CORPUS THOMISTICUM
Ignoti Auctoris
Expositio super Apocalypsim «Vox»
a capite II ad caput IV

Thomas de Aquino in Coronatione Mariae a Fra Angelico depicta

Textum Parmae 1869 editum
et automato translatum a Roberto Busa SJ in taenias magneticas
denuo recognovit Enrique Alarcón atque instruxit




age retro   age ultra




Caput 2

[91206] Super Apocalypsim «Vox», cap. 2 Et Angelo et cetera. Secunda pars primae visionis, in qua jubentur scribi epistolae ad correptionem Ecclesiarum. Scribuntur autem septem epistolae, secundum numerum septem episcoporum sive Ecclesiarum. Prima dirigitur episcopo Ephesi qui erat metropolis, et sic ulterius. Distinguuntur autem secundum proprias materias. Possunt autem distingui secundum numerum septem virtutum. In prima est admonitio ad caritatem. In secunda, ad spem; et Angelo Smyrnae. In tertia, ad fidem; et Angelo Pergami. In quarta, ad prudentiam; et Angelo Thyatirae. In quinta, ad temperantiam; 3 cap. et Angelo Sardis. In sexta, ad fortitudinem; et Angelo Philadelphiae. In septima, ad justitiam; et Angelo Laodiciae. Vel aliter secundum ea quae littera ipsa magis insinuat. Praelato sunt sex necessaria, quantum ad quae isti septem episcopi indigebant magna admonitione: licet alia multa in praelato concurrere debeant; videlicet: caritas, magnanimitas, severitas, humilitas, stabilitas, strenuitas. Haec omnino sunt necessaria pastori. Caritas necessaria est, ad diligendum; magnanimitas, ad sustinendum, sive patiendum; severitas, ad malum extirpandum; humilitas, ad fastum declinandum; stabilitas, ad finaliter perseverandum; strenuitas, ad ferventer agendum. Et licet stabilitas perseverantiae recto ordine ultimum locum de se teneat: tamen hic non ponitur ultimo: quia epistola informans ad strenuitatem ultimo ponitur, eo quod scribitur illi episcopo qui magis inter alios defecerat et magis culpabilis erat sicut verba insinuant, quia a nullo bono commendatur sicut alii. In prima ergo epistola fit admonitio ad caritatem, per quam diligantur diligenda. In secunda ad magnanimitatem per quam sustineantur adversa. In tertia et quarta ad severitatem per quam ab aliis extirpentur vitia: sed differunt; quia in tertia est admonitio ad extirpandos male credentes: in quarta ad extirpandos male docentes: in quinta, ad humilitatem; per quam a seipso eliminetur inanis gloria: in sexta, ad stabilitatem; per quam teneatur perseverantia: in septima, ad strenuitatem; per quam efficiatur meritoria vita. Item prima epistola continet tria: exordium, narrationem, scio opera; conclusionem, qui habet. Et haec consequens divisio in qualibet epistola poterit observari. Exordium introducit tres personas. Personam recipientis epistolam; et Angelo. Personam scribentis: scribe. Personam loquentis in epistola; haec dicit. Dicit igitur. Et Angelo. Quasi dicat, scribe quae vidisti. Alloquitur Angelo, idest episcopo, Ecclesiae Ephesi. Huic primo scribit tamquam metropolitano et sublimiori; ut ipse correctus sit aliis forma vivendi. Ephesus interpretatur, voluntas mea in ea. Majores enim maxime tales esse debent ut complaceat Deo in ipsis. 2 Cor. 5, contendimus, sive absentes sive praesentes, placere illi. Item nomen convenit commonitioni: quia voluntas Dei, id est, amor et contemplatio Dei est in eo qui ferventer amat. Proverb. 7, ego diligentes me diligo. Haec dicit. Hic describitur Christus ipse quantum ad duo. Primo quantum ad pietatem, in supportatione peccatorum. Haec. Quae sequuntur. Dicit; qui tenet septem stellas, idest septem episcopos, quibus scribitur. In dextera sua. Per dexteram intelligitur ejus misericordia: quasi dicat: non abjiciam eos, licet peccaverunt. Et bene dicit, tenet: quia amplius caderet homo in offensam et etiam prorsus in Infernum. Psalm. nisi quia dominus adjuvit nos. Secundo quantum ad liberalitatem in distributione donorum. Qui ambulat. Tangit visionem illam supra primo cap. In medio septem candelabrorum. Ambulat ergo per effectum, quia omnibus se praesentem offert ad dandum, ac si ambularet hinc inde, si sit qui recipiat. In medio septem candelabrorum aureorum. Quia communiter dona sua distribuit, quantum est de se. Haec etiam supra primo cap. exposita sunt. Scio. Hic ponitur narratio, quae continet quinque: communicationem, scio; argumentationem. Sed habeo; admonitionem, memor; comminationem, sin autem venio; consolationem, sed hoc habes. Commendat autem a quatuor quae sunt praelato necessaria. Primum, est rectitudo operum, scio opera tua. Id est approbo: beatus cujus opera laudem Dei merentur. Psalm. novit dominus viam ejus. Secundum, sustinentia tribulationum. Et laborem. Idest tribulationem, in qua est magnus labor; sed consideratio mercedis, lenit. Infra 14, amodo jam dicit spiritus. Contra, Isaiae 40, assument pennas sicut aquilae, current et non laborabunt. Respondeo. Sustinentes adversa laborem habent quidem ad afflictionem naturae, quia eorum natura ibi affligitur: tamen illi qui perfecti sunt, etsi in adversis laborent, quantum ad naturae afflictionem, non tamen laborant quantum ad mentis consolationem: quia jucundum est et delectabile ex parte rationis, pati propter dilectum. Unde Augustinus super Joan. 1, qui amat non laborat. Tertium, longanimitas in expectatione praemiorum. Et patientiam tuam. In expectatione praemii. Jacob. 5. Ecce agricola expectat pretiosum fructum terrae, patienter ferens donec accipiat temporaneum et serotinum. Vel patientia in labore adversorum. Gregorius, patientia vera est quae et ipsum amat quem portat. Quartum, zelus in impugnatione haereticorum. Et quia non potes. Et circa hoc multa tanguntur; primum, intolerantia, in expellendo: et approbatio. Quia, idest quod non potes sustinere malos sed expellis et expugnas virtute verbi. 1 Cor. 6, auferte malum ex vobis ipsis. Sed quomodo dicit, non potes? Ergo non erit ex voluntate quod eos expellebant. Item videtur quod haeretici de quibus loquitur, non sint extirpandi. Matth. 13. Sinite utraque crescere usque ad messem. Respondeo. Ad primum dicendum, quod modus est loquendi ad expressionem zeli. Solet enim dici, quando quis magno affectu vult aliquid facere: ego non possem dimittere quin hoc facerem. Simile Joan. 12, propterea non poterant credere, scilicet quia voluntas erat ad contrarium. Ad secundum dicendum, quod haeretici aut sunt occulti, et hi non sunt extirpandi, dum est de eis ambiguum: ne si indiscrete expellantur, sit bonis occasio mali: quia vel schisma posset emergere, vel boni possent extirpari cum aliis; quia idem posset credi de eis quod de aliis, ubi est ambiguum. Unde sequitur: ne forte colligentes zizania, eradicetis simul et triticum. Et de his loquitur Matth. 13, secundum Glossam. Alii sunt manifesti, et hi sunt resecandi, et sic loquitur hic. Secundum, prudentia in probando. Psalm. tentasti eos, idest probasti doctrinam eorum. Qui se dicunt apostolos esse, idest missos ad alios, ut eos facilius decipiant. Et non sunt. 2 Cor. 11, nam ejusmodi sunt pseudoapostoli, operarii subdolosi, transfigurantes se in apostolos Christi. Tertio, efficacia in deprehendendo; non enim fuit in aliis examinatio. Et invenisti eos in mendacio quia non erant a Deo missi, ut dicebant, cum doctrinam eorum malam et vitam pravam inveneris. Jerem. 23, seduxerunt populum suum in mendacio suo, cum ego non misissem eos. Quarto, patientia in sustinendo, scilicet adversa. Et patientiam habes, scilicet in adversis, quae haeretici convicti tibi inferunt vel procurant. Gregorius, patientia est radix omnium custosque virtutum. Sed unde est quod idem commendat eum a patientia? Item sustinentia? Dixit: non potest sustinere malos, hic dicit: patientiam habes cum malos sustineat qui patientiam habet. Respondeo. Ad primum dicendum, quod supra vocat patientiam longanimitatem in expectatione retributionis, secundum Glossam; hic autem voluntariam sustinentiam tribulationis. Vel si supra dicatur patientia secundum alium exponendi modum voluntaria sustinentia tribulationis, differentia est, quia ibi loquitur de patientia in generali; hic in speciali respectu adversorum ab haereticis inflictorum. Ad aliud dicendum, quod supra loquitur de sustinentia respectu mali culpae in alio: hic de patientia respectu poenae in seipso inflictae ab alio, idest non est sustinendum ubi potest percurri, sed hoc debet. Bonum autem est quod qui patientiam habet, sustinet malos quantum ad poenam sibi ab eis illatam: non tamen oportet quod sustineat eos quantum ad culpam in eis repertam. Quinto rectitudo in intendendo, quia rectum finem intendit secundum honorem et amorem nominis Dei. Et sustinuisti, mala illata. Propter nomen meum. Act. 21, ego autem non solum alligari. Sexto vigor in persistendo, quia perseveravit in illa patientia. Et non defecisti. 1 Corinth. 4, non deficimus et cetera. Contra, quia sequitur: charitatem tuam reliquisti; ergo defecerat. Item non videtur malum deficere, quia dicitur in Psalm. Defecit in salutari tuo anima mea, defecerunt oculi mei in eloquium tuum. Respondeo ad primum, quod non negat simpliciter eum defecisse, sed loquitur de defectu per impatientiam. Duplex igitur est malus defectus. Unus est defectus a fervore charitatis, et sic defecerat; alius a sustinentia tribulationis, et sic non defecerat, licet ipsum haeretici persequerentur. Ad secundum dicendum, quod triplex est defectus. Unus culpabilis, cum quis deficit per culpam impatientiae in adversis, vel aliam quamcumque. Job 3, nunc autem venit super te plaga et defecisti. Alius poenalis quando deficit homo in morte vel in damnatione. Psalm. deficientes quemadmodum fumus deficient. Tertius salubris qui est ex amore et desiderio ardenti. Psalm. concupivit et defecit anima mea in atria domini. Augustinus Lib. 3 Confess.: tu amor meus in quem deficio ut fortis sim. Dicendum est igitur quod malum est culpabile deficere primo modo: malum poenale deficere secundo modo: optimum autem et dulcissimum deficere tertio. Sed habeo adversum te pauca: quod charitatem tuam primam, idest quam prius habueras. Reliquisti, quod non habes fervorem charitatis ut ante. Gregorius 19 Moralium: sunt nonnulli qui paulisper per augmenta temporum patiuntur detrimenta virtutum. Vel potest dici secundum regulam Ticonii, quod illa commendatio praecedens est quantum ad aliquos de subditis: haec autem arguitio quantum ad quosdam alios. Etenim praelato ascribit quae sunt subditorum. Et tunc est sensus: charitatem tuam primam reliquisti in aliis. Memor esto itaque unde excideris. Hic ponit admonitionem; et hoc quantum ad tria: scilicet ad damni considerationem. Memor esto unde excideris, quia a charitate. Beda, si de charitate excisus es, quia Deus charitas est, vel unde, scilicet a consortio fidelium: quia qui a statu gratiae et charitatis cecidit, jam non est de societate fidelium merito et participatione bonorum quam habet justus. Psalm. particeps sum omnium timentium te. Secundo quantum ad peccati satisfactionem. Et age poenitentiam, satisfaciendo, Matth. 3, facite ergo fructum dignum poenitentiae. Tertio quantum ad operandi fervorem. Et prima opera fac, idest operare cum fervore charitatis, ut prius. Eccles. 9, quodcumque facere potest manus tua, instanter operare. Vel secundum Glossam, et prima, idest praecipua. Sin autem, hic ponitur comminatio. Primo ex parte personae. Sin autem venio cito, idest veniam: sed venio dicit ut ostendat hoc esse in promptu. Et potest intelligi de adventu ad judicium qui cito sit, quia tempus usque ad judicium breve est respectu aeternitatis. Tibi, idest ad perditionem tui, ut te corpore et anima interficiam. Infra 7, venio cito amen. Vel de adventu per affectum inducendo ei mortem: et tunc corpus moritur et anima mala damnatur. Secundo ex parte dignitatis collatae. Et interim, movebo candelabrum, idest Ecclesiam tibi commissam, de loco suo, scilicet de manu tui regiminis, quasi dicat: auferam tibi Ecclesiam et credam alteri gubernandam. Vel movebo candelabrum, idest auferam virtutes et dona per quae spirituale cujuslibet candelabrum constituitur, quo in se lucet et alios illuminat. De loco suo, idest de statu suo alto, claro et nobili: quasi dicat: auferam tibi virtutes et dona ad quae postea nunquam revertaris et non eris in loco tuo pristino: sed locus tuus erit non altus sed infimus, non clarus sed tenebrosus, non nobilis, sed vilis. Jerem. 3, leva oculos tuos in directum et vide ubi non prostrata sis. Nisi poenitentiam egeris. Ecce quod sine poenitentia non est salus peccatori. Luc. 13, nisi poenitentiam habueritis, omnes simul peribitis sicut et illi. Sed hoc habes, consolatio est. Facta Nicolaitarum, idest eorum qui sequuntur Nicolai doctrinam in communi usu mulierum et in comestione idolothytorum. Quae et ego odi, quia abominabilia, quia sunt facta immunditiae quantum ad primum errorem et quae dissipant pacem humanam et quae sunt contra legem naturae et institutionem divinam, qui, sicut legitur in Genesi, matrimonium instituit ut esset una unius in matrimonio: et qui non est in matrimonio, actum illum non nisi damnabiliter exercere potest. Hoc enim ostendit dominus in illa institutione matrimonii. Item sunt facta idololatriae et injuriae in Deum quantum ad secundum errorem. Eccles. 15, omne execramentum erroris oderit Deus, et non erit amabile timentibus illum. Nicolaus fuit unus ex septem diaconibus, de quibus Act. 6, et fuit ab apostolis et aliis discipulis reprobatus, quia ad uxorem redibat; unde indignatus praedicabat omnes mulieres communicandas, et comestionem idolothytorum. Interpretatur autem Nicolaus populus: et significat gentiles, Judaeos et haereticos et falsos Christianos qui stulte vivunt etsi recte credant. Eccles. 1, et stultorum infinitus est numerus. Qui habet aurem. Hic ponitur conclusio epistolae quae duo continet: scilicet excitationem intellectus et excitationem affectus vincenti. Dicit igitur. Qui habet aurem, quasi haec dicta sint particulariter Angelo Ephesi, sed etiam aliis universaliter dicuntur: unde qui habet aures interiores, scilicet intellectum promptum et multiplicem. Audiat quid spiritus, idest Deus Trinitas, Joan. 4, spiritus est Deus, vel spiritus scilicet ex cujus dono est doctrina fidelium, dicat Ecclesiis. Supra loquebatur particulariter, nunc Ecclesiis generaliter; ut innuat doctrinam hanc non tantum particularem, sed etiam generalem: dicat scilicet praemissa, vel illud quod sequitur vincenti. Marc. 13, quod autem vobis dico omnibus dico. Vincenti. Ut ad praedicta omnes accingantur, excitatur affectus per promissionem: quasi dicat: cur audiendum? Quia vincenti adversa, tentationes et vitia, et in hoc perseveranti, Rom. 12, noli vinci a malo, dabo, gratis: hoc fuit in sacramento Eucharistiae. Edere, ad refectionem. De ligno, idest arbore vitae, quia esus hujus arboris vitam dat mundo. Hoc lignum vitae est ipse Christus: Joan. 6: qui manducat me et ipse vivet propter me. Dicitur autem Christus lignum propter virtutem roborantem. Isa. 40, qui dat lasso virtutem, et his qui non sunt fortitudinem et robur multiplicat. Item propter umbram protegentem. Cant. 2. Sub umbra illius. Propter fructum reficientem, Matth. 11, venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Quod est in Paradiso Dei mei, idest in Ecclesia militante: quae est Paradisus, quia Deus in ea suos amatores nutrit et reficit suavissimis refectionibus; et hoc solum datur timentibus ipsum. Eccles. 11, timor Dei sicut Paradisus benedictionis. In hoc Paradiso quae est hortus delitiarum multiplices arbores, idest electi et multi fructus meritorum inveniuntur, in quibus delectatur dominus et cultor horti. Cant. 4, emissiones tuae Paradisus malorum Punicorum. Intra quas autem arbores est in ea arbor sive lignum vitae de quo hic dicitur, vincenti dabo edere. Et bene in hac Paradiso dicitur esse lignum: quia extra Ecclesiam non est salutare sacramentum, sicut nec salus. Unde Gregorius: sola est Ecclesia per quam sacrificium laudis dominus libenter accipiat: mercedem denarii non nisi qui intra vineam laboraverant acceperunt. Dei mei, idest quam plantavit pater meus: quem vocat Christus Deum suum inquantum homo, propter singularem amorem et plenam obedientiae subjectionem. Joan. 20, Deum meum et Deum vestrum. Nota quod sacramentum Eucharistiae est excelsum dignitate, quia in eo vere est et vere sumitur ipse Christus verus Deus et homo. Et ideo non debet sumi nisi a dignis, qui scilicet triumphent de vitiis et sint sine macula culpae mortalis; et ideo dicitur vincenti, scilicet vitia, ut sit mundus. Augustinus super Joan. panem caelestem spiritualiter manducate, innocentiam ad altare deportate. 1 Corinth. 11, qui enim manducat et bibit indigne. Gratuitum liberalitate. Ex magna enim gratia et liberalitate Dei est quod dat nobis seipsum in cibum in hoc sacramento: unde dicit dabo. Ubi notatur gratia et liberalitas. Joan. 6, et panis quem ego dabo caro mea est. Refectivum satietate: unde sequitur: edere. Non promittit Deus cibum qui non satiat. Psalm. edent pauperes et saturabuntur. Joan. 6, caro mea vere est cibus. Operativum causalitate. Operatur enim indigentiae satietatem, vitam gratiae in praesenti et gloriam in futuro. Unde dicitur de ligno vitae, Joan. 6, panis verus est qui de caelo descendit et dat vitam mundo. Item oblectativum suavitate, quia suavissima dulcedine delectatur in ejus perceptione anima devota: quod signatur cum hoc lignum vitae dicitur esse in Paradiso Ecclesiae militantis. Paradisus enim nomen est amoenitatis et delitiarum. In gremio vero Ecclesiae viri spirituales multis deliciis spiritualibus oblectantur specialiter in hoc sacramento. Unde sequitur: quod est in Paradiso Dei mei: quod signatur, Sap. 16, panem de caelo paratum praestitisti illis sine labore, omne delectamentum in se habentem. Ambrosius in Lib. 5 de sacramentis: in hoc pane nulla est amaritudo, sed omnis suavitas. Aliter possunt haec verba intelligi pro statu patriae. Vincenti vitia per fortitudinem mentis dabo edere in aeterna fruitione, de ligno vitae. Seipsum sic vocat, qui est arbor, unde vita aeterna emanabit in bonos. Proverb. 3, lignum vitae est his qui apprehenderint eam. Quod est in Paradiso caelesti, ubi est plenitudo beatorum Dei mei, quia Deus pater illum Paradisum instituit ad glorificationem sanctorum. Licet autem filius omnia inquantum Deus indivisibiliter operetur, tamen patri hoc attribuit inquantum est homo, ad honorandum ipsum patrem. Nota quod in his verbis ostenditur justi meritum: vincenti et praemium in patria dabo. Circa meritum victoriae notatur quod laborandum nobis est ut vincamus omnia bella tentationum, quadruplici ratione sive motivo. Primum motivum est benivolentia adjutoris: quia Deus paratus est dare adjutorium ad vincendum, dum diligenter petatur orando. 2 Machab. 10, benedicebant dominum qui magna fecit in Israel et victoriam dedit illis. Chrysostomus. Perseverante prece perseverans victoria roboratur. Secundum gratia redemptoris qui pro nobis mori voluit. Gregorius, amore nostri redemptor noster occubuit; et nos amore ejus discamus vincere nosmetipsos. Tertium declinatio damnationis. Infra eodem: qui vincit non laedetur a morte secunda. Quartum desiderium retributionis: unde dicitur hic: vincenti: et beatus maximus in quodam sermone: corona vero victoribus datur. Circa primum notandum, quod ipsum est desiderabile et amabile propter multa. Propter sui magnitudinem, ex qua est quod proprie aliquibus meritis non potest emi, et si habeatur, datio erit non redditio. Unde dicitur: dabo, gratis scilicet. Luc. 12, nolite timere pusillus grex, quia complacuit patri vestro dare vobis regnum. Rom. 8, non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis. Propter fruitionis satietatem: unde dicitur, edere. Iste esus erit fruitio plene satians. Isa. ult. servi mei comedent et cetera. Psalm. satiabor cum apparuerit gloria tua. Propter vitae immortalitatem. De ligno vitae. Sap. 5, justi in perpetuum vivent. Propter loci amoenitatem: unde sequitur: quod est in Paradiso. Nomen enim Paradisi sonat amoenitatem: et locus ille pulcherrimus est et omni bono plenus. Beatus Bernardus in suis meditationibus: et quis non illic habitare vehementer desideret, et propter amoenitatem et propter Dei visionem? Sed dubitari potest de hoc quod dictum est supra, movebo candelabrum tuum. Glossa, et auferam virtutes et cetera. Contra; quia virtutes et dona amiserat, quia secundum Glossam supra, ceciderant a consortio fidelium. Item alias non comminaretur mortem corporis et animae. Item non decet dominum auferre dona gratiae. Respondeo. Ad primum potest dici quod sicut charitas habita datur ut amplius habeatur, secundum Augustinum: sic ipsa charitas et aliae virtutes et dona quandoque dicuntur auferri cum magis ac magis homo impoenitens elongatur ab eis: ita ut sit ad ea minus quam prius dispositus, et nunquam ad statum gratiae revertatur. Et sic loquitur hic. Ad secundum dicendum, quod proprie loquendo Deus nunquam aufert gratiam ab aliquo: sed dicitur auferre, negative non positive, scilicet quia non conservat gratiam ei qui prius habebat: vel, non apponit ei qui non habebat; sed permittit magis ac magis elongari a statu gratiae, ut dictum est: et hoc ultimo modo hic videtur accipiendum. Dubitatur etiam de hoc quod dicitur: edere de ligno vitae. Cum enim ipse Christus se totum det in cibum, tum in sacramento Eucharistiae, tum in statu patriae: videtur quod convenientius dictum esset: vincenti dabo edere lignum vitae. Respondeo dicendum, quod dulcedo divina infinita est et ideo inexhauribilis, et ideo nullus totam potest sibi imbibere: sed quilibet sibi accipit quod potest: et ideo rectius dicitur de ligno quam lignum. Et Angelo Smyrnae. Secunda epistola est: et dividitur in exordium, narrationem: scio; conclusionem: qui habet aures. Exordium introducit tres personas, ut supra. Smyrnae, nomen Ecclesiae, bene convenit admonitioni, quoniam excitat ad magnanimitatem sustinendi adversa. Smyrna enim interpretatur, quasi myrrha et canticum: et tam pastores quam subditi in tribulatione quae est quasi myrrha, qua natura affligitur, et ex hoc conservans a putrefactione peccati, cantent Deo canticum interni gaudii. Ephes. 5, cantantes et psallentes in cordibus vestris. Haec, hic describitur persona Christi. Primo, secundum divinitatem. Secundo, secundum humanitatem. Secundum divinitatem ostenditur creator, haec dicit primus, duratione et causalitate. Item glorificator, et novissimus, quia causa finalis, et ideo remunerator. Isaiae 48, ego primus et ego novissimus. Et ideo tenenda sunt quae dicit. Secundum humanitatem vero tangitur ejus passio, quae fuit pretium redemptionis. Qui fuit mortuus. Rom. 5, Christus secundum tempus pro impiis mortuus est. Item resurrectio, quae fuit ex respectu retributionis, et vivit, 2 Corinth. ultimo. Et crucifixus est ex infirmitate, sed vivit ex virtute Dei, scio. Hic ponitur narratio. Et primo ponit commendationem. Secundo admonitionem, nihil. Tertio, promissionem. Et dabo. Commendat autem eum quantum ad tria. Quantum ad corporis tribulationem, contra concupiscentiam carnis: scio, idest accepto tribulationem tuam propter patientiam. Vel, scio, idest cognosco ad liberandum te et remunerandum. Psal. multae tribulationes justorum. Secundo quantum ad rerum abdicationem, contra concupiscentiam oculorum: et paupertatem: vel quia non curabat possidere; vel quia pauperibus dispergebat. Matth. 5, beati pauperes spiritu. Seneca, scire uti paupertate, magna felicitas est. Sed licet sis pauper rebus, tamen es dives, virtutibus et spe retributionis. Augustinus, in Lib. 7 de civitate Dei, aliud sunt divitiae, aliud pecuniae. Nam dicimus divites sapientes, justos, bonos, quibus pecunia vel nulla vel parva est, magis enim sunt virtutibus divites; pauperes vero avaros semper inhiantes et egentes. Vel paupertatem, quam te credis habere in meritis; contra miro modo agitur, ut unde mens dignior efficitur, inde sibimet indigna videatur. Tertio, quantum ad famae depressionem; contra superbiam vitae. Unde sequitur, et blasphemaris, idest diffamationem sustines, quod est pati blasphemiam. 1 Corinth. 4. Blasphemamur et obsecramus, ab his qui se dicunt, mendaciter, Judaeos esse, idest confitentes nomen et fidem Catholicam et fratres de gremio Ecclesiae, et non sunt. Tit. 2, confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Sed sunt synagoga, idest congregatio, Satanae, idest quam Satanas sibi congregavit, vel subjecta Satanae. Satanas interpretatur adversarius, 1 Petri ultimo, adversarius vester Diabolus. Hoc autem gravius, cum quis ab eis qui se amicos dicunt persecutionem sustinet. Nihil. Hic ponitur admonitio. Et primo excitat ad sustinendi magnanimitatem. Secundo ostendit ejus necessitatem, ecce. Tertio hortatur ad ipsius magnanimitatis soliditatem, esto fidelis. Dicit igitur, nihil. Matth. 10, nolite timere et cetera. Passurus es, quia, ecce, quasi, certum sit tibi: et est demonstratio ad intellectum. Missurus est Diabolus, quod interpretatur deorsum fluens, quia a nobili statu in ignobilem cecidit; Isaiae 14. Quomodo cecidisti. Aliquos ex vobis in carcerem, idest tribulationem, quae quasi carcer est hominis tribulati. Missurus inquam, per membra sua suggerendo et procurando efficaciter, ut tentemini, idest probemini. Sap. 3, tamquam aurum in fornace. Vel, ut tentemini, idest despectui habeamini Diabolo et ejus membris, quod erit vobis tentatio; quia fugit homo contemni, nisi adsit humilitas perfecta. Et habebitis tribulationes diebus decem. Divina sapientia non ultra sustinuit: hoc enim ad mysterium facit: per hoc enim signatur quod dominus armis Decalogi protegit in certamine vitae praesentis; vel quod debemus omni tempore contra vitia pugnare. Per septenarium enim signatur universitas temporis, per ternarium ternarius vitiorum, quae sunt radices aliorum. 1 Joan. 2, omne quod est in mundo, concupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, et superbia vitae. Esto fidelis, in sustinendo viriliter omne adversum. Tali dicetur Matth. 25, euge serve bone et fidelis, usque ad mortem. Bernardus. Quid prodest currere et ante cursus metam deficere? Et dabo tibi, si sic feceris. Joan. 10, et ego vitam aeternam do eis. Coronam vitae. Corona tria importat: quietis tranquillitatem, quia corona dat praemium post certamen. Jac. 1, cum probatus fuerit, accipiet coronam vitae. Item bonorum plenitudinem, quia corona habet perfectam figuram omnibus aliis perfectiorem, scilicet circularem. Psal. replebitur in bonis desiderium tuum. Item honoris sublimitatem, quia corona est dignitatis et honoris insigne. Psal. gloria et honore coronasti eum domine. Vitae, scilicet immortalis; quia hoc nomen vitae cum pondere est accipiendum. 1 Joan. 2, et haec est repromissio quam ipse pollicitus est nobis, vitam aeternam. Patent jam quinque de praemio. Liberalitas, tranquillitas, copiositas, dignitas, immortalitas. Qui habet. Haec conclusio ponitur ad excitandum. Et primo fit excitatio intellectus. Qui habet aures, qui scilicet intellectum promptum et aptum ad discernendum, audiat, idest intelligat cum effectu, quid spiritus dicat Ecclesiis, scilicet praemissa. Secundo, affectus. Qui vicerit, adversa et vitia, non laedetur a morte secunda. Prima animae mors est in peccatis, secunda in poenis gehennalibus. Infra 20, in his secunda mors non habet potestatem. Sed circa illud quod dicitur supra, et blasphemaris, quaeritur sicut quaerebat Gregorius. Utrum semper sint dissimulanda verba diffamantium sive detrahentium: an autem sint compescenda. Quod semper sint dissimulanda, videtur per Chrysostomum dicentem, si vindicare vis, sile: et sic molestam dedisti plagam. Contra: quia illa detractio potest dare scandalum auditoribus. Respondeo. Notandum: quantum ad eum cui derogatur sive detrahitur, melius est dissimulare, propter meritum patientiae: si tamen sit talis cujus vita sit aliis in imitationis exemplum, tunc bonum est propter utilitatem audientium, qui ex auditis scandalizari et accipere occasionem mali, et ab audienda ejus doctrina retrahi possunt, opportuno tempore et loco verba obloquentium prudenter et mature compescere: si tamen sit persona ad haec idonea, habens discretionem et maturitatem ac efficaciam verbi: quod si tunc noluerit corrigi, sustineant aequanimiter per omnia. Unde Gregorius, linguas detrahentium debemus aequanimiter tolerare, ut nobis meritum crescat; aliquando autem etiam compescere. Hi enim quorum vita in exemplo imitationis posita est, debent, si possunt, detrahentium sibi verba compescere: ne eorum praedicationem non audiant qui audire poterant, et in pravis moribus remanentes bene vivere contemnant. Cum vero linguae derogantium corrigi nequeant, aequanimiter sunt per omnia tolerandae. Ex his verbis Gregorii patet quod verba obloquentium nec semper sunt dissimulanda, nec semper compescenda; sed quandoque dissimulanda propter meritum proprium; quandoque, cum fieri discrete potest, compescenda, propter commodum aliorum, ut dictum est. Ad illud Chrysostomi dicendum quod pro tempore silendum est, ut visum est. Concedendum etiam, quod quantum ad illum contra quem fit obloquutio, melius est silere, ut supra dictum est, si tamen patientiam habere novit: licet aliter quandoque propter alios expediat. Praeterea Chrysostomus loquitur de absistendo a verbis inordinatis, et illud semper habendum est. Unde post praemissa verba subdidit: si vero convitium convitio copulas, ignem accendisti. Ad oppositum patet; quia pro tempore est loquendum. Deinde objicitur de hoc quod dicitur, ut tentemini. Glossa, ut probemini; quia non ad hoc procurat Diabolus tribulationem justorum ut probentur, sed ut dejiciantur. Item si justus probatur in adversis; quaeritur, cui? Aut Deo, aut sibi. Deo non, quia omnia novit: si sibi, ergo damnose; cum consideratio propriae infirmitatis sit occasio pusillanimitatis: unde multi solent dicere: non possem illud sustinere. Respondeo. Ad primum dicendum, quod vel tenetur consequutive haec dictio ut, quasi dicat, ex illa tribulatione sequetur probatio vestra: sicut accipitur Matth. 1, hoc totum factum est, ut adimpleretur quod dictum est. Vel si accipiatur causaliter, ut dicat habitudinem causae finalis: non notatur intentio probationis justorum ex parte Diaboli, sed ex parte Dei permittentis. Ideo enim justos tribulari permittit, ut probentur. Psal. quoniam probasti nos Deus et cetera. Ad aliud, dicendum, quod justus per adversa probatur, et notus fit, non Deo, sed sibi, ut infirmitatem vel virtutem suam cognoscat; inde proficiat in bono: et etiam aliis ut aedificentur per ejus exemplum, et iterum glorificent Deum. Unde super illud Psal. proba me Deus et cetera. Glossa: indica me probatum, non tibi, quia omnia novisti; sed mihi et hominibus. Ad illud quod objicitur de pusillanimitate, dicendum, quod hoc est ex culpa hominis, qui probatur: quantum enim est de intentione Dei probantis, cognitio propriae infirmitatis habita per experimentum tribulationis, introducit humilitatem, et excitat ad divini adjutorii petitionem. Praeterea, etsi illud quod objicitur sit verum in quibusdam, non habet tamen locum in multis, qui se infirmos videntes, currunt ad firmitatem divinam. 2 Corinth. 12, nam virtus in infirmitate perficitur. Tertio quaeritur, quare permittit Deus hominem tentari? Multis enim est tentatio causa lapsus et damnationis: ergo non decet Deum hoc permittere. Contra similiter 2 Corinth. 11, dicit Glossa, tentatio cui non consentitur, non est peccatum, sed materia exercendae virtutis: sed decet Deum permittere quicquid homini est utile. Respondeo. Dicendum, quod rectissime Deus permittat hominem tentari: et hoc multiplici ratione. Una ratio est, introductio humilitatis, ex sui cognitione: quia cum videt se per se non posse resistere, humiliat seipsum in conspectu Dei. Cognoscit etiam per tentationem, utrum sit fortis an debilis; et ex utroque habet causam humilitatis. Unde Gregorius: esse se magnarum virtutum homo crederet, si nullum virium defectum sentiret: sed dum tentatione irruente quatitur, contra insidias munimen humilitatis ostenditur. Secunda excitatio devotionis in ferventi oratione, quia tunc cognoscitur homo currere ad liberatorem; tentatio enim augetur et vincitur nisi Deus subveniat. Unde Gregorius, 9 Lib. Moralium: cum se homo nil esse considerat, discit proculdubio cujus adjutorium requirat. Augmentum meriti in vincenda tentatione. Unde Isidorus in 3 Lib. de summo bono: non amplius tentat electos Diabolus, quam permittat Dei voluntas: tentando autem profectus sanctorum fuit. Supra eodem, vincenti dabo edere. Praevenitio peccati ex fomitis inclinatione. Post justificationem enim peccatoris remanet multiplex sequela peccati: et hoc habet praecipue locum in eis qui inde processerunt multum in austera et ferventi poenitentia, quae multum illas sequelas attenuat. Unde Gregorius 9 Moralium: saepe hoc quod fletu interveniente deletum est, ad animum redit; et devicta culpa in antiquo certamine rediviva pulsatione reparatur. Quinta ratio est vigilantia cautelae in virtutis conservatione. Unde Gregorius: tentatus non solum a quo vires accipiat discit; sed quanta eas vigilantia servet intelligit. Saepe enim quem tentationis certamen superare non valuit, sua deterius securitas stravit. Mater enim negligentiae solet esse securitas. Sexta, provocatio sollicitudinis in virtutis exercitatione. Unde Isidorus in Lib. 3 de summo bono: utile est servo Dei post conversionem tentari, quatenus a torpore negligentiae, sollicitantibus vitiis ad virtutes animum praeparet. Septima, accensio caritatis ex obtenta miseratione; scilicet cum homo percipit robur gratiae contra tentationes sibi dari. Psal. diligam te domine fortitudo mea. Bernardus in Lib. de diligendo Deo: si frequens ingruerit tribulatio, et frequens ad Deum conversio fiat, ut a Deo frequens liberatio consequatur. Nonne etsi fuerit ferreum pectus, emolliri necesse est ad gratiam liberantis? Quatenus homo Deum diligat, non propter se tantum, sed propter ipsum. Octava, documentum compassionis ex comperta afflictione; sicut dominus permisit Petrum non tantum de negatione tentari, sed etiam labi, secundum Gregorium. Unde loquens beatus Gregorius de illa negatione de qua tentatus, et in quam lapsus beatus Petrus, dicit sic: prius omnipotens Deus eum sibi ostendit, et tunc ceteris praeposuit; ut ex infirmitate sua cognosceret, quam misericorditer aliena infirma toleraret. Ad illud quod objicitur dicendum. Licet aliquibus sit tentatio occasio peccati et damnationis; tamen non dedecet Deum permittere homines tentari; quia et si illud quantum ad reprobos verum sit, tamen electis finaliter tentationes cooperantur in bonum. Praeterea hoc ex culpa illorum est; quia si ad Deum accederent, adjutorium susciperent; quia fidelis Deus qui non patietur et cetera. Et Angelo Pergami. Hic fit admonitio ad severitatem quae est per zelum in expellendo haereticos male credentes et male operantes. Dividitur autem haec tertia epistola in exordium, narrationem, scio; conclusionem, qui habet. Dicit igitur, et Angelo Pergami. Bene nomen convenit admonitioni. Interpretatur enim divisio cornuum, idest separatio haereticorum, suam sectam defendentium. Psal. omnia cornua peccatorum confringam. Quare? Quia, romphaeam, idest gladium, idest potestatem judiciariam qua perimantur impii (Deuter. 32, gladius meus devorabit carnes) et dividantur a piis. Matth. 25, discedite maledicti in ignem aeternum. Ex utraque, quia virtuose perimet corpore et anima. Psal. disperdet illos. Et ideo servanda sunt quae praecipit. Job 19, fugite a facie gladii et cetera. Vel romphaeam, Scripturam secundum Haymonem; quia sicut gladius carnem dividit et separat membrum a membro; sic gladius verbi dividit bonos a malis. Matth. 10, non veni pacem mittere, sed gladium. Item animam a carne. Ephes. ultimo. Et gladium spiritus quod est verbum Dei. Ex utraque: quia virtutem habet ad instruendum simplices per historiam, perfectos per allegoriam. Supra, primo. Et ex ore ejus gladius et cetera. Vel, quia hinc acuuntur subtili expositione auctoritatum, inde subtili efficacia rationum: vel secundum Haymonem, quia resecat vitia mentis et corporis. Scio. Haec narratio. Et primo ponit commendationem; secundo, arguitionem; sed habeo. Tertio, admonitionem; similiter age. Quarto, comminationem: si quo minus. Circa primum primo ostendit eum vivere in societate pravorum. Secundo commendat eum quantum ad defendendae fidei zelum. Et tenes. Tertio, quantum ad constantiam in pressura tribulationum, et non negasti. Quarto commendat quemdam martyrem in imitationis exemplum, et in diebus. Dicit igitur, scio, idest novi hoc ad remunerandum te, ubi habitas, conversando et cohabitando, scilicet ibi, ubi est sedes Satanae: quasi dicat, tu habitas inter eos in quibus Diabolus sedet tamquam dominans in eis: et per hoc magis ostenditur commendabilis, qui inter malos constantiam servat. Job 30, frater fui draconum. Nota quod Diabolus sedet in omnibus injustis generaliter, specialiter autem in hypocritis simulantibus sanctitatem Isaiae 14, sedebo in monte testamenti. Item in verecundis abscondentibus iniquitatem. Isaiae 11, Gabeae sedes nostra. Gabeae interpretatur vallis quae occulta est. Item in relapsis resumentibus praedimissam consuetudinem. Judicum 9, reversi sunt in suas sedes. Hoc potest dici de Daemonibus revertentibus in illos, qui ante fuerant justificati. Matth. 12, revertar in domum meam unde exivi. Et tenes nomen meum. Haymon, nomen Christianitatis integra fide colitur etiam in tempore tribulationis. Vel, tenes, defendendo contra haereticos, et non negasti fidem meam, in aliqua tribulatione. 1 Corinth. ultimo: vigilate et state in fide, viriliter agite et confortamini, omnia vestra in caritate fiant. Et in diebus illis, quibus non negasti fidem meam, fuit Antiphas. Iste fuit quidam martyr multum justus, qui occisus est in Ecclesia Pergami, quem ponit aliis in exemplum. Interpretatur autem Antiphas, dantis transitio; quia vir justus se totum dat Deo, et per contemptum mundanorum, transit ad aeterna. Psal. transibo in locum et cetera. Testis meus fidelis. Martyr enim fuit fidelis suo domino. Martyr autem interpretatur testis. Isaiae 43. Vos testes mei, qui occisus est apud vos: non quia illi occiderint ipsum: sed quia inter illos occisus fuit a malis. Unde sensus est, apud vos, idest ab aliquibus qui sunt inter vos, ubi, idest in quibus ejus occisoribus, habitat Satanas, per dominationem in ipsos, quod probat illa occisio: quasi dicat, ipsum tenete in exemplum. Sed habeo. Hic ponit arguitionem, quia sustinebat eos qui male credebant et male agebant sequentes et servantes doctrinam Nicolaitarum: quos vocat servatores Balaam doctrinae, propter conformitatem. Sicut enim Balaam docuit Balac, quomodo deciperet filios Israel, faciendo eos fornicari cum mulieribus, et procurando quod comederent de sacrificiis immolatis idolis: sic Nicolaus et Nicolaitae praedicabant fornicari indifferenter cum mulieribus ac vesci idolothytis. Hoc est quod dicitur: sed habeo adversum te pauca, si corrigaris, sin autem, multa. Vel, pauca, non tamen parva, quia habes illic, scilicet in Ecclesia Pergami, tenentes, idest servantes per malam credulitatem et operationem, doctrinam Balaam, idest doctrinam Nicolai et Nicolaitarum, qui similem habent doctrinam, qui docebat Balac. Sicut Balaam fuit pseudopropheta, unde et vocatur hariolus, Numer. 22, licet prophetaverit multa vera, Numer. 24, orietur stella ex Jacob, quia Deus per malos aliquando futura praedicit: Matth. 7, domine domine, nonne in nomine tuo prophetavimus et cetera. Ita Balac fuit iniquus rex Moabitarum, qui Balaam vocavit ad se, ut malediceret populo Dei: non autem permisit hoc dominus, sed spiritus Dei tangebat intellectum ejus et prophetabat multa bona quae futura erant in Israel. Cum autem hoc videret Balaam, docuit Balac quomodo faceret populum Dei cum mulieribus fornicari et idolothyta comedere: hoc est quod dicit. Qui docebat Balac mittere scandalum, idest occasionem ruendi in offensam divinam, ut Deus non esset eis benivolus, et ita fornicari possent. Exponit autem scandalum, subdens: edere et fornicari, docuit enim illum quod per mulieres provocarent filios Israel ad libidinem et esum idolothytorum. Numer. 25, fornicatus est populus cum filiabus Moab, quae vocaverunt eos ad sacrificia sua, at illi comederunt et adoraverunt deos earum. Item Numer. 31, ait Moyses; cur feminas reservastis? Nonne istae sunt quae deceperunt filios Israel ad suggestiones Balaam, et praevaricare vos fecerunt in domino? Unde et percussus est populus. Ita haec consuetudo referenda est ad documentum Balaam et doctrinam Nicolaitarum, quam quidam tenebant: quasi dicat: sicut Balaam illa docuit, ita quidam sunt qui tenent consimilem doctrinam Nicolaitarum; quos tu pateris, nec expellis. Quidam tamen aliter exponunt: quasi dicat: sic ut habes quosdam tenentes doctrinam Balaam, sic etiam Nicolai sectatores. Sed de eisdem videtur Glossa exponere quae dicit, ideo repetit de Nicolaitis: unde videtur dicere quod tenentes doctrinam Balaam non sint alii quam tenentes doctrinam Nicolai et Nicolaitarum. Ita habes, idest et ita etiam sicut quidam alii, tu qui pati erroneos non deberes, tenentes, per carnalitatem et observantiam: vel tenentes, idest defendentes contra eos qui eam impugnant, doctrinam. Sapient. 14, similiter autem odio sunt Deo impius et impietas ejus, Balaam. Quod interpretatur vanus populus, aut praecipitans eos. Notat Glossa, Balac interpretatur elidens, per quem signantur principes mali, qui elidunt justos corpore et anima, vel blanditiis vel flagellis. Isaiae 3, quare attrahitis populum meum? Similiter. Sicut ipsi male agunt: hic simile est in contrario. Luc. 16, recepisti bona in vita tua et Lazarus similiter mala. Similiter, sicut peccasti. Vel similiter, idest simul cum illis, tu de negligentia, isti de culpa. Vel similiter, sicut episcopus Ephesi, Luc. 13, si penitentiam non habueritis et cetera. Si quo minus, hic ponit comminationem. Et primo comminatur dominus illi episcopo, si non poeniteat. Secundo praemissis erroneis quos tolerabat. Et pugnabo. Dicit igitur, si quo, idest si in aliquo, minus. Feceris quam debes, veniam tibi. Idest contra te qui non corrigis: quasi dicat: in adventu meo ad judicium sentire te faciam iram meam et vindictam, cito, propter hujus vitae brevitatem hoc dicit: supra 1: tempus enim prope est. Vel potest ille adventus intelligi per effectum, scilicet per separationem animae a corpore: quasi dicat: auferam te de medio cito nisi poenitentiam egeris. Luc. 12, veniet dominus servi illius in die qua non sperat et hora qua nescit. Et pugnabo cum illis, idest convincam eos qui malam doctrinam sequuntur vel defendunt, graviter offendisse. In gladio oris mei. Idest in sententia quam proferam. Ite maledicti et cetera. Matth. 23, quando dividet eos a bonis et perimet morte perditionis. Hunc gladium modo fugere possumus. Job 19, fugite a facie gladii. Qui habet, expone ut supra. Vincenti. Hic primo promittit gloriam animae. Secundo corporis. Et dabo illi. Dicit igitur; vincenti, propria desideria et Daemonum tentamenta, dabo gratis. Manna, idest dulcedinem gloriae in fruitione aeterna, quia manna dulcissimum erat. De hoc beatus Bernardus in libro meditationum suarum: quicquid desideramus, totum habebimus nihil desiderantes amplius, beati dulcedine amoris et suavitate contemplationis. Absconditum, peregrinantibus, ut magis desiderent: et quia non decet hoc manna mortalibus et exulibus dari; sicut et filii Israel quaerebant, manhu? Quod interpretatur, quid est hoc? 1 Cor. 11, oculus non vidit et cetera. Et dabo illi calculum candidum, idest corpus glorificatum. Calculus, idest lapis pretiosus, scilicet carbunculus, qui in tenebris fulget, sicut carbo succensus. Unde alia littera habet, margaritas. Est autem lapis ille solidus sive durissimus, candidus, lucidus et rotundus. Per hoc intelliguntur quatuor dotes corporis glorificati. Per soliditatem intelligitur impassibilitas. 1 Cor. 15, seminatur in corruptione, surget in incorruptione. Per candorem, claritas. Matth. 13, fulgebunt justi sicut sol. Per rotunditatem, ex qua est volubilitas, signatur agilitas. Sapient. 3, et tamquam scintillae in arundineto discurrent. Augustinus, ultimo de civitate Dei, ubicumque spiritus volet, ibi erit protinus corpus. Per luciditatem, subtilitas; quia lux subtilitatem habet in penetrando, ut patet cum penetrat vitrum, licet non quantum ad omnia: corpus glorificatum habebit subtilitatem et virtutem penetrandi alia corpora non glorificata. 1 Cor. 15, seminatur in infirmitate, surget in virtute. Joan. 20, venit Jesus januis clausis et cetera. Et in calculo, idest in corpore glorioso, erit nomen novum scriptum. Vel dabo illi nomen et cetera. Hoc nomen novum potest intelligi immortalitas, ita quod intelligatur immortalitas plena quae excludit omnem concupiscentiam; quia deposita vetustate qua caro concupiscit adversus spiritum, omnimodae obedientiae novitate movebitur ad nutum spiritus. Item excludet omnem tentationis pugnam, undecumque nunc veniat. Item omnem passibilitatem, omnem poenalitatem, et mortalitatem, et mortem, et quicquid mali modo potest inesse: et ponet contraria his, tranquillitatem, jucunditatem, impassibilitatem, impossibilitatem moriendi, gloriosam claritatem, et alias dotes, et sanitatem et alia multa dona. Dicitur autem, nomen, ratione manifesti honoris, in quo nihil erit vetustum vel offuscatum, sed totum erit novum, pulchrum, venerabile. Scriptum autem dicitur, quia honor immortalitatis, firmiter et indelebiter semper erit in corporibus glorificatis. Quod nemo scit, plene. Nisi qui accipit, illud nomen: quia quid sit immortalitas gloriae, nullus plene scit, nisi qui eam scit in se per experientiam. Et ideo ad tantum bonum desideranter currendum est. 1 Cor. 9, sic currite ut comprehendatis et cetera. Objicitur contra hoc quod dicitur: nemo scit: quia dicitur 1 Joan. 3, scimus quod cum apparuerit similes illi erimus. Respondeo. Est scientia fidei, contemplationis, et apertae visionis. Aut ergo loquitur de scientia fidei, quae non est plena scientia: aut de scientia quam inde habebat per experientiam gustus in contemplando caelestia; et hoc non est in plena scientia, sicut erit in ipsa experientia patriae. Non autem loquitur de illa scientia de qua hic agitur quam habebunt solum sancti in patria per experientiam aeternam illius nominis praemissi. Aliter possunt haec verba intelligi secundum Glossam: ut prima promissio sit de dulcedine gloriae in patria, vincenti: secunda de virtute gratiae in via specialiter quantum ad corpus. Dicit igitur, vincenti dabo manna, scilicet me ipsum. Christus dicitur manna secundum divinitatem, quia dulcissimus est ineffabiliter. Unde Augustinus 9 libro confessionum, tu summa suavitas omni suavitate dulcior, sed non carni et sanguini. Absconditum, in assumpta humanitate. Isaiae 45, vere tu es Deus absconditus. Vel absconditum, quia mortales in via non plene gustant hoc manna. Et dabo illi, interim; calculum, idest corpus humanum; candidum, spirituali decore; lucidum, aedificatoria conversatione; rotundum, vitae perfectione, quia figura circularis est perfecta; solidum in vincenda tentatione. Et in calculo nomen novum, scilicet Christianus, quod est nomen novitatis, nil vetustatis insinuans, vel docens. Cum enim Christianus dicatur a Christo, debet in se novitatem Christi repraesentare; ita ut ejus vita sit vita non vetustatis, sed acceptabilis novitatis. Ephes. 3, renovamini spiritu mentis vestrae et induimini novum hominem et cetera. Scriptum, idest manifeste et firmiter apparens; quia Christianus debet sic vivere, ut in ejus corpore per rectitudinem actuum et sustinentiam passionum, magnificetur Deus; et manifestum sit ipsum esse vere Christianum, non tantum nomine, sed et virtute et vita et sanctitate. 1 Petri 4, glorificet autem Deum in isto nomine. Quod, id est nominis vim, scilicet quia impertit divinam filiationem, familiaritatem, famulandi sedulitatem, unde ad magna invitat. Nemo scit, scientia recta et digna; quia debet esse non solum speculativa, sed et practica; quia hoc exigit dignitas nominis. Nisi qui accipit, ipsum nomen, idest rem nominis, quae a Deo datur, per quam sciat ipsius vim nominis. Res nominis est, ut qui Christianus vocatur studeat esse imitator Christi. 1 Joan. 2, qui dicit se in Christo manere, debet sicut ille ambulavit, et ipse ambulare. Et Angelo Thyatirae et cetera. Hic ponitur quarta epistola in qua fit admonitio ad severitatem in expellendo erroneos male docentes. Admonitio autem hic fit, non directe, sed indirecte per arguitionem admonitoriam. Congruit nomen. Thyatira enim interpretatur illuminata vel vivens hostia: quia curare debet pastor, quod subditae oves sint illuminatae in fide, et vivens hostia in sanctis moribus. Dividitur autem in exordium, narrationem; novi. In conclusionem; qui vicerit. Exordium tangit tres personas ut supra. Haec dicit filius Dei. Hic describit filium Dei quantum ad duo: scilicet quantum ad redundantiam donorum. Qui habet oculos, idest dona spiritus sancti, quae animam oculatam et providam reddunt. Tamquam flammam ignis. Propter dignitatem et meritum donorum in ipso, datur nobis, si ei adhaereamus, illuminatio clarificans, et charitas inflammans. Joan. 1, et de plenitudine ejus, nos omnes accepimus. Vel potest exponi de viris spiritualibus, sicut supra primo expositum est, vel de sacris eloquiis. Item quantum ad sustinentiam adversorum, et pedes. Ut supra, primo, expositum fuit, ubi utrumque habetur: oculi ejus velut flamma ignis, et pedes ejus et cetera. Potest etiam intelligi de fidelibus praedicatoribus, qui portant eum per mundum, et multa sustinent propter ipsum, vel de ultimis fidelibus. Novi. Hic ponitur narratio. Et primo commendationem, secundo arguitionem. Sed habeo. Tertio comminationem quantum ad malos, ecce mitto. Quarto consolationem, quantum ad bonos. Vobis autem dico. Commendat autem ipsum multipliciter. Primo ab operum rectitudine. Secundo a sana fide, et fidem. Tertio a vera caritate, et caritatem. Quarto ab efficaci pietate, et ministerium. Quinto a patientiae soliditate, et patientiam. Sexto a proficiendi sedulitate, et opera tua. Dicit igitur. Novi, idest approbo. Opera tua, quia recta. Beatus cujus vita est Deo grata. Psalm. novit dominus viam justorum. Et fidem, quia sana. 10 Hebr. sine fide impossibile est et cetera. Et caritatem, quia vera. Roman. 12, dilectio sine simulatione. Sine ea non est salus. 1 Cor. 13, si linguis hominum loquar et Angelorum. Glossa. Ex fide est caritas; ex caritate, bona opera. Sed quare non ponit textus ordinem rectum? Item dicit Glossa quod ex fide charitas. Contra, quia virtutes infunduntur simul: ergo una virtus non est ex alia. Respondeo. Ad primum potest dici quod est duplex ordo: scilicet in essendo, qui tangitur in Glossa. Item ordo in cognoscendo, quem attendit textus; quia prius opera cognoscimus; deinde virtutes. Matth. 7, a fructibus eorum cognoscetis eos. Item virtus habet se ad opera dupliciter: vel inquantum movens ad opera, et sic se habet quodammodo ut causa efficiens, et sic virtus prius est, ad minus ordine naturae, et in multis ordine temporis: et sic loquitur Glossa, ut patet. Vel inquantum informans ipsa: et sic se habet ut forma, et opus est materiale: et in hac consideratione prius est secundum naturalem intelligentiam opus quam virtus, inquantum informans, licet non ordine temporis: sicut materiale prius intelligitur inquantum habitus, quam formale. Fides autem et caritas ponuntur ordine suo plano. Ad aliud dicendum quod de virtute est loqui dupliciter: aut secundum habitum, et sic non est virtus ex virtute, quia omnes simul virtutes gratuite infunduntur, quantum ad habitum vel secundum actum: et sic est virtus fidei ex charitate, quia cognitio Dei ordinat ad amorem ejus. Et ministerium Glossa, in eleemosynis. Ministrabat enim sanctis pauperibus. 2 Corinth. 9, ministerium enim hujus officii non solum supplet ea quae desunt sanctis. Et patientiam, 1 Thess. 5, patientes estote ad omnes. Et opera tua: quasi dicat: opera bona sedulo proficiendo multiplicasti. Coloss. 1, in opere bono fructificantes et crescentes in scientia Dei. Sed habeo. Hic arguit, quia quosdam pseudo prophetas non virilius expellebat, vel excommunicando vel amovendo: quos designat per Jezabel quae fuit femina pessima. Primo tangitur ejus negligentia, quia permittis, non excommunicando, vel non puniendo. Aliter. Oportet enim pastorem vigilare circa oves custodiendas a lupo, 2 Timoth. 4, tu vero vigila et cetera. Secundo haereticorum nequitia, mulierem. Describitur primo sub figura et implicite. Mulierem Jezabel, idest haereticos consimiles illi pessimae idololatrae quae fuit uxor Achab regis Israel, quae fuit interfectrix prophetarum Dei, 3 Reg. 18, et Eliam voluit interficere, 3 Reg. 19, Naboth etiam interfici fecit et post comederunt canes corpus ejus viliter projectum in agro Israel, cum ad praeceptum Jehu regis Israel mortuo Achab fuisset praecipitata de fenestra, ungulis equorum conculcata et mortua in vindictam malitiae: 4 Reg. 9, unde per hanc signantur perversi haeretici qui fideles persequuntur mente et corpore, et quandoque interficiunt et procurant interfici. Posset etiam per Jezabel intelligi aliqua mulier uxor illius episcopi perversa et erronea, et per illam etiam intelliguntur haeretici. Tamen primam interpretationem pertractat beatus Gregorius: unde dicit: Thyatirae Ecclesiam a Jezabel notitia et tempora et loca dividebant: sed quia eam per vitae reatus constrinxerat, inesse Jezabel dicitur atque perversis operibus insistere. Mulierem, quia molles sunt et proni ad malum. Item quia malos filios, scilicet suos sequaces, sibi generant. Secundo aperte et explicite, quae se dicit: et hoc quantum ad tria. Primo quantum ad boni simulationem, quae se dicit esse propheten, idest prophetissam. Quidam enim haeretici dicunt se loqui per spiritum sanctum et per revelationem, et dicunt vel simulant se habere sanctam vitam: sic transfigurantes se in Angelum lucis, sicut Diabolus, 2 Corinth. 11, deinde quantum ad mali seminationem, docere: quasi dicat: permittis inquam, docere praedicando vel persuadendo. Et seducere, per suam doctrinam. Ecce quantum nocumentum. Servos meos, qui non debent nisi mihi servire, non Diabolo vel errori vel aliis peccatis. Deuteronom. 10, dominum Deum tuum timebis et ipsi soli servies. Exponit autem quid docent multi haeretici: fornicari; permittis inquam, docere fornicari cum mulieribus, vel cum Daemonibus per errorem, vel ad peccatum mortale, manducare de idolothytis, idest de sacrificiis immolatis idolis: et sic faciunt eos venerari idola. Contra, 1 Corinth. 8, de escis quae idolis immolantur scimus quia idolum nihil est in mundo; ergo non est offensa comedere tales escas. Respondeo. Aut idolothytum manducatur cum veneratione idoli aut non: si sic, grave peccatum est, et sic loquitur hic. Aut non: et tunc aut comedit cum scandalo Christiani infirmi qui videt hunc comedentem hujusmodi et credit eum comedere cum veneratione idoli; et ideo comedit illo modo: et tunc peccat si noverat illum spiritualiter infirmum esse in hujusmodi: nisi tamen necessitas maxima corporalis compelleret: et tunc fideli infirmo debet ostendere suam intentionem. 1 Corinth. 8, si quis viderit eum qui habet scientiam et cetera. Aut non cum scandalo: et tunc comedere hujusmodi non est peccatum quantum est de se: nisi aliud sit annexum, sicut ostendit apostolus 1 Corinth. 9. Per hoc patet ad illud quod objicitur. Tertio quantum ad mentis obstinationem, et dedi illi tempus ut poenitentiam ageret. Ecce quod magnum est quando tempus datur a Deo ad merendum vel ad agendum poenitentiam. Et ideo gravis offensa in dissimulando et negligendo. Job 24. Dedit ei dominus locum poenitentiae, et ille abutitur eo in superbiam. A fornicatione, scilicet corporali, quia ad literam multi haeretici fingentes se castos sunt libidinosi. Vel spirituali. Nota Glossam: ecce. Hic ponitur comminatio, quantum ad malos de poena ex qua cognoscent, quod dominus cognoscit et malas cogitationes et concupiscentias: et illa poena erit justa, quia propter demerita. Unde hic tria tanguntur: scilicet poena, sequela et scient: justitia, et dabo. Poena autem quam comminatur malis triplex est. Prima est permissio securitatis culpabilis. Secunda inductio angustiae temporalis. Et qui moechantur. Tertia mors acerbitatis gehennalis. Et filios ejus. Dicit ergo, ecce: quasi dicat: in promptu est, mitto eam in lectum, idest illos haereticos, imitatores Jezabel, amplius permittam excoecari et obstinari, ut in securitate peccandi quasi in lecto dormiant. Infra ult. et qui in sordibus est sordescat adhuc. Vel in luctum, doloris aeterni: unde alia litera est, in luctum. Isa. 50, in doloribus dormietis. Sed dubitatio est, quare non comminatur huic episcopo sicut praecedenti, cum in utroque esset culpa negligentiae? Item de prima expositione secundum Glossam, quia non est congruum divinae bonitati excoecare, nec mittere in securitatem peccandi, quia sic esset causa culpae. Respondeo. Ad primum videtur dicendum, quod licet non esset plene diligens et severus contra haereticos, tamen non sic erat culpabilis ex negligentia, sicut episcopus Pergami: quod videtur ex hoc quod illi comminatur non isti directe. Ad aliud dicendum, quod verborum quae dicuntur de Deo quaedam dicuntur positive, ut creare, justificare et hujusmodi: quaedam negative, ut obdurare, idest non emollire, subtrahere gratiam idest non conservare; et sic in proposito. Excoecare enim dicitur Deus, non quia auferat lumen gratiae proprie, sed non conservat: vel quia non dat et permittit hominem magis elongari a lumine. Et hoc ultimo modo dicitur hic excoecare. Sequitur, mitto in lectum, idest permitto vel permittam cadere in lectum securitatis. Et qui moechantur cum ea, idest qui delectantur esse in errore cum haereticis imitantibus Jezabel, et cum eis procurare quomodo alios faciant haereticos. Nota Glossam: fornicare et cetera. In tribulatione maxima erunt, per quam priores fiant, quia perversi pejorantur in adversis, in quibus justi purgantur vel promoventur. Vel tribulatione maxima, scilicet Gehennae. Tribulatio magna est in dissolutione animae et corporis. Major in anima posita in Inferno. Maxima in anima et corpore in Inferno. Rom. 2, tribulatio et angustia in omnem animam hominis operantis malum. Temperat autem per misericordiam subdens, nisi poenitentiam ab operibus suis egerint. Rom. 2, secundum duritiam tuam et impoenitens cor et cetera. Et filios ejus, idest sequaces quos Diabolo haeretici genuerunt per doctrinam erroris, interficiam in morte, scilicet aeterna, Oseae 9, Ephraim educet ad interfectorem filios suos. Et scient, in futuro, quod modo per fidem, cum poenam malorum viderint. Omnes Ecclesiae, justorum scilicet quia ego sum scrutans, idest plene cognoscens, renes, idest carnales concupiscentias, inde enim proveniunt, et corda, idest cognitiones et affectiones inordinatas. Jerem. 17, ego dominus scrutans corda et cetera. Contra, scrutari est ignorantis, quia est inquisitio sciendae rei. Respondeo, in scrutatione sunt duo: unum est praemium sive praeambulum, scilicet inquisitio: aliud consequutivum sive adjunctum, scientiae perfectio, ad quam ordinat et ad quam terminatur illa inquisitio: et quantum ad hoc secundum, non quantum ad primum, dicitur Deus scrutans, quia per diligentem inquisitionem solet homo venire ad scientiae perfectionem. Dicitur ergo scrutans non ratione principalis significati, sed ratione adjuncti sive insinuati: unde juxta quamdam regulam tenetur adjunctive. Et dabo. Dare hic non accipitur secundum quod sonat liberalitatem, sed importat aequitatem ratione additi quod subditur, secundum opera sua, unicuique sine acceptione personae, Act. 10, in veritate comperi et cetera. Secundum opera sua, sive bona sive mala. Psal. tu reddes unicuique secundum opera sua. Sed si retribuit hominibus secundum opera; ergo retributio in reprobis adaequatur demeritis. Contra, Psalm. universae viae domini misericordia. Respondeo, dicendum quod dominus semper praemiat supra condignum et punit circa condignum, propter immensitatem suae misericordiae. Unde Cassiodorus super Psalterium: misericordia et judicium mutua societate sibi junguntur. Ad objectum dicendum quod haec dictio, secundum, potest notare aut proportionem aequalitatis, et sic non accipitur hic, ut dictum est, sed sic accipitur si dicatur, mali merentur puniri secundum opera sua. Aut proportionalitatem, scilicet intelligendo non in speciali aequalitate, ut quantum peccavit, tantum omnino punietur; sed intelligendo correspondentiam in generali. Si bene egit, bonum retribuetur ei: si autem male, malum. Item si multum demeruerit, multum punietur. Quantum ad primum bene est aequalitas meriti, immo excedit. Sed objicitur, quod dicitur Jacob. 2, judicium sine misericordia et cetera. Dicendum, quod loquitur de misericordia liberante, non de misericordia relaxante. Vobis autem. Hic ponit consolationem quantum ad bonos; quia et approbat eorum vitam nec inducet eis, sicut quidam Judaei dicebant, veteris legis observantiam. In his autem duobus magna est consolatio. Vetus enim lex gravissima esset ad servandum. Primo ergo dirigit ad Thyatirenos sermonem. Secundo ostendit quorum approbet conversationem. Tertio subjungit gratam eis promissionem. Quemadmodum. Dicit igitur, vobis: quasi dicat: hoc illis faciam. Vobis autem dico, idest promitto. Et ideo implebitur, Num. 13, dixit ergo et non faciet? Et ceteris a praedictis erroneis. Qui Thyatirae estis, qui estis illuminati et hostia vivens. Dixit autem qui Thyatirae estis, quia haeretici perambulabant regionem ad seducendum fideles. Sed quia illa promissio ex qua principaliter consolabatur eos, tantum fiebat fidelibus et justis, ideo subdit, quicumque. Primo autem ostendit se approbare declinantes erroneam doctrinam. Secundo detestantes diabolicam superbiam. Qui non cognoverunt. Dicit ergo, quicumque, et est metaplasmus: scilicet mutatio personae. Dico inquam, non omnibus, sed illis, quicumque sunt qui non habent doctrinam hanc, idest qui non recipiunt, nec tenent, nec observant doctrinam praemissam Jezabelitarum. Qui non cognoverunt, idest non approbaverunt corde nec imitatione, altitudinem, idest superbiam, Satanae, idest Diaboli saluti humanae adversantis. Satanas enim interpretatur adversarius, 1 Petr. 5, adversarius vester Diabolus et cetera. Ex superbia omne genus peccati provenit et extinctio totius boni in homine: unde qui superbiam odit, a multis peccatis est procul. Isidorus in Lib. 2 de summo bono, sicut origo est omnium criminum, ita ruina cunctarum virtutum. Ex litera videtur dari intelligi, quod in illa Ecclesia, idest dioecesi, erant quidam haeretici, et quidam valde superbi qui alta quaerebant sicut Satanas. Notandum est autem quod est quaedam superbia quae est in omni mortali, scilicet nolle subjici, vel indominari. Unde Isidorus in libro 2 de summo bono, omnis peccans superbus est, eo quod faciendo vitia, contemptui habeat divina praecepta. Quemadmodum. Hic subdit promissionem. Et quia ita cessat lex vetus, quod servari debet nova, primo ponit promissionem de lege veteri non inducenda. Secundo subdit jussionem de lege nova servanda. Tamen id. Dicit igitur: quemadmodum: quasi dicat, haec dico vobis. Non mittam super vos aliud pondus, scilicet legis veteris. Quemadmodum dicunt quidam, me missurum: quasi dicat: non injungam vobis servare legem veterem, sicut dicunt quidam nos ad eam teneri. Nota quod quidam erant Thyatirae qui Deo recte serviebant; alii quidam egressi de Judaea praedicabant gentilibus conversis observantias legales esse servandas, simul et circumcisionem, quod erat molestum fidelibus ex gentilitate conversis: quibus dicitur: quemadmodum et cetera. Act. 15, et quidam descendentes de Judaea et cetera. Post datur sententia. Nunc ergo quid tentatis Deum? Postmodum scribitur conversis ex gentibus epistola. Visum est spiritui sancto et nobis et cetera. Et sequitur: quam cum legissent, gavisi sunt super consolatione. Tamen, quamvis ipsi dicant, vel quamvis onus veteris legis vobis non imponam, id, scilicet pondus: scilicet Evangelii. Quod habetis, jam impositum, tenete, credendo, amando et observando. Donec veniam ad retribuendum, quia ex tunc non erit opus eo. Gregorius, ecce Evangelium quotidie legitur, ventura vita praedicatur: tunc ergo erit novi testamenti finis, cum ea quae promisit impleta fuerint. Nota quod pondus legis est trahens deorsum per timorem, pondus Evangelii sursum per amorem: hoc autem quaeritur dominus. Prov. 20, abominabile domino pondus et pondus. Et qui vicerit. Hic ponitur conclusio. In qua primo ponitur allectio affectus. Secundo excitatio intellectus. Qui habet aures. Ad alliciendum autem affectum ad recte vivendum, primo tangit meritum. Secundo promittit praemium. Et dabo illi. Meritum autem tangit quantum ad tria. Primum est tentationis victoria. Et qui vicerit, tentationes peccati. Rom. 12, noli vinci a malo. Secundum est operatio bona, et custodierit usque in finem, idest operatus fuerit firmiter, opera mea, quae scilicet praecipio. Vel mea, quia opera bona facio ego in homine. Isa. 26, omnia opera nostra operatus es in nobis domine Deus. Tertium finalis perseverantia. Usque in finem, Matth. 10, qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Vel ita ut, custodierit, referatur ad perseverantiam. Qui vicerit per vitam bonam, et custodierit opera mea, idest non declinaverit ab eis, usque in finem. Dabo, hic promittit praemium. Et primo in praesenti. Secundo in futuro. Et dabo. Circa primum primo promittit praesidendi potestatem. Secundo ostendit se habere dandi auctoritatem. Sicut et ego. Circa primum primo promittit pastoralis potestatis fastigium. Dabo illi, potestatem praesidendi. Super gentes, idest gentiliter viventes, ut eis praesit ad regendum: quae non debet conferri nisi vincenti et mandata custodienti: quia praelatus aliter vivens, non videtur eligi a Deo sed a Diabolo vel sensu humano. Per hoc quod dicitur, dabo, excluduntur ambitiosi et simoniaci, qui non ex Dei dono, sed per violentiam potestatem suscipiunt. Oseae 8, ipsi regnaverunt et non ex me. Secundo ostendit potestatis usum, sive actum. Et reget eas, me dirigente, in virga ferrea, idest rectitudine justitiae inflexibilis. Virga ratione rectitudinis, significat justitiae rectitudinem. Ferreum ratione rigiditatis, constantiae inflexibilitatem. Psalm. reges eos in virga ferrea. Tertio ipsius usus effectum. Et tamquam vas figuli, quod facile frangitur, quia fictile, confringentur, ut pereant, quia rectum regimen pastoris sequi noluerunt. Alii autem ut meliores fiant. Quidam enim boni et rigidi pastoris regimen propter superbiam, vel impatientiam, vel carnalitatis jugum, vel aliud vitium, non sustinent: et perit bonum si quod habebant, quod est confringi. Alii humiliter sustinentes inde proficiunt, et propter correctionem vel documentum vel exemplum pastoris vitium si quod inerat abjiciunt: bonum autem est sic confringi. Psalm. et tamquam vas figuli confringes eos. Sicut et ego vici, hoc inquantum homo. Psalm. postula a me et dabo tibi gentes haereditatem tuam. Per hoc ostendit suam auctoritatem et excitat ad timorem salubrem. Sed objicitur. Videtur enim quod post mortem sancti praesideant mortalibus regendis, quia dicitur: qui custodierit usque in finem et cetera. Et sequitur. Dabo illi et cetera. Respondeo. Non vult hoc dicere; sed quod ei qui bene vincit et est in continuatione perseverantiae: et sic proponit usque in finem vivere, datur potestas regendi, licet non omni, ut jam dicetur. Item dubitatur de hoc quod dicit indistincte, quod recte viventi et perseveranti dabit potestatem super gentes. Multi enim sunt perfecti qui nunquam sunt aliorum pastores. Item quomodo promittit officium in quo est tantum periculum? Dicit enim beatus Gregorius: unusquisque rector toties ad culpam superbiae labitur quoties praeesse hominibus delectatur et honoris potestate laetatur. Respondeo. Ad primum dicendum videtur quod non promittit hoc cuilibet ad hoc idoneo et in vita de qua hic tangitur, et in aliis conditionibus quae pertinent ad officium pastorale; et qui est in illo regimine sibi meritum accumulaturus: sicut in primitiva Ecclesia, quando hujusmodi potestas potius erat in onus quam honorem: quando praelati bene regendo se et alios et laborando pro eis et sustinendo multa adversa etiam quandoque mortem pro ipsis gratanter, et alios ad salutem docebant et sibiipsis cumulabant meritum. Unde Jerem. 3, dabo vobis et cetera. Posset etiam hoc intelligi de efficacia potestatis, quia bonis praelatis merito sanctitatis dat dominus majorem industriam et efficaciam in regendo. Ad secundum est concedendum quod maximum est periculum in officio pastorali, propter periculum multiplicis culpae in acquirendo sive inhiando, ut simoniae, odii et hujusmodi. Gregorius, numerari nequeunt culpae quae perpetrantur habendae potestatis amore. Item propter periculum superbiae in praesidendo. Gregorius, vigilanter aspiciat, ne in eo quod praelatus est intumescat. Item propter periculum immoderantiae in exequendo: quia multi pompose austere et irritative et in crudelitate praesunt. Ezech. 34, cum austeritate imperabatis illis. Gregorius, vigilanter aspiciat ne jura debitae potestatis immoderatius exigat: ne unde a perversitate subditos restringere poterat, inde magis intuentium pervertat corda. Item propter periculum cupiditatis in aggregando, Ezechiel. 34, lac comedebatis et cum austeritate imperabatis eis, et cum potentia. Item ignaviae in torpendo sive omittendo, scilicet quo ad seipsum, quia multi in quadam securitate sunt, quia minus reprehenduntur; et ideo de opere et oratione, et jejuniis et eleemosynis et aliis quae in eis debent excellere, parum curant, cum debeant esse altiores in vita. Gregorius, non est speculator qui in imo est. Item laxationis in committendo: quia tunc majorem viam et plures occasiones et ampliores facultates habent peccandi nec reprehenduntur nisi vix. Jerem. 23, sacerdos et propheta polluti sunt, et in domo mea inveni malum eorum ait dominus et cetera. Gregorius, derelinquentem hunc redarguere nullus praesumit. Item ineptitudinis in ignorando. Isidorus 3 Lib. de summo bono. Quomodo docere poterunt quod ipsi non didicerunt? Desinant locum docendi suscipere qui nesciunt docere. Item pusillanimitatis in dissimulando culpas hominum: vel quia timent ipsorum offensam aut damnum, aut quia similem habent statum, aut propter aliam causam non rectam. Isa. 56, canes muti non valentes latrare. Isidorus 3 Lib. de summo bono, sacerdotes populorum iniquitate damnantur, si eos aut ignorantes non erudiant, aut peccantes non arguant. Incuriae in negligendo, Zachar. 11, o pastor et idolum derelinquens greges. De bonis praelatis, Hebr. ult. ipsi enim pervigilant et cetera. Item scandali in conversando. Gregorius. Scire debent praelati, quia tot mortibus digni sunt, quot ad subditos suos perditionis exempla transmittunt; et mortis animarum eorum rei sunt quos pravis exemplis destruunt. Praeter haec sunt et alia multa; et ideo multum refugiendum est: tamen illum quem dominus sua mera voluntate et ordinatione licet occulta facit, instituit, a periculo servat, quia dat ei potestatem ad regimen subjecti populi et cumulum meriti proprii. Quando autem sit a Deo proprie, non semper est certum: sed quandoque habetur probabile signum: ut cum fit electio vel procuratio sincere sine vitio et a personis Deum timentibus et de timente dominum et in aliis idoneo, et qui ex corde dignitatem, quantum est de se, renuit. Et alia multa signa possunt haberi, quae tamen quandoque fallere possunt; et ideo timens Deum non se ingerit, et etiam oblatam potestatem officii vero corde refugit; et si suscipit coactus, suscipit necessitate praecepti, timens hinc sibi de susceptione officii, timens inde ne forte sit contrarius divinae voluntati. Unde Gregorius, potestas ut ministrari recte valeat, oportet primum ut hanc non cupiditas sed necessitas imponat; percepta autem nec pro formidine debet deseri, nec ex libidine amplecti. Item Gregorius, sancti viri curas exteriores nequaquam appetunt quas summopere si liceat vitare festinant: sed timentes occultas dispensationes Dei, tenent quod fugiunt, exercent quod vitant. Item objicitur de hoc quod dicitur: reget eos, quia non est commendabile esse inflexibilem in rigore justitiae. Jacob 2, judicium sine misericordia illi qui non facit misericordiam. Gregorius, tanta debet esse pastoris discretio, ut nec disciplina nimia, nec misericordia sit remissa. Respondeo. Non intendit dominus dicere, quod sit bonum, pastorem esse omnino inflexibilem, quia non est hoc in pastore commendabile: sed intendit excludere a bono praelato nimiam mansuetudinem et remissionem, ex qua multa mala sequuntur. Quia ex remissione praelati in offensis corrigendis et puniendis, dum vel non punit vel remisse punit, vel quosdam puniens, alios aeque vel magis reos propter negligentiam, vel benevolentiam, vel precem vel pretium, vel spem commodi, vel timorem pusillanimitatis impunitos vel minus punitos sine ratione pertransit, damnabiliter sumitur audacia ad similia vel pejora, ex quibus iterum alii provocantur ad idem. Item ex hoc scandalum bonis subditis et non subditis, justis etiam pastoribus generatur. Gregorius, sit amor sed non emolliens; sit pietas, sed non plus quam expedit parcens. Sensus ergo est: in virga ferrea, hoc est in justitia inflexibili ad remissionem, non tamen inflexibili per alicujus lenitatis adjunctionem. Gregorius, utrumque commendetur ex altero: ut nec vigor sit rigidus, nec mansuetudo sit dissoluta. Si autem quandoque propter quorumdam obstinationem vel aliam culpam ex speciali causa oporteat severius agere: etiam tunc servanda est lenitas charitatis in corde. Gregorius, exhibenda est pravis asperitas in ostensione, charitas in mente. Et dabo illi stellam matutinam, scilicet meipsum in praemium. Stella matutina est Lucifer qui suo ortu diem lucere nuntiat: et ita per ipsum signatur Christus qui resurgens a mortuis fidei lucem et claritatem immortalitatis nobis attulit, quia propter nos resurrexit. Gregorius, ostendit exemplo, quod nobis promisit in praemio. Item Gregorius: si membra redemptoris nostri sumpsimus, praesumamus in nobis quod gestum constat in capite. Vel stellam matutinam, scilicet primam stolam; quae dicitur stella propter claritatem contemplationis, matutina propter inchoationem beatitudinis et terminationem totius poenalitatis: utroque vero nomine simul dicetur, propter novitatem exaltationis. Lucifer enim cum apparet gaudium ingerit. In patria enim est ineffabilis claritas, scilicet spiritualis in animabus et Angelis praeter corporalem. Infra 21, claritas Dei illuminabit eam. Item plena libertas, quia nulli poenalitati seu corruptioni subest beatus, Rom. 8, item dulcis jucunditas. Bernardus in meditationibus. Ibi erit jucunditas infinita, beatitudo sempiterna, in qua qui semper suscipitur, semper tenetur. Qui habet aures etc. ut supra.


Caput 3

[91207] Super Apocalypsim «Vox», cap. 3 Et Angelo Ecclesiae Sardis et cetera. Haec est quinta epistola; in qua fit admonitio ad humilitatem contra vanam gloriam: et huic consonat nomen. Sardis enim interpretatur principium pulchritudinis: humilitas autem pulcherrima est et acceptabilis magistro humilitatis. Et bene dicitur principium pulchritudinis, quia in futuro plenissima pulchritudo. Dividitur autem haec pars, in exordium, narrationem scio. Conclusionem qui vicerit. In exordium nota ut superius. Haec dicit qui habet: quasi dicat: non ex parte mea scribo, sed haec dicit qui habet septem spiritus Dei, idest septem dona spiritus sancti, sive spiritum septiformem: quasi dicat: potestatem habet dandi spiritum sanctum cui voluerit. Supra 1, et a septem spiritibus. Et septem stellas, idest septem episcopos septem Ecclesiarum, per quos universitas pastorum intelligitur, quos potest salvare vel damnare secundum quod merentur; et ideo quilibet videat, ne quod accepit perdat, sed ad meliora nitatur. Supra primo, et habebat in dextera sua septem stellas. Scio. Hic ponitur narratio. Et primo ponit arguitionem. Secundo commonitionem esto. Tertio comminationem si ergo quarto consolationem, sed habes. Dicit ergo, scio, simplici notitia non approbationis. Opera tua, quae videntur bona: hypocritae enim habent opera de genere bonorum, non tamen sunt bona simpliciter. Quid scit de illis operibus subdit. Quia nomen habes, per illa opera. Quod vivas, vita gratiae, quia crederis vel diceris bonus propter illa. Et mortuus es, secundum animam morte culpae. Isidorus 1 Libr. de summo bono, vita corporis anima, vita animae Deus est: et sicut corpus mortuum est sine anima, ita anima mortua est sine Deo. Ex ipsa litera patet, quod hypocrita est extra pulcher, intus vacuus sicut calamus. Job 11, sub umbra dormit in secreto calami. Ex hoc etiam patet, quod qui offendit in mala intentione, omnia bona quae facit inutilia sibi reddit. Glossa: quia qui in uno et cetera. Jacobi 2, Matth. 6, si oculus tuus fuerit nequam et cetera. Sed objicitur de illo verbo Glossae: quia per hoc videtur, quod qui peccat uno peccato, peccat omnibus: quod est falsum. Si dicatur quod non vult illud dicere, sed, qui peccat contra unum praeceptum, peccat contra omnia alia praecepta. Contra: ergo quicumque frangit unum praeceptum, frangit omnia alia: ergo quicumque furatur, est infidelis, et homicida, et fornicator. Respondeo. Non vult dicere quod peccata sint annexa: hoc enim quod dicitur, omnium, non accipitur de peccatis, sed de praeceptis secundum Glossam et secundum textum. Dicit enim textus, quicumque totam servaverit legem, offendat autem in uno, factus est omnium reus: qui enim dixit non moechaberis, dixit et non occides et cetera. Sensus ergo est: qui offendit in uno praecepto factus est reus omnium, scilicet praeceptorum, idest offendit contra omnia praecepta per consequens, propter colligantiam quam habent ad invicem omnia praecepta. Tum ex parte principii, scilicet legislatoris, quia unus dedit omnia praecepta, et vult per integrum omnia servari: tum ex parte formae, scilicet caritatis, quae omnia opera praeceptorum informat: tum ex parte finis, quia ad praemium non per se singula, sed simul omnia conjunctim hominem ordinant: unde qui contra unum offendit, omnibus aliis suam efficaciam et ordinationem tollit. Secundo modo potest exponi specialiter de caritate. Qui offendit in uno, scilicet in caritate quae est radix omnium praeceptorum, ut ibi dicit Glossa, reus est omnium, scilicet praeceptorum ut prius: unde ab aliis praeceptis quasi caritatis filiis accusatur. Tertio modo sic. Qui offendit in uno, scilicet mandato vel actu, factus est omnium reus, idest omnia alia praecepta sive opera bona, si qua fecit, sibi merito inutilia esse: et juxta hunc intellectum introducitur illud in Glossa hac. Ad primum patet. Ad secundum notandum quod offendere contra omnia praecepta est dupliciter. Aut primo et directe: et sic solus facit contra omnia praecepta, qui quodlibet praeceptum transgreditur faciendo actum oppositum directe cuilibet praecepto, ut praeceptum de non occidendo per actum occisionis: et sic objicitur. Sic autem non intelligitur praemissum verbum; aut secundario et indirecte: et sic intelligitur, propter triplicem simultatem et colligantiam supradictam: et sic non valet quod objicitur: quia uno actu potest sic offendere quis contra omnia praecepta. Esto. Hic ponitur admonitio. Notandum autem quod in peccatore solent esse tria: scilicet incuria acquirendorum praemiorum, oblivio susceptorum beneficiorum, et reatus commissorum peccatorum. Per oppositum inquam, tria injungit. Primo salutis vigilantiam. Secundo efficacem memoriam, in mente ergo. Tertio salubrem poenitentiam. Circa primum primo injungit vigilantiam sollicitudinis in generali. Secundo quemdam vigilantiae modum in speciali, confirma. Tertio subjungit necessitatem vigilandi, non enim. Dicit igitur, esto vigilans, idest sollicitus de salute faciendo opera vitae. 1 Thess. ultimo, itaque non dormiamus sicut et ceteri, sed vigilemus et sobrii simus, et, vigilando, confirma, scilicet contra bellum seu ventum vanae gloriae, quae opera reddit infirma et inutilia ad salutem, cetera, scilicet bona opera faciendo in futuro, quae moritura erant, idest reddendo inutilia per vanam gloriam, ut circa ea contra appetitum laudis vigilares. Isidorus, 2 Lib. de summo bono: qui bonum opus bona intentione non faciunt, per hoc magis coecantur, per quod illuminari potuerunt. Sed objicitur, aut loquitur de operibus bonis jam factis, aut faciendis. Si factis: ergo habebat opera viva, quae poterant mori: ergo erat in statu gratiae, quod non videtur verum, cum sibi dictum sit, et mortuus es. Si de faciendis; ergo si non vigilaret morerentur: quod videtur falsum: quia si non vigilaret non viverent, et ita non morerentur. Respondeo. Dicendum videtur quod loquitur de operibus bonis in genere, non de factis quae erat facturus. Opera autem de genere bonorum licet de se non sunt viva, idest meritoria; tamen disponere habent ad vitam: unde dicuntur mori, quando amittunt possibilitatem et ordinem ad vitam meriti: quod fit per vanam gloriam. Opus ergo aliquod potest mori dupliciter. Aut quia desinit esse vivum idest meritorium sicut prius erat, et sic opus meritorium moritur cum mutatur intentio in malum, vel quando additur aliquod mortale; aut quia desinit habere ordinem et dispositionem sive possibilitatem ad meritum, licet prius non esset meritorium: et sic videtur hic accipiendum. Ad objectum patet; quia si non viverent non morerentur, primo modo, sed secundo. Notandum enim quod opus est vigilantia. Quia non invenio opera tua plena, efficacia et merito per plenitudinem circumstantiarum, ut intentionis, devotionis, diligentiae, et humilitatis, et hujusmodi: sed vacua per vanam gloriam. Matth. 25, de fatuis virginibus. Exod. 23, non apparebis in conspectu meo vacuus. Vel propter mortale additum: vel quia non ex caritate, quae facit opera plena. Rom. 13, plenitudo ergo legis est caritas. Coram Deo meo, idest conspectu patris mei, quia non acceptat ea sicut plena. Loquitur Christus sicut quod homo, Joan. 20, Deum meum. Dicit autem, meo, propter magnam subjectionem et altissimam dilectionem. Ergo quia non sunt plena, in mente habe, idest in memoria stabiliter, qualiter acceperis, a Deo per gratiae collationem sive per inspirationem, scilicet non tuis meritis. 1 Corinth. 15, gratia Dei sum id quod sum, et audieris, a sanctis patribus, per eruditionem. Jac. 2, si quis autem totam legem et cetera. Matth. 6, receperunt mercedem suam. 1 Corinth. 13, si linguis hominum loquar et Angelorum, et serva, utrumque per rectam actionem. Et sic tangit duplex beneficium; scilicet gratiae et doctrinae: quia et gratiam bene operandi, dederat ei dominus et doctrinam. Vel, acceperis, ex meo exemplo, et audieris, ex evangelico documento. Matth. 7, omnis qui audit verba mea haec et facit ea et cetera. Et poenitentiam, quam non servasti, et quia per gloriam vanam peccasti. Isidorus 2 Lib. de summo bono: tunc judicium de se quisque sumit, quando per dignam poenitentiam sua prava facta condemnat. Possent etiam praemissa referri ad regimen subditorum. Esto vigilans, circa te et alios. Et confirma cetera, idest ceteros a te qui morientur per culpam nisi vigiles; quia in animo tibi a Deo ostensum est, et in Scriptura audivisti quomodo aliis incumbere debeas. Si ergo non vigilaveris, per sollicitudinem bene operandi et referendi ad Deum, veniam tamquam fur idest latenter et insperate, ut vindicem in te. Et potest intelligi de adventu per vindictam mortis temporaliter, ut praeoccupetur, vel alterius poenae gravis. Et nescies qua hora veniam ad te. Ecce severitas divinae justitiae. Ecclesiastici 5, altissimus enim est patiens redditor. Objicitur contra hoc quod dicit tamquam fur; quia dicitur fur Joan. 10, fur non venit nisi ut furetur. Respondeo. Similitudo haec ponitur hic non quantum ad intentionem et affectum, sed quantum ad veniendi modum. Sed habes. Hic subdit consolationem; quia saltem aliquos habebat bonos in sua diocesi, quod est inductivum consolationis, et iterum poterat eos imitari. Primo autem commendat illorum conversationem. Secundo subjungit promissionem, et ambulabunt. Commendatio autem est quantum ad duo. Primo quia Deo accepti: unde dicit, sed habes pauca nomina, idest paucos bonos qui digni sunt nomine, quia Deo accepti. Ideo dives non nominatur, quia non acceptus, nec nomine dignus Lucae 16. Exod. 33, invenisti gratiam coram me, et teipsum novi ex nomine. Secundo, quia in se sinceri sive mundi, qui non inquinaverunt, macula peccati mortalis, vestimenta, scilicet vestem in nomine et gratiae et fidei et aliarum virtutum, quae omnia susceperunt in Baptismo in ornatum animae. Vel vestimenta, opera. Ecclesiastes 9, omni tempore sint vestimenta tua candida. Vel corpora. Isaiae 10, vestimentum mixtum sanguine, erit in combustionem, et cibus ignis. Ambulabunt, proficiendo de virtute in virtutem, mecum, quia ego praeivi. Psal. exultavit ut gigas ad currendam viam, in albis, scilicet vestimentis sanctitatis et spiritualis decoris, multiplicium meritorum, quia digni sunt: quasi dicat: quia sic innocentiam custodierunt, dabo eis gratiam proficiendi imitando me, quia hoc invenerunt per innocentiam. Matth. 25, omni habenti dabitur et abundabit. Per hoc autem intelligitur ulterius, quod taliter cum ipso praemiabuntur in gloria; quae signatur per illud quod dicitur Matth. 17, vestimenta ejus facta sunt alba sicut nix. Sed quid est quod dicit, mecum? Cum Christus de virtute in virtutem non profecerit. Bernardus, non fuit hora in quacumque aetate sua qua de plenitudine illa aliquid minueretur, vel eidem aliquid adjiceretur. Respondeo. Proficere de virtute in virtutem est dupliciter: aut quantum ad virtutis habitum, scilicet quod ipse habitus melioretur vel augeatur: et sic non fuit in Christo sed in justis aliis. Vel secundum actum sive usum: et sic profecit de virtute in virtutem, idest de usu virtutis, et in usum alterius, quia plures actus virtutum habuit post quam ante, ut patet. Qui vicerit. Haec conclusio est. Et primo ponitur allectivum affectus. Secundo excitativum intellectus. Qui habet aurem. Circa primum victori promittit dominus tria. Primo augmentum gratiae, qui vicerit sic, scilicet sicut illi pauci, ut nulla tentatione inquinet vestimenta virtutum, vestietur vestimentis albis, idest dabo ei ampliorem candorem vestimentorum, scilicet virtutum et meritorum in bonis actibus. Gregorius, apud Deum nostra nos opera quasi vestimenta tegunt. Secundo donationem perseverantiae. Et non delebo nomen ejus, de libro vitae, idest dabo sibi virtutem perseverandi, et sic non delebitur. Reprobi enim qui non perseverant, dicuntur deleri de libro vitae, quando cadunt a perseverantia per aliquod peccatum, vel quando cognoscunt se non fuisse scriptos. Juxta illud, deleantur de libro vitae. Dat utique dominus perseverantiam electis, juxta illud, tenuisti manum dexteram meam. Tertio praemium gloriae, et confitebor nomen ejus, idest dabo testimonium ejus justitiae acceptabili, coram patre meo et coram Angelis ejus, scilicet in judicio, cum dicam: dedistis mihi manducare et cetera. Et, venite benedicti patris mei, ut deinceps sit in gloria patris, et in Angelorum societate. Matth. 10, omnis ergo qui confitebitur me coram patre meo et cetera. Potest aliter illud supra, vestietur vestimentis albis, exponi de duplici stola, scilicet animae et corporis: quae duplex stola erit homini in honorem, jucunditatem et decorem, sicut venerabile indumentum. Gregorius, in fine mundi binas stolas accepturi sunt sancti; quia cum mentis beatitudine, etiam carnis gloriam possidebunt. Quaeritur hic de libro vitae ad intellectum literae. Et primo quid sit. Secundo utrum liber vitae dicatur respectu omnium creaturarum. Tertio, utrum aliquis potest de ipso deleri. Circa primum videtur quod sit idem quod praedestinatio sive praescientia qua disposuit quosdam salvare; quia dicit Glossa: liber vitae est praescientia Dei etc.: sed non potest nisi de praescientia praedestinationis intelligi; quia aliter non esset gratia non deleri de libro vitae: ergo et cetera. Contra: quod sit idem quod Christus secundum humanitatem videtur. Psal. in libro tuo omnes scribentur. Glossa, in me, quem dedisti hominibus formam justitiae. Idem dicitur super illud Psal. in capite libri. Quod autem sit Scriptura sacra, videtur Ecclesiastici 24: haec omnia liber vitae. Respondeo. Liber vitae tripliciter dicitur. Uno modo. Exemplum vitae agendae: et sic Christus secundum humanitatem dicitur liber vitae; quia in ipso debemus legere vitam, quae nobis est agenda. Alio modo, dispositio sive praeordinatio vitae dandae: et sic idem est quod praedestinatio salvandorum ad vitam aeternam. Tertio modo id in quo est documentum vitae agendae et promissio vitae dandae: et sic idem est quod Scriptura; et sic patet responsio ad objecta. Liber ergo vitae, non habet unam acceptionem, sed multiplicem: hic tamen et in pluribus locis Scripturae liber vitae est praedestinatio salvandorum ad vitam. Unde super illud Philipp. 4, quorum nomina sunt in libro vitae; dicit Glossa, liber vitae est praedestinatio, in qua omnes salvandi praedestinati sunt. Secundo quaeritur, utrum liber vitae dicatur respectu omnium creaturarum. Quod sic, videtur per Glossam super hunc locum, et non delebo etc.: liber vitae praescientia Dei in qua omnia constantia. Contra, si sic: ergo nihil deletur, quia quod semel est scriptum in hoc libro, nunquam tolletur. Alioquin est variabilis. Respondeo. Dicendum quod liber vitae non dicitur respectu omnium, sed solum respectu hominum, et hoc praedestinatorum. Liber enim vitae dicitur firma praeordinatio de electis perducendis ad vitam, secundum Glossam praedictam super Philipp. 4, Glossa autem super locum debet suppleri: omnia scilicet ad salutem praedestinatorum spectantia, vel omnia quae ibi sunt scripta. Glossa enim exponit illud non delebo etc., quasi dicat: omnia quae in eo scribuntur, constantia sunt indelebiliter: unde nullus simpliciter scriptus deletur. Tertio, quaeritur utrum aliquis posset de hoc libro deleri. Quod sic, videtur Psal. deleantur de libro viventium, item aliter non esset gratia quod hic dicitur, non delebo et cetera. Contra: quia secundum Glossam, omnia sunt in eo constantia, ergo non delebilia. Item Deus est invariabilis: ergo quod solus scribit, numquam delet. Respondeo: dupliciter potest responderi: uno modo, quod proprie loquendo nullus deletur vel deleri potest de libro vitae propter divinae dispositionis immutabilitatem: sed dicuntur deleri illi qui erant scripti secundum aestimationem suam, quando incipiunt cognoscere se non fuisse ibi scriptos. Unde super illud Psal. deleantur de libro. Glossa, non sic accipiendum est tamquam in hoc libro aliquem scribat Deus quem postea deleat: sed ita accipiendum: deleam te de libro meo, secundum spem illorum qui scriptos se putant, idest, constat etiam ipsis, non illos ibi esse scriptos. Aliter potest dici, quod in libro vitae scribuntur omnia merita, idest approbantur: sed quorumdam merita sunt in eis solum ad tempus, quorumdam sunt finaliter; et isti sunt praedestinati. Dicitur ergo aliquis scribi in libro vitae dupliciter. Aut quantum ad praesentem justitiam, aut quantum ad praedestinationem aeternam. Primo modo, dicitur aliquis in libro vitae scribi, quia ejus merita ibi scribuntur, idest approbantur et acceptantur ad vitam pro illo statu ut patet; quia si sic decerent, salvaretur. Secundo modo, dicitur scribi non solum quia ejus merita inscribuntur; sed quia ipse efficaciter ordinatur ad vitam, secundum praedestinationem divinam. Qui primo modo ibi scribitur, deletur quantum ad praesentem justitiam, quando cadit in culpam mortalem; quia ejus justitia sive meritum, jam non approbatur, ut habeatur apud Deum dignus vita, ut ante; quia jam merita non habet. Qui autem scribitur secundo modo, numquam deletur, quia praedestinatio quassari non potest. Illa autem deletio praemissa non dicit aliquam mutationem factam circa Deum, sed circa meritum; quia jam periit. Eadem enim voluntate et rectitudine, qua approbat hunc dum habet merita, reprobat eum dum est in culpa. Sicut licet Deus sciat rem aliquam non esse et post non sciat, quia res jam non est: non est immutatio facta in Deo, sed in re eadem est scientia qua sciebat prius rem esse cum erat; et cum scit rem non esse, cum non est. Notandum tamen quod scribi primo modo et deleri non proprie dicitur; sed aliquando per talem modum loquendi magis exprimitur damnum proveniens ex peccato. Ad primum et secundum patet; quia delentur quidam, quantum ad praesentis justitiae evacuationem: quidam delentur, quos non permittit finaliter cadere: sicut hic dicitur, non delebo. Ad primum in oppositum patet; quia illi qui sunt scripti secundum praedestinationem non delentur. Ad secundum similiter patet; quia qui proprie loquendo ibi scriptus est, deleri non potest. Praeterea secundum quod quidam dicunt deleri per praesens justitiae evacuationem, Deus non facit illam deletionem: Deus autem tales non delet, sed ipsi seipsos delent cum Deum deserentes peccato adhaerent. Et Angelo Philadelphiae. Septima epistola est admonens ad perseverantiam, unde infra dicetur: tene quod habes. Nomen autem congruit admonitioni. Interpretatur enim amor fratris vel servans haereditatem: quia qui Christum amat, et qui vult servare sibi haereditatem aeternam, vel seipsum qui est haereditas Christi, finaliter perseverat. Rom. 8, quis nos separabit a caritate Christi? Continet haec epistola exordium, narrationem scio. Conclusionem, qui vicerit. Persona loquens in epistola describitur a bonitate, haec dicit sanctus: et ideo serva sanctitatem quia sanctus est, et quaere eam. 1 Reg. 2, non est sanctus et cetera. Levit. 11, sancti eritis quia ego sanctus sum. A veritate, verus, in promissis: unde quod promisi, quodcumque petieritis in nomine meo, hoc faciam. Joan. 14, reddam unde juvabo vos ad conversionem fratrum. Ibid. ego sum via, veritas, et vita. A potestate, qui habet claves David, idest potestatem aperiendi sensum Scripturae David et aliorum prophetarum: et ideo confidenter age praedicando; quia dabo tibi intellectum Scripturae; unde sequitur: ecce dedi et cetera. Qui aperit Scripturas ad intelligendum. Luc. ultimo. Aperuit illis sensum ut intelligerent Scripturas, vel corda ad credendum et diligendum, vel regnum caelorum ad intrandum. Et nemo claudit, quia nemo potest destruere donum Dei in homine, Deo adhaerente, quamdiu Deus conservat. Claudit Scripturas porcis, qui conculcarent eas, et etiam bonis quandoque in quibusdam locis Scripturae, ut diligentius quaerant intellectum Scripturae, et ipse eam aperit, ut inveniant. Claudit etiam corda subtrahendo gratiam peccantibus, idest non conservando datam regulam detestando culpam injusti, et nemo aperit, aliquod horum, ipso claudente. Psal. tu terribilis es; et quis resistet tibi? Vel clavem David, idest carnem sumptam de David, non novam. Psal. de fructu ventris tui ponam super sedem tuam. Quod est contra haereticos, qui dixerunt Christum assumpsisse corpus phantasticum, et contra illos haereticos qui dixerunt illum habuisse carnem veram sed tamen novam, non de genere Adae, et eam attulisse de caelo. Dicitur autem caro Christi clavis, quia per eam ratione passionis aperta est janua vitae. Qui aperit seipsum ad videndum, jucundandum et inhabitandum. Felix cui Deus aperit se ipsum: hoc autem fit diligentibus. 1 Joan. 4, qui manet in caritate, in Deo manet. Joan. 14, qui autem diligit me, maximeque quando bene pulsat. Matth. 7, pulsate et aperietur vobis. Claudit seipsum eis qui non diligunt, et nemo aperit. Ecclesiastes 7, considera opera Dei, quod nemo et cetera. Quaeritur, quare non dicitur potius clavem Aaron, cum esset praelatus? Ad hujusmodi autem pertinet uti clave. Respondeo: patet per expositiones praemissas; quia Aaron nullam Scripturam condidit. Item nec de ejus progenie carnem assumpsit sicut de stirpe David, qui fuit de tribu Juda. Si quaeratur quare non dicitur clavem habere, cum de ipso descenderit secundum carnem David? Quod si illud diceretur, non tantum documentum daretur: quia non esset tunc via ad multiplicem modum exponendi. Praeterea hoc dicitur ratione dignitatis, quia fuit rex de cujus progenie rex regum carnem assumpsit, ad hoc ut ejus imperio per voluntarium obsequium subderemur. Objicitur etiam de hoc, et nemo claudit. Dicitur enim Matth. 23: vae vobis Scribae et Pharisaei hypocritae qui clauditis et cetera. Respondeo. Dicendum quod illis quibus Scribae et Pharisaei claudebant regnum caelorum, per exemplum malum, et abscondendo veritatem doctrinae in Scriptura, non aperuerat dominus; licet aliqualem voluntatem eis dedisset. Scio opera tua. Narratio est: in qua primo ponitur commendatio. Secundo consolatio, ecce. Tertio admonitio, tene. Scio, idest approbo, opera tua, et inde corona expectat te. Infra 14, opera enim illorum sequuntur eos. Ecce, hic consolatur per promissionem. Et primo promittit gratiam dirigentem ad praedicandum. Secundo virtutem sive efficaciam praedicationis ad convertendum, ecce dabo tibi. Tertio fortitudinem in tentationem ad superandum, quia servasti. Circa primum. Primo promittit directionem. Secundo subdit directionis rationem, quia modicam: ubi ostendit ejus meritum quantum ad tria: quantum ad humilitatem in corde, quantum ad obedientiam in opere et servasti, quantum ad constantiam in tribulatione, et non. Dicit igitur, ecce: excitatio est ad consolationem et nota certitudinis: dedi, idest dabo: jam dederat apud se, et per hoc magis ostendit gratiam esse in promptu, coram te, idest ad tuam voluntatem, ostium apertum, scilicet corda hominum prius clausa, vel ingressum liberum ad Scripturas intelligendas, vel liberum ingressum ad praedicandum, ut non impediaris a praedicatione et ejus fructu. 1 Corinth. 16, ostium mihi apertum est magnum. Vel meipsum. Joan. 10, ego sum ostium. Quod nemo, quia hoc donum tibi conservabo. Isaiae 22, aperiet et non erit qui claudat; claudet, et non erit qui aperiat: quia: quasi dicat, et hoc faciam, quia modicam habes virtutem, scilicet animi per humilitatem. Modicam idest humilem, non superbam: et dicitur modica, quia non resistit, omnibus se subjiciens. Jacob. 5, humilibus autem dat gratiam. Vel modicam respectu futurae quae plena erit, et servasti, in opera, verbum meum, scilicet Evangelii, vel meum scilicet quod praedicas. Isidorus in 3 libro de summo bono: suam pravam vitam propriae linguae ritu confodit, qui bene docet et male vivit. Idem in eodem. Qui non vivit sicut docet; ipsam quam praedicat virtutem contemptibilem facit. Et non negasti nomen meum, in adversis, sed solide tenuisti. Ipsum enim nomen Dei allicit ad sui amorem. Isaiae 26, nomen tuum et memoriale in desiderio animae. Ecce. Hic primo promittit efficaciam praedicationis. Secundo subdit explanationem promissionis, ecce faciam. Tertio ostendit sequelam promissae conversionis, et scient. Dicit igitur, ecce: quasi dicat: et quia talis es, ecce, nota est consolationis et gaudii, dabo tibi, ad convertendum, dabo inquam aliquos, de synagoga Satanae, idest de congregatione infidelium in qua Satanas habitat. Per hoc notatur quod donum Dei est cum aliquis convertitur ad fidem. Item quod verbum praedicationis, si proficit, hoc habet a Deo. Jeremiae primo, ecce dedi verba mea in ore tuo. Qui dicunt se Judaeos esse et non sunt, quia non confitetur Deum in carne. Glossa, hoc nomen et cetera. Joan. 7, videtur loqui de Judaeis qui dicunt se esse Judaeos et nomine et re nominis, sed mentiuntur. 1 Joan. 2, quis est mendax, nisi is qui negat quoniam Jesus non est Christus? Ecce, quomodo dabit exponit, ecce faciam illos, tales, ut veniant, ad fidem Catholicam Trinitatis, et adorent ante pedes tuos, in reverentiam ecclesiasticae potestatis quae est in te. In hoc notatur humilitas conversorum: unde dicitur Isaiae 60, adorabunt vestigia pedum tuorum. Contra. Matth. 4, dominum Deum tuum adorabis. Respondeo. Est adoratio latriae, haec soli Deo debetur: item duliae: et hujusmodi adoratio est veneratio quae exhibetur rationali creaturae, maxime praelatis qui tenent locum Dei. De prima loquitur Matth. 10, de secunda hic et Genes. 42, cumque adorassent eum fratres sui et cetera. Dicitur de Joseph. Et scient, videntes infideles per te ad Deum, Dei gratia, converti, quia ego dilexi te, spirituali gratia, quam non omnibus aliis dedi. Ecce quomodo lux gratiae illustrat ut cognoscat homo justificatus quantum sit pondus divinae gratiae et dilectionis. Augustinus 1 libro confessionum: Deus lumen cordis mei et panis oris intus animae meae. Quia servasti. Hic promittit fortitudinem in tentatione, merito patientiae suae. Et primo commendat ejus patientiam in praeterita tribulatione. Secundo promittit fortitudinem, sive conservationem in futura tentatione et ego. Tertio excitat industriam liberi arbitrii ex propinqua retributione. Ecce venio. Dicit igitur. Quia servasti, per imitationem plenam, verbum patientiae meae, verbum patientiae Dei est quod dixit in passione: pater dimitte illis et cetera. Lucae 23. Hoc servaverat iste tenendo patientiam et orando pro persecutoribus; Matth. 5, diligite inimicos vestros, benedicite maledicentibus et cetera. Vel quia servasti verbum, idest praeceptum, patientiae meae, idest quam in me exemplo ostendi orando pro inimicis. Et idest etiam, ego, qui possum, servabo te ab hora tentationis, idest ab ipso exordio quo incipiet. Vel ab hora tentationis, idest a tentatione in hora qua fit: non ut non tenteris; sed ut non vincaris. Quae ventura est in orbem universum tentare habitantes in terra. Ex parte Diaboli per ministros tentantes, erit hoc, ad dejiciendum; ex parte Dei permittentis erit ad probandum et proficiendum. Hoc autem potest intelligi vel de generali persecutione, quae fuit post Neronem, vel ea quae erit tempore Antichristi. Psal. multae tribulationes justorum et cetera. Custodit dominus et cetera. Posset etiam illud, quia servasti, referri ad praecedens, ut quantumcumque sit gravis tribulatio, non deficiatis, quia ecce: quasi dicat: in promptu est, venio, idest veniam. Sed sic loquitur ut ostendat propinquitatem ad judicium ut nos remuneret, cito. Haymon, cito fit omne quod transit. Vel hoc dicit, quia mille anni ante oculos Dei sicut et cetera. Tene, per mentis custodiam et vitae diligentiam perseverantes, quod habes, scilicet gratiam et vitae tuae merita. Job 27, justificationem meam quam coepi et cetera. Ut nemo accipiat coronam tuam, idest quam tu meruisti. Haymon, cum certus sit Deo numerus electorum, dum remunerationem sibi promissam ob sui perdunt negligentiam, ne locus illorum vacuus remaneat, alii in locum eorum subrogantur, sicut de Judaeis et gentibus. Judaeis enim fuit promissa corona quam acceperunt gentes. Rom. 11, ex ramis fracti sunt. Sed objicitur; quia per hoc videtur quod praedestinatus posset amittere coronam suam, et ita damnari: quod est contra Gregorium, dicentem super illud Matth. 24, ita ut in errorem inducantur si fieri potest etiam electi: proculdubio fieri non potest, ut in errorem electi plane capiantur. Item. Aut intelligitur de corona praesciti aut praedestinati. Si praesciti: contra, quia corona non est ipsius cum non sit perseverans. Si praedestinati: ergo divina praedestinatio potest frustrari. Respondeo: hoc verbum multipliciter exponitur a diversis. Quidam dicunt quod loquitur per quamdam exhortationem, sicut dicit mater puero, cum ipsum vult inducere ad sugendum: tene ubera, ne dem alii. Alii dicunt quod intelligitur de corona gratiae, non gloriae; quia praedestinatio de gloria danda isti non potest quassari. Tamen si intelligatur de corona gloriae, non videtur inconveniens. De praedestinato enim est loqui dupliciter: aut secundum se et absolute, aut in respectu ad praedestinationem. Primo modo accipiendo, potest homo qui est praedestinatus peccare finaliter et coronam perdere, et sic damnatur, ut patet; quia liberum arbitrium habet non confirmatum quo potest velle malum et manere finaliter in eo. Secundo modo loquendo, non potest; quia non potest fieri ut haec duo simul sint; scilicet quod ille sit praedestinatus et damnetur. Secundum primum modum loquitur dominus in hoc verbo tene etc.: loquitur enim secundum illud quod est ex parte hominis. Quantumcumque enim sit praedestinatus, oportet quod per industriam liberi arbitrii se disponat ad coronam, alioqui non est praedestinatus nec salvabitur. Deus enim praedestinans exigit conatum liberi arbitrii, sicut supra promiserat illi episcopo ut illum conservaret, et tamen post persuadet ei constantiam ne succumbat; quia Deus hominem hoc modo conservat, scilicet si homo divinae gratiae cooperetur: similiter est in opposito. Si autem non perseveret finaliter, eo ipso habetur quod non est praedestinatus. Secundo autem modo loquitur Gregorius. Ad aliud videtur dicendum, quod si hoc verbum tene, accipiatur generaliter, tamquam monitio facta hominibus, potest intelligi tam de praescito justo, quam de praedestinato; quia corona est praesciti quantum ad meritum pro statu praesentis justitiae, quam habet; quia si tunc decederet, salvaretur: licet non quantum ad finalem statum; quia non perseverabit. Praedestinatus etiam, ut dictum est, potest amittere coronam, eo modo quo dictum est. Tamen, secundum quod illud verbum dicitur illi episcopo, intelligitur de praedestinato. Ille enim videtur fuisse praedestinatus, cum multum commendetur a domino et in nullo arguatur. Item per illud quod dicitur supra primo: et habebat in dextra sua septem stellas: ubi nota Glossam. Ad illud quod contra objicitur, patet per praemissa. Qui vicerit, conclusio est: et continet duo, scilicet: excitationem affectus, item intellectus, qui habet. Affectum allicit ipse dominus per promissionem. Primo autem ostenditur cui promittit. Qui vicerit, scilicet, tentationes vitiorum et adversa tribulationum. Secundo quid promittit, faciam. Tria vero promittit. Primo quod faciet talem aliis utilem. Secundo quod in se immobilem. Et foras. Tertio quod divinis insignem, et scribam. Dicit igitur, faciam illum, per dona gratiae. Ecce quod donum Dei est, cum est aliquis qui sit animabus in subsidium. Columnam, firmum in se, et alios documento, exemplo et suffragio sustentantem, in templo Dei mei, idest in Ecclesia fidelium, quae est Dei templum spirituale. 1 Corinth. 3, templum Dei sanctum est quod estis vos. Ecce quantum venerandi sunt viri spirituales; quia per eos dominus alios sustentat, quod est eis amplius meritum, et aliis in commodum. Gregorius super hunc locum: qui in Dei opere recta intentione firmatur, columna in structura fabricae spiritualis erigitur: ut in hoc templo, quod est Ecclesia, positus, et utilitati sit et decori. Dei mei, dicit, ut supra expositum est, et foras non egredietur amplius, scilicet ab Ecclesia, sive a statu gratiae per mortale peccatum: haec autem est gratia magna. Psal. susceptor meus, non movebor amplius. Et scribam. Hic promittit quod victorem faciet dominus insignem. Promittit autem tria insignia. Primo quod insigniet eum nomine praecelsae divinitatis. Secundo quod nomine supernae civitatis, et nomen civitatis. Tertio quod nomine venerandae Christianitatis, et nomen meum novum. Triplex est hoc maximae nobilitatis insigne: scilicet quod justus vocatur et est filius ipsius Dei, et etiam censetur ipso nomine Dei per adoptionem. Item quod est civis summi palatii. Item quod Christianus dicitur a nomine regis sui, scilicet Christi. Dicit igitur, et scribam, idest in manifesto ponam stabiliter, super eum, ut ab aliis cognoscatur, nomen Dei mei, scilicet patris: quem vocat Deum suum in quantum homo. Hoc fit cum animae justi, corpori quoque, verbo et operi et conversationi datur gratia, per quam et sit et cognoscatur filius Dei per adoptionem, imo etiam ut quasi Deus dicatur adoptione. Psal. ego dixi, dii estis, et nomen civitatis, scilicet supernae quae est civium unitas, propter summam pacem, Dei mei, scilicet patris, qui eam condidit, novae, quia nihil vetustatis habet, Jerusalem, quia ibi est plena visio pacis, quae descendit, non secundum locum, sed secundum effectum, de caelo, quantum ad statum viae cum justi adhuc essent in exilio: descendit inquam, de caelo, idest de conformitate caelestium. Quia per hoc quod Ecclesia militans se conformat Angelis et sanctis comprehensoribus, per hoc fit civitas Dei in via; et transiens in patriam, fit ibi civitas plene nova vel descendit de caelo, idest prius per haec in via condita fuit, quod Christus descendit de caelo et cum eo dona gratiarum. A Deo meo, scilicet patre; quia Deus nutrit virtutes in via, ut totum sit postea novum et pacificum in patria. Jacobi 1, omne datum optimum, et omne donum perfectum, de sursum est descendens a patre luminum. Et sic loquitur hic de superna civitate; prius pro statu praemii deinde pro statu meriti. Infra, vidi civitatem novam et cetera. Hujus autem civitatis nomen scribit dominus victori in via calamo gratiae spiritus sancti, ditando ipsum donis, ut nominetur civis caelestis Jerusalem. Ephes. 2, jam non estis hospites et advenae. Vel potest intelligi totum pro statu viae civitatis, scilicet Ecclesiae militantis. Novae, per gratiae innovationem, in qua est visio pacis internae in conscientia et pacis ad Deum: cujus nomen scribitur super justum, quando per dona gratiae et merita efficitur de societate justorum et numero salvandorum. Et nomen meum novum, scilicet Christus, ut a me Christo dicatur Christianus, idest gratia unctus: quod est nomen novitatis, interdicens omnem vetustatem. Supra eodem: et in calculo et cetera. Haymon: hinc dignitas, hinc celsitudo provenit nobis; hinc reges, hinc sacerdotes, hinc Christiani vocamur. Vel aliter, scribam, idest indelebiliter imprimam, super eum, idest in ejus memoria, plus quam mens hominis capiat, nomen Dei mei, idest faciam per dona gratiae magis ut habeat in memoria nomen Dei, idest rem nominis, scilicet quantum et quam infinita. Et ex hoc sequitur experientia majoris dulcedinis, quam mens hominis capere possit. Bernardus in libro de diligendo Deo: quam suave est in memoria non sentitis, a spiritu procul dubio in praesentia sentietis. Et nomen civitatis Dei: in memoria ejus imprimam rem nominis, ut scilicet consideret, quanta sit ejus gloria, et quomodo ad eam pertingamus. Vel de praesenti, ut in memoria portet, quale et quantum sit esse de societate justorum in Ecclesia. Et nomen, quod est Jesus vel Christus, ut mei memoria sit apud eum. Cantic. ultimo. Pone me ut signaculum super cor tuum. Qui habet, ut supra. Et Angelo Laodiciae et cetera. Ultima epistola est, et admonet ad strenuitatem contra mentis teporem. Et consonat nomen admonitioni; quia Laodicea interpretatur, tribus amabilis; quia omnes strenui et ferventes, Deo et Angelis sunt accepti. Proverb. 22, vidisti hominem velocem in opere suo? Coram regibus stabit, nec erit ante ignobiles. Dividitur autem in exordium, narrationem, scio opera tua, conclusionem, qui vicerit. Persona Christi commendatur in exordio, quantum ad tria. Primo, quantum ad promissorum completionem. Secundo, quantum ad divinorum Annunciationem, testis. Tertio quantum ad potestativam operationem, principium. Haec dicit amen, idest veritas; quia per ipsum patris promissa complentur. Joan. 14, ego sum via et cetera. Et testis, eorum quae audivit a patre, annunciando ea hominibus, fidelis, contra tepiditatem, ut dicit Glossa et verus contra falsitatem. Vel utrumque dicitur ut excludatur falsitas. Supra primo, qui est testis fidelis. Vel testis, scilicet operum in judicio. Matth. 25: esurivi et dedistis mihi manducare. Qui est principium, idest prima creatura, creaturae Dei, scilicet patris universaliter, quia pater per eum omnia condidit. Joan. 1, omnia per ipsum facta sunt. Consistunt Joan. 7, principium qui et loquor et cetera. Vel, creaturae Dei, idest per ipsum Deus pater creat justos in operibus bonis. Ephes. 11, creati in Christo Jesu in operibus bonis. Haymon: in hoc ostenditur quia pater non praecessit filium, sicut nec radius solis posterior est sole, vel splendor igne. Nota quod amen accipitur tripliciter. Aliquando, nominaliter, ut hic, amen, idest veritas. Aliquando verbaliter, ut in Psal. ubi nos habemus, fiat fiat, Hebraeus habet amen amen. Aliquando adverbialiter. Joan. 3, amen amen dico tibi, quia nisi quis renatus fuerit et cetera. Scio, narratio est: quae tria continet: arguitionem cum comminatione, admonitionem cum consolatione, sua Deo, promissionem cum excitatione, ego sto ad ostium. Circa primum primo ponit arguitionem. Secundo arguitionis exaggerationem, quia dicis. Dicit igitur, scio opera tua: quasi dicat: non me latent. Hebr. 4, omnia nuda et cetera. Vere scio ea; quia in operibus vitae tuae, neque calidus es, quia caritate non ardes, viriliter agendo. Gregorius, calidus quippe est, qui bona studia et arripit et consummat. Neque frigidus, quia fidem tenes, et aliquod opus habes. Gregorius, frigidus est, qui consummanda non inchoat. Minus autem malum esset si frigidus esset quam tepidus; quia tunc major spes esset de eo: unde exaggerando subdit, utinam frigidus esses, existens adhuc in peccatis, aut calidus, fervens calore caritatis. Hoc ideo dicit, quia homo frigidus, scilicet homo existens in peccatis nondum conversus, ex consideratione peccatorum disponitur ad timorem et poenitentiam: homo autem tepidus, scilicet qui conversus est, et post conversionem tepide agit, ex conversione habet confidentiam meritorum, et ideo non corrigit desidiam, et ita manet et durat vacuus et dignus evomi a Deo: et ideo melius est ut vel ardeat divino calore, vel si non ardet, saltem frigescat, et non sit in medio pendens per teporem. Gregorius: qui adhuc est in peccatis, fiduciam non amittit conversionis: qui vero post conversionem tepuit, spem quae potuit esse de peccatore subtraxit. Sed objicitur: quia esse frigidum est malum: quomodo ergo dicit, utinam et cetera? Item tepor majorem habet propinquitatem ad calorem quam frigus. Item sunt multi frigidi qui nunquam veniunt ad salubrem calorem. Respondeo. In frigido homine qui vel fidem plenam non habet, vel si habet, quasi nil boni agit, duo sunt; scilicet ipsa frigiditas mentis, et materia dispositionis; quia licet sit frigidus, tamen cum non sentit aliud in se unde confidat, et ulterius videt mala sua, ex hoc potest facilius disponi ad bonum; tepidus autem, quia aliqua bona agit, et se conversum videt, confidit, et ex confidentia difficilius seipsum corrigit. Loquitur ergo de frigido, non quantum ad culpam sive frigiditatem; sed quantum ad dispositionis majorem facilitatem: unde non optat huic primum nec secundum, ut dicit Glossa. Ad aliud dicendum, quod tepor in quantum habet aliquid caloris, magis propinquat calori: rerum ratione annexae confidentiae, minus quam frigus spirituale. Haec enim duo sunt in tepido: scilicet modicum quid caloris spiritualis, et occupatio indispositionis: et ratione hujus dicitur illud. Ad aliud dicendum, quod non omnia talia intelliguntur universaliter, sed pro multis: in plurimis enim sic est. Sed quia tepidus es, et nec frigidus nec calidus; incipiam te evomere, extra vomere, ex ore meo, idest de consortio justorum, qui os meum sunt, et per eos loquor. Jerem. 15, si separaveris pretiosum a vili, quasi os meum eris. Propterea enim dominus hominem incorrigibilem magis et magis deserit et abjicit a se, et a collegio Ecclesiae; cujus suffragia non sunt ei salubria. Et quandoque hoc exterius aperte fit per excommunicationem, ut tangit Glossa. Debet autem excommunicatio fieri vix et cum difficultate; sicut vomitus difficultatem habet. Potest et aliter os Dei intelligi peccator, quamdiu vocatur ad poenitentiam, et supportatur a Deo, adhuc est intra os Dei, idest adhuc remanet infra septa divinae misericordiae: per quem Deus, quasi per os suum, manifestat se nobis: sed si non vult corrigi, evomit, idest quasi quoddam vile abjicitur, extra septa misericordiae prius exhibitae, ut jam non sic sustineat clementer; sed vadit in reprobum sensum. Loquitur autem per similitudinem. Frigida enim et calida sumi possunt; sed tepida vomitum provocant. Juxta hoc loquitur de tepido. Sed nota quod dicit, incipiam: non dicit evomam, sed incipiam evomere, quasi paulatim deserendo, non statim omnino, ut detur locus poenitentiae. Threnorum 3, non enim humiliavit ex corde suo et abjecit filios hominum, ut contereret sub pedibus suis omnes vinctos terrae. Cum vero omnino persistunt in nequitia, a Deo deseruntur. Isidorus in Libr. 2 de summo bono: revera quem Deus deserit, Daemones suscipiunt. Quia dicis: quasi dicat: merito incipiam te evomere: quia dicis, jactanter, quia dives, scilicet scientia, et locuples, virtutibus, et nullius egeo, quia in omni bono habeo sufficientiam. Ecce jactantia superba. Gregorius super hunc locum: reprobi divitiis replentur, virtutes divitias vacuantur. Dum ruinae suae damna non considerant, esse se a bonis actibus inopes non agnoscunt. Deinde ostenditur jactantia esse vana, quia non subest veritas, et nescis quia, idest quod tu qui sic jactas, es miser. Vituperat eum quantum ad defectum quadruplicis boni. Primum est notitia agendorum, ut sciat quid est necessarium ad salutem, quia fides cum operibus necessaria est. Contra quod dicit, es miser, scilicet per ignorantiam, per quam deciperis, dum te putas in hac tepiditate sine operibus salvari per fidem mortuam. Ad aggravandum vero subdit, et miserabilis: quasi dicat: in tantum miser es, quod misericordia de te potest haberi: sed adhuc gravius est quod hanc ipsam miseriam nescis. Unde dicitur, et nescis et cetera. Psal. nescierunt neque intellexerunt; in tenebris ambulant. Secundum est sufficientia sive opulentia gratuitorum, scilicet virtutum et donorum gratiae: contra quod dicit, et pauper, scilicet virtutibus. Tertium cognitio incommodorum, ut scilicet sua vitia et damna agnoscat; contra quod dicitur, et coecus. Quartum, ornatus meritorum: contra quod, et nudus, scilicet meritis vel operibus, vel nudus, vestimento innocentiae. Gregorius, pauper coecus et nudus arguitur. Pauper utique, quia virtutum divitias non habet; coecus, quia nec paupertatem quam patitur videt; nudus, quia primam stolam perdidit: sed pejus, quia non se perdidisse cognoscit. Suadeo tibi. Hic ponit monitionem cum consolatione. Et primo admonitionem. Secundo consolationem, ego quos. Monitio autem est triplex, contra tria praetacta. Prima ad quaerendum aurum contra paupertatem. Secunda ad quaerendum indumentum, contra nuditatem. Et vestimentis. Tertia ad quaerendum visum, contra coecitatem, et collyrio. Dicit igitur, suadeo tibi. Bona haec suasio, et salubre consilium. Vere ille est Angelus magni consilii, Isaiae 9, et vocabitur nomen ejus etc., emere. Per industriam liberi arbitrii et fructum poenitentiae. Bona talis negotiatio. Lucae 19, negotiamini dum venio. Aurum, idest caelestem sapientiam, quae fulgida est. Item pretiosa; quia per eam acquiruntur carae merces, scilicet gloriae. Proverb. 3, gloriam sapientes possidebunt. Ignitum, quia sapientia caelestis fervida est igne amoris et calere facit. Et probatum, idest purum et electum non phantasticum. Sapientia enim hujus mundi phantastica est; sed sapientia quae desursum est, vera est electa. Unde dicitur de sapientia, Proverb. 3, primi et purissimi fructus ejus. Ut locuples fias, cum sis pauper: longe enim ditiorem facit quam aurum materiale. Sapient. 7, et divitias nihil etc., omne aurum et cetera. Vel aurum, scilicet caritatem; quae aurum est propter fulgorem et decorem et pretiositatem. 1 Corinth. 12, et adhuc excellentiorem viam vobis demonstro. Aurum ignitum, propter fulgorem vel fervorem. Rom. 12, spiritu ferventes. Probatum, per sinceritatem; quia caritas omnem fucum abhorret. Genesis 2, et aurum terrae illius optimum, scilicet terrae Hevilath, quod interpretatur dolens, vel parturiens. Qui enim dolet de praeteritis offensis, et cavens de futuris, parturit opera difficultatis et perfectionis, habet optimam caritatem. Vel aurum, ipsum Christum, ignitum, idest igne passionis assum. Vel per effectum; quia alios ignit. Luc. 12, ignem veni mittere in terram. Probatum, quia nihil est in eo nisi purissimum, quod probatum est in fornace passionis. Psal. igne me examinasti. Sed quomodo dicitur, suadeo tibi emere et cetera? Per hoc enim videtur quod primam gratiam posset homo mereri: quod falsum est. Item, haec carent pretio, Job 28, nescit homo pretium ejus. Respondeo. Non accipitur hic verbum emptionis proprie, sed large; quia proprie illa bona praemissa emi non possunt: nec primam gratiam potest aliquis mereri: alioquin gratia jam non esset gratia: sed per hoc ostenditur quod magna oportet facere hominem. Loquitur ergo sic dominus propterea ut magis ad industriam liberi arbitrii excitet hominem, per quam disponatur ad sapientiam sive caritatem, sive ad ipsum Christum, qui est thesaurus justorum: et si se disponit, ita sibi datur ac si emisset. Juxta hunc modum loquendi dicitur Proverb. 23, virtutem eme et cetera. Et vestimentis albis induaris, idest ornatu et candore virtutis et donorum gratiae et conversationis rectae, cum sis nudus. Coloss. 3, induti sicut electi Dei, viscera misericordiae, benignitatem, humilitatem, modestiam, patientiam, supportantes et cetera. Ut non appareat, omnibus in judicio, confusio nuditatis tuae, ideo melius est nunc erubescere coram paucis. Nahum 3, ostendam gentibus nuditatem tuam, et collyrio, idest divinis praeceptis, inunge oculos tuos, interno, ut videas, cum sis coecus. Collyrium est remedium medicabile pro oculis, tale est praeceptum. Deinde ad clarificandum oculos amoris respectu boni, qui est quasi oculus dexter, et timoris respectu mali, qui est quasi oculus sinister. Psal. praeceptum domini lucidum illuminans oculos. Vel, collyrio, idest dono spiritus sancti. Vel, collyrio, idest compunctione; quia collyrium primo turbat oculum, et humorem malum fluere facit, ut post clarum reddat. Similiter et contritio, prius turbat animum per dolorem, et sic evacuat humorem peccati; cujus signum aliquando est resolutio in lacrymas, et sic interni oculi clarescunt. Ecclesiastici 38, unguentarius facit pigmenta et cetera. Ego quos. Hic ponit consolationem; quia ex asperitate arguitionis et comminationis, desperare posset. Et quia ipsa consolatio debet allicere ad bonum, ideo primo ponit consolationem. Secundo hortatur ad poenitentiae satisfactionem, aemulare. Dicit igitur, ego: quasi dicat: ne desperes quia arguitio mea ex amore est, quia ego quos amo, dulcedine praedestinationis. Jeremiae 31, in caritate perpetua dilexi te. Arguo, verbis, et castigo, flagellis. Augustinus in libro de verbis apostoli: melius est ut flagellet te et recipiat te, quam ut pareat tibi et deserat te. Hebr. 12, quem enim diligit corrigit: flagellat autem omnem filium quem recipit. Sed quaeritur, quare dominus cultores suos sic vexat aliquando flagellis, malos autem dimittit quandoque in prosperis et deliciis? Jeremiae 12, quare via impiorum prosperatur? Respondeo. Primum est ex divina misericordia, ex qua est quod electos quos scit finaliter perseveraturos reservat ad vitam; et ideo ne devient a semita, restringit eos sub loris disciplinae adversorum: vel per ipsa adversa purgat offensam peccatorum praeteritorum, vel per eadem facit magis idoneos ad perceptionem praemiorum. Secundum est ex Dei justitia, sive iracundia; merito enim scelerum in quibus scit malos finituros vitam, debetur eis Gehenna et subtrahitur divina benevolentia. Et ideo ira divina dimittit eos in deliciis et prosperis, permittens ut qui in sordibus est sordescat adhuc. Infra ultimo. Multos tamen malos dulciter vocat, et flagellis et aliis modis. Ad praemissa autem inducit Haymo hujusmodi exempla. Vitulus qui occisioni paratur, liberius pascuis saginari permittitur: qui vero ad usus necessarios reservatur, jugo et loris domatur, stimulis pungitur, verberibus caeditur. Ei ergo cujus vita desperatur a medico, etiam saluti ejus contrarium non negatur: cujus autem recuperanda salus aestimatur; animo ejus desiderabilia, salutique contraria omnino negantur. Tertio, quia ex amore te arguo. Aemulare, idest imitare bonos qui non sunt tepidi. 3 Joan. noli imitari malum sed quod bonum est. Vel aemulare, idest zelum habeas in fervorem ad bonum. Galat. 3, aemulamini bonum in bono. Nota quod aemulari multipliciter accipitur: quandoque pro indignari, quandoque pro imitari: et utroque modo secundum diversos modos exponendi accipitur. Rom. 11, sed illorum delicto, salus gentibus et cetera. Quandoque pro invidere, unde aemulus dicitur invidus; et sic accipitur etiam in eisdem verbis, secundum alium modum exponendi. Quandoque pro zelare sive diligere. 2 Corinth. 11, aemulor enim vos. Ad quid autem tendere debeat aemulatio subdit, et poenitentiam age, de tepiditate per strenuitatem. Joannes Chrysostomus: perfecta poenitentia cogit peccatorem omnia libenter ferre. In corde ejus contritio, in ore ejus confessio, in opere tota humilitas. Ecce. Hic ponit promissionem cum excitatione: per hoc enim excitat eum quod dicit se stare, quasi ad ostium, et excitare pulsando. Et nota quinque, quae circa justificationem considerantur. Primum est dignatio Dei peccatorem excitantis. Secundum consensus sive motus liberi arbitrii se disponentis; si quis. Tertium infusio gratiae animam justificantis introibo. Quartum meritum justificati in gratia proficientis, et coenabo. Quintum pastus consolationis animam reficientis, et ipse. Dicit igitur: ecce: quasi dicat: debes poenitentiam agere, quia ecce: quasi dicat: attende hoc, ego, qui Deus sum, sto, per expectationem paratus recipere, ad ostium, scilicet voluntatis, per quam Christus intrat in animam per gratiam, et pulso, per excitationem, scilicet terrendo per considerationem poenae, vel immittendo dolorem de peccatis, vel desiderium gloriae, vel vocando per praedicatores. Cantic. 6, vox dilecti mei pulsantis, si quis, notatur raritas, audierit, intelligendo, vocem meam, scilicet inspirationis internae, vel praedicationis, vel Scripturae, et aperuerit mihi januam, cordis scilicet poenitendo, introibo ad illum, per gratiae infusionem. Vel, si quis audierit, per obedientiam ut convertatur, et aperuerit mihi januam, tollendo tumultus cogitationum et vincendo tentationes quae occurrunt. Introibo ad illum, Joan. 14, ad eum veniemus et cetera. Bonus talis hospes et honorandus: unde beatus Bernardus in meditationibus: coenaculum grande stratum exhibe Christo. Et coenabo cum illo, ejus fide et operibus delectabor. Justus bene operans comedit, quia in operando laetatur; et dominus convivatur cum eo, quando delectatur in ejus meritis. Bernardus super cantica: cibus ejus poenitentia mea, cibus ejus salus mea, cibus ejus ego ipse. Et ipse mecum, quia dum ejus statum acceptabo, consolatione interna pascam eum. Sap. 8, proposui hanc mihi adducere ad convivandum, sciens quoniam mecum communicabit de bonis. Admirandae sunt deliciae hujus convivii, quae dantur eis qui alias non quaerunt et divinis insistunt. Ambrosius in quadam homilia: qui domicilio Christum recepit interno, maximis delectationibus exuberantium pascitur voluptatum. Vel, coenabo cum illo, in via, et ipse mecum, in patria. Lucae 12, praecinget se et cetera. Qui vicerit, scilicet vitia et omnia tentamenta, et perseveraverit, dabo ei sedere mecum in throno meo, idest dabo ei potestatem judiciariam ut mecum judicet. Per thronum enim intelligitur potestas judicandi, sessio autem notat auctoritatem utendi hujusmodi potestate. Matth. 19, in regeneratione, cum sederit filius hominis. Mecum, autem dicit quia cum eo judicabunt. Sed quid est quod dicit, mecum in throno? Quia alia erit potestas perfectorum in judicando, alia ipsius Christi; quia non est aequalis. Respondeo. Non intelligitur quod ex aequo judicent, vel quod sit eadem potestas: sed notatur communicatio judiciariae potestatis, quae in viris perfectis minor erit quam in Christo, quorum potestatis origo erit potestas ipsius Christi. Unde cum dicitur, dabo ei sedere mecum in throno meo, notatur et communicatio et carnalitas, per hoc quod dicitur in throno mecum. Unde super hunc locum dicit Gregorius: nobis in throno filii sedere est, ex ejusdem filii potestate judicare. Quia enim judicii principatum ex ejus virtute suscepimus, velut in ejus throno residemus. Item objicitur, quia dicit perfectos sessuros in throno singulariter, in Evangelio autem dicit in duodecim. Matth. 19, sedebitis et vos et cetera. Item quare duodecim, cum non solum apostoli sunt judicaturi? Respondeo. Ad primum, quod non est contrarium. Cum enim dicitur hic in throno, intelligitur principaliter dominica potestas, ex qua tamen habebunt perfecti potestatem judicandi, et ideo dicuntur sessuri in ejus throno. In Evangelio vero agitur principaliter de ipsa eorum, quae multiplex erit, potestate. Idem ergo dicitur hic et ibi, sub differenti ratione. Unde Gregorius super hunc locum: hic duodecim thronis, quod uno throno filii designatur: quia videlicet universale judicium ex nostri mediatoris interventione percipitur. Ad aliud dicendum, quod non intelligitur de solis apostolis; sed per numerum duodenarium intelligitur universitas eorum qui judicabunt, sicut dicit Gregorius et Augustinus et Glossa. Responsio est secundum Augustinum; quia partes septenarii qui universitatem signant, scilicet tria et quatuor, complent duodecim; quia ter quater sunt duodecim. Sicut et ego: quasi dicat: qui vicerit ita, propter victoriam recipiet dignitatem sedendi. In tertio modo, sicut ego propter victoriam qua vici mundum Judaeos et Diabolum, sedeo in throno patris, idest regnare cognoscor, aequalis ei in sua potentia, qua et judicat et dominatur: cujus potentia dominativa per thronum signatur. Ex merito enim victoriae, Joan. 17, confidite, ego vici mundum, habet manifestationem nominis, scilicet quod ipse ens homo et Deus aequalis patri (Philipp. 2) humiliavit semetipsum, factus obediens usque ad mortem; mortem autem crucis. Propter quod et Deus exaltavit illum. Sedi, idest sedem accepi. Hebr. primo, sedet ad dexteram et cetera. Sed objicitur, quia perfecti non judicabunt cum Christo per aequalitatem: ipse autem Christus sedet cum patre in throno, idest regnat cum patre in eadem potentia, per aequalitatem perfectam. Respondeo: haec dictio, sicut, quandoque est nota aequalitatis, ut Joan. 5, sicut pater habet vitam in semetipso etc., quandoque similitudinis simplicis; Matth. 5, estote perfecti sicut et pater vester perfectus est; et hoc secundo modo accipitur hic. Item objicitur de sessione hujusmodi; quia aut intelligitur de Christo, quantum ad divinitatem, aut humanitatem: non primo modo; quia Christus inquantum Deus, est aequalis patri. Respondeo. Dicendum quod intelligitur non quantum ad divinitatem, nec quantum ad ipsam humanitatem; sed quantum ad personam existentem in humanitate. Et iterum sessio referenda est ad manifestationem sessionis; quia saepe in Scripturis dicitur res fieri, quando innotescit. Licet ergo ipse inquantum Deus, sit per naturam patri aequalis; tamen ipse est homo, per victoriam passionis minuit manifestationem aequalitatis, quam ipse existens in humanitate habuit ad patrem. Unde super hunc locum Gregorius: vincens dominus in throno cum patre sedisse se asserit; quia post passionis certamina, primam passionis palmam clarius se omnibus quod potestate patri esset aequalis, indicavit, qui habet aures: septies repetitus est iste versiculus, ut nemo de ignorantia, nemo de negligentia se excuset. Et dicitur, audiat, interno intellectu, quia intelligentia janua est ad affectum, et ex affectu procedit omne bonum. Proverb. 8, beatus homo qui audit me.


Caput 4

[91208] Super Apocalypsim «Vox», cap. 4 Post haec vidi et cetera. Post primam visionem quae fuit de correctione Ecclesiarum, sequitur secunda, quae est de revelatione mysteriorum, congruo ordine; quia, sicut dicit Glossa, correctos competenter sequitur secretorum revelatio. Dividitur in quatuor partes secundum mysteria quae revelantur. Prima est de sedente in throno et ejus ornatu. Secunda de libro signato quinto capite, et vidi in dextera. Tertia de agno aperiente librum quinto capite ante medium, et ecce in medio throni et quatuor animalium. Quarta de apertione sigillorum et consequentibus ad eam, sexto capite. Et vidi quod aperuisset. Distinguitur autem sic. Nam prima quae est de sedente in throno, pertinet ad contemplationem potentiae. Secunda qua videtur liber signatus, ad contemplationem sapientiae. Tertia qua videtur agnus occisus, ad contemplationem gratiae redemptionis humanae. Quarta qua videtur apertio sigillorum, ad contemplationem status universalis Ecclesiae. Circa primum primo ponuntur quaedam antecedentia visionem. Secundo ipse tenor visionis. Antecedentia fuerunt duo. Primum aspectus ostii reserati. Secundum auditus praecepti sibi dati, et vox. Dicit igitur, post haec. Notatur per hoc ordo visionum non temporum. Creditur enim hanc visionem eum prima vidisse eadem die, scilicet dominica. Vidi, idest revelatio mihi facta est, et vidi interno oculo. Quid autem viderit subdit. Et ecce: quasi dicat: in promptu fuit mihi videre, ostium, erat, apertum in caelo, idest Scriptura per quam ingressus est ad vitam, per quam etiam Christus sedens in justis ostenditur, de quo post sequetur, erat aperta in Ecclesia quae est caelum, per sapientiae claritatem et vitae sublimitatem. Vel in caelo, idest in illis qui per fidei et vitae eminentiam et contemplationis celsitudinem sunt caelum: tales enim et Scripturam et secreta Dei profundius capiunt. Vel ostium Christus est per quem est ingressus ad revelationes visionum. Joan. 10, ego sum ostium. Et vox prima quam audivi, interiori auditu, prima scilicet in visione hac, erat tamquam vox tubae, quia ad magna invitabat, sicut tuba magnum sonum habet. Proverb. 8, audite quia de rebus magnis loquutura sum. Vel quia ad bellum spirituale excitabat suadendo intendere visioni sequenti, sicut sequitur, ascende huc, non gressu corporis sed elevatione mentis. Item per illam vocem primam intelligitur lex vetus quae ad bellum contra peccata vocat. Usus enim tubarum solet esse in bellis. Loquentis mecum, quia non dissonat a ratione, Rom. 7, igitur invenio legem, volenti mihi facere bonum et cetera. Ascende huc, scilicet ad spiritualem intellectum. Noli morari in superficie literae. Ipsa enim lex dat viam, ad implendam eam spiritualiter. Unde Galat. 2, ego enim legi per legem mortuus sum ut Deo vivam. Et ostendam, hoc addidit vox Angeli. Et ostendam tibi quae oportet fieri cito post haec, scilicet in ultimis temporibus. Cito, dicit, quia totum tempus breve est comparatione aeternitatis. Haec enim visio, secundum Glossam, fere tota est de ultimis fidelibus: pauca tamen addidit de eis qui ante Christi adventum sunt passi. Per hoc autem quod dicitur, cito, suscitantur fideles a torpore. Tempus est breve, eodem supra primo. Quae autem sunt illa quae ostendenda promittuntur, patet in ipsa visione quae sequitur. Sed quid est quod vox dicit Joanni, ascende huc? Nonne ipse erat in excessu mentis prius? Jam enim dixit: post haec vidi et cetera. Respondeo: quamquam in excessu mentis erat, sicut illa antecedentia indicant: sed quia ea quae sibi post ostenduntur sunt praemissis altiora; ideo jubetur elevare mentem in excessum altiorem. Gradus enim sunt in excessu mentis. Et statim. Hic ponitur ipsa visio. Et primo ostenditur status videntis. Et statim postquam locutus est mihi. Gregorius: nescit tarda molimina, spiritus sancti gratia. Item ostenditur obedientia mentis qua est obediens motui gratiae quae est quasi nuncius Dei, excitans animam ad sui ipsius elevationem. Fui in spiritu, idest in altiori excessu spiritus. Haymon, non quod spiritus a corpore fuerit ablatus: sed vis spiritus sublevavit mentem ad caelestia mysteria contemplanda. Secundo subditur revelatio visionis. Et ecce. Haec autem pars dividitur in quinque. Prima est de sedente in sede. Secunda de circumstantibus sedem, et iris. Tertia de procedentibus a sede et de throno. Quarto de his quae in conspectu sedis. Et septem lampades. Quinta de his quae in medio sedis et in circuitu. Et in medio. Circa primum primo describitur sedes. Secundo sessio, et supra. Tertio ipse sedens. Et qui. Dicit igitur. Et ecce sedes, scilicet Ecclesia in qua Deus sedet tamquam in ea quiescens, regnans, disponens et judicans. Luc. 1, et dabit ei dominus Deus sedem et cetera. Posita erat, idest firmiter erat constituta. In caelo, idest in eminentia vitae qua mundum excedit. Vel sedes mentes justorum in quibus Christus quiescit. Posita in caelo, hic in Ecclesia. Sap. 7, secundum aliam translationem, anima justi sedes est sapientiae. Et supra sedem sedens, scilicet Christus, qui sedet in Ecclesia quiescens et dominans et paratus judicare. Nota Glossam: sedens Christus etc. vel sedens Deus pater; vel tota Trinitas, quia tota Trinitas sedet in justis. Supra sedem tamquam excedens. Psalm. Deus sedet super sedem sanctam suam. Et bene dicitur, super sedem, quia in eis sedet et quiescit qui se sub eo humiliant. 1 Petr. 5 humiliamini sub potenti manu Dei. Et qui sedebat. Describitur Christus sedens et quantum ad divinitatem, quae per jaspidem, et quantum ad humanitatem, quae per sardinem. Dicit igitur. Et qui sedebat, scilicet Christus, similis erat, non secundum naturam, sed secundum figuram ostensam Joanni. Lapidis jaspidis. Jaspis lapis est pretiosus viridis coloris qui super omnes alios colores delectat et confortat visum; unde signat divinitatem Christi. Glossa, divinitas viret et pascua praebet suis. 1 Petr. 1, in quem desiderant Angeli prospicere. Et sardinis. Sardis est lapis pretiosus rubri coloris; unde signat humanitatem Christi rubricatam sanguine passionis. Isa. 63, quare ergo rubrum est vestimentum tuum? etc.: et in his duobus consistit hominis beatitudo. Augustinus in Lib. de spiritu et anima: propterea Deus factus est homo et cetera. Talem ergo describit Christum qui per omnia ostendatur esse desiderabilis, ut per eum sustineantur gratanter omnia adversa, de quibus infra dicit. Cant. 5, et totus desiderabilis. Et iris. Hic de circumstantibus sedem. Loquitur autem haec visio hic et in sequentibus de Christo ad similitudinem judicis et sedis ejus, quia sedes ejus solet circumdari quibusdam ornatibus, et prudentes et reverendi senes astant ei, et locus est pulcher et spatiosus. Ostenditur autem hic Ecclesia vallari duplici beneficio Dei. Primo munimine divinae protectionis, qua fideles proteguntur contra mala. Secundo directione salubris informationis, qua dirigitur ad declinanda vitia et eligenda bona. Et in circuitu sedis. Dicit igitur, et iris, idest divina propitiatio. Erat in circuitu sedis, idest circumdabat Ecclesiam tamquam protegens. Psalm. et dominus in circuitu populi sui. Iris idem est quod pax. Iris enim fuit posita in signum pacis inter Deum et homines. Genes. 9, arcum meum ponam in nubibus, et erit signum foederis inter me et terram. Unde iris signat divinam propitiationem ad fideles quam exhibet eis per gratiam Baptismi, ratione cujus non deest baptizatis fidelibus: cujusmodi Baptismus signatur in iride per colorem caeruleum qui attestatur abundantiam aquae in nube, et per virtutem sanguinis proprii, qui signatur per rubrum colorem iridis. Vel per hunc duplicem colorem potest intelligi duplex judicium: scilicet praeteritum per aquam, in quo dominus suos protexit; et futurum per ignem, in quo dominus salvabit. Psalm. sperantes autem in domino misericordia circumdabit. Nota iterum quod recte per iridem signatur misericordia Christi ad fideles: quia, sicut exponit Haymon, generatio iridis est ex subintratione radii in nubem aquosam. Nubes beata virgo. Isa. 19, descendet dominus sicut pluvia in vellus. Quae fuit aquosa aquis gratiarum: in quam intravit radius aeterni solis, scilicet Christi, ex cujus subintratione generata est iris, idest inde habita via ad obtinendam pacem et misericordiam ab ipso: Ephes. 2, ipse est pax nostra. Similis visioni smaragdinae: hoc est dicere: iris cum aspiciebatur apparebat similis smaragdo: unde smaragdus idem signat quod iris, scilicet divinam benevolentiam ad genus humanum, ratione viriditatis quae visum confortat et delectat. Similiter divina misericordia, cor hominis recreat cum considerat et confortat. Ecclesiastici 35, speciosa misericordia Dei in tempore tribulationis. Item in spirituali ratione viridis coloris qui est color aquaticus, signat Baptismum: per colorem rubrum signat sanguinem dominicum, per quae duo transit ad nos protectio divinae propitiationis. Vel per rubrum colorem dona spiritus sancti in Baptismo suscepta, quae igne spirituali rubere faciunt animam. De Baptismo, infra 7. Nolite nocere terrae et mari neque arboribus, quoadusque signemus servos Dei nostri in frontibus suis. Et de sanguine, Exod. 12, cum viderit sanguinem et cetera. Et in circuitu. Hic primo describitur ipsa doctrina. Secundo dispensatores doctrinae, et supra thronos. Dicit igitur, in circuitu sedis, idest ad protectionem Ecclesiae sive fidelium. Scriptura enim protegit in tentationibus, deinde informat ad cavendum malum et adhaerendum bono. Proverb. 30, omnis sermo Dei ignitus clypeus est. Sedilia. Sedilia dicuntur libri utriusque testamenti, quia in eis debet anima sedere, idest quiescere et pasci. Psalm. in loco pascuae ibi me collocavit. Unde Isidorus in libro 1 de summo bono: sanctarum Scripturarum altitudo quasi montes pascuae sunt; ad quos dum quisque justorum conscendit, pascua indeficientis refectionis se invenisse gaudet. Vigintiquatuor. Non quia non sint plures libri in utroque testamento: sed designantur sub numero patrum sive doctorum utriusque testamenti. Talis itaque numerus ponitur librorum propter numerum doctorum, per quos dispensatur doctrina librorum. Ipsi enim dicuntur vigintiquatuor, sicut sequitur. Vel vigintiquatuor sedilia dicuntur libri veteris testamenti, qui sunt vigintiquatuor, si Ruth non computetur cum libro judicum sed per se, nec threni cum libro Jeremiae. Si enim cum illis computentur, non sunt nisi vigintiduo, sicut dicit Hieronymus in prologo super librum regum. Et super thronos vigintiquatuor, scilicet super illa sedilia, idest in superiore parte Scripturae, scilicet in intelligentia spirituali, sedent seniores, idest doctores veteris et novi testamenti, pastores et rectores aliorum. Unde beatus Paulus legem et facta antiquorum considerabat mystice, Galat. 2, ego autem legi per legem et cetera. Item Galat. 4, scriptum est quoniam Abraham duos filios habuit. Item ad Hebraeos ostendit se sedisse super legem per intellectum spiritualem. Dicuntur autem vigintiquatuor. Nam per viginti duo intelliguntur omnes patres sive doctores veteris testamenti, propter dignitatem duodecim patriarcharum. Ex quorum numero dedicatur duodenarius doctorum veteris testamenti. Sub duodenario intelliguntur similiter doctores novi testamenti, propter dignitatem duodecim apostolorum, licet longe major sit numerus utrorumque. Vel quia per doctrinam, tum illorum, tum istorum, informatur mundus, quantum ad quatuor partes orbis, in fide Trinitatis: tria enim quater faciunt duodecim. In descriptione autem sedentium dicuntur quatuor. Dicuntur enim seniores per prudentiam. Job 12, in antiquis est sapientia. Sedentes per justitiam; quia sic quiescunt et meditantur in Scriptura sacra doctores, ut seipsos districte judicent et per justitiam exhibeant aliis exemplo, quod exhibent documento. Gregorius, dignum est ut cum aliena corrigimus, prius nostra metiamur. Circumamicti, per medicinam seu temperantiam, ut ex omni parte doctor Scripturae sit circumvestitus indumentis medicinae: quae indumenta sunt plura: quia lingua, oculi, aures et omnia membra debent medicina ornari. Infra 8, et in conspectu agni amicti stolis albis. Et in capitibus eorum, idest in mentibus eorum: quia sicut caput est superior pars corporis, ita mens, scilicet superior pars animae dignior est in ipsa anima et regit vires inferiores. Coronae aureae, hoc dicitur propter victoriam ex virtute fortitudinis. Per coronas enim aureas quas vidit in eorum capitibus, signatur victoria quae obtinetur de vitiis. Victoriae enim corona solet dari. Psalm. domine, ut scuto bonae voluntatis tuae coronasti nos. Et dicuntur coronae aureae propter pretiositatem, quia pretiosissimum est vincere bella peccati: vel propter charitatem quae per aurum intelligitur, per quam vitia vincuntur. Cant. ult. fortis est ut mors dilectio. Aliter. Per sedilia possunt intelligi minores utriusque testamenti. Unde Glossa, minor Ecclesia et cetera. Et ponuntur in hoc numero propter numerum suorum rectorum super quos sedent rectores per auctoritatem praesidendi et vigilantiam regendi, sicut signatur Luc. 2, et pastores erant et cetera. Cetera non mutantur. Et de throno. Hic agit de his quae procedebant a sede: quae sunt tria, scilicet fulgura miraculorum. Et de throno, idest Ecclesia, sive de eis in quibus Deus sedet. Procedit, idest procedebant. Loquitur pro tempore quo vidit visionem. Item dicit, procedit, de praesenti, quia ita fit in Ecclesia quantum ad figuratum spirituale. Fulgura, scilicet miraculorum quae terrent et illuminant. Psalm. fulgura multiplicasti et cetera. Et voces, admonitionum, scilicet de vitandis malis et augendis bonis et desiderandis praemiis. Cant. 2, vox tua dulcis. Et tonitrua, arguitionum et comminationum. Psalm. vox tonitrui tui in rota. Et septem. Hic agitur de his quae in conspectu sedis; et haec sunt ea per quae producitur Ecclesia ad salutem. Et specialiter duo tanguntur. Primo gratia quae a Deo offertur: unde dicitur: et septem lampades, idest septem dona spiritus sancti quae illuminant et claritatem donant, ad modum lampadis. Ardentes, per effectum, quia accendunt. Judicum 7, legitur quod Gedeon et sui, lumine lampadarum adjuti sunt, ut nocte vincerent hostes. Ante thronum, idest sedem, scilicet Ecclesiam, quia gratia donorum omnibus qui sunt sedes Dei parata est. 2 Petr. 1, sperate in eam quae vobis offertur gratiam. Secundo sacramentum, quod per hominem dispensatur. Deus enim et per se immediate infundit gratiam, et per remedia sacramentalia ordinat et regit Ecclesiam. Specialiter autem ponit sacramentum Baptismi. Et in conspectu sedis, idest in evidentia Ecclesiae. Baptismus enim est sacramentum necessitatis; et ideo debet haberi prae oculis, ut et parvulis detur et adultis non regeneratis. Item in conspectu sedis, quia commune est omnibus. Item omnes debent tantum gratiam recogitare, ne sint ingrati suo regeneratori. Zach. 13, erit fons patens domui David et habitantibus Jerusalem in ablutione peccatorum et menstruatae. Mare. Triplex est effectus Baptismi. Primus est sinceritas a culpa: Baptismus enim a culpa purificat; et ideo dicitur mare. Mare dicitur lavatorium; et vocatur mare propter continentiam multae aquae, sicut in templo Salomonis positum est mare, ut ibi sacerdotes abluerentur, 3 Reg. 7: unde per mare intelligitur Baptismus humanus in immunditiam. Act. 3, baptizetur unusquisque vestrum in nomine Jesu Christi in remissionem peccatorum, et accipietis donum spiritus sancti. Secundus claritas innocentia sive sapientia, quia Baptismus clarificat animam ad cognoscendum dominum per fidem; et ideo dicitur: vitreum. Sap. 1, clara est et quae et cetera. Tertius firmitas contra vitia; maxime quando gratiae baptismali susceptae cooperatur homo sustinendo viriliter adversa; et ideo dicitur: simile crystallo, sicut ex aqua fit crystallus per consolidationem ita infirmi et fluidi fiunt per gratiam baptismalem prius susceptam; firmi et solidi, si ei strenue cooperentur; et ideo illud mare dicitur simile crystallo. Unde Ambrosius in Lib. 2 de sacramentis: cum mergeris, mortis suscipis et sepulturae similitudinem; adhaeres clavis domini nostri Jesu Christi, adhaeres ne te Diabolus possit abstrahere. Habet igitur Baptismus vim ablutivam, clarificativam et solidativam. Vel mare potest intelligi Scriptura; quae habet triplicem effectum praedictum; quia verbum domini mundat, Joan. 15, jam vos mundi estis propter sermonem meum. Item clarificat. Psalm. praeceptum domini lucidum. Item firmat. Psalm. in corde meo abscondi eloquia tua ut non peccem tibi. Ideo dicitur mare. In conspectu sedis, dicitur, quia frequenter meditandum est in Scriptura. Psalm. sed in lege domini voluntas ejus. Item comparatur vitro; quia vitrum ostendit rem, sed non plene; similiter et Scriptura. Consimili ratione crystallo; quia propter unum signatum ponitur multiplex comparatio. Item in mari potest intelligi sensus historicus. In vitro sensus moralis. In crystallo sensus allegoricus, ratione dignitatis majoris. Et in his per consequens potest intelligi anagogicus; quia per hunc triplicem, est via ad quaerendum aeterna. Sic ergo patet efficacia praedicantium, in fulgoribus miraculorum; patet etiam praedicationis materia in vocibus et tonitruis: patet etiam gratia per quam praedicant; quia per septem dona. Item unde praedicant, quia de lege divina. Et in medio. Hic agitur de his quae in medio sedis sunt et in circuitu: scilicet de quatuor animalibus quae vidit in visione secundum figuram. Primo autem ostenditur numerus animalium. Secundo, multiplicitas oculorum, plena oculis. Tertio, figura singulorum, et animal primum. Quarto, numerositas pennarum. Et quatuor animalia. Quinto vox resonantium, sive laudantium, et requiem. Dicit igitur, et quatuor animalia, scilicet Evangelistae, secundum beatum Gregorium, qui comparantur animalibus, propter proprietates animalium quae conveniunt eis quantum ad Evangelia quae scripserunt, sicut post sequetur: erant, vel vidi. In medio, ad disponendum Ecclesiam, sicut paterfamilias est in medio familiae, ad disponendum et regendum. Et in circuitu, ad protegendum tamquam murus cingens civitatem. Per doctrinam enim scriptam ab Evangelistis, et regitur et protegitur Ecclesia. Regit ut recte vivat, protegit ne succumbat. De quatuor animalibus, Ezechielis 1, et de medio ejus similitudo quatuor animalium. Plena oculis, idest plena caelesti cognitione, et salubri consideratione, ante, quantum ad bona tenenda, et retro, quantum ad vitia et vana contemnenda. Philipp. 3, quae quidem retro sunt, et futuris quae ante sunt loquuntur, ut de primo adventu Christi, et secundo, ut patet in Evangeliis. Et animal primum simile leoni: quasi dicat: primum animal habebat signum leonis. Per illud animal intelligitur Marcus, tum ratione praedicationis dictae, in qua dominus rugiit quasi leo, quem in principio describit. Tum ratione resurrectionis, in qua ejus fortitudo apparuit, quam clarius ceteris Marcus describit. Infra 5, vicit leo de Juda. Per vitulum Lucas. Agit enim de Christo quantum ad immolationem passionis. Vitulus enim erat animal aptum ad immolandum. Lucas autem statim incipit a sacerdotio. Christus namque ipse sacerdos et hostia in passione. Per hominem. Matthaeus, quia nascentem dominus plenius describit. Liber generationis et cetera. Per aquilam Joannes, quia ceteris altius volans de ipsa divinitate amplius quam alii scripsit, in principio erat verbum. Gregorius super hunc locum: per aquilam, quae cunctarum avium visum acie superat, signatur Joannes, qui volando terram deseruit; quia per subtilem intelligentiam interna mysteria verbum videndo penetravit. Aliter per haec animalia possunt praedicatores designari, et hoc sub numero tali; quia de quatuor Evangeliis extrahitur eorum praedicatio. Vel propter quatuor quae debent praedicare: scilicet credenda, agenda, vitanda desideranda. Vel propter quadrifidam praedicationem de Christo. Debet igitur quilibet praedicator esse leo, per fortitudinem. Proverb. 30. Leo fortissimus bestiarum et cetera. Vitulus, per mortificationem. 1 Cor. 9, castigo corpus meum. Homo, per discretionem, ut non habeat actus insipientiae. Proverb. 4, oculi tui recta et cetera. Aquila, per contemplationem. Job 38, de longe contemplatur escam. Oportet etiam quilibet fidelis esse leo, per fortitudinis magnanimitatem. Prover. 12, manus fortium et cetera. Vitulus, per vitae austeritatem. Rom. 12, obsecro vos per misericordiam Dei et cetera. Homo, per mansuetudinis lenitatem; quia homo est animal natura mansuetum. Psalm. et exaltabit mansuetos in salutem. Aquila, per desiderii sublimitatem. Philipp. 1, desiderium habens dissolvi et esse cum Christo. Christus etiam per haec animalia intelligitur, ut habetur in Glossa. Sed quare hic ponitur leo, cum Ezechielis primo ponatur facies hominis? Item quare dicit, quasi hominis, cum Christus vere sit homo? Gregorius super hunc locum, ipse homo est quia naturam nostram veraciter suscepit. Respondeo. Ezechielis 1, ordinantur animalia secundum ordinem historiae. Unde primo ponitur figura hominis, quia Matthaeus agit de humanitate, quae primo consideratur in Christo, et per eam ascenditur ad divinitatem. Joannes vero attendens illas figuras jam impletas, sequitur ordinem causalitatis, respectu fidei nostrae: et ideo primo ponit leonem, quia ex praedicatione Christi et resurrectione habet ortum multiplicatio fidei. Ad aliud dicendum, quod non ideo dicit, quasi hominis, quia non fuerit verus homo; sed quia figura quam vidit non erat figura veri hominis; quia tunc non vidit vera animalia, sed imaginaria. Item Christus fuit verus homo, quia veram naturam hominis habuit et etiam poenam; tamen non habuit naturam peccatricem, sed similem peccatrici ratione poenalitatum. Et quatuor animalia et cetera. Quilibet enim Evangelistarum habuit sex bona spiritualia, quibus se et alios provehebat ad sublimia. Duae alae, fides certa et operatio perfecta quantum ad proprium meritum. Intelligentia Scripturarum et zelus animarum, quantum ad informationem aliorum. Caritas ad dominum et desiderium supernorum. Haec enim sex floruerunt in ipsis. Quia vero necessaria est vigilantia multa replicat de multiplicitate oculorum. Et in circuitu, quantum ad exterioris conversationis innocentiam, in exemplum quoad proximum, contra quosdam quibus dicitur Malach. 2, vos autem recessistis et cetera. Et intus, quo ad internae conscientiae munditiam, in meritis quo ad Deum. Psal. omnis gloria ejus filiae regum ab intus. Plena oculis, propter vigilantiam magnam Gregorius super hunc locum: quisquis exteriora sua honeste disponit, sed interiora negligit, in circuitu oculos habet, sed intus non habet. Sancti vero omnes et exteriora sua circumspiciunt, ut bona de se exempla praebeant, et interiora sua vigilanter attendunt: quia sese irreprobabiles interni judicis obtutibus parant. Vel, plena oculis, idest rationibus, in circuitu per historiam quasi in superficie, intus, per allegoriam: ut cum legitur cum dominus satiavit quinque millia et cetera. Item praedicatores, qui per quatuor animalia intelliguntur, habent sex alas: scilicet legem naturalem, legem Moysi, doctrinam prophetarum, Evangelium, documenta apostolorum, eruditiones doctorum, sicut Augustini, Gregorii; ex his enim debet sumi totius praedicationis fundamentum. Vel modo praemisso de Evangelistis, debet etiam quilibet fidelis habere sex alas, quibus volatur ad aeterna. Fidem scilicet et operationem, quantum ad Deum. Injuriarum remissionem, et bonorum largitionem, quantum ad proximum: abstinentiam et laborem, quantum ad seipsum. Et in circuitu etc. ut supra. Et requiem et cetera. Haec quantum ad vocem laudantium: et primo ostenditur continuitas in laudando. Secundo tenor sive forma laudis, sanctus. Tertio associatio aliorum ad laudandum, et cum darent illa. Dicit igitur, et requiem non habebant, animalia illa, id est praedicatores, idest non cessabant. Non est intelligendum quod labor esset; sed notatur continuatio in laudando: et hoc ipsum est in Deo quiescere. Die ac nocte, idest in prosperis vel adversis. Quidam laudant Deum in prosperis Zachariae 11, benedictus dominus, divites facti sumus. Psalm. benedicam dominum in omni tempore. Vel, die ac nocte, id est continue. Dicentia: sanctus, sanctus, sanctus. Hic ostenditur forma laudis: et tangitur multiplex laus. Primo, ostenditur in personis Trinitas. Secundo, in essentia unitas, dominus. Tertio, in dominando aeternitas, qui erat. Quarto, in essendo immutabilitas, est. Quinto in retribuendo aequitas, et qui venturus est. Sanctus sanctus, sanctus, ter dicitur, propter Trinitatem personarum. Sanctus vero dicitur, ut ad sanctitatem invitemur; sine qua nihil est acceptum ei, qui censetur nomine sanctitatis. Levit. 11, sancti estote, quia ego sanctus sum. Haec autem fides de Deo uno et trino fuit antiquorum et novorum. Et haec animalia possunt intelligi praedicatores utriusque testamenti, qui videlicet praesident subditis ad regendum, non solum praedicando, sed vigilando per officium pastorale. Gregorius super hunc locum: una fuit fides veterum et novorum patrum, et omnipotentem Deum Trinitatem crediderunt. Ecce namque Joannes in revelatione sua dicit, quatuor animalia in caelo clamantia, sanctus sanctus sanctus dominus Deus omnipotens. Dominus, notatur unitas essentiae; quia non dicitur domini dii. Dominus, praesidentiam: quia omnibus dominatur. Esther 12, dominus omnium es et cetera. Deus, natura. Psal. vacate et videte quoniam ego sum Deus, hoc est similiter excelsum, nomen amabile, reverendum et magnificandum. Infra 15, magna et mirabilia tua domine Deus omnipotens et cetera. Quis non timebit te domine, et magnificabit nomen tuum? Omnipotens, infinita potentia: et pertinet ad unitatem essentiae. Praemittitur autem dominatio, licet divinitas prius habeat considerari; quia per notitiam universalis dominationis est via ad cognitionem divinitatis. Praeterea, dominus et omnipotens additur ad manifestandum vim hujus nominis, Deus. Infra 19, audivi quasi vocem tubae etc. qui erat, quando scilicet mundus nondum erat: unde notatur esse sine principio, 2 Machab. 1, domine Deus omnium, creator omnipotens et aeternus, et qui est immutabiliter. Vel notatur dignitas singularis per omnia in esse divino, respectu cujus omnia alia quasi non sunt. Exod. 3, qui est misit me ad vos. Et qui venturus est, ad judicandum; quia tota Trinitas judicabit auctoritate, licet solus filius corporaliter appareat, ut dicit Glossa, Isa. ult. ego autem opera eorum et cogitationes venio ut congregem cum omnibus gentibus et cetera. Sed quomodo venire potest qui ubique est? Jerem. 23, caelum et terram ego impleo. Respondeo. Est venire secundum locum, et sic Christus secundum humanitatem veniet ad judicium. Item secundum manifestationem vel effectum, sive sit effectus misericordiae sive justitiae: et sic, non primo modo, veniet Trinitas, quia se per effectum justitiae manifestabit. Et cum darent. Hic ostenditur associatio aliorum ad laudandum; scilicet judicum sive praesidentium qui junguntur praedicatoribus in divina laude. Et primo ostenditur reverentia in facto. Secundo laus sive magnificentia in verbo dicentes dignus. Item in facto ostenditur reverentia tripliciter. Primo quantum ad prostrationis humiliationem. Secundo quantum ad adorationis devotionem, et adorabant. Tertio quantum ad coronarum oblationem, et mittebant. Dicit igitur: et cum darent illa animalia etc. idest praedicatores, quorum est per quatuor mundi partes seminare doctrinam. Darent, predicando ubique, gloriam, idest laudem magnam, scilicet de domo fidei et honorem, de merito bonae operationis. Psalm. afferte domino gloriam et honorem. Et benedictionem, de praemio supernae retributionis. Tob. 13, benedicite dominum omnes electi ejus. Sedenti super thronum. Haymon, Christo suae Ecclesiae praesidenti. Viventi in saecula saeculorum, idest aeternaliter. Supra primo. Et ecce sum vivens. Et procidebant, idest humiliabant se. Psalm. procidamus ante Deum, ploremus coram domino Deo nostro. Vigintiquatuor seniores, idest omnes patres sive judices et rectores utriusque testamenti. Ante sedentem in throno, idest in conspectu sive ad beneplacitum Christi, vel ipsius Trinitatis regnantis et quiescentis in Ecclesia: quia tam in veteri quam in novo testamento praedicantibus magnificantibus Deum, alii patres praesidentes populo ac regentes se reddunt conformes in magnificando ipsum Deum. Et adorabant viventem in saecula saeculorum, referentes de acceptis gratias, vel instantes pro accipiendis. Infra 19, adoraverunt Deum. Et benedicebant viventi, quia ille est adorandus qui solus per se est immortalis et a quo alii. 1 Timoth. ult. qui solus habet immortalitatem. Et mittebant coronas suas ante thronum, sic vidit in visione: et per hoc signatur quod victorias vitiorum prorsus debemus Deo attribuere, in conspectu suae bonitatis qua se, det super Ecclesiam regens et praesidens. Per coronas enim illas victoria tentationum designatur. 1 Corinth. 4, quid habes quod non accepisti? Gregorius super hunc locum, sancti viri quidquid in se inspiciunt immortalis gratiae, donum esse cognoscunt, eique de accepto munere debitores fiunt: qui et praeveniendo dedit eis bonum velle, et subsequendo concessit bonum posse. Ante thronum, potest etiam hic notari exemplum, 1 Corinth. 14, omnia ad aedificationem fiant. Objicitur: quia si totum est ex Deo; ergo in nostris operibus nihil est ex nobis; ergo non meremur. Quid est ergo quod dicit apostolus, 2 Timoth. 4, in reliquo reposita est mihi corona justitiae? et cetera. Respondeo. Dicendum, quod omnia bona nostra, sive naturalia, sive gratuita, indistincte sunt a Deo, 1 Corinth. 4. Quid habes quod non accepisti? Et si aliquod bonum facit homo, illud bonum ideo fit ab homine, tamen non ut ab homine, sed quia illud sibi datum est a Deo; et ideo totum est recte et proprie ab ipso Deo operante quandoque aliquid per hominem, non sicut auctorem, sed sicut ministrum. 2 Corinth. 3, non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis. Gregorius super hunc locum: auctoris sui gratiam negare convincitur, quisquis sibi tribuit quod operatur, et Deum negat, cum despecta gratia sibi vires boni operis arrogat. Ad illud quod objicitur de merito, dicendum, quod bona quae agimus et a Deo sunt et aliquo modo a nobis. A Deo, sicut dante et principaliter operante: a nobis, sicut cooperantibus gratiae ejus. Unde Gregorius: bonum quod agimus, et Dei est et nostrum; Dei per praevenientem gratiam; nostrum per obsequentem liberam voluntatem. Tamen quia ipsum cooperari et voluntas et gratia cooperandi, totum omnino est a Deo; ideo omnia et tota sunt a Deo, quia homo nihil prorsus habet a se, sed totum a Deo, ut dicit apostolus, et Anselmus in libro de casu Diaboli. Dicentes, dignus es. Hic ostenditur laus in verbo. Et primo ostenditur Deus esse magnificandus. Secundo quod subditur ratio magnificandi quia tu. Dicit igitur: dicentes, dignus es domine, per praesidentiam dominationis. Deus noster, per effectum creationis. Accipere gloriam et honorem et virtutem, quod supra dixit benedictionem, idest laudem virtutis: distinguitur ut supra. Vel gloriam, idest laudem gloriosam ratione tuae bonitatis, et honorem ratione sapientiae, et virtutem, idest laudem virtutis ratione potestatis. Item Haymon: gloriam accepit quando tertia die resurrexit: honorem quando ascendi: virtutem quando omnia subjecta sunt ei. Psalm. omnia subjecisti sub pedibus ejus. Quia: quasi dicat: vere dignus es magnificari. Quia tu, potest intelligibiliter sermo dirigi ad filium, vel ad totam Trinitatem quae sola creavit omnia, creasti omnia. Eccles. 1, unus est altissimus creator omnium omnipotens contra, quaedam fiunt de materia. Respondeo. Omnia sunt creata, idest de novo facta, vel immediate ut ea quae in principio mundi facta sunt simpliciter ex nihilo, ut Angelus, caelum Empyreum et prima materia. Quaedam mediate, ut ea quae sunt ex materia. Illa enim materia prima facta fuit ex nihilo, ex qua est omnis alia materia particularis. Et propter voluntatem tuam erant, in aeterna dispositione. Et creata sunt, ex tempore, Joan. 1, quod factum est et cetera. Tangitur igitur ejus potestas, cum dicitur, creasti omnia. Bonitas, cum sequitur, et propter voluntatem tuam. Ex voluntate fuit quod voluit disponere ab aeterno quae crearet in tempore. Sapientia, cum subditur, erant. Glossa, in arce, idest in sapientia Dei. Item bonitatis et sapientiae efficacia, quia quod disposuerat non remansit inane. Unde subinfertur. Et creata sunt. Quaeritur: Haymon, si erant quomodo creata sunt? Respondeo, dicendum: erant in praedestinatione omnipotentis artificis, et creata sunt in opere visibili.


age retro   age ultra




© 2019 Fundación Tomás de Aquino quoad hanc editionem
Iura omnia asservantur
OCLC nr. 49644264