 3; cum enim dicitur, quod nomen significat substantiam cum qualitate, non intelligitur qualitas et substantia proprie, secundum quod logicus accipit praedicamenta distinguens. Sed grammaticus accipit substantiam quantum ad modum significandi et similiter qualitatem; et ideo, quia illud, quod significatur per nomen, significatur ut aliquid subsistens, secundum quod de eo potest aliquid praedicari, quamvis secundum rem non sit subsistens, sicut albedo, dicit, quod significat substantiam, ad differentiam verbi, quod non significat ut aliquid subsistens. Et quia in quolibet nomine est considerare id, a quo imponitur nomen, quod est quasi principium innotescendi, ideo quantum ad hoc habet modum qualitatis, secundum quod qualitas vel forma est principium cognoscendi rem. Unde secundum Philosophum V. Metaph. (c. 14, 1020. b. 2) uno modo forma substantialis qualitas dicitur, 1 sent. 22. 1. 1 ad 3; vgl. 3 sent. 6. 1. 3 c; unus modus qualitatis est, secundum quod qualitas dicitur differentia substantiae id est differentia, per quam aliquid ab altero substantialiter differt, quae intrat in definitionem substantiae, 5 met. 16 a; qualitates fundantur super quantitatem, sicut color in superficie et figura in lineis vel in superficiebus, 3 phys. 5 i; vgl. 1 phys. 3 d.
- Zu motus secundum qualitatem → motus sub a; zu mutatio secundum qu. → mutatio; zu significare cum qu. → significare; zu similitudo per participationem eiusdem qu. → similitudo sub a.
- Arten der qualitas im allgemeinen Sinne des Wortes sind: 1. qualitas accidentalis & qu. essentialis sive substantialis sive quae est differentia substantiae (th. I. II. 49. 2 c; 1 perih. 10 b; 5 met. 22 a; vgl. ib. 16 a) = die unwesentliche (eine von den zehn Kategorien des Aristoteles, welche vier verschiedene Arten: 1. die habitus et dispositiones, 2. die potentiae et impotentiae naturales mit den characteres sacramentales, 3. die qualitates passibiles et passiones und 4. die figurae et formae in sich befasst; vgl. th. I. 77. 1 ad 5; 78. 3 ad 2; I. II. 49. 1 c & 2 c; 52. 1 c; 110. 3 ob. 3; III. 63. 2 c; cg. II. 8; 4 sent. 4. 1. 1 c; 7 phys. 5 b, c & e; 5 met. 16 b & d) und die wesentliche Beschaffenheit (sicut id, secundum quod determinatur potentia [← sub d] materiae secundum esse substantiale, dicitur qualitas, quae est differentia substantiae, ita id, secundum quod determinatur potentia subiecti [≈] secundum esse accidentale, dicitur qualitas accidentalis, quae est etiam quaedam differentia, th. I. II. 49. 2 c). 2. qu. activa & qu. passiva (ib. I. 5. 5 ad 5; 45. 8 ad 2; 48. 4 c; 59. 2 c; 67. 3 c; cg. III. 69; 1 phys. 10 d; 2 cael. 10 f; 2 gener. 2 b-f) = die wirkende (nämlich calidum et frigidum) und die leidende Beschaffenheit der irdischen Körper (nämlich umidum et siccum). 3. qu. actus (1 anim. 1 a) = die Beschaffenheit oder die Art und Weise einer Tätigkeit. 4. qu. adquisita, qu. adventitia sive superveniens sive non naturalis & qu. naturalis (th. I. 83. 1 ad 5; I. II. 49. 2 c; 5 phys. 6 g) = die erworbene, die hinzukommende oder nicht aus der Natur eines Dinges sich ergebende und die natürliche oder mit der Natur eines Dinges gegebene Beschaffenheit; vgl. qu. connaturalis. 5. qu. adventitia, → qu. adquisita. 6. qu. alterans sive alterativa sive passibilis sive sensibilis (th. I. 67. 3 ob. 2; 77. 3 c; 78. 3 ad 2; 85. 1 ad 2; I. II. 79. 2 c & ad 1; 50. 1 ad 3; 52. 1 ad 3; 53. 3 ob. 1; 110. 3 ob. 3; cg. II. 66; IV. 66; 1 anal. 42 b; 2 phys. 3 e; 7 phys. 4 b & 5 a & b; 1 cael. 19 c; 1 gener. 2 c, 8 c, 10 e & 14 c; 2 gener. 2 b) = die einen Sinn und sein Organ verändernde oder leiden machende oder (primo et per se) sinnlich wahrnehmbare Beschaffenheit (dicuntur passibiles, quia sensibus ingerunt passiones, 1 gener. 8 c; vgl. Aristoteles: Categ. 8, 9. a. 35 sqq.). 7. qu. alterativa, → qu. alterans. 8. qu. complexionata sive composita & qu. simplex (th. I. II. 49. 4 c; 1 sent. 17. 2. 2 c; 4 sent. 44. 1. 1. 1 ad 4; 2 gener. 2 c) = die zusammengesetzte (resultans ex qualitatibus simplicibus ad medium venientibus, 4 sent. 44. 1. 1. 1 ad 4) und die einfache Beschaffenheit (qualitates simplices elementorum, quae secundum unum modum determinatum naturis elementorum conveniunt, th. I. II. 49. 4 c). 9. qu. composita, → qu. complexionata. 10. qu. connaturalis & qu. extranea (3 sent. 15. 2. 1. 1 c) = die mit der Natur eines Dinges übereinstimmende und die ihr fremde Beschaffenheit; vgl. qu. adquisita. 11. qu. consequens & qu. praecedens sc. actum appetitus sensitivi (th. I. II. 17. 7 ad 2) = die dem sinnlichen Begehren nachfolgende und ihm voraufgehende Beschaffenheit eines animalischen Körpers. 12. qu. corporalis sive corporea & qu. spiritualis (ib. I. 78. 1 c; I. II. 17. 7 ad 2; cg. IV. 86; virt. 1. 11 c; verit. 2. 1 ad 12) = die körperliche und die geistige Beschaffenheit; vgl. qu. immaterialis & materialis. 13. qu. deficiens (1 gener. 8 c) = die abfallende oder mangelhafte Beschaffenheit. 14. qu. elementaris sive elementorum (th. I. 70. 3 c; 76. 1 c; I. II. 49. 4 c; cg. II. 62; trin. 1. 2. 3 ad 6) = die Elementsbeschaffenheit. 15. qu. elementorum, → qu. elementaris. 16. qu. enuntiationis, → enuntiatio sub b. 17. qu. essentialis, → qu. accidentalis. 18. qu. extranea, → qu. connaturalis. 19. qu. immaterialis & qu. materialis (th. I. II. 52. 1 c) = die immaterielle oder unkörperliche und die materielle oder körperliche Beschaffenheit; vgl. qu. corporalis & spiritualis. 20. qu. imperfecta & qu. perfecta (virt. 1. 11 c) = die unvollkommene und die vollkommene Beschaffenheit. 21. qu. materialis, → qu. immaterialis. 22. qu. naturalis, → qu. adquisita. 23. qu. nominis (3 sent. 6. 1. 3 c) = die Qualität oder der Ursprung des Namens (id, a quo imponitur nomen, . . . dicitur qualitas nominis, ib.). 24. qu. numeri (5 met. 16 b) = die Qualität oder die Vervielfachung der Zahl (id ergo, quod existit in substantia numeri praeter ipsam quantitatem, quae est numeri substantia, dicitur qualitas eius, ut hoc, quod significatur per hoc, quod dicitur bis vel ter, ib.). 25. qu. passibilis, → qu. alterans. 26. qu. passiva, → qu. activa. 27. qu. perfecta, → qu. imperfecta. 28. qu. physica sive tangibilis & qu. tangentis (th. III. 54. 3 ad 2; cg. IV. 84; 4 sent. 44. 2. 1. 4 ad 1; 2 cael. 10 f; 2 gener. 2 b & d; 2 anim. 16 a & 22 d & g; 3 anim. 1 b) = die physische oder tastbare Beschaffenheit (nämlich calidum et frigidum, umidum et siccum, grave et leve, durum et molle, lubricum et aridum, asperum et lene, grossum et subtile) und die Beschaffenheit des Tastenden. 29. qu. praecedens, → qu. consequens. 30. qu. prima & qu. secunda (1 sent. 17. 2. 2 c) = die erste oder einfache und die zweite oder zusammengesetzte Beschaffenheit. 31. qu. prima tangibilis (7 phys. 5 b; 2 cael. 10 f; 2 gener. 2 d & g; 1 meteor. 2 a) = die erste tastbare Beschaffenheit, nämlich calidum, frigidum, umidum et siccum (2 gener. 2 c), welche primae genannt werden, quia ad eas omnes aliae reducuntur (ib. g). 32. qu. quae est differentia substantiae, → qu. accidentalis. 33. qu. secunda, → qu. prima. 34. qu. sensibilis, → qu. alterans. 35. qu. simplex, → qu. complexionata. 36. qu. spiritualis, → qu. corporalis. 37. qu. substantialis, → qu. accidentalis. 38. qu. superveniens, → qu. adquisita. 39. qu. tangentis, → qu. physica. 40. qu. tangibilis, ≈ .
- Qualitas suscipit magis et minus (6 phys. 7 l; vgl. th. I. II. 52. 1 c), oder: Qualitates possunt intendi et remitti (5 phys. 3 b) = die Beschaffenheiten der Dinge können intensiv zu- und abnehmen.
a) Größe im eigentlichen und engern Sinne des Wortes, d. i. die sinnlich wahrnehmbare oder körperliche Größe (→ quantitas corporalis sub b): quantitas accidens est, 1 phys. 3 a; quantitas dicitur mensura substantiae, th. I. 28. 2 c; mensuratio enim proprie pertinet ad quantitatem, 5 met. 15 b; vgl. accid. 1; omnis quantitas in quadam multiplicatione partium consistit, cg. I. 69; ponit rationem quantitatis dicens, quod quantum dicitur, quod est divisibile in ea, quae insunt, 5 met. 15 a; vgl. 1 sent. 17. 2. 1 c; 19. 1. 1 ad 1; quantitas propinquissime se habet ad substantiam inter alia accidentia, 7 phys. 5 d; vgl. 2 phys. 3 e; th. I. II. 52. 1 c; 5 met. 15 d; quantitas proprie consequitur materiam, 3 phys. 5 i; finitum et infinitum conveniunt quantitati, 1 phys. 3 c; vgl. 3 phys. 6 d; 1 cael. 6 a; differentiae autem quantitatis sunt magnum et parvum, nom. 4. 8; quantitates et quae eis accidunt, sunt secundum intellectum abstracta a motu et a materia sensibili, non autem a materia intelligibili, 2 phys. 3 e. Die quantitas im engern Sinne des Wortes ist eine von den zehn Kategorien (→ praedicamentum sub b) des Aristoteles; vgl. th. I. 28. 2 c; 85. 1 ad 2; 7 phys. 5 d; 5 met. 15 d.
- Zu aequale secundum quantitatem & qu. absolutam → aequalis sub a; zu aequalitas qu. → aequalitas sub a; zu contactus qu. → contactus; zu divisio qu., per qu. & secundum qu. → divisio; zu finis qu. → finis sub a; zu indivisibile qu. sive secundum qu. → indivisibilis; zu infinitum qu., in qu. & secundum qu. → infinitus; zu magnum qu. proportionis & secundum qu. absolutam → magnus; zu materia qu. subiecta → materia sub c; zu motus in qu. sive secundum qu. → motus sub a; zu mutatio secundum qu. → mutatio; zu pars qu. → pars sub a; zu passio qu. → passio sub a; zu posterius secundum qu. → posterior sub a; zu principium qu. → principium; zu prius per ordinem qu. sive secundum qu. → prior sub a; zu tactus qu. → tactus sub a; zu terminus qu. → terminus sub a; zu totalitas qu. sive secundum qu. → totalitas; zu totum qu. → totus sub a; zu unitas qu. → unitas.
- Als Arten der quantitas gehören hierher: 1. quantitas absoluta & qu. comparata sive proportionalis sive proportionis (th. I. 95. 4 c; I. II. 113. 9 c; cg. III. 12; 3 sent. 36. 1. 4 c) = die beziehungslose oder einfachhinige und die verglichene oder Verhältnisgröße. 2. qu. comparata, → qu. absoluta. 3. qu. completa sive perfecta & qu. imperfecta (th. III. 33. 2 ad 2; 4 sent. 44. 1. 2. 5 ad 3; virt. 1. 11 c; 3 phys. 1 e; 3 cael. 3 f) = die vollständige oder vollkommene und die unvollkommene Größe. 4. qu. continua & qu. discreta (th. I. 3. 5 c; 42. 1 ob. 1; 52. 1 c; cg. I. 43; nom. 9. 1; 1 sent. 24. 1. 4 c & ad 3; verit. 2. 10 c; 3 phys. 7 d; 4 phys. 12 f & 17 h; vgl. 5 met. 15 b) = die in sich zusammenhängende (quae est magnitudo, 3 phys. 7 d) und die gesonderte oder geteilte Größe (quae est multitudo, ib.); vgl. qu. dimensiva & numeralis. 5. qu. continua extrinseca & qu. continua intrinseca (th. I. 42. 1 ob. 1) = die äußere (sc. magnitudo) und die innere in sich zusammenhängende Größe (sc. locus et tempus). 6. qu. debita (3 cael. 3 f) = die sich gebührende Größe. 7. qu. determinata & qu. indeterminata (th. I. 7. 3 c; III. 7. 12 ad 1; nom. 4. 8; 1 phys. 9 f; 3 phys. 12 a) = die bestimmte (z. B. bicubitum, tricubitum, nom. 4. 8) und die unbestimmte Größe (z. B. magnum, parvum). 8. qu. dimensiva & qu. numerabilis sive numeralis (th. I. 3. 2 a; III. 77. 2 c; cg. I. 43; III. 68; 1 sent. 3. exp. 2; 17. 2. 1 c; 4 sent. 44. 1. 3. 2 ob. 1; 2. 2. 2 c & 3 ad 1; verit. 29. 3 c) = die Ausdehnungs- und die Zahlengröße; vgl. qu. continua & discreta. 9. qu. discreta, → qu. continua. 10. qu. finita sive terminata & qu. infinita (th. III. 7. 12 ad 1; cg. I. 43; 4 sent. 44. 1. 2. 5 ad 3; 3 phys. 10 h & 12 f) = die endliche oder begrenzte und die unendliche Größe. 11. qu. finita maxima (3 phys. 12 f) = die größte endliche Größe. 12. qu. imperfecta, → qu. completa. 13. qu. incommensurabilis (1 anal. 4 m) = die mit einer andern kein gemeinsames Maß habende Größe (dicuntur enim quantitates incommensurabiles, quarum non potest accipi aliqua mensura communis, ib.). 14. qu. indeterminata, → qu. determinata. 15. qu. infinita, → qu. finita. 16. qu. mathematica & qu. naturalis (th. I. II. 1. 4 ob. 2; III. 7. 12 ad 1; 77. 2 ad 4; 4 sent. 44. 1. 3. 2 a) = die mathematische (quae non abstrahit a materia intelligibili, sed a materia sensibili, th. III. 77. 2 ad 4; vgl. 2 phys. 3 e) und die Natur- oder physische Größe (quae consequitur naturam uniuscuiusque individui, 4 sent. 44. 1. 3. 2 a). 17. qu. naturalis, → qu. mathematica. 18. qu. numerabilis sive numeralis, → qu. dimensiva. 19. qu. numeri (5 met. 16 b) = die Quantität einer Zahl (praeter ipsam quantitatem, quae est numeri substantia, ib.). 20. qu. per accidens & qu. per se (1 sent. 17. 2. 1 c; 1 anal. 12 e; 5 met. 15 e; vgl. ib. c & d) = die Größe gemäß einem nebenbei Seienden und die Größe gemäß ihrer selbst, m. a. W. dasjenige, was gemäß einem nebenbei Seienden, und dasjenige, was gemäß seiner selbst und als solches eine Größe ist (ponit duos modos quantitatis per accidens. Quorum unus est, secundum quod aliqua dicuntur quanta per accidens ex hoc solo, quod sunt accidentia alicuius quanti, sicut album et musicum per hoc, quod sunt accidentia alicuius subiecti, quod est quantum. Alio modo dicuntur aliqua quanta per accidens non ratione subiecti, in quo sunt, sed eo, quod dividuntur secundum quantitatem ad divisionem alicuius quantitatis, sicut motus et tempus, quae dicuntur quaedam quanta et continua propterea, quod ea, quorum sunt, sunt divisibilia et ipsa dividuntur ad divisionem eorum, 5 met. 15 e). 21. qu. perfecta, → qu. completa. 22. qu. per posterius (ib.) = die Größe nach Weise des Spätern (inquantum quantitatis divisionem ab aliquo priori sortitur, ib.). 23. qu. per se, → qu. per accidens. 24. qu. positionem habens & qu. positionem non habens (th. III. 77. 2 c; 4 phys. 17 c; 5 met. 20 a) = die eine Lage habende (z. B. der Teil einer Linie oder einer Fläche oder eines Raumes oder eines Körpers, von dem man ja sagen kann, dass er vor, hinter, über usw. einem andern ist) und die eine Lage nicht habende Größe (z. B. der Teil einer Zahl oder einer Rede oder der Zeit, von dem man ja nicht sagen kann, dass er vor, hinter, über usw. einem andern, sondern nur dies, dass er früher oder später, als ein andrer ist). 25. qu. prima (cg. I. 69) = die erste Größe, nämlich die Zahl. 26. qu. proportionalis, → qu. absoluta. 27. qu. proportionis, ≈ . 28. qu. terminata, → qu. finita.
b) Größe im allgemeinern und weitern Sinne des Wortes, d. i. Stärke, Umfang, Tragweite, synonym mit magnitudo (← sub b): aequalitas consequitur rationem quantitatis in communi, quae consistit in quadam divisibilitate; unde ratio quantitatis invenitur proprie in illis, quae secundum se dividuntur. Invenitur etiam quodammodo in illis, quorum divisio attenditur secundum ea, quae extrinsecus sunt, sicut virtus dicitur divisibilis et quantitatis rationem habens ex ratione et divisione actuum et obiectorum, 1 sent. 19. 1. 1 ad 1.
- Zu aequalitas secundum quantitatem virtualem → aequalitas sub b.
- Arten der quantitas in diesem Sinne sind: 1. quantitas accidentalis (4 sent. 17. 2. 3. 1 ad 4) = die nichtwesentliche Größe. 2. qu. actus & qu. potentiae (th. I. II. 19. 8 c; pot. 1. 2 c) = die Größe oder Energie der Tätigkeit und die Energie oder der Umfang in den Objekten des Vermögens. 3. qu. cognitionis (3 sent. 25. 2. 2. 1 c) = die Größe der Erkenntnis (quantitas autem cognitionis dupliciter attenditur, scilicet secundum obiecta et secundum efficaciam actus circa obiectum, ib.). 4. qu. corporea sive corporis sive molis & qu. virtualis sive virtutis (th. I. 3. 1 ad 1; 42. 1 ad 1; I. II. 52. 1 c & ad 1; III. 33. 2 ad 2; cg. III. 56; 1 sent. 3. exp. 2 & 17. 2. 1 c & ad 2; virt. 1. 11 ad 10; verit. 29. 3 c) = die körperliche Größe oder die Größe der Masse (quae in solis rebus corporalibus est, th. I. 42. 1 ad 1) und die Größe der Kraft (quae attenditur secundum ea, in quae potest, cg. III. 56). 5. qu. corporis, → qu. corporea. 6. qu. durationis (4 sent. 44. 1. 3. 2 ob. 1) = die Größe der Dauer. 7. qu. enuntiationis, → enuntiatio sub b. 8. qu. extensiva & qu. intensiva (pot. 1. 2 c; 4 phys. 12 f & g) = die Größe der Ausdehnung und die der Energie oder Stärke nach. 9. qu. fidei (3 sent. 25. 2. 2. 1 c) = die Größe oder Stärke des Glaubens. 10. qu. formae, → forma sub b. 11. qu. habitus, → habitus sub d. 12. qu. intensiva, → qu. extensiva. 13. qu. intentionis (th. I. II. 19. 8 c) = die Stärke der Absicht. 14. qu. molis, → qu. corporea. 15. qu. peccati (ib. 105. 2 ad 9; cg. II. 83) = die Größe oder Schwere der Sünde. 15. qu. potentiae, → qu. actus. 16. qu. scientiae & qu. virtutis (th. I. II. 66. 2 c; III. 10. 2 ad 3) = die Größe der Wissenschaft (quantitas scientiae non solum attenditur secundum numerum scibilium, sed etiam secundum claritatem cognitionis (ib. III. 10. 2 ad 3) und die Größe der Tugend (quantitas virtutum . . . potest attendi dupliciter. Uno modo secundum rationem speciei . . . Alio modo potest attendi secundum participationem subiecti, prout scilicet intenditur vel remittitur in subiecto, ib. I. II. 66. 2 c; vgl. ib. 1 c). 17. qu. virtualis, → qu. corporea. 18. qu. virtutis, → qu. corporea & qu. scientiae.
nach Weise der eigentlichen Größe, im Sinne derselben (→ quantitas sub a): quod quantitative abundet, th. I. 71. 1 ad 2; maiora quantitative inveniuntur, comp. 1. 18.
zur körperlichen Größe gehörend, dieselbe betreffend (→ quantitas sub a).
a) wie groß, wie viel, das aristotelische πόσος: quantum cognoscibilis est, th. I. 14. 3 c; se ad immortalia et divina trahere, quantum potest, cg. I. 5; quantus est motus primus, 4 phys. 17 b.
- In quantum, synonym mit secundum quod (→ secundum) = inwiefern, inwieweit (ens, inquantum est ens, th. I. 5. 3 c; inquantum perfectionem aliquam habet, ib. 13. 2 c; vgl. ib. 19. 12 c; cg. I. 2; III. 20) und = als, in der Eigenschaft als (continuum inquantum huiusmodi divisibile est, th. I. 3. 1 c; vgl. ib. 7. 3 c; cg. I. 13 & 54; III. 7; Christus inquantum Deus habet potestatem auctoritatis, th. III. 64. 3 c).
b) irgendwie groß, irgendwie viel, das aristotelische ποσός: quantum dicitur, quod est divisibile in ea, quae insunt, quorum utrumque natum est (→ natus) esse hoc aliquid (→ hic), 5 met. 15 a; augmentativae virtutis obiectum est quantum perfectum, th. I. 77. 3 c; apparet aliquid quantum esse, ib. III. 77. 2 c; omne quantum est aliquo modo in potentia, cg. I. 20; substantiae sensibilis quantae, ib. II. 75; usque ad quantum oporteat naturalem considerare de forma, 2 phys. 4 f; motus autem est quantus secundum magnitudinem, 3 phys. 12 e; nihil movetur, nisi quantum, 1 cael. pr.; quod sit quanta caro, 1 gener. 17 b; vgl. ib. d; nihil sentitur, nisi quantum, sensu 19 i.
- Zu corpus quantum → corpus; zu totum quantum → totus sub a.
- Arten des quantum im Sinne des irgendwie oder so und so Großen sind quantum per accidens & qu. per se (5 met. 15 d & e; vgl. quantitas sub a) = das Große gemäß einem nebenbei Seienden (aliqua dicuntur quanta per accidens ex hoc solo, quod sunt accidentia alicuius subiecti, quod est quantum. Alio modo dicuntur aliqua quanta per accidens non ratione subiecti, in quo sunt, sed eo, quod dividuntur secundum quantitatem ad divisionem alicuius quantitatis, sicut motus et tempus, quae dicuntur quaedam quanta et continua propterea, quod ea, quorum sunt, sunt divisibilia et ipsa dividuntur ad divisionem eorum, ib. e) und das gemäß seiner selbst Große (quantum per se . . . duplex est. Quaedam enim significantur per modum sustinere et subiecti, sicut linea vel superficies vel numerus; quodlibet enim istorum substantialiter est quantum, quia in definitione cuiuslibet ponitur quantitas, nam linea est quantitas continua secundum longitudinem divisibilis finita, et similiter est de aliis. Quaedam vero per se pertinent ad genus quantitatis et significantur per modum habitus vel passionis talis substantiae, scilicet lineae, quae est substantialiter quantitas, vel aliarum similium quantitatum, sicut multum et paucum significantur ut passiones numeri, et productum et breve ut passiones lineae, et latum et strictum ut passiones superficiei, et profundum et humile sive altum ut passiones corporis, ib. d).
welcher, welche, welches: actus enim, qui est agentis ut a quo (als desjenigen, von welchem), est patientis ut in quo (als desjenigen, in welchem), cg. II. 16; intellectus possibilis (→ intellectus sub c) est, quo est omnia fieri, agens (≈) vero, quo est omnia facere (καὶ ἔστιν ὁ μὲν τοιοῦτος νοῦς τῷ πάντα γίνεσθαι, ὁ δέ τῷ πάντα ποιεῖν, Aristoteles: De anima III. 5, 430. a. 14 sq., d. h. die mögliche Vernunft oder das eigentliche übersinnliche Erkenntnisvermögen ist dasjenige, wodurch die Seele imstande ist, abbildlich alles zu werden, und die tätige Vernunft oder das Abstraktionsvermögen dasjenige, wodurch sie abbildlich alles zu machen oder zu schaffen imstande ist), ib. III. 45; vgl. th. I. 54. 4 ob. 1; 79. 4 ad 3 & 7 c; 3 anim. 10 a.
- Zu bonum cui fit → bonus sub b; zu finis cuius sive ut cuius & finis quo sive ut quo → finis sub b; zu intelligere id quo sive ut quo & intelligere id quod sive ut quod, → intelligere sub a; zu materia circa quam, ex qua & in qua → materia; zu medium quo, in quo & sub quo → medium sub b; zu principium a quo, circa quod & ex quo → principium; zu quod quid sive quod quid est sive quod quid est esse & quod quid erat esse → quis sub a; zu secundum quod → secundum; zu significare ut quo & ut quod est → significare.
- Bei jedem Wesen unterscheidet man quo est & quod est d. i. dasjenige, wodurch es, und dasjenige, was das Sein oder die Existenz besitzt (vgl. th. III. 17. 2 c) oder das Prinzip und das Subjekt des Seins: in compositis ex materia et forma nec materia nec forma potest dici ipsum quod est, nec etiam ipsum esse, forma tamen potest dici quo est, secundum quod est essendi principium, ipsa autem tota substantia est ipsum, quod est, et ipsum esse est, quo substantia denominatur ens; in substantiis autem intellectualibus, quae non sunt ex materia et forma compositae, . . . sed in eis ipsa forma est substantia subsistens, forma est quod est, ipsum autem esse est actus et quo est, et propter hoc in eis est unica tantum compositio actus et potentiae, quae scilicet est ex substantia et esse, quae a quibusdam dicitur ex quod est et esse, vel ex eo quod est et quo est, cg. II. 54; vgl. ib. 52 & 53; th. I. 50. 2 ad 3; 75. 5 ad 4; 90. 2 ad 1; opp.; in compositis autem ex materia et forma quo est potest dici tripliciter. Potest enim dici quo est ipsa forma partis, quae dat esse materiae. Potest etiam dici quo est ipse actus essendi, scilicet esse, sicut quo curritur est actus currendi. Potest etiam dici quo est natura, quae relinquitur ex coniunctione formae cum materia, ut humanitas, praecipue secundum ponentes, quod forma, quae est totum, quae dicitur quidditas, non est forma partis, 1 sent. 8. 5. 2 c; in divinis (in Gott) idem est quo est et quod est, th. III. 3. 3 ad 1.
a) weil, weswegen: haec littera (Stelle) dupliciter potest legi, uno modo, ut ly quia teneatur causaliter, alio modo ut designet terminum vel signum dilectionis, Ioan. 10. 4 d.
b) dass, das aristotelische ὅτι, gleichbedeutend mit quod: ut cognoscat de Deo, quia est, cg. I. 3; vgl. ib. III. 41 & 46; ad demonstrandum, quia est aliquid, ib. III. 50.
Washeit, d. i. die Wesenheit eines Dinges, quidditas genannt, weil man auf die Frage quid est res die Angabe der Wesenheit erwartet (vgl. quis sub a), synonym mit essentia (← sub a), forma (← sub b), natura (← sub e), quod quid est, quod quid erat esse (→ quis sub a), species (← sub f) und substantia (← sub h): quia illud, per quod res constituitur in proprio genere vel specie, est, quod significamus per definitionem indicantem, quid est res, inde est, quod nomen essentiae a philosophis in nomen quidditatis mutatur, ente 1 c; quod quid est eius sive quidditas vel natura, th. I. 3. 4 ob. 2; essentiae vel quidditatis cognitione, cg. I. 12; Deus est sua essentia, quidditas seu natura, ib. 21; de ratione autem quidditatis, inquantum est quidditas, non est, quod sit composita, quia numquam inveniretur simplex natura, quod ad minus in Deo falsum est, nec est de ratione eius, quod sit simplex, cum quaedam inveniatur composita, ut humanitas, 2 sent. 3. 1. 1 c.
- Zu compositio quidditatis → compositio sub a; zu intellectus cognoscitivus qu. rei sive qu. rei apprehendens → intellectus sub d.
- Arten der quidditas sind: 1. quidditas absoluta sive separata sive abstracta sive pura & qu. recepta sive materialis (cg. III. 108; qu. anim. 16 c; ente 6 e) = die von der Materie abgelöste oder aus ihr herausgezogene oder reine und die von der Materie aufgenommene oder mit ihr behaftete Wesenheit. 2. qu. abstracta, → qu. absoluta. 3. qu. composita sive compositi & qu. simplex (th. I. 17. 3 c; 2 sent. 3. 1. 1 c & ad 1; qu. anim. 16 c; ente 6 h) = die zusammengesetzte und die einfache Wesenheit oder die Wesenheit eines zusammengesetzten und die eines einfachen Wesens. 4. qu. generis, qu. speciei & qu. individui (cg. III. 41) = die Wesenheit einer Gattung, die einer Art und die eines Einzeldinges. 5. qu. individui, → qu. generis. 6. qu. materialis, → qu. absoluta. 7. qu. pura, ≈ . 8. qu. recepta, ≈ . 9. qu. separata, ≈ . 10. qu. simplex., → qu. composita. 11. qu. speciei, → qu. generis. 12. qu. subsistens (cg. II. 93) = die für sich existierende Wesenheit.
die Wesenheit betreffend, zu ihr gehörig.
- Zu ratio quidditativa → ratio sub h.
Ruhe im eigentlichen und im uneigentlichen Sinne des Wortes, der Gegensatz zu motus (←): quies enim non est negatio motus, sed privatio ipsius, 4 phys. 20 i; vgl. 5 phys. 4 g; simpliciter quidem et proprie et perfecte contrariatur motus motui, sed etiam quies motui opponitur, cum sit privatio motus et privatio quodammodo sit contrarium, 5 phys. 9 a; vgl. ib. d; 6 phys. 5 k; 8 phys. 5 c; unus motus contrarius opponitur quodammodo et motui contrario et quieti; motui quidem contrario secundum directam contrarietatem, quieti autem magis secundum oppositionem privativam, quae tamen habet aliquid de contrarietate, inquantum quies opposita est finis et complementum contrarii motus, 8 phys. 15 f; de ratione enim quietis est, quod quiescens non aliter se habeat nunc et prius, th. I. 53. 3 c; quies enim demonstrat motum consummatum, ib. 73. 1 ad 2; vgl. ib. 2 c; intendit igitur quietem per motum, quae se habet ad motum, sicut unum ad multa; quiescit enim, quod similiter se habet nunc et prius, cg. III. 23; quies tempore mensuratur, 1 perih. 5 d; quies in bono desiderato causat delectationem, 1 anal. 41 f; motus est causa quietis consequentis, 2 anal. 10 a; quies proprie loquendo motui opponitur, quia vero motus causat laborem in operationibus nostris, . . . inde consecutum est, ut quies labori opponatur, et ex his duabus significationibus quietis transumptae sunt aliae duae. Quia enim nostris operationibus motus adiungitur, inde in usum venit, ut omnis operatio motus dicatur, quamvis improprie, et secundum hoc omnis cessatio a quacumque operatione quies dicitur, et haec significatio transumitur a prima. Sed quia nihil laborat, nisi ex hoc, quod a perfectione propriae naturae distat, ut patet in motibus violentis, inde est, ut illo res quiescere dicatur, in quo sufficientiam invenit, et secundum hunc modum voluntas quiescit in ultimo fine, et haec significatio quietis transumitur a secunda, 2 sent. 15. 3. 2 c.
- Arten der quies im allgemeinen Sinne des Wortes sind: 1. quies desiderii & qu. motus (1 sent. 1. 4. 1 ad 5) = das Aufhören des Verlangens und das der Bewegung im eigentlichen Sinne des Wortes (quies desiderii est, quando desiderium sistit in aliquo, propter quod omnia facit et quaerit, et non desiderat aliquid ulterius, . . . quies autem motus est, quando pervenitur ad terminum quaesitum, ib.). 2. qu. extra naturam sive innaturalis sive violenta & qu. secundum naturam sive naturalis (ib. 40. 4. 2 ad 1; 5 phys. 10 a, d, e & i; 8 phys. 6 b; 2 cael. 4 d & 23 d) = die nicht naturgemäße oder unnatürliche oder gewaltsame und die naturgemäße oder natürliche Ruhe. 3. qu. innaturalis, → qu. extra naturam. 4. qu. motus, → qu. desiderii. 5. qu. naturalis, → qu. extra naturam. 6. qu. secundum naturam, ≈ . 7. qu. spiritualis (mal. 14. 2 ad 1-4 c) = die geistige oder geistliche Ruhe. 8. qu. violenta, → qu. extra naturam.
ruhig.
fünfter.
a) wer, was: definitio ostendit de aliquo quid est, 2 anal. 2 l; non generatur simpliciter, nisi quid, id est existens in genere substantiae, 1 gener. 6 g; vgl. ib. 7 b; quid quandoque quaerit de natura, quam significat definitio; ut cum quaeritur quid est homo, et respondetur animal rationale mortale. Quandoque vero quaerit suppositum; ut cum quaeritur quid natat in mari, et respondetur piscis, th. I. 29. 4 ad 2; vgl. 1 sent. 23. 1. 3 ad 4; in rebus humanis si quaeratur quis est iste, respondetur Socrates, quod est nomen suppositi, si autem quaeratur quid est iste, respondetur animal rationale et mortale, th. I. 31. 2 ad 4.
- Quod quid sive quod quid est sive quod quid est esse (ib. 2. 2 ob. 2 & ad 2; 3. 4 ob. 2; 67. 3 c; III. 10. 3 ad 2; cg. I. 3, 58 & 59; II. 96; IV. 40, 41 & 49; 1 anal. 18 c; 2 anal. 3 b-e, 4 c-e, 5 h, 6 a & i, 7 b & c, 8 b & 14 c; 2 phys. 11 d & f; 1 gener. 8 c & 14 e; 2 anim. 2 a; 3 anim. 8 b; 7 met. 4 a), die Übersetzung des aristotelischen Ausdrucks τὸ τι ἐστι = die Wesenheit eines Dinges, weil man auf die Frage: Was ist das Ding? die Angabe seiner Wesenheit erwartet; vgl. quidditas.
- Zu esse in eo quod quid est → esse; zu intellectus cognoscens quod qu. est → intellectus sub d; zu intelligere in quod qu. est → intelligere sub a; zu praedicare in quod qu. est sive in eo quod quid est → praedicare sub b. Indivisibile est quod quid est ipsius boni, → indivisibilis sub a.
- Quod quid erat esse, d. i. das Was war es für ein Sein ist die Übersetzung des aristotelischen Ausdrucks τὸ τί ἦν εἶναι (Anal. post. I. 22, 82. b. 38; II. 11, 94. a. 21; De anima II. 1, 412. b. 11; III. 4, 429. b. 19; Eth. Nic. II. 6, 1107. a. 7) und hat gewöhnlich dieselbe Bedeutung, wie der Ausdruck quod quid est sive quod quid est esse (↑), mit welchem es auch oft genug abwechselt (z. B. 2 anal. 3 f, 5 a-h, 9 a & c; 1 cael. 19 b; 1 anim. 1 f; 2 anim. 2 a; 7 met. 3 a & b, 4 a-c, 5 a-k; ente 1 c); zuweilen wird es aber in einem etwas Andern Sinne gebraucht, namentlich dann, wenn er zu letzterm Ausdruck in eine Art von Gegensatz gebracht wird (z. B. 2 anal. 3 f & 4 b), und dann bezeichnet es, worauf die Worte quid erat auch zunächst hinweisen, die Wesenheit eines Dinges vor dem Zustande ihrer Verwirklichung, m. a. W. die Wesenheit eines tatsächlich existierenden Dinges so, wie sie vor der Existenz dieses Dinges bereits da war, zwar nicht als etwas für sich Bestehendes, wie Plato lehrte (Plato enim . . . posuit formas rerum sensibilium per se sine materia subsistentes, sicut formam hominis, quam nominabat per se hominem, et formam vel ideam equi, quam nominabat per se equum, et sic de aliis. Has ergo formas separatas ponebat participari et ab anima nostra, et a materia corporali; ab anima quidem nostra ad cognoscendum, a materia vero corporali ad essendum, ut, sicut materia corporalis per hoc, quod participat ideam lapidis, fit hic lapis, ita intellectus noster per hoc, quod participat ideam lapidis, sit intelligens lapidem, th. I. 84. 4 c; vgl. ib. 6. 4 c; 44. 3 ob. 2; III. 4. 4 ad 2; 1 anal. 33 f; 2 phys. 3 f & 10 f; 1 gener. 3 i; 3 anim. 8 c; 7 met. 5-k), sondern als eine vorbildliche Idee in der Vernunft des Schöpfers oder eines Künstlers (antequam quidditas esse habeat, nihil est, nisi forte in intellectu creantis, ubi non est creatura, sed creatrix essentia, pot. 3. 5 ad 2; illa fiunt ab arte, quorum species factiva est in anima. Per speciem autem exponit quod quid erat esse cuiuslibet rei factae per artem, ut quod quid erat esse domus, quando fit domus, 7 met. 6 h), während der Ausdruck quod quid est sive quod quid est esse in dem Falle die Wesenheit eines Dinges in statu existentiae d. i. so, wie sie in rerum natura verwirklicht ist, bezeichnet.
b) irgendwer, irgendwas.