Textum Parmae 1869 editum
et automato translatum a Roberto Busa SJ in taenias magneticas
denuo recognovit Enrique Alarcón atque instruxit

---

 

---

[89034] Hugo de Sancto Charo (?), Super Apocalypsim, cap. 18 Et post haec vidi et cetera. Hic incipit decimum octavum capitulum, et sexta visio, in qua agitur de damnatione malorum futura. A principio siquidem libri, egit Joannes de his, quae facta sunt in Ecclesia a primo statu ejus usque ad finem mundi. Hic incipit agere de his quae fient circa membra Ecclesiae, in die, et post diem judicii. Quia membra putrida abscindentur, et projicientur in lutum Inferni. Sana vero in melius mutata ascendent in gaudium Paradisi. In hac autem sexta visione agitur de membris putridis: ubi describuntur poenae, quas habebunt in Inferno. Continet autem visio haec, tria capitula: scilicet decimum octavum, decimum nonum et vigesimum. Dividitur autem hoc praesens capitulum in duas partes. In prima ponitur casus Babylonis, idest malignae congregationis. In secunda ponitur exultatio sanctorum de vindicta malorum, ibi, exulta super eam in prima parte procedit Joannes hoc modo. Primo describit casum Babylonis. Secundo docet cavendum esse ab ea. Describit fletum et planctum malorum inconsolabiliter. Volens ergo Joannes ostendere poenas, quas patientur impii in Inferno, pro singulis peccatis: primo agit de poena Babylonis. Secundo de poena bestiae, et pseudoprophetae. Tertio de poena Diaboli, quo damnato erit finis. Ut autem major fides adhibeatur, in principio ostendit istam damnationem a Christo praedicatam fuisse. Dicit ergo, et post haec, idest post quinque visiones, de quibus actum est usque huc, vidi, spirituali visu. Alium Angelum, idest Christum, qui dicitur Angelus, quia missus. Et alium, quia differt ab aliis Angelis, sicut dominus a servis. Descendentem in carnem. De caelo, idest de invisibilitate. De quo descensu dicitur in Psal.: domine inclina caelos tuos, et descende. Isa. 64, utinam disrumperes caelos et descenderes, habentem potestatem magnam, idest aequalem Deo patri, licet occultam. Tunc ait Isa. 45, vere tu es Deus absconditus. In secundo adventu erit manifesta potestas ejus. Matth. 24, veniet cum potestate magna et majestate. Et terra, idest Ecclesia situ infima super nihilum fundata, firmiter stabilita, cultu et attritione fecunda, vacatione spinosa. Illuminata est a gloria ejus, idest a praedicatione ipsius gloriosa, quam scilicet gloriosa reddebant miracula quae faciebat, et sanctitas vitae ejus. Luc. 13, omnis populus gaudebat in universis, quae gloriose fiebant ab eo. Isa. 9, habitantibus in regione umbrae mortis et cetera. Vel terra, idest humana natura, illuminata est a gloria ejus, a divinitate sibi eam uniente in unitate personae. Psalm. in voluntate tua deduxisti me, et cum gloria suscepisti me, idest meam naturam, dicit David. Isa. 60, surge illuminare Jerusalem, quia venit lumen tuum, et gloria domini super te orta est. Vel terra, idest fidelis anima, illuminata est a gloria ejus, idest a fide caelitus data, quam facit filius Dei, quod est gloria magna. Joan. 1, dedit ei potestatem et cetera. Et exclamavit, idest excellenter claruit praedicando, in fortitudine, idest audacter et constanter sine omni timore et dubitatione. Quia quod dixit, non potuit carere effectu. Unde Isa. 58, praedicatori, clama ne cesses exalta vocem tuam, et annuncia populo meo scelera eorum. Dicens, cecidit, cecidit Babylon, idest congregatio mala confusione digna. Geminatio verbi cadendi, et postea in Infernum. Vel bis dicit, cecidit, propter duplicem damnationem, animae scilicet et corporis, ut dicit Glossa. Unde Jerem. 17, duplici contritione contere eos. Psalm. operiantur sicut diploide confusione sua. Item geminatio verbi cadendi notat damnationis continuationem, ut dicit Gregorius. Item forte geminam causam damnationis ostendit geminatio verbi: scilicet peccatum omissionis et peccatum transgressionis: vel peccatum spirituale et peccatum carnale, per quae sit homo habitaculum Daemonum. Unde, quasi assignans causam casus, subjungit: et facta est habitatio Daemoniorum, per peccata, et ideo cecidit: ut dicit Glossa. Et custodia omni spiritus immundi, et custodia omnis volucris immundae et odibilis, idest sedes et locus, seu receptaculum peccatorum carnalium et spiritualium, per quam Daemones habitant in homine sicut Christus per gratiam. Unde Glossa: Daemones in pravis cordibus, pro carnis illecebris, sunt immundi; pro mentis elatione volucres et odibiles. Unde Eccle. 10, odibilis est coram Deo et hominibus superbia, et execrabilis omnis iniquitas gentium. Custodia autem dicitur, quando per contemptum confusionis peccatum in corde custoditur. Oseae 13, colligata est iniquitas Ephraim, absconditum peccatum ejus. Haec custodia mala est, quia inde habetur poena aeterna. Unde sequitur ibi, dolores parturientis venient ei. Vel forte ideo, et se ipsos, etiam Diabolum custodiunt. Unde Isa. 34, et erit cubile draconum, et pascua struthionum, et occurrent Daemonia, Onocentaurus et cetera. Jerem. 50, habitabunt dracones cum fatuis ficariis, et inhabitabunt in ea struthiones: et quare hoc? Quia de ira fornicationis ejus, idest de fornicatione corporali vel spirituali, irascitur Deus. Biberunt omnes gentes, communiter. Et reges terrae fornicati sunt cum illa, idest majores sicut minores peccaverunt. Isa. 24, erit sicut populus sic sacrificia; sicut servus, sic dominus ejus; sicut ancilla sic domina ejus. De hac fornicatione dicit Psalm.: perdidisti omnes qui fornicantur abs te. Et mercatores terrae. Glossa, idest avari, qui animas suas vendunt ambitione saecularium. Eccle. 10, nihil iniquius, quam amare pecuniam. Hic enim et animam suam venalem habet, quoniam in sua vita projecit intima sua. De virtute deliciarum ejus divites facti sunt, idest de peccatis per quae acquiruntur divitiae. Quia omnis dives iniquus, vel habens iniquitatem. Eccle. 11, si fueris dives, non eris immunis a peccato. De his divitibus dicit Psalm.: divites egerunt et esurierunt. Jac. 5, divitiae vestrae putruerunt. Psalm.: melius est modicum justo super divitias peccatorum multas. Et audivi. Descripto casu Babylonis monet cavendum a consortio malorum, qui casu involvuntur, et a malis actibus per quos fit casus. Dicit ergo, et audivi, idest intellexi, aliam vocem, idest divinam inspirationem, vel Christi et suorum praedicationem. Quae dicitur alia, quia cum prior sit de malorum condemnatione, haec est de bonorum commonitione. De caelo factam, idest pro caelo, idest pro Ecclesia quae mysteria Christi celat infidelibus et indignis, quae etiam dicitur casa elios, idest domus solis, sicut dicitur Isa. 19, domus solis vocabitur una. Dicentem, exite de illa, scilicet de consortio meretricis, sive de mundi malitia. Populus meus, idest ne faciatis opera ejus. Et ne participes sitis delictorum ejus, consentiendo eis. Nam facientes et consentientes pari poena constringit. Unde sequitur: et de plagis ejus non accipiatis: quasi dicat: si non fueritis similes in vita, non eritis similes in poena. Jerem. 51, egredimini de medio ejus populus meus, ut salvet unusquisque animam suam ab ira furoris domini. Numer. 16, recedite a tabernaculis hominum impiorum, et nolite tangere quae ad eos pertinent, ne involvamini in peccatis eorum. Quoniam pervenerunt peccata ejus usque ad caelum: quasi dicat: propter hoc fugite a consortio malorum quoniam pervenerunt peccata eorum usque ad caelum, idest adeo creverunt, quod plus crescere non possunt: vel usque ad contemptum Dei per desperationem, et blasphemationem, et peccatorum enormitatem. Gen. 18, Sodomorum et Gomorrhaeorum clamor multiplicatus est, et peccatum eorum aggravatum est nimis. Jerem. 51, curavimus Babylonem, et non est sanata: derelinquamus eam, et eamus unusquisque ad terram suam, quoniam pervenit usque ad caelos judicium ejus, idest peccatum pro quo vindicanda est, et elevatum est usque ad nubes. Et recordatus est dominus iniquitatum ejus; qui prius videbatur oblitus, cum permitteret prosperari, dissimulans peccata hominum propter poenitentiam, ut dicitur Sap. 11. Sed multi abutuntur ejus patientia, quia ipso dissimulante et expectante, ipsi audacius peccant. Unde Job 24, et dedit ei Deus locum poenitentiae, et ipse abutitur eo in superbia. Eccle. 8, quia non profertur cito contra malos sententia, absque ullo timore filii hominum perpetrant mala. Et tamen peccator ex eo, quod centies facit, malum et per patientiam sustentatur, ego cognovi, quod est bonum timentibus Deum. Reddite. Posita monitione ad sanctos, ut fugiant Babylonem, ponit ejus condemnationem. Et assignat tria, quae debentur reprobis, pro malis, quae faciunt in sanctos. Primum est poena culpae respondens. Secundum est ut, sicut ipsi malam habuerunt intentionem in persequendo sanctos, sic habebunt impatientiam in sustinendo poenam; et sic duplicabitur poena; quia intus uret impatientia, exterius seviet poena. Tertium est, ut secundum mensuram voluptatis malae, mensuretur tormentum poenae. Dicit ergo dominus ad sanctos qui hoc modo affliguntur a malis. Reddite illi, scilicet Babyloni, idest malorum congregationi, qui vos comprimunt et affligunt. Sicut et ipsa reddidit vobis: sicut ipsa vos punivit injuste, ita vos ipsam juste puniendam nuntiate. Poena, quam sancti modo sustinent, est ad purgationem: sed poena quae nuntiatur malis futura, erit ad condemnationem. Unde Glossa: sicut vindictam meam de vobis, qui purgamini, exercuit ad salutem, sic vos injuriam meam vindictae illic ad condemnationem. Et duplicate duplicia, idest puniendos nuntiate in corpore et in anima, licet ipsi tantum in corpore vobis poenam intulerint. Animae enim nolenti nullus potest nocere. Matth. 10, nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere. Et ne forte aliquis putaret, quia ipsi non meruissent duplicem poenam istam, ideo dicit, secundum opera ejus. Glossa, idest secundum quod ipsi peccaverunt. Licet enim ipsi tantummodo sanctis nocuerunt in corpore, tamen ipsi mente et corpore, idest voluntate et opere peccaverunt, et ideo juste in anima et corpore punientur. Jerem. 17, duplici contritione contere eos. Jerem. 50, reddite ei secundum opus suum, juxta omnia quae fecit facite illi, in poculo quod miscuit vobis, poenam inferendo, miscete illi duplum, idest duplicem poenam, scilicet in corpore et anima ipsam habituram nuntiate. Item duplum dicit, quia habebunt poenam exterius, et impatientiam interius; sive ignem exterius, vermem conscientiae interius. Quantum glorificavit se, honores appetendo, vel in honoribus gloriando, et deliciis fuit, carnalibus, scilicet in ipsis indebite delectando, tantum date, idest dandum nuntiate. Tormentum et luctum. Glossa: tormentum in corpore, luctum in anima. Unde tormentum, respondet deliciis. Luctus gloriae. Et nota, quod tantum et quantum non dicitur hic aequalitate quantitatis, sed proportione generis: hoc est dicere: qui multum peccavit puniendum, secundum exigentiam culpae puniendum praedicate. Isa. vigesimo septimo: in mensura contra mensuram cum abjecta fuerit judicabo eam. Matth. 7, eadem mensura qua mensi fueritis remetietur vobis. Deut. 25, juxta mensuram peccati erit et plagarum modus. Praecipua autem causa damnationis Babylonis est superbia. Unde subdit, quia in corde: quasi dicat: merito damnabitur Babylon; quia in corde suo dicit, superbiendo et gloriando. De donis Dei sibi attribuendo, sedeo, ut regina, idest de honore et dignitate mea mentiri non timebo. Et vidua non sum, quia multos habeo consolatores, et multas consolationes. Et luctum non videbo, quae mihi minantur Christi discipuli. Meritis enim peccatorum suorum sic excaecantur mundani, ut nec sibi spoliari prosperis timeant, nec opprimi adversis. Contra quos dicitur Job 21, ducunt in bonis dies suos, et in puncto ad Inferna descendunt. Ideo dicitur Eccle. 11: in die bonorum ne immemor sis malorum: et in die malorum, ne immemor sis bonorum: quoniam facile est coram Deo, in die obitus retribuet unicuique juxta vias suas, et ideo in merito jactantiae et superbiae. In una die, judicii, venient plagae ejus, idest ultiones debitae peccatis suis. Et quae sint haec plagae ostendit. Mors, idest carentia visionis Dei, quod est vita animarum. Et luctus pro acerbitate poenarum. Et fames, idest defectus omnis boni. Haec tria respondent tribus de quibus jactatam se dixerat, sedeo, ut regina. Contra hoc praedicitur futura mors aeterna, de qua dicitur: sicut oves in Inferno positi sunt, mors depascet eos, contra hoc, quod dicitur, vidua non sum, praedicitur fames futura, idest consolationes et omnis boni defectus: de qua fame dicitur Deut. 32, consumentur fame, devorabunt eos aves, morsu amarissimo. Contra quod dixerat, luctum non videbo, praedicitur luctus aeternus, de quo Matth. 8, ibi erit fletus et stridor dentium. Erit autem miserabilis fletus ille, quia lacrymae illae tam calidae erunt, quod comburent corpora, sicut dixit quidam de patribus discipulo suo, ploremus (inquit) filia, antequam veniamus in locum, ubi lacrymae comburunt corpora: praesens luctus, sive praesentes lacrymae abstergunt futuras. Nam qui modo plorat non plorabit in futuro, sed potius ridebit. Unde Luc. 6, beati qui lugetis, quia ridebitis: et e contra, qui modo rident, in futuro plorabunt. Unde ibidem: vae vobis, qui ridetis, et plorabitis et flebitis vos. Prov. 14, risus dolore miscebitur, et extrema gaudii luctus occupat. Sunt autem quinque genera lacrymarum, quae hic habentur a sanctis. Primae sunt lacrymae contritionis, quae fiunt pro peccatis propriis: de quibus Psalm. lavabo per singulas noctes lectum meum et cetera. Secundae sunt lacrymae compassionis, quae fiunt pro peccatis et miseriis aliorum. De quibus dicitur Jerem. 9, quis dabit capiti meo aquam, et oculis meis fontem lacrymarum, ut plorem die ac nocte, interfectos filiae populi mei? Tertiae sunt lacrymae devotionis quae fiunt ex consideratione beneficiorum Dei: de quibus dicitur in Psalm. cibabit nos pane lacrymarum, et potum dabit nobis in lacrymis in mensura. Primae significatae sunt, Exod. 14, per aquas Marath. Secundae 4 Reg. 2, per aquas Jericho. Tertiae 2 Reg. 24, per aquas Bethleem, quas sitiebat David. Unde dicitur ibi, desideravit David aquam de lacu, et ait: siquis daret mihi aquam de cisterna, quae est in Bethleem, prope portam. Quartae lacrymae sunt doloris pro incolatu hujus miseriae: de quibus dicitur Thren. 1, plorans ploravit in nocte (miseriae praesentis) et lacrymae ejus in maxillis ejus. Quintae sunt lacrymae amoris, ex desiderio caelestis patriae: de quibus dicitur in Psalm.: super flumina Babylonis, sedimus et flevimus et cetera. Job 16, oculus meus stillat ad Deum: et hae ultimae significatae sunt Judic. 1, et Josue 15, irriguum superius, et irriguum inferius, quod dedit Caleph Asae filiae suae. Haec quinque genera lacrymarum sunt quasi porticus probaticae piscinae, in qua lavabantur hostiae domino offerendae; ubi descendens Angelus domini movebat aquam, et quicumque descendebat in eam sanabatur, Joan. 5. Sequitur. Et igni comburetur aeterno. Matth. 25, ite maledicti in ignem aeternum. Isa. ultimo, ignis eorum non morietur, nec poterit Babylon resistere. Quia fortis est, Deus. Glossa, idest precibus non flectitur. Proverb. 6, zelus et furor viri non parcet in die vindictae: nec acquiescet cujusquam precibus, nec recipiet pro redemptione dona plurima. Et vere fortis est, qui judicabit illam Babylonem reginam. Omnes enim sine personarum acceptione, secundum sua merita judicabit; et qui majores fuerunt hic, gravius punientur aliis paribus. Sap. 6, judicium durissimum in his qui praesunt fiet, exiguo autem conceditur misericordia: potentes potenter tormenta patientur. Non enim subtrahet personam cujusquam dominus, qui est omnium dominator, nec reveretur magnitudini cujusquam. Fere hoc totum, quod hic dicitur, sumptum est de Isa. 47, ubi Isa. loquens ad Babylonem, ait: audi haec delicata habitans confidenter, quae dicis in corde tuo, ego sum, et non est praeter me amplius, non sedebo vidua, et ignorabo sterilitatem: venient tibi subito haec duo in una die, sterilitas et viduitas: universa venient super te, propter multitudinem malefactorum tuorum, et propter duritiam incantatorum tuorum. Et flebunt, idest dolorem in animo patientur, quia in illa fuerunt fundati. Et plangent se super illam reges terrae. Glossa, idest principes saeculi, dolorem cordis ostendent. Et ita duplex dolor hic exprimitur, quem habebunt divites hujus mundi: unum interiorem, timorem scilicet conscientiam remordentem eos de malis quae fecerunt, et de bonis quae omiserunt: et alium dolorem exteriorem in igne cruciante et comburente corpora eorum, quae in deliciis nutrierunt, et nullam poenitentiam hic fecerunt, vel facere noluerunt. Et ideo dicitur Joel 1, flete et ululate, qui bibitis vinum in dulcedine. Matth. 24, tunc plangent omnes tribus terrae: erit autem planctus ille continuus et inconsolabilis. Jerem. 31, plorans filios suos noluit consolari, quia non sunt. Deinde ostendit Joannes: qui sunt illi reges, qui ita dolebunt: qui cum illa fornicati sunt, et in deliciis vixerunt. Vidua in deliciis vivens mortua est, prima morte: et obnoxia secundae. Proverb. 19, non decent stultum deliciae, qui scilicet nescit uti. Job 30, esse subjectos delicias computabunt filii stultorum et ignobilium. Eccle. 2, dixit in corde meo, vadam, et deliciis affluam, et fruar bonis: et vidi quoque quod haec est vanitas, risumque reputavi errorem. Vel reges terrae, dicuntur illi, qui bene regunt carnem suam et animam suam, vel substantiam suam terrenam, tamen aliquando fornicati fuerunt corporaliter et spiritualiter, et ideo dolebunt quod illis quos sic videbunt et audiunt puniendos, nunquam similes fuerunt. Et huic sententiae concordat quod sequitur: et cum viderint fumum incendii ejus, idest incendium ejus fumosum, de quo Isa. 34, convertentur torrentes ejus in picem ardentem nocte et die, et non extinguetur in sempiternum, et ascendet fumus in generatione et generatione, longe stantes, propter timorem tormentorum ejus. Sed in quo statu erunt reges isti? Si in Inferno, quomodo ergo longe stantes propter timorem tormentorum ejus? Si in caelo, quomodo ergo dolebunt? Si in mundo, quomodo videbuntur? Solutio. Quaedam Glossa exponit hoc de malis regibus: et tunc dicendum est, quod in Inferno cum Babylone, idest cum impia multitudine: et stabunt longe voluntate, sed non actu, ut dicit Glossa, quia vellent surgere, sed non poterunt, ita timebunt tormenta, quae non solum videbunt in aliis, immo quae sentient in se ipsis. Si autem intelligatur de bonis regibus, qui terram suam bene regunt; tunc potest dici, quod in mundo stantes, dolebunt de poena malorum, quam audient ipsos patientes et passuros; et de hoc quod nunquam illis similes fuerunt. Quod autem, quaeritur quomodo videbunt poenam illorum, dicimus, quod oculo fidei, dicentes, ipsi majores adhuc viventes, si de bonis intelligatur, vel jam in Inferno lugentes, si de malis accipiatur. Vae, vae civitas illa magna Babylon, quae est mundus, sive omnium malorum congregatio, civitas illa fortis, ad mala facienda, sed debilis ad bona: de qua fortitudine dicitur Isa. vae, vae, induens duplicem poenam malorum, in corpore et anima, ut dicit Glossa. Jerem. 17, duplici contritione contere eos. Exod. 16, accidit tibi post omnem malitiam, vae, vae tibi dicit dominus Deus. Quoniam una hora, idest subito veniet, et cito. Joel 3, reddam vicissitudinem vobis, cito velociter. Job 21, ducunt in bonis dies suos et cetera. Et negotiatores terrae flebunt et lugebunt super illam Babylonem scilicet damnatam, quoniam merces eorum nemo emet amplius. Sed numquid tunc mercatores vel negotiatores habebunt merces ad vendendum? Praeterea de quibus negotiatoribus loquitur Joannes? Solutio. Glossa dicit, quod Joannes loquitur de utrisque negotiatoribus, scilicet temporalibus et spiritualibus. Ad literam enim negotiatores, qui in mundo merces suas et negotiationes suas fecerunt fraudulenter, et fraude divitias congregaverunt, dolebunt in morte, et in judicio, et in Inferno, de hoc, quod omnino deficientibus terrenis divitiis, vel derelictis, in quibus posuerunt amorem suum et gloriam, videbunt se expositos paupertati, dolori, et angustiae maximae. Unde dicit Glossa, flebunt et lugebunt, quia illos perire dolebunt, in quibus suam deputabant prosperitatem, et non potuerunt amplius vendere vel emere, quod erat eorum vita. Proverb. 11, non proderunt divitiae in die ultionis. Ezech. 7, argentum eorum et aurum, non valebunt liberare eos. Vel spirituales mercatores et mali sunt, qui caelum dant pro terra, ut avari; aeterna bona pro caducis, ut ambitiosi; justitiam pro pecunia, ut advocati; gloriam Dei pro laude humana, ut hypocritae; sacramenta pro denariis, vel alia spiritualia pro temporalibus, ut simoniaci: de quibus dicitur Ezech. 27, negotiatores tui a multitudine cunctarum divitiarum argento, ferro, stagno, plumbo, repleverunt nundinas suas. Argentum dicit sapientiam saecularem, ferrum dicit potestatem temporalem, stagnum sanctitatis simulationem, plumbum vero carnalem delectationem. Circa haec negotiantur multi, qui postea tanto amplius dolebunt, quanto plus debito haec dilexerunt. Unde Ezech. 28, negotiatores populorum sibilabunt et cetera. Duplicatur autem verbum pertinens ad luctum, quia tales plorabunt et dolebunt in morte, de duobus specialiter: scilicet de amissione rei amatae, et cum tanto labore acquisitae, et de poena pro amore illo illicito inflicta. Joannis 2, auferte ista hinc, et nolite facere domum patris mei, domum negotiationis. Scriptum est enim: domus mea, domus orationis et cetera. Vos autem fecistis eam speluncam latronum. Zach. ult.: non erit ultra mercator in domo Dei. Deinde enumerat Joannes merces illas, in quibus maxime delectati sunt illi mercatores, seu negotiatores, de quibus amissis dolebunt. Et primo ponit illas quibus abusi sunt per sensum et usum in acquirendo, et retinendo, et expendendo: dicens, merces auri: quasi dicat: re vera, merces eorum nemo emet amplius, quae tamen non viles reputantur, immo carae, et pretiosae, quae sunt, merces auri et argenti, scilicet nemo emet. Et lapides pretiosi, qui antonomastice dicitur carbunculus. Et margaritae, idest cujuscumque lapidis pretiosi. Et byssi, quod est linum Aegypti candidissimum. Et purpurae, et serici, et coccini, quod est flos, unde fit tintura pulcherrima: supple, merces eorum nemo emet, quae valde cara, et desiderabilia venduntur. Et omne lignum thyinum, idest cedrinum nemo emet. Et omnia vasa eboris, nemo emet. Et omnia vasa de lapide pretioso facta vel ornata nemo emet. Et aeramento et ferro, et marmore, idest vasa de illis metallis facta, nemo emet. Et cinnamomum et amomum, quibus delectatur odoratus et gustus nemo emet, et supple mercem, odoramentorum, quorumcumque. Et unguentorum, quorumcumque. Et thuris, et vini, et olei, et similae, et tritici, et jumentorum, et ovium, et equorum, et rhedarum, idest quadrigarum, et mancipiorum, et animarum hominum, idest viventium hominum, mercem scilicet horum nemo emet. Per hoc autem, quod dicit, animarum hominum, innuit, ut dicit Glossa, quod quidam cum venduntur fuerunt tantum servi corpore, ut Joseph, quidam autem, et animo et corpore, ut Aegyptius venditus Judaeis, eorum viam et cultum custodiens. Item Paganis eorum idola colentibus. Unde mancipia proprie dicuntur illi qui tantum corpore serviunt emptoribus suis, et non mente, sicut Joseph servivit Pharaoni corpore, sed mente Deo: animae vero hominum dicuntur, quae serviunt et mente et corpore. Vel mancipia dicuntur illi servi, qui ad tempus venduntur: animae vero hominum dicuntur illi, qui venduntur simpliciter, idest per totam vitam suam. Et poma tua, desiderii animae tuae, idest quae desiderabat anima tua, vel poma desiderii animae tuae, idest minora bona quae desiderabiliter dilexisti, discesserunt a te, idest quaecumque munera desiderabilia amisisti; et si immoderate illis adhaeseris, per amorem punieris. Et omnia pinguia et praeclara perierunt a te, idest quaeque delectabilia. Sapient. 5, transierunt haec omnia tamquam umbra; et non solum tamquam umbra; immo sicut fumus, qui relinquit post se amaritudinem et nigredinem: sic quamvis rerum delectabilium transeat praesentia, tamen remanebit in mente pravae dulcedinis pungens memoria. Unde super illud Jacob. 5, aerugo eorum in testimonium vobis erit, dicit Glossa, quia intelligent se male congregasse ea, quibus non indigebant ad usum vitae. Praeterea gravius punientur, et amplius, illa jam non invenient, idest non vendentur, quia tunc non erit tempus neque locus negotiandi sed pro transacta negotiatione recipiendi. Mercatores horum, idest praedictarum mercium, qui divites facti sunt ab ea, Babylone idest negotiationibus factis in ea, longe stabunt, quia jam non poterunt talia de cetero exercere. Vel longe stabunt, idest stare longe ab ea desiderabunt, tamen non poterunt. Vel longe stabunt, voluntate, idest dolebunt, quod non longe steterunt ab ea, per vitae dissimilitudinem, propter timorem tormentorum ejus, idest propter tormenta ejus, in quibus ipsi erunt, quorum continuatio semper timebitur, et praesentia semper sentietur, flentes, pro commissis. Et lugentes, pro omissis. Item per hoc notatur continuatio doloris eorum, ac dicentes, prae nimio dolore, vae, vae, idest poena corporis et animae, vel sensus et damni, civitas illa magna, idest mundus, seu malorum multitudo: quasi dicat: duplici miseria afflicta est illa civitas: scilicet animae et corporis; sensus et damni; praesentis et futuri. Quae amicta erat purpura, et bysso, ut dives epulo. Luc. 15. Bysso, propter mollitiem carnis, purpura ad oculos, propter vanitatem. Et cocco, idest panno violaceo, vel roseo. Et deaurata est auro, et lapide pretioso, et margaritis. Sed numquid haec erunt in Inferno? Constat, quod non. Sed signa, vel notae horum erunt ibi. Reprobi enim retinebunt in Inferno signa et memoriam felicitatis terrenae, quam habuerunt in mundo, quod erit eis in augmentum et cumulum poenae: haec autem signa, sive notae, nihil aliud erunt quam maculae, quas abusu divitiarum terrenarum contraxerunt, quae in perpetuum cremabuntur, quia semper comburentur, et numquam consumentur. Eccles. 27, conteretur cum delinquente delictum. Sap. 14, quod factum est cum eo qui stat, similiter tormenta patientur. Hoc totum ab illo, mercem auri, potest exponi moraliter de hypocritis, qui merces pretiosas venales deferunt mundo, scilicet virtutes, vel virtutum opera, quae faciunt ut laudentur, et ita pro vanagloria, vel favore humano vendunt omnia quae faciunt. De quibus dicitur ironice, Matth. 25, ite potius ad ementes et vendentes, et emite vobis. Sed tunc, idest die mortis vel die judicii non erit qui emat, quia omnibus apparebit falsitas et ignominia nuditatis eorum. Unde Nahum 3, revelabo pudenda tua in facie tua, et ostendam gentibus nuditatem tuam, et regnis ignominiam tuam, et projiciam super te abominationes tuas, et contumeliis te afficiam. Loquitur ad Ninivem, quae interpretatur sponsa; et significat hypocritam, cujus confusio tanto major erit, quanto sanctior modo videtur. Nunc praetendunt hypocritae, et simulant se habere aurum sapientiae divinae, argentum, spiritualis eloquentiae, lapidem pretiosum vel carbunculum, Christum, vel eminentiam conversationis sanctae, margaritam, idest candorem vitae apostolicae, byssum, idest sanctorum justificationem, purpuram, idest martyrii amorem, sericum, idest virginitatis splendorem, coccum, idest charitatem, lignum thyinum, idest constantiam indeficientem, quia hoc lignum imputribile est, ebur, castimoniae, virtutum pulchritudinem. Aes, longanimitatis vel fortitudinis, ferrum, patientiae vel sublimitatis, marmor, invictae humilitatis, cinnamomum, idest pallorem patientiae vel poenitentiae, amomum, opinionis redolentiam, et odoramentorum et unguentorum, idest donorum spiritus sancti. Et thuris, idest devotionis et nimiae compunctionis. Et oleum, idest pietatis, sive compassionis, et similae, idest puritatis, et tritici, idest firmitatis. Et jumentorum, idest laborum spiritualium, et omnium ovium, idest simplicitatis et innocentiae, et equorum, idest fortitudinis, et strenuitatis, et rhedarum, idest auxilii, et consilii ad supportanda onera infirmorum, et mancipiorum, idest mutui servitii et administrationis, et animarum hominum, id est irrationabilitatis. Horum omnium merces se simulant habere hypocritae, et vendunt pro laude hominum. Sed tunc nemo emet, quia apparebit ignominia eorum. Unde adhuc sequitur, et poma desiderii animae tuae, idest odorem bonae famae, quae pro omnibus desiderant hypocritae, discesserunt a te. Quia tunc erit pro suavi odore foetor, ut Isa. 3, et omnia pinguia, idest omnis devotio, et praeclara, idest omnis bona conversatio, perierunt a te, idest peribunt ab hypocritis: et amplius illa jam non invenientur, idest vendentur. Quia omnium hypocritarum malitia, prius latet, tunc manifesta erit. Hoc etiam totum exponit Glossa, de haereticis, quorum merces in hoc tempore aliquo modo cognosci possunt, sed in fine saeculi, a nullo poenitente ementur. Quia ab omnibus manifeste cognoscetur eorum dolus et falsitas. Ipsi modo habent multas merces, quas vendunt incautis. Habent enim aurum, mundanae sapientiae, argentum, saecularis eloquentiae, lapides pretiosos, idest praedicatores exterius religiosos, sed intus perniciosos, quales sunt pseudo prophetae et haeresiarchae. Et margaritas, idest doctores duros incompassibiles, qui docent errores, byssum, idest hypocritas, qui justi apparent. Et purpuram, idest martyres suos, sericum, idest exteriorem integritatem, qua palliant mentis corruptionem, coccum, idest simulatam charitatem, qua operiunt suam crudelitatem, lignum thyinum, idest obstinationem in malo, quae videtur incautis constantia in bono, ebur, simulatam virtutum pulchritudinem, quae tegit spurcitiam vitiorum, aes, erroneam praedicationem, qua simulant se habere et docere fidei rectitudinem, ferrum, idest simulatam patientiam, qua palliant deceptionis acumen, marmor, idest simulatam obedientiam, qua palliant suam rebellionem contra Ecclesiam, cinnamomum, et amomum, et odoramentorum mercem, idest exteriorem sedulitatem orationum, quibus simplices decipiunt, et viduarum domos comedunt. Et unguentorum mercem, idest honorem, et reverentiam, quam Christo se exhibere dicunt. Et thuris mercem, idest devotionis simulationem. Et vini mercem, idest simulatam compunctionem. Et olei mercem, idest simulatam pietatem, similae mercem, idest puritatem conscientiae, non veram, sed simulatam. Et tritici mercem, idest doctrinam Christi quam dicunt se habere. Et jumenta, et oves, et equos, et mancipia, et animas hominum, se dicunt habere, jumenta, domini idest fortes laboratores, qui portant onera aliorum. Sicut docet apostolus, Galat. 6, alter alterius onera portate. Oves, dicuntur Matth. 11, ecce ego mitto vos, sicut oves, in medio luporum et cetera. Equos, dicunt se habere. Et rhedas, idest praedicatores veloces qui fidem Christi discurrendo, vel velociter portant per universum orbem. Dicunt etiam habere mancipia, et animas hominum, illos qui dicuntur credentes eorum; dicunt se habere, poma desiderii animae suae, idest virtutes quibus sanctorum imitantur vitam. Unde per totum orbem suum effundunt odorem. Sicut dicit apostolus 2 Corinth. 2, Christi bonus odor sumus et cetera. Sed haec omnia pro magna parte jam amiserunt haeretici, et jam pauci emunt merces eorum, et ideo lugent. Sed in die judicii vehementius lugebunt, quando in poenis positi veraciter cognoscent errorem suum. Ideo dicitur, poma desiderii animae suae, discesserunt a te, idest sanctorum virtutes, et opera, quae dicebant se habere. Et omnia pinguia, et praeclara, idest devotio, et sanctitas. Perierunt a te Babylon, idest confusa haereticorum congregatio. Et amplius illa jam non vendent, idest amplius vendere non poterunt post judicium, vel mortem, quia tunc apparebit omnibus, quales sunt merces eorum. Et mercatores horum, id est praedicatorum mercium, idest avari, vel hypocritae, vel haeretici, qui divites facti sunt ab ea, sua reputatione, cum re vera pauperes sint, longe stabunt, propter timorem tormentorum ejus. Hoc dicit quia tam avari, quam hypocritae et haeretici videntes poenam malorum, timentes quod futurum est magis quam praesens, dolebunt quod longe steterunt ab illa mala negotiatione et mala congregatione. Nunc amatores mundi longe stant a Christo, qui sciunt, quod omnes qui pie volunt vivere cum Christo persecutionem patientur, 2 Tim. 3. Sed tunc longe stabunt ab ea, quia nullo modo ab eo consolabuntur. Psal. longe a peccatoribus salus, idest Jesus, qui justificat, non exquiritur. Et erunt miseri in poenis quas faciunt, sed tunc fugere non poterunt. Unde Job 6, qui timet pruinam, idest poenam temporalem, et irruet super eos nix, idest poena aeterna. Prima enim, quia de terra nascitur, significat poenam praesentem; nix vero, quia de caelo venit, significat poenam aeternam. Item Job 20, faciet arma ferrea, et irruet in arcum aereum. Dico quod longe stabunt flentes de commissis, lugentes, de omissis, ac dicentes vae, vae. Bis, propter poenam animae et corporis. Ezech. 30, ululate, vae, vae diei, quia juxta est dies domini. Civitas illa magna, idest mundus, vel Roma, quae amicta erat bysso, et purpura, et cocco, idest pretiosis et curiosis vestibus. Et deaurata est auro et lapide pretioso, et margaritis. Ad literam hic reprehendit Joannes superfluum apparatum et ornatum vestium mundanorum, et maxime Romanorum, quae pompa vestium si non esset peccatum, profecto tam studiose dominus non exprimeret eam in Evangelio, Luc. 16, ubi dicit, homo quidam erat dives, qui induebatur purpura et bysso, et epulabatur quotidie splendide, sed postea mortuus est, et sepultus est in Infernum. Ideo dicitur Isa. 3, pro eo quod elevatae sunt filiae Sion, idest mundanae mulieres, vel Romanae, et ambulabant extento collo, decalvabit dominus verticem filiarum Sion, et crinem earum nudabit. In die illa auferet dominus ornamentum calceamentorum, et lunulas, et torques, et monilia, et armillas, et mitras, et discriminalia, et perischelides et cetera. Et erit pro suavi odore foetor, et pro zona funiculus, et pro crispanti crine calvicium, et pro fascia pectorali Cilicium. Pulcherrimi quoque viri tui gladio cadent, et fortes in bello. Et moerebunt atque lugebunt portae ejus, et desolata in terra sedebit. Si ita minatur dominus mulieribus, propter superfluum ornatum earum, et viris ipsarum, numquid immunes erunt clerici et praelati ecclesiastici, qui de patrimonio crucifixi, hujus ornatum dant nepotibus suis, et supra genus suum de bonis Ecclesiae maritant, quae re vera furantur pauperibus, quorum sunt bona Ecclesiae? Unde Isa. 3, vos depasti estis vineam, et rapina pauperum in domo vestra. Ibi Glossa Hieronymi, qui fuit praelatus, et scivit statum Ecclesiae: principes quidem nostri, cum pauperes peccantes publice arguant et confundant, divitibus pejora peccantibus, nec tamen faciunt: in quorum domo rapina pauperum: et dum opes Ecclesiae sibi thesaurizant, et in deliciis abutuntur, et quae dantur ad sustentationem pauperum, sibi reservant, et propinquis distribuunt, et aliorum inopias suas vel suorum divitias faciunt. Et bene dixit, vae, vae, quoniam una hora, idest cito destitutae sunt tantae divitiae. Sap. 5, quid vobis profuit superbia, aut divitiarum jactantia quid contulit vobis? Transeunt omnia illa tamquam umbra, idest cito. Infra duobus aggravat Joannes poenam mundanorum. Primo, quia pristinam felicitatem ad memoriam reducit. Secundo in hoc, quod velociter defecisse ostendit. Unde conqueruntur ipsi, quod tali felicitati adhaeserunt. Et omnis gubernator, destitutus est. Et omnis, qui in lacum navigat, destitutus est. Et nautae, similiter sunt destituti, et qui in mari operantur navigando, vel potius naves ad navigandum fabricando, longe steterunt, idest longe stabunt a sua negotiatione, quia jam amplius exercere illam non possunt. Vel sicut in hoc mundo longe steterunt a Deo per culpam, ita longe stabunt in Inferno poenam interminabilem. Mystice autem ostenditur hic poena malorum praelatorum, ut innuit Glossa. Gubernatores dicit majores praelatos, ut episcopos, quorum officium est Ecclesiam gubernare. Sic Noe arcam, et Petrus naviculam habuit, in qua frequenter dominus sedit. Unde Luc. 5, ascendens Jesus in unam navem, quae erat Simonis, rogavit eum a terra reducere pusillum, et sedens in navi docebat turbas. Sic docuit praelatos quod ipsi deberent facere, scilicet reducere navem a terra, idest Ecclesiam elongare a cura terrena: et sic turbas docere de navi reducta a terra. Navigantes in lacum vocat illos, qui ad majorem praelationem aspirant, sicut dicit Glossa. De quibus dicitur Eccles. 43, qui navigant mare, enarrant pericula ejus, et audientes auribus nostris admirabimur. Nautas vocat minores praelatos, ut decanos, archidiaconos, et alios. De quibus Ezech. 27, gubernatores tui, idest episcopi, et senes Biblii, et prudentes ejus, idest doctores theologi, habuerunt nautas ad ministerium variae supellectilis tuae: omnes naves maris, idest Ecclesiae parochialis, et nautae eorum fuerunt in praelio negotiationis tuae. Operantes in mari vocat praedicatores. De quibus Psal. qui descendunt mare in navibus, facientes operationes in aquis multis, idest in doctrinis, et populis multis, hi omnes male implentes officium, longe steterunt, idest stabunt a suis praelationibus degradati, et in profundo Inferni detrusi. 1 Corinth. 15, deinde finis cum tradiderit regnum Deo et patri, cum evacuaverit omnem principatum et potestatem et virtutem. Ezech. 27, a sonitu clamoris gubernatorum tuorum, conturbabuntur classes, et descendent de navibus suis omnes qui tenebant remum, nautae, et universi gubernatores tui in terra stabunt, et ululabunt super te voce magna, et clamabunt a mari. Unde sequitur hic, et clamaverunt cum dolore et timore, videntes locum incendii ejus, Infernum succensum igne et sulphure, ut dicitur infra 20. Dicentes prae stupore: quae similis civitati huic magnae, idest mundo vel Romae, quae fuit in tanta gloria, et modo est in tanta miseria? Ezech. 27, quae est ut Tyrus, quae obmutuit in medio maris. Causa hujus damnationis est amor sive cupiditas terrenorum. De qua dicit, et miserunt pulverem super capita sua, idest in mente habuerunt terrena, non spiritualia, per amorem, quoniam domini fuerunt in hoc mundo. Ezech. 27, supponent pulverem capitibus suis, et cinere spargentur, et clamaverunt, idest clamabunt prae nimio dolore, flentes, pro poena sensus, et lugentes, pro poena damni, vel flentes, et lugentes, idest continue dolentes. Dicentes, vae, vae civitas illa magna. Duplex vae, duplici fletui respondet Ezech. 27, plorabunt te in amaritudine animae, ploratu amarissimo, et assument super te carnem lugubrem, et plangent te, in qua divites facti sunt omnes, qui habebant naves in mari conducendas de pretiis ejus, idest de mercibus suis, quae illo pretio emebantur. Tunc quidem divites ad tempus, sed modo sunt pauperes in perpetuum: tunc habuerunt naves in mari ad lucrandum, nunc habent merces in amaritudine ad lugendum. Mystice, habentes naves in mari, sunt rectores Ecclesiarum fluctuantium in mari hujus saeculi, qui modo ad literam, de pretiis navium ditantur, idest de redditibus Ecclesiarum. Unde Ezech. 27, in multitudine divitiarum tuarum et populorum tuorum ditasti reges terrae, idest, principes Ecclesiae. Unde, et ipsi dicunt Zach. 11, benedictus dominus, quia divites facti sumus. Sed modo sunt miseri, et pauperes omnimoda paupertate: sed nec etiam tunc fuerunt divites, sed quasi divites, quia divitiae quas habebant cito defecerunt, nec eas ferre secum potuerunt. Proverb. 13, est quasi dives cum nihil habeat. Psal. simul insipiens et stultus peribunt, et relinquent alienis divitias suas, et sepulchra illorum domus illorum in perpetuum. Et infra: ne timueris: cum interierit, non sumet omnia et cetera. Et hic miser homo cum in honore esset non intellexit, et ideo comparatus jumentis insipientibus et cetera. Job 20, hoc scio a principio, ex quo positus est homo super terram, quod laus impiorum brevis sit, et gaudium hypocritarum ad instar puncti item in eodem, 21, ducunt in bonis dies suos, et in puncto ad Infernum descendunt. Psal. dormierunt somnum suum, et nihil invenerunt et cetera. Jer. 17, perdix fovit, quae non peperit. Fecit divitias, et non in judicio; et in dimidio dierum suorum derelinquet eas, et in novissimo suo erit insipiens, idest apparebit. Exultate super eam et cetera. Secunda pars capituli in qua agitur de exultatione sanctorum, pro separatione eorum a malis: et dicuntur hic tria. Primo monet sanctos ad exultandum. Unde Glossa, postquam praedixit Joannes hanc damnationem futuram impiis, monet bonos exultare, ut concordent in divino judicio; quia his damnatis, sequitur eorum remuneratio. Secundo ut magis gaudeant sancti, ostenditur eis modus punitionis malorum, et separationis, ibi, et sustulit unus. Tertio ut hinc abundantius gaudeant de evasione poenae, et separatione societatis malorum, ostenditur ipsi, quod omnis consolatio subtrahitur malis, ibi, et vox citharoedorum. Item brevis epilogus praemissorum. Alter itaque Angelorum Christus: Babylon subversa, et habitatio Daemonum atque custodia facta. Universitas impiorum damnata, et Daemonum cruciatibus tradita. Alia vox de caelo, blanda admonitio justis exhibita, exitus de Babylone, quando separatio fit a confusione, luctus regum et negotiatorum, dolor superborum et cupidorum, sive majorum et minorum. Omnes quippe de nimia ejus ruina in Inferno lugebunt, qui ejus statum in mundo dilexerunt. Dicit ergo, exulta super eam caelum, idest Angeli secretorum divinorum conscii, et sancti apostoli et prophetae, qui in hoc mundo pressuras habuistis, sed futura mala praevidentes sapienter cavistis, quoniam judicavit Deus vindictam de illa, Babylone, idest impia multitudine; ut sicut illa bonos oppressit injuste, ita et ipsa juste opprimatur a Deo judice. Isa. 33, vae qui praedaris, nonne et ipse praedaberis? Vae, qui spernis, nonne et ipse sperneris? Cum consummaveris consummationem depraedaberis, et sustulit. Hic ostenditur modus damnationis malorum, ut magis gaudeant sancti, non de poena illorum, sed de justitia Dei, quae sine conditione fiet. Unde Psal. laetabitur justus cum viderit vindictam. Dicit ergo, et sustulit, idest sursum tulit, honores et divitias conferendo, superbire permittendo, unus Angelus, idest Christus, qui dicitur, Angelus, quia missus; et unus, quia invariabilis, semper in eodem statu manens, fortis, quia aereas potestates devicit. Psal. dominus fortis et potens, dominus potens in praelio. Jer. 46, fortis impegit in fortem, et ambo pariter ceciderunt. Lapidem, propter duritiam obstinationis. Magnus, propter multitudinem et magnitudinem malorum, molaris, propter circuitum mentis, quo cum mundo volvuntur in gyro. Psalm. impii in circuitu ambulant. 1 Reg. 25, dixit Abigail ad David, anima inimicorum tuorum rotabitur quasi in impetu, et circulo fundae. De primo lapide, idest impia multitudine, dicitur Job 28, lapidem caliginis, et umbra mortis dividit torrens a populo peregrinante. Zachar. 12, XV ponam Jerusalem lapidem oneris, idest onerosum, ut profundius corruat. Exod. 15, descendent in profundum quasi lapis. Et hoc est, quod sequitur hic, et misit in mare, idest amaritudinem Inferni, dicens, modo, propter praedicatores, hoc impetu mittetur, in Infernum. Hoc impetu, idest cito, et irrecuperabiliter. Quia quanto plus exaltati sunt, tanto gravius cadent; quanto gratia altiori et cetera. Babylon illa magna civitas, idest impiorum multitudo, in qua sunt multi et magni, secundum mundum. Hoc est, sicut lapis elevatus est in altum, majori impetu descendit, et profundius vadit, sic impia multitudo modo permittitur elevari, ut gravius et profundius corruat in Infernum: juxta illud, tolluntur in altum, ut lapsu graviore ruant. Psal. dejecisti eos dum allevarentur. Job 30, elevasti me, et quasi super ventum ponens elisisti me valide. Reprobi namque qui modo in gloria saeculi praesentis extolluntur, in fine saeculi ad ima demergentur. Psal. vidi impium superexaltatum et cetera. Et ultra non invenietur in mundo, vel in numero beatorum, postquam ceciderit in Infernum. Quod est contra quosdam haereticos, qui dicunt, quod reprobi in Inferno poenitebunt, et post mille annos liberabuntur: sicut dicit hic interlinearis. Et forte haec haeresis occasionaliter orta est ex illo loco Isa. 24, ubi dicitur, in die illa visitabit dominus super malitiam caeli, in excelso, et super reges terrae, qui sunt super terram, et congregabuntur in congregatione unius fascis in lacum, et claudentur ibi in carcere, et post duos dies visitabuntur. Sed ipsi decipiuntur: quia visitatio illa intelligitur de die judicii, quando venient omnes de Inferno, ut resumptis corporibus simul in corpore et anima, audita sententia in Infernum recludantur. Et quod hoc sit verum probatur multis auctoritatibus. Primo dicitur Job 4, de mane usque ad vesperam succidentur; et quia nullus intelligit, in aeternum peribunt. Secundo dicitur Eccles. 11, si ceciderit lignum ad Austrum aut ad Aquilonem, in quocumque loco ceciderit, ibi erit. Tertio Matth. 25, discedite a me maledicti in ignem aeternum. Quarto dicitur Apoc. 20, mors et Infernus dederunt mortuos suos, et judicatum est de singulis secundum opera ipsorum, et Infernus et mors missi sunt in stagnum ignis: haec est mors secunda. Et vox citharoedorum, et musicorum, et tibia canentium, et tuba non audietur in ea amplius: idest nulla consolatio erit in Inferno, vel jucunditas, quae solet aliquando fieri ex musicis instrumentis: potius planctus, et gemitus, et luctus, et ululatus erit ibi, et non melodia. Sophon. 1 ululate habitatores pilae, conticuit omnis populus Chanaan. 1 Reg. 2, impii in tenebris conticescent. Hoc contra illos, qui modo nimis in hujusmodi musicis delectantur. Unde etiam dicitur Isa. 5, cythara, et lira, et timpanum, et tibia, et vinum, in conviviis vestris, et opus domini et cetera. Notanter haec autem dixit, non quia haec instrumenta vel usus sit malus: sed multa comitatur vanitas, et frequenter peccatum: et ideo sic loquitur Scriptura. Et omnis artifex et omnis ars non invenietur in ea amplius, idest nullum officium, vel artificium erit ibi, unde possit homo acquirere victum, vel aliquid apud Deum promereri. Unde Eccles. 9, quodcumque potest manus tua, instanter operare; quia nec opus, nec ratio, nec sapientia, nec scientia et cetera. Arg. est, quod philosophi obliviscentur scientiae suae in Inferno; et hoc satis probabile est. Cum enim sit aliqua infirmitas quae hominem adhuc viventem facit amittere scientiam, multo fortius videtur, quod poena Inferni, quae excedit omnem infirmitatem, hoc faciat. Habebit tamen recordationem multorum, ex quibus aggravabitur eorum poena, sicut dicit Gregorius de igne Inferni. Dicit, quod lucebit ad aliquid, et ad aliquid non lucebit. Lucebit enim ad hoc ut videre possint, unde doleant. Non lucebit ad hoc, ut non videant, unde gaudeant. Sic scientia eorum, quae faciet ad eorum poenam, illa remanebit, aliam amittent. Et vox molae, quae est vel ad sapores, vel ad panem praeparandum, non audietur in ea amplius. Et convertit modo sermonem Joannes ad Babylonem, ad majorem ipsius confusionem, et lux lucernae non lucebit tibi amplius, idest ad tuam delectationem. Eccles. 11, dulce lumen, et delectabile oculis videre solem: tunc non poterit videri sol ab eis, quia stabit in oriente, ubi creatus est, ut dicitur Habacuc 3, nec descendet amplius sub terra, ne ejus lumine perfruantur damnati, ut dicit Isidorus. Et vox sponsi et sponsae, idest cantilenae nuptiales, quae solent dici, vel gaudium nuptiale, quod solet fieri in nuptiis, non audietur adhuc in te, idest in Inferno, ubi tu eris. Et ne aliquis putaret, quod sine causa haec Babyloni subtrahet dominus, ideo ostendit Joannes causam quare omnia praedicta subtrahantur ipsi. Quia scilicet non elegit principes, nisi qui terrena amabant, et desiderabant, et quaerebant, et qui eis mala potius quam bona suadebant: et hoc est, quia mercatores, quasi dicat Joannes: patieris praedicta, quia mercatores tui erant principes terrae tuae, quasi dicat: tales principes eligebas, et ideo praedicta patieris: sed si Babylon ideo punietur, quia terraenos et cupidos principes eligebat, quid fiet de Ecclesia, idest de canonicis, qui terrenam sapientiam, plus quaerunt in suis electis vel eligendis, quam divina, et illos qui sciunt terrena procurare praeponunt illis qui scirent spiritualia procurare atque gubernare. Baruch 3, filii Agar, qui exquisierunt prudentiam quae de terra est et negotiatores terrae, et tenuerunt eam, viam autem sapientiae nescierunt. Infra, ibi fuerunt gigantes nominati illi, qui ab initio fuerunt statura magna scientes bellum. Ezech. 19, mater tua leaena inter leones cubavit, in medio leunculorum, et nutrivit catulos suos, et eduxit unum de leunculis suis, et leo factus est, et didicit capere praedam, hominemque comedere. Et talis bonus est praelatus. Et quia in veneficiis tuis erraverunt omnes gentes, idest exemplo maleficiorum tuorum imitantes te. Et dicit, omnes gentes, idest de omnibus aliqui, ut sit distributio pro generibus singulorum, non pro singulis generum. Et in ea sanguis prophetarum et sanctorum inventus est: quasi dicat: et ideo etiam punietur, quia effudit sanguinem prophetarum, et aliorum sanctorum, cujus vindicta a domino requiretur, sicut legitur Gen. 4, de sanguine Abel, cujus vox clamavit ad dominum de terra, et constat, quod vindictam petebat. Et quia multos occidit Babylon, idest impia multitudo, ideo addit, et omnium, qui interfecti sunt in terra: quasi dicat: non solum sanguis eorum inventus est in ea, immo, omnium, qui interfecti sunt in terra, etiam malorum, sanguis requiretur ab ea, quos juste occidit, etiamsi digni erant occidi. Quia, ut dicit Glossa, si malus malum occidat, occisorem non excusat nequitia occisi. Brevis epilogus praemissorum, unus ergo Angelus est ordo praelatorum. Secundo sublevatio lapidis molaris, redargutio elationis, durae, superbae instabilis Babylonis, missio in mare, prophetia, et praedicatio damnationis aeternae, vox citharoedorum, et aliorum, quae scripta sunt ab initio, bonorum temporalium privatio.

[89035] Hugo de Sancto Charo (?), Super Apocalypsim, cap. 19 Post haec vidi et cetera. In praecedenti capitulo dictum est de casu Babylonis, et de exultatione sanctorum gratias agentium Deo de vindicta assumpta de meretrice illa. In hoc autem capitulo agit de gratiarum actione sanctorum pro eo, quod separati sunt a malis. Dividitur autem capitulum istud in tres partes. In prima parte agitur de gratiarum actione pro vindicta assumpta a malis. In secunda de gratiarum actione pro salvatione Ecclesiae, ibi: gaudeamus. In tertia agitur de poena Antichristi et suorum, ibi: et vidi bestiam. Et notandum, quod sicut ostensum est Joanni, quod appropinquante die judicii majores de multitudine impia habitum poenitentiae praeferentes dicent: vae, vae, dolentes de eo quod fecerunt: ita quoque nunc ostenditur ipsi, sanctos, appropinquante die judicii dicturos tunc alleluja, idest gavisuros et Deum laudaturos de judicio suo, quo bonos remunerabit et malos condemnabit. Dicit ergo, et post haec, idest post completam damnationem malorum. Audivi quasi vocem tubarum multarum in caelo, idest in Ecclesia dicentium, alleluja, idest laus inexplicabilis. Laus, et gloria, et virtus Deo nostro est. Haec omnia significant gaudium sanctorum de vindicta malorum et salute bonorum; et fere idem significant illa quatuor nomina. Item dicitur alleluja propter unitatem essentiae divinae, quae propter sui immensitatem comprehendi non potest, nec digne laudari. Laus, gloria, virtus, dicitur, propter sanctam Trinitatem personarum. Laus, ratione potestatis quae attribuitur patri vel filio, qui dominus noster est Christus qui datus est nobis, ut dicitur in Isaia. Ipsi est alleluja inquantum Deus est; alia tria, inquantum homo. Nam laus debetur ei pro sancti spiritus missione, qui corda discipulorum adimplevit gratia ad recte credendum, cor eorum solidavit patientia ad sustinendum omnia pro Christo, ora aperuit ad laudandum ipsum. Unde Sap. 10, victricem manum tuam, domine, laudaverunt pariter, quoniam sapientia aperuit os mutorum et linguas infantium facit disertas. Gloria debetur ei pro nativitate. Unde cantaverunt Angeli ipso nato, gloria in altissimis Deo, Luc. 2: et Ecclesia quotidie dicit: gloria tibi domine qui natus es de virgine. Virtus debetur ei pro Diaboli victoriosa dejectione, ut dicit Glossa. Deinde ostendit Joannes causam laudationis et glorificationis, dicens: quia vera et justa judicia ejus sunt. Vera quidem promissa reddendo praedicta, vel facta implendo. Justa vero, unicuique secundum merita tribuendo. Psalm. fidelis dominus in omnibus viis suis, et sanctus in omnibus operibus suis. Et re vera justa sunt judicia ejus. Quia judicavit, jam in praescientia, et tandem in evidentia. De meretrice magna, idest Babylone quae est mundus vel multitudo impia, vel civitas Romana, Jerem. 51, vastavit Deus Babylonem et disperdidit ex ea vocem magnam. Et merito judicavit de ea dominus. Quae, idest quia illa, quae corrupit terram, idest Ecclesiam, in prostitutione sua, idest luxuria sua, vel potius in venalitate sua. Quia sicut meretrix venales sunt mundani et Romani. Juxta illud Eccles. nihil est iniquius, quam amare pecuniam. Hic enim animam suam venalem habet. Et vindicavit sanguinem servorum suorum, quem fudit impia multitudo, et maxime civitas Romana. De manibus tuis, idest Babylonis quae sanctos occidit. Deuteronom. 32, laudate gentes populum ejus, quoniam sanguinem servorum suorum ulciscetur. Psalm. requirens sanguinem eorum recordatus est, et non est oblitus clamorem pauperum. Est autem duplex sanguinis effusio. Una fit per occisionem, de qua Psalm. effuderunt sanguinem tamquam aquam in circuitu Jerusalem et non erat qui sepeliret. Alia fit per exactionem, de qua Eccles. 53, panis egentium, vita pauperum est; qui defraudat illum homo sanguinis est: qui aufert in sudore panem, quasi qui occidit proximum suum: qui effundit sanguinem et qui fraudem facit mercenario fratres sunt. Prima effusio olim celebrata est Romae, nunc alia celebratur, qua celebrata fiet de utraque vindicta. Habacuc 2, quoniam tu expoliasti gentes multas, spoliabunt te omnes qui residui fuerunt de populis propter sanguinem hominis et iniquitatem terrae civitatis; et exivit sanguis de lacu, usque ad frenos equorum. Quia inde re vera ponitur aurum et argentum in frenis; et impletur quod dicitur Zach. 14, in die illa erit, quod supra frenum equi est sanctum domino, idest re sanctificata domino acquisita, scilicet de bonis Ecclesiae quae Christus suo sanguine comparavit. Inde satyricus: dicite pontifices, in templo quid facit aurum? Beatus Bernardus, sic serpit hodie pudibunda tabes clericorum per omne corpus Ecclesiae. Nam officio sunt ministri Christi, sed serviunt Antichristo: honorati incedunt de bonis domini, cui honorem non deferunt: in eis utique meretricius nitor et histrionicus habitus, regius apparatus. Inde aurum in frenis, in sellis, in calcaribus; et plus calcaria eorum, quam altaria fulgent. Inde mensae splendidae et scyphi. Inde comessationes et ebrietates. Inde cythara et lira et tibia. Inde torcularia redundantia et cellaria referta et promptuaria plena eructantia ex hoc in illud. Inde dolia pigmentata. Inde referta marsupia. De his olim a domino praedicta est sententia, et nunc tempus advenit; ecce in pace amaritudo mea amarissima. Amara quippe fuit in nece martyrum. Amarior in conflictu haereticorum. Amarissima nunc in moribus clericorum. Et iterum dixerunt alleluja. Glossa, per hanc iterationem debemus intelligere laudem esse aeternam. Unde Psalm. beati qui habitant in domo tua domine et cetera. Unde Augustinus in fine de civitate Dei. Vacavimus et videbimus, videbimus et amabimus, amabimus et laudabimus: ecce quid erit in fine sine fine. Primo dictum est alleluja pro vindicta peccatorum quae fecerunt sanctos persequendo. Unde Eccles. 1: impiis et peccatoribus reddet vindictam custodiens eos in die vindictae. Deinde ostendit Joannes in parte qualis erit vindicta, dicens: et fumus ejus ascendet in saecula saeculorum, idest continue et perpetue: et per fumi perpetuitatem et continuationem, ostenditur ignis continuus et perpetuus. Isa. in fine, ignis eorum non extinguetur. Supra: fumus tormentorum suorum in saecula saeculorum ascendet. Ibi plenius dictum est de hoc. Et vigintiquatuor seniores, idest veteris et novi testamenti patres, mores maturos habentes, ceciderunt, idest se humiliaverunt gratias referendo de vindicta malorum, et quatuor animalia ceciderunt, similiter laudantia Deum. Per quatuor animalia designantur majores sancti, ut dicit Glossa, qui cum minoribus laudant, Deum sedentem super thronum, idest super Ecclesiam, ut judex. De hoc dicitur supra 4, cum darent illi quatuor animalia, et gloriam, et honorem et benedictionem sedenti super thronum, viventi in saecula saeculorum, procedebant viginti quatuor seniores ante sedentem in throno et adorabant viventem in saecula saeculorum. Dicentes, amen alleluja. Amen, quod est responsio confirmativa, pertinet ad minores, alleluja, quod est laus inexplicabilis, pertinet ad majores. Unde 2 Corinth. 14, quis supplet locum idiotae? Quomodo dicet, amen, super tuam benedictionem? Ideo in Ecclesia Carnotensi, canonici non respondent amen in choro, quando celebrat episcopus, ne videantur minores, vel idiotae, secundum Glossam. Amen alleluja, totum refertur ad minores: quasi dicat: verum est, quod Deus est ita gloriosus, etiam vere laudandus, ad hoc quod punit malos. Et vox de throno exivit, idest admonitio de ecclesiasticis viris, qui sunt thronus Dei, quia in eis sedet Deus, dicens, ad aures omnium, laudem dicite Deo nostro, idest Christo, qui creavit, et recreavit, et judicavit nos. Ad hoc facti sumus omnes, scilicet ad laudandum Deum. Deuteronom. 26, quos creavit in laudem, et nomen et gloriam suam. Isa. 42, cantate domino canticum novum, laus ejus ab extremis terrae. Psalm. laudate dominum omnes gentes et cetera. Sed quoniam non est laus speciosa in ore peccatoris, ut dicitur Eccles. 15, ideo ostendit qui sunt quos admonet ad laudandum; dicens: omnes sancti ejus. Glossa, vel servi, idest qui sancte serviunt ei, secundum illud Luc. 2, serviamus illi in sanctitate et justitia, idest sancte et juste. Et qui timetis Deum, timore casto seu filiali. Pusilli et magni. Hoc est quod dicitur Isa. 42, laus ejus ab extremis terrae. Extrema siquidem terrae sunt pusilli qui nequeunt implere consilia, nec secreta mysteria penetrare; et magni, qui utrumque possunt. Eccles. 24, in multitudine electorum habebit laudem. Et audivi. Posita mutua admonitione quae sancti se mutuo exhortantur in laudes Dei, ponit Joannes mutuam laudationem quae tripliciter nominatur: scilicet vox tubae, quia vocat ad festum et convivium spirituale. Item vox aquarum multarum, ad significandum, quod multi sunt in laude illa. Item vox tonitrui, ad significandum, quod ipsa est admirabilis bonis et terribilis malis. Dicit ergo, et audivi, post mutuam excitationem. Quasi vocem tubae magnae, idest eorum, qui ut tuba exaltaverunt vocem suam praedicando, et nunc exaltant in caelo jubilando, ut dicit Glossa, Isa. 43, populum istum formavi mihi, laudem meam cantabit. Et sicut vocem aquarum multarum, idest populorum multorum Deum laudantium, quorum praedicatio vim habuit mundandi, sicut aquae multae. Et sicut vocem tonitruorum magnorum. Glossa, quia sanctorum exultatio terret impios. Unde 1 Reg. 4, allata est arca domini in castra Israel, et timuerunt dicentes: vae nobis, dicentium alleluja, idest laudate Deum, quoniam potestis, quoniam major est omni laude, ut dicitur Eccli. 44. Quoniam regnavit dominus Deus noster omnipotens, destructo regno malorum. Isa. 2, incurvabitur altitudo virorum, exaltabitur autem dominus solus. Notandum, quod quater positum est alleluja in hoc capitulo propter laudem Trinitatis et unitatis, vel propter quatuor effectus ipsius circa nos, qui respondent quatuor nominibus positis, dominus Deus noster omnipotens. Dominus, qui potenter creat. Deus, qui sapienter gubernat. Noster, qui clementer educat. Omnipotens, qui gloriose glorificat. Sequitur. Gaudeamus et exultemus et cetera. Haec est secunda pars capituli, in qua agitur de laude sanctorum et gratiarum actione, pro sua liberatione et remuneratione. Hic quinque. Primo ponitur laus de singulari cujuslibet glorificatione. Secundo ponitur laus pro omnium glorificatione, ibi: quia venerunt. Tertio praecipitur Joanni, ut invitet ad illam gloriam verbo et scripto, ibi: et dixit mihi: scribe. Quarto vult Joannes Angelum adorare pro tantae revelationis munere, ibi: et cecidi. Quinto prohibetur hoc facere, et ostendit ei quem debet adorare, ibi: et dixit mihi. Dixit ergo Joannes in persona omnium sanctorum. Gaudeamus, propter dotes animae, et exultemus, propter dotes corporis. Et demus gloriam ei, idest nos omnia bona ab ipso reputemus. Sicut Isa. 26, omnia opera nostra operatus es in nobis domine. Quia venerunt nuptiae agni. Glossa, idest conjuncta est Ecclesia Christo, quorum nuptialia contracta fuerunt in prophetarum sponsione. Perfectum autem matrimonium fuit per verba de praesenti in collocutione mutua Angeli et Mariae. Consummatum vero fuit in carne et verbi unione. Solemnitas celebrari caepit in ascensione. Nunc autem paulatim traducitur sponsa in domum sponsi; sed in fine totaliter traducetur, et tunc generale convivium fiet, sicut dicitur Isa. 25, faciet dominus exercituum omnibus populis in monte hoc convivium pinguium et cetera. Item Esther 1, tertio anno imperii sui fecit grande convivium Assuerus cunctis principibus et pueris suis fortissimis Persarum et Medorum inclytis, et praefectis provinciarum coram se, ut ostenderet divitias gloriae regni sui. Principes dicit Angelos; pueros, prophetas; fortissimos Persarum martyres; Medorum inclytos, confessores; praefectos provinciarum, apostolos. Et uxor ejus praeparavit se, idest fecit se idoneam, ut ei copularetur. Amos 4, praeparare in occursum Dei tui Israel, ista autem praeparatio consistit in duobus: scilicet in depositione vetustatis, et induitione novitatis. Unde Rom. 13, abjiciamus opera tenebrarum et induamur arma lucis. Ephes. 4, deponite vos secundum pristinam conversationem veterem hominem qui corrumpitur secundum desideria erroris. Renovamini autem spiritu mentis vestrae, et induite novum hominem, qui secundum Deum creatus est in justitia et sanctitate et cetera. Matth. 25, media nocte clamor factus est, ecce sponsus venit, exite obviam ei: et quae paratae erant intraverunt cum eo ad nuptias, et clausa est janua. Et datum est illi, a Deo a quo est omne bonum. Ut cooperiat se byssino splendenti et candido. Byssinum, ad literam est vestis de bysso facta. Byssus, autem est genus lini candidissimum, quod crescit in Aegypto. Significatur autem per byssinum justitia quae est vestis sanctorum. Unde Job 29, justitia indutus sum. Et Psalm. sacerdotes tui induantur justitia. Candor autem byssini respicit conscientiae puritatem. Splendor vero, conversationis exterioris honestatem. Unde sensus est, datum est illi, scilicet Ecclesiae, ut cooperiat se byssino splendenti et candido, scilicet puritate interioris conscientiae et honestatem conversationis exterioris. Et hoc est quod dicitur Isa. 35, gloria Libani data est ei, idest gloria conscientiae; decor Carmeli, idest honestas exterior. Unum propter se, alterum propter proximum est necessarium. Deinde ponit byssinum, dicens byssinum enim, quasi dicat: re vera byssino cooperta est sponsa, idest totius habitudinis puritate. Byssinum enim justificationes sanctorum sunt, quae candidae sunt interius in conscientia, quo ad se, et splendidae exterius, quo ad alios. Et dixit mihi. Hic praecipitur Joanni, ut invitet ad nuptias, et invitationem scribat, ut diutius possit durare. Unde dicit: et dixit mihi, Angelus, scilicet dominus ipse: scribe, hoc scilicet quod sequitur, beati qui ad coenam nuptiarum agni vocati sunt, idest ad convivium caeleste, ubi sancti omnes cum domino epulabuntur eum gaudio. Quod convivium dicitur coena, quia nullum aliud convivium succedit illi, et quia delicata fercula apponentur in ea. Ex qua nullus semel admissus expellitur: de prandio vero multi expelluntur, Matth. 22, amice, quomodo huc intrasti, non habens vestem nuptialem? et cetera. Prandium est gratia militantis Ecclesiae. Sed coena est gratia caelestis patriae. De qua Luc. 14, homo quidam fecit coenam magnam et vocavit multos. Item Luc. 22, vos estis qui permansistis mecum in tentationibus meis: et ego dispono vobis regnum sicut disposuit mihi pater meus, ut edatis et bibatis et cetera. In hac auctoritate ponuntur septem quae reddunt coenam delectabilem. Primum est nobilitas servitoris quae notatur cum dicitur: et ego. Secundum est ordinata positio ferculorum, quae notatur cum dicitur: dispono. Tertium est honestas convivarum, quae notatur ibi, vobis. Quartum est hilaritas invitantis, quae notatur ibi: sicut disposuit mihi pater meus. Quintum est abundantia ferculorum, quod notatur ibi, regnum, quasi totum cellarium dabit. Sextum est familiaritas domini, quod notatur ibi, super mensam meam. Septimum est amoenitas loci, quod notatur ibi, in regno. Octavum est securitas, quod notatur ibi, meo. Et dixit mihi, haec verba Dei vera sunt, et ideo scribenda sunt, scilicet quod illi qui vocati sunt ad coenam, vocatione dico praedestinationis, beati sunt, non autem omnes qui vocati sunt vocatione praedicationis, vel justificationis. Beati sunt. Quia multi sunt vocati, pauci vero electi. Matth. 20. Et cecidi. Hoc viso, vult Joannes reverentiam exhibere Angelo sibi haec revelanti, quasi gratiam post gratiam reddens. Unde dicit, et cecidi, idest me humiliavi mente et corpore, ante pedes ejus, idest Angeli, idest haec mihi revelantis, ut adorarem. Coram cano capite surge, et reverearis personam senis. Hoc exemplo docemur nos revereri majores nostros, et dixit mihi, volenti me humiliare, vide ne feceris, idest noli me adorare, quasi majorem et digniorem te, conservus enim tuus sum, et fratrum tuorum: quasi dicat: ego, et tu, et fratres tui, servi sumus ejusdem domini, scilicet Jesu Christi, qui est frater noster, o Angele, non tuus: et in hoc majores sumus, salva tua gratia. Sed quia sunt fratres natura, et fratres gratia, ostendit de quibus fratribus intelligat: scilicet de fratribus gratiae. Unde dicit, habentium testimonium Jesu, idest gratiam spiritus sancti, quae testificatur ipsos esse filios Dei. Joannis 8, spiritus reddidit testimonium spiritui nostro, quod filii Dei sumus. Et nota, quod in veteri testamento permiserunt se Angeli adorari, sicut legitur Josue 5. In novo autem non permittunt, hac ratione, quia tunc notatur Deus homo. Unde erat homo inferior simpliciter Angelo. Nunc factus Deus homo, et sublimior est homo Angelis. Unde videntes hominem supra se, nolunt ab homine adorari, ob reverentiam domini nostri Jesu Christi. Deinde ostendit quis sit adorandus, dicens, Deum adora, cui soli debetur adoratio. Matth. 4, dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies. Et subdit causam quare Deus sit adorandus, testimonium enim Jesu est spiritus prophetiae: idest quicquid dixerunt prophetae, perhibet de Christo testimonium. Unde 2 Petr. 1, firmiorem habemus propheticum sermonem, cui bene facitis attendentes. Non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines. Spiritus sanctus vero perhibet de Jesu testimonium. Unde Joan. 16, cum venerit ille spiritus veritatis, testimonium perhibebit de me. Vox ergo aquarum multarum in caelo auditarum, gratiarum actio sanctarum animarum, in caelesti beatitudine decantantium, quatuor animalia, vigintiquatuor seniores, universi sanctae Ecclesiae praedicatores et judices, nuptiae agni, conjunctio Christi et Ecclesiae in caelesti beatitudine, et vidi caelum. Joannes hic ostendit quantus sit ille cui gratiae sunt agendae, scilicet Christus. Et primo ostendit potestatem, quam habuit in primo adventu. Deinde ostendit potestatem, quam habuit in secundo adventu. Et postea monet fideles adhaerere Christo, ut sic possint vitare poenas malorum, et adipisci gaudia beatorum. Et ita secundum hoc contrariatur, quod dicit hic, ad praecedentia. Nam hic ostenditur quantus est ille, qui prius laudari meruerit secundum Glossam. Continuatur ad sequentia sic. Quia dicturus est Joannes de damnatione Antichristi et suorum, posset aliquis quaerere, quomodo damnabuntur, qui potentes tam erunt. Et respondet quia pugnaverunt contra Christum, qui potentior est, et eos devincet, et victos damnabit. Ideo potestatem ejus hic describit dicens, et vidi caelum apertum. Ad literam, januam Paradisi vidit apertam, quae prius fuerat clausa. Vel caelum apertum, idest Scripturam. Unde Glossa: idest mysteria revelata, quod homo possit ascendere caelum, et cognoscere Deum: et satis concordat. Deinde ostendit quis aperuit; dicens, et ecce equus albus, idest Christi humanitas pura et munda, sine omni fusco peccati, in qua quasi in equo verbum Dei contra Diabolum pugnavit. Proverb. 21, equus paratus ad diem belli. Dominus autem salutem tribuet, idest verbum. Hunc equum ascendit verbum in incarnatione. Isa. 19, ecce dominus ascendens super nubem levem, idest super humanitatem ab omni peccato immunem, et ingredietur Aegyptum, idest mundum, quasi caput certaminis ad pugnandum. Et qui sedebat super eum vocabatur fidelis, quia promissa implet, verax, quia ipse est veritas, et veraces facit. Vel fidelis, dicitur quo ad promissa praeterita, quae implevit, verax, quo ad futura, quia sine dubitatione implebit. Deut. 32, Deus fidelis, et absque ulla iniquitate. Joan. 3, qui acceperit ejus testamentum signavit, quoniam Deus verax est. Et cum justitia judicat. Glossa, quia unicuique juxta opera sua reddet. Et pugnat, modo pro suis. Exod. 14, dominus pugnabit pro vobis, et vos ipsi tacebitis: quasi dicat: Diabolo loquenti, non respondebitis, et tunc pro vobis pugnat. Diabolus loquitur cum peccatum suggerit; homo respondet quando consentit: et tunc vincitur homo, sed tacet, quando suggestioni non consentit; et tunc Diabolus vincitur, quod facit Deus. Unde in eodem dicunt Aegyptii. Fugiamus Israelem, quia dominus pugnat pro eis contra nos. Vel pugnat, idest pugnabit in die judicii, non tantum contra Diabolum, sed etiam contra totum exercitum suum. De quo bello dicitur in Psal. dominus potens in praelio. Sap. 5, pugnavit cum eo orbis terrarum contra insensatos. Oculi autem ejus. Glossa, idest dona spiritus sancti, sicut flamma ignis, qui inflammat, et illuminat, et consumit rubiginem, et emollit ferrum durum, et calefacit frigidum, et consolidat luteum: sic dona spiritus sancti inflammant in amorem Dei, et falsi consumuntur in rubigine peccatorum, duritiam cordis emolliunt, et frigidum cor calefaciunt, et fragiles mentes consolidant. Propter hoc missus fuit spiritus sanctus in apostolos in specie ignis. Thren. 1, de excelso misit ignem in ossibus meis, et erudivit me. Zach. 3, super lapidem unum oculi septem. De hoc dictum est supra 1, oculi ejus tamquam flamma ignis. Item oculi ejus sunt praelati, qui debent toti Ecclesiae providere, sicut oculi provident corpori. De quibus dicitur Cant. 7, oculi tui sicut piscinae in Esebon, qui sunt in porta filiae multitudinis. Quatuor dicit, quae exiguntur in praelatis. Primo ut sint oculi per discretionem, piscinae per compassionem, in Esebon per charitatem furor: quia Esebon interpretatur ignis meus: porta per Christum et praedicationem. Sed hodie oculi Ecclesiae, lippi sunt pleni sordibus divitiarum, et fame deliciarum. Unde Gen. 29, Lia, lippis erat oculis. 1 Reg. 3, oculi ejus, idest eli, caligaverant, et non poterat videre lucernam, donec extingueretur. Multa alia invenies ibi de istis oculis. Sequitur, et in capite ejus diademata multa. Hic ostenditur unde Christus habet talem potestatem, ut possit Antichristum et suos devincere: scilicet a Deo, qui est caput ejus, ut dicitur 1 Corinth. 11, caput mulieris vir, caput viri Christus, caput autem Christi Deus; et Christus, omne quicquid a Deo est, ut dicitur ad Rom. per diademata vero significantur victoriae, vel coronae victorum, vel ipsi victores, vel potestas eorum, quae est a Deo. Sapient. 5, accipient regnum decoris et diadema speciei de manu domini. Sap. 18, magnificentia tua in diademate capitis illius. Et hoc est, in capite ejus, idest in Deo. Diademata multa, idest victores multi, vel coronae multae. Disperget dans victoribus. Et bene multa, quia venit pugnare contra bestiam, quae habet septem capita, decem cornua, decem diademata, ut dicitur supra 13. Hanc bestiam Christus in sua passione superavit, et coronam sive diadema suum abstulit, et sibi imposuit, quia illos quos diximus possidebat: et qui erant quasi corona prius, Christus praedicando abstulit, et conversos ad fidem sibi coronam assumpsit et cetera. Quod bene significatum est 1 Paralip. 20, ubi legitur, quod David tulit coronam de capite Melchon, in qua invenit auri pondo talentum, et praetiosissimas gemmas, fecitque sibi diadema. Melchon interpretatur rex eorum. Et significat Diabolum, qui est rex superborum, sicut dicitur Job 41. Cujus corona sunt omnes mali, quos vel eorum aliquos Christus praedicando convertit ad fidem, et invenit in eis aurum, margaritas et gemmas ceterarum virtutum, quas ipsemet contulit eis, et sic eos sibi quasi diadema fecit. Cant. 4, veni coronaberis de capite Amana, de vertice Sanir, de vertice Hermon. Amana interpretatur iniquus. Sanir novitatem tollens, Hermon anathema verius. Et haec omnia significant Diabolum, de cujus capite coronatur Ecclesia, quando caput ejus conterunt, et decem auferunt peccatores, de quibus efficitur diadema domini, habens nomen scriptum, quod nemo novit nisi ipse. Glossa, quod hoc nomen est Deus homo vel Jesus: utrumque siquidem, nam ipsi soli convenit esse Deum et hominem. Unde Isa. 7, ecce virgo concipiet, et pariet filium, et vocabitur nomen ejus Emmanuel, idest nobiscum Deus. Item ipsi soli convenit esse Jesum, idest salvatorem, auctoritate, et mysterio. Ipse solus enim auctor, et minister est salutis humanae. Matth. 1, vocabis nomen ejus Jesum, idest salvatorem, auctoritate et mysterio. Ipse enim salvabit populum suum a peccatis eorum. De utroque nomine dicitur Gen. 32, cur quaeris nomen meum, quod est mirabile? Philipp. 2, humiliavit se factus obediens usque ad mortem: propter quod et Deus exaltavit illum, et donavit illi nomen, quod est super omne nomen. Hoc nomen scriptum dicitur duodecim literis, quod scripserunt Gabriel et Maria. Primam literam scripsit Gabriel, Mariam salutando. Ave, inquit, gratia plena. Scripsit et secundam, Mariam commendando. Dominus tecum, inquit, benedicta tu in mulieribus. Scripsit et tertiam idem Gabriel, Mariam consolando. Ne timeas, inquit, Maria, quia invenisti gratiam apud Deum. Scripsit et quartam, conceptum et partum divinum Mariae nunciando. Ecce, inquit, concipies in utero, et paries filium. Scripsit et quintam, nomen nascituri praenunciando: et vocabis, inquit, nomen ejus Jesum. Scripsit et sextam, ipsum describendo: hic erit magnus, et filius altissimi vocabitur. Scripsit et septimam literam, potentiam ejus praedicando: et dabit illi, inquit, dominus Deus sedem David patris ejus, et regni ejus non erit finis. Hae sunt septem literae, quas congrue scripsit Gabriel Archangelus in nomine pueri nascituri. Tamdem videns Maria, quod bene scriberet Gabriel, apposuit et ipsa manum. Et scripsit octavam literam, sapienter Angelo respondendo: quomodo, inquit, fiet istud? Scripsit et secundam, causam dubitationis assignando. Quomodo, inquit, quoniam virum non cognosco, idest me cognituram non propono. Nonam scripsit Gabriel responsione verissima dubitationis Mariae causam amovendo, et modum facti declarando. Spiritus sanctus, inquit, superveniet in te, et virtus altissimi obumbrabit tibi, scripsit et decimam literam, exempli positione Mariam dubiam certificando. Et ecce, inquit, Elisabeth cognata tua, et ipsa concepit filium in senectute sua. Scripsit etiam undecimam, auctorem totius negotii demonstrando, scilicet potentiam Dei. Quia, inquit, non erit impossibile apud Deum omne verbum: quasi dicat: hoc faciet potentia Dei, quae omnia potest. O Maria, quid facis? Quid tardas? Scribe duodecimam literam, et perfectum erit nomen ejus. Audivit me Maria, et credidit consilio, et scripsit ultimam literam, consensum suum adhibendo. Ecce, inquit, ancilla domini; fiat mihi secundum verbum tuum. Et perfecte statim scriptum est nomen ejus, quia statim verbum caro factum est, et habitavit in nobis, idest in natura nostra, ut vere possit dicere Maria, lingua mea calamus Scribae velociter scribentis. Vere velociter, quia ut dixit hoc, factus est Deus homo, quod est nomen scriptum. Ut dicit hic Glossa, Gabriel plures literas scripsit quam Maria. Novem enim scripsit, et Maria tres. Quia natura mulierum virginum est parum loqui, et plus audire: quae vere bene disposita fuit in Maria. Hae sunt duodecim horae diei, in quo, qui ambulat, non offendit, ut dicitur Joannis undecimo. Et vestitus erat veste aspersa sanguine. Ad literam, idest carne proprio sanguine cruentata, quem sexies fudisse creditur, pro nostra sanctificatione. Primo in circumcisione, Luc. 2. Secundo in prolixa oratione, quando factus est sudor ejus sanguineus, Luc. 27. Tertio in spinarum coronatione: ut creditur juxta patrum traditionem. Quarto in flagellatione ad columnam, Luc. 23. Quinto in manuum et pedum crucifixione. Sexto in lateris apertione, Joan. 19. De hac veste sic aspersa dicitur Gen. 37, tulerunt tunicam ejus, idest Joseph, et sanguine hoedi quem occiderant tinxerunt. Isa. 63, quis es iste qui venit de Edom, tinctis vestibus? Et infra, quare rubrum est indumentum tuum, et vestimenta tua quasi calcantium in torculari? Et respondet ibidem dominus: torcular calcavi solus, et aspersus est sanguis eorum, idest quem ipsi fuderunt, super vestimenta, et omnia indumenta mea inquinavi. Vel vestis aspersa sanguine, congregatio est martyrum, quorum sanguis pro Christo effusus est abundanter. Unde Psal. effuderunt sanguinem eorum tamquam aquam in circuitu Jerusalem. Gen. lavabit in vino stolam suam, et pallium suum in sanguine uvae. Et vocabitur nomen ejus verbum Dei, per quem pater omnia fecit: et dixit Joan. 1, omnia per ipsum facta sunt: idest verbum genuit, per quem omnia fecit. Per hoc nomen seu verbum innotuit mundo Deus pater, qui usque tunc extiterat incognitus. Unde Joan. 1, Deum nemo vidit unquam, nisi unigenitus Dei filius, qui est in sinu patris, ipse enarravit. Item Joannes 17, manifestavi nomen tuum hominibus, quos dedisti mihi de mundo. Et exercitus, martyrum, et omnium fidelium, qui sunt in caelo, idest Ecclesia, nomine, et numero, et merito sequebatur eum, per viam paupertatis, humilitatis, et charitatis, contra mundum, contra carnem, et Diabolum dimicantes. In equis albis. Glossa, idest in corporibus mundis, qui ab illicitis refrenantur, et stimulo charitatis ad bona incitantur. De quo stimulo dicitur 2 Corinth. 6, charitas Dei urget nos. De istis equis dicitur Habacuc 3, viam fecit in mari equis. Zach. 10, visitavit dominus exercituum gregem suum domum Juda, et posuit eos quasi equum gloriae suae in bello. Vestiti byssino albo et mundo, idest justitia, quae facit mentem albam per innocentiam, et mundam per operum evidentiam, quae sunt duae partes justitiae: scilicet, declinare a malo, et facere bonum, ut dicit Augustinus. Per primam est mens alba, per secundam munda, quae sola videt Deum, ut dicitur Matth. 5. Et de ore. Supra ostendit de potestate Christi in primo adventu. Hic incipit agere de potestate ipsius in secundo adventu ostendens, quod in utraque natura potens erit Christus tunc. Unde dicit, et de ore ipsius, idest Christi, procedit, idest procedet, gladius acutus. Glossa, idest divina sententia, intendens pravas cogitationes mentis, et illicitos motus corporis. Ezech. 5, sume tibi gladium acutum, radentem pilos, tam capitis quam corporis. Ezech. 21, gladius exacutus est. Bis dicit acutus, propter duplicem ejus usum: idest quia scindet interius et exterius, ut dictum est. Ut in ipso percutiat gentes, idest omnes peccatores, dicens, ite maledicti. Ideo dicitur Job 19, fugite a facie gladii, quia ultor iniquitatis est gladius. Vel de ore ipsius. Glossa, idest de praedicatoribus, qui sunt os domini, quia dominus loquitur per eos. Jerem. 15, si separaveris pretiosum a vili, quasi os meum eris. Procedit gladius acutus, idest sermo praedicationis: de quo dicitur Hebr. 5, vivus est sermo Dei, et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti. Prov. 30, omnis sermo Dei ignitus clypeus, quod est verbum Dei. Ut in ipso percutiat gentes. Glossa. Quosdam ad mortem, quosdam ad vitam. Isa. 11, percutiet terram virga oris sui, et ipse reget eas, Glossa: sanctos de virtute in virtutem, malos de vitio in vitium, in virga ferrea. Glossa, inflexibili justitia, quae tantummodo potest flecti per poenitentiam. Jerem. 18, si poenitentiam egerit gens illa a malo suo, quod locutus sum adversus eam, agam et ego poenitentiam super malum quod cogitavi ut facerem ei. Sed in futuro nullo modo poterit flecti. Proverb. 6, zelus et furor viri non parcet in die vindictae, nec acquiescet cujusquam sermonibus, nec recipiet pro redemptione dona plurima. Et ipse calcat, idest calcabit, torcular furoris irae Dei omnipotentis, Glossa: idest mortem, quae primo homini peccanti ab irato Deo illata fuit, sed Christo resurgente destructa fuit in ipso totaliter idest re, in nobis specie. 1 Corinth. 15, novissima inimica destruetur mors. Item Glossa, torcular, idest tribulationem, in qua dominus sanctos positos calcat, in gratia eos ampliat: quam Deus iratus Adae peccanti intulit, et quasi furibundus continuans furorem, idest effectum vindictae in propagine ejus extendit. Et in vestimento, idest in humanitate, qua quodammodo vestitur divinitas, juxta illud Hebr. inventus est, ut homo. Habet in femore suo, idest humanitate, seu carne qualibet ex patrum progenie, per quam femur designatur, habet scriptum indelebiliter, rex regum, et dominus dominantium: quasi dicat: etiam secundum humanitatem, ipse est rex, et dominus sanctorum qui se et alios regunt, et dominium exercent in subditos. Vel sic: et in vestimento, idest in sanctis novi testamenti qui per gratiam Baptismi fiunt vestis domini. Juxta illud Galat. 3, quicumque baptizati estis, Christum induistis. Isa. 49, vivit dominus, quia omnibus his velut ornamento vestieris. Et in femore suo, idest in antiquis patribus, a quibus duxit secundum carnem originem. Habet scriptum, calamo fidei. Rex regum, et dominus dominantium. Quia tam hi quam illi credunt Christum esse regem, et Deum universorum. Et vidi unum Angelum. Glossa: ostensa divinitate Christi, per quam poterit Diabolum expugnare, subdit admonitionem de praesenti, ut tali domino omnes fideles adhaereant, ut possint vitare poenas et gaudia adipisci. Dicit ergo, et vidi unum Angelum, idest praedicatorum coetum. Stantem in sole, idest perseverantem in aperta praedicatione, manentem in plenitudine cognitionis et dilectionis divinae, vel in ferventi tribulatione. Et clamavit voce magna, idest praedicatione aperta et secura et libera. Dicens omnibus avibus. Glossa, idest omnibus fidelibus qui agiles, et leves sunt in promotione bonorum operum, quorum conversatio in caelis est, Phil. 3. Qui volabant alis contemplationis, per medium caeli. Ad litteram discurrendo mentis intuitu, per omnes ordines Angelorum, considerando vel cogitando, quantus sit ardor in Seraphim, quanta lux in Cherubim, quanta discretio in thronis, quanta sublimitas in dominationibus, quanta dignitas in principatibus, quanta potentia in potestatibus, quanta virtus in virtutibus, quanta obedientia in Archangelis et Angelis. Contemplando etiam, et turmas patriarcharum, cuneos prophetarum, choros apostolorum, exercitus martyrum, collegia confessorum, choreas virginum, matronarum contubernia, conventus praedicatorum, coenobia monachorum et monialium. Deinde ascendendo ad reginam omnium beatissimam, Mariam dico, post quam venitur statim ad Christum. Juxta illud Cant. 3, in lectulo meo quaesivi per noctem quem diligit anima mea; quaesivi illum, et non inveni: surgam, et circuibo civitatem, idest caelum vel Ecclesiam, per vicos et plateas, idest per diversos ordines sanctorum, et quaeram quem diligit anima mea. Invenerunt me vigiles, qui custodiunt civitatem. Num quem diligit anima mea vidistis? Paululum cum pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea: invenerunt me vigiles, vel qui custodiebant. Volabant, studendo, praedicando. Per medium caelum, per concordiam utriusque testamenti, non in extremis. Manichaei tantum per novum, Judaei tantum per vetus testamentum volant; et ideo utrique sine virtute sunt, quia virtus in medio est. Quid autem clamet ostendit. Venite, per fidem, et congregamini, per bonam operationem. Vel venite bene operando. Et congregamini perseverando in bono. Ad coenam magnam Dei, idest quam Deus faciet suis. Luc. 13, homo quidam fecit coenam magnam: quae dicitur magna, tum propter magnitudinem convivantium, tum propter magnitudinem ferculorum, de quibus alibi dictum est; cum propter longitudinem temporis, quia aeterna erit coena illa. Ut manducetis carnes regum, et carnes tribunorum, et carnes fortium, et carnes equorum, et sedentium in ipsis, et carnes omnium liberorum et servorum, et pusillorum ac magnorum. Glossa, idest ut delectemini in cruciatu impiorum, tam majorum quam minorum. Per reges, intelliguntur majores principes saeculares, per tribunos, minores. Per fortes, mediocres. Per equos, subditos. Per sedentes, praelatos ecclesiasticos. Per liberos, clericos; et tales sunt liberi. Per servos, intelligitur laicus, qui tribunis et aliis subjacet. Vel per liberos, intelligitur absolutos a matrimonio. Per servos, conjugatos. Per pusillos, pusillanimes. Per magnos, superbos et ambitiosos. Et hoc totum sumptum est de Ezech. 39, ubi dicitur: dic omni volucri caeli et universis avibus, cunctisque bestiis agri, convenite, concurrite, properate undique ad victimam meam, quia ego immolo vobis, victimam grandem super montes Israel, ut comedatis carnes et bibatis sanguinem: carnes fortium comedetis, et sanguinem principum terrae bibetis, arietum, agnorum, taurorum, et altilium, et pinguium omnium; et comedetis adipem in saturitatem, et bibetis sanguinem in ebrietate de victima, quam ego immolabo vobis; et saturabimini super mensam meam de equo, et de equite forti, et de universis viris bellatoribus, ait dominus Deus. Et vidi bestiam et cetera. Haec est tertia pars capituli, in qua agitur de poena Antichristi et suorum. Et dicuntur hic quatuor. Primo causa poenae; scilicet pugna contra Diabolum dominum. Secundo poena exprimitur, scilicet mors aeterna, ibi, et apprehensa est. Tertio modus poenae, ibi, et vivi missi sunt. Quarto gaudium sanctorum de damnatione Antichristi et suorum, ibi, et omnes aves. Dicit ergo, et vidi bestiam, idest Antichristum crudelem et effrenatum. Et reges terrae. Glossa, idest apostolos ejus, sola terrena quaerentes. Et exercitus eorum, Glossa, idest omnes servientes ei. Congregatos unanimi militia. Ad faciendum praelium cum illo, idest contra Christum. Qui sedebat in equo, super carnem suam. Vel in equo, idest in choro praedicatorum qui sunt equus Christi. Job 39, numquid praebebis equo fortitudinem, aut circumdabis collo ejus hinnitum? Et cum exercitu ejus, idest contra sanctos. Unde Dan. 11, magnificabitur adversus omnem Deum, et adversus Deum deorum loquetur magnifica, et dirigetur, donec impleatur iracundia. Hoc autem praelium erit per tria: scilicet per blasphemias, per persecutiones, per miracula, sicut dicit Glossa. Unde Matth. 24, surgent pseudochristi, et pseudoprophetae. Apprehensa est. Hic exprimitur poena Antichristi et suorum. Unde dicit, et apprehensa est. Glossa, idest aeternaliter punita. Bestia, idest Antichristi. Et cum illa pseudoprophetae, qui bona futura promittebant servitoribus Antichristi. Et qui fecit signa coram ipso, idest quicumque fecit signa cum Antichristo, apprehensus est, idest punitus aeternaliter. Quibus signis seduxit, idest seorsum a rectitudine vitae et fidei duxit eos, idest credentes bestiae. Qui acceperunt characterem bestiae, idest confirmaverunt. Imaginem ejus, idest statuam ejus vel apostolos ejus, qui dicuntur imago ejus, quia repraesentant et comitantur eum. Vivi missi. Hic ostenditur modus poenae, quia vivi in Infernum mittentur, idest plus aliis punientur. Unde dicit, vivi missi sunt hi duo, scilicet bestia, et pseudoprophetae, et Diabolus, et corpus suum totum in stagnum ignis ardentis et sulphuris, idest in tormentum Inferni stabile et immobile, plenum ardore et foetore. Et dicuntur mittendi vivi in Infernum illi majores, quia scienter et ex certa malitia peccaverunt. Sicut illi de quibus dicit in Psalm. descenderunt in Infernum viventes. Deinde subjungit de poena minorum, quae re vera minor erit. Quia minus peccant minores, in eodem genere peccati, quam majores, aliis paribus: propter quod dicitur sapientiae sexto capitulo: exiguo concedetur misericordia, potentes autem potenter tormenta patientur, et fortioribus fortior instat cruciatio. Dicit ergo, et ceteri sequaces ejus, idest minores, occisi sunt, idest occidentur. In gladio sedentis super equum, idest sententia Christi. Qui procedit de ore ipsius, idest procedet in die judicii, quando dicet, ite maledicti et cetera. Matth. 21, et omnes aves. Hic ostendit gaudium sanctorum de punitione malorum; qui tamen non gaudent de poena, sed de justitia Dei impleta. Unde dicit, et omnes aves saturatae sunt de carnibus eorum, idest omnes sancti delectati sunt videndo poenas eorum. Psalm. laetabitur justus cum viderit vindictam. Isa. in fine, egredientur, ut videant cadavera virorum, qui praevaricati sunt in me; et erunt usque ad satietatem visionis omni carni. Brevis epilogus praemissorum. Apertio igitur caeli, est revelatio mysterii. Equus albus, homo Deus. Oculi sedentis, sapientia deitatis. Diademata multa. Praemia diversa. Nomen scriptum, deitatis bonum. Vestis sanguine aspersa caro sancta Christi passa. Exercitus caeli, omnes electi. Gladius acutus, sententia subtilis. Virga ferrea, justitia inflexibilis. Torcular uvae furoris irae, pressura divinae justitiae. Scriptura in veste et in femore, rex regum et dominus dominantium, perpetua potestas secundum humanam naturam assumptam. Unus Angelus, ordo praedicatorum universus. Vox magna, praedicationis instantia. Aves, Daemones. Coena, ultima poena. Bestia, Antichristus. Pseudo prophetae, falsorum doctorum chorus. Stagnum ignis, profundum damnationis. Occisio ceterorum, damnatio subjectorum. Saturatio avium de carnibus eorum, delectatio sanctorum de cruciatibus damnatorum.

[89036] Hugo de Sancto Charo (?), Super Apocalypsim, cap. 20 Et vidi Angelum et cetera. Dicta damnatione Babylonis et Antichristi et pseudo prophetarum et pseudo apostolorum, supponit hic Joannes damnationem ipsius Diaboli, ostendens causam damnationis eorum, et tempus, et auctorem, scilicet Christum, qui in humili adventu eum ligavit, et ideo multo fortius in secundo adventu, qui erit in virtute et majestate, poterit eum damnare. Dividitur autem istud capitulum in quatuor partes. In prima ostenditur auctor damnationis eorum, scilicet Christus. In secunda ostenditur damnatio obversionis datae potestatis, ibi, et cum consummati. In tertia ostenditur poena quam ex hoc promeretur, quod Antichristum et suos contra Ecclesiam congregabit et armabit, ibi, et descendit ignis. In quarta ostenditur generaliter poena totius corporis Diaboli, et ipsius Diaboli qui illos decipit, ibi, et vidi thronum. In prima parte sic procedit. Primo agit de ligatione Diaboli facta a Christo in primo adventu, et ostendit quanta libertas inde secuta est. Dicit ergo, et vidi Angelum, idest Christum, de quo Isa. 9, et vocabitur magni consilii Angelus, descendentem de caelo, idest carnem assumendo se humiliantem, in tantum ut de solio majestatis induerit saccum nostrae mortalitatis. Hic descensus fuit figuratus. Judic. 7, per descensum roris in vellus Gedeonis, area sicca manente. Vellus istud est beata virgo, quae repleta fuit gratia Dei, synagoga sicca manente. Psalm. descendet sicut pluvia in vellus, et sicut stillicidia stillantia super terram. Quia aliquae guttae gratiae, super aliquam partem inde ceciderunt. Hic descensus fuit significatus Dan. 3, per descensum Angeli in fornace, et tres pueros conservatos ab ustione ignis. Quia fecit medium fornacis quasi ventum flantem roris. Fornax est mundus igne tribulationum et tentationum accensus. Unde 1 Joannis 5, totus mundus in maligno, idest in malo igne, positus est, in quem Christus descendens, omnes fideles per tres pueros designatos, ab ardore tribulationum et tentationum liberavit, acerbitatem eorum temperando, adversarium refrenando, exemplum sustinendi docendo, sacramentorum gratiam conferendo, per doctrinam praedicationis erudiendo. Eccli. 43, obvians ros ab ardore veniente humilem efficit eum, scilicet ardorem. Sequitur: habentem clavem abyssi, idest potestatem super Diabolum ligandi et absolvendi eum quantum voluerit. Diabolus enim nihil potest nisi permissus. Crux etiam dicitur clavis, quae aperuit Paradisum, et clausit Infernum. Isa. 22, dabo clavem domus David super humerum ejus, et aperiet (Paradisum scilicet) et non erit qui claudat; et claudet (Infernum) et non erit qui aperiat. Supra 3, qui aperit, et nemo claudit et cetera. Et non solum super Diabolum habuit Christus potestatem, immo super omnia. Unde sequitur, et catenam magnam. Glossa, idest inevitabilem potentiam, qua omnia et omnes constringit. In manu sua, etiam cruci affixa, licet tunc non appareret. Unde Habacuc 3, cornua in manibus ejus; ibi abscondita est fortitudo ejus; ante faciem ejus ibi mors, idest Diabolus quem non latuit virtus divina, quoniam vinctum religavit eum. Hic ergo per catenam, Dei potentia designatur. Aliquando autem poena temporalis, aliquando etiam poena Inferni significatur nomine poenae, scilicet catenae. Unde Jerem. 28, catenas ligneas contrivisti, idest poenitentiam hic facere noluisti, et facies pro eis catenas ferreas, idest incurres poenas aeternas. Aliquando etiam ipsa peccata nomine catenae accipiuntur. Levitici 26, confregi catenas cervicum vestrarum, ut incederetis erecti. Et apprehendit. Ostensa Christi potentia, ostendit usum unum illius potentiae, scilicet alligationem Diaboli, quam facit in primo adventu. Unde dicit, et apprehendit, Christus scilicet draconem idest Diabolum. Serpentem antiquum. Diabolus dicitur draco, secundum Glossa, propter nocendi astutiam. Antiquus, propter consuetudinem longaevam, quia ab ipso initio nocere incepit. Unde Joan. 8, ille homicida fuit ab initio. Qui est Diabolus. Glossa, idest deorsum fluens, scilicet in eos, qui terram circa versantur: vel deorsum, idest de caelo corruit in Infernum. Item Diabolus, idest duos bolos faciens de peccatore. Unum de anima, alterum de corpore. Et Satanas. Glossa, idest adversarius, quia adversatur omnium bono, licet non semper impediat, quia non potest. Et ligavit eum. Glossa, idest priore potestate privavit, in parte scilicet, per mille annos, idest toto tempore quo numerus electorum impletur, hoc est usque ad tempus Antichristi. Et bene per mille annos tempus quo perficitur numerus electorum intelligitur. Componitur enim ex triplici denario: nam decies decem decies sunt mille: et sancti in triplici statu, idest conjugatorum, continentium, praelatorum, vel triplici, scilicet ante legem, sub lege, sub gratia, impleverunt Decalogum, ut impleretur numerus electorum. Sed contra hanc dispositionem videretur esse quod statim dicitur, scilicet quod oportet eum solvi modico tempore, scilicet tempore Antichristi, et tunc nondum erit impletus numerus electorum. Solutio. Illud modicum erit prope finem, et ideo non facit oppositionem cum toto: et hoc frequenter facit Scriptura per synecdochen a majori parte totum intelligens. Haec ligatio fuit signata. Tob. 8, ubi Raphael ligavit Diabolum in superioribus partibus deserti. Raphael siquidem medicina interpretatur, et Christum significat, qui est omnium medicina: de qua Eccli. 38, altissimus creavit de terra medicinam. Item Eccli. 43, medicina omnium in festinatione nebulae. Et misit eum in abyssum, idest in corda infidelium, ubi ejectus a fidelibus atrocius dominatur, ut dicit Glossa. Unde Matth. 8, si ejicis nos hinc, mitte nos in porcos. Non est enim aliud missio Christi, quam ejus permissio, qua permittit Diabolum dominari in malos. Et clausit Glossa, idest licentiam ingrediendi ei interdicit, ubi occulto Dei judicio. Job 38, quis conclusit ostiis mare? Idest Diabolum: quasi dicat: nullus, nisi Christus. Et signavit, Glossa, sigillum posuit, idest signum crucis, quod eum sic superat ut a fidelibus repellat, privans eum exercitio et usu potestatis suae. Unde Origenes, tanta est virtus crucis, ut si in mente fideliter habeatur, nulla libido, nulla peccati possit praevalere invidia; sed continuo ad memoriam ejus totius peccati et mortis fugiat exercitus. Unde Exod. 12, exterminator non poterat intrare domos super quarum postes erat sanguis agni. Ideo dicit sponsus ad sponsam, Cant. 8, pone me ut signaculum super cor tuum, ut signaculum super brachium tuum. Item signavit, quo ad scientiam. Quia Diabolus ante passionem Christi sciebat, quod omnes descenderent in Infernum; modo vero nescit etiam de illis, quos scit esse in peccatis; quia ignorat utrum poeniteant. Signavit, dico super illum. Hoc dicit, quia Diabolus omnino subjacet virtuti crucis, nihil potest nisi permissus a Christo, ut non decipiat amplius gentes, sicut solebat. Donec consummentur mille anni, Glossa, idest donec Antichristus veniat. Quia tunc fere erit impletus numerus electorum. Et post haec, idest post mille annos, idest appropinquante fine mundi, oportet, secundum Dei ordinationem, illum solvi, idest ejus potestatem, sicut prius, relaxari. Modico tempore, tribus annis et dimidio, quantum scilicet regnabit Antichristus; et ideo non est timendus quia tantum regnabit. Et vidi. Hic ostenditur quanta pax et libertas data fuit Ecclesiae post ligationem Satanae. Ipso enim ligato, soluta erit nostra ligatura: quae duplex est: scilicet una bene operandi ex saevitia ejus: alia scilicet necessitas descendendi in Infernum, et taliter duo ostendit hic Joannes. Primo quod reddita fuit libertas in Paradisum intrandi. Libertas autem bene operandi maxime consistit in bona ordinatione praelatorum ad subditos et subditorum ad praelatos. Ut scilicet praelati bene regant et judicent, et subditi humiliter et devote obediant. Dicit ergo. Et vidi, dracone ligato. Sedes, idest fideles subditos paratos ad obediendum. Et sedentes super eas majores bene regendo. Et judicium, idest auctoritas judicandi. Datum est illis, praelatis: et constat, quod a Deo a quo est omnis potestas. Unde Rom. 13, non est potestas nisi a Deo. Et non solum auctoritas judicandi data est praelatis; immo, et discretio, et executio quibusdam, et subditis gratia obediendi. Si autem esset, quod praelati bene regerent et subditi bene obedirent, bene esset ordinata Ecclesia et timeretur ab hostibus. Juxta illud Cant. 6, quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol; terribilis ut castrorum acies ordinata? Sic fuit aliquando in tempore Moysi, et etiam in statu primitivae Ecclesiae. Unde Cant. 1, equitatui meo in curribus Pharaonis assimilavi te, idest ordinavi equitatum meum contra currus et exercitus Pharaonis, idest Diaboli. Psalm. currus Dei decem millibus multiplex, millia laetantium, dominus in eis in Sinai in sancto. Adhuc esset ita si praelati bene regerent et magis intenderent regimini quam dominationi, et profectui quam honori, et officio quam otio. Juxta illud actuum 20, attendite vobis et vestris gregibus, in quo vos posuit spiritus sanctus episcopos regere Ecclesiam, quam acquisivit sanguine suo. Nota ordinem verborum istorum. Primo dicit, attendite vobis, deinde gregi, et postea sequitur, regimen Ecclesiae. Praelatus debet attendere sibi primo, ut peccata caveat, Eccles. 1, attende in illis, ne forte cadas et adducas animae tuae minorationem. Item Eccles. 11, attende tibi a pestifero, fabricat enim mala. Item debet sibi attendere ab hypocrisi. Unde Matth. 6, attendite ne justitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis, Luc. 12, attendite a fermento Pharisaeorum, quod est hypocrisis. Item debet attendere sibi ab avaritia, ne velit per officium pastorale divitias congregare, sed potius pauperibus erogare. Eccles. 5, noli attendere ad possessiones iniquas. Item Eccles. 34, quasi qui apprehendit umbram, et sequitur ventum: sic qui attendit ad visa mendacia. Item debet sibi attendere a fornicatione super omnia: Tob. 4, fili mi attende tibi ab omni fornicatione. Item debet sibi attendere a gula, Luc. 21, attendite ne forte graventur corda vestra et cetera. Proverb. 23, quando sederis, ut comedas cum principe, diligenter attende quae sunt posita ante faciem tuam. Hinc dicitur sacerdotibus, Lev. 10, vinum et omne quod inebriare potest non bibetis, quando intrabitis in tabernaculum testimonii, ne moriamini. Ideo maxime debet sibi attendere ne peccet praelatus, quia exemplo ejus subditi scandalizantur et ad peccatum trahuntur. Unde Eccles. 47, peccavit Jeroboam et peccare fecit Israel et dedit viam peccandi Ephraim. Gregorius in pastorali, qui curam animarum suscipiunt, et si nunquam perversa perpetrant, tot mortibus digni sunt quot ad subditos suos exempla perditionis transmiserunt. Item debet praelatus attendere sibi, ut virtutes habeat etiam excellentes; ut sicut excellit dignitate, sic excellat sanctitate, 1 Timoth. 6: et 2 Timoth. 2, juvenilia desideria fuge, sectare vero justitiam, pietatem, fidem. Item debet praelatus attendere adversarios, ut sciat qualiter resistat, 2 Paralip. 20, attendite omnes viri Juda, et qui habitatis Jerusalem; et tu rex Josaphat noli timere omnem hanc multitudinem. Item debet attendere gregi, ut bene pascat. Mich. 7, pasce populum domini in virga tua. 1 Petr. 5, pascite qui in vobis est gregem domini. Et Joan. 21, praecipitur Petro, ut pascat agnos et oves, idest majores et minores ter, idest verbo et exemplo et temporali subsidio. Et animas decollatorum. Hic ostendit Joannes aliam libertatem intrandi in Paradisum. Unde dicit: et animas decollatorum propter testimonium Jesu, quod reddebant de ipso, scilicet quod esset verus Deus contra Arium, et verus homo contra Manichaeum, et quod vere surrexit a mortuis contra Judaeum. Et quod venturus est judicare vivos et mortuos contra Sadducaeum. Et propter verbum Dei, idest propter Evangelium quod praedicabant, vel recipiebant. De hoc testimonio sanctorum dicitur Act. 7, reddebant apostoli testimonium resurrectionis domini nostri Jesu Christi cum fiducia, loquentes verbum Dei. Joan. 3, quod scimus loquimur, et quod vidimus testamur, et testimonium nostrum non accipitis. 1 Joan. 1, quod fuit ab initio, quod audivimus, quod vidimus, quod perspeximus et manus nostrae contrectaverunt de verbo vitae, et vita manifestata est et vidimus, et testamur et annunciamus vobis vitam aeternam. Has inquam animas vidi. Et etiam vidi eos qui non adoraverunt bestiam, idest Antichristum. Neque imaginem ejus, idest statuam ejus, vel apostolos ipsius. Neque acceperunt characterem ejus, idest signum ostensivum, quod essent de familia ejus: vel characterem, idest literas quibus se recognoscerent esse fideles ipsius. In frontibus suis. Glossa, idest manifesta confessione. Aut in manibus suis. Glossa, idest in operatione. Et vixerunt, post mortem corporis vita gloriae. Et regnaverunt cum Christo, in caelo, quod non fiebat ante adventum. Mille annis, idest aeternaliter. Forte Joannes loquitur hic tantum de gloria animarum ante judicium. Totum autem tempus quo debet impleri numerus electorum, postquam recipient animae corpora sua et regnabunt in aeternum, significatur hic per mille annos. Et notandum est quod dicit: vixerunt et regnaverunt. Non autem dixit: vivent et regnabunt, quia jam praesentialiter cum Christo vivunt et regnant animae sanctorum, ex quo interfecti sunt pro Christo, ut dicit Glossa. Quod est valde contra haereticos, qui dicunt, quod nullus intrat in caelum usque in diem judicii. Et ceteri mortuorum, idest illi inter mortuos qui non fuerunt de numero praedictorum, sed fuerunt mortui in anima per peccatum. Non vixerunt. Glossa, idest aeternas patientur poenas. Minus dicit et plus significat. Donec consummentur mille anni, idest usque in finem mundi: et tunc non desinet poena eorum, sed tunc resumptis corporibus punientur simul cum eis sine fine. Unde per mille annos significatur tempus praesens usque ad judicium, quo numerus electorum perficitur sicut jam diximus. Haec est resurrectio prima. Glossa, idest quod Diabolus ligatus est et quod homines resurgunt a peccatis, et quod ipsis mortuis statim animae fruuntur aeterna requie. Et dicitur haec resurrectio prima, respectu secundae, in qua corpus et anima simul glorificantur. In prima autem resurrectione sunt tria: scilicet exitus a peccato per poenitentiam: item profectus in bono per justitiam et introitus in gloriam immortalem, quo ad animam. Deinde ostendit Joannes dignitatem et utilitatem hujus resurrectionis; quia prima resurrectio introducit ad secundam quae est plena beatitudo, et liberat a morte secunda quae est aeterna damnatio. Unde dicit: beatus et sanctus est ille, qui habet partem in resurrectione prima. Beatus quidem est gloria animae jam adepta. Vel sanctus, idest in gratia firmus. Et bene dicit: qui habet partem. Quia haec resurrectio fit tantum secundum partem, idest in animam quae resurgit, non secundum totum, idest secundum corpus et animam. In his secunda mors non habet potestatem. Glossa, idest aeterna damnatio quae erit in corpore et anima. Et dicitur haec mors secunda quia sequitur ex prima quae est mors culpae, sicut effectus sequitur ex causa. Et vere in his non habet potestatem secunda mors, idest isti non moriuntur secunda morte. Sed erunt sacerdotes Dei et Christi. Glossa, laudes aeternas offerentes Deo auctori nostrae salutis, et Christo homini ministro nostrae redemptionis. Et regnabunt cum illo, idest seipsos et alios bene regent. Mille annis, idest toto tempore ab ortu Christi usque ad adventum Antichristi. Potest etiam hoc intelligi de gloria et regno animarum, quia in hoc tempore sine corporibus sunt in gloria aeterna. Et cum consummati et cetera. Secunda pars capituli; in qua ostenditur causa damnationis Diaboli, quae est abusus collatae sibi potestatis. Et dicuntur haec tria. Primum est de relaxatione potestatis. Secundum est de abusu relaxationis potestatis. Tertium est de refrenatione malignitatis ipsius, quia non permittitur praevalere sanctis, nec tantum nocere quantum vellet. Dicit ergo, et cum consummati fuerint mille anni, idest tempus praesens, solvetur Satanas de carcere suo, idest relaxabitur ejus potestas quae modo ligata est in cordibus reproborum, quae dicitur ejus carcer. Quia in eis habitat et non potest saevire in sanctos, sicut vellet. Et exibit. Ecce abusus relaxatae potestatis, quia desaeviet in sanctos plusquam ante. Et primo occulte, postea aperte. Unde dicit: et exibit, de malis ad bonos exercendo potestatem suam contra sanctos. Et seducet, idest a Christo ad se ducet. Gentes multas quae sunt super quatuor angulos terrae. Non omnes, sed multas et de omnibus aliquos. Gog et Magog. Dicunt quidam Judaei, quod sunt duae gentes quae habitant in oriente et in fine mundi, idest circa finem venient contra Jerusalem, ut expugnent eam, sed a suo Messia devincentur, et tunc reaedificabunt Jerusalem auream, et erunt in ea gloria magna, et ducent uxores et facient convivia, et sic mille anni erunt et postea transferentur in caelum. Alii dicunt quod sunt decem tribus ultra montes Caspios inclusae, unde non possunt exire sine difficultate magna, propter montes et propter custodiam quae non permittit eos exire a regina Amazonum, sub cujus jurisdictione vivunt: et dicunt has in Jerusalem ad suum Messiam, cum quo contra Ecclesiam Christi pugnabunt. Alii dicunt per Gog et Magog gentes intelligi. Alii Getas et Massagetas. Alii vero totum exercitum Antichristi, qui circa finem hujus saeculi impugnabit. Et alii dicunt per Gog significari illos qui habitant in tabernaculis. Per Magog illos qui habitant in civitatibus. Alii dicunt per Gog Antichristum significari et per Magog exercitum ejus. Nos autem magis volumus Glossis sanctorum adhaerere quam aliquid temere definire. Sed Glossa, per Gog intelliguntur illi per quos aperte persequetur Diabolus Ecclesiam; et forte erunt iidem qui prius occulte et postea aperte persequentur: et hoc extrahitur ex nominis interpretatione. Gog, interpretatur tectum et Magog detectum. Tamen Augustinus videtur velle, ut Gog sit nomen exercitus Diaboli. Magog vero refertur ad Diabolum, qui de tecto suo, idest de malis exibit ad bonos expugnandos. Augustinus autem sic, 20 de civitate Dei cap. 1. Gentes istae quas appellant Gog et Magog, non sunt sic accipiendae, tamquam sint aliqui in aliqua parte terrarum barbararum constituti sive quos quidam suspicantur Getas et Massagetas propter literas horum nominum primas, sive alios quos alienigenas. Sed per interpretationes nominum Gog tectum, Magog detectum intelligimus, gentes toto orbe terrarum diffusas. Gog enim tectum domus Diaboli est, Magog detectus Diabolus est qui procedit de domo. Secundum hoc sic construe literam. Exibit. Diabolus de malis ad bonos suam potentiam exercendo. Et seducet gentes multas quae sunt super quatuor angulos terrae, scilicet Gog, per quos prius occulte pugnabat, et postea Magog, detecto manifeste exiens. Et tunc congregabit eos, scilicet Gog et Magog, idest illos per quos occulte et illos per quos aperte pugnabat contra Ecclesiam. Sic per Magog et per Gog similiter accipitur populus malorum. Secundum etiam propter hoc intelligitur per Magog, Diabolus exiens ab eis. Gog et Magog, sunt gentes diversae, vel eaedem pugnantes contra Ecclesiam occulte et aperte, quas tempore Antichristi congregabit Diabolus contra Ecclesiam in praelium, idest faciet praelium contra Ecclesiam, quorum, scilicet Gog, numerus est sicut arena maris quae dicitur propter multitudinem et felicitatem et diversitatem. De hoc habetur Ezech. 38, hoc modo: fili hominis pone faciem tuam contra Gog et terram Magog, principem capitis Mosoc et Tubal. Et ascenderunt, idest ascendent superbiendo et aperte debacchando. Super altitudinem terrae. Glossa, idest omni orbe. Joel 1, gens ascendet super terram meam fortis et innumerabilis: dentes ejus ut dentes leonis, et molares ejus ut catuli leonis: posuit vineam meam in desertum, idest Ecclesiam, et ficum meam decorticavit. Ezech. 38, ascendens quasi tempestas veniet et quasi nubes, ut operiret terram. Et circumierunt. Hic ostenditur quod non permittitur Diabolus secundum suum desiderium dominari in sanctos, dicens: et circumierunt, idest circumient, vel circuibunt quasi invadentes etiam intrare non valentes. Castra sanctorum, idest sanctos paratos ad pugnam. Et ideo non potuerunt Daemones intrare. Genes. 32, castra Dei sunt haec. Et civitatem dilectam, a Deo, idest Ecclesiam unanimem et concordem in bello contra Diabolum et exercitum ejus. Et descendit ignis et cetera. Haec est tertia pars capituli, in qua ostenditur poena Diaboli quam meretur ex hoc quod Antichristum et suos contra Ecclesiam congregabit et armabit. Unde dicit: et descendit, idest descendet ignis a Deo. De caelo, idest carnis poena involvens omnes illos, qui significantur per ignem. Quia sicut igni nil nisi aqua potest resistere, ita illi poenae nil potest resistere nisi sola Dei potentia. Psalm. Ignis ante ipsum praecedet et inflammabit in circuitu inimicos ejus. Unde et hic sequitur: et devoravit eos, idest devorabit subito. 1 Thess. 4, cum dixerint pax et securitas, tunc repentinus superveniet interitus. Et Diabolus qui seducebat eos, per Antichristum et suos, missus est, idest mittetur in stagnum ignis et sulphuris, idest in tormentum Inferni, stabilis, ardens et foetens. Ezech. 38, ignem et sulphur pluant super eum et super exercitum ejus et super populos multos, qui cum eo sunt. Ubi bestia, idest Antichristus. Et pseudoprophetae, idest omnes complices ejus, qui mendaciter promittent felicitatem sibi: supple erunt cum eo. Et cruciabuntur die ac nocte, idest continue et sine interpolatione. Vel die et nocte. Quia ex luce quidem erit ibi aliquid, et ex tenebris erit excruciatus in saecula saeculorum, idest sine fine. Supra 14, fumus tormentorum ejus ascendet in saecula saeculorum. Et vidi thronum et cetera. Quarta pars capituli, in qua ostenditur poena Diaboli, quam meretur, ex hoc quod multos decepit. Et dicuntur hic tria: et primum pertinet ad Diaboli confusionem. Secundo ponitur resurrectio omnium et remuneratio eorum, secundum opera eorum. Tertio subjungitur damnatio Diaboli cum toto corpore suo. Primum quod pertinet ad confusionem Diaboli, tria continet: scilicet mundi destructionem in quo principatum habuit, vel cordium manifestationem, in quibus latuit et consilia sua contulit. Vel apertam Christi dominationem super ipsum et suos, contra quem ipsi pugnaverunt. Dicturus autem Joannes de mundi destructione, praemittit a quo fiat, scilicet a Christo sedente supra thronum, idest Ecclesiam, et gubernante, et defendente. Unde dicit, et vidi thronum magnum, idest Ecclesiam auctam, et virtutum sublimitatem magnam. Baruch 3, o Israel, quam magna est domus Dei et cetera. Candidum, per innocentiam. Vel secundum Glossam, per immortalitatem et impassibilitatem. Immortalitas ad dotes corporis, et impassibilitas ad dotes animae, quod jam habet Ecclesia in quibusdam re, et in aliis spe. Et sedentem super eum, idest super thronum. Videlicet supple, hoc est Christum Ecclesiae praesidentem, et ipsam regentem. Cant. 3, ferculum fecit Salomon de lignis Libani, idest ex puris fidelibus, columnas fecit argenteas, idest praelatos claros fama, sonoros doctrina, claros vita. Reclinatorium aureum, idest claustrales obedientes. Aurum enim ductile est, et ideo significat obedientiam. Ascensum purpureum, idest martyres, media charitate constravit, quia omnes istos sic ex amore sibi conjunxit. De hoc etiam throno dicitur 3 Reg. 10, fecit Salomon thronum de ebore grandem. A cujus conspectu, idest quo ad judicium praesentialiter veniente, fugit terra, et caelum, aereum a specie quam nunc habet. Quia tunc amittent speciem istam, quae mutabitur in melius. 1 Corinth. 6, praeterit figura hujus, non substantia. Et locus non est inventus ab eis. Glossa, scilicet a terra et caelo, secundum priorem statum: quasi dicat: forma quam habuerunt usque hodie non erit in eis. Per hoc, quod dicitur, fugit, nota quod non omnino peribunt caelum et terra, sed manebunt secundum substantiam: sicut qui fugit alium non ideo perit, sed a visu illius subtrahitur. Vel antonomastice, per caelum, intelliguntur maligni spiritus, qui in caelo fuerunt elati. Per terram mali homines terrenis dediti. Et tam hi quam isti fugient a facie domini ad judicium venientis accepta sententia definitiva, ite maledicti et cetera. Matth. 26. Et postea non invenitur amplius eorum locus, quem prius habuerunt, quia in Infernum retrudentur in perpetuum. Huic expositioni concordat illud Psal. vidi impium superexaltatum, et elevatum et cetera. Sequitur. Et vidi mortuos. Hoc est secundum, quod pertinet ad confusionem Diaboli: scilicet manifestatio cordium, in quibus ipse dominatur, et consilia sua committit. Unde multum confundetur, quia tunc aperte revelabitur ejus iniquitas. Dicit ergo et vidi mortuos, utraque morte, scilicet culpae et naturae, pusillos, et magnos, idest tam majores, quam minores stantes, resumptis corporibus, in conspectu throni, idest judicis, et omnium sanctorum, qui omnino videbunt merita singulorum, ut dicit Glossa, et cum domino judicabunt. Unde Sap. 3, judicabunt sancti nationes. Et libri aperti sunt, idest conscientiae, quae modo latent, tunc apparebunt omnibus. Quia, ut dicit Gregorius, mentem uniuscujusque ab oculis alterius corpulentia non abscondit. Daniel. 7, sedet judicium, et libri aperti sunt. 1 Corinth. 4, nolite ante tempus judicare, quousque veniat dominus, qui illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit consilia cordium. Vel libri aperti sunt, idest praecepta divina, quae modo clausa videntur, quia non attenditur quod sequitur ex impletione vel transgressione eorum; sed tunc aperientur, quia tunc videbunt omnes malos, per transgressione praeceptorum divinorum puniri, et bonos, propter impletionem eorum remunerari. 1 Corinth. 5, omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis, prout gessit, seu bonum seu malum. Et alius liber. Hoc est testimonium, quid faciet, ad confusionem Diaboli; scilicet aperta et evidens potestas Christi super Diabolum et membra ejus qui contra ipsum pugnaverunt. Unde dicit et alius liber, idest Christus, apertus est, idest aperietur, quia omnibus apparebit omnipotens, malos damnando, et bonos praemiando. Unde Psal.: cognoscetur dominus judicia faciens: beatus Bernardus: qui modo ignoratur injuriam patiens. Qui est vitae dator. Job 10. Vitam et misericordiam tribuisti mihi. Act. 17, ipse dat omnibus vitam et inspirationem. Vel qui est vitae, idest vivens, vel vita. Joan. 14, ego sum via, veritas, et vita. Eccles. 24, haec omnia liber vitae. Joan. 5, sicut pater habet vitam in semetipso, sic et dedit filio vitam habere in semetipso. Vel liber ejus est praescientia Dei sive dispositio divina, quae modo latet, sed tunc erit omnibus aperta. Quia tunc manifeste videbitur, qui sunt praesciti ad mortem, et qui praedestinati ad vitam. Augustinus aliter exponit; intelligens per libros apertos omnes sanctos, in judicio existentes. Per alium librum intelligens vim divinam, per quam unusquisque videbit et recolet omnia mala quaecumque cogitavit, dixit aut fecit. Unde liber ille alius idest vis divina alios libros aperiet, quia unusquisque suam conscientiam, et quicquid in eo latet, ostendet. Unde dicit Augustinus, 20 de civitate Dei cap. 14: libri intelligendi sunt sancti veteres et novi, ut in illis ostenderetur, cui Deus sua praecepta fieri misisset. Sed vis divina intelligenda est, qua fiet, ut unicuique opera sua bona vel mala cuncta in memoriam revocentur: quae nimirum vis divina libri nomen accepit. In ea quippe quodam modo legitur quicquid ea faciente recolitur. Secundum hoc sensus est, libri aperti sunt, idest in judicio manifeste visui, in quibus mali poterunt legere bona, quae facere debuerunt et neglexerunt, et alius liber apertus est, idest illa vis divina unicuique ostendens facta sua omnia, qui est vitae, idest Christi, vel Dei. Nam vis illa divina solius Dei est. Et judicati sunt mortui, idest mali morte culpae mortui, ex his quae scripta erant in libris, idest propriis conscientiis, vel in Scripturis divinis, vel in scientiis, quorum comparatione judicabuntur reprobi, legentes in eis, quae ipsi facere noluerunt, ut dicit Glossa. Secundum opera ipsorum, quia unicuique reddetur secundum meritum suum. Et dedit mare. Hic agitur expressius de resurrectione corporum, ostendens, quod quantumcumque dejecta fuerint corpora sanctorum, tunc vivificabuntur et glorificabuntur. Quod quidam non credunt, ut dicit Glossa. Et mare dedit, idest dabit mortuos, idest corpora mortuorum quae dejecta sive submersa fuerunt in mare. De quibus minus videtur inesse et inest, ergo et de quo majus. Et inde probatur per locum a minori, quod omnes resurgent, quia mare dedit, idest dabit, idest reddet, mortuos, qui in eo erant, idest eorum corpora, secundum Augustinum. Sic et mare idest saeculum dedit mortuos, tam bonos quam malos, qui in eo erant, idest erunt tunc. Hic enim loquitur Joannes, secundum Augustinum, de his qui vivi reperientur in judicio: et secundum hoc boni dicuntur mortui, bona morte, qua sancti moriuntur peccato vel mundo. De quibus dicitur Coloss. 3, mortui estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Mali vero dicuntur mortui mala morte, quae separat a Deo, qui est vera vita hominum: de quibus dicitur Matth. 8, dimitte mortuos sepelire mortuos suos. Sequitur. Et mors. Glossa, idest Diabolus. Et Infernus. Glossa, idest tenebrarum locus, dederunt, idest dabunt mortuos, idest animas mortuorum, qui in ipsis erant, idest quos tenebant violenter, vel secundum expositionem Augustini, mors et Infernus dederunt mortuos, qui in ipsis erant. Quia sicut inventi fuerunt a judice veniente, sic aderunt judicio. Illos qui erant in Inferno reddet Infernus. Illos qui vivi erunt, occidet ignis, qui praecedet faciem judicis, et statim resurgent, et sic illos reddet mors. Vel sic. Et mare, idest Baptismus, dedit mortuos, qui in eo erant, idest repraesentabit Deo infantes, et ceteros qui in fide baptizati erunt. Et mors et Infernus dederunt mortuos, qui in ipsis erant. Mortuos vocat illos, qui fidem receperunt, sed postea male vivendo in Inferno se deputaverunt: et omnes illos repraesentabunt in judicio. Et judicatum est de singulis secundum opera ipsorum, sine acceptione personae. Sap. 6, non subtrahet personam cujusquam dominus, qui est omnium dominator, nec verebitur magnitudinem cujusquam. Et Infernus. Glossa, idest profundi in vitiis, qui fecerunt de cordibus suis habitaculum Daemonum et locum tenebrarum. Et mors Glossa, idest Diabolus, primus auctor mortis, missi sunt, idest mittentur, in stagnum ignis, idest in profunditatem infernalis conflagrationis, idest in poenam stabilem et acerbam. Haec est mors secunda. Prima mors est peccatum, quo separatur Deus ab anima. Isa. 59, iniquitates vestrae diviserunt inter vos, et Deum vestrum. Sap. 1, perversae cogitationes elongant se a Deo. Secunda mors est supplicium aeternum, quo utrumque, idest corpus et anima, separantur a gloria. Isa. 26: tollatur impius ne videat gloriam Dei. Qui cavet primam mortem, non incurret secundam. Unde supra 3, qui vicerit, non laedetur a morte secunda. Et qui non est inventus in libro vitae scriptus, stylo praedestinationis, quo scribuntur tantum electi, missus est in stagnum ignis, idest in Infernum, ubi est ignis stabilis, idest inextinguibilis, qui scilicet nec extinguet nec extinguetur. Epilogus praemissorum. Angelus, itaque est Christus; descensio Angeli incarnatio verbi; catena magna, potestas divina, ligatio Diaboli, cohibitio nocendi. Mille anni, tempus a Christo, usque ad adventum Antichristi. Sedes, subditi, sedentes, praelati. Ceteri qui non vixerunt mortuorum, reprobi, qui jam perierunt. Resurrectio, prima, justificatio in anima. Mors secunda, damnatio aeterna. Solutio Diaboli, relaxatio nocendi. Congregatio Gog et Magog in praelium, exercitatio malorum ad persequendum. Ignis et sulphur, incendium foetentis damnationis; thronus, Ecclesia; libri apertio, conscientiarum revelatio: mortui, judicati ex scriptis in libro vitae: damnatio malorum, ex comparatione justorum: stagnum ignis, profunditas damnationis.