Thomas de Aquino, Super Evangelium S. Matthaei lectura, cap. 1-2 [Reportatio Petri de Andria]

Sancti Thomae de Aquino

Super Evangelium S. Matthaei lectura

a capite I ad caput II

Reportatio Petri de Andria

Textum Taurini 1951 editum
et automato translatum a Roberto Busa SJ in taenias magneticas
denuo recognovit Enrique Alarcón atque instruxit

Caput 1

Lectio 1

[87324] Super Mt.*, cap. 1 l. 1 Inter Evangelistas Matthaeus praecipue versatur circa humanitatem Christi: unde secundum Gregorium per hominem significatur in figura quatuor animalium. Per humanitatem autem Christus in mundum introivit, progressus est, et exivit. Et ideo dividitur totum Evangelium in tres partes. Primo enim agit Evangelista de Christi humanitatis in mundum ingressu; secundo de eius processu; tertio de eius egressu. Secunda pars incipit cap. III, 1, ibi in diebus autem illis venit Ioannes Baptista praedicans in deserto Iudaeae. Tertia, capite XXI, 1 et cum appropinquassent Ierosolymis et venissent Bethphage ad montem oliveti. In prima parte duo facit: primo describitur Christi generatio; secundo ipsius generationis subditur manifestatio, cap. II, ibi cum natus esset Iesus in Bethlehem Iudae in diebus Herodis regis. In prima parte tria facit: primo enim quasi titulus totius libri praeponitur, cum dicitur liber generationis Iesu Christi; secundo patrum series texitur, Abraham genuit Isaac; tertio cum dicitur Christi autem generatio sic erat, generatio Christi in speciali describitur. Titulus autem qui praemittitur, est iste liber generationis Iesu Christi. Et videtur esse oratio imperfecta. Ponitur enim ibi nominativus sine verbo; sed non est. Matthaeus enim Evangelium Hebraeis conscripsit, et ideo in scribendo morem Iudaeorum servavit. Consuetum est autem apud Hebraeos sic loqui, sicut cum dicitur: visio Isaiae filii Amos, subauditur, haec est nec oportet apponere. Ita hic cum dicitur liber generationis, subauditur, hic est. Et hic etiam modus loquendi consuetus est apud nos: si enim velimus aliquem librum intitulare, dicitur Priscianus maior vel minor; nec oportet apponere hic est vel incipit. Item quaeritur, cum parva particula istius libri sit de generatione Christi, quare intitulavit librum suum sic. Et dicendum, quod Matthaeus, qui scripsit Hebraeis, in scribendo modum Hebraeorum servavit. Consuetum est autem apud Hebraeos libros suos a principio intitulare, sicut dicitur Genesis, quia ibi agitur de generatione; unde Gen. V, 1: hic est liber generationis Adam. Et liber Exodi, quia in prima parte agitur de exitu filiorum Israel de Aegypto. Sed quaeritur quare additur Iesu Christi. Et dicendum quod secundum apostolum, I Corinth. XV, 22, sicut in Adam omnes moriuntur, ita in Christo omnes vivificabuntur. Viderat autem Matthaeus librum primum veteris testamenti, in quo agitur de generatione, in quo dictum est cap. V, 1, hic est liber generationis Adam. Ut ergo novum testamentum, in quo agitur de regeneratione et restauratione, ei responderet per oppositum, dicit liber generationis Iesu Christi, ut ostenderet quod idem est auctor utriusque. Hic autem quaeritur de hoc quod hic dicitur liber generationis Iesu Christi. Contrarium enim habetur Isa. LIII, 8, ubi dicitur, generationem eius quis enarrabit? Sed sensus est, secundum Hieronymum, quod in Christo est duplex generatio. Scilicet divina, quae enarrari non potest: quia etsi aliquo modo dicimus filium genitum, modum tamen quo gignitur, nec homo, nec Angelus potest comprehendere. Alia autem est humana, de qua agit, sed tamen in hac etiam generatione sunt multa difficilia. Et ideo, secundum Remigium, perpauci sunt qui possint eam enarrare. Item quaeritur de hoc quod dicit generationis, cum hic plures texantur generationes. Sed dicendum, quod licet multae enumerentur generationes, omnes tamen introducuntur propter unam, scilicet propter generationem Christi, de qua inferius: Christi autem generatio sic erat. Describitur autem ille cuius generatio texitur primo a nomine, cum dicitur Iesu; secundo ab officio, cum dicitur Christi; tertio ab origine, cum dicitur filii David, filii Abraham. Quamvis autem fuerint et alii, qui vocati sunt Iesus, sicut Iesus filius Nave, de quo Eccli. XLVI, 1: fortis in bello Iesus Nave successor Moysi in prophetis, et alius circa aedificationem templi, de quo in Zach. III, 1, isti tamen fuerunt Iesus nominales et figurales, inquantum scilicet figurabant istum. Ille Iesus introduxit populum Israel in terram promissionis; sed iste Iesus, idest salvator noster, non in terram carnalem, sed introducit nos in caelestem; Hebr. XII, 2: ipsum enim habemus auctorem, et consummatorem in sanguine eius et cetera. Et recte dicitur Iesu, quod nomen convenit ei secundum utramque naturam, scilicet divinam et humanam. Secundum quidem humanam in carne sua passus est, et explevit mysterium nostrae redemptionis: et cum passio illa non haberet efficaciam nisi ex virtute divinitatis adiunctae, propter hoc dicitur infra: vocabitur nomen eius Iesus: ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Sed quaeritur quare dicit Christi. Nonne suffecisset Iesu? Respondeo, hoc ideo factum esse, quia, ut dictum est, et alii vocati sunt Iesus. Ab officio autem describit eum, cum dicit Christi, idest uncti. Nota autem tres unctiones in veteri lege. Unctus enim est Aaron in sacerdotem, Levit. VIII, 11. Unctus est Saul a Samuele in regem, I Reg. X, 1, et David, I Reg. XVI, 13. Unctus est et Eliseus in prophetam, III Reg. c. XIX, 16. Quia ergo Christus fuit verus sacerdos in Psal. CIX, 4: tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech etc., et rex et propheta, ideo dicitur recte Christus, propter tria officia quae ipse exercuit. Filii David, filii Abraham. Hic est duplex quaestio, scilicet de numero, et de ordine. Ad primum, quare istos duos nominavit. Propter illam rationem quae in prologo dicta est, quod Abraham propheta fuit. Gen. XX, 7 dixit dominus ad Abimelech regem Gerarae: redde uxorem viro suo, quia propheta est. Item fuit sacerdos, Genes. XV, 9, dum implevit officium sacerdotis, offerendo scilicet hostiam domino: sume, inquit, mihi vaccam triennem et cetera. David autem propheta fuit, sicut patet Act. II, 30. Fuit etiam rex, sicut patet II Reg. II, 4. Quia ergo Christus fuit rex, et propheta, et sacerdos; ideo recte dicitur filius istorum. Si enim solum Abraham nominasset, non signaretur quod Christus rex fuisset. Item si solum David, non denotaretur in Christo sacerdotalis dignitas; et ideo utrumque posuit. Ad secundum dicendum quod, secundum Hieronymum, David praeponitur, et commutatur ordo propter necessitatem texendi genealogiam; si enim primo diceret filii Abraham, secundo filii David, oporteret secundo repetere Abraham, ut continuaretur ordo genealogiae. Secundum Ambrosium autem dicendum, quod David praeponitur ratione dignitatis; ad David enim facta est repromissio de ipso capite, cum dicitur Ps. CXXXI, 11: de fructu ventris tui ponam super sedem tuam. Sed ad Abraham de membris, scilicet de Ecclesia; unde Genes. XXII, 18: in semine tuo benedicentur omnes gentes terrae. Hic notandum, quod multi fuerunt terrores de Christo. Quidam enim erraverunt circa eius divinitatem, sicut Paulus Samosatenus, Photinus, et Sabellius; quidam circa humanitatem; et quidam circa utramque. Alii autem erraverunt circa eius personam. Circa humanitatem eius primus erravit Manichaeus, qui dixit eum non verum corpus, sed phantasticum accepisse. Contra quod est quod dicit dominus Luc. ult., 39: palpate, et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere. Secundo post eum erravit Valentinus, qui dixit eum corpus caeleste secum attulisse, non de virgine assumpsisse, sed per eam sicut aquam per canale transisse. Sed contra est quod dicitur Rom. c. I, 3: qui factus est ei ex semine David secundum carnem. Tertius error fuit Apollinaris, qui dixit eum tantum accepisse corpus, et non animam, sed loco animae habuisse divinitatem. Sed contra est quod frequenter dicitur: nunc anima mea turbata est. Sed propter hoc ipse idem mutavit postea opinionem, et dixit Christum habuisse animam vegetabilem et sensibilem, non tamen rationalem, sed loco eius divinitatem. Sed tunc sequeretur inconveniens, quod Christus non esset plus homo quam unum brutum. Hos autem errores quasi quadam sorte diviserunt sibi quatuor Evangelistae. Marcus enim et Ioannes principaliter errores illos, qui sunt circa divinitatem, destruxerunt; unde Ioannes in principio statim dixit: in principio erat verbum. Et Marcus exorsus est sic: initium Evangelii Iesu Christi filii Dei, non dixit filii Abraham. Matthaeus autem et Lucas illos, qui circa eius humanitatem sunt errores, destruunt in principio. Unde nota quod in hoc quod dicitur filii David, filii Abraham, omnes errores qui fuerunt circa Christi humanitatem excluduntur. Filius enim non dicitur alicuius aliquis, nisi per generationem univocam, quae est secundum convenientiam in specie. Quantumcumque enim aliquid generetur ex homine, nisi participet eamdem specie naturam, numquam dicitur filius, sicut patet de pediculis et huiusmodi. Si igitur Christus est filius David et Abraham, oportet eum habere eamdem naturam ratione eiusdem speciei; non autem haberet eamdem naturam secundum speciem, si non haberet corpus verum et naturale, nec si illud de caelo attulisset; nec etiam si careret anima sensitiva, sive rationali. Unde patet exclusio omnis erroris.

Lectio 2

[87325] Super Mt.*, cap. 1 l. 2 Proposito titulo, hic series genealogiae texitur: et dividitur in partes tres, secundum tres quaterdenarios quibus dicta genealogiae series texitur. Primus quaterdenarius est ab Abraham usque ad David, qui procedit per patriarchas. Secundus procedit a David usque ad transmigrationem Babylonis, qui procedit per reges. Tertius a transmigratione Babylonis usque ad Christum, qui incipit a ducibus, et procedit per personas privatas. Secunda, ibi David autem rex genuit Salomonem. Tertia, ibi et post transmigrationem Babylonis et cetera. Prima dividitur in tres. Primo enim ponuntur patres qui fuerunt ante ingressum in Aegyptum; secundo ponuntur illi qui fuerunt in ipso exitu, et terrae promissionis ingressu; tertio illi qui fuerunt post ingressum terrae promissionis. Dicit ergo primo Abraham genuit Isaac. Hic considerandum est, antequam ulterius procedamus, quod duo Evangelistae generationem Christi secundum carnem prosequuntur, scilicet Lucas, et Matthaeus; sed differenter. Et haec differentia attenditur quantum ad quinque. Primo enim differunt quantum ad situm; secundo quantum ad ordinem; tertio quantum ad modum; quarto quantum ad terminum; quinto quantum ad personas numeratas. Primo dico quod differunt quantum ad situm: quia Matthaeus generationem Christi in principio Evangelii incipit texere; Lucas autem non in principio, sed post Baptismum. Et ratio huius est, secundum Augustinum, quoniam Matthaeus generationem Christi carnalem suscepit describendam, et ideo statim in principio debuit eam ponere. Lucas autem maxime intendit commendare in Christo personam sacerdotalem: ad sacerdotem autem pertinet expiatio peccatorum, et ideo post Baptismum, in quo fit peccatorum expiatio, convenienter a Luca ponitur Christi generatio. Secundo autem, Lucas et Matthaeus in texendo genealogiam Christi differunt quantum ad ordinem: quia Matthaeus texit Christi generationem incipiendo ab Abraham, et descendendo usque ad Christum, Lucas autem incipit a Christo et ascendendo procedit usque ad Abraham et etiam ultra. Et ratio est quia, secundum apostolum, Rom. IV, 25, in Christo fuerunt duo, scilicet humilitas suscipiendi defectus naturae nostrae, et potestas divinitatis et gratiae, per quam nos ab huius defectibus expiavit; Rom. VIII, 3: misit Deus filium suum in similitudinem carnis peccati, propter primum, et de peccato damnavit peccatum in carne, propter secundum. Matthaeus ergo, qui intendit generationem Christi carnalem, per quam descendit usque ad infirmitatis nostrae assumptionem, congrue eius generationem descendendo describit. Sed Lucas, qui in ipso commendat sacerdotalem dignitatem, per quam Deo reconciliamur, et ipsi Christo unimur, congrue ascendendo procedit. Tertio differunt quantum ad modum: quia in enarratione genealogiae Matthaeus utitur hoc verbo genuit, sed Lucas hoc verbo fuit. Et hoc est, quia Matthaeus in tota enarratione sua non ponit nisi patres carnales; sed Lucas ponit multos patres secundum legem, sive per adoptionem. Praeceptum enim fuit in lege quod si aliquis moreretur sine filiis, quod frater eius acciperet sponsam eius, et generaret sibi filios: unde filii illi non erant eius qui generabat, sed per quamdam adoptionem imputabantur priori. Unde Lucas, qui ponit multos filios genitos per adoptionem, non dicit genuit, sed fuit; quia quamvis ipsi eos non generassent, eorum tamen per quamdam adoptionem erant. Matthaeus autem, qui ponit solum patres carnales, dicit genuit. Ratio autem huius est quia, sicut dictum est, Matthaeus versatur maxime circa Christi humanitatem. Et quia secundum carnem natus est ex patribus carnalibus, ideo in genealogia Matthaei nullus ponitur, qui non fuerit pater carnalis. Lucas autem commendat maxime in Christo sacerdotalem dignitatem, per quam adoptamur in filios Dei; et ideo non solum carnales, sed etiam legales patres posuit. Quarto differunt quantum ad terminum: quia Matthaeus generationem suam incipit ab Abraham, et protendit usque ad Christum; Lucas autem a Christo, non solum usque ad Abraham, sed etiam usque ad Deum. Cuius ratio potest sumi ex hoc quod Matthaeus scripsit Hebraeis. Hebraei autem maxime gloriabantur de Abraham, Ioan. VIII, 33: semen Abrahae sumus, qui fuit primum credendi principium; et ideo Matthaeus ab Abraham incepit. Lucas autem scripsit Graecis, qui nihil de Abraham sciebant nisi per Christum: si enim non fuisset Christus, nihil unquam scivissent de Abraham; et ideo Lucas incepit a Christo, et terminavit non solum in Abraham, sed in Deum. Quinto differunt quantum ad personas enumeratas: quia in tota serie genealogiae Lucae nulla prorsus de muliere fit mentio; in Matthaeo autem aliquae interponuntur mulieres. Cuius ratio est, secundum Ambrosium, quia Lucas, sicut dictum est, commendat maxime sacerdotalem dignitatem; in sacerdote autem maxima requiritur puritas. Matthaeus autem eius texit generationem carnalem: et ideo ibi ponuntur aliquae mulieres. Notandum tamen quod in tota genealogia Matthaei non ponuntur nisi mulieres peccatrices, vel quae in aliquo fuerant peccato notatae, sicut Thamar, quae fornicata est, Gen. XXXVIII, 24, et Ruth, quae fuit idololatra, quia gentilis, et uxor Uriae, quae fuit adultera, II Reg. XI, 2 ss. Et hoc ad designandum, secundum Hieronymum, quod ille cuius genealogia texitur, intravit propter peccatores redimendos. Alia ratio tangitur ab Ambrosio, scilicet ut tolleretur confusio Ecclesiae. Si enim Christus ex peccatoribus nasci voluit, non debent infideles irridere, si peccatores ad Ecclesiam veniant. Alia ratio potest assignari, credo secundum Chrysostomum, ut ostendatur imperfectio legis: et quod Christus venit legem implere. Per hoc enim quod tanguntur quaedam mulieres peccatrices, denotatur quod illi, qui erant maximi in lege, erant peccatores; sicut David et Iudas. Et in hoc designat imperfectionem aliorum. Si enim isti fuerunt peccatores, multo magis et alii; Rom. III, 23: omnes peccaverunt, et egent gloria Dei. Et ideo isti ponuntur in generatione Christi, ut designetur, quod ipse legem impleverat. Nota tamen quod istae mulieres quamvis fuerint omnes peccatrices, non tamen pro tempore illo quo texitur earum genealogia, sed iam erant mundatae per poenitentiam. Dicit ergo Abraham genuit Isaac. Notandum primo, quod hic duo sunt consideranda secundum litteram, sive sensum litteralem. Primo, quod per patres istos positos designatur Christus; secundo, quod etiam ista referuntur, et possunt referri, ad instructionem nostram. Dicit ergo primo Abraham genuit Isaac. Et hoc habetur Genes. XXI. Isaac autem genuit Iacob, Genes. XXV. Iacob autem genuit Iudam et fratres eius. Hic quaeritur, cum Abraham alium habuerit filium quam Isaac, scilicet Ismael, et similiter Isaac, quare non fit mentio de eis, sicut hic dicitur Iudam et fratres. Item, quare magis exprimitur Iudas ex nomine, quam alii. Ratio est, quia Iudas et fratres eius sub cultura unius Dei permanserunt: et ideo de eis fit mentio in generatione Christi, non autem Isaac, et Ismael, nec Iacob, et Esau. Ad secundum, quod hoc fuit ut impleri ostenderetur in Christo prophetia Iacob, Genes. XLIX, 10: non auferetur sceptrum de Iuda, et dux de femore eius, donec veniat, qui mittendus est: et ipse erit expectatio gentium. Manifestum enim est quod de Iuda ortus est dominus, ut dicitur Hebr. VII, 14; et ideo fit magis mentio de ipso quam de aliis. Iudas autem genuit Phares et cetera. Hic quaeritur, cum dominus non sit natus de Zaram, sed de Phares, quare fit mentio de eo. Item, quare nominaliter exprimitur. Prius enim dixit fratres eius, quare ergo expressit nomen Zaram? Et dicendum, secundum Ambrosium, quod hoc in mysterio factum est. Ad cuius evidentiam nota historiam, quae habetur Genes. XXXVIII, quod in partu Thamar prior apparuit Zaram, in cuius manu obstetrix ligavit filum coccineum dicens: iste egredietur prior, et ideo vocavit nomen eius Zaram: postea illo retrahente manum egressus est alter, dicente obstetrice: quare propter te divisa est maceria? Zaram autem, qui prior apparuit, significat populum Iudaeorum, in cuius manu obstetrix filum coccineum ligavit, hoc est circumcisionem, quae fiebat cum sanguinis effusione. Sed illo retrahente manum etc. egressus est alter: quia caecitas ex parte contigit in Iudaeis. Sic enim populus gentilis divisus intravit in lucem fidei, egressus de vulva ignorantiae et infidelitatis. Secundo notandum, quod per patres positos in generatione Christi signatur Christus ratione vel nominis, vel facti, vel alicuius alterius, sicut per se patet. Abraham enim interpretatur pater multarum gentium, et significat Christum, de quo Hebr. c. II, 10: qui multos filios in gloriam adduxerat. Item Abraham ex praecepto domini exivit de terra sua, Gen. XII, 4, et Christus est, qui dixit, Ierem. XII, 17: reliqui domum meam, dimisi haereditatem meam et cetera. Similiter Abraham, qui risit dicendo: nunc risum fecit mihi dominus, Gen. XXI, 6, et Christus est, in cuius nativitate non solum uni personae, sed toti mundo gaudium nuntiatur; Luc. II, 10: ecce evangelizo vobis gaudium magnum, quod erit omni populo, quia natus est vobis hodie salvator, qui est Christus dominus. Similiter per Iacob, et ratione interpretationis, et ratione facti, sicut patet in hoc, quod supposuit lapidem, idest duritiem crucis, capiti suo. Similiter per Iudam, et Phares, qui interpretatur divisio: ipse enim dividet oves ab hoedis, infra XXV, 32. Moraliter autem in istis generationibus designatur status nostrae iustificationis, secundum sex quae requiruntur ad iustificationem. Scilicet fides per Abraham iustificatum ex fidei iustitia; alibi enim ipse principium dicitur fidei; Rom. IV, 11: ut sit pater omnium credentium per praeputium. Isaac spes, quia interpretatur risus; Rom. XII, 12: spe gaudentes. Iacob caritas, qui duxit duas uxores, Liam, quae interpretatur laborans, et Rachel; idest duas vitas, quae sunt in caritate secundum duo praecepta: contemplativa enim delectatur in Deo, activa autem est per quam subvenitur proximo. Iudas, confessio, quae duplex est: fidei, Rom. X, 10: corde creditur ad iustitiam; ore autem confessio fit ad salutem, et peccatorum: confitemini alterutrum peccata vestra, Iac. V, 16. Ex hoc autem sequitur duplex effectus, scilicet destructio vitiorum, quae per Phares designatur, et origo virtutum, quae significatur per Zaram. Et ista oriuntur de Thamar, quae interpretatur amaritudo; Isa. XXXVIII, 15: recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine animae meae. Phares autem genuit Esron. Hic ponitur series genealogiae patrum, qui nati sunt in Aegypto, vel in exitu eius. Sicut enim per Phares, qui interpretatur divisio, significatur Christus, infra XXV, 32: separabit agnos ab hoedis, ita per Esron, qui interpretatur sagitta, vel atrium. Dicitur enim sagitta propter efficaciam praedicationis, qua audientium corda penetravit; Psalm. XLIV, 6: sagittae tuae acutae, populi sub te cadent in corda inimicorum regis. Atrium autem propter latitudinem caritatis, qua non solum amicos, sed etiam inimicos dilexit; Rom. V, 10: cum inimici essemus, reconciliati sumus Deo per mortem filii eius; Isa. LIII, 12: ipse pro transgressoribus rogavit; et idem Luc. XXIII, 34: pater, dimitte illis: non enim sciunt quid faciunt. Esron autem genuit aram. Aram autem interpretatur electus, vel excelsus: Isa. XLII, 1: ecce puer meus, et ipse est excelsus super omnes; Ephes. I, 21: ipsum constituit super omnem principatum. Aram autem genuit Aminadab, qui interpretatur spontaneus. Ipse est in cuius persona dicit Psalmista LIII, 8: voluntarie sacrificabo tibi, et confitebor nomini tuo, quoniam bonum est, domine; et Isa. LIII, 7: oblatus est, quia ipse voluit, et non aperuit os suum etc., Io. VI, 38: non veni facere voluntatem meam, sed eius qui misit me. Aminadab autem genuit Naasson, qui interpretatur augurium vel serpentinum: quia Christus non solum praesentia, sed etiam praeterita, et futura cognovit; ad Hebr. IV, 13: omnia nuda et aperta sunt oculis eius. Item serpentinum propter prudentiam; prudentia enim attribuitur serpenti, infra X, 16: estote prudentes sicut serpentes; Iob XII, 16: ipse novit decipientem et eum qui decipitur. Nota quod iste Naasson fuit in tempore Moysi, et exivit cum eo de Aegypto, et fuit unus princeps in tribu Iuda in deserto, sicut habetur in Numer. I, 7. Sed advertendum, quod Exodi XIII, 18, ubi nostra littera habet, filii Israel ascenderunt armati de Aegypto, aquila transtulit instructi, propter aequivocationem; melior est autem littera Septuaginta: filii Israel quinta generatione exierunt de Aegypto. Sed contra. Naasson iste non fuit quintus a Iacob, sed septimus, sicut patet computando Iacob, Iudam etc. usque ad Naasson. Ergo non quinta, sed septima generatione. Sed dicitur quod non est computandum per tribum Iuda, sed per tribum levi, sub cuius ductu exierunt filii Israel de Aegypto; Ps. LXXVI, 21: deduxisti sicut oves populum tuum in manu Moysi et Aaron. Et patet quod tantum sunt quinque generationes. Iacob enim genuit levi, levi autem genuit Caath, Caath genuit Amram, Amram autem genuit Moysen et Aaron, sicut patet Exod. II; et sub Moyse exierunt de Aegypto. Ubi nota quod inter omnes tribus magis multiplicabatur tribus Iuda: et hoc quia ex ea erant reges futuri, qui debebant pugnare. Inter omnes autem minus multiplicabatur tribus levi: et hoc quia praeordinata erat ad officium divinum, et sacerdotium, ad quod pauciores sufficiebant. Et ideo vult quod etiam computando per tribum Iuda, sit verum quod dicitur Gen. XV, 16: quinta generatione revertentur huc. Dicit ergo Hieronymus, illud quod ibi dicitur, intelligendum esse computando per tribum levi; quod autem hic dicitur, per tribum Iuda. Phares enim ipse cum Iacob et Iuda patre suo intravit in Aegyptum. Et ideo istae generationes non sunt computandae a Iacob, sed a Phares, qui et ipse intravit in Aegyptum. Et patet quod Naasson fuit quintus a Phares. Similiter levi ipse intravit in Aegyptum cum patre suo Iacob. Et ideo a levi, et non a Iacob, computandae sunt generationes. Clarum autem est quod Moyses fuit quartus a levi. Naasson autem genuit Salmon. Salmon interpretatur sensibilis: et significat Christum, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi. Moraliter hic notandum, quod sicut in prima generatione significatur ordo nostrae iustificationis quantum ad statum incipientium; ita in ista secunda generatione, quae similiter continet quinque, significatur profectus proficientium. Primum enim quod sequitur ex quo homo est iustificatus a peccato, est quod ipse habet zelum animarum. Et ideo bene Phares genuit Esron, qui interpretatur sagitta, propter efficaciam praedicationis qua penetrantur corda auditorum; Isa. XLIX, 2: posuit me quasi sagittam electam. Et ita adapta alia. Salmon autem genuit Booz et cetera. Hic ponuntur patres qui fuerunt nati post ingressum terrae promissionis. Salmon enim fuit genitus in deserto, et intravit cum Iosue in terram promissionis, et accepit uxorem Rahab meretricem, de qua genuit Booz. Booz interpretatur fortis; Ier. XVI, 19: dominus fortitudo mea et robur meum. Rahab autem interpretatur fames, vel latitudo: et significat Ecclesiam, quia ad ipsam pertinet illa beatitudo, Matth. V, 6: beati qui esuriunt, et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur et cetera. Interpretatur etiam latitudo, quia Ecclesia per totum orbem dilatata est; Isa. LIV, 2: dilata locum tentorii tui, et pelles tabernaculorum tuorum extende et cetera. Item interpretatur impetus, quia impetu praedicationis reges et philosophos convertit. Item significat Ecclesiam ratione facti. Rahab filum coccineum misit in fenestram, per quem liberata est a subversione Iericho, Iosue II, 21. Fenestra nostra est os: filum ergo in fenestra est confessio passionis Christi, per quam Ecclesia liberata est a morte. Item ratione coniugii, quia sicut Rahab iuncta est in matrimonio Salmon, qui fuit princeps in tribu Iuda; sic Christus desponsavit sibi Ecclesiam; II Cor. c. XI, 2: despondi enim vos uni viro virginem castam exhibere Christo. Sed hic quaeritur, secundum litteram, cum Rahab fuerit meretrix, quomodo tanto principi, qui erat maior inter alios, desponsata est? Et est dicendum, quod Rahab maximum quid fecit, eo quod contempto populo suo et ritu paterno, cultum Dei Israel elegit. Et ideo quasi pro maximo honore nobilissimo principi data fuit. Booz autem genuit Obed ex Ruth. Hoc habetur Ruth ult. cap. Obed interpretatur serviens vel servitus: et significat Christum, de quo per prophetam: servire me fecistis peccatis vestris, Is. XLIII, 24. Ruth autem significat Ecclesiam de gentibus natam ratione loci: fuit enim Moabitis. Moab interpretatur ex patre; Io. VIII, 44: vos ex patre Diabolo estis; et iterum ratione coniugii, ut patet in Glossa. Sed quaeritur, quare istae mulieres hic nominantur, cum fuerint peccatrices. Hieronymus assignat rationem de Ruth, ut scilicet impleretur vaticinium Isa. XVI, 1: emitte agnum, domine, dominatorem terrae de petra deserti. Petra deserti est, scilicet mali, et significatur Ruth Moabitis. Ambrosius autem assignat rationem dicens: futurum enim erat ut Ecclesia congregaretur de gentibus infidelibus; et ideo poterat erubescere et confundi, nisi viderent Christum etiam de peccatricibus nasci. Unde ut tolleretur eorum erubescentia, et confusio, nominandae sunt. Sed quaeritur, Deut. XXIII, 3 dicitur: Moabitae et Ammonitae non intrabunt Ecclesiam; cum ergo Ruth fuerit Moabitis, quomodo recepta est in Ecclesiam? Sed dicendum per apostolum ad Gal. V, 18, quod qui spiritu ducuntur, non sunt sub lege: semper enim in lege magis debet observari intentio legislatoris quam verba legis. Quae enim fuit causa quare prohibuit dominus ut non intrarent Ecclesiam? Quia scilicet invenit in eis idololatriam, ne scilicet pertraherent Iudaeos ad idololatriam. Unde ista, quae iam erat conversa, non erat idololatra; et ideo non erat subiecta prohibitioni. Obed autem genuit Iesse, Ruth ultim. Iesse autem interpretatur sacrificium vel incendium; et significat eum qui obtulit semetipsum hostiam Deo in odorem suavitatis. Sed quaeritur: cum iste alio nomine vocatus sit Isai, sicut patet I Reg. in multis locis, et illud nomen esset solemnius, quare non nominavit eum Evangelista sic? Et dicendum, quod hoc fuit ut ostenderetur in Christo impletum esse quod dictum est per prophetam Isaiam, XI, 1: egredietur virga de radice Iesse. Iesse autem genuit David regem. David interpretatur manu fortis et aspectu desiderabilis; quae omnia competunt Christo, sicut patet. Ipse enim fortis est qui Diabolum superavit; Luc. XI, 22: si autem fortior illo superveniens vicerit eum, universa arma eius auferet, in quibus confidebat, et spolia eius distribuet. Item ipse speciosus forma prae filiis hominum, Psal. XLIV, 3. Sed hic quaeritur: cum plures alii fuerint reges, quare solus iste dicitur rex? Et dicendum quod iste primus rex fuit in tribu Iuda, de qua ortus est dominus: quamvis enim Saul fuerit rex, ipse tamen fuit de tribu Beniamin. Secunda ratio, quia alii propter meritum ipsius David regnaverunt; Psal. LXXXVIII, 30: et ponam in saeculum saeculi semen eius, et thronum eius sicut dies caeli. Tertia ratio, ut ostenderetur impleta prophetia Ier. XXIII, 5: suscitabo David germen iustum, et regnabit rex, et sapiens erit, et faciet iudicium, et iustitiam in terra; Isa. c. IX, 7: super solium David, et super regnum eius sedebit et cetera. Moraliter vero in ista generatione designatur fructus perfectorum, sicut in aliis fructus incipientium, et proficientium. Primum enim quod requiritur in homine perfecto est quod ipse sit fortis ad aggrediendum adversa, ut scilicet non retardetur propter aliquam difficultatem: et hoc significatur per Booz; interpretatur enim fortis; Isa. XL, 31: qui sperant in domino, mutabunt fortitudinem, assument pennas sicut aquilae; current, et non laborabunt, ambulabunt, et non deficient; Prov. ult., 10: mulierem fortem quis inveniet? et cetera. Secundum est humilitas servientis, ut quanto scilicet magnus est, tanto humiliet se in omnibus; et hoc significatur per Obed, qui et ipse interpretatur serviens vel servitus; Luc. c. XXII, 26: qui maior est vestrum, fiat sicut minister. Tertium est fervor caritatis, quod significatur per Iesse, qui interpretatur incensum vel incendium; Psal. CXL, 2: dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo et cetera. Et ex hoc pervenitur ad regnum, et ad gloriam: quia Iesse genuit David regem; Apoc. c. V, 10: fecit nos Deo nostro regnum, et sacerdotes Deo patri suo; I Petr. II, 9: vos estis genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis.

Lectio 3

[87326] Super Mt.*, cap. 1 l. 3 Posita serie genealogiae patrum, quae cucurrit per patriarchas, hic ponit seriem patrum, quae procedit per reges: et dividitur in duo. Primo ponuntur reges, qui nati sunt ex Israel sine commixtione seminis alieni; secundo ponuntur reges, qui secuti sunt coniunctionem alienae copulae, ibi Ioram autem genuit Oziam. Hic est duplex quaestio. Lucas enim computando generationem Christi ascendit per Nathan; Matthaeus autem descendendo procedit a David ad Christum per Salomonem: unde videtur esse quaedam contrarietas. Sed dicendum, sicut dictum est, Lucas in genealogia Christi ponit multos patres, qui non fuerunt patres carnalis originis per propagationem, sed secundum legalem adoptionem; Matthaeus autem nullum ponit, qui non fuerit pater carnalis. Et verum est quod secundum carnem dominus descendit a David per Salomonem, et non per Nathan; et tamen, secundum Augustinum, non vacat mysterio quod Matthaeus a David per Salomonem descendit ad Christum, Lucas autem a Christo ad David per Nathan ascendit. Matthaeus enim generationem Christi carnalem susceperat describendam, secundum quam Christus usque ad similitudinem carnis peccati descendit: et ideo recte Matthaeus in eius generatione a David per Salomonem descendit, cum cuius matre ipse David peccavit; Lucas autem, qui maxime commendare intendit in Christo sacerdotalem dignitatem, per quam fuit peccatorum expiatio, recte per Nathan ad David ascendit, qui fuit vir sanctus. Nota tamen quod secundum eumdem Augustinum in libro Retractationum, non est intelligendum quod idem fuit Nathan propheta, qui eum reprehendit, et filius quem genuit; sed solum quod fuerunt similes in nomine. Secundo quaeritur quare Bersabee non nominatur ex nomine, sicut Thamar, Rahab et Ruth. Et dicendum, quod aliae, quamvis per aliquod tempus fuerint peccatrices, tamen postea fuerunt conversae et poenitentes; haec autem turpiter peccavit crimen adulterii et in consensu homicidii: et ideo propter verecundiam subticetur eius nomen. Nota tamen quod in Scriptura recitantur aliquando peccata magnorum, sicut David et aliorum; et hoc, quia Diabolus non solum parvos et inferiores, sed etiam magnos prostravit: adversarius enim noster est. Et ideo propter cautelam recitantur, ut qui stat videat ne cadat. Alia ratio est, ne aliquis putaret eos plusquam homines esse. Si enim aliquis solam in eis perfectionem consideraret, decipi posset per idololatriam; sed cum videt eos per peccatum corruisse, non credit iam aliquid amplius ab homine in eis esse. Nota etiam hoc, secundum Gregorium, quod aliquando factum litterale est malum et significatum est bonum; aliquando vero factum bonum et significatum malum. Urias enim fuit vir bonus et iustus, nec de aliquo in Scriptura reprehenditur; et tamen significat Diabolum. Bersabee autem fuit peccatrix; et tamen rem bonam significat, scilicet Ecclesiam, ut notat Glossa II Reg. XII, et etiam Glossa quae dicitur exponere figuram secundum sensum allegoricum. Urias enim interpretatur lux mea Deus, et significat Diabolum, qui lucem divinitatis appetivit; Isa. XIV, 14: ero similis altissimo. Bersabee interpretatur puteus septem, vel puteus societatis; et significat Ecclesiam de gentibus, propter septiformem gratiam baptismalem. Hanc sibi desponsaverat primo Diabolus; sed David, idest Christus, abstulit eam ab eo, et copulavit sibi, et ipsum Diabolum interfecit. Aliter Bersabee significat legem, per cuius vias populus inductus est, qui non vult ingredi in domum per spiritualem intelligentiam, et ideo defert litteras mortis suae, quia littera occidit, II Cor. III, 6. Sed David, idest Christus, abstulit a Iudaeis legem, quando docuit eam spiritualiter intelligendam. Salomon autem genuit Roboam et cetera. Sicut autem David interpretatur manu fortis, vel aspectu desiderabilis, ita Salomon pacificus: et hoc est rectum, quia ex fortitudine operationis bonae provenit pax conscientiae; Ps. CXVIII, 165: pax multa diligentibus legem tuam. Contingit autem quod ex pace conscientiae homo velit alios ad bonum venire. Unde Salomon genuit Roboam, qui interpretatur impetus: quia impetu praedicationis movetur, habens pacem conscientiae ad dilatandum nomen Christi; sicut legitur de apostolis, Is. XXVII, 6: qui ingrediuntur impetu ad Iacob, florebit et germinabit Israel, et implebunt faciem orbis semine. Utrumque autem significat Christum, quia ipse est pax. Item ipse Roboam, qui populum impetu praedicationis convertit. Roboam autem genuit Abiam, qui interpretatur pater Deus: quia ex hoc quod homo studet ad profectum aliorum spiritualem, vel corporalem per opera misericordiae, efficitur dignus paternitate Dei, ut infra V, 44: benefacite his qui oderunt vos, ut sitis filii patris vestri, qui in caelis est et cetera. Et Luc. VI, 36: estote misericordes. Hoc etiam competit Christo, cui dicitur: ego ero illi in patrem, et ipse erit mihi in filium. Abias autem genuit Asa, qui interpretatur attollens: quia quandoque homo ex hoc quod efficitur pater et superior aliorum, incurrit quamdam negligentiam securitatis; ideo Abias genuit Asa, ut scilicet homo sit in continuo profectu, et attollat se semper ad maiora. Hoc etiam competit Christo, qui dicitur attollens, idest crescens; Luc. II, 40: puer autem crescebat. Vel attollens, quia abstulit peccata mundi. Asa autem genuit Iosaphat, qui interpretatur iudicans, quia ex hoc quod semper crescit homo spiritualis, efficitur iudicans; I Cor. II, 15: spiritualis homo omnia diiudicat. Et hoc Christo competit, quia pater omne iudicium dedit filio. Iosaphat autem genuit Ioram, qui interpretatur habitans in excelsis; quia ille qui iudex constituitur, debet in excelsis habitare; Isa. XXXIII, 16: iste in excelsis habitabit. Quomodo autem hoc sit, dicit apostolus: nostra conversatio in caelis est. Et hoc competit Christo, quia excelsus super omnes gentes dominus, Psal. CXII, 4. Ioram autem genuit Oziam. Hic est quaestio litteralis. Nam I Par. III, 11 dicitur quod Ioram genuit Ochoziam. Ochozias autem genuit Ioram. Ioras autem genuit Amasiam, qui et Azarias dicitur. Amasias autem genuit Oziam. In duobus ergo videtur Evangelista in genealogiae serie defecisse. Primo quia Ioram non genuit Oziam, sed Amasiam; secundo, quia omisit tres generationes. Et dicendum ad primum, quod generare aliquem alium potest intelligi dupliciter, mediate vel immediate: immediate, sicut pater carnalis immediate generat filium; et sic Ioram non genuit Oziam. Alio modo mediate, sicut nos dicimur filii Adam; et sic filius potest dici genitus ab avo vel proavo, quia ab ipso per generationem mediatam descendit. Quare autem omisit tres reges, triplex ratio assignatur. Prima a Hieronymo; qui dicit (sicut scriptum est Exod. XX, 5): dominus visitat peccata patrum in tertiam et quartam generationem, his qui patrum sceleris efficiuntur imitatores. Ioram autem duxit uxorem filiam Iezabel, scilicet Athaliam, quae traxit eum ad idololatriam. Ochozias etiam magis quam pater idololatriae deditus fuit. Et similiter Ioras, qui cum scelere idololatriae etiam Zachariam filium Ioiadae occidit: et ideo isti tres quasi indigni excluduntur a generatione Christi. Chrysostomus aliam assignat rationem. Praecepit enim dominus IV Reg. IX Iehu filio Nansi, quod ipse extirparet domum Achab, qui diligens fuit in executione praecepti, et tamen a cultura deorum non recessit: adoravit enim vitulos conflatiles. Et quia diligenter perfecit domini imperium destruendo domum Achab, dictum est ad eum, quod filii eius usque in quartam generationem sederent super thronum domus Israel; unde sicut Iehu meruit regnum Israel usque in tertiam vel quartam generationem, ita per oppositum Ioram, qui commiscuit se feminis gentilibus, et transtulit iniquitatem domus Israel ad domum Iuda, debuit amittere nomen posteritatis in genealogia Christi usque in quartam generationem, facta expiatione peccati. Augustinus in quaest. novi et Vet. Test. aliam assignat rationem. Dicit enim, quod quidam fuerunt boni, et bonos invenerunt patres, sicut Isaac et Iacob; quidam mali, et tamen bonos invenerunt patres, sicut Salomon, qui peccator fuit, et tamen David virum iustum et sanctum habuit patrem; quidam nec boni fuerunt, nec bonos patres habuerunt, sicut fuerunt isti tres, ut patet per praedicta. Ioram peccavit, et peccatum eius continuatum fuit usque ad Oziam, qui pene nihil mali fecit, nisi quod incensum adolevit; continuatio autem peccati causa vel ratio est destructionis. Et ideo isti tres qui in peccato idololatriae permanserunt, excluduntur a genealogia Christi. Ratio autem mystice assignatur propter tres quaterdenarios, per quos Matthaeus genealogiam Christi describere intendit. Ozias autem interpretatur robustus domini; et signat Christum, de quo in Psal. CXVII, 14: fortitudo mea, et laus dominus, factus est mihi in salutem et cetera. Mystice autem Ioram genuit Oziam, quia qui in excelso habitant, debent esse fortiter operantes. Nota quod sub hoc Ozia prophetavit Isaias, ut patet Isa. I, 1. Propter enim peccatum principum, et regum, et etiam populi, abstulit Deus prophetiam et doctrinam; unde sub rege bono coepit iterum emanatio prophetiae. Ozias autem genuit Ioatham, qui interpretatur profectus; et significat Christum, per quem Ecclesia proficit quotidie. Et sic bene Ozias genuit Ioatham quia qui fortiter operantur, sunt in continuo profectu; Psalmi LXXXIII, 8: ibunt de virtute in virtutem. Ioatham autem genuit Achaz, qui interpretatur comprehendens; quia per continuum profectum virtutum venit homo ad cognitionem Dei; Ps. CXVIII, 104: a mandatis tuis intellexi, propterea odivi omnem viam iniquitatis; Ps. LXIII, 10: annuntiaverunt opera Dei, ostendendo in opere, et facta eius intellexerunt. Propter quod Paulus ad Philippenses III, 12: sequor, si quo modo comprehendam, in quo et comprehensus sum a Christo Iesu. Et hoc competit Christo, qui solus perfecte divinitatem comprehendit; Lc. X, 22: nemo novit patrem nisi filius. Achaz autem genuit Ezechiam, idest fortis dominus: quia talis habet fortitudinem a domino; II regum XXII, 2: dominus fortitudo mea, et robur meum. Et hoc competit Christo, qui fortis est in praelio. Ezechias autem genuit Manassen, et interpretatur oblivio: quia qui iam perfecte Deum cognoscit, istorum temporalium obliviscitur; Ps. XLIV, 11: obliviscere populum tuum, et domum patris tui; Gen. XLI, 51: oblivisci me fecit dominus Deus omnium laborum meorum. Et hoc Christo convenit, de quo dicitur Ez. XVIII, 21: si impius egerit poenitentiam ab omnibus peccatis suis, quae operatus est, omnium iniquitatum eius, quas operatus est, non recordabor. Manasses autem genuit Amon, idest fidelis et nutriens: quia vere est ille fidelis qui contemnit temporalia. Secundum enim Gregorium, fraus est filia avaritiae: et ideo qui temporalia perfecte contemnit, iam non curat de infidelitate. Unde recte Manasses genuit Amon. Hoc etiam interpretatur nutriens: quia qui temporalia contemnit, debet inde nutrire pauperes per misericordiam; infra XIX, 21: si vis perfectus esse, vade, et vende omnia quae habes, ecce contemptus, et da pauperibus, ecce nutrimentum. Hoc autem Christo competit, qui vere fidelis est, Ps. CXLIV, 13: fidelis dominus in omnibus verbis suis, et iterum nutritius, Os. XI, 3: ego qui nutritius Ephraim, portabam eos in brachiis meis, et nescierunt quod curarem eos; infra XXIII, 37: quoties volui congregare filios tuos quemadmodum gallinae congregant pullos suos sub alas, et noluisti? Amon autem genuit Iosiam, qui interpretatur salus domini, vel incensum; quia ex hoc consequitur homo salutem, quod etiam temporalia obliviscitur et largitur, sive distribuit. Vel incensum. Hoc competit Christo; Ps. LXXIII, 12: qui operatus est salutem in medio terrae, et se obtulit sacrificium Deo in odorem suavitatis, Eph. V, 2. Iosias autem genuit Iechoniam et fratres eius, qui interpretatur praeparatio domini, vel resurrectio; et significat Christum, qui praeparavit nobis locum, Ioan. XIV, 2, et qui dicit Ioan. XI, 25: ego sum resurrectio et vita, et per hanc venimus ad resurrectionem. Hic autem triplex est quaestio secundum litteram. Primo quaeritur, quomodo dicatur Iosias genuisse Iechoniam; et tamen non ipsum, sed patrem eius Ioakim genuit. Et ad hoc est duplex responsio. Secundum enim Chrysostomum, cui consentit Augustinus, nomen Ioakim praetermittitur omnino; et hoc quia non per divinam ordinationem regnavit, sed per Pharaonis potentiam, qui ipsum in regno instituit, incarcerato primogenito fratre eius Ioathan, qui regnaverat ante eum. Et ad hoc nota historiam IV Reg. XXII, et II Paral. XXXVI, 1 ss. Habuit etiam Iosias tres filios, Ioathan, Ioakim, qui et Eliacim, et Sedeciam. Si enim, ut dicit Augustinus, illi tres reges removentur de genealogia, quia per idololatriae depravati sunt, quanto magis iste, qui non per Deum, vel prophetam, sed per gentilis hominis positionem institutus est in regno? Sententia est non verba Hieronymi, ut vult et ei consentit Ambrosius, quod uterque dictus est Ioakim, et ille qui ponitur in fine quaterdenarii, et qui ponitur in principio tertii, et uterque Iechonias et Ioakim idem sunt. Unde notandum, quod Iosias tres habuit filios, Ioakim, qui et Eliacim, Ioathan, et Sedeciam. Mortuo autem Iosia regnavit pro eo Ioathas, medius scilicet filius; quo capto a Pharaone rege Aegypti, et incarcerato, constituit fratrem eius primogenitum Ioakim regem, imponens ei tributum; postea Nabuchodonosor rex Babylonis, superato rege Aegypti, obsedit Ierusalem, et cepit Ioakim, quem sub tributo remisit in Ierusalem. Postea autem cum vellet Ioakim rebellare contra regem Babylonis, confisus de auxilio regis Aegypti, ascendit Nabuchodonosor Ierusalem, et cepit eum, et occidit, et constituit filium eius pro eo Ioachim, quem et Iechoniam nominavit nomine patris; quo facto timens Nabuchodonosor, ne iste memor mortis patris confoederaretur cum rege Aegypti, rediit in Ierusalem, et obsedit eam; et Iechonias, vel Ioachim iste, filius scilicet alterius, de consilio Ieremiae tradidit se regi Nabuchodonosor, et uxorem, et filios; et isti proprie dicuntur transmigrasse in transmigrationem. Nabuchodonosor vero constituit regem eius Sedeciam fratrem patris eius, et ipsum Ioachim duxit in Babylonem; et ille est de quo dicitur post: et post transmigrationem. Sed quare nominatus est Iechonias, cum nomen eius fuerit Ioachim? Et dicendum, quod istud nomen impositum fuit a propheta, scilicet Ieremia; Ier. XXII, 24: haec dicit dominus: si fuerit Iechonias filius Ioakim regis Iuda, annulus in manu dextera mea, inde evellam eum; et infra: numquid vas fictile atque contritum vir iste Iechonias? Et ideo potius nominatur ab Evangelista tali nomine, ut ostendatur Evangelistam concordare cum propheta. Nota etiam quod quamvis idem sit nomen, diversimode tamen scribitur. Primi enim Ioakim nomen scribitur per k, et videtur dici Ioakim; sed secundi scribitur per ghimel, unde dicitur Ioachim: et ideo diversas habent interpretationes. Primum enim interpretatur resurrectio; secundum vero praeparatio domini. Secundo quaeritur quare dicitur Iechoniam et fratres eius. Multi enim fuerunt de regibus qui fratres habuerunt, sed numquam dicitur, vel fit mentio de fratribus. Et dicendum, secundum Ambrosium, quod ubicumque fit mentio de fratribus, sicut cum dicitur Iudam et fratres eius, et Phares et Zaram de Thamar, hoc significat quod aequales fuerunt in sanctitate, vel malitia. Isti autem tres omnes sunt mali. Aliter potest dici, quod ideo quia istorum fratrum quilibet regnavit, sicut patet per ea quae dicta sunt, sic autem non fuit de fratribus aliorum regum. Tertio quaeritur de hoc quod dicitur in transmigratione. Videtur falsum, quia Iosias numquam transmigravit. Et dicendum hoc accipiendum esse secundum praescientiam divinam, secundum quam ordinatum erat eos quos tunc generabat, transmigrandos esse. Vel dicendum, quod in transmigratione idem est ac prope transmigrationem, sive iam imminente.

Lectio 4

[87327] Super Mt.*, cap. 1 l. 4 Hic ponitur tertius quaterdenarius generationis Christi, qui procedit per personas privatas. De isto Iechonia, sicut dictum est supra, fuit duplex opinio. Hieronymus enim et Ambrosius volunt quod alter fuerit ille qui ponitur in fine primi quaterdenarii et vocatus est Ioakim; alter vero qui dictus est Ioachim. Secundum vero Augustinum, ut supra. Ista enim transmigratio filiorum Israel significat translationem fidei ad gentes; Act. XIII, v. 46: vobis oportebat primum loqui verbum Dei. In illa transmigratione facta est quasi quaedam reflexio Iudaeorum ad gentes. Unde quasi quidam constituitur angulus; et ideo Iechonias iste significat Christum, qui factus est lapis angularis, in seipso utrumque copulans populum, Iudaeorum et gentium; Ps. CXVII, v. 22: lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli. Sed hic quaeritur, Ier. XXII, 30 dicitur: scribe virum istum, Sedeciam, virum sterilem, qui in diebus suis non prosperabitur; nec enim erit qui sedeat de semine eius super solium David. Quomodo ergo dicitur Christus descendisse a David per Sedeciam, cum de Christo scripserit sic Is. IX, 2: super solium David, et super regnum eius sedebit? Et dicendum, secundum Ambrosium, quod cum Christus dicitur sedere super solium, intelligitur de regno spirituali, non corporali, nisi inquantum per regnum David corporale significatur spirituale. Salathiel autem genuit Zorobabel. Contra: I Paralipom. III, 17 dicitur, quod filii Iechoniae fuerunt Asir, Salathiel, et Melchiram, et Phadaia. Phadaia autem filios habuit Zorobabel, et Semei; de Abiud autem nulla prorsus fit ibi mentio. Ergo videtur, quod male dicit Evangelista, quod Salathiel genuit Zorobabel, et quod Zorobabel genuit Abiud. Ad hoc tripliciter respondetur in Glossa. Una responsio, quod in libro Paralipomenon multa depravata sunt vitio scriptorum, praecipue de his quae pertinent ad numerum et ad nomina. Unde istis generationibus vitiatis prohibet apostolus intendere, quae magis quaestionem quam utilitatem inducunt, I Tim. I, 4. Alia est responsio, quod Salathiel binomius fuit: vocatus est enim Salathiel, et Caphadara; et ideo liber Paralipomenon dicit Zorobabel filium Capha, Evangelista vero filium Salathiel. Nulla est ergo contrarietas. Tertia est responsio, et verior, quod Salathiel, et Caphadara fuerunt fratres, sicut dicit liber Paralipomenon. Caphadara autem genuit filium quem vocavit eodem nomine, scilicet Zorobabel, et iste genuit Abiud. Dicendum etiam quod liber Paralipomenon narrat genealogiam ipsius Capha; Evangelista generationem Salathiel, quia de eo erat Christus nasciturus. Notandum autem quod de illis qui fuerunt ab Abiud usque ad Ioseph, nulla fit mentio in libris sacrae Scripturae, sed ex annalibus Hebraeorum, quos Herodes pro magna parte comburi fecit ut occultaretur ignobilitas sui generis, accepta sunt. Patet littera. Sensum mysticum prosequamur. Nota ergo quod in hac parte genealogiae ponuntur tres ordines. Primus est ordo doctorum, et continet quatuor generationes. Ante orationem enim requiritur praeparatio, secundum illud Eccli. XVIII, 23: ante orationem praepara animam tuam; et ideo de Iechonia, qui interpretatur praeparatio domini, sequitur Salathiel, qui interpretatur petitio mea; et designant Christum, qui in omnibus exauditus est pro sua reverentia, Hebr. V, 7. Oratio autem debet praecedere doctrinam, secundum illud ad Eph. VI, 19: orate, ut detur sermo in apertione oris mei; et ideo Salathiel sequitur Zorobabel, qui interpretatur magister Babel, idest confusionis; quia per doctrinam et praedicationem apostolorum revocatae sunt gentes ad Deum verum, et hoc fuit ad confusionem idololatriae; et hoc competit principaliter Christo, qui dicit: vocatis me, magister, et domine, et bene dicitis, Io. XIII, v. 13. Per doctrinam autem, et praedicationem acquirit homo patris dignitatem; unde patres dicuntur eorum qui instruuntur spiritualiter; I Cor. IV, 15: nam et si decem millia paedagogorum habeatis in Christo, sed non multos patres: in Christo enim Iesu per Evangelium filii sumus. Et ideo sequitur Zorobabel autem genuit Abiud, qui interpretatur pater meus iste; et hoc competit Christo; Ps. LXXXVIII, 27: ipse invocabit me, pater meus es tu. Abiud autem genuit Eliacim. Hic designatur ordo incipientium, scilicet auditorum. Primum autem quod fit per praedicationem in auditore, et quod debet praedicator intendere, est quod resurgat a vitiis ad virtutes, secundum illud Eph. V, 4: surge qui dormis; et ideo Abiud genuit Eliacim, qui interpretatur resurrectio; et competit Christo, qui dicit, Io. XI, 26: omnis qui credit in me, habet vitam aeternam. Non autem resurgens potest pervenire ad statum iustitiae nisi per auxilium Dei: et ideo, postquam resurrexit, indiget homo auxilio Dei, secundum illud Ps. CXX, 2: auxilium meum a domino; et ideo sequitur Eliacim autem genuit Azor, qui interpretatur adiutus. Et hoc etiam competit Christo, de quo in Ps. XXVI, 9: adiutor meus esto, domine. Et per hoc auxilium devenitur ad iustitiam: unde Azor genuit Sadoch, qui interpretatur iustus; Rom. III, v. 22: iustitia Dei per fidem Iesu Christi in omnes, et super omnes qui credunt in eum. Consummatio autem iustitiae sive finis, est caritas: finis iustitiae Christus, finis praecepti est caritas, I Tim. I, 5. Tantum sunt duo praecepta, scilicet dilectio Dei, et proximi; I Io. c. IV, 21: et hoc mandatum habemus a Deo, ut qui diligit Deum, diligat et fratrem suum. Et ideo Sadoch sequitur Achim, et Achim Eliud. Achim interpretatur frater meus: unde signat dilectionem proximi; Ps. CXXXII, 1: ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum. Hoc competit Christo, qui caro, et frater noster est. Et quia dilectio proximi non potest esse sine dilectione Dei, ideo sequitur Eliud autem genuit Achim. Eliud interpretatur Deus meus; Ps. XVII, 2: diligam te, domine: et hoc competit Christo; Ps. XXX, v. 15: Deus meus es tu. Achim autem genuit Eleazar. Hic designatur ordo proficientium. Non potest autem profici sine auxilio divino, unde primum quod requiritur ad proficiendum est auxilium divinum; et ideo Eliud recte sequitur Eleazar, qui interpretatur Deus meus adiutor; Ps. LXXXIII, 6: beatus vir cuius est auxilium abs te. Sed quia Deus multis modis potest iuvare ad salutem, ut removendo prohibentia et dando occasiones, potissimum adiutorium est per donum gratiae suae; I Cor. c. XV, 10: gratia Dei sum id quod sum. Et ideo Eleazar, idest adiutorium Dei, sequitur Mathan, qui interpretatur donum, scilicet gratiae divinae: et hoc competit Christo, qui est etiam donans; Io. III, 16: sic Deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum daret; Eph. IV, 8: dedit dona hominibus. Sed quia homo posset tantum confidere de dono gratiae, quod ipse incideret in negligentiam, non cooperando per liberum arbitrium gratiae, ideo sequitur Iacob, qui interpretatur luctator; propter hoc I Cor. XV, 10: gratia Dei sum id quod sum, et sequitur: et gratia eius in me vacua non fuit; II Cor. VI, 1: hortamur vos ne in vacuum gratiam Dei recipiatis. Nunc autem sequitur Ioseph, idest augmentum, quia per gratiam, et liberi arbitrii conatum venit homo ad augmentum; Prov. IV, 8: iustorum semita quasi lux splendens procedit, et crescit usque ad perfectam diem. Unde Iacob genuit Ioseph virum Mariae. Sed hic oritur duplex quaestio. Primo enim quaeritur de contrarietate quae videtur esse inter Lucam et Matthaeum: Lucas enim dicit quod Ioseph fuit Heli, qui fuit Mathat; Matthaeus autem dicit quod fuit Iacob: ergo videtur esse contrarietas inter eos. Sed dicendum est ad hoc, quod duo fuerunt de eadem stirpe, sed non de eadem familia, scilicet Mathan et Mathat. Fuerunt enim de stirpe David; sed unus descendit de stirpe David per Salomonem, scilicet Mathan; alius per Nathan, scilicet Mathat. Accepit ergo Mathan uxorem Hesta nomine, ex qua genuit Iacob; mortuo autem Mathan, quia lex non prohibebat viduam nubere, nupsit fratri eius Mathat, qui genuit de ea Heli. Unde Iacob et Heli fuerunt fratres de eadem matre, sed non de eodem patre. Accepit autem Heli uxorem, et mortuus est sine liberis; unde Iacob, ut suscitaret semen fratri suo, accepit eamdem uxorem, et genuit Ioseph. Unde Ioseph fuit filius Iacob secundum carnem, sed filius Heli secundum adoptionem. Et ideo Matthaeus, qui ponit in genealogia Christi solum patres carnales, dicit Ioseph filium Iacob; Lucas autem, qui ponit multos qui non fuerunt patres carnales, dicit eum filium Heli. Ratio autem huius diversitatis dicta est superius. Notandum autem quod quando frater accipiebat uxorem fratris, ut suscitaret nomen eius, non est ita intelligendum quod filius ille qui generabatur, vocaretur nomine fratris defuncti: Booz enim qui accepit Ruth, ut suscitaret semen Elimelech, genuit filium, quem non vocavit Elimelech, sed Obed; sed pro tanto dicitur suscitare nomen eius, quia filius ille ei adscribebatur secundum legem: nec est hoc inconveniens, quia, sicut dicitur in ecclesiastica historia, ipsi apostoli et Evangelistae fuerunt instructi a proximis parentibus Christi de genealogia Christi, qui eam partim memoria, partim ex dictis libris Paralipom. corde tenebant. Secunda quaestio est: Matthaeus intendit scribere generationem Christi. Cum ergo Christus non fuerit filius Ioseph, sed solum Mariae, ad quid necesse fuit protendere generationem Christi ab Abraham usque ad Ioseph? Ad quod dicendum, quod consuetum fuit apud Iudaeos, et est usque hodie, accipere uxorem de tribu sua, unde Num. XXXVI, 7 dicitur quod accipiat uxorem quisque de tribu et cognatione sua. Et quamvis hoc non necessario observaretur, tamen ex consuetudine observabatur. Unde Ioseph Mariam tamquam sibi propinquissimam duxit uxorem. Et ideo quia erant de eodem genere, per hoc quod ostenditur Ioseph a David descendisse, ostenditur etiam Mariam et Christum de semine David fuisse. Sed unde potest haberi hoc quod Ioseph et Maria fuerint de eadem tribu? Patet ex hoc quod habetur Luc. II, 4, quia cum debuisset fieri descriptio, ascendit ipse Ioseph et Maria in civitatem David, quae est Bethlehem. Unde per hoc quod eam duxit secum, patet quod de eadem erant familia. Sed quaeritur quare per Mariam non ostendit Christi generationem ex David. Dicendum quod non est consuetum apud Hebraeos, nec etiam gentiles, genealogiam texere per mulieres; unde Christus, qui venerat pro salute hominum, voluit in hoc imitari, vel observare mores hominum; et sic non per feminas eius genealogia describitur, praecipue cum sine periculo veritatis posset per viros eius genealogia cognosci. Virum Mariae. Hieronymus: cum audieris virum, suspicio non oriatur nuptiarum. Contra. Nonne fuit verum matrimonium? Dicendum quod sic, quia ibi fuerunt tria bona matrimonii: proles, ipse Deus; fides, quia nullum adulterium; et sacramentum, quia indivisibilis coniunctio animarum. Quid ergo dicendum? Hoc intelligitur quantum ad nuptiarum complementum, quod est per carnalem copulam. Ideo autem, ut dicit Augustinus, nominatur vir Mariae, ut ostendatur matrimonium esse inter pari voto continentes. Sed quomodo fuit matrimonium? Votum enim impedit matrimonium contrahendum et dirimit contractum. Cum ergo beata virgo voverit virginitatem, nullum videtur fuisse matrimonium. Praeterea. Consensit in carnalem copulam, si fuit matrimonium. Sed dicendum quod beata virgo angebatur inter duo: ex una enim parte angebatur propter maledictum legis, cui subiacebat sterilis; ex alia parte angebatur propter propositum servandae castitatis; et ideo virginitatem proposuit, nisi dominus aliter ordinaret; unde divinae dispositioni se commisit. Quod dicitur, quod consensit in carnalem copulam, dicendum quod non; sed in matrimonium directe, in carnalem autem copulam quasi implicite, si Deus voluisset. De qua natus est Iesus qui vocatur Christus. Hic duplex error excluditur. Unus qui dicit Christum fuisse filium Ioseph: et hoc excluditur per hoc quod dicitur de qua. Si enim fuisset filius Ioseph, dixisset de quo, vel saltem de quibus. Alius excluditur error, scilicet Valentini, qui dicit Christum non assumpsisse corpus de beata virgine sed de caelo apportasse, et per beatam virginem, sicut per canale, transisse. Contra est quod dicitur de qua. Si enim ita esset sicut dicit, dixisset Evangelista non de qua, sed per quam, vel a qua, vel ex qua, vel aliquid tale. Haec enim praepositio de semper notat consubstantialitatem; non autem haec praepositio ex; unde potest dici: ex mane fit dies, et quod arca procedit ex artifice, numquam dicitur, de artifice. Unde per hoc quod dicit de, denotat quod de corpore b. virginis formatum est corpus Christi; Gal. IV, 4: misit Deus filium suum factum ex muliere, factum sub lege. Hic cavendus est error Nestorii, qui duas in Christo personas posuit, et ideo non concedit Deum natum, vel passum; nec alia quae sunt Dei, ut esse ab aeterno, vel creasse stellas, attribuit homini. Unde in quadam sua epistola accipit istam auctoritatem ad confirmationem sui erroris: de qua natus est Iesus, non dicit Deus, sed Iesus: quod est nomen hominis, et Christus. Sed secundum hoc nulla esset unio in Christo, nec Christus diceretur unus. Unde nota, quod in Christo, quia fit unio duarum naturarum in una persona, fit communicatio idiomatum, ut illa quae sunt Dei attribuantur homini, et e converso. Et potest poni exemplum qualecumque de duobus accidentibus in subiecto, sicut pomum dicitur album et saporosum. Et quantum ad saporosum dicitur album, ratione qua pomum est album, et e converso. Qui vocatur Christus. Nota. Simpliciter dicitur Christus sine additione, ad denotandum quod oleo invisibili unctus est, non materiali, sicut reges, vel prophetae in lege. Ps. XLIV, 8: unxit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis. Omnes ergo generationes. Posita generatione Christi, hic concludit numerum generationum: et dividit eas per tres quaterdenarios. Primus quaterdenarius est ab Abraham usque ad David inclusive, ut scilicet David numeretur in illo primo quaterdenario; et hoc est omnes ergo generationes. Secundus quaterdenarius protenditur a David exclusive, ita scilicet quod ipse David non numeretur, sed incipiatur a Salomone, et terminatur ad transmigrationem Babylonis; et hoc est et a David usque ad transmigrationem Babylonis. Tertius incipit a transmigratione Babylonis, et terminatur in Christum, ita quod Christus sit quaterdenarius. Sed quaeritur quare Evangelista ita diligenter et attente distinxit generationem Christi per tres quaterdenarios. Chrysostomus assignat rationem: quia in istis tribus quaterdenariis semper facta est aliqua mutatio in populo Israel. In primo enim quaterdenario fuerunt sub ducibus; in secundo sub regibus; in tertio sub pontificibus. Et ipse Christus est dux, et rex, et pontifex; Is. XXXIII, 22: dominus iudex noster, dominus legifer noster, dominus rex noster. Et de eius sacerdotio dicitur in Ps. CIX, 4: tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Aliam rationem assignat ipse, ut scilicet ostenderetur necessitas adventus Christi. In primo enim quaterdenario petierunt regem contra voluntatem Dei, et legem transgressi sunt. In secundo autem propter peccata sua ducti sunt in captivitatem. Sed in tertio per Christum ab omni culpa, et miseria, et a servitute peccati spirituali liberamur. Hieronymus tertiam assignat rationem, quia per istos signantur tria tempora, quibus omnium hominum vita ducitur. Per primum enim quaterdenarium signatur tempus ante legem, quia in illo ponuntur aliqui patres qui fuerunt ante legem; per secundum, tempus sub lege, quia omnes illi qui ponuntur sunt sub lege; per tertium autem, tempus gratiae, quia terminatur ad Christum, per quem scilicet gratia et veritas facta est, Io. I, 17. Congruit etiam ista distinctio mysterio: quia quaterdenarius est numerus compositum ex quatuor et decem. Per decem ergo vetus intelligitur testamentum, quod datum est in decem mandatis. Per quatuor autem, Evangelium, quod in quatuor libris distinguitur. Tres autem quaterdenarii designant fidem Trinitatis. Unde per hoc quod Matthaeus genealogiam in tres quaterdenarios dividit, designatur quod per novum et vetus testamentum in fide Trinitatis pervenitur ad Christum. De numero autem generationum est duplex opinio. Secundum enim Hieronymum, qui dicit quod alius est Iechonias in fine primi quaterdenarii et in principio secundi, sunt quadraginta duae generationes: tot enim faciunt quaterdenarii tres. Sed secundum Augustinum non sunt nisi quadraginta una; et quod Christus sit ille unus. Et hoc competit mysterio. Quadragenarius enim numerus consurgit ex ductu quatuor in decem, et e converso. Secundum autem Platonicos, quatuor est numerus corporum: corpus enim componitur ex quatuor elementis; decem autem est numerus, qui consurgit ex aggregatione numerorum linealium: unus enim, duo, tres et quatuor faciunt decem. Et quia Matthaeus intendit declarare quomodo Christus linealiter descendit ad nos, ideo per quadraginta generationes venit ad nos Christus. Lucas autem qui intendit in Christo commendare sacerdotalem dignitatem, cui competit expiatio peccatorum infra XVIII, 22: non dico tibi usque septies, sed usque septuagies septies etc. ponit generationes septuaginta septem; consurgit enim iste numerus ex ductu septem in undecim: septies enim undecim sunt septuaginta septem. Per undecim ergo intelligitur transgressio Decalogi; per septem autem septiformis gratia, per quam fit remissio peccatorum. Quod autem secundum Hieronymum sunt quadraginta duae generationes, etiam non vacat a mysterio, quia per illas duas intelliguntur duo praecepta caritatis; vel duo testamenta: novum et vetus. Christi autem generatio sic erat. Posita genealogia Christi in generali, hic describitur generatio eius in speciali: et dividitur in tres partes. Primo ponit quemdam titulum; secundo Evangelista describit generationis modum, ibi cum esset desponsata mater eius Maria Ioseph: tertio probat generationis modum, ibi Ioseph autem vir eius. Dicit ergo Christi autem. Hoc dupliciter legitur. Secundum Chrysostomum enim est quasi quidam prologus dicendorum; sed secundum Remigium est quidam epilogus dictorum. Primo modo legitur sic: ita dictum est de genealogia Christi, quomodo Abraham genuit Isaac etc. per carnalem admixtionem, sed Christi generatio sic erat, supple: sicut dicetur in sequentibus. Secundo modo legitur sic, ut sit epilogus praecedentium: ita Abraham etc. usque ad Christum. Christi autem generatio sic erat; supple: ut ab Abraham per David et alios protenderetur ad Christum. Consequenter describit generationis modum; et primo describit personam generantem, cum dicit cum esset desponsata; secundo ipsam Christi generationem, cum dicit antequam convenirent inventa est in utero habens; tertio generationis actorem, de spiritu sancto. Personam generantem describit a tribus. Primo a conditione, cum dicit desponsata (...) Ioseph; secundo a dignitate mater eius; tertio a proprio nomine Maria. Dicit ergo cum esset desponsata mater eius Maria Ioseph. Sed hic statim oritur quaestio. Cum Christus voluerit nasci de virgine, quare voluit matrem suam desponsari? Ratio, secundum Hieronymum, triplex assignatur. Prima est ut credibilius esset testimonium virginitatis eius. Si enim non fuisset desponsata, et diceret se esse virginem, cum esset impraegnata, non videretur ob aliud dicere, nisi ut celaret crimen adulterii. Sed cum desponsata erat, non habebat necesse mentiri. Et ideo magis esset credendum ei; Ps. XCII, 5: testimonia tua credibilia facta sunt nimis. Alia ratio est ut haberet praesidium viri, sive cum fugeret in Aegyptum, sive cum inde rediret. Tertia fuit, ut partus eius Diabolo celaretur, ne scilicet si ipse sciret, impediret passionem eius, et fructum nostrae redemptionis; I Cor. II, 8: si enim cognovissent, numquam dominum gloriae crucifixissent; exponitur de Daemone, idest non crucifigi permisisset. Sed contra. Diabolus numquid non cognoscit an ista est virgo? Virginitas enim eius erat in carne non corrupta. Ergo Diabolus potuit scire eam esse virginem. Sed dicendum, secundum Ambrosium, qui etiam istam rationem assignat, quod Diaboli possunt aliqua subtilitate naturae, quae tamen non possunt nisi divina permissione. Unde Diabolus eius virginitatem cognosceret, nisi a diligenti consideratione divinitus fuisset prohibitus. Secundum Ambrosium assignatur triplex ratio. Prima est propter honorem matris domini conservandum: maluit dominus de ortu suo homines dubitare, quam de pudicitia matris. Et ideo voluit eam desponsari, ut tolleretur suspicio adulterii: ipse enim venerat legem adimplere, non solvere; Matth. V, 17: non veni solvere, sed adimplere; Ex. XX, 12 dicitur, honora patrem tuum et matrem tuam. Alia ratio est, ut virginibus notatis de adulterio auferretur excusatio: si enim mater domini non fuisset desponsata, et tamen gravida, possent similiter se per eam excusare; Ps. CXL, 4: non declines cor meum in verba malitiae, ad excusandas excusationes in peccatis. Tertia ratio, quia Christus Ecclesiam sibi desponsavit, quae virgo est; II Cor. II, 2: despondi enim vos. Et ideo de virgine desponsata nasci voluit in signum quod Ecclesiam sibi desponsavit. Cum ergo esset desponsata. Sed cui? Ioseph. Secundum Chrysostomum, Ioseph fuit faber lignarius; et signat Christum, qui per lignum crucis omnia restauravit, caelestia et cetera. Mater eius, idest Dei. Hic ostenditur eius dignitas: nulli enim creaturae hoc concessum est, nec homini, nec Angelo, ut esset pater, aut mater Dei; sed hoc fuit privilegium gratiae singularis, ut non solum hominis, sed Dei mater fieret; et ideo in Apoc. c. XII, 1 dicitur: mulier amicta sole, quasi tota repleta divinitate. Quod negavit Nestorius; et hoc quia divinitas non fuit accepta a virgine. Contra quem Ignatius martyr pulchro exemplo utitur ad ostendendum quod fuit mater Dei. Constat, inquit, quod in generatione hominum communium mulier dicitur mater: et tamen mulier non dat animam rationalem, quae a Deo est, sed ministrat substantiam ad corporis formationem. Sic igitur mulier dicitur mater totius hominis, quia id quod sumptum est de ea, unitur animae rationali. Similiter cum humanitas Christi sumpta sit de beata virgine, propter unionem ad divinitatem dicitur beata virgo non solum mater hominis, sed etiam Dei; quamvis ab ipsa non sumatur divinitas; sicut nec in aliis anima rationalis sumitur a matre. Maria, proprium nomen. Interpretatur maris stella, vel illuminatrix, et suo sermone domina: unde in Apoc. XII, 1 describitur luna sub pedibus eius. Antequam convenirent et cetera. Hic obiicit Elvidius: si antequam convenirent, ergo aliquando convenerunt. Unde iste negavit virginitatem matris Christi: non ante partum, nec in partu, sed post partum dicit quod fuit cognita a viro. Et respondet Hieronymus, quod sine dubio hoc quod dicitur antequam, semper importat ordinem ad futurum. Sed hoc potest esse dupliciter: vel secundum rationem, vel secundum intellectus acceptionem. Si enim dicatur: antequam comederem in portu Romae, navigavi ad Africam, non est intelligendum quod postquam navigaverim ad Africam comederim; sed quia proposueram comedere, et praeventus navigatione non comedi. Ita est hic. Non est ita intelligendum quod postea realiter convenirent, sicut dicit impius ille; sed quia ex hoc ipso quod sibi desponsata erat secundum communem opinionem, licebat eis aliquando convenire, quamvis numquam convenerint. Remigius aliter exponit, ut intelligatur de solemni celebratione nuptiarum: ante enim erat et fiebat per aliquos dies desponsatio, et interim sponsa non erat sub custodia viri; postea autem fiebat solemnis celebratio nuptiarum, et tunc traducebatur ad domum viri. De his nuptiis loquitur Evangelista hic. Et secundum hoc non habet locum obiectio Elvidii. Nota proprietatem verbi: proprie enim illud inventum dicitur, de quo non sperabatur, nec putabatur; et Ioseph tantam habebat opinionem de pudicitia Mariae, quod praeter aestimationem eius fuit quod invenit eam gravidam. In utero habens, supple ab ipso Ioseph, qui, sicut dicit Hieronymus, maritali licentia pene omnia secreta eius rimabatur. De spiritu sancto. Hic tangitur actor conceptionis. Hoc autem legendum est divisim ab illo praecedenti. Non enim legendum est, aut intelligendum quod Ioseph invenerit eam habentem in utero de spiritu sancto; sed solum quod invenit eam gravidam. Et ne oriretur auditoribus interim suspicio adulterii, addidit de spiritu sancto, idest de virtute spiritus sancti, non de substantia, ne filius spiritus sancti credatur; Luc. I, 35: spiritus sanctus superveniet in te, et virtus altissimi obumbravit tibi. Quamvis autem secundum Augustinum indivisibilia sint opera Trinitatis, et ideo ipsam conceptionem non solum spiritus sanctus, sed etiam pater et filius operati sint; tamen per quamdam appropriationem spiritui sancto attribuitur. Et hoc tribus rationibus. Prima ratio est, quia spiritus sanctus amor est. Hoc autem fuit signum maximi amoris, quod Deus filium suum incarnari voluerit; Io. III, 16: sic Deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum daret. Secunda, quia spiritui sancto attribuitur gratia; I Cor. XII, 4: divisiones gratiarum sunt, idem autem spiritus; et hoc fuit maxima gratia. Tertia ratio assignatur in gestis Nicaeni Concilii, et est, quod in nobis est duplex verbum: verbum cordis et verbum vocis. Verbum cordis est ipsa conceptio intellectus, quae occulta est hominibus, nisi quatenus per vocem exprimitur, sive per verbum vocis. Verbo autem cordis comparatur verbum aeternum ante incarnationem, quando erat apud patrem, et nobis absconditum; sed verbo vocis comparatur verbum incarnatum quod iam nobis apparuit, et manifestum est. Verbum autem cordis non coniungitur voci nisi mediante spiritu; et ideo recte incarnatio verbi, per quam nobis visibile apparuit, mediante spiritu sancto facta est. Nota hic quatuor rationes quare Christus de virgine nasci voluit. Quarum prima fuit, quia peccatum originale contrahitur in prole ex commixtione viri et mulieris: unde si Christus natus fuisset de concubitu coniugali, peccatum originale contraxisset. Hoc autem esset inconveniens, cum ipse ad hoc venisset in mundum ut peccata nostra tolleret: unde peccati contagione infici non debuit. Secunda, quia Christus praecipuus fuit doctor castitatis; infra XIX, 12: sunt eunuchi qui se castraverunt propter regnum caelorum. Tertia propter puritatem et munditiam. In malevolam animam non introibit sapientia, Sap. I, 4. Unde decuit ut venter matris eius nulla corruptione pollueretur. Quarta propter proprietatem verbi: quia sicut verbum sine corruptione cordis emanat a corde, ita Christus de virgine nasci voluit et debuit sine corruptione. Ioseph autem vir eius cum esset iustus. Postquam posuit generationis modum, hic confirmat ipsum per testimonium. Cum enim supra dixerit Evangelista, quod mater Iesu inventa est in utero habens, et quod hoc erat de spiritu sancto, posset aliquis credere quod Evangelista hoc apposuisset ob gratiam magistri; ideo hic Evangelista confirmat generationis modum supradictum. Et primo praenuntiatione prophetica, hoc autem factum est; secundo revelatione angelica, ibi exurgens autem Ioseph. In prima parte sunt tria. Primo introducitur persona, cui facta est revelatio; secundo persona revelans, ibi haec autem eo cogitante, ecce Angelus domini apparuit; tertio ponuntur verba revelationis, ibi Ioseph fili David. Persona autem, cui fit revelatio, commendatur ex duobus, scilicet ex hoc quod est iustus, et ideo non mentiretur; secundo ex hoc quod sponsus, sive vir, et ideo crimen in ea non pateretur; Prov. VI, 34: zelus et furor viri non parcet in die vindictae. Dicit ergo ita: inventa est a Ioseph habens in utero, sed Ioseph vir eius cum esset iustus, et nollet eam traducere. Hic est duplex sanctorum sententia, Ambrosii videlicet, et Augustini. Augustinus enim vult, quod Ioseph, qui non erat praesens, quando facta est Annuntiatio angelica, rediens, et inveniens eam gravidam, habuit suspicionem adulterii. Sed tunc statim oritur quaestio: quomodo iustus erat, si eam quam suspectam habebat de adulterio, nolebat traducere, idest crimen ipsius propalare? In hoc enim videbatur ei in peccato consentire, et Rom. I, 32 dicitur, quod non solum qui faciunt, sed etiam qui consentiunt facientibus, digni sunt morte. Sed ad hoc est triplex responsio. Prima est secundum Chrysostomum, quod duplex est iustitia: una enim est iustitia, quae est virtus cardinalis, quae dicitur iustitia specialis; alia est iustitia legalis, quae includit omnem virtutem, et pietatem, et clementiam, et huiusmodi. Quando ergo dicitur quod Ioseph iustus erat, intelligendum est de iustitia generali, ut iustitia accipiatur pro pietate. Unde quia iustus erat, idest pius, noluit eam traducere. Alia est responsio Augustini, qui dicit, quod duplex est peccatum, scilicet peccatum occultum et peccatum manifestum: peccatum enim occultum non est publice arguendum, sed aliter est ei remedium adhibendum. Suspicio ergo adulterii, quam habuit Ioseph, erat suspicio peccati occulti, et non manifesti, quia ipse solus sciebat; et iterum si alii scirent eam gravidam, non possent opinari nisi quod de ipso esset; et ideo crimen eius non debuisset propalasse. Tertia vero responsio est Rabani, quod etiam Ioseph iustus fuit et pius: in hoc enim quod pius, non voluit crimen propalare; sed in hoc quod voluit eam dimittere, apparuit iustus: sciebat enim quod qui tenet adulteram, stultus et insipiens est, ut dicitur Prov. XVIII, 22. Secundum autem Hieronymum et Origenem non habuit suspicionem adulterii. Noverat enim Ioseph pudicitiam Mariae; legerat in Scriptura quod virgo concipiet, Is. VII, 14 et cap. XI, 1: egredietur virga de radice Iesse, et flos de radice eius ascendet etc.; noverat etiam Mariam de David generatione descendisse. Unde facilius credebat hoc in ea impletum esse, quam ipsam fornicatam fuisse. Et ideo indignum reputans se tantae cohabitare sanctitati, voluit occulte dimittere eam, sicut Petrus dixit: exi a me, domine, quia homo peccator sum, Luc. V, 8. Unde nolebat eam traducere, idest ad se ducere, et in coniugem accipere, se indignum reputans. Vel, secundum aliorum sententiam, ignorans finem, ne tamquam reus haberetur si celaret, et secum eam teneret. Haec autem eo cogitante. Hic persona revelans introducitur: et tanguntur tria. Primo enim tangitur tempus; secundo persona revelans introducitur; ecce Angelus: tertio revelationis modus exprimitur, apparuit in somnis. Dicit ergo haec autem eo cogitante, idest dum ista secum in mente revolveret, ecce Angelus domini apparuit. Nota quod duo commendantur hic de Ioseph, scilicet sapientia et clementia. Sapientia quidem in hoc, quod ipse antequam ageret, deliberavit; Prov. IV, 25: palpebrae tuae praecedant gressus tuos: hoc est, nihil facias sine iudicio et deliberatione rationis. Item, clementia sive pietas in hoc quod factum eius non propalavit, vel promulgavit, contra multos qui statim illud quod habent in corde, volunt exterius publicare; Prov. XXV, 28: sicut urbs patens, et absque murorum ambitu, ita vir, qui non potest in loquendo cohibere spiritum suum. Et ideo meruit instrui, sive consolari. Unde sequitur ecce Angelus domini apparuit: quasi in promptu sit adiutorium Dei; Ps. IX, 10: adiutor in opportunitatibus, in tribulatione; Ps. LIII, 6: ecce enim Deus adiuvat me, et dominus susceptor est animae meae. Angelus domini: nihil enim melius potuit excusare, quam ille qui conscius erat virginitatis servatae. Unde ille idem Angelus qui missus est ad Mariam, Luc. I, 26, creditur missus ad Ioseph, Ps. XXXIII, 8: immittet Angelus domini in circuitu timentium eum, scilicet Mariae, et Ioseph, ut ipsam liberaret ab infamia, et Ioseph in perturbatione non dimitteret. Sed hic quaeritur, quare non a principio facta est Ioseph revelatio, antequam ita perturbaretur. Item, quare Maria ei non revelavit Annuntiationem angelicam, quae sibi facta fuerat. Et dicendum ad primum, quod hoc fecit ut testimonium eius esset credibilius. Sicut enim dominus Thomam apostolum permisit dubitare de sua resurrectione, ut scilicet dubitans palparet, et palpans crederet, et credendo infidelitatis in nobis vulnus amoveret; sic permisit dominus Ioseph de pudicitia Mariae dubitare, ut dubitans revelationem angelicam acciperet, et accipiendo firmius crederet. Ad hoc quod quaeritur secundo, dicendum, quod si Maria ei dixisset, ipse non credidisset. Apparuit ei in somnis: ecce modus revelationis. Nota quod apparere proprie est illius rei, quae de natura sua est invisibilis, tamen in potestate sua est ut videatur: sicut est Deus, vel Angelus; illa enim quae de sui natura habent ut videantur, proprie apparere non dicuntur: unde dicitur apparitio divina, vel angelica. Unde proprie loquitur. Apparuit in somnis. Sed hic quaeritur quare in somnis. Ratio redditur in Glossa, quia Ioseph quodammodo dubitans erat: unde quasi quodammodo dormiebat, et ideo recte in somnis dicitur Angelus apparuisse ei. Alia ratio potest assignari melior, sicut enim dicit apostolus, I Cor. XIV, 22, prophetia data est fidelibus, signa autem infidelibus. Proprie autem revelatio, quae dicitur prophetica, fit in somnis; Num. XII, 6: si quis fuerit inter vos propheta domini, in visione apparebo ei, vel per somnium loquar ad illum: et ideo quia Ioseph iustus erat, et fidelis, ipsi tamquam fideli debuit fieri apparitio, quae competit credentibus, scilicet revelatio quasi prophetica. Quia vero apparitio corporalis est miraculosa, talis apparitio sibi non competebat, cum ipse crederet, et esset fidelis. Sed tunc quaeritur, quare Mariae facta est visibilis apparitio, cum ipsa esset fidelissima. Et dicendum est, quod mysterium incarnationis a principio revelatum est virgini Mariae, quando difficilius erat ad credendum; et ideo oportuit quod sibi fieret apparitio visibilis. Ipsi vero Ioseph non est revelatum a principio, sed magis quando iam pro magna parte erat impletum, cum iam videret alvum eius intumescere, unde facilius poterat credere; et ideo sufficiebat sibi apparitio quae fit in somnis. Ioseph fili David. Hic revelationis verba ponuntur: et dividitur in tres partes, secundum tria quae facit Angelus: primo enim Mariae et Ioseph prohibet divortium; secundo incarnationis aperit mysterium, cum dicit quod in ea natum est, de spiritu sancto est; tertio ipsius Ioseph futurum praenuntiat obsequium, quod scilicet puero exhibebat, ibi pariet autem filium. Dicit igitur Ioseph. Vocat eum ut reddat eum attentum ad audiendum, et ut revocet eum ad seipsum. Hoc commune est in Scriptura, quod scilicet quando praemittitur apparitio, quae est de superius, requirit in auditore quamdam mentis elevationem, et attentionem; Ez. II, 1: fili hominis, sta super pedes tuos, et loquar tecum, et infra, fili hominis, audi quaecumque loquor ad te, et noli esse exasperans. Hab. II, 1: super custodiam meam stabo. Fili David. Ideo genus exprimit ut avertat illud quod dicitur Is. VII, 13: audite, domus David: numquid parum est molestos esse hominibus, quia molesti estis et Deo meo? et cetera. Signum enim datum fuit non uni personae, sed toti tribui sive domui: unde quia de hoc debebat eum instruere, iubetur in expressione generis sui vaticinium prophetae ad memoriam reducere. Noli timere. Omnis apparitio, sive sit boni, vel mali Angeli, timorem quemdam incutit: et hoc, quia talis apparitio est inconsueta, et quasi extranea naturae hominis; et ideo ponit hominem quasi extra se. Sed in hoc est differentia, quia apparitio mali Angeli terrorem incutit, et in ipso terrore hominem dimittit, ut scilicet hominem quasi extra se positum facilius pertrahat ad peccatum; sed boni Angeli apparitio, quamvis terrorem incutiat, tamen statim subditur conclusio, et assecutio consolationis, ut scilicet homo ad se redeat, et quae sibi dicuntur advertat; unde Luc. I, ubi dicitur quod apparuit Angelus Zachariae, statim sequitur: ne timeas, Zacharia, et similiter in eodem: ne timeas, Maria. Unde post apparitionem factam Ioseph statim subditur consolatio. Duplicem habebat iste timorem, scilicet Dei, et etiam peccati, ne scilicet Mariae cohabitando peccaret tamquam conscius peccati, et ideo, ne timeas, subditur, scilicet metu peccati, accipere Mariam coniugem tuam. Nota quod coniux dicitur, non propter matrimonium, sed propter desponsationem: consuetudo enim est Scripturae et sponsas vocare coniuges, et coniuges sponsas. Sed quaeritur, quomodo iubet eam accipere, cum eam nondum dimisisset. Et dicendum quod licet eam corporaliter non dimisisset, tamen in animo eam dimiserat: et ideo iubetur eam accipere. Vel ne timeas accipere quantum ad solemnitatem, et nuptiarum celebrationem. Quod enim in ea natum est, de spiritu sancto est. Hic aperit incarnationis mysterium. Et nota quod cum tria ibi fuerint, scilicet ipsa virgo concipiens, filius Dei conceptus, et virtus activa spiritus sancti; duo bene exprimit Angelus, scilicet concipientem, et conceptionis actorem; sed tertium, ipsum Dei filium conceptum, non exprimit nisi indefinite: quod enim, inquit, in ea natum est: et hoc ut denotetur quod ipsum est ineffabile et incomprehensibile, non solum homini, sed etiam ipsis Angelis. Quod enim, inquit, in ea natum est, non dicit, de ea, quia nasci de matre est in lucem prodire: in matre nasci est ipsum concipi, de spiritu sancto est. Hoc est ergo testimonium angelicum, quod inducit Evangelista ad probandum quod supra dixerat inventa est in utero habens de spiritu sancto. Nota quod in conceptione aliarum mulierum, in semine viri est virtus formativa, cuius subiectum est semen, et per hanc virtutem formatur foetus, et vegetatur in corpore mulieris. Hanc autem supplevit virtus spiritus sancti. Et ideo aliquando invenitur dictum a sanctis, quod spiritus sanctus fuit ibi pro semine, aliquando tamen dicitur quod non fuit ibi semen. Et hoc est, quia in semine viri sunt duo, scilicet ipsa corrupta substantia, quae descendit a corpore viri, et ipsa formativa virtus. Dicendum ergo, quod spiritus sanctus fuit pro semine quantum ad virtutem formativam; sed non fuit ibi pro semine quantum ad corpulentam substantiam, quia non de substantia spiritus sancti facta est caro Christi, vel conceptio eius. Et ideo patet, quod spiritus sanctus non potest dici pater Christi, quia nec secundum divinam naturam, nec secundum humanam. Secundum divinam naturam quidem, quia quamvis Christus sit eiusdem gloriae cum spiritu sancto, filius tamen secundum divinam naturam nihil accipit a spiritu sancto: et ideo non potest dici filius eius; filius enim aliquid accipit a patre. Similiter nec secundum humanam, quia pater et filius debent convenire in substantia; Christus autem, quamvis sit conceptus virtute spiritus sancti, non tamen de substantia spiritus sancti. Sed contra hoc quod dicitur de spiritu sancto est, quod Prov. IX, 1 dicitur, quod sapientia aedificavit sibi domum. Ergo videtur quod ipsamet divina sapientia, idest Dei filius, sibi humanam naturam univit, et ita non est facta virtute spiritus sancti. Sed duplex est responsio, secundum Augustinum. Prima, quod verbum illud quod scribitur Prov. IX, 1, intelligitur de Ecclesia, quam Christus in sanguine suo fundavit. Alia est, quod indivisa sunt opera Trinitatis: et ideo illud quod facit filius, facit etiam spiritus sanctus, sed tamen per quamdam appropriationem attribuitur spiritui sancto. Et ratio huius dicta fuit superius.

Lectio 5

[87328] Super Mt.*, cap. 1 l. 5 Pariet autem filium. Hic praenuntiat obsequium, quod exhibebit Ioseph puero iam nato, et facit tria: primo enim praenuntiat virginis partum; secundo praemonstrat obsequium ab ipso Ioseph puero exhibendum, cum dicit et vocabis nomen; tertio aperit nomen impositum ipsi puero, cum dicit Iesum. Dicit ergo pariet. Ita concepit de spiritu sancto quidem primo, sed pariet filium. Non dicit tibi, quia ipse puerum non genuit. Luc. I, 13 dictum est Zachariae: uxor tua pariet tibi filium, quia ipsum Zacharias genuit. Vel ideo non dicit, tibi, ut ostendatur, quod pro omnibus natus est: non solum tibi, vel ipsi pariet filium, sed toti mundo; Luc. II, 10: ecce annuntio vobis gaudium magnum, quia natus est vobis hodie salvator, qui est Christus dominus in civitate David et cetera. Sed quia Ioseph posset dicere: ita concepit ipsa de spiritu sancto, et pariet filium, quid ergo ad me? In nullo sum ei necessarius. Ideo subdit ipsius Ioseph obsequium vocabis nomen eius. Consuetudo erat apud Hebraeos, et est hodie, quod die octavo circumcidebant puerum, et tunc imponebant ei nomen; et hoc factum est per Ioseph: unde in hoc opere minister fuit. Unde dicitur ei vocabis; non dicitur impones, quia iam est sibi impositum; Is. LXII, 2: vocabitur tibi nomen novum, quod os domini nominavit. Iesum, hoc est nomen a Deo impositum. Et reddit causam ipse enim salvum faciet populum suum, quem sibi acquisivit sanguine suo, hoc est populum eius. Dan. IX, v. 26 dicitur: non erit populus eius, qui est eum negaturus; unde est populus domini per fidem; I Petr. II, 9: vos estis genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis. A peccatis eorum. In libro Iudic. frequenter dicitur quod talis, vel talis salvavit Israel: sed a quibus? Ab inimicis carnalibus; hic autem a peccatis, remittendo peccata, quod soli Deo competit. Luc. V, 24: ut autem sciatis, quia filius hominis habet potestatem in terra dimittendi peccata. Nota, quod hic confunditur Nestorius, qui dicebat, quod illa, quae Dei sunt, ut esse ab aeterno, esse omnipotens, vel huiusmodi, non conveniunt illi homini. Ecce quod ille idem homo, qui natus est de virgine, qui vocatur Iesus, ipse salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Unde cum peccata dimittere non possit nisi solus Deus, oportet dicere quod iste homo sit Deus, et quod ea, quae Dei sunt, ei verissime conveniunt. Praemiserat Evangelista, quod mater Dei inventa est in utero habens de spiritu sancto, et hoc supra probavit per angelicam revelationem, hic probat per prophetiae praenuntiationem; unde dicit hoc totum factum est ut adimpleretur quod dictum est a domino per prophetam. Et sciendum quod ista particula dupliciter potest introduci hic. Chrysostomus enim vult quod totum hoc dixerit Angelus et prophetiam introduxerit. Et ratio est, quia ipse, ne quod praenuntiabat videretur novum, subito voluit ostendere quod ab antiquo praenuntiatum erat; Is. XLVIII, 3: qui fecit iam quod futurum est, secundum aliam translationem. Alii dicunt, et credo melius, quod istud, scilicet hoc totum factum est etc., sunt verba Evangelistae. Nam ibi terminantur verba Angeli: et ipse salvum faciet et cetera. Et inducit ea Evangelista propter tria. Primo, ut ostendat quod vetus testamentum est de Christo; Act. c. X, 43: huic omnes prophetae testimonium perhibent, remissionem peccatorum accipere per nomen eius omnes qui credunt in eum. Secundo ut facilius Christo credant: Io. V, 46: si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi: de me enim ille scripsit. Tertio ad ostendendum conformitatem veteris et novi testamenti; Col. II, 17: quae sunt umbra futurorum, corpus autem Christi. Sed ad hoc quod sciatur quid in ista prophetia contineatur, sciendum quod tria annuntiat Angelus. Primo enim dixit quod in ea natum est etc.; secundo pariet filium; tertio vocabitur nomen eius Iesum. Ista per ordinem in prophetia continentur. Et primum probat quod dicit ecce virgo; secundo pariet autem; tertio et vocabitur. Ergo de spiritu sancto erat, quod per virginitatem concepit. Et hoc est, quod dicitur in prophetia, ecce virgo concipiet; Is. XXXV, 2: germinans germinabit, et exultabit laetabunda, et laudans et cetera. Item virgo pariet filium, quia in pariendo in nullo laesa est virginitas; Is. XI, 1: egredietur virga de radice Iesse, et flos de radice eius ascendet et cetera. Christus quidem flos est. Ergo in nullo laesa est virginitas. Sequitur et vocabitur nomen eius Emmanuel. Sed quaeritur, quare non consonat hoc cum verbis Angeli, dicendo et vocabitur Iesus? Dicendum, quod ista repromissio facta fuit Iudaeis, qui ex adventu Christi salutem haberent. Et Iesus salvator interpretatur, quod idem est quod Emmanuel, nobiscum Deus. Est enim Deus nobiscum quatuor modis: per naturae assumptionem, Io. I, 14: verbum caro factum est, per naturae conformitatem, quia in omnibus similis, Phil. II, 7: in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo, per conversationem corporalem, Bar. III, 38: post hoc in terris visus est, et cum hominibus conversatus est, per spiritualem conversationem, infra ult., 20: ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Sed quaerendum, circa litteram, cur Evangelista non utitur eisdem verbis cum propheta, sed utitur nomine Iesu. Sed dicendum, quod eodem spiritu loquebatur. Tamen Hieronymus dicit quod ideo Evangelista dixit habebit, quia iam de facto loquebatur. Item quaerendum, cur in Isaia dicitur et vocabitur, hic autem dicitur et vocabunt. Sed Hieronymus dicit, quod hic dicitur vocabunt, quia quod primo Angeli vocaverunt annuntiando, Luc. II, 21, postea apostoli vocaverunt praedicando et magnificando. Ut in nomine Iesu omne genu flectatur etc., Phil. c. II, 10. Quod est interpretatum nobiscum Deus. Sed quaeritur, quis apposuit hanc interpretationem prophetiae nobiscum Deus, propheta, an Evangelista? Et videtur quod non Evangelista, quia hac non indiguit, quia scripsit in Hebraeo. Sed dicendum, uno modo, quia Emmanuel est nomen compositum, ideo Evangelista illud etiam in Hebraeo interpretatus est. Vel dicendum, quod ille, qui primo transtulit de Hebraeo, interpretatus est. Et notandum, quod in Glossa dicitur quod triplex est species prophetiae, scilicet praedestinationis, praescientiae et comminationis; et differunt. Prophetia enim dicitur praenuntiatio eorum, quae sunt procul, idest futurorum; sed futurorum quaedam sunt quae solus Deus facit; quaedam vero, etsi Deus facit, tamen fiunt per nos et per alias etiam creaturas; quaedam autem sunt quae nullo modo Deus facit, ut mala. Praenuntiatio illorum, quae solus Deus facit vocatur prophetia praedestinationis, sicut conceptus virginis; unde illud Is. VII, 14: ecce virgo concipiet, est prophetia praedestinationis. Sed ea quae fiunt a causis secundis, possunt dupliciter considerari. Primo, secundum quod sunt in praescientia Dei, verbi gratia de Lazaro; si enim aliquis consideret causas naturales, diceret quod numquam surgeret, et verum diceret: cum tamen deberet resuscitari secundum ordinem divinae praescientiae. Ergo quando prophetia est praenuntiatio secundum quod est in praescientia divina, semper impletur; quando autem secundum ordinem causarum inferiorum, non semper, sicut patet Is. XXXVIII, v. 1, quando Isaias ad Ezechiam dixit: dispone domui tuae, quoniam morieris tu, et non vives et cetera. Sed numquid prophetia imponit necessitatem praescientiae? Et dicendum quod non; quia prophetia est quoddam signum divinae praescientiae, quae non imponit necessitatem rebus praescitis, quia considerat futura in sua praesentialitate. Quicquid enim agitur, est Deo praesens, quia eius intuitus se extendit ad omne tempus; si enim video aliquid praesens, non imponit necessitatem meus intuitus, sicut quando aliquem sedere video. Et hoc modo istas prophetias, quae in isto libro inducuntur, intelleximus. Considerandum est enim tres errores fuisse. Unus Manichaeorum dicentium, quod in toto veteri testamento non invenitur prophetia de Christo: et quicquid inductum est in novo testamento de veteri, totum est ex corruptione. Contra quod Rom. I, 1: Paulus servus Christi, vocatus apostolus, segregatus in Evangelium Dei, quod ante promiserat per prophetas suos et cetera. Et quod loquatur de Iudaeorum prophetiis, patet infra c. IX, 5: quorum patres, ex quibus est Christus secundum carnem et cetera. Alius fuit Theodori dicentis, quod nihil eorum quae inducuntur de veteri testamento, sunt ad litteram de Christo, sed sunt adaptata, sicut quando inducunt illud Virgilii talia pendebat memorans, fixusque manebat hoc enim adaptatum est de Christo; et tunc illud ut adimpleretur, debet sic exponi, quasi diceret Evangelista: et hoc potest adaptari. Contra quod Lc. ult., 44: oportet impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi, et prophetis, et Psalmis de me. Et sciendum quod in veteri testamento aliqua sunt quae referuntur ad Christum, et de eo solo dicuntur, sicut illud ecce virgo in utero concipiet, et pariet filium, Is. VII, 14; et illud Ps. XXI, 2: Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti? et cetera. Et si quis alium sensum litteralem poneret, esset haereticus, et haeresis damnata est. Sed quia non solum verba veteris testamenti, sed etiam facta significant de Christo, aliquando dicuntur aliqua ad litteram de aliquibus aliis, sed referuntur ad Christum, inquantum illa gerunt figuram Christi, sicut de Salomone dicitur: et dominabitur a mari usque ad mare etc.; hoc enim non fuit impletum in eo. Tertius error fuit Iudaeorum. Sciendum autem, quod Iudaei specialiter obiiciunt contra istam auctoritatem, quia in Hebraeo non habetur virgo, sed alma, quod idem est quod adolescentula. Unde ad litteram non sunt dicta de Christo sed de Emmanuel, vel de quodam filio Isaiae, secundum alios. Sed contra hos obiicit Hieronymus: et quod de filio Isaiae non potuerit dici, probatur, quia iam erat natus, quando hoc dictum fuit. Item non invenitur aliquis famosus fuisse tempore illo, qui vocaretur Emmanuel. Item non est signum quod iuvencula pariat. Unde dicit Hieronymus, quod alma est aequivocum, et significat quandoque aetatem, quandoque absconditam, et tunc significat virginem studiose conservatam; et sic significat hic. Item obiiciunt Iudaei, quod illud datum fuit ut signum. Is. VII, 3: venient duo reges contra Achaz etc., et promisit quod liberarentur ab his dando hoc signum ad Achaz. Sed dicendum, quod dedit hoc signum non solum ad Achaz, sed etiam ad domum David, quia dicit audite ergo, domus David; quasi dicat propheta: dominus adiuvabit te contra istum regem, quia ipse multo maiora faciet, quia non solum ipsius liberatio erit, sed totius mundi. Sed revertamur ad litteram. Hoc totum factum est. Sed contra. Angelus multa praemiserat, scilicet quod in ea natum est etc., pariet etc., et iterum, vocabitur et cetera. Hoc vero non totum factum erat. Sed dicendum uno modo, secundum Rabanum, ut hoc totum factum etc. referatur ad praeterita facta, quod Angelus apparuit virgini, et dixit illa verba, hoc totum factum fuit, ad conservationem virginis, ut ly ut teneatur causaliter. Vel refertur ad ea quae praenuntiaverat; et potest dici totum factum propter praedestinationem. Vel dicendum, quod Evangelista scribebat quando totum factum erat; et ideo refertur ad id. Unde ly ut tenetur consecutive, quia non voluit Deus incarnari propter hoc ut impleretur prophetia, quasi vetus testamentum dignius sit novo; sed consecutum est ad prophetiam hoc quod Christus incarnaretur.

Lectio 6

[87329] Super Mt.*, cap. 1 l. 6 Supra probavit Evangelista, quod mater Dei de spiritu sancto concepit, ex duobus, scilicet ex revelatione Angeli, et ex praenuntiatione prophetae, hoc idem intendit ostendere ex obedientia Ioseph, qui non acquievisset verbis Angeli, ut Mariam susciperet in sponsam, nisi cognovisset eam impraegnatam de spiritu sancto. Et circa hoc duo facit: primo ponitur obedientia ipsius sponsi ad Angelum; secundo describitur obedientiae modus, ibi et accepit. Et nota quod quia per inobedientiam primi hominis prolapsi sumus in peccatum, Rom. V, 19: per inobedientiam unius hominis peccatores constituti sunt multi, ideo in principio reparationis nostrae proponitur obedientia. Et possumus quatuor notare, quae sunt necessaria ad obedientiam. Primum est ut sit ordinata. Et dico ordinata, quia primo deserenda sunt vitia, et postea obediendum est ad operationem virtutum; Hier. IV, 3: novate vobis novale, et nolite serere super spinas et cetera. Et ideo hic dicitur, quod Ioseph exurgens a somno, pigritiae scilicet et dubietatis. De hoc somno dicitur Eph. V, 14: surge qui dormis, et exurge a mortuis. Secundum vero est, quod debet esse festina: et hoc est quod dicitur Eccli. V, 8: non differas de die in diem, non tardes converti ad dominum. Subito enim veniet ira illius. Et ideo hic dicitur quod statim fecit sicut praecepit ei. Glossa: quisquis a Deo monetur, solvat moras, surgat a somno, faciat quod iubetur. Tertium vero, quod debet esse perfecta, ut non solum quod iubetur, sed eo modo quo iubetur fiat et quo eis imperatur. Unde hic dicitur sicut praeceperat. Glossa: perfecta obedientia. Col. c. III, 20: filii, obedite parentibus per omnia. Quartum, quod debet esse discreta, ut obediatur cui obediendum est, et in quo, ut non fiat aliquid contra Deum: unde dicit quod fecit sicut praecepit ei Angelus, non malus sed Dei. I Io. IV, 1: nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus, si ex Deo sint, quoniam multi pseudoprophetae exierunt in mundum et cetera. Et accepit. Hic ostenditur in quibus obedivit: et ponuntur tria. Primo obedientia quam exhibuit ad Angelum; secundo reverentia quam exhibuit ad matrem; tertio obsequium quod exhibuit Christo nato. Angelus praecepit Ioseph noli timere accipere Mariam coniugem tuam. Et fecit Ioseph sicut praecepit et cetera. Ubi patet quod invenit mulierem bonam. Sed numquid non habebat eam in domo? Quare ergo dicit, exurgens (...) accepit? Respondet Chrysostomus: quia eam non eiecerat a domo, sed a corde. Vel quia primo ducebatur, sed postea celebrandae sunt nuptiae, et tunc dicitur, et est coniux. Et ne aliquis suspicaretur quod copula carnalis interveniret, subiungit et non cognoscebat eam. Ubi sciendum quod hoc verbum cognoscere dupliciter accipitur in sacra Scriptura: quandoque pro agnitione, Io. XIV, 7: et amodo cognoscetis eum et vidistis eum, aliquando pro carnali copula, sicut Gen. IV, 1: Adam vero cognovit uxorem suam Evam etc., scilicet carnaliter. Sed obiicitur, quia non dicitur simpliciter cognoscebat etc., sed, donec peperit filium suum. Ergo postea cognovit; unde etiam dixit Elvidius: quamvis virgo concepit Christum, tamen postea habuit alios filios ex Ioseph. Et ideo dicit Hieronymus, quod donec aliquando significat aliquid finitum, et determinatum, sicut dicam non veniam donec comedo quia postea significo me venturum; quandoque significat infinite, et indeterminate, verbi gratia I Cor. XV, 25: oportet et illum regnare, donec ponat omnes inimicos sub pedibus eius. Numquid postea non regnabit? Immo: sed utitur Scriptura tali modo loquendi quia intendit removere illud quod potest esse dubium. Dubium enim esse poterat utrum regnaret, quando non posuerat inimicos sub pedibus. Item dubium esse poterat, cum beata virgo peperisset, an ante partum fuisset cognita a Ioseph, quia primum nulli debebat venire in dubium; scilicet quoniam Angeli decantaverunt: gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis, Lc. II, 14. Et ideo hoc intendit Evangelista. Et argumentatur optime Hieronymus contra Elvidium: tu dicis, Elvidi, quod ante non cognovit Ioseph, quia fuit admonitus in somnis ab Angelo. Si ergo admonitio in somnis tantum valuit quod non coniungeret se Mariae, quanto magis Angelorum cognitio, pastorum et magorum adoratio? Chrysostomus autem accepit cognitionem pro agnitione intellectuali. Non cognoscebat scilicet quantae dignitatis esset; sed postquam peperit, cognovit. Alii dicunt quod accipitur pro agnitione sensibili; et sic est satis probabilis horum opinio. Dicunt enim quod Moyses ex locutione domini habuit tantam claritatem in facie, ut filii Israel non posset intendere in faciem eius, II Cor. III, 7. Ergo si ex consortio Dei hoc habuit Moyses, multo magis haec beata virgo, quae portavit eum in utero, habuit tantam claritatem in facie quod Ioseph non cognoscebat eam. Sed prima expositio est magis litteralis. Item dicit Elvidius quod littera dicit, donec peperit filium suum primogenitum. Primum dicitur respectu posterioris. Ergo habuit alios. Respondet Hieronymus, quod consuetum est in sacra Scriptura quod primogeniti vocantur illi, quos alii non praecedunt: Ex. XIII, 12 dicitur quod primogeniti Iudaeorum offerrentur domino. Quaerit Hieronymus: numquid oportebat expectare quod non offerrentur donec nasceretur secundus? Ergo primogeniti dicuntur quos alii non praecedunt; et sic intelligitur hic. Sequitur obsequium. Lc. II, 21, plenius exequitur hoc, sed Matthaeus breviter tangit. Ita enim vult spiritus sanctus, quod quae unus dixit, alius taceat. Vocavit nomen eius Iesum; istud quidem nomen non parum celebre fuit apud antiquos et desideratum; Gen. XLIX, 18: salutare tuum expectabo, domine. Et Hab. III, 18: ego autem in domino gaudebo, et exultabo in Deo Iesu meo.

Caput 2

Lectio 1

[87330] Super Mt.*, cap. 2 l. 1 Supra egit Evangelista de Christi generatione, hic intendit manifestare eius nativitatem. Et primo, testimonio magorum; secundo, testimonio innocentum, ibi qui cum recessissent. Circa primum tria ponuntur: primo enim annuntiatur Christi nativitas; secundo inquiritur locus; tertio inquiritur persona. Secundum ibi audiens autem Herodes. Tertium ibi tunc Herodes. Circa primum tria facit: primo enim proponitur Christi nativitas, cui testimonium perhibetur; secundo inducuntur testes; tertio ponitur testimonium. Secundum ibi ecce magi. Tertium ibi ubi est qui natus est? Circa primum quatuor tanguntur: nativitas, nomen nati, locus et tempus. Primum ibi cum ergo natus esset. Et notandum, quod Lucas plenius exequitur nativitatem, sicut e converso Matthaeus plenius exequitur de adoratione magorum, quam Lucas. Nomen tangitur ibi Iesus. Locus ibi in Bethlehem Iudae, non Iudaeae, quia Iudaea vocatur tota regio populi Israelitici; sed Iudae; ista est terra illa, quae venerat in sortem Iudae. Dicitur Bethlehem Iudae ad differentiam alterius Bethlehem, quae est in tribu Zabulon, de qua Iosue IX, 10. Et nota, quod ista tria verba cum natus esset Iesus in Bethlehem Iudae in diebus Herodis regis, congrue ponuntur. Bethlehem enim significat Ecclesiam, in qua natus est Iesus, qui est verus panis, de quo Io. VI, 51: ego sum panis vivus qui de caelo descendi. Nulli ergo provenit salus, nisi sit in domo domini. In his salvator natus est Christus; Is. LX, 18: occupabit salus muros tuos, et portas tuas laudatio et cetera. Et addidit regis, ad differentiam alterius Herodis: hic enim fuit, sub quo natus est Christus, Ascalonita; alius autem, qui Ioannem occidit, fuit filius huius Herodis, et non fuit rex. Sed quaeritur quare Scriptura facit mentionem de isto tempore. Et dicendum propter tres rationes. Primo, ut completam ostendat esse prophetiam Iacobi, Gen. penult., 10: non auferetur sceptrum de Iuda, et dux de femore eius, donec veniat, qui mittendus est, et ipse erit expectatio gentium. Herodes enim fuit primus alienigena, qui regnavit in Iudaea. Secunda ratio est, quod maior morbus indiget maiori et meliori medico. Populus autem Israel tunc erat in maxima afflictione sub gentili dominio, et ideo indigebat maximo consolatore: in aliis enim afflictionibus suis mittebantur eis prophetae, sed nunc propter magnitudinem afflictionis mittebatur eis prophetarum dominus; Ps. XCIII, 19: secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo consolationes tuae laetificaverunt animam meam. Inde ponuntur testes, ibi ecce magi. Et describuntur tripliciter: a professione, a regione, et a loco, ubi testimonium dederunt. De primo dicit ecce magi: qui secundum communem usum loquendi vocantur incantatores; sed lingua Persica vocat magos philosophos et sapientes. Isti quidem venerunt ad Iesum, quia gloriam sapientiae, quam possidebant, recognoverunt a Christo. Et sunt quidem primitiae gentium, quia primo venerunt ad Christum. Et impletur, secundum Augustinum, in istorum adventu illud Isaiae VIII, 4: antequam sciat puer vocare patrem suum, et matrem suam, auferetur fortitudo Damasci, et spolia Samariae coram rege Assyriorum etc.; ante enim quam Christus loqueretur, eripuit fortitudinem Damasci, et divitias et spolia Samariae, idest idololatriam. Dimiserunt enim illi idololatriam, et munera obtulerunt. Item considerandum quod ad Christum venerunt aliqui ex Iudaeis, scilicet pastores; aliqui ex gentibus, scilicet magi: ipse enim Christus est lapis angularis, qui fecit utraque unum. Et quare magi et pastores? Quia pastores magis simplices, et isti magis peccatores, ad significandum quod Christus utrosque recipit. Quot autem fuerint illi magi, Evangelista non dicit. Videtur autem, secundum munera, quod fuerunt tres reges, quamvis plures alii in eis repraesentabantur; Is. LX, 3: ambulabunt gentes in lumine tuo. De secundo, scilicet de regione, dicit ab oriente. Et notandum quod quidam ab oriente exponunt a finibus orientis; sed tunc quomodo in tam paucis diebus venissent? Et respondetur, ut quidam dicunt, quod miraculose venerunt; alii quod dromedarios habuerunt. Chrysostomus tamen dicit, quod stella apparuit eis per duos annos ante nativitatem, et quod tunc se paraverunt, et venerunt Ierosolymam in duobus annis et tredecim diebus. Aliter autem potest exponi, ut dicatur ab oriente, idest a quadam regione quae erat prope Ierusalem a parte Orientali; dicuntur enim isti fuisse de secta Balaam, qui dixit Num. XXIV, 17: orietur stella ex Iacob, qui Balaam habitabat iuxta terram promissionis in parte Orientali. Sequitur de loco Ierosolymam venerunt. Sed quare venerunt Ierusalem? Duplex est ratio. Una quia erat civitas regia; unde regem Iudaeorum in regia civitate quaerebant; item hoc factum fuit ex divina dispensatione, ut primo testimonium ferretur de Christo in Ierusalem, ut adimpleretur prophetia Is. II, 3: de Sion exibit lex, et verbum domini de Ierusalem. Consequenter ponitur testimonium, ibi ubi est qui natus est? In quo tria dicunt: primo denuntiant regis nativitatem; secundo afferunt nativitatis signum, ibi vidimus enim stellam eius; tertio profitentur pium propositum, ibi et venimus adorare. Dicunt ergo ubi est? Considerandum autem quod isti magi sunt primitiae gentium, et praefigurant in se statum nostrum. Isti enim aliquid supponunt, scilicet Christi nativitatem, et aliquid quaerunt, scilicet locum; et quidem nos fide tenemus Christum, sed aliquid quaerimus, scilicet spe: videbimus enim eum facie ad faciem. II Cor. V, 7: per fidem ambulamus, et non per speciem. Sed quaestio est. Cum ipsi audissent regem esse in Ierusalem, quomodo ista dicebant? Omnis enim qui alium regem profitetur in civitate regis, se exponit periculo. Sed certe hoc zelo fidei faciebant. Unde in istis nuntiabatur fides illa intrepida. Infra c. X, 28: nolite timere eos qui occidunt corpus. Consequenter proponunt signum huius nativitatis vidimus. Et nota quod in istis verbis fuit occasio duorum errorum. Quidam, sicut Priscillianistae, dixerunt omnes actus hominum fato agi et regi. Et confirmant per hoc, vidimus enim stellam eius. Ergo natus est sub aliqua stella. Alius error Manichaeorum, qui reprobant fatum, et per consequens istud Evangelium; quia dicebant quod Matthaeus introducit fatum. Sed excluditur error utriusque. Sed antequam procedamus ad expositionem litterae, oportet primo videre quid est fatum, et quomodo sunt haec credenda, et quomodo non. Nota ergo quod videmus multa in rebus humanis per accidens et casualiter accidere. Contingit autem aliquid casuale et fortuitum esse relatum ad causam inferiorem, quod relatum ad causam superiorem non est fortuitum: sicut si aliquis dominus mittat tres ad quaerendum aliquem, et unus nesciat de alio, si occurrant sibi invicem, est eis casuale; sed si referantur ad intentionem domini, non est casuale. Sed secundum hoc fuit duplex opinio de fato. Quidam dixerunt quod ista casualia non reducuntur in aliam causam superiorem ordinantem: et isti sustulerunt fatum, et ultra hoc omnem providentiam divinam. Et fuit, secundum Augustinum, haec opinio Tullii. Sed dicimus quod ista casualia reducuntur in causam superiorem ordinantem. Sed cum fatum dicatur a for faris, quasi quoddam pronuntiatum et prolocutum, a qua causa sit ista ordinatio, est differentia. Quidam enim dixerunt quod est ex virtute corporum supercaelestium. Unde dicunt fatum nihil aliud esse quam dispositio siderum. Alii ista contingentia reducunt in providentiam divinam. Sed primo modo negandum est esse fatum. Actus enim humani non reguntur secundum dispositionem corporum caelestium: quod patet ad praesens, cum multae sint ad hoc rationes efficaces. Primo, quia impossibile est, quod virtus corporalis agat supra virtutem incorpoream, quia nihil inferius in ordine naturae agit in superiorem naturam. In anima autem sunt quaedam potentiae elevatae supra corpus; quaedam potentiae sunt organis affixae, scilicet potentiae sensitivae et nutritivae: et corpora quidem caelestia, quamvis directe agant supra corpora inferiora, et mutent ea per se, per accidens tamen agunt in potentiis organis affixis. In potentiis autem organis non affixis nullo modo agunt necessitando, sed inclinando tantum. Dicimus enim istum hominem iracundum, idest pronum ad iracundiam, et hoc ex causis caelestibus, sed directe electio ut sic in voluntate est. Unde numquam potest fieri tanta dispositio in corpore humano, quin superabundet iudicium liberi arbitrii. Unde quicumque poneret liberum arbitrium sub corporibus caelestibus, de necessitate poneret sensum ab intellectu non differre. Secundo, quia per hoc excluditur omnis cultus divinus, quia tunc omnia essent ex necessitate; et sic tunc etiam regimen reipublicae destrueretur, quia nec oporteret consiliari, neque aliquid providere, et huiusmodi. Tertio, quia nos attribueremus Deo malitias hominum; quod esset ipsum infamare, qui creator est stellarum. Patet ergo quod hoc dicere est contra fidem omnino. Et ideo dicit Gregorius: absit a fidelium cordibus ut fatum aliquid esse dicatur. Si autem vis vocari fatum divinam providentiam, tunc aliquid est. Sed, sicut dicit Augustinus, quia nihil commune debemus habere cum infidelibus, non hoc nomen ei imponere debemus, unde dicit: linguam corrigas, sententiam teneas. Non ergo potest dici vidimus stellam, idest a qua tota vita eius dependeat; quia, secundum Augustinum, tunc stella non sequeretur generatum, quia tunc Christus magis diceretur fatum stellae, quam e converso. Et notandum quod ista stella non fuit de primis causatis: quod patet ex quatuor. Primo ex motu, quia nulla stella movetur de Septentrione in meridiem. Regio autem Persarum, unde isti magi veniebant, est posita ad Septentrionem. Item, aliae numquam quiescunt; ista autem non continue movebatur. Tertio ex tempore, quia in die nulla lucet; ista autem de die praebebat lucem magis. Quarto ex situ, quia non in firmamento, quod patet, quia isti per eam determinate distinxerunt domum. Ergo dicendum quod ista specialiter creata fuit ad servitium Christi. Et ideo dicit vidimus stellam eius, idest ad obsequium eius factam. Quidam autem dicunt, quod ista stella fuit spiritus sanctus, qui, sicut super baptizatum apparuit in specie columbae, ita et nunc in specie stellae. Alii dicunt quod fuit Angelus. Sed dicendum est quod vera stella fuit. Et voluit ostendi sub indicio stellae, primo, quia conveniebat ei. Est enim rex caelorum, et ideo per caeleste indicium voluit manifestari; Ps. XVIII, 1: caeli enarrant gloriam Dei et opera manuum eius annuntiat firmamentum; Iudaeis quidem per Angelos, per quos legem acceperant; Gal. III, 19: lex data est per Angelos; gentilibus per stellam, quia per creaturas in cognitionem Dei venerunt; Rom. I, 20: invisibilia Dei per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. Secundo, quia congruebat his quibus demonstrabatur, scilicet gentilibus, quorum vocatio promissa fuit Abrahae in similitudinem stellarum; Gen. XV, 5: suspice caelum, et numera stellas si potes et cetera. Unde tam in nativitate, quam in passione factum est signum in caelo, quod omnibus gentibus Christum notum fecit. Item, congruebat omnibus, quia ipse est salvator omnium. Sed dicit in oriente, quod exponitur dupliciter. Secundum Rabanum, sic: stella existens in Iudaea apparuit illis gentibus in oriente. Vel: nos vidimus stellam in oriente. Istud melius dicitur. Unde ecce stella, quam viderant in oriente antecedebat eos. Item patet ex hoc quod ista secundum situm erat propinqua terrae, quia aliter non distinxisset locum. Ergo non potuisset videri a tam remota regione. Consequenter ponitur pium propositum et venimus adorare. Hic est duplex quaestio. Dicit enim Augustinus: numquid isti erant curiosi, quod quandocumque fieret aliquod indicium per aliquam stellam quaererent regem natum? Hoc enim stultum fuisset. Sed dicendum quod non praestaverunt obsequium regi terreno, sed caelesti: in quo virtus divina ostenditur affuisse; quia aliter si terrenum regem quaesissent, totam devotionem amisissent, quando vilibus pannis invenerunt involutum. Sed quaerit iterum Augustinus: quomodo ex stella potuerunt scire, quod homo Deus natus esset? Et respondet quod hoc fuit Angelo revelante; qui enim ostendit eis stellam, misit Angelum qui hoc revelaret. Leo Papa dicit, quod sicut exterius oculi replebantur lumine istius stellae: ita interius radius divinus revelabat. Tertia ratio: quia isti erant de stirpe Balaam, qui dixit: orietur stella ex Iacob. Unde habuerunt a prophetia eius. Et ideo videndo tantam claritatem stellae, suspicati sunt, quod rex caelestis natus esset, et ideo quaerebant. Et hoc est et venimus adorare. In hoc impletum est illud Ps. LXXI, 11: et adorabunt eum omnes reges, omnes gentes servient ei.

Lectio 2

[87331] Super Mt.*, cap. 2 l. 2 Praenuntiata Christi nativitate per magos, hic inquirit de loco nativitatis: et ponuntur tria: primo ponitur motivum ad inquirendum; secundo imponitur inquisitio; tertio inventio veritatis. Secundum ibi et congregans. Tertium ibi at illi dixerunt ei: in Bethlehem Iudae. Motivum fuit turbatio Herodis; unde audiens. Et signanter vocat Herodem regem, ut ostendat esse alium a rege, quem quaerebant. Fuit autem triplex causa turbationis. Prima processit ex ambitione, quam habebat circa custodiam regni sui, propterea quia alienigena erat. Sciebat enim vel audiverat illud Danielis II, 44: in diebus regnorum Israel suscitabit Deus caeli regnum, quod in aeternum non dissipabitur, et regnum eius alteri populo non tradetur et cetera. Sed in hoc decipiebatur, quia regnum illud spirituale erat; Io. XVIII, 36: regnum meum non est de hoc mundo. Unde Herodes turbabatur timens amissionem regni sui; sed magis turbabatur Diabolus timens regni sui destructionem totalem; Io. XII, 31: nunc princeps mundi huius eiicietur foras. Et nota quod homines, sicut dicit Chrysostomus, in sublimibus constituti ex levi verbo contra se prolato conturbantur; Ps. LXXXVII, 16: exaltatus autem, humiliatus sum et conturbatus; humiles autem numquam timent. Secunda causa processit ex timore Romani imperii. Statutum enim erat a Romano imperio quod nullus Deus aut rex diceretur sine eorum consensu; unde timebat. Sed iste timor mundanus erat, qui prohibetur; Is. LI, 12: quis tu ut timeas ab homine mortali, et filio hominis, qui quasi foenum ita arescet? Tertia ex rubore verecundiae. Verecundabatur enim coram populo ut alius rex vocaretur; similis in hoc Sauli, qui dixit: peccavi, sed nunc honora me coram senioribus populi mei, et coram Israel et cetera. I Reg. XV, 30. Sed mirum quod sequitur et omnis Ierosolyma cum illo. Videbatur enim quod deberent gaudere. Sed sciendum quod triplicem causam turbationis habuerunt. Prima fuit ipsorum iniquitas; iniqui enim erant, quibus semper detestabilis est conversatio iustorum. Prov. XIII, 19: detestantur stulti eos qui fugiunt mala. Secunda ut placerent Herodi; Eccli. X, 2: secundum iudicem populi, sic et ministri eius. Tertia quia timebant ne Herodes hoc audito amplius desaeviret in gentem Iudaeorum. Mystice autem in hoc significatur quod iste terrenus erat. Gregorius: rex terrae turbatus est, caeli rege nato, quia nimirum terrena altitudo confunditur, cum caelestis celsitudo aperitur. Is. XXIV, 23: erubescet luna, et confundetur sol, cum regnaverit dominus exercituum in monte Sion, et in Ierusalem. Et notandum quod, sicut dicit Augustinus, quid autem erit tribunal iudicantis, quando superbos reges cuna terrebat infantis? Pertimeant reges ad dexteram patris sedentem, quem rex impius timuit matris ubera lambentem. Et congregans. Hic ponitur inquisitio. Et, sicut dictum est, Herodes sollicitus erat inquirere, et propter regnum, et propter timorem Romanorum: unde inquisivit veritatem. Sed ad habendam certitudinem de aliquo tria requiruntur ab inquirentibus: creditur enim multitudini, auctoritati, et litteratis. Unde congregavit multos, et auctoritatem habentes, et sapientes. Et hoc est quod dicit congregans omnes, quantum ad primum Sap. VI, 26: multitudo sapientium sanitas est orbis terrarum. Principes sacerdotum, quantum ad secundum; Mal. II, 7: labia sacerdotum custodiunt scientiam, et legem requirunt ex ore eius (...). Et Scribas, quantum ad tertium: non ad scribendum tantum dicitur, sed ad interpretandum legis Scripturam; per istos quidem volebat investigare veritatem. Eccl. XXXII, 13: in medio magnatorum loqui non praesumas, et ubi sunt senes non multum loquaris. Sciscitabatur ab eis ubi Christus nasceretur. Magi regem vocaverunt, sed ipsi Christum quaerebant: sciebant enim ex conversatione cum Iudaeis regem Iudaeorum legitimum inungi. Sed quaeritur: aut ipse credebat prophetiae, aut non. Si credebat, sciebat quod non poterat impediri quin ipse regnaret; quare ergo interfecit pueros? Si non credebat, quare ergo quaerebat? Sed dicendum quod non perfecte credebat, quia ambitiosus erat et ambitio hominem caecum reddit. At illi dixerunt: in Bethlehem Iudae. Hic invenitur veritas. Et primo ponitur veritas; secundo confirmatur eius prophetia, ibi et tu, Bethlehem, terra Iuda. Et sciendum quod Christus voluit nasci in Bethlehem propter tria. Primo ad vitandam gloriam. Propter hoc enim elegit duo loca: unum in quo nasci voluit, scilicet Bethlehem; alium in quo passus fuit, scilicet Ierusalem. Et hoc est contra illos qui gloriam quaerunt, qui volunt nasci in sublimibus locis, et nolunt pati in loco honoris. Ioan. VIII, 50: ego gloriam meam non quaero. Secundo ad confirmationem suae doctrinae, et ostentationem suae veritatis. Si enim natus fuisset in aliqua magna civitate, virtus suae doctrinae potuisset adscribi humanae virtuti; II Cor. VIII, 9: scitis gratiam domini nostri Iesu Christi. Tertio ad ostendendum se esse de genere David; Lc. II, 3: Ioseph et Maria ibant in Bethlehem ut profiterentur ibi, eo quod essent de domo, et familia David. Competit etiam mysterio, quia Bethlehem interpretatur domus panis: et Christus est ille panis vivus, qui de caelo descendit, Io. VI, 51. Consequenter confirmatur veritas. Unde et tu, Bethlehem, et cetera. Ex ista prophetia duo possemus considerare: magi enim aliquid annuntiabant, et aliquid quaerebant. Et ex ista prophetia ostenditur utrumque: quia quantum ad primum dicit et tu Bethlehem; quantum ad secundum dicit ex te enim exiet dux. Et ita confirmatur nativitas Christi duplici testimonio, scilicet stellae et prophetiae, quia in ore duorum vel trium testium est veritas; Deut. XIX, 15: in ore duorum aut trium testium stabit omne verbum. Et nota, quod quando erant omnes infideles, data sunt signa corporalium; quando iam erant fideles, data est prophetia; I Cor. XIV, 22: itaque linguae in signum sunt non fidelibus, sed infidelibus; prophetiae autem non infidelibus, sed fidelibus. Et sciendum quod Iudaei dupliciter defecerunt in prolatione prophetiae. Quia ibi dicitur et tu, Bethlehem Ephrata, et iterum quia non est ibi, nequaquam minima es. Et potest assignari duplex ratio quare mutaverunt. Uno modo potest dici, quod hoc fecerunt ex ignorantia. Alio modo potest dici quod isti usi sunt scienter aliis verbis. Et dicunt sententiam. Quia cum Herodes esset alienigena, non intellexisset auctoritatem prophetae, et ideo dixerunt illud quod notum erat Herodi. Unde dicunt: terra Iuda, et nequaquam minima es, idest tu non es minima inter millia hominum Iuda; vel in principibus Iuda, idest inter principales civitates Iuda. Ex te enim exiet dux qui regat populum meum Israel. De isto duce habetur Dan. IX, 25: usque ad Christum ducem; et Ps. XXX, 5: dux mihi eris: regit enim populum Israel non solum carnaliter, sed etiam spiritualiter; Rom. XI, 1: numquid Deus repulit populum suum? et cetera. Ps. LXXIX, 2: qui regis Israel, intende, qui deducis velut ovem Ioseph. Et nota quod truncant caudam auctoritatis, scilicet et egressus eius sicut ab initio, a diebus aeternitatis. Per quod insinuatur quod non debebat esse rex terrenus, sed caelestis; quod si scivisset Herodes, non fuisset impius. Unde fuerunt causa necis illorum. Item ex illa etiam cauda patet esse falsam interpretationem Iudaeorum, qui exponunt de Zorobabel: quia non convenit ei et egressus eius ab initio a diebus aeternitatis. Item non in Iudaea, sed in Babylone natus est. Consequenter inquiritur de persona nati, cum dicit tunc Herodes, clam vocatis magis, diligenter didicit ab eis tempus stellae quae apparuit eis. Et primo ponitur inquisitio; secundo inventio inquisiti, ibi invenerunt eum etc.; tertio veneratio inventi, ibi et procidentes adoraverunt eum. Ad inquirendum personam ex duobus moti sunt: ex persuasione Herodis, et ex ductu stellae. Unde circa primum ponitur exhortatio; secundo studium magorum in mutatione stellae, ibi qui cum audissent regem abierunt. Circa primum tria ponuntur: primo enim inquirit tempus; secundo annuntiat locum, ibi et mittens illos in Bethlehem; tertio iniungit officium inquisitionis, ibi ite, et interrogate diligenter de puero. Dicit ergo tunc Herodes. Ubi considerandum quod Iudaei sciebant locum, sed non tempus. Unde confutantur a domino, Lc. XIX, 44: eo quod non cognovisti tempus visitationis tuae, et Is. I, 3: cognovit bos possessorem suum, et asinus praesepe domini sui; Israel autem me non cognovit, et populus meus non intellexit. Ergo inquiritur tempus. Et dicit Chrysostomus quod per biennium ante apparuit istis stella. Alii autem quod in ipsa die nativitatis. Annuntiat locum, ibi et mittens. Iungit officium inquisitionis, ibi ite, et interrogate et cetera. Et admonet duo: et ad hoc quod impleant praemittit tertium. Quantum ad primum dicit ite et cetera. Et quaerit insidiose ad occidendum, sicut illi quibus dicitur Io. VII, 34: quaeretis me, et non invenietis. Quantum ad secundum dicit sic cum inveneritis renuntiate mihi. Et hoc propter malum etiam dicebat; Eccli. XIII, 14: ex multa loquela tentabit te. Quantum ad tertium dicit ut et ego veniens adorem eum; et quidem dolose promittit Dei cultum; Ier. IX, 8: sagitta vulnerans lingua eorum dolum locuta est; Ps. XXVII, 3: qui loquuntur pacem cum proximo suo, mala autem in cordibus eorum. Et nota quod cum magi profiterentur regem, iste vocat puerum, quia ex abundantia cordis os loquitur. Nota etiam, quod petit a Iudaeis ubi Christus nasceretur, volens experiri, et tentare utrum gauderent. Consequenter ponitur studium magorum. Duo iniunxerat: quod inquirerent, et reverterentur; sed unum fecerunt magi. Unde qui cum audissent regem abierunt. Aliud autem non fecerunt. Tales quidem debent esse auditores, quod bona addiscant, mala vero relinquant; infra XXIII, 3: quae dicunt facite, secundum opera eorum nolite facere et cetera.

Lectio 3

[87332] Super Mt.*, cap. 2 l. 3 Supra Evangelista posuit unum motivum magorum, scilicet persuasionem Herodis, hic ponit aliud motivum magorum ad inquirendum Christum, scilicet ducatum stellae; et circa hoc duo facit: primo enim ponit ducatum stellae; secundo effectum laetitiae huius ducatus, ibi videntes autem stellam, gavisi sunt gaudio magno valde. Et nota, quod stella primum exequitur suo motu, quia directe ducebat magos ad Christum; item manifestat suo statu pueri locum, ibi usque dum veniens staret supra ubi erat puer. Unde quantum ad primum dixit antecedebat eos. Ex hoc autem quod dicit ecce stella, quam viderant in oriente, antecedebat eos, datur intelligi quod quando magi declinaverunt in Ierusalem, stella disparuit; recedentibus autem ab Herode, apparuit. Disparuit autem propter tria. Primo propter confusionem Iudaeorum, qui cum instructi essent in lege, ut Christum quaererent, et gentes non essent instructae, tamen gentes quaerunt, et Iudaei contemnunt. Unde impletur illud Is. LV, 5: gentes quae te non cognoverunt, ad te current. Secundo propter magorum instructionem: non enim solum per stellam dominus voluit se eis manifestare, sed etiam per legem, ut sic adiungeretur cognitioni creaturarum cognitio legis. In ore duorum vel trium testium stabit omne verbum, Deut. XIX, 15. Is. VIII, 20: ad legem magis et ad testimonium. Tertio propter instructionem nostram. Et instruimur de duobus, secundum Glossam. Primo quod qui humanum auxilium quaerunt, deseruntur a divino. Illicitum est enim humanum auxilium quaerere, non quaerendo divinum; Is. XXXI, 1: vae qui descenditis in Aegyptum ad auxilium, in equis sperantes, habentes fiduciam super quadrigis, quia multae sunt, et super equitibus, quia praevalidi nimis, et non sunt confisi super sanctum Israel et dominum non requisierunt. Secundo instruimur quantum ad hoc, quod nos, qui fideles sumus, non debemus quaerere signa, sicut isti, qui videntes stellam gavisi sunt etc.; sed debemus esse contenti doctrinis prophetarum, quia signa data sunt infidelibus. In hoc etiam est duplex mysterium. Stella enim significat Christum; Apoc. ult., 16: ego sum radix David, stella splendida et matutina. Unde per istam stellam intelligere possumus gratiam Dei, quam amittimus, cum ad Herodem, idest Diabolum, accedimus; Eph. V, 8: eratis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino. Item, cum ab Herode, idest Diabolo, recedimus, stellam, idest Christi gratiam, invenimus: simile Ex. XIII, 21, ubi dicitur, quod dominus praecedebat Israel, quando exivit de Aegypto, in specie ignis et cetera. Hic autem praecedebat in specie stellae. Usque dum veniens staret supra ubi erat puer. Duo intelligimus hic. Unum quod ista stella non erat multum alta, quia aliter non discrevissent domum pueri. Aliud quod stella completo officio suo redacta est in suam materiam. Ubi erat puer. Frequenter puerum vocat, ut scias illum esse de quo dicitur Is. IX, 6: puer natus est nobis. Consequenter ponitur effectus ducatus huius quantum ad magos. Unde videntes autem stellam gavisi sunt et cetera. Gavisi sunt propter spem, quam recuperaverunt. Timebant enim, quia de longinquis partibus venerunt, amittere quod sperabant; Rom. XII, v. 12: spe gaudentes. Item addit gaudio; aliqui enim gaudent, et non gaudent, quia laetitia humana non est perfectum gaudium; Prov. XIV, 13: extrema gaudii luctus occupat. Verum autem et perfectum gaudium de Deo est; Is. LXI, 10: gaudens gaudebo in domino, et exultabit anima mea in Deo meo. Tertio addit magno, quia isti magna iam cognoscebant de Deo, quia Deum incarnatum, et multum misericordem; Is. XII, 6: exulta et lauda, habitatio Sion, quia magnus in medio tui sanctus Israel. Quarto addit valde, quia intense gaudebant; recuperaverant enim quod amiserant; Luc. XV, 10: gaudium erit Angelis Dei et cetera. Consequenter agitur de inventione pueri. Unde et intrantes domum, invenerunt puerum. Et tangit tria: domum, quae, si quaeratur qualis erat, ostenditur Luc. II, 7. Item si quaeratur qualis puer, in nullo ab aliis differebat, sicut dicunt sancti. Quantum ad apparentiam, non loquebatur, infirmus videbatur, et huiusmodi. Item si quaeratur qualis mater, respondetur, qualis est uxor carpentarii. Et hoc ideo dico, quia si isti quaesivissent regem terrenum, videndo ista scandalizati fuissent; sed videntes vilia, et considerantes altissima, moti sunt ad admirationem, et adoraverunt eum. Et hoc est et procidentes adoraverunt eum. Sed quare non fit mentio de Ioseph? Dicendum quod divina dispensatione factum est quod non adesset, ne istis qui primitiae gentium erant, daretur suspicio pravae opinionis. Consequenter tangitur reverentia quam exhibuerunt ad puerum, ibi et procidentes. Et fuit triplex: in adorando, offerendo et obediendo. Dicit ergo et procidentes adoraverunt eum, tamquam Deum in homine latentem; Ps. LXXI, 9: coram illo procident Aethiopes. Item offerendo, reverentiam exhibuerunt; unde et apertis thesauris suis. Consuetudo enim erat apud Persas, quod semper cum munere adorabant; et hoc est et apertis thesauris suis, obtulerunt ei munera, aurum, thus et myrrham. Ps. LXXI, 10: reges Tharsis et insulae munera offerent, reges Arabum et Saba dona adducent. Is. LX, 6: omnes de Saba venient, aurum et thus deferentes, et laudem domino annuntiantes. Mystice considerandum est quod isti non in via, sed tunc primo aperuerunt thesaurum, quando venerunt ad Christum: similiter nos bona nostra in via non debemus manifestare. Unde reprehenditur hoc inf. XXV de virginibus, et XIII, 44 dicitur: simile est regnum caelorum thesauro abscondito in agro, quem qui invenit homo abscondit, et prae gaudio illius vadit, et vendit universa quae habet et emit agrum illum. Obtulerunt ei munera et cetera. Aliqui assignant rationem istorum munerum litteralem et dicunt isti, quod tria invenerunt: domum sordidam, puerum infirmum, et matrem pauperem. Et ideo obtulerunt aurum ad sustentationem matris, myrrham ad sustentationem membrorum pueri, thus ad tollendum foetorem. Sed dicendum, quod aliquid mystice hic praetenditur, et potius ista tria ad tria referuntur, quae offerre debemus, sc. fidem, actionem et contemplationem. Quantum ad fidem dupliciter: primo quantum ad ea, quae in Christo concurrunt. Scilicet regia dignitas; Ier. XXIII, 5: regnabit rex, et sapiens erit etc.; et ideo in tributum obtulerunt aurum. Sacerdotii magnitudo; et ideo thus in sacrificium. Hominis mortalitas; et ideo myrrham. Item quantum ad fidem Trinitatis, quia designantur in nobis personae Trinitatis. Secundo possunt referri ad actionem nostram. Per aurum enim potest signari sapientia; Prov. II, 4: si quasi thesauros effoderis illam, tunc intelliges timorem domini. Per thus oratio devota; Ps. CXL, 2: dirigatur, domine, oratio mea, sicut incensum in conspectu tuo et cetera. Per myrrham mortificatio carnis: Col. III, 5: mortificate membra, quae sunt super terram; Cant. V, 5: manus meae distillaverunt myrrham. Quantum autem ad contemplationem, per ista tria possunt significari vel tres sensus sacrae Scripturae, scilicet litteralis, sub quo comprehenditur allegoricus, anagogicus et moralis; vel tres partes philosophiae, scilicet moralis, logica et naturalis: omnibus enim his debemus uti ad servitium Dei. Consequenter ponitur quomodo reverentiam exhibuerunt in obediendo. Unde et responso accepto in somnis, ne redirent ad Herodem, per aliam viam reversi sunt in regionem suam. Sed quomodo responsum acceperunt qui non interrogaverunt? Sed dicendum quod dominus respondet aliquando interrogationi mentali, et isti intus quaerebant quid placeret Deo de reversione; Ex. XIV, 15: quid clamas ad me? Sed numquid sunt revelationes immediate a Deo? Dionysius probat quod non, nisi mediantibus Angelis. Quare ergo non nominat Angelum? Sed dicendum, quod quandoque Scriptura facit mentionem de Deo, et non de Angelo, hoc fit per quamdam excellentiam illius manifestationis; Gal. III, 19: lex ordinata per Angelum in manu mediatoris; Act. VII, 37: hic est Moyses, qui dixit filiis Israel: prophetam suscitabit vobis Deus de fratribus vestris, tamquam me ipsum audietis et cetera. Unde quod dicit Glossa, quod hoc fuit immediate per Deum, refertur ad modum loquendi Scripturae. Per aliam viam reversi sunt in regionem suam. In hoc ostenditur quod ad regionem nostram Paradisum, a qua per peccatum expulsi sumus, per obedientiam pervenimus. Prov. IV, 27: vias quae a dextris sunt novit dominus; perversae vero sunt quae sunt a sinistris. Chrysostomus hic dicit, quod isti reversi egerunt sanctam vitam, et postea facti sunt coadiutores s. Thomae apostoli; tamen nihil de eis invenitur scriptum in sacra Scriptura post recessum eorum.

Lectio 4

[87333] Super Mt.*, cap. 2 l. 4 Supra habitum est quomodo nascenti Christo magi testimonium perhibuerunt, nunc autem agitur quomodo innocentes testimonium perhibent, non loquendo sed moriendo. Et circa hoc tria facit Evangelista. Primo enim ponitur occultatio Christi; secundo interfectio puerorum, ibi tunc Herodes; tertio ponitur reditus ipsius Christi, ibi defuncto Herode. Circa primum tria facit. Primo enim ponitur admonitio Angeli; secundo ostenditur obedientia Ioseph; tertio impletio prophetiae. Secundum ibi ut adimpleretur. Circa primum tria tanguntur. Primo ponitur tempus apparitionis; secundo describitur ipsa apparitio et modus apparitionis ibi ecce Angelus; tertio ponitur ipsa admonitio facta per Angelum, ibi surge et accipe puerum. Tempus describitur ibi qui cum recessissent. Et intelligendum quod non statim post recessum magorum facta est ista apparitio, quia totum quod dicitur Luc. II, 6, debet interponi, scilicet de purificatione: postquam impleti sunt dies et cetera. Non enim Herodes statim cogitavit de interfectione puerorum. Unde cum dicit qui cum recessissent, debet interponi tota historia purificationis. Consequenter ponitur ipsa apparitio; unde ecce Angelus apparuit in somnis et cetera. In somnis dicitur apparere, quia tunc homines ab actibus exterioribus cessant, et talibus fit revelatio per Angelos; Ps. IV, 9: in pace in idipsum dormiam, et requiescam; Prov. III, 24: quiesces, et suavis erit somnus tuus. In ista admonitione tria ponuntur. Primo enim persuadet Angelus fugere; secundo determinat moram; tertio assignat causam. Dicit ergo surge. Et nota, quod, sicut dicit Hilarius, beata virgo ante nativitatem ab Angelo nominatur coniux, supra I, 5, sed post nativitatem non. Et hoc propter duo. Primo ad commendationem virginis; sicut enim virgo concepit, ita virgo peperit. Secundo propter dignitatem eius: erat enim mater Dei, qua dignitate nulla maior, et denominatio fit a digniori. Item quod, sicut dicit Chrysostomus, puer non venerat propter matrem, sed potius e converso; et ideo dicit accipe puerum, et matrem eius et cetera. Sed quare fuge in Aegyptum? Nonne dicit Ps. XVIII, 15: dominus adiutor meus, et redemptor meus? Sed sciendum quod propter tria fugit. Primo ad manifestandam suam humanitatem; sicut enim divinitas in stella apparuit, ita humanitas in fuga. Phil. II, 7: in similitudinem hominum factus. Secundo propter exemplum; illud enim exemplo ostendit, quod verbo docuit. Infra X, 23: cum autem persequentur vos in civitate ista, fugite in aliam. Tertio propter mysterium: sicut enim voluit mori, ut nos a morte revocaret, ita voluit fugere, ut fugientes a facie sua propter peccatum revocaret. Ps. CXXXVIII, 7: quo ibo a spiritu tuo? Et esto ibi. Sed quare potius in Aegyptum, quam alibi in aliam regionem? Dicendum propter duas rationes. Prima est, quia proprium est Dei, ut memor sit misericordiae in ira, Hab. III, 8. Dominus enim iratus fuit contra Aegyptios persequentes filios Israel, quia filii Israel erant primogenitus Dei. Et ideo datum est ei, ut obsequeretur unigenito; Is. XIX, 1: ecce dominus ascendet super nubem levem, et ingredietur Aegyptum etc.; ibid. IX, 2: populus qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam: habitantibus in regione umbrae mortis lux orta est eis; Io. I, 14: vidimus gloriam eius, gloriam quasi unigeniti a patre, plenum gratiae, et veritatis. Secunda, quia ipse induxerat tenebras in Aegypto, ideo voluit eam primo illuminare; et ideo bene ibi fugit; Is. IX, 2: populus qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam; habitantibus in regione umbrae mortis lux orta est eis. Nota quod quando aliquis vult fugere peccatum, primo debet excutere pigritiam; Eph. V, 14: surge qui dormis, et exurge a mortuis, et illuminabit te Christus. Secundo debet accipere fiduciam a matre, et filio, scilicet Christo; Eccli. XXIV, 25: in me omnis spes vitae et virtutis. Tertio debet fugere a peccato adiutus auxilio matris et pueri; Ps. LIV, 8: ecce elongavi fugiens, et mansi in solitudine. Subdit causam huius fugae futurum est enim, ut Herodes quaerat puerum ad perdendum eum. Deceptus fuit Herodes, quia voluit perdere qui venerat regnum suum communicare; Lc. XXII, 29: et ego dispono vobis, sicut disposuit mihi pater meus regnum. Secundo, quia eum qui non gloriam mundanam quaerebat; Hebr. XII, 2: qui proposito sibi gaudio, sustinuit crucem. Qui consurgens. Hic ponitur executio mandati angelici, et ponit eam quantum ad fugam, et quantum ad moram. Unde qui consurgens accepit puerum et matrem eius. Et fit mentio de tempore, unde dicit nocte, propter timorem et tribulationem, secundum illud Is. XXVI, 9: anima mea desideravit te in nocte, idest in tribulatione; in tribulationibus enim recurrendum est ad Deum: Os. VI, 1: in tribulatione sua mane consurgent ad me. Qui consurgens. Tunc adimpletum est illud Is. XIX, 1: ecce dominus ascendet super nubem levem, et ingredietur Aegyptum; quod ad litteram impletum est. Et erat ibi. Dicitur quod septem annos fuit ibi, et habitavit in civitate Heliopoli. Quantum autem ad mysterium, per Ioseph signantur praedicatores, hoc est apostoli, qui ponuntur ad expellendas tenebras per doctrinam, qui recedentes a Iudaeis conversi sunt ad gentes; Act. XIII, 16: vobis oportebat primum loqui verbum Dei; sed quoniam repellitis illud, et indignos vos iudicatis aeternae vitae, ecce convertimur ad gentes. Et esto ibi usque dum dicam tibi, idest usquequo finiatur infidelitas Iudaeorum. Rom. II, 25: caecitas ex parte contigit in Israel. Consequenter adhibet testimonium prophetiae; unde dicit ut adimpleretur quod dictum est a domino per prophetam. Istud est, secundum translationem Hieronymi, Osee c. XI, 1. In translatione autem Septuaginta non est ita, sed ex Aegypto vocavi filium eius. Videtur hic esse quaestio: quia non videtur hoc facere ad propositum, quia praemittitur ibi, puer Israel etc., et sic loqui videtur de vocatione Israel de Aegypto. Sed dicendum quod in omnibus auctoritatibus, quae in Evangeliis vel in epistolis ponuntur de Christo, quaedam distinctio notanda est; quia quaedam dicuntur specialiter de Christo sicut illud Is. LIII, 7: tamquam ovis ad occisionem ducetur; quaedam autem dicuntur de quibusdam secundum quod duxerunt figuram Christi. Et sic est ista auctoritas: isti enim non fuerunt filii Israel, nisi inquantum similitudinem gesserunt veri filii unigeniti. Et hoc est: ex Aegypto vocavi filium meum, scilicet specialem. Tunc Herodes. Hic agitur de interfectione puerorum; et circa hoc duo facit. Primo ponitur occasio interfectionis; secundo ponitur interfectio; ibi et mittens occidit omnes pueros; tertio inducuntur prophetiae, ibi tunc impletum est. Occasio fuit ira Herodis: unde tunc Herodes iratus est. Iac. I, 20: ira viri iustitiam Dei non operatur. Et notandum quod quando aliquis rex amissionem regni suspicatur, cito irascitur et accenditur. Videns quoniam illusus esset a magis, iratus est valde. Et dicitur iratus valde propter duo: quia quando aliquis irascitur, de modica occasione fortiter accenditur. Unde quia in suspicione erat amissionis regni, et illusus fuit a magis, iratus est valde. Eccli. XI, 34: a scintilla una augetur ignis. Et mittens. In ira ista fuit crudelitas quantum ad tria: quantum ad locum, quantum ad multitudinem et quantum ad tempus. Quantum ad multitudinem, ut unum quaereret, omnes occidit. Unde dicitur et mittens occidit omnes pueros. Et nota quod dicit Augustinus quod iste numquam profuisset tantum obsequio, quantum profuit odio. Sed quaeritur, cum non habuerint liberum arbitrium, quomodo dicti sunt mori pro Christo. Sed, sicut dicitur Io. III, 17, non misit Deus filium suum in mundum, ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Numquam enim Deus permisisset eos occidi, nisi fuisset eis utile. Unde dicit Augustinus quod idem est dubitare utrum profuerit illis ista occisio, quod est dubitare utrum pueris prosit Baptismus: passi sunt enim ut martyres et Christum moriendo confessi sunt, quamvis non loquendo. Apoc. VI, 9: vidi subtus altare animas interfectorum propter verbum Dei. Secunda crudelitas est, quia occidit in omnibus finibus, timebat enim ne fugeret, scilicet ad aliquam civitatem. Et contigit ei sicut bestiae vulneratae, quae non attendit quem vulnerare debeat; Prov. XXVIII, v. 15: leo rugiens, et ursus esuriens, princeps impius super populum pauperem. Tertia quantum ad tempus. Unde a bimatu, idest duorum annorum. Et nota quod Augustinus dicit quod illo anno, quo Christus natus est, innocentes sunt occisi. Sed quare dicit a bimatu et infra? Dicunt quidam quod stella apparuit per duos annos ante; unde Herodes dubitabat utrum a tempore stellae natus fuisset. Et ideo dicit secundum tempus quod exquisierat a magis. Alii autem dicunt quod isti non sunt occisi eodem anno, sed post duos annos. Sed quare tantum distulit? Triplex ratio redditur a diversis. Una est, quia a principio putabat quod magi fuissent decepti et quod nihil invenissent, sed postquam audivit multa verba de Christo a Zacharia et Simeone et Anna, tunc motus fuit ad quaerendum. Alii dicunt quod hoc fecit ex cautela: timebat enim ne puerum, quem quaerebat, parentes occultassent. Unde primo voluit eos assecurare. Alii quod occupatione impeditus, quia misit post magos usque ad Tharsum Ciliciae et fecit incendi naves eorum. Item fuit occupatus, quia citatus fuit Romae accusatus a filiis. Et sic post reversionem incepit saevire. Et dicit et infra etc., quia cogitavit illum esse tantae potentiae, quod posset commutare faciem suam. Per istam occisionem significatur occisio martyrum, quia pueri per humilitatem et innocentiam, infra XIX, 14: sinite parvulos, et nolite eos prohibere ad me venire; item infra XVIII, 3: nisi conversi fueritis, et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum caelorum. In Bethlehem, et in omnibus finibus eius; quia per totum mundum occiduntur: Act. I, v. 8: eritis mihi testes, scilicet moriendo. Duo anni sunt duplex caritas, Dei et proximi, quia fides sine operibus mortua est, Iac. c. II, 20. Et nota quod nato Christo, statim persecutio saevit, quia statim quando quis convertitur ad Christum, incipit tentari. Eccli. II, v. 1: fili, accedens ad servitutem Dei, sta in iustitia et in timore, et praepara animam tuam ad tentationem. Tunc impletum est quod dictum est per Ieremiam prophetam. Posita occisione puerorum, hic more suo Evangelista prophetiam annuntiantem ponit, quae est Ier. c. XXXI, 15: vox in Rama audita est, lamentationis, luctus et fletus, Rachel plorantis filios suos, et nolentis consolari super eis, quia non sunt. Et notandum quod, sicut dicit Hieronymus, ubicumque per apostolos et Evangelistas introducitur aliqua auctoritas veteris testamenti, non oportet introducere verbum ex verbo semper, sed sicut dedit eis spiritus sanctus, aliquando sensum ex sensu in usu nostro. Ita habemus Ier. XXXI, 15: vox in excelsis audita est lamentationis, luctus et fletus, Rachel plorantis filios suos, et nolentis consolari super eis, quia non sunt. Et sensus idem est. Et considerandum quod, quantum ad hanc auctoritatem pertinet, ista est una de illis quae introducuntur in Evangelio, quae tamen sensum litteralem habet, qui est figura eius, quod fuit in novo testamento. Unde ad intellectum eius consideranda est quaedam historia, quae legitur Iudicum XIX ubi dicitur quod propter peccatum commissum circa uxorem Levitae fere tota tribus Beniamin extincta est; et dicitur quod ibi fuit maximus planctus, ita quod fuit auditus de Gabaa usque in Rama longe a Bethlehem per duodecim miliaria. Hoc dicitur Rachel plorare, quia mater fuit Beniamin; et est locutio figurativa, scilicet ad exprimendum magnitudinem doloris. Sed haec est prophetia de praeterito. Alio modo est de futuro dupliciter. Quia uno modo potest referri ad captivitatem Israel, qui quando in captivitatem ducebantur, dicuntur in via iuxta Bethlehem plorasse; et tunc dicitur Rachel plorasse, quia sepulta erat ibi, Gen. XXXV, 19. Et dicitur hoc eodem modo loquendi quo locus dicitur plorare mala quae in loco accidunt. Vult ergo dicere propheta quod sicut maximus dolor et luctus fuit, quando extincta est tribus Beniamin, ita futurus est maximus alius tempore captivitatis. Tertio modo exponitur sic. Evangelista assumit factum de occisione innocentum et exaggerat istum dolorem quadrupliciter. Ex diffusione doloris, ex multitudine doloris, ex materia, et inconsolabilitate. Dicit ergo: vox in Rama. Quaedam civitas est in tribu Beniamin, Iosue XVIII, 25, et potest accipi pro civitate Liae. Hic autem accipitur pro excelso; et potest dupliciter exponi. Primo sic: vox, in excelso prolata, audita est, quia vox quae in loco alto est, longe lateque diffunditur; Is. XL, 9: supra montem excelsum ascende tu qui evangelizas Sion, exalta in fortitudine vocem tuam. Vel audita est in excelso, idest in caelo apud Deum; Eccli. XXXV, 21: oratio humiliantis se nubes penetrabit, et donec propinquet, non consolabitur, et non discedet donec altissimus aspiciat. Et iterum: nonne lacrimae viduae ad maxillam descendunt, et exclamatio eius super deducentes eas? Ploratus: hoc potest referri ad fletum infantium occisorum. Et ululatus multus; hoc ad matrum ploratus. Vel utrumque ad pueros: ploratus inquantum elevabantur a militibus, ululatus inquantum iugulabantur. Maior est dolor matrum, quam filiorum. Item matrum erat dolor assiduus, puerorum fuit brevis: propter quod dicit Zach. XII, 10: plangent eum quasi super unigenitum, et dolebunt super eum, ut doleri solet in morte primogeniti. Item ex materia doloris, quia de morte filiorum. Unde Rachel plorat. Sed obiicitur, quia Bethlehem non erat in tribu Beniamin, sed in tribu Iuda, qui fuit filius Liae. Et solvitur tripliciter. Primo, quia Rachel sepulta fuit iuxta Bethlehem, Gen. XXXV, 19. Et ita ploravit pueros eo modo, quo aliquis locus dicitur plorare; Ier. II, 12: obstupescite, caeli, super hoc, et portae eius, desolamini vehementer, dicit dominus. Vel aliter. Supra habitum est quod Herodes occidit pueros in Bethlehem, et in omnibus finibus eius et cetera. Bethlehem autem erat in confinio duarum tribuum, scilicet Iudae et Beniamin; unde de pueris Beniamin occisi sunt: et sic cessat obiectio, sicut exponit Hieronymus. Augustinus autem aliter exponit et dicit quod consuetudo est quod quando alicui aliqua prospera succedunt, ille, quando adversitates veniunt, magis dolet. Lia et Rachel sorores fuerunt, et isti qui occisi sunt fuerunt de filiis Liae. Et sic corporaliter occisi sunt, ne aeternaliter punirentur, ut in facto Gabaa. Dicitur ergo plorare videns filios suos occidi et damnari. Vel per Rachel Ecclesia signatur, quia interpretatur videns Deum, et Ecclesia per fidem videt: quae plorat filios suos occisos, non quia occisi sunt, sed quia per ipsos poterat alios acquirere. Vel non plorat propter occisos, sed propter occidentes. Sequitur de inconsolabilitate doloris: et noluit. Et exponitur illud multipliciter. Primo ut referatur ad populum, qui tunc erat. Consolatio enim debetur quamdiu speratur aliquod remedium; sed quando non speratur, non est consolatio, sicut patet in infirmo desperato; et ideo dicit, ut referatur ad opinionem matrum, quia non sunt, quia scilicet non apparent; Gen. XXXVII, 30: puer non comparet. Vel noluit consolari, quia non sunt, idest ac si non essent: consolatio enim non debetur nisi de malis. Unde secundum hoc refertur ad opinionem Ecclesiae, quae habet eos tamquam regnarent; unde, sicut de regnantibus, gaudet de eis, I Thess. IV, v. 12: nolumus vos ignorare de dormientibus, ut non contristemini, sicut et ceteri qui spem non habent vel noluit consolari de praesenti, sed expectat consolationem in futuro; infra V, 5: beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Consequenter agitur de revocatione Christi; unde defuncto Herode, ecce Angelus domini apparuit in somnis Ioseph. Et primo ponitur apparitio Angeli; secundo mandatum Angeli; tertio executio mandati Angeli. Circa primum tria ponuntur. Primo describitur tempus; secundo persona; tertio modus apparitionis. Dicit ergo defuncto Herode: non ille qui fuit in morte Christi, quia ille fuit filius istius. Ecce Angelus apparuit. Notandum quod omnis turbatio Ecclesiae secundum mysterium terminatur per mortem persecutorum quia in perditione impii erit laudatio Prov. XI, 10. Item nota quod infidelitate Iudaeorum terminata, Christus redibit ad eos. Rom. XI, 26: et tunc omnis Israel salvus fiet. Ecce (...) apparuit. Notandum quod talis est ordo Angelorum et hominum, ut divinae illuminationes non fiant nobis nisi per Angelos; ad Hebr. I, 14: omnes sunt administratorii spiritus in ministerium missi propter eos qui haereditatem capiunt salutis. Unde etiam Christus secundum quod homo, voluit per Angelos nuntiari. Modus, ibi in somnis Ioseph in Aegypto. Mandatum, ibi surge, et accipe puerum. Non dicit filium, non coniugem, sed puerum, ut designetur dignitas pueri, et integritas matris. In hoc significatur, quod Ioseph non fuit ei datus ad carnalem copulam, sed ad ministerium et custodiam. Consequenter assignat causam defuncti sunt enim qui quaerebant animam pueri. Sed quaeritur, quare dicit sunt. Non enim nisi Herodes mortuus erat. Hoc solvitur dupliciter. Primo quia iste tot mala fecerat, quod Iudaei gaudebant de morte eius: qui praesentiens mandavit adhuc vivens sorori suae, quod nobiliores de Iudaeis interficeret in morte sua; et isti quaesiverant animam pueri cum Herode; et hoc est defuncti sunt enim qui quaerebant animam pueri. Vel aliter. Mos est sacrae Scripturae ponere plurale pro singulari: unde mortui sunt, idest mortuus est et cetera. Unde in hoc quod dicit qui quaerebant animam pueri, destruitur error Apollinaris, qui dixit, quod divinitas erat in Christo loco animae. Ponitur executio huius mandati qui consurgens, accepit puerum et matrem eius; et circa hoc duo facit: primo ostendit quomodo reversus est in terram Israel; secundo quam partem vitavit; tertio qua parte declinavit, ibi et admonitus in somnis secessit in partes Galilaeae. Dicit ergo qui consurgens. Notandum, quod Angelus non dixit vade in terram Iuda, vel in Ierusalem, sed universaliter in terram Israel, sub qua etiam Galilaea potest comprehendi. Unde potest dici, quod Ioseph intravit fines terrae, quam habitabat Iudas. Consequenter ponitur quam partem vitavit, ibi audiens autem quod Archelaus regnaret in Iudaea. Et notanda est hic historia Herodis. Iste Herodes habuit sex filios, et ante mortem suam occidit Alexandrum et Aristobolum; in morte autem sua mandavit ut occideretur Antipater. Unde tres remanserunt, inter quos Archelaus primogenitus fuit, et usurpavit sibi regnum; sed tandem accusatus a Iudaeis apud Caesarem Augustum, ablatum fuit ei regnum et divisum fuit in quatuor partes, et duas habuit Archelaus, duas alias alii diviserunt sibi, ita quod unam tetrarchiam habuit Herodes, aliam Philippus, sicut habetur Lc. III, v. 1. Iste Archelaus missus est in exilium post novem annos regni sui. Et admonitus in somnis. Dixerat primo Angelus, quod iret ad terram Israel; sed quia Ioseph nondum intellexerat, ideo Angelus, qui prius indeterminate revelaverat, nunc determinat. Et hoc est et admonitus (...) secessit in partes Galilaeae. Sed contra. Sicut Archelaus in Iudaea, ita Herodes in Galilaea regnabat. Sed dicendum, quod hoc fuit statim post mortem Herodis, quando Archelaus tenebat totum, quia postmodum facta est divisio. Sed tunc etiam quaeritur, quare non timuit Archelaum. Dicendum, quod in Ierusalem erat sedes regni; unde ibi quasi semper morabatur. Sed quaeritur, quare Luc. II, 41 dicitur quod singulis annis ducebant puerum in Ierusalem. Et solvit Augustinus, quod secure ducebant per turbam magnam, quae tunc ascendebat; sed periculum fuisset si ibi diu moratus fuisset. Item quaeritur, quare innuit Evangelista quod quasi per accidens venit Ioseph in Nazareth, sed Lc. II, 39 dicitur quod in Nazareth habuit proprium domicilium. Sed dicendum, quod Angelus dixerat ei, quod iret in terram Israel, quae stricte accepta non continebat Galilaeam, nec Nazareth: et sic intellexit Ioseph; et ideo non proponebat ire in Nazareth. Ut adimpleretur quod dictum est per prophetam: quoniam Nazaraeus vocabitur. Hoc non invenitur scriptum, sed potest dici, quod ex multis locis colligitur. Nazarenus igitur interpretatur sanctus: et quia Christus dicitur sanctus; Dan. IX, 24: donec ungatur sanctus; ideo signanter dicitur per prophetam. Vel potest dici, quod per Nazarenum interpretatur floridus; et hoc habetur Is. XI, 1: egredietur virga de radice Iesse, et flos de radice eius ascendet etc.; et convenit cum eo, quod dicitur Cant. II, 1: ego flos campi et lilium convallium.