 |
|---|
Textum Leonino 1969 praebito adaequatum
ac translatum a Roberto Busa SJ in taenias magneticas
denuo recognovit Enrique Alarcón atque instruxit
|
|---|
[85010] Super Is., cap. 50 Haec dicit dominus: quis est hic et cetera. Hic incipit removere impedimenta liberationis: et primo removet impedimenta; secundo apponit remedia, cap. 53: quis credidit auditui et cetera. Circa primum removet tria impedimenta. Primo defectum divinorum beneficiorum; secundo abjectionem personarum, cap. 51: audite me qui sequimini etc.; tertio inopiam rerum, cap. 52: consurge, consurge et cetera. Circa primum tria. Primo excludit impedimentum; secundo ponit seipsum in exemplum: dominus dedit mihi etc.; tertio concludit salubre consilium, quis ex vobis timens et cetera. Circa primum duo. Primo excludit defectum divinorum beneficiorum ex parte divinae voluntatis, secundo ex parte divinae potestatis: numquid abbreviata et cetera. Circa primum tria. Primo excludit divinae voluntatis defectum, quasi non vellet ex seipso Deus benefacere: excludens duplicem modum alienationis; scilicet modum alienandi uxorem, qui erat per libellum repudii, sicut dicitur Deut. 24: quod quidem eis permissum est ad duritiam cordis ipsorum, Matth. 19: quis est hic et cetera. Sed contra. Jer. 3: pro eo quod moechata esset et cetera. Et dicendum, quod dominus, quantum est in se non repudiavit eos; sed ipsi per peccata sua Deum dimiserunt. Excludit etiam modum alienandi possessionem: aut quis est creditor etc., quasi: vos qui estis mea hereditas. Supra 19: ei vendiderim, non habens aliud quid solvam, unde patet quod ex quo non alienavi vos a meo dominio, quod paratus sum benefacere quantum ex me est. Secundo ostendit humanae voluntatis peccatum: ecce enim in iniquitatibus, Rom. 7: ego enim homo carnalis sum, venumdatus sub peccato. Tertio ponit argumentum: quia veni, per inspirationem; vocavi, per prophetas. Prov. 1: vocavi, et renuistis. Numquid abbreviata? Hic excludit defectum ex parte divinae potestatis, excludens primo potestatis defectum, abbreviata, ut etiam longinquos non subjicere mihi possim: parvula, contra potestates. Infra 59: ecce non est abbreviata manus domini. Secundo ponit divinae potentiae signum, ecce. Primo in aquis: in increpatione, idest jussione, faciam, si volo, sicut feci in exitu Israel de Aegypto: Exod. 14, ponam flumina, sicut Arnon, Numer. 21, et Jordanem, Josue 4: computrescent, sicut Exod. 7, quando aquae versae sunt in sanguinem. Psalm. 105: increpuit mare rubrum et exsiccatum est. Secundo ostendit signa potentiae suae in caelis: induam caelos, aereos, tenebris; sicut in Aegypto, Exod. 10. Psal. 146: qui operit caelum nubibus. Dominus dedit. Hic ponit seipsum in exemplum: et primo quantum ad beneficii percepti gratiam; tum quantum ad eloquentiam: linguam eruditam, sustentare, confortationibus: Job 4: vacillantes confirmaverunt; tum etiam quantum ad sapientiam, erigit, ad attendendum, mane, a principio praedicationis meae, vel a principio aetatis. Vel quia tunc solitus erat orare. Psal. 62: in matutinis meditabor in te. Aperuit, ad intelligendum. Psal. 84: audiam quid loquatur in me dominus Deus. Matth. 23: magister vester unus est, Christus. Secundo ponit seipsum in exemplum quantum ad obedientiam, ponens perfectam oboedientiam: ego autem non contradico, sed recipio, et accepto ipsius inspirationem, retrorsum non abii, a bono proposito. Supra 45: vae qui contradicit factori suo. Ponit etiam obediendi constantiam, quia obedientiam pro nullo periculo dimisit: corpus meum dedi; idest, exposui me ut talia paterer. Vel forte ad litteram haec passus est. Sed in Christo plene impletum, Matth. 26 et 27. Jer. 12: dedi dilectam animam meam in manus inimicorum. Tertio ponit seipsum in exemplum quantum ad fiduciam quam in Deo habebat, primo ponens paratam defensionem: dominus Deus auxiliator, Jer. 20: dominus mecum est tamquam bellator fortis. Secundo fiduciae securitatem: et posuit, ut timore vel rubore non moverer. Ezech. 3: ut adamantem et silicem dedi te. Tertio assignat securitatis rationem ex potestate adjuvantis: juxta est qui justificat, scilicet Deus. Quis contradicet? Verbis. Stemus simul. Job 17: pone me, domine, juxta te, et cujusvis manus pugnet contra me. Adversarius, factis. Condemnet, falsis judiciis. Rom. 8: Deus qui justificat, quis est qui condemnet? Iterum ex infirmitate impugnantis: ecce omnes quasi vestimentum, vetustate, in quo naturalis defectus; tinea, in quo violentus. Job 13: qui quasi putredo consumendus sum, et quasi vestimentum quod comeditur a tinea. Ac si diceret: ex omnibus his sicut ego post accepta beneficia Deo obedio, et in ipso confido, ita et vos. Quis ex vobis? Hic concludit ex exemplo suo salubre consilium: et primo ponit consilium; secundo ponit consilii contemptum, ecce omnes vos. Consilium autem dat ut in Deo confidant: unde tria facit. Primo requirit confidentium idoneitatem, quae est ex timore et obedientia, servi, Isaiae, vel cujuscumque alterius. Psalm. 24: quis est homo qui timet dominum? Secundo ostendit confidentiae necessitatem: qui ambulavit in tenebris, erroris, vel adversitatis. Joan. 11: qui ambulat in nocte, offendit. Tertio ponit ipsum consilium: speret in nomine, supra 10: residuum Israel et cetera. Ecce omnes. Hic ponit consilii contemptum, ponens tria. Primo culpam: accendentes, peccatis vestris, ignem, vobis merentes, accincti, quasi ligati in peccatis vestris: vel expediti ad peccatum. Supra 1: erit fortitudo vestra ut favilla stupae. Secundo ponit poenam, ambulate, quasi dicat, recipite poenam. Ps. 9: in laboribus manuum suarum comprehensus est peccator. Tertio ponit punientis potentiam, de manu, scilicet potentiae Dei. Dormietis, somno mortis. Nota super illo verbo, in iniquitatibus venditi estis, quod homo pro peccato vendit multa. Primo animi virtutem. Thren. 1: dederunt pretiosa quaeque pro vili. Secundo caelestem hereditatem. 3 Reg. 21: propitius sit mihi dominus, ne vendam hereditatem patrum meorum. Tertio animae libertatem. Eccl. 10: nihil est iniquius quam amare pecuniam. Quarto divini amoris honorem. Oseae 3: diligit dominus. Item super illo verbo, ego autem non contradico, nota quod Deo contradicunt primo infideles divinae veritati. Eccl. 4: ne contradicas verbo veritatis. Secundo impatientes divinae correptioni. Job 9: quis contradicit ei (etc.); tertio impoenitentes divinae bonitati. Supra 41: et erunt quasi non sint: quarto inoboedientes divinae auctoritati, Oseae 4: populus tuus. Item super illo verbo, in doloribus dormietis, quod peccatores dolent in morte. Primo propter corporalium amissionem. Job 27: dives cum dormierit, nihil secum afferet. Secundo propter conscientiae contradictionem. Sap. 5: poenitentiam agentes, et prae angustia spiritus gementes. Tertio propter futurae gloriae desperationem. Thren. ult.: cecidit corona capitis nostri. Vae nobis, quia peccavimus. Quarto propter poenae timorem. Psal. 47: ibi dolores ut parturientis et cetera.
[85011] Super Is., cap. 51 Audite me qui sequimini. Hic excludit secundum impedimentum liberationis quod posset credi ex ipsa oppressione et humiliatione Judaeorum. Et dividitur in tres. In prima excluditur impedimentum dejectionis ex eorum paucitate; in secunda ex opprimentium potestate, audite me; in tertia ex poenarum gravitate, ego sum. Circa primum tria. Primo excitat attentionem, ponens eorum idoneitatem: qui sequimini, bonis operibus, et quaeritis, recta intentione. Psalm. 33: divites eguerunt et esurierunt; inquirentes autem dominum non minuentur omni bono. Secundo excludit paucitatis timorem. Tertio ponit promissionis firmitatem, levate in caelum. Circa secundum tria. Primo ponit exemplum: attendite ad petram, scilicet Abraham, propter ejus senectutem, excisi, quasi violenter, non secundum cursum naturae; cavernam, scilicet Saram, cui desierant fieri muliebria. Gen. 18, Rom. 4: non consideravit corpus suum, cum esset iam emortuum. In quo ostenditur quod Deus potens est fecundare. Quia unum vocavi. Gen. 12. Ez. 33: unus erat et cetera. Et concludit divinae consolationis beneficium, consolabitur, quantum ad reaedificationem civitatum, omnes ruinas. Ezech. 14: consolamini super malo quod induxi in Jerusalem in omnibus. Quantum ad culturam agrorum, et ponet desertum, idest terram vestram, quae prius erat deserta. Ier. 31: erit anima eorum; et quantum ad laetitiam hominum, gaudium. Supra 30: canticum erit vobis. Tertio (ponit) executionis modum. Attendite ad me. Et primo ponit divinam intentionem, lex, praeceptum Cyri de liberatione populi, judicium, ex justitia domini promulgatum, in lucem, consolationem. Supra 9: habitantibus in regione umbrae mortis lux orta est eis. Secundo ponit judicii propinquitatem: prope est justus, scilicet Cyrus, vel Christus. Egressus, jam in praescientia mea. Supra 46: prope feci justitiam. Tertio ponit judicii utilitatem: brachia, potentes, mea, virtute, Cyrus et Darius. Insulae, diversae gentes in me sperabunt, videntes populi liberationem. Supra 42: ponet in terra judicium. Levate in caelum. Hic ostendit divinae promissionis firmitatem per comparationem ad creaturarum mutationem. Unde primo ponit creaturae mutabilitatem, liquescent, quantum ad figuram, et quantum ad substantiam. 1 Cor. 7. Et similiter dicendum de aliis. Psal. 101: initio tu, domine, terram fundasti, et opera manuum tuarum sunt caeli. Secundo divinae promissionis firmitatem: salus, quam promitto, vel quia hoc ex me numquam deerit, quin sim paratus salvare, et justitiam facere. Luc. 21: caelum et terra transibunt, verba autem mea non transient. Audite me. Hic excludit impedimentum quod timeri poterat ex oppressione, quantum pertinet ad potestatem opprimentium: et circa hoc duo facit. Primo ponitur domini confortatio; secundo prophetae disceptatio, consurge. Circa primum quatuor. Primo excitat attentionem: qui scitis justum, idest justitiam, quam in judiciis meis vobis revelavi. Psal. 147: non fecit taliter omni nationi, et judicia sua non manifestavit eis. In corde, in cognitione. Prov. 4: ne recedant ab oculis tuis, custodi ea in medio cordis tui. Secundo excludit timorem: nolite timere; hominum, qui vos contemptui habent, de sua potentia gloriantes. Prov. 21: ego sum vermis, et non homo; opprobrium hominum, et abjectio plebis. Tertio ostendit eorum fragilitatem: sicut enim vestimentum, Job 13: qui quasi vestimentum quod comeditur a tinea. Quarto divini auxilii firmitatem: salus autem, supra 45: Israel salvabitur in domino. Nota super illo verbo, ponet desertum ejus quasi delicias, quod sancti habent duplices delicias. Primas gloriae, quae consistunt primo in plena Dei visione. Job 22: tunc super omnipotentem deliciis afflues. Secundo in perfecta dilectione. Tertio in copiosa refectione. Quarto in eminenti auctoritate. Secundas gratiae, quae consistunt primo in perceptione divini luminis. Psal. 138: nox illuminatio mea in deliciis meis. Secundo in proposito vel solicitudine boni operis. Eccl. 5: non recordabor dierum. Tertio in ornatu virtutum. Cant. 7: quam pulchra es, et quam decora in deliciis. Quarto in quiete cordis. Infra 58: vocaberis sabbatum delicatum. Consurge. Hic proponitur prophetae ad Deum disceptatio, quasi: non contenderim quod hostes populi aliter quam divina fortitudine confundantur vel consumantur. Unde primo ponitur prophetae petitio; secundo domini responsio, ego ego. Circa primum duo. Primo ponit suam petitionem, in qua invocat divinae potentiae brachium: et brachium domini, idest virtus Dei, consurge, quasi a somno. Psal. 43: exurge, quare obdormis, domine; induere, sicut miles arma bellica, ad hostes nostros impugnandum. Psal. 92: induit dominus fortitudinem, et praecinxit se virtute. Job 40: si habes brachium sicut Deus. Allegat etiam divinae fortitudinis signum in occisione Pharaonis: numquid non tu percussisti superbum, draconem, Pharaonem, de quo Ez.: 29 draco magne etc.; et in divisione maris: numquid etc., Iob 26: in fortitudine eius et cetera. Secundo annuntiat populo suae petitionis exauditionem; nunc, sicut fuit in exitu de Aegypto, qui redempti, de captivitate Babylonis: Bar. 4: quia reducit eos dominus et cetera. Ego ego. Hic ponitur domini responsio ad populum colloquentis: et primo promittit consolationem, consolabor. 2 Cor. 1: benedictus Deus, et pater domini nostri et infra et Deus totius consolationis, qui consolatur nos in omni tribulatione nostra. Secundo excludit hostium timorem, ponens eorum fragilitatem. Quis es tu? Quasi fenum. Supra 40: omnis caro fenum, et omnis gloria ejus quasi flos agri. Et Dei protegentis potestatem: et oblitus, Deut. 32: Deum qui te genuit dereliquisti, et oblitus es domini creatoris tui? Et hostis insultationem, ubi est; tribulantis, Nabuchodonosor vel Senacherib. Job 20: si ascenderit in caelum superbia tua, (Abd.) inde detraham te. Tertio ostendit consolationis ordinem: cito veniet, scilicet Cyrus, ad aperiendum, carcerem captivis, non interficiet vos, sicut alii reges Chaldaeorum, nec deficiet, vobis, panis, sustentationis ipsius. Supra 33: panis ei datus est. Supra 42: dedi te in foedus populi mei. Ego autem. Hic excludit impedimentum quod posset putari ex eorum dejectione quantum pertinet ad poenarum magnitudinem: et primo ponit Dei confortantis potestatem: ego sum qui conturbavi mare, contra peccatores diversas tribulationes immittens. Psal. 10: sciant quoniam justus dominus, et justitias dilexit. Secundo prophetae concessam auctoritatem: posui verba, o Isaias. Caelos, idest plantandos praedicas majores de populo, terram, minores; vel plantes, tuis doctrinis. Tertio promittit a poenis liberationem, elevare: et circa hoc duo facit. Primo ostendit praeteritam afflictionem; secundo promittit liberationem. (Idcirco) circa primum tria. Primo ostendit poenae cumulum: usque ad fundum, quasi ad ultimum poenarum perpessa: soporis, idest mortis. Psal. 74: calix in manu domini vini meri plenus mixto. Secundo excludit omne humanum remedium: scilicet defensionis: non est qui sustentet; liberationis, non est qui apprehendat; compassionis, duo: in rebus vastitas, cujus effectus est fames; in personis contritio, cujus ultimum est gladius occidens. Jer. 15: qui ad gladium, ad gladium. Et consolationis, quis consolabitur? Thren. 1: non est qui consoletur eum ex omnibus caris ejus. Eccl. 4: vidi calumnias et cetera. Tertio ostendit hujus rationem: filii tui projecti, a terra sua, in captivitatem; viarum, quiescentes in via, quando ducebantur in captivitate: sicut orix, orix oricis animal immundum, mus aquaticus, vel animal multum dormiens, scilicet lira, vel quaedam avis quae in Africa; vel orix origis, animal mundum simile capreo, de quo Deut. 14. Secundum Septuaginta: beta, quae est quaedam herba cito solis ardore deficiens, vel genus olerum vilissimum. Nah. 3: parvuli eius allisi et cetera. Idcirco. Hic promittit liberationem: et circa hoc duo facit. Primo eorum liberationem, ebriamini, et non a vino, sed amaritudine poenarum. Thren. 3: replevit me amaritudinibus, inebriavit me absynthio. Qui pugnavit, in exitu de Aegypto, Exod. 14: dominus enim pugnabit pro vobis. Secundo hostium punitionem, et ponam illum. Dixerunt animae tuae, incurvare, sub potestate nostra, adeo te viliter tractantes, sicut lutum quod conculcatur. Psalm. 93: populum tuum, domine, humiliaverunt, et hereditatem tuam vexaverunt. Ier. 49: ecce quibus non erat iudicium et cetera.
[85012] Super Is., cap. 52 Consurge, consurge. Hic excludit tertium impedimentum liberationis, quod poterat dubitari, ex inopia rerum, promittens eis gratuitam liberationem. Et dividitur in duas partes: primo enim praedicit liberationem Judaeorum a Babyloniis; secundo liberationem gentium a peccatis, ecce intelliget. Circa primum duo. Primo praedicit liberationem; secundo liberationis ordinem, parabit dominus: circa primum tria. Primo promittit liberationem gratuitam; secundo assignat liberationis causam, quia haec dicit dominus Deus; tertio indicit liberatis laetitiam, quam pulchri. Promittitur autem eis liberatio tribus modis. Primo ab oppressione hostium quantum ad bona quae recuperaverunt. Consurge, a debilitate, qua hostibus resistere non poteras; et ideo dicit: induere fortitudine, sicut armis militaribus, Sion, in qua erat arx ad defensionem civitatis. Consurge, a miseria quam incurristi, spoliantibus hostibus; et ideo dicit: induere vestimentis gloriae tuae. Gloria civitatis est frequentia civium, pulchritudo viarum, opulentia rerum. Baruch 5: exue te, Jerusalem, stola luctus et vexationis tuae, et indue te decorem et honorem ejus quae a Deo est tibi, in sempiternam gloriam. Et quantum ad hostes quos evaserunt: quia non adjiciet ut pertranseat, quasi vastans vel dominans, incircumcisus, quantum ad hostes gentiles; immundus, quantum ad proditores ex eodem populo supra 35: via sancta vocabitur et cetera. Apoc. 21: non intrabit in eam aliquid coinquinatum. Secundo promittit liberationem a vilitate inhabitantium, quia derelicti sunt de pauperibus terrae, sicut dicitur 4 Reg. ult., et Jer. ult. excutere de pulvere, vilitatis, consurge, resistens adversariis tuis, et tunc deinde sede, quieta. 1 Reg. 2: suscitans de pulvere egenum. Tertio promittit liberationem a detentione captivorum, praedicens liberationis beneficium. Solve vincula, idest exi de captivitate. Levit. 26: confregi catenas tuas. Et ostendit liberationis modum: quia haec dicit dominus, gratis venumdati estis: quasi dicat: nulla beneficia vobis praestiterant qui vos captivaverunt. Redimemini, a captivitate Babylonis per Cyrum. Supra 45: captivitatem meam dimittet etc., Psal. 43: vendidisti populum tuum sine pretio. Quia haec dicit. Hic assignat liberationis duas causas: scilicet calumniam populi, et blasphemiam Dei. Et primo allegat calumniam: in Aegyptum (...) in principio, in patribus: Gen. 46 et 47: ut colonus, et ita aliquod jus habebant opprimendi eos ex beneficiis impensis. Et Assur, sub quibus etiam Chaldaei includuntur, absque ulla causa, nulla beneficia eis praestans. Si ergo liberationem abegit, quid mihi est? Idest, quid impedit quod modo non liberem Jerusalem? Secundo sententiam pronuntiat: quia ablatus est, de terra sua. Dominatores, qui sibi dominium usurpaverunt, scilicet Chaldaei. Et quoniam jugiter, blasphematur, quasi non possim populum meum liberare. Ezech. 36: sanctificabo nomen meum magnum, quod pollutum est inter gentes. Propter hoc in die illa, liberationis, qui loquebar, promittens, adsum, ad explendum. Baruch 3: post haec in terris visus est, et cum hominibus conversatus est. Heb. 1: multifarie multisque modis olim Deus loquens patribus in prophetis, novissime diebus istis locutus est nobis in filio: si exponatur mystice de adventu Christi. Quam pulchri. Hic indicit liberatis laetitiam: et primo describit laetitiam, quantum ad receptionem nuntiorum, qui venientes de Chaldaea eam nuntiaverunt. Pulchri, quia pulchrum et delectabile erat populo talia annuntiantes audire, super montem, ut multi audiant, praedicantis, publice, pacem, a Cyro restitutam, bonum, subsidii promissi, salutem, a captivitate. Regnabit, quasi ultra tantum Deus in te regnabit, quia ipsum coles in templo reparato. Nah. 2: ecce super montes et cetera. Secundo describit laetitiam quantum ad inspectionem speculatorum, qui inde redeuntes videbant, ponens exultationis vocem, vox, laetitiae resonabit. Act. 4: unanimiter elevaverunt vocem ad Deum. Et laetitiae rationem: quia oculo, quasi, oculis suis videbunt captivos venientes. Supra 33: oculi tui videbunt, Jerusalem. Tertio quantum ad perventionem captivorum, gaudete. Supra 35. Laetabitur deserta, et exultabit solitudo. Nota super illo verbo, induere vestimentis, quod sancti habent vestimenta virtutum de quibus gloriantur: et ista primo sunt ad protegendum. Infra 61: induit me dominus vestimentis salutis, et indumento justitiae circumdedit me. Secundo ad calefaciendum. Prov. ultim.: non timebit domui suae a frigoribus nivis: omnes enim domestici ejus vestiti duplicibus. Tertio ad ornandum. Apoc. 3: vestimentis albis. Haec vestimenta primo debent esse candida in honestate operis. Eccle. 9: omni tempore vestimenta tua sint candida. Secundo munda in rectitudine intentionis. Supra 9: vestimentum mixtum sanguine erit in combustione; tertio odorifera per famae divulgationem. Cant. 4: odor vestimentorum tuorum sicut odor thuris. Item super illo verbo, solve vincula, nota quod sunt vincula a quibus solvit Deus, primo mundanae solicitudinis. Job 39: quis dimisit onagrum liberum, et vincula ejus quis solvit? Secundo carnalis amoris. Eccle. 7: inveni amariorem morte mulierem, tertio perversae actionis. Psalm. 106. Eduxit eos de tenebris et umbra mortis, et vincula eorum disrupit. Quarto pravae consuetudinis. Supra 5: vae qui trahitis iniquitatem ad iniquitatem, et quasi vinculum plaustri peccatum. Item sunt vincula a quibus Deus non solvit: primo caritatis. Oseae 11: in funiculis caritatis traxi eos. Secundo divinae legis. Jerem. 2: a saeculo confregisti jugum. Tertio divinae instructionis. Eccli. 6: subjice humerum tuum, et porta illam, et ne accidieris vinculis ejus. Parabit dominus. Hic exequitur liberationis ordinem: et primo ponit manifestum Dei auxilium. Brachium, scilicet virtutem suam, quam omnes in hoc facto advertere potuerunt. Psalm. 97: viderunt omnes fines terrae salutare Dei nostri. Secundo indicit captivis egressum, recedite, scilicet de Babylonia, pollutum, nolite inter eos pollutos conversari. Apoc. 18: exite de illa populus meus. Tertio docet egrediendi modum, quantum ad puritatem, mundamini, sacerdotes; quantum ad securitatem, (non) in tumultu exibitis, scilicet belli, sicut de Aegypto; Ps. 104: eduxit populum suum; quantum ad ductorem, praecedit, quasi dux, et congregabit, quasi pastor. Ezech. 36: tollam quippe vos de gentibus, et congregabo vos de universis terris, et reducam vos in terram vestram. Ecce intelliget. Hic praedicit liberationem gentium a servitute peccati, per filium Dei factam: et primo describit liberatorem quantum ad gratiae eminentiam: intelliget, quantum ad sapientiae plenitudinem; servus, secundum naturam assumptam, Christus. Philip. 2: formam servi accipiens. Prov. 14: acceptus est etc., et 1: intelligens gubernacula et cetera. Exaltabitur, quantum ad virtutum operationem. Psalm. 20: exaltare, domine, in virtute tua. Elevabitur, quantum ad ascensionem. Psal. 8: quoniam elevata est magnificentia tua super caelos. Ephes. 4: qui descendit, ipse est et qui ascendit. Et sublimis, sedens ad dexteram patris. Supra 4: erit germen domini in magnificentia et gloria, et fructus terrae sublimis. Et quantum ad passionis ignominiam: sicut enim obstupuerunt, exemplis, miraculis et doctrinis: Matth. 12: stupebant omnes turbae super doctrina ejus, et miraculis quae faciebat. Inglorius, in passione, et forma, species sive decor. Psalm. 21: ego sum vermis, et non homo; opprobrium hominum, et abjectio plebis. Secundo praedicit liberationem, quantum ad peccatorum remissionem, iste asperget, aspersione sanguinis, 1 Petri 1 et aqua Baptismi. Hebr. 10: aspersi corda, etc.; quantum ad ipsius venerationem, super ipsum, tacentes, ad auscultandum, non praesumentes ad secreta ipsius tractandum. Job 29: principes cessabant loqui. Et quantum ad veritatis cognitionem: quia quibus, scilicet gentibus, non erat, per prophetas, videbunt, corde, audierunt ipsum personaliter praedicantem. Infra 65. Ecce ego ad gentes quae nesciebant me et quae non invocabant nomen meum.
[85013] Super Is., cap. 53 Quis credidit? Hic incipit ponere remedia, contra dicta impedimenta: et primo contra peccatum promittit Christi passionem; secundo contra depressionem promittit exaltationem, cap. 54: lauda sterilis; tertio contra paupertatem promittit gratuitam rerum fruitionem, (cap. 55), omnes sitientes. Circa primum duo. Primo ostendit altitudinem mysterii, quia nec auditui facile creditur. Auditui, de his quae de Christo a te audivimus. (Abd.): auditum audivimus, etc., Habacuc 3: domine, audivi auditionem tuam, et timui. Nec facile videtur, et brachium, id est filius Dei, Dei virtus. Job 40: si habes brachium sicut Deus. Secundo prosequitur ordinem facti: et primo proponens similitudinem, quantum ad ipsius exaltationem: et ascendet, ex ventre matris nascendo, ex morte resurgendo, de mundo in caelum ascendendo, et in fidem gentium, sicut virgultum, quod in altum crescit, et in latum multiplicatur. Supra 11: egredietur virga de radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet. Et quantum ad ipsius humanitatem: et sicut radix de terra sitienti, idest de terra sine humore, quae prae siccitate indecora videtur; sic etiam ipse ortus est de matre absque virili humore. Apoc. ult.: ego sum radix David. Secundo ponit similitudinis expositionem, non est. Et primo quantum ad humiliationem; secundo quantum ad exaltationem, de angustia. Circa primum duo. Primo describit Christi humilitatem; secundo humiliati mansuetudinem, oblatus est. Circa primum tria. Primo describit humilitatis officium; secundo humiliati contemptum, et quasi absconditus; tertio humiliationis fructum, ipse autem vulneratus. Circa primum duo. Primo ostenditur ejus humilitas quantum ad absconsionem majestatis: non est ei species, quantum ad affluentiam interiorum bonorum, neque decor, quantum ad affluentiam exteriorum: species enim proprie respicit pulchritudinem quantum ad commensurationem membrorum; sed decor quantum ad convenientiam coloris, et aliorum circumadjacentium. Habebat siquidem speciem, quia speciosus forma prae filiis hominum, (Psalm. 44); sed latebat propter infirmitatem assumptam. Habebat decorem, quia fortitudo et decor indumentum ejus, Prov. ult.; sed latebat propter paupertatem servatam. Unde Cant. 2: sonet vox tua in auribus meis. Et ideo nos qui tunc increduli, et postea conversi, in quorum persona loquitur, vidimus eum, corporaliter, et non erat aspectus, magnificus, secundum quod dicitur, quod species Priami digna est imperio. Secundo ostenditur ejus humilitas quantum ad ostensionem infirmitatis: et desideravimus eum, cum desiderio expectantes quasi magnum redemptorem. Aggaei 2: ecce veniet desideratus cunctis gentibus. Et in dignitate, contra quod vidimus eum despectum, inglorium, novissimum virorum, propter turpissimum genus mortis. Sap. 2: morte turpissima condemnemus eum. Prov. 30: stultissimus sum virorum. Magnum etiam in prosperitate; contra quod invenimus eum virum dolorum, quasi miserum, doloribus plenum. Thren. 1: o vos omnes qui transitis per viam, attendite, et videte si est dolor sicut dolor meus. Magnum etiam in potestate; contra quod invenimus eum scientem infirmitatem, per experimentum. 2 Cor. ult.: nam si crucifixus est ex infirmitate, sed vivit virtute Dei. Et quasi absconditus. Hic ostendit humiliati contemptum: et primo quantum ad majestatem absconsam in subtractione honoris, quasi absconditus, latens majestas sub infirmitate carnis. Unde nec reputavimus debitum honorem non impendendo. Supra 45: vere tu es Deus absconditus. Secundo quantum ad infirmitatem ostensam, ponens infirmitatis signum: vere, sicut verus homo, languores, infirmitates, sicut famem, sitim, tulit, sustinuit, dolores, sensibiles in passione, et tristitiam, vel languores, peccata, abstulit a nobis, vel loco nostri, poenas sustinuit. 1 Petr. 2: peccata nostra pertulit super lignum. Ponens etiam contemptum: et nos reputavimus quasi leprosum, immundum et peccatorem, et ideo percussum a Deo, pro peccatis suis quantum ad poenas, et humiliatum, quantum ad ignominias. Job 22: propter malitiam tuam plurimam, et infinitas iniquitates tuas. Et 39: abominantur et cetera. Nota super illo verbo. Et brachium domini cui revelatum est? Quod Christus est brachium primo ad flagellandum Daemones. Psal. 88: in brachio virtutis tuae dispersisti inimicos tuos. Secundo ad supportandum debiles. Supra 40: in brachio suo levabit agnos. Tertio ad defendendum fideles. Sap. 5: dextera sua reget eos. Item super illo, virgultum, quod Christus est virga primo ad percutiendum. Num. 24: orietur stella ex Jacob, et consurget virga de Israel; secundo ad sustentandum. Psalm. 22: virga tua et baculus tuus, ipsa me consolata sunt. Tertio ad dirigendum. Psal. 44: virga directionis tuae. Item super illo radix de terra, quod Christus est radix primo propter absconsionem. Eccli. 1: radix sapientiae cui revelata est? Secundo propter nutrimenti ministrationem. Jerem. 17: erit tamquam lignum quod ad humorem mittit radices. Tertio propter totius arboris sustentationem. Rom. 11: non tu radicem portas. Ipse autem vulneratus. Hic ponit humiliationis sive passionis fructum: et primo assignat rationem moventem: ipse autem, non sicut putavimus, sed vulneratus spinis, clavis, lancea, propter iniquitates nostras, tollendas. Attritus, flagellis et alapis. Vel vulneratus, quantum ad id quod dicit percussum; attritus, quantum ad id quod dicit humiliatum. Thren. 4: spiritus oris nostri Christus dominus. Secundo ostendit utilitatem consequentem in reconciliatione pacis, disciplina pacis; idest, ipse pro nobis disciplinam correptionis sustinuit: per quam pacem habemus accessum ad Deum. Rom. 5: si enim cum inimici essemus, reconciliati sumus Deo per mortem filii ejus, et in restitutione perditae sanitatis, livore, quem ex virgis habuit. 1 Petr. 2: cujus livore sanati estis. Psalm. 102: qui propitiatur omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat omnes infirmitates tuas. Tertio ostendit necessitatem imminentem ex parte nostra, quia omnes infirmi: unde omnes medico indigent, et nullus alius sufficiens remedium praebere poterat. Rom. 3: non enim est distinctio Iudaei et Graeci: omnes enim peccaverunt, et egent paenitentia. Omnes nos quasi oves, 1 Petri 2: eratis aliquando sicut oves non habentes pastorem. Oblatus est. Hic ostendit patientis mansuetudinem; et primo proponit ipsam mansuetudinem, et primo quantum ad voluntariam sui oblationem: oblatus est, Deo patri pro nobis hostia, Psal. 53: voluntarie sacrificabo tibi. Secundo quantum ad patientem passionem: et non aperuit os suum, quasi contradicens et contendens: etiam coram Herode nihil respondit, Luc. 23. Thren. 4: ex ore altissimi et cetera. Secundo ponit similitudinem: sicut ovis ad occisionem, quia sine resistentia occisus, et quasi agnus, sine contradictione injuriam passus. Jerem. 11: ego quasi agnus qui portatur ad victimam. Nota super illo verbo, novissimum, quod Christus fuit novissimus, primo propter doloris acerbitatem. Thren. 1: o vos omnes qui transitis per viam, attendite, et videte si est dolor sicut dolor meus. Secundo propter mortis turpitudinem. Sapien. 2: morte turpissima condemnemus eum. Tertio propter impositi criminis magnitudinem. Proverb. 30: stultissimus sum virorum, et sapientia hominum non est mecum. Item super illo virum dolorum, quod Christus fuit plenus doloribus primo propter morbi necessitatem. Supra 1: a planta pedis usque ad verticem non est in eo sanitas. Secundo propter gratiarum effusionem. Joan. 1: de plenitudine ejus omnes accepimus gratiam; tertio propter nostram obligationem. 2 Corinth. 5: in hoc Christus mortuus est, et cetera. De angustia. Posita humilitate passionis, hic incipit ponere exaltationis gloriam, quae est passionis praemium, sicut dicitur Phil. 2: propter quod Deus exaltavit illum. Et primo quantum ad evasionem periculorum; secundo quantum ad ultionem hostium, et dabit impios; tertio quantum ad justificationem hominum, si posuerit, quarto quantum ad victoriam rebellium, ideo dispertiam. Circa primum duo. Primo ponit praemium: de angustia, passionis, de judicio, injusto, quo ab aliis judicatus est, sublatus est, in resurrectione. Proverb. 11: justus de angustia liberatus est. Secundo ponit meritum, ponens patientis dignitatem, ut ex conditione personae meritum passionis pensetur: generationem, aeternam qua de patre sine matre, vel temporalem qua de matre sine patre, quis? Quasi nullus naturali ratione, etsi aliqualiter inspiratione divina. Eccl. 43: quis vidit eum et enarrabit? Ponens etiam illatam passionem: quia abscisus est, per mortem a Judaeis, de terra viventium, de hac vita. Jerem. 12: venite, mittamus lignum in pane ejus, et eradamus eum de terra viventium. Ponens etiam ex parte Dei patris passionis acceptationem: propter scelus percussi, percuti permisi. 1 Petri 3: Christus semel pro peccatis nostris, et cetera. Et dabit impios. Hic ponit secundum, scilicet vindictam persequentium: et primo ponit praemium: et dabit impios. Judaeos in manus Romanorum, pro sepultura, quia ipsum in sepulcro custodiri fecerunt. Prov. 21: pro iusto dabitur, et cetera. Secundo ponit meritum quantum ad vitae innocentiam: eo quod iniquitatem non fecit, quantum ad peccatum operis, in ore, quantum ad peccatum oris. 1 Pet. 2: qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus. Et quantum ad mortis obedientiam: et dominus, pater voluit. Et ipse obediens fuit patri usque ad mortem. Phil. 2: factus obediens usque ad mortem. 1 Cor. 1: quod infirmum est Dei, fortius est hominibus. Si posuerit. Hic ponit tertium, scilicet quod per ipsum completa est hominum justificatio: et primo ponit praemium contra mortis dolorem, si posuerit, propria voluntate: Joan. 10: ego pono animam meam: videbit semen longaevum: usque ad finem mundi filios sibi regenerari ex virtute mortis ejus. Joan. 12: nisi granum frumenti cadens in terra mortuum fuerit, ipsum solum manet; si autem mortuum fuerit, multum fructum affert. Et voluntas dirigetur, implebitur, in manu, in opere ejus. 1 Thessal. 4: haec est voluntas Dei, sanctificatio vestra. Et contra doctrinae laborem: pro eo quod laboravit, praedicando et discurrendo, videbit, gentes ad se conversas, et saturabitur, quasi habens quod intendit. Joan. 4: cibum habeo manducare quem vos nescitis. Secundo ponit meritum quantum ad exercitium praedicationis, in scientia, idest doctrina. Roman. 5: justificati gratis ex fide. Joan. 6: domine, ad quem ibimus? Verba vitae aeternae habes. Et quantum ad tormentum mortis, iniquitates, idest poenas pro iniquitatibus. Supra 46: ego feci, ego feram. Ideo dispertiam. Hic ponit quartum, scilicet victoriam de hostibus: et primo ponit hostium subjectionem: ideo dispertiam, quasi partem suam ei dabo, plurimos, qui credent in ipsum, et spolia fortium, idest captivatos a Daemonibus, dividet, discipulis suis, diversos diversis gentibus praeponens. Oseae 13: ipse diripiet thesaurum omnis vasis desiderabilis. Ps. 67: rex virtutum, dilecti dilecti, et speciei domus dividere spolia. Secundo ponit subjectionis rationem quantum ad mortem: pro eo quod tradidit: et quantum ad genus mortis, et cum sceleratis. Luc. 23: et crucifixi sunt cum eo duo nequam. Psalm. 87: aestimatus sum cum descendentibus in lacum. Tertio subjectorum salvationem. Non enim quasi tyrannus sibi subdidit ad vexandum, sed ad salvandum. Et ipse peccatum multorum, efficienter, quamvis omnium sufficienter, tulit, abstulit, et pro transgressoribus oravit. Luc. 23: pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt.
[85014] Super Is., cap. 54 Lauda sterilis. Hic contra rerum dejectionem promittit exaltationis remedium: et primo promittit multitudinem contra paucitatem; secundo honoris restitutionem contra confusionem, noli timere; tertio prosperitatem contra pristinam adversitatem, paupercula. Circa primum tria. Primo praedicit filiorum multitudinem, indicens gratiarum actionis laudem: o sterilis, Jerusalem, quae non paris, quia derelicta, deserta, lauda, Deum, pro concessis beneficiis. Laudantium jucunditatem: decanta laudem: est enim canticum, mentis exultatio in vocem prorupta; et jucunditatis magnitudinem: hinni, in modum equi prae magnitudine vocem ad exprimendum formare non potens. Jer. 31: exulta in laetitia, Jacob. Ps. 146: Deo nostro sit jucunda decoraque laudatio. Et promittens filiorum multitudinem, quoniam multi; quasi, magis multiplicabuntur filii tui, quamvis sis deserta, quam illarum civitatum quae viros habent ad generandum. 1 Reg. 2: donec sterilis peperit plurimos, et quae multos habebat filios infirmata est. Secundo exhortatur ad loci ampliationem sub metaphora tentorii: dilata locum, quantum ad solum quo extenditur; pelles, quibus tegitur; funiculos, quibus paxilli ligantur; clavos, quibus tabulae conjunguntur, vel ipsos paxillos. Et haec leguntur fuisse in tabernaculo foederis: Exod. 26, et 36. Hac pro multitudine hominum oportet majorem habitationem quaerere, quam sit terra promissionis. Supra 49: adhuc dicunt filii sterilitatis, et cetera. Tertio praedicit exhortationis impletionem: ad dexteram enim, quasi, undique te dilatabis: quod impletum fuit tempore Machabaeorum, quando appositae fuerunt quaedam civitates de regione Samariae et de aliis regno Judaeorum. Gen. 24: possideat semen tuum portas inimicorum tuorum. Noli timere. Hic promittit pristini honoris restitutionem, contra confusionem quam prius sustinuerant. Secundo promissionis firmitatem: sicut in diebus Noe. Circa primum duo facit. Primo promittit pristinae confusionis oblivionem: non confunderis, interius, non erubesces, exterius. Pudebit, ex consideratione tuae turpitudinis; oblivisceris, prae abundantia gloriae; adolescentiae quando peccasti in deserto, viduitatis, quando fuisti a Deo separata in captivitate Babylonis. Supra 45: non confundemini, neque erubescetis. Sopho. 3: in die illa non confunderis super cunctis adinventionibus tuis. Secundo promittit pristini honoris restitutionem: et primo ponit restitutionem quantum ad dominium, quia dominabitur; supra 26: domine possederunt nos; et quantum ad conjugium, mulierem derelictam. Jerem. 3: si dimiserit vir uxorem suam, et recedens ab eo duxerit virum alterum; numquid revertetur ad eum ultra? Secundo promittit honoris ampliationem quantum ad honorum multitudinem: dixit dominus, in modico, pauca passa es respectu eorum quae tibi miserando tribuam. 2 Corinth. 4: id enim quod in praesenti est, momentaneum est. Et quantum ad durationem, in momento; quasi dicat: brevi tempore iram meam sensisti respectu ejus in quo tui miserebor. Supra 26: abscondere modicum. Haec autem omnia quae dicta sunt, mystice exponuntur de vocatione gentium: quia gentilitas prius sterilis, postmodum multos filios congregavit, secundum Glossam. Sicut in diebus. Hic ostendit promissionis firmitatem. Et primo ex prioris promissionis similitudine: iuravi, firmiter statui, si tamen in praeceptis meis permanseris. Gen. 9: statuam pactum meum vobiscum, et cum semine vestro post vos. Eccli. 44: testamenta saeculi. Secundo ex creaturarum stabilium operatione: montes enim, quasi dicat: facilius est montes et colles immutari, quam verba mea cassari. Vel per montes et colles, mundi potentes. Ps. 45: non timebimus dum turbabitur terra. Nota super illo verbo, lauda sterilis, quod est sterilitas primo perversae actionis. Job 15: congregatio hypocritae sterilis. Secundo sacrae contemplationis. Genes. 29: Rachel erat sterilis. Tertio temporalis tribulationis. Supra 49: adhuc dicent in auribus tuis filii sterilitatis. Item nota super illo dilata tentorium, quod dilatandum est cor primo propter hospitis magnitudinem. Jerem. 23: numquid non caelum et terram ego impleo, dicit dominus. Secundo propter munerum multitudinem. Infra 60: videbis, et afflues, et dilatabitur cor tuum. Tertio propter viae expletionem. Psalm. 118: viam mandatorum tuorum cucurri. Item super illo in miserationibus magnis, quod misericordiae futurae magnae sunt, primo quia intrinsecae. Rom. 8: existimo quod non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis. Secundo quia aeternae. 2 Cor. 4: quae enim videntur, temporalia sunt; quae autem non videntur, aeterna. Tertio quia perfectae. Luc. 1: ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. Quarto quia in plures extensae. Luc. 14: homo quidam fecit caenam magnam, et vocavit multos. Quinto quia integrae. Apoc. 21: absterget Deus omnem lacrymam ab oculis sanctorum. Paupercula. Hic promittit prosperitatem contra adversitatem: et primo commemorat adversitatem pristinam: paupercula, Jerusalem spoliata bonis, tempestate, adversitate. Supra 18: ad gentem convulsam et dilaceratam mittam te. Secundo promittit prosperitatem futuram, et quantum ad affluentiam bonorum, proponens metaphoram: ecce ego sternam, quasi in pavimento, per lapides, pretiosos, significans homines virtutibus eminentes, per ordinem, unumquemque in ordine suo: Tob. 13: portae Ierusalem; et explanans ipsam quantum ad scientiae divinae doctrinam, universos, Jer. 31. Dabo legem meam in visceribus eorum, et in corde eorum scribam eam. Quantum ad pacis abundantiam, multitudinem. Psalm. 118: pax multa diligentibus legem tuam. Et quantum ad operum justitiam, et in justitia. Supra 1: Sion in judicio redimetur; et reducent eam in justitiam. Secundo quantum ad carentiam malorum, promittens primo periculorum evasionem, recede, idest recedes, quia calumniam non patieris. Ps. 71. Humiliabit calumniatores. Secundo extraneorum adhaesionem. Ecce accola, quia multi adhaeserunt de gentibus exeuntibus de captivitate. Infra 56: non dicat filius advenae, qui adhaeret domino, dicens: separatione dividet me dominus a populo suo. Tertio promittens hostium destructionem, ecce ego. Et primo ostendit promittentis potestatem, proponens similitudinem, fabrum, persecutorem qui sufflat in igne tribulationis vasa contrarios secundum voluntatem suam: Job 41: halitus ejus prunas; et exponens ipsam, ego creavi. 1 Reg. 2: dominus mortificat et vivificat. Secundo ponit promissionem, omne vas, idest omne fictum dissipabit, quantum ad impugnantes factis, et omnem linguam, quantum ad impugnantes verbis. Supra 41: et erunt quasi non sint.
[85015] Super Is., cap. 55 Haec est hereditas. Hic adhibet tertium remedium, promittens rerum abundantiam contra pristinam penuriam. Et dividitur in duas partes: in prima ponit promissionem; in secunda ostendit promissionis firmitatem, et quomodo descendit. Circa primum tria facit. Primo ostendit eorum quibus promittitur, conditionem: haec est hereditas; idest, haec quae sequuntur, debentur servis domini, qui ei filii sunt, quasi hereditario jure, et justitia, quasi justa merces. Ps. 15: hereditas mea. Secundo proponit promissionem, promittens futuram copiam in necessariis: omnes sitientes, idest vos ex Judaeis, qui prius prae inopia sitientes eratis, emite, sine pretio, comedite, panem, et alia necessaria. Joan. 7: si quis sitit, veniat ad me, et bibat (...) et de ventre ejus fluent aquae vivae. Et in deliciis: venite, emite, quasi, ac si emeretis accipite, vel absque argento, idest minus quam justo pretio, Can. 5: bibi vinum meum cum lacte meo. Et commemorans pristinam inopiam. Quare appenditis? Quasi dicat: quare hactenus argentum dabatis, et panem inde emere non poteratis? Aggaei 1: seminastis multum, et intulistis parum. Haec autem mystice exponuntur de aqua divinae sapientiae, quae gratis sitientibus datur, secundum Glossam. Tertio indicit praeparationem ad consequendum dictum promissionem: audite audientes: et primo excitat attentionem: secundo ponit exhortationem, quaerite dominum. Excitat autem attentionem triplici promissione. Primo promittens attendentibus bonorum copiosam fruitionem: comedite, idest reficiam vos diversis bonis, si me audiatis, in crassitudine, quantum ad copiam. Supra 1: si volueritis et audieritis me, bona terrae comedetis. Ier. 31: animam sacerdotum. Secundo promittens mortis evasionem, inclinate. Psal. 118: vivet anima mea, iterum Ps. 118: in aeternum non obliviscar justificationes tuas, quia in ipsis vivificasti me. Tertio promittens potestatem. Et primo ponit similitudinem: et feriam: id est sicut David veras promissiones feci, ut in sempiternum semen suum permaneret: sic et vobiscum faciam. Secundo explicat ipsam, ostendens quid David fecerit: ecce testem, Psalm. 17: populus quem non cognovi, servivit mihi; in auditu auris obedivit mihi. Et quid eis facturus sit, ecce gentes vocabis, ad praeceptum tuum implendum, non tuis viribus, sed propter dominum. Supra 49: adorabunt propter dominum Deum tuum qui elegit te. Quaerite dominum. Hic indicit eis praeparationem ad consequendam dictam promissionem: et primo dat quaerendi divinum consilium: quaerite dominum dum inveniri potest, antequam adversitas vel mors veniat. Ps. 104: quaerite dominum, etc., Prov. 1: mane consurgent, et cetera. Secundo docet quaerendi modum: derelinquat impius, peccans in Deum, iniquus, peccans in proximum. Supra 1: auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis. Tertio ponit reversionis fructum, scilicet misericordiam: et revertatur, quoniam multus, idest multiplicis misericordiae, ad ignoscendum. Joel. 2: convertimini ad dominum Deum vestrum. Quarto excludit misericordiae impedimentum: non enim cogitationes, quasi: vos impii, ego pius; vos ultionem cogitatis, ego misericordiam. Ezech. 18: numquid viae meae non sunt aequae, domus Israel, et non magis viae vestrae pravae sunt? Et quomodo. Hic ostendit promissionis firmitatem: et primo ostendit divini verbi efficaciam, ad me vacuum, idest sine fructu. Sap. 1: sermo obscurus, Oseae 6: veniet quasi imber temporaneus et serotinus. Secundo ponit continentiam quantum ad laetam remissionem de Babylone, quia in laetitia. Ps. 104: eduxit populum suum in exultatione, et electos suos in laetitia. Quantum ad aliorum congratulationem, montes et colles, potentes et populares, laudantes in vobis dominum. Vel est hyperbole. Terra vestra, vestrae reversioni congratulans. Quantum ad bonorum multiplicatam restitutionem: pro saliuncula, idest, priora pauca erant respectu futurorum. Aggaei 2: erit gloria domus hujus novissimae, plus quam primae. Supra 41: dabo in solitudine. Saliunca, a saliendo dicta, quae cardus leporinus dicitur. Tertio ponit consequentem Dei gloriam, et erit dominus nominatus, undique et semper gloriosus pro liberatione vestra, in signum aeternum, ad quem confugient sicut ad signum salutis. Supra 49: ecce ego levabo ad gentes signum meum. Nota super illo verbo, omnes sitientes venite ad aquas, quod divina doctrina primo dicitur aqua; et hoc primo quia infirmos sanat. Eccl. 15: aqua sapientiae salutaris potavit eum. Secundo quia inquinatos mundificat. Ezech. 36: effundam super vos aquam mundam, et mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris. Tertio quia sitientes satiat. Joan. 4: si quis biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet in aeternum. Secundo dicitur vinum; et hoc quia primo pungit arguendo. Supra 1: vinum tuum mixtum est aqua. Secundo quia incendit exhortando. Psal. 104: eloquium domini inflammavit eum. Tertio quia inebriat consolando. Infra ult.: inebriamini ab uberibus consolationis vestrae. Tertio dicitur lac; et hoc primo propter pulchritudinem. Gen. 49: Nephtalim cervus emissus dans eloquia pulchritudinis. Secundo propter dulcedinem. Can. 2: sonet vox tua in auribus meis: vox enim tua dulcis. Tertio propter sumendi facilitatem. 1 Petri 2: quasi modo geniti infantes lac concupiscite.
[85016] Super Is., cap. 56 Haec dicit dominus. Hic postquam promiserat liberationem a malis, incipit promittere salutem in collatione bonorum. Et dividitur in partes tres. In prima ponitur salutis praeparatio; in secunda salutis promissio, cap. 60: surge illuminare; in tertia salutis collatae multa discretio, cap. 63: quis est iste. Prima in duas. In prima ponitur praeparatio ex parte salutem suscipientis; in secunda ex parte ipsius salvantis, c. 59: ecce non est abbreviata. Prima in duas. In prima dat praeparationis salubre consilium; in secunda excludit inane remedium, (c. 58): clama, ne cesses. Prima in duas. In prima ponit consilii recipientium diversitatem, quantum ad constitutionem praemiorum; in secunda quantum ad evasionem periculorum, cap. 57: justus perit. Prima in tres. In prima ponit consilium; in secunda in recipientibus consilii fructum, beatus vir qui facit; in tertia in contemnentibus salutis defectum, omnes bestiae. Circa primum duo. Primo consulit debitam praeparationem: custodite judicium, vos praelati, quorum est judicare; facite justitiam, vos subditi, idest omnem virtutem, secundum quod ad alterum conformatur praeceptis legis. Michaeae 6: indicabo tibi, o homo, quid sit bonum. Secundo promittit salutis propinquitatem: quia juxta, idest prope, salus mea, quia a me salvabimini post captivitatem, et justitia mea, quantum ad hostes, de quibus vos vindicabo. Supra 46: prope feci justitiam meam. Beatus vir. Hic ponit fructum consilii in his qui suscipiunt: et primo ponit utilitatem, ponens impletionis fructum: beatus vir qui facit, opere explens, apprehendet, strenue aggrediens. Psalm. 111: beatus vir qui timet dominum; et implendi modum, quantum ad caeremonialia, custodiens sabbatum: sabbati namque observatio erat moralis quantum ad hoc quod quies in Deo ponetur, et quod aliquando divinis rebus vacetur ab aliis abstinendo; sed caeremonialis quantum ad temporis determinationem. Fuit autem determinatus eis dies septimus, propter opus creationis, quo adhuc nullum dignius praecesserat. Nobis dies primus, sive octavus, propter mysterium resurrectionis, quo natura condita in melius reparatur. Exod. 20: memento ut diem sabbati sanctifices. Ier. 17: custodite animas vestras. Et quantum ad moralia, custodiens manus. Ps. 25: lavabo inter innocentes manus meas. Secundo ponit utilitatis universalitatem, et non dicat: et primo excludit quorumdam, qui videbantur indigni, desperationem, vel propter defectum generis, quia non erant de genere Israel. Qui adhaeret, servans praecepta ejus. Separatione, non faciens me participem salutis eis promissae. Roman. 10: non enim est distinctio Judaei et Graeci: nam idem dominus omnium. Vel propter defectum generativae virtutis: et non dicat eunuchus: lignum aridum, impotens ad generandum, sicut lignum aridum ad germinandum. Prov. 11: justi quasi virens folium. Secundo ponit promissionem: quia haec dicit dominus. Et primo ipsis specialiter quantum ad eunuchos: custodierint, quantum ad cultum religionis, elegerint, quantum ad obedientiam legis, tenuerint, quantum ad observantiam promissionis abstinendi a malis: in muris, idest habitationem in muros civitatis meae, nomen melius, quod servi mei et sancti vocabuntur, et filiis, idest quasi multos filios generassent. Sap. 3: spado qui non operatus est. Et quantum ad extraneos: et filiis, idest dabo privilegia in quibus Judaei gloriantur, ut colant, quantum ad specialem cultum, et diligant, quasi filii, ut sint in servos, et glorientur in ipsius dominio. Supra 19: colent dominum. Et haec quidem fuerunt impleta in reversione populi de captivitate; sed plenius in conversione gentium ad fidem Christi, sicut exponit Glossa. Secundo quantum ad omnes generaliter: omnem custodientem. Et circa hoc duo facit. Primo ponit promissionem, qua promittit sacri loci restitutionem, in montem sanctum. Scilicet sicut supra 1: venite, ascendamus ad montem domini. Et quantum ad sacrificiorum acceptationem, holocausta. Malach. 3: placebit Deo sacrificium Judae et Jerusalem. Secundo ponit expletionis ordinem: et primo quantum ad templi venerationem: quia domus mea. 2 Mach. 3: templum per universum, Joan. 2 et Matth. 21: domus mea domus orationis vocabitur. Secundo quantum ad populi congregationem: ait dominus, ad eum; Israel congregat, gentes ei adhaerentes. Psal. 146: aedificans Jerusalem dominus dispersiones Israelis congregabit. Nota super illo verbo, et dabo nomen melius, quod sancti habent nomen primo ex praedestinatione. Supra 49: dominus ab utero vocavit me; secundo ex divina adeptione. 1 Joan. 3: videte qualem dilectionem vel caritatem dedit nobis Deus pater, ut filii Dei nominemur et simus. Tertio ex gratiae infusione. Apoc. 2: nomen habes et tenes nomen meum. Quarto ex mentis renovatione. Eodem: Apoc. 2: dabo calculum. Item nota, quod nomen Dei est diligendum, primo quia magnum ad timendum. Malach. 1: magnum est nomen meum in gentibus, dicit dominus. Secundo quia sanctum ad venerandum. Lucae 1: fecit mihi magna qui potens est, et sanctum nomen ejus. Tertio quia dulce ad meditandum. Supra 26: nomen tuum et memoriale tuum in desiderio animae. Quarto quia copiosum ad miserendum. Cant. 1: oleum effusum nomen tuum. Quinto quia efficax ad impetrandum. Joan. 15: quodcumque petieritis patrem in nomine meo, det vobis. Sexto quia virtuosum ad salvandum. Act. 4: non est aliud nomen sub caelo, in quo oporteat nos salvos fieri. Septimo quia occultum ad sciendum. Prov. 30: quod nomen ejus. Omnes bestiae agri. Hic comminatur contemnentibus salutis defectum: et primo designat occisionis poenam: omnes bestiae ad devorandum, eorum cadavera; Ez. 39: dic omni volucri universis. Secundo ponit culpam: et primo praelatorum quantum ad defectum in regimine et praevisione periculorum. Speculatores: positi sunt enim praelati ad cavendum populo a periculis, sicut speculator ab hostibus: nescierunt, pericula praevidere. Matth. 15: sinite illos: caeci sunt duces caecorum. In correptione vitiorum, universi canes. Latrare, contra vitia. Psal. 37: ego autem tamquam surdus non audiebam, et sicut mutus non aperiens os suum. In admonitione agendorum, videntes vana, promittentes eis prospera, cum imminerent adversa; et ita in peccatis nutrientes. Ezech. 22: prophetae ejus liniebant eos. In spoliatione rerum, et canes impudentissimi; quasi, sine aliquo pudoris freno subditos bonis suis spoliantes et nunquam satiantur. Psalm. 58: famem patientur ut canes. Et quantum ad defectum in scientiae perfectione: ipsi pastores; intelligentiam, legis et prophetarum. Proverb. 1: intelligens gubernacula possidebit. Psal. 81: nescierunt neque intellexerunt; in tenebris ambulant. Secundo culpam subditorum, vel communiter omnium: et primo quantum ad propriam voluntatem, quod pertinet ad superbiam: omnes in viam suam, Jerem. 16: unusquisque ambulat. Secundo quantum ad eorum cupiditatem, quod pertinet ad avaritiam: unusquisque, Jer. 6: a minimo usque ad majorem omnes avaritiae student. Tertio quantum ad voluptatem, quod pertinet ad carnis concupiscentiam: venite. Et erit; idest, si hodie laetamur in talibus, cras multo amplius. Supra 22: et ecce gaudium et laetitia, occidere vitulos et jugulare arietes, comedere carnes et bibere vinum.
[85017] Super Is., cap. 57 Iustus perit. Hic ostendit diversitatem obedientium divinis consiliis ab illis qui non obediunt, quantum ad evasionem periculorum: et primo assignat diversitatem; secundo ponit utriusque partis confirmationem, qui autem habet fiduciam. Circa primum duo. Primo promittit justis a periculis quietem; secundo aufert impiis evasionis spem, vos autem accedite. Circa primum duo facit. Primo ponit justorum tribulationem, quia sine aliqua reputatione occiduntur: colliguntur, a praesenti vita, et a terra sua captivi, ac si non essent justi, a facie malitiae, idest a praesentia malorum. Habac. 1: quare respicitis contemptores, vel a facie malitiae, idest ne in malitiam mutarentur. Sapient. 4: raptus est, ne malitia mutaret cor ejus. Secundo promittit eis quietem: veniet pax in cubili; idest, in domo sua securus erit, vel in quiete cordis sui. Job 5: scies quoniam pacem habeat habitaculum tuum. Vos autem accedite. Hic aufert injustis evasionis spem: et primo arguit ipsorum culpam; secundo aufert evasionis fiduciam, ego autem annuntiabo. Circa primum duo. Primo arguit peccati perversitatem; secundo in peccato obstinationem, in multitudine. Circa primum duo. Primo arguit in eis blasphemiam, ponens peccati consuetudinem, inquantum in hoc patres suos imitantur, filii auguratricis, quae contra meum praeceptum auguriis intendebat, adulterae, inquantum me derelicto idolis adhaerebat, Oseae 2: judicate matrem vestram, judicate. Ponens etiam peccati speciem: super quem lusistis? Quasi dicat, super Deum, blasphemantes ipsum. Supra 37: cui exprobrasti. Secundo arguit in eis idolatriam: et primo ponit consuetudinem: numquid non, supra 1: vae genti peccatrici, populo nequam, filiis sceleratis. Secundo ponit peccati speciem, qui consolamini. Aggravat autem in eis peccatum idolatriae ex tribus. Primo ex locorum diversitate; secundo ex divini foederis violatione, quia juxta me; tertio ex peccandi aviditate, dilexisti stratum. Diversitas autem locorum in quibus sacrificabant ostenditur tripliciter. Primo quantum ad loca amoena; secundo quantum ad loca sublimia, super montem; tertio quantum ad loca familiaria, et post ostium. Circa primum quatuor. Primo describit locorum amoenitatem, vel ex umbris arborum, quia consolamini: Jer. 2: sub omni ligno frondoso tu prosternebaris meretrix: vel ex ubertate aquarum: immolantes parvulos, idest filios tuos. Ezech. 16: tulisti filios tuos et filias tuas quas generasti mihi, et immolasti eis ad devorandum, Ps. 105: effuderunt sanguinem. Secundo peccati dilectionem: in partibus torrentis pars, quasi: hoc sortem tuam reputasti. Sap. 2: ubique relinquamus signa laetitiae nostrae: quoniam haec est pars nostra. Tertio sacrificii oblationem: et ipsis effudisti libamen, quantum ad humida; sacrificium, quantum ad sicca. Supra 1: confundimini ab idolis vestris. Quarto justam Dei indignationem: numquid, Jerem. 5: numquid non super his visitabo? Dicit dominus. Super montem. Hic ponit loca sublimia, in quibus immolabant. Cubile: loquitur ad similitudinem meretricis, quae se amatoribus prostituit. 4 Reg. 17: fecerunt sibi statuas. Et post ostium. Hic designat loca familiaria, quia juxta introitum domorum idola ponebant, ut in magna memoria haberent. Ezech. 8: adduxit me in visione. Quia juxta me. Hic aggravat peccatum ex divini foederis violatione, quo Deo quasi sponsa conjuncta erat; et loquitur sub similitudine adulterae, quae ampliat lectum, ut iuxta virum, adulterum suscipiat, et cum eo facit pactum de contrahendo, dimisso viro; in quo significatur quod in templo idola coluit. Ezech. 16: facta es quasi mulier adultera, quae super virum suum inducit alienos. Dilexisti. Hic aggravat peccatum ex peccandi solicitudine: et primo quantum ad pronitatem peccandi, manu aperta, idest sine aliquo impedimento. Jer. 3: frons meretricis facta est ei, noluit erubescere. Ez. 16: nec sic es satiata. Secundo quantum ad studium placendi, quia ornabat se: et ornasti te, idest thymiama meum proponens in eorum cultum. Prov. 7: aspersisti cubile tuum thymiama. Tertio quantum ad sollicitudinem invitandi: misisti legatos, quia etiam a longinquis terris diversa idola congregabat; et sic usque ad Inferos, idest usque ad profundum peccatorum. Ezech. 23: insanivit super eos. In multitudine. Hic ostendit in peccatis obstinationem. Primo, quia non revocabantur peccati labore, in multitudine, idest in multiplici cultu idolorum. Sap. 5: lassati sumus in via iniquitatis et perditionis. Secundo quia non revocabantur temporali prosperitate. Vitam manus, idest, ad manum habebas unde posses vivere; et ideo non rogasti me, sed solicita, pro divitiis tuis, idola timuisti, mei oblita. Job 21: ducunt in bonis dies suos, et in puncto ad Inferna descendunt. Tertio quia non es revocata divina expectatione: et mei non es. Tacens, dissimulans, expectans te ad misericordiam. Sap. 11: dissimulans peccata propter poenitentiam. Supra 42: tacui, semper silui. Ego autem annuntiabo justitiam tuam, quam facis, vel quam suscipere debes: opera, idola. Congregati, ex diversis gentibus. Deut. 32: surgent, et opitulentur vobis, et in necessitate vos protegant. Qui autem. Hic confirmat diversitatem: et primo quantum ad justos; secundo quantum ad injustos: impii autem. Evasionem autem bonorum a periculis confirmat ex tribus. Primo ex divina mansuetudine, promittens evasionem quantum ad patriae restitutionem. Qui confidunt in idolis, opera eorum non proderunt eis. Qui autem terram promissionis. Ps. 36: mansueti autem hereditabunt terram. Et quantum ad viae expeditionem: et dicam, scilicet principibus Medorum: viam facite, liberando, praebete iter, dando licentiam repatriandi, declinate, ut nos non impediatis, auferte, ut nec alii. Jerem. 50: tollite de via lapides, Ps. 21: tu autem in sancto habitas laus Israel. Et quantum ad divinam pietatem: et cum contrito. Psalm. 50: cor contritum et humiliatum Deus non despiciet. Secundo assignat rationem, ex culpae purgatione promittens remissionem: non enim in sempiternum, Psalm. 102: non in perpetuum irascetur, neque in aeternum comminabitur. Et subjungit rationem, ponens expletam in puniendo justitiam, propter iniquitatem. Abscondi, ut non adjuvarem. Abiit vagus, quasi ovis sine pastore. Job 22: propter peccata tua plurima, et infinitas iniquitates tuas. Promittens in salvando misericordiam: vias ejus vidi, oculo misericordiae, ipsi, quantum ad principes, lugentibus, quantum ad populum; vel ipsi, quantum ad Judaeos, aut quantum ad advenas adiunctos; vel quantum ad terram et habitatores. Psalm. 102: qui propitiatur omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat omnes infirmitates tuas. Tertio confirmat ex prophetarum praenuntiatione: creavi, quasi ex nihilo eos restituens, labiorum, prophetarum qui haec praedixerunt, qui longe, in captivitate dispersi sunt. Ephe. 2: et veniens evangelizavit pacem his qui prope, et his qui longe. Impii autem. Hic confirmat quod dixerat de malis per quamdam similitudinem: et primo ponit ipsam. Fervens, idest semper fluctuans, redundant, ad littus ubi lutum faciunt, et conculcantur. Iob 41: fervescere faciet. Et concludit propositum: non est pax, ut scilicet salventur. Supra 48 idem. Nota super illo verbo, justus perit, et non est qui recogitet, quod in passione Christi homo debet recogitare primo dilectionem, ad reamandum. Can. 8: pone me ut signaculum super cor tuum. Secundo amaritudinem, ad compatiendum. Thren. 3: recordare paupertatis et transgressionis meae, et absynthii et fellis. Tertio fortitudinem, ad fortiter patiendum. Heb. 12: recogitate eum qui talem pro vobis sustinuit a peccatoribus adversus semetipsum contradictionem ut non fatigemini animis vestris deficientes. Quarto utilitatem, ad gratias agendum. Can. 7: ascendam in palmam, et accipiam fructus ejus.
[85018] Super Is., cap. 58 Clama, ne cesses. Hic excludit inutile remedium, quo se praeparare ad salutem volebant: et primo indicit denuntiationis officium, ponens denuntiandi modum, ut alte, sine timore deprimente: clama. Supra 40: exalta in fortitudine tua vocem, qui evangelizas Sion. Ut continue, ne cesses. Infra 62: super muros tuos, Jerusalem, constitui custodes; tota die et nocte non tacebunt. Ut clare et aperte, quasi tuba. Oseae 8: in gutture tuo sit tuba. Et denuntiationis verbum, annuntia scelera, quantum ad majora; peccata, quantum ad communia. Supra 16: his qui laetantur super muros cocti lateris, loquimini plagas suas. Secundo propheta excludit in persona domini inutile remedium: me etenim. Et circa hoc duo facit. Primo excludit remedium in quo confidebant; secundo hortatur ad ea in quibus deficiebant, nonne hoc est. Circa primum duo. Primo ostendit confidentiae eorum praesumptionem quantum ad tria in quibus confidebant: scilicet in sacrae scientiae inquisitione: me etenim quaerunt, in Scripturis, vias, praecepta et voluntates meas, quasi gens, idest ac si essent parati ad faciendum. Ez. 33: dicunt unus ad alterum. Iterum in oratione: rogant me judicia, idest ut judicem pro eis contra adversarios, appropinquare, ore. Supra 29: appropinquat populus iste ore suo. Iterum confidebant in jejuniorum observatione: quare jejunavimus, et non aspexisti, quasi gratum; humiliavimus, quantum ad circumstantia jejunium, in exteriori humiliatione, nescisti, scientia approbationis, Malach. 3: vanus est qui servit Deo: et quod emolumentum, quia servavimus praecepta ejus? Secundo ostendit bonorum dictorum reprobationem: et primo reprobationis causam, quae est culpa voluptatis: ecce in die; voluntas in his quae carni placent. Eccl. 18: post concupiscentias tuas non eas. Item culpa crudelitatis: et omnes debitores, ad litteram, ut diu possent insistere causis agendis, vel ad ejus consecutivum. Iac. 4: litigatis et belligeratis. Item culpa vanitatis: nolite jejunare ut audiatur, propter laudem hominum. Matth. 6: tu autem cum oraveris, intra in cubiculum tuum, et clauso ostio ora patrem tuum. Vel ut audiatur; idest si vultis quod oratio vestra a Deo exaudiatur. Ps. 101: domine, exaudi orationem meam, et clamor meus ad te perveniat. Secundo ostendit bonorum insufficientiam: numquid tale, quia Deus non eligit per se poenam vestram, neque ad afflictionem carnis: quod tangit in hoc quod dicit: per diem, totam, affligere. Neque quantum ad abjectionem exterioris humilitatis; quod tangit in hoc quod dicit, quasi circulum; scilicet, caput ad pedes inclinare, vel circumducere sicut monachi faciunt, non inquantum ordinatur ad virtutem mentis. Matth. 6: cum jejunatis nolite fieri sicut hypocritae tristes. Joel. 2: scindite corda vestra, et non vestimenta vestra. Nonne hoc est. Hic adhibet utile consilium: et primo quantum ad studium pietatis in proximum; secundo quantum ad cultum religionis in Deum, si averteris. Circa primum duo facit. Primo ponit pietatis consilium, ut cedant calumniae: colligationes, falsas causas, quibus astute pauperes obligabant sicut usurarii, fasciculos, idem, deprimentes, quantum ad poenas ad quas obligabant. Qui confracti, longa servitute, onus, servitutis. Matth. 23: alligant onera gravia et importabilia; digito autem suo nolunt ea movere. Et ut intendant misericordiae, exhortans ad misericordiam quantum ad famelicos, frange; idest si modicum habeas; quantum ad vagos, et egenos; quantum ad nudos, cum videris, Iob 31: si negavi quod volebant. Et ponit exhortationis causam, et carnem, quia scilicet est ejusdem speciei tecum. Job 5: visitans speciem tuam. Secundo ostendit consilii fructum, et erumpet. Et primo quantum ad efficaciam meritorum. Tum quantum ad opera virtutum: quasi mane lumen tuum; scilicet, merita tua clare patebunt in praemiis, quae modo a domino non aspecta conquereris. Colliget, de captivitate, vel in misericordiae protectione. Psal. 36: educet quasi lumen justitiam tuam. Tum quantum ad suffragia orationis, tunc invocabis. Supra 30: ad vocem clamoris tui statim ut audierit, respondebit tibi. Secundo quantum ad consecutionem bonorum: et primo resumit meritum: si abstuleris catenam, qua pauperes opprimis, digitum extendere, detrahendo et comminando: cum effuderis, per compassionem, repleveris, per necessariorum subventionem. Secundo promittit praemium: orietur. Et primo quantum ad bonorum multiplicationem, ponens liberationem a malis: orietur in tenebris, adversitas in lucem prosperitatis, ignorantia in lucem scientiae, vel peccatum in lucem scientiae mutabuntur, quantum ad spiritualia. Et requiem, quantum ad mala temporalia, 2 Cor. 4: Deus qui dixit de tenebris. Multiplicationem bonorum interiorum spiritualium: implebit splendoribus, scilicet virtutibus vel consolationibus, et ossa tua, quantum ad corporalia. Eccli. 30: splendidum cor et bonum; et bonorum exteriorum: et eris quasi hortus, propter prosperitatem, vel omnium bonorum indeficientiam. Num. 24: quam pulchra tabernacula tua, Jacob. Secundo quantum ad patriae reaedificationem: et aedificabuntur, post reditum de captivitate, saeculorum, civitates, scilicet desertae in pristinis saeculis, suscitabis, superaedificando antiquis fundamentis. Supra 44: qui dico Jerusalem, habitaberis; et civitatibus Juda, aedificabimini. Tertio quantum ad famae restitutionem: et vocaberis aedificator sepium, idest impedimentorum peccati, iniquitatum, vel in quietem, scilicet semitas, peccati, in quietem convertens. Oseae 2: sepiam vias tuas spinis. Si averteris. Hic ponit consilium, quantum ad cultum religionis in observatione sabbati: et primo ponit consilium, pedem, ne opera prohibita facias. Vocaberis sabbatum, idest celebrans hujusmodi sabbatum, quantum ad exercitium bonorum operum. Exod. 20: memento ut diem sabbati sanctifices. Alia littera: vocaveris; et est sensus idem. Secundo ponit fructum: tunc delectaberis, quantum ad bona spiritualia; sustollam, reducendo in terram tuam, quae montuosa est; cibabo, quantum ad fruitionem bonorum terrae. Job 22: tunc super omnipotentem deliciis afflues. Nota super illo verbo, quasi tuba exalta, quod praedicatio est tuba, primo quia excitat ad vitae statum. 1 Corinth. 15: canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti. Secundo quia hortatur ad bellum. 1 Corinth. 14: si incertam vocem det tuba, quis parabit se ad bellum? Tertio quia nuntiat viri incessum. Supra 27: clangetur in tubis. Quarto quia vocat ad consilium. Oseae 8: in gutture tuo sit tuba. Quinto quia invitat ad festum. Psal. 80: buccinate in Neomenia tuba. Item nota super illo, si abstuleris de medio tui catenam, quod est catena. Primo pietatis. Eph. ult.: pro quo legatione fungor in catena ista. Secundo iniquitatis. Sap. 17: una enim tenebrarum catena omnes erant colligati. Tertio paupertatis. Job 36: si fuerint vincti; quarto servitutis. Jer. 28: catenas ligneas; quinto carceris. Eccl. 4: de carcere catenisque interdum quis egrediatur ad regnum.
[85019] Super Is., cap. 59 Ecce non est abbreviata. Hic ponit praeparationem ad salutem percipiendam ex parte ipsius salvantis: et primo ponit salutis necessitatem; secundo praeparationem, et vidit dominus. Circa primum duo. Primo in persona domini necessitatem salutis ostendit, miseriam populi ostendens; in secunda respondet populus miseriam suam recognoscens, propter hoc elongatum. Circa primum duo facit. Primo ostendit miseriae causam; secundo ipsam miseriam, vastitas et contritio. Circa primum duo. Primo excludit causam falsam, vel ex defectu virtutis Dei, vel ex defectu cognitionis ipsius, quia praeceps non audiret: neque aggravata, supra 50: numquid abbreviata. Secundo astruit causam veram, scilicet ipsorum culpam. Primo tangens ipsam in generali: sed iniquitates, quantum ad majora, diviserunt, quasi murus, vel nubes sint posita, peccata, quantum ad communia. Deut. 32: ait: abscondam faciem meam ab eis. Secundo prosequitur in speciali: manus enim vestrae: et tangit specialiter peccata in proximum: peccata enim in Deum tetigerat supra 57, et peccata in seipsum supra 56. Tangit autem primo injustitiam per quam alios opprimebant, quantum ad operationem: manus vestrae sanguine: innocentum, quos occidistis, digiti, quantum ad minores injustitias, vel quantum ad diligentiam operationis. Supra 1: manus enim vestrae sanguine plenae sunt. Quantum ad locutionem: labia vestra locuta (...) iniquitatem, ut addatur iniustitiae deformitas supra deformitatem mendacii, Job 6: non invenietis in lingua mea iniquitatem. Et quantum ad justitiae omissionem: non est qui judicet, quantum ad praelatos, quorum est judicare. Jer. 5: quaerite in plateis ejus an invenietis virum facientem judicium. Secundo tangit astutiam per quam decipiebant: et primo tangit ipsam, inquantum per astutiam intendebant sui promotionem: sed confidunt in nihili, in vanis consiliis, vel in idolis, et loquuntur, vanitatem cordis verbis exprimentes. Amos 6: qui laetamini in nihili. Et inquantum per ipsam intendebant aliorum oppressionem: conceperunt laborem; idest, ita laborare excogitaverunt vias nocendi; vel aliis laborem inducendum; pepererunt, in expletione operis. Psal. 7: concepit dolorem, et peperit iniquitatem. Secundo adaptat quamdam metaphoram: et primo ponit ipsam quantum ad ipsam astutiam. Et quantum ad aliorum depressionem: ova aspidum, idest consilia venenosa ruperunt, in publico, opera scilicet perducentes. Deut. 32: fel draconum vinum eorum, et venenum aspidum insanabile. Et quantum ad suam promotionem, et telas, idest cogitationes inutiles ad sui promotionem. Oseae 8: quoniam in aranearum tela erit vitulus Samariae. Ponit iterum metaphoram quantum ad effectum astutiae, quantum ad primum: qui comederit, consentiens factis, de ovis, consiliis, confotum, diu praeparatum solicite, in regulum, quasi a longinquis etiam interficiet quodammodo volantem. Supra 14: de radice colubri; et quantum ad secundum, telae eorum; idest, sicut telae aranearum non valent ad vestimentum, ita eorum consilia ad nihil valent eis, nisi promoveantur. Supra 19: confundantur qui operantur linum, plectentes, et texentes qui operantur subtilia. Secundo exponit; et primo quantum ad eorum operationem: opera eorum inutilia, quantum ad unam partem, opus iniquitatis, quantum ad aliam. Supra 57: opera eorum non proderunt eis. Secundo quantum ad cogitationes: pedes eorum, idest affectiones quantum ad unam partem. Prover. 1: pedes eorum ad malum currunt: cogitationes, quantum ad aliam. Michaeae 2: vae qui cogitatis inutile. Vastitas. Hic ostendit eis eorum miseriam: et primo ponit miseriae magnitudinem: vastitas, quantum ad damnum rerum, et contritio, quantum ad damnum personarum, in viis eorum; idest pro viis malis suis ab hostibus imminet eis. Secundo miseriae aequitatem, ut scilicet talia patiantur qualia aliis faciunt: viam pacis, qua alios in pace ponerent: non est judicium: rectum, et ideo semitae eorum, idest ea quae cogitaverunt, incurvatae, idest curvae eis factae sunt, quia quod aliis praeparabant, ipsi patientur. Omnis qui calcat, prosequendo, ignorat, scientia experimenti. Psal. 13: contritio et infelicitas in viis eorum. Propter hoc elongatum est. Hic populus confitetur: et primo confitetur miseriam quantum ad hostium opprimentium injustitiam: elongatum est judicium, quia Deus non judicat nos de nostris adversariis: contrarium supra 46: prope feci justitiam meam. Quantum ad tribulationum angustiam, sub metaphora tenebrarum ponens ipsam tribulationis obscuritatem, expectavimus lucem, divinam consolationem, tenebrae, tribulationis. Supra 5: aspiciemus in terram; et consiliorum difficultatem, palpavimus, quasi nescientes quid facere. Supra 42: quis caecus nisi servus meus? Et periculorum laesionem: impegimus meridie, in his in quibus erat clara via ad evadendum, in caliginosis, idest in dubiis. Job 5: per diem incurrent tenebras. Confitentur etiam miseriam quantum ad cordis tristitiam: rugiemus quasi ursi, propter crudelitatem, quasi columbae, propter lasciviam. Nahum 2: gementes ut columbae. Et quantum ad salutis absentiam: expectavimus judicium, pro nobis. Ier. 8: expectabimus pacem. Secundo confitetur culpam: et primo culpae manifestationem quantum ad Deum: multiplicatae (...) coram te: in evidentia tua. Heb. 4: omnia nuda et aperta sunt oculis ejus. Et quantum ad ipsum populum: et peccata nostra responderunt in poenis, nobiscum quia non satisfecimus, nec correximus. Supra 3: agnitio vultus eorum. Secundo peccatorem diversitatem contra Deum: peccare, opere, mentiri, locutione, aversi, omissione. Et contra proximum locutione: ut loqueremur calumniam, contra proximum. Et contra legem. Transgressionem. Matth. 15: de corde exeunt cogitationes malae. Et quantum ad operationem, conversum judicium, Dei ad salvandum nos. In platea, in publico injustitias faciebant. Qui recessit: non enim solum faciebant mala, sed nolentes facere depraedabantur. Os. 4: non est misericordia, Sap. 2: circumveniamus justum, quoniam contrarius est operibus nostris. Et vidit dominus. Hic ponit salutis praeparationem ex parte salvantis: et primo ponit praeparationis divinae modum, loquens de Deo secundum humanum modum, ponens ipsius compassionem: et vidit dominus, oculo misericordiae, judicium, alicujus salvantis. Vir, salvans Judaeos, aporiatus, contristatus vel angustiatus. Ez. 22: et quaesivi de his virum. Ponens etiam armorum assumptionem: et salvabit sibi brachium, idest virtus, ut nihil contra patiatur, vel populum ad cultum suum: justitia confirmabit, ut ultionem constanter exequatur. Indutus est justitia: sicut enim miles confirmatur armis, ita opus suum confirmatur justitia, et proposito salvandi. Ps. 97: salvavit sibi brachium. Sap. 5: induet pro thorace justitiam. Ponens etiam vindictae executionem: insulis, diversis gentibus, vicem, pro malis quae Judaeis fecerunt. Dan. 6: timeant et paveant omnes Deum Danielis. Secundo ponit salvationis vel ultionis ministrum. Cum venerit quasi fluvius, propter magnitudinem virtutis et fortitudinis; vel Christus minister. Psalm. 45: fluminis impetus laetificat civitatem Dei. Tertio firmitatis pactum: hoc foedus meum, spiritus prophetiae. Seminis tui, quantum ad alios prophetas et apostolos in quibus ejus spiritus, quasi hereditas per successionem seminis vadens. Joel. 2: effundam de spiritu meo super omnem carnem, et prophetabunt filii vestri et filiae vestrae. Nota super illo verbo, iniquitates vestrae diviserunt inter vos et Deum, quod peccatum dividit primo a proximo per dissensionem. Luc. 11: omne regnum in seipsum divisum desolabitur. Secundo a seipso per contrariam affectionem. Oseae 10: divisum est cor eorum, nunc interibunt. Tertio a Deo per aversionem. Jerem. 2: me dereliquerunt fontem aquae vivae, et foderunt sibi cisternas dissipatas. Quarto a regno per exheredationem, Luc. 12: dividet eum, etc.; quinto a sanctorum collegio per dissimilitudinem. Supra 56: separatione dividet me dominus a populo suo. Item nota super illo semitae eorum incurvatae, quod est curvitas primo culpae. Supra 51: incurvare, ut transeamus. Secundo miseriae. Ps. 37: miser factus sum ego, et incurvatus sum. Tertio tristitiae. Baruch 2: anima quae tristis est super magnitudine mali, et incedit curva. Quarto fraudulentiae. Eccli. 12: si humiliatus vadat curvus, adjice animum tuum, et custodi te ab illo. Quinto justitiae. Job 9: Deus cuius irae nemo resistere potest, sub quo curvantur qui portant orbem. Item nota super illo quasi fluvius violentus, quod Christus est fluvius violentus primo propter aquarum multitudinem. Psalm. 64: flumen Dei repletum est aquis. Secundo propter amoris fervorem. Daniel. 7: fluvius igneus rapidusque egrediebatur a facie ejus. Tertio propter cursus velocitatem: Psalm. 45: fluminis impetus laetificat civitatem Dei. Quarto propter originis altitudinem. Apoc. 22: ostendit mihi fluvium altum, et cetera.
[85020] Super Is., cap. 60 Surge illuminare. Hic incipit ponere salutis promissionem: et primo quantum ad prosperitatem; secundo quantum ad jucunditatem, cap. 61: spiritus domini; tertio quantum ad gloriae honorem, cap. 62: propter Sion. Circa primum duo. Primo ponit consolationem in generali sub metaphora luminis, ponens ipsius luminis ortum: surge, de pristina miseria, illuminare, lumine consolationis ejus resplende. Gloria domini, beneficia in quibus gloriosus apparet. Baruch 4: ambula per viam ad splendorem ejus contra lumen ejus. Vel Jerusalem, Ecclesia; lumen, Dei filius. Ponens discretionis in percipiendo lumine judicium: quia ecce tenebrae, tribulationis populos, Babylonis, et alios hostes; super te autem orietur, quasi sol illuminans te. Sap. 17: solis illis superposita erat gravis nox, et imago tenebrarum. Vel tenebrae, infidelitatis et peccatorum, populos, infideles. Orietur, quasi sol justitiae: vel ad litteram, ejus gloria, miracula ejus. Ponit etiam luminis effectum: et ambulabunt gentes, ad cognitionem et devotionem Dei, videntes beneficia tibi a Deo data, in splendore ortus tui, quasi oriens, rutilans sicut stella. 2 Mach. 3: cum sancta civitas. Vel in lumine, in fide Christi. Apoc. 21: ambulabunt gentes. Secundo exequitur consolationem per partes: et primo promittit multiplicem prosperitatem; secundo justitiae observationem, et ponam. Circa primum duo. Primo ponit prosperitatis statum; secundo restitutionis modum, quo scilicet in prosperitate restaurabunt, qui sunt isti. Circa primum tria. Primo promittit prosperitatem quantum ad congregationem filiorum, qui primo in diversas partes per captivitatem dispersi erant. Leva in circuitu (...) de latere, de regionibus propinquis lateribus. Baruch 5: surge Jerusalem, et sta in excelso, et circumspice ad orientem, et vide collectos filios tuos ab oriente sole usque ad occidentem. Vel referendum est ad congregationem diversarum gentium sub unitate Ecclesiae. Filii, in fide fortiores, filiae, debiliores, de latere, Christi in cruce aperto, unde sacramenta salutis emanaverunt. Vel lac sugent, rudioris doctrinae. Secundo quantum ad servitium populorum: tunc videbis (...) quando conversa, serviens tibi in mercimoniis, multitudo maris, scilicet negotiatores maris, fortitudo, reges et principes, tibi pacem ministrantes, et munera. Vel de conversione gentium ad Ecclesiam. Job 22: tunc super omnipotentem deliciis afflues. Tertio quantum ad copiam divitiarum: et primo quantum ad mercimonia ponens jumenta: inundatio, idest abundantia ad similitudinem aquae, camelorum, quibus mercimonia ferebantur; in quibus mystice divites ad fidem conversi, qui portant onus divitiarum et gibbum peccati: supra 30: portantes super humeros; dromedarii, animal camelo minus, sed velocius; in quo gentes ad fidem velociter conversae: Madian et Epha, regiones ultra mare talibus abundantes. Ponit etiam pretiosa mercimonia: omnes de Saba, civitas in extremis Aethiopiae. Quod etiam impletum est tempore Christi: Matth. 2. Psal. 71: reges Tharsis et insulae munera offerent. Secundo quantum ad munda animalia, secundum quod cedebant in usum ciborum: omne pecus Cedar, filius Ismaelis, unde terra nomen habet, pecoribus abundans, Nabajot, alius filius, ministrabunt, cedentes in usum tuum, venditi populo qui est in te. Et secundum quod cedebant in usum sacrificiorum: offerentur super placabili, idest in quo ego placer. Per altare significatur fides; per arietes duces gregis, apostoli et Ecclesiarum praelati; per pecus simplices. Aggaei 2: implebo domum istam. Nota super illo verbo, illuminare Jerusalem, quod Ecclesia illuminatur lumine, primo sacrae doctrinae. Proverb. 6: mandatum lucerna est, et lex lux. Secundo spiritualis intelligentiae. 2 Cor. 4: Deus qui dixit lumen in tenebris splendere, tertio gratiae. 1 Joan. 1: si autem in luce ambulamus sicut et ipse est in luce, societatem habemus ad invicem. Quarto gloriae. Psal. 35: in lumine tuo videbimus lumen. Quinto laetitiae. Tobiae 5: quale gaudium est mihi qui in tenebris sedeo, et lumen caeli non video? Sexto divinae substantiae. 1 Tim. ult.: qui solus habet immortalitatem, et lucem habitat inaccessibilem. Qui sunt isti. Hic ostendit modum veniendi in dictam prosperitatem: et primo quantum ad civitatis restaurationem; secundo quantum ad populorum extraneorum subjectionem, et venient ad te; tertio quantum ad divitiarum multiplicationem: pro aere afferam aurum. Circa primum duo. Primo (ponit) restaurationem civitatis quantum ad adunationem habitatorum, ponens veniendi modum sub admiratione. Ut nubes, quia velociter sine impedimento, et quasi columbae ad fenestras, idest ad foramina sua, propter idem. Vel referendum est ad gentes quae ad fidem velociter conversae sunt. Psalm. 54: quis dabit pennas sicut columbae, et volabo, ut requiescam. Ponens etiam ad veniendum auxilium, quod a gentibus habuerunt: me etenim insulae, gentes diversae juxta mare, et etiam remotae, expectabunt, quasi subditae meae voluntatis arbitrio, a principio, loci in quo captivi detinentur: quia forte aliqui per mare redierunt, vel dominus sic eos reducere poterat. Vel mystice insulae, diversae gentes, naves, Ecclesiae, in principio, fidei. Supra 42: legem eius insulae. Ponens etiam venientium thesaurum, quem secum detulerunt, argentum. Nomini, idest ad gloriam et servitium nominis. Psalm. 104: eduxit eos cum argento et auro. Mystice argentum, eloquentia, aurum, sapientia conversorum ad fidem. Secundo ponit restaurationem civitatis quantum ad aedificationem murorum, et aedificabunt: et primo quantum ad aedificia civitatis; secundo quantum ad aedificia templi, gloria Libani. Circa primum duo. Primo ponit civitatis reaedificationem: et aedificabunt, praebendo auxilium, reges, Cyrus et Darius, praebendo impensas, et licentiam aedificandi. Mystice gentiles Ecclesias Dei aedificant et reges Ecclesiae serviunt. Supra 49: reges videbunt. Et adjungit rationem ex divina miseratione: in indignatione percussi, captivavi, misertus, liberando. Mystice percussi per excaecationem Judaeorum, vel tribulationibus; misertus, per conversionem gentium, vel in pace Ecclesias restitutas. Supra 54: in momento indignationis abscondi parumper faciem meam. Secundo ostendit civitatis reaedificatae securitatem, et aperientur, cessante timore hostium, et propter necessitatem venientium ad adorandum in Jerusalem; et hoc est ut afferatur. Mystice portae, ministri qui alios in fidem et Ecclesiam introducunt, parati in prosperis et adversis ad recipiendum conversos ad fidem. Apoc. 21: portae ejus non claudentur. Et assignat rationem. Gens enim. Hoc non videtur impletum ad litteram, nisi intelligatur, illos Judaeos fuisse qui ejus dominium recognoscebant, et propterea a populo Dei venerabantur; sed mystice sensus patet. Ier. 27: gens et regnum. Gloria Libani. Hic ponit reaedificationem aedificiorum templi: gloria Libani, quae est abies, locum, scilicet templum, pedum, in quo adoror, sicut reges ad pedes. Ez. 43: locus solii mei. Mystice per locum Ecclesia, per diversas arbores diversi fideles conversorum ad fidem. Et venient. Hic ostendit modum consequendi dictam prosperitatem quantum ad subjectionem populorum: et primo ponit ipsam subjectionem, et venient ad te: quod impletum est temporibus Machabaeorum, qui multos de vicinis hostibus subjugaverant. Mystice filii tyrannorum quondam Ecclesiam persequentium, Ecclesiae famulantur. Psalm. 109: donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Supra 1: post hoc vocaberis. Secundo ponit subjectionis rationem: pro eo quod fuisti, justum est ut post angustias consoleris, in superbiam, altitudinem, saeculorum, per multa saecula: quod etiam mystice Ecclesiae convenit. Tob. 3: post tempestatem tranquillum facit. Tertio ponit subjectionis utilitatem: et suges; idest, pinguedo terrae ad te in mercimoniis deferetur, et oblationibus, mamilla, defensione, in auxilio, regum, Tyri. Dan. 4. Per lac mystice simplicium doctrina, per reges apostoli. Supra 49: erunt reges nutritii tui. Pro aere. Hic ponit modum restaurationis quantum ad restaurationem divitiarum: quia multo majora a regibus templo offerentur, quam per Nabuchodonosor ablata sint. Mystice, qui prius erant viles, in Ecclesia efficiuntur pretiosi. Supra 55: pro saliunca orietur. Et ponam. Hic promittit justitiae observationem: et primo in praelatis; secundo in subditis, et complebuntur. Circa primum duo. Primo consolatur eos ex praelatorum rectitudine, tangens justitiam praelatorum, visitationem, visitatores et correptores. Mystice de Christo et apostolis. Jer. 3: dabo tibi pastores. Ponens etiam justitiae effectum quantum ad absentiam malitiae: non audietur iniquitas, quia per aliquod tempus leges optime observabantur: 2 Mach. 3: vel iniquitas, idolatria. Mystice ad statum futurae beatitudinis. Psalm. 102: quantum distat ortus ab occidente, longe fecit a nobis iniquitates nostras. Et quantum ad absentiam miseriae vastitas, quantum ad res; contritio, quantum ad homines ab hostibus sic collisos; portas, in quibus populus conveniebat ad judicia. Hoc etiam mystice ad statum futurae beatitudinis, quando licet sol multo clarior sit quam modo et luna: tamen non sanctis, quia eorum splendore non egent. Apoc. 21: tunc non egent splendore solis. Ponit etiam gubernantis aeternitatem: non occidet sol, qui est Deus. Psalm. 101: tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient. Et complebuntur. Hoc quantum ad statum subditorum: et primo ponit tristitiae cessationem: et complebuntur luctus, captivitas. Mystice in futura beatitudine. Apoc. 21: absterget Deus omnem lacrymam ab oculis sanctorum. Supra 25: aufert lacrimam. Secundo ponit justitiae observationem: populus autem; ad glorificandum me. Supra 43: omnem qui invocat nomen meum. In perpetuum, quamdiu in justitia permanent. Sed mystice planum est de sanctis beatis. Tertio seminis multiplicationem: minimus, idest, ex uno tot per successionem nascentur, sicut ex Abraham una gens. Mystice unus de Ecclesia in gentem, praeficietur in praelatum. Ps.: judicabunt sancti in nationibus. In tempore ejus, idest Christi, vel praefinito tempore. Subito, quasi non praevisum, istud totum quod dictum est. Nota super illo verbo, qui sunt isti qui ut nubes et quasi columbae, quod apostoli dicuntur nubes primo propter terrae fertilitatem, scilicet ex pluvia. Job 37: frumentum desiderant nubes. Secundo propter luminis diffusionem. Eodem: nubes spargunt lumen suum; tertio propter motus velocitatem, eodem: quae lustrant cuncta per circuitum. Quarto propter divinae voluntatis impletionem. Eodem: quocumque voluntas gubernantis duxerit. Item dicuntur columbae primo propter cordis compunctionem. Nahum 2: gementes ut columbae. Secundo propter vitae simplicitatem. Matth. 10: estote prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae. Tertio propter contemplationis altitudinem, vel velocitatem. Psal. 54: quis dedit mihi pennas sicut columbae et volabo, et requiescam; quarto propter conscientiae puritatem. Cant. 5: oculi tui sicut columbae. Cant. 4: oculi tui columbarum.
[85021] Super Is., cap. 61 Spiritus domini super. Hic promittit populo jucunditatem. Et dividitur in duas partes. In prima gaudium promittit; in secunda populus promissionem suscipit, et gratias agit, ibi, gaudens gaudebo in domino. Circa primum duo. Primo officium ad annuntiandum gaudium accipit; secundo gaudii rationem seu materiam praedicit: et vocabuntur. Circa primum duo. Primo tangitur prophetiae donum: spiritus domini super me, Isaiam, unxerit, replens munere prophetiae. 2 Petri 1: non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed spiritu sancto inspirati loquuntur sancti Dei homines. Vel de Christo, de quo supra 11: requiescet super eum spiritus domini. Et in Psalm. 44: unxit te Deus, Deus tuus oleo exultationis prae consortibus tuis. Luc. 4: haec Scriptura hodie. Secundo tangitur prophetae vel Christi actus, qui est duplex: bonis praedicere praemia, ad annuntiandum: Jacobi 1: in mansuetudine suscipite insitum verbum, quod potest salvare animas vestras: et miseris conferre remedia. Quantum ad illos qui sunt pusillanimitate dejecti: ut mederer, consolando, vel peccata remittendo, si de Christo. Psalm. 146: qui sanat contritos corde, et alligat contritiones eorum. Et quantum ad illos qui erant captivitate detenti, quibus annuntiat liberationis beneficium: et praedicarem captivis, ad litteram; vel sub Diabolo, et propriis erroribus. Supra 49: ut diceres his qui vincti sunt, exite. Et liberationis tempus: et praedicarem annum placabilem, quantum ad liberationem Judaeorum, ultionis, quantum ad Chaldaeos. Vel tempus gratiae, in quo de Diabolo ultionem accepit ejus potestatem reprimens. Joan. 12: nunc judicium est mundi, nunc princeps mundi hujus ejicietur foras. Ps. 64: benedices coronae, et Ps. 101: quoniam venit tempus. Et quantum ad eos qui sunt tristitia absorpti, quibus annuntiat gaudium: ut consolarer omnes, generaliter, ut ponerem, specialiter. Eccl. 48: spiritu magno vidit ultima. Et gaudii signum, dum signa tristitiae vertuntur in signa laetitiae, et hoc est, et darem eis. Supra 28: in die illa erit dominus corona gloriae. Et vocabuntur. Hic praedicit gaudii materiam: et primo quantum ad aedificiorum reparationem ponens reaedificantium conditionem: vocabuntur in ea, scilicet Jerusalem, praecepto et permissione Cyri, fortes justitiae, ad faciendum justitiam constantes, non commoti comminationibus adversariorum; vel apostoli. Eccli. 39: quasi rosa plantata. Et aedificiorum reparationem et aedificabunt, praedicti viri, vel apostoli. Supra 58: et aedificabuntur in te deserta saeculorum. Secundo quantum ad possessionum conservationem. Et stabunt alieni. Hoc ad litteram potuit impleri, ut aliqui advenae in his vilibus servitiis occuparentur, sicut de Gabaonitis: Os. 9: vivant et in usus. Vel mystice gentiles praedicatores postea simplices Ecclesiae et custodiunt et excolunt ipsam Ecclesiam meritis et doctrinis. Nota super illo verbo, unxerit me, quod Christum ungit Deus pater primo oleo sacerdotalis dignitatis, quasi sacerdotem ad sacrificia offerendum. Eccl. 45: unxit eum oleo sancto. Secundo regalis potestatis, quasi regem ad gubernandum. 2 Reg. 12: ego te unxi regem et principem populi mei. Tertio immensae fortitudinis, quasi pugilem ad pugnandum. 2 Reg. 1: quomodo abjectus est clypeus fortium, clypeus Saul et Jonathae, quasi non sit unctus oleo? Quarto eminentis jucunditatis, quasi liberalem ad miserendum. Psal. 111: jucundus homo qui miseretur et commodat. Psal. 44: unxit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis. Item Christum ungit servus devotus primo lacrymis compunctionis. Matth. 6: unge caput tuum, et faciem tuam lava. Secundo unguento devotionis. Lucae 7: haec autem unguento unxit pedes meos. Tertio oleo purae intentionis. Eccl. 9: omni tempore sint vestimenta tua candida, et oleum de capite tuo non deficiat. Quarto oleo laudis et gratiarum actionis. Gen. 28: surgens Jacob mane sumpsit lapidem et erexit in titulum, fundensque oleum desuper et cetera. Vos autem sacerdotes. Hic praedicit materiam gaudii quantum ad hominum gloriam: et circa hoc tria facit. Primo ostendit gloriae perfectionem, quia gloriosi in spiritualibus, sacerdotes, quasi vitam sanctam sacerdotio dignam ducentes. Sicut 2 Reg. 8: de filiis David, Sap. 5: quomodo computati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est. Gloriosi, etiam in temporalibus: fortitudinem, idest reficiemini, sustentabimini fortitudine Persarum et Medorum. Superbietis, exaltabimini. Supra 60: quando conversa fuerit ad te multitudo maris, fortitudo gentium venerit tibi. Mystice apostoli sacerdotes, quasi gentium magistri, et fortitudine martyrum delectati. Et assignat perfectionis rationem: pro confusione: quasi: ex defectu spiritualium et temporalium, confusionem habuistis. Laudabunt, vicini videntes, partem, recompensationem duplicium bonorum a Deo eis factam. Zachariae 9: hodie quoque annuntians, duplicia reddam tibi. Mystice Ecclesia praemia in bonis animae et corporis recipit pro duplici confusione de gentium et Judaeorum infidelitate. Secundo tangit gloriae durationem. Laetitia sempiterna. Verum est quamdiu in justitia permanserint, sicut exponitur Jerem. 18. Supra 35: laetitia sempiterna super capita eorum, gaudium et laetitiam obtinebunt. Et assignat rationem: quia ego dominus. Et est sensus: per hoc quod dominus diligit justitiam, dabit vobis ut sitis justi, ut sic placeat sibi; et faciet vobiscum pactum sempiternae laetitiae. Odio: Eccl. 34: qui offert sacrificium ex substantia pauperis, quasi qui victimat filium suum in conspectu patris sui. Foedus perpetuum. Jer. 31: et feriam domui Israel et domui Juda foedus novum. Tertio gloriae divulgationem, et scietur; quod est referendum vel ad Judaeos qui fuerunt famosi de cultu religionis, vel ad semen spirituale apostolorum. Eccli. 44: usque in aeternum. Gaudens gaudebo. Hic populus promissionem suscipit, et gratias agit. Et circa hoc duo facit. Primo exprimit in persona populi, vel Ecclesiae, cordis gaudium, gaudens. Habac. 3: ego autem in domino gaudebo, et exultabo in Deo Jesu meo. Secundo confitetur divinum beneficium: et primo sub similitudine vestimentorum, inquantum divina beneficia protegunt a miseriis: quia induit me vestimentis salutis, supra 52: induere vestimentis jucunditatis tuae. Secundo sub similitudine ornamentorum, inquantum ornant: quasi sponsum, mystice quantum ad perfectos in Ecclesia vicem Christi agentes, sponsam, quantum ad imperfectos. Bar. 5: circumdabo te diploide. Tertio sub similitudine germinum, quantum ad fructum: sicut enim terra. Supra 35: germinans germinabit.
[85022] Super Is., cap. 62 Propter Syon. Hic promittit populo gloriae honorem: et primo ponitur prophetae petitio; secundo domini promissio: juravit dominus. Circa primum duo. Primo ipse petit; secundo alios ad petendum inducit, qui reminiscimini. Circa primum duo. Primo ipse petit ad hoc salvatoris ortum. Propter Sion, scilicet utilitatem, vel amorem, non tacebo, a precibus apud Deum: salvator, Cyrus: ut splendor, in gloria regni. Mystice non tacebo, a praedicatione Christi propter contradictionem; Sion, regis; Jerusalem, sacerdotum; salvator, Christus. Dan. 10 facies eius ut species. Secundo ostendit adventus fructum. Primo quantum ad civitatis gloriam, promittens ipsam gloriam in tribus. In dignitate regis: et videbunt, admirantes et venerantes, justum, Christum vel Cyrum. Ps. 97: viderunt omnes termini terrae salutare Dei nostri. In novitate nominis, et vocabitur, more antiquorum, qui ex novis eventibus nova nomina imponebant. Et hoc nomen postea exprimet. Mystice Ecclesia, quae prius synagoga. Apoc. 2: dabo illi calculum. In munimine divinae protectionis: eris corona gloriae: quia gloriabitur in te Deus tuus, sicut rex in corona regni in manu, idest in protectione sua. Sap. 5: accipiens regnum speciei. Mystice Ecclesia quasi corona Dei filius, a patre coronatur. Et excludit ignominiam, in quo etiam nomen novum exprimit, non vocaberis. Ez. 36: pro eo quod dicunt de vobis, et cetera. Secundo quantum ad habitantium laetitiam: et quantum ad pueros, habitabit juvenis; et quantum ad viros perfectos, et habitabunt; et quantum ad conjugatos, et gaudebit. Ier. 33: adhuc audietur in loco, et cetera. Mystice juvenis cum virgine, caste, sicut Maria cum Joseph; sponsus, Christus, sponsam, Ecclesiam. Tertio quantum ad aedificiorum diligentem custodiam, quae exprimitur 2 Esdrae 4: una manu aedificabant, et alia pugnabant. Super muros non tacebo: loquitur secundum similitudinem vigilum qui custodiunt civitatem: vel per metaphoram designat diligentiam principum, qui populum gubernaverunt, vel praedicatores in Ecclesia. Apoc. 4: requiem non habebant clamantia: sanctus, sanctus. Qui reminiscimini. Hic alios ad similem petitionem inducit. Ne taceatis, ab oratione ei, Deo 1 Thess. 5: semper gaudete, sine intermissione orate. Juravit. Hic dominus promittit implere petitionem: et primo quantum ad hostium propulsionem, si dedero: supple, non credatis mihi. Prov. 28: qui operatur terram, et non comedit fructum ex ea. Secundo quantum ad captivorum liberationem. Quantum ad praeparationem viae, transite, vos nuntii Cyri et Darii; lapides, impedimenta. Jerem. 50: tollite de via lapides. Vel vos custodes murorum, praedicatores. Quantum ad concessionem laetitiae, elevate signum, edictum Cyri ut omnes redirent, vel signum crucis. Supra 11: levabit signum in nationibus. Et quantum ad retributionem justitiae: dicite filiae, plebi Judaeorum, salvator, Deus vel Cyrus, merces, ut vobis bona, et hostibus mala reddantur. Mystice de adventu Christi ad judicium. Supra 40 idem. Tertio, ibi, et vocabunt, ponit liberatorum honorem, qui in magna fama sanctitatis habebantur, propter beneficia eis praestita. Supra 1: post hoc vocaberis. Mystice de Ecclesia et populo Christiano. Nota super illo verbo, propter Sion non tacebo, quod sancti non tacent primo propter accensum desiderium. Jer. 20: et factum est in corde meo verbum domini, quasi ignis aestuans. Secundo propter evidens verum. Act. 4: non enim possumus quae vidimus; tertio propter injunctum officium. 1 Cor. 9: necessitas mihi incumbit: vae enim mihi est, si non evangelizavero. Quarto propter expectatum praemium. Gal. ult.: bonum enim facientes non deficiamus: tempore enim suo metemus non deficientes. Item super illo verbo, donec egrediatur ut splendor, quod Christus splendet primo patris imagine. Heb. 1: cum sit splendor gloriae, et figura substantiae ejus. Secundo sanctorum lumine. Psalm. 109: in splendoribus sanctorum ante Luciferum genui te. Tertio gloriae plenitudine. Matth. 17: resplenduit facies ejus sicut sol. Quarto doctrinae rectitudine. Supra 60: ambulabunt gentes in lumine tuo, et reges in splendore ortus tui.
[85023] Super Is., cap. 63 Quis est iste. Hic incipit tangere discretionem malorum a bonis in consecutione promissae salutis. Et dividitur in partes tres. In prima introducit judicem, quasi ad discernendum; in secunda proponit iudici petitionem, ibi, miserationum; in tertia judex pronuntiat sententialiter discretionem, 65 cap.: quaesierunt me. Circa primum duo. In prima movetur quaestio de persona judicis; in secunda de qualitate habitus, quare ergo rubrum? Circa primum duo. Primo ponit quaestionem; secundo responsionem, ego qui loquor. Sciendum autem, quod omnes sancti communiter haec exponunt de Christo. Et quaestio ista est Angelorum, qui quidem ad plenum mysteria incarnationis Christi non intelligebant; et ideo quasi ignorantes quaesierunt, secundum quod dicit Hieronymus. Cui contrarium videtur dicere Augustinus super Genes., ubi dicit, quod Angeli a principio creationis suae cognoverunt omnia quae ipse erat facturus, sive rerum rationes seminales rebus indiderit, sive apud se tantum retinuerit ut fierent, quamvis rebus inessent ut fieri possent. Et sic videtur quod hujusmodi mysteria cognoverint. Ad quod solvit Glossa Eph. 3, super illud: mihi autem omnium sanctorum, et cetera. Et dicit, quod majores cognoverunt; sed minores, quorum est vox ista, ignoraverunt. Dionysius tamen aliter videtur dicere, 7 cap. Caelest. Hier.; vult enim quod haec quaestio sit supremorum Angelorum, qui a Deo immediate illuminationes recipiunt. Unde eis immediate respondetur a Deo: ego qui loquor; quamvis ipsi propter reverentiam Christi, a se invicem quaererent, sicut discipuli expectantes magistri responsionem. Quamvis autem supremi Angeli sciverint hujusmodi mysteria quantum ad substantiam facti, tamen quantum ad particulares circumstantias non perfecte sciebant. Unde etiam minus videntur a superiori intellectu perfecto, scilicet divino, quam angelico, unde super hoc magis illuminari quaerebant, ut perfectius intelligerent. Mirantur autem tria. Primo victoriosum adventum: qui venit, in caelum, de Edom, mundo, interpretatur enim sanguineus, vel terrenus; de Bosra, Inferno, prius munito custodia Daemonum. Bosra quandoque est nomen proprium cujusdam civitatis in terra Moab, quandoque nomen appellativum, et est idem quod terra vel urbs munita. Unde frequenter ponitur pro terra Idumaea munita montibus; hic autem pro Jerusalem, vel Inferno. Vestibus, idest membris corporeis, tinctis, sanguine passionis. Supra 34: ecce super Idumaeam descendet, et super populum interfectionis meae, ad judicium. Secundo mirantur in ipso decorum aspectum: iste formosus, a forma calidum et sic est aliquis formosus qui propter calorem excitatur; vel a forma; et sic dicitur formosus, propter figuram, idest debitam commensurationem membrorum, in stola, habitu humanitatis. 1 Pet. 1: in quem desiderant Angeli prospicere. Tertio cunctantur virtuosum incessum, gradiens, in caelum, non auxilio angelico, sed sua virtute; quod hactenus inauditum. Heb. 1: portans omnia verbo virtutis suae. Ego. Hic ponit responsionem, et ostendit se judicem: qui loquor justitiam, idest qui habeo auctoritatem judicium gentibus proferendi: supra 42; doctorem, supra 45: ego dominus loquens justitiam: et salvatorem: et propugnator, contra Daemones, ad salvandum, genus humanum. Exod. 15: fortitudo mea et laus mea dominus, et factus est mihi in salutem. Eodem: dominus quasi vir pugnator, omnipotens nomen ejus. Nota super illo verbo, iste formosus, quod Christus est formosus, primo quia rutilans splendore divinitatis. Heb. 1: cum sit splendor gloriae et figura substantiae ejus. Secundo quia figuratus conformitate unionis. Psal. 44: speciosus forma prae filiis hominum. Tertio quia distinctus diverso colore virtutis. Cantic. 5: dilectus meus candidus et rubicundus; quarto quia vestitus honestate conversationis. Job 40: esto gloriosus, et speciosis induere vestibus. Quare ergo rubrum? Hic ponit secundam quaestionem de habitu: et primo ponit quaestionem, quare ergo? Ac si diceret: hujusmodi sanguinis insignia non justi, sed iniqui deferre consueverunt; non salvatores, sed potius occisores. Quasi calcantium: est enim vinum rubrum in partibus illis, quod tingit in modum sanguinis. Zach. 3: indutus erat. Secundo ponit responsionem, torcular: et primo assignat ruboris rationem; secundo prosequitur totum rei ordinem, dies ultionis. Circa primum tria. Primo narrat singularem victoriam: torcular, scilicet crucem in qua pondere passionis pressus, hostes, calcavi solus, patiens, et vincens; et de gentibus non est vir mecum, in auxilium, quia eo relicto omnes fugerunt. Et dicit signanter, vir, propter beatam virginem, in qua fides nunquam defecit. Can. 1: botrus Cypri dilectus meus mihi in vineis Engaddi. Thren. 1: torcular calcavit. Secundo tangit hostium vindictam: calcavi eos, Daemones, vel Judaeos, furor, ira accensa. Ps. 90: super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem. Tertio quasi concludit ruboris causam: et aspersus est sanguis, meus, quia de corpore meo exiens, eorum, quia eorum potestati concessus ad effundendum. Loquitur secundum similitudinem victoris, cujus vestes caede inquinantur. Supra 9: vestimentum mixtum sanguine. Inquinavi, eorum reputatione. Dies ultionis. Hic prosequitur totum rei ordinem: et primo ponit temporis congruitatem: ultionis, quantum ad Daemones retributionis, quantum ad justos, quorum merces usque tunc dilata erat. Supra 34: dies ultionis domino. Secundo proponit salutis necessitatem: circumspexi, et non erat auxiliator, humano generi qui posset ipsum salvare, supra 59: vidit quia non est vir; vel non erat auxiliator, mihi in cruce. Job 19: fratres mei elongaverunt a me, et noti mei recesserunt a me. Ps. 141: considerabam ad dexteram, et videbam, et non erat qui cognosceret me. Eccli. 51: circumdederunt me undique. Tertio salutis impletionem: et salvavit, idest salutem resurrectionis fecit mihi, vel salutem humani generis, brachium, virtus. Ps. 97: salvavit sibi dextera ejus, et brachium sanctum ejus. Quarto vindictae expositionem: et conculcavi populos, Judaeos per Romanos, inebriavi, replevi afflictione, eorum, Judaeorum, et Daemonum. Supra 23: dominus exercituum tetigit hoc. Posset autem exponi totum ad litteram, ut induceretur dominus metaphorice, quasi veniens ad delendos diversos populos hostes Judaeorum, et praecipue Idumaeos, secundum modum metaphoricum qui habitus est. Supra 59: indutus est justitia ut lorica. Miserationum domini. Hic propheta judici qui justitiam locuturus et impleturus venit, petitionem porrigit: et primo inclinat ipsum ad pietatem, (secundo) porrigit petitionem, 64 cap.: utinam dirumperes. Prima in duas. In prima inclinat ad pietatem commemorans pristina beneficia quae defecerunt; in secunda, pericula quae incurrerunt, quare errare. Circa primum duo. Primo proponit intentum, quae reddidit, pro nostris meritis, tam in bonis, quam in malis poenae, bonorum, quae gratis dedit. Eccli. 51: memoratus sum misericordiae tuae, domine. Secundo prosequitur propositum: et primo commemorat beneficia, quantum ad evasionem periculorum, commemorans singularem electionem: et dixit, scilicet Deus: verumtamen, quamvis ipsi contra me essent, non negantes, scilicet Abraham. Vel non negantes, quia saltem fidem meam tenent. Exod. 15: fortitudo mea et laus mea dominus. Et quantum ad diligentem protectionem, in omni tribulatione. Et ipse est tribulatus, per compassionem: vel non est, statim, sed distulit etiam nunc, ut quasi corrigerentur: et Angelum faciei, idest faciem meam videns, salvavit, quasi dux eorum per desertum. Exod. 32: duc populum istum, Ps. 90: Angelis suis mandavit de te ut custodiant te in omnibus viis tuis. Et quantum ad paternam dilectionem: in dilectione redemit, ab Aegypto; portavit, in deserto; levavit, idest extulit, super alios in terra promissionis. Os. 11: puer Israel. Secundo tangit beneficia quantum ad remissionem culparum: et primo ponit culpam: ipsi autem afflixerunt spiritum ejus, scilicet Dei, vel sancti, Moysi, per diversa jurgia. Ps. 105: et vexatus est Moyses propter eos, quia exacerbaverunt spiritum ejus. Secundo ponit poenam: et conversus est, scilicet Deus. Thren. 2: factus est dominus velut inimicus. Iob 30: mutatus est mihi in crudelem. Tertio ponit indulgentiam. Et recordatus, tandem Moysi, qui pro eis oravit. Exod. 32: aut dimitte eis, aut dele me de libro in quo me scripsisti. Ps. 104: memor fuit in saeculum testamenti ejus, verbi quod mandavit in mille generationes. Nota super illo verbo, torcular calcavi, quod de torculari crucis fluxit primo sanguis ad redimendum. 1 Pet. 1: non corruptibilibus auro vel argento redempti estis de vana vestra conversatione, sed pretioso sanguine Jesu Christi. Secundo aqua ad emundandum. Ps. 77: eduxit aquam de petra. Ezech. 36: effundam super vos aquam mundam. Tertio oleum ad sanandum. Job 29: petra fundebat mihi rivos olei. Quarto mel ad consolidandum. Deut. 32: ut sugeret mel de petra. Quinto vinum ad confortandum. Prov. 3: vino torcularia redundabunt. Ubi est qui eduxit? Hic plangit eadem beneficia eis subtracta: et primo plangit beneficiorum defectum: ubi est qui eduxit? Moyses, vel Deus, cum pastoribus, Maria et Aaron. Sap. 10: deduxit eos in manibus. Ubi est. Spiritum sancti sui? Moysi; quod legitur Num. 11: ad dexteram, prospere. Qui scidit, ubi est spiritus? Ps. 135: qui divisit mare rubrum in divisiones. Et ubi est qui eduxit, quasi equum scilicet sine impedimento; descendens, inoffenso curru, eius, populi. Sapien. 19: et in mari rubro via sine impedimento. Prov. 3: ambulabunt fiducialiter, Iud. 6: ubi sunt mirabilia eius. Secundo inclinat judicis affectum: et primo petit audientiam: attende de caelo. 3 Reg. 8: tu exaudies de caelo. Secundo provocat ad misericordiam. Ubi est zelus? Quo dilexisti nos. Ps. 88: ubi sunt misericordiae tuae antiquae, domine? Iob 12: si continuerit aquas. Tertio proponit miserendi causam: tu enim pater noster, Abraham nescivit nos, adhuc vivus, quia nec nos tunc eramus. Vel etiam modo, nolens orare pro nobis, quia non invocamus ipsum. Vel, secundum Augustinum, quia mortui, etiam sancti, nesciunt quid agatur erga vivos. Sed hoc intelligendum est quantum ad virtutem cognitionis humanae, non quantum ad irradiationem divini luminis. Deut. 32: ipse enim est pater tuus, qui possedit te, fecit te et creavit te. Quare errare? Hic proponit mala quae incurrerunt. Et primo quantum ad mala culpae. Errare de viis, mandatis, fecisti, permittendo, non immittens gratiam, et non corrigens, indurasti, permisisti. Rom. 9: cujus vult miseretur, et quem vult indurat. Secundo proponit mala poenae: et primo petit misericordiam: convertere, de ira ad misericordiam, propter servos, patres nostros. Ps. 89: convertere, domine, usquequo, et deprecabilis esto super servos tuos. Thren. ult. converte nos, domine et convertemur; innova dies nostros sicut a principio. Secundo proponit miseriam quantum ad servitutem: quasi nihilum, idest sine resistentia. Supra 26: domine Deus noster, possederunt nos domini absque te. Quantum ad sanctorum profanationem. Et hostes nostri; 1 Mach. 2: sancta in manu; quantum ad honoris pristini amissionem, facti sumus, sine rege sine templo, in principio, in Aegypto, vel etiam ante vocationem Abrahae. Jer. 14: tu autem in nobis es domine, et nomen sanctum tuum invocatum est super nos: ne derelinquas nos, domine.
[85024] Super Is., cap. 64 Utinam dirumperes. Hic porrigit petitionem et primo petit judicis praesentiam; secundo petit misericordiam, ecce tu iratus. Circa primum duo. Primo ponit petitionem; secundo petitionis impletionem, descendisti. Circa primum duo. Primo petit judicis adventum, dirumperes: figurative loquitur, quasi super caelos habitanti; vel exinanires temetipsum, despiciens majestatem, et carnem assumeres. Ps. 143: inclina caelos tuos, et descende. Secundo ponit adventus effectum in creaturis insensibilibus, scilicet in montibus: a facie tua montes: quasi dicat, non sustinentes praesentiam tuam, si tibi placeret. Vel montes, potentes, et superbi. Supra 34: tabescent montes. In aquis, aquae arderent, quia totus igneus es, si velles. Sapien. 16: quodam tempore aqua super virtutem ignis exardebat. Vel per aquas, populi. Apoc. 17. Aquae multae, populi multi. Secundo effectum in hominibus: et primo in gentibus, a facie tua. Ps. 64: turbabuntur gentes. Ad litteram, commovebuntur. Vel referendum ad conversionem gentium post Christi adventum. Secundo in Judaeis: cum feceris; non sustinebimus, idest nos, qui consueti sumus, videre, et audire prae stupore; sicut territi fuerunt, Exod. 20. Unde Hebr. 12: excusaverunt se, et cetera. Vel non sustinebimus, adventum, credentes etiam visis miraculis. Descendisti. Hic ponit petitionis impletionem: et primo quantum ad adventum, descendisti, ad judicandum nos: praeteritum pro futuro. Vel in uterum virginis. Vel melius, secundum litteralem sensum, ponit effectus probationem; quasi dicat: si modo descenderes, haec contingerent quae etiam contigerunt quando descendisti ut liberares populum tuum de Aegypto. Exod. 4. Ps. 17: inclinavit caelos, et descendit, et caligo sub pedibus ejus. Secundo quantum ad effectum. Primo in miraculis: a facie tua montes, scopuli Arnon, Num. 21. (Ps. 113) montes exultaverunt. Mystice Judaei, vel Daemones. Secundo in beneficiis. Et primo ponit beneficiorum magnitudinem: a saeculo non audierunt: quia nunquam similia visa vel audita, qualia Deus Judaeis fecit: et sanctis in gloria faciet. 1 Corinth. 2: oculus non vidit nec auris audivit, et in cor hominis non ascendit, quae praeparavit Deus diligentibus se. Secundo quantum ad benefaciendi promptitudinem: occurristi laetanti, in auxilium, dum adhuc erat in petendo, vel veniendo ad te: laetanti, in te. Sap. 6: dignos se sapientia. Mystice Simeoni. Luc. 2: ecce tu iratus. Hic ponit misericordiam: et primo ostendit petendi necessitatem; secundo porrigit petitionem, et nunc, domine. Circa primum duo. Primo ostendit necessitatem ex eminentia mali quantum ad culpam; tum ex malorum perpetratione: ecce tu iratus, et peccavimus: praeposterus ordo: ideo iratus, quia peccavimus: et tamen salvabimur, tua misericordia. Supra 59: scelera nostra. Et quantum ad bonorum imperfectionem, et facti sumus. Universae justitiae: quia aliis peccatis involuti. Job 9: si lotus fuero quasi aquis nivis. Et quantum ad poenam, et cecidimus, interfecti: vel a statu dignitatis. Abstulerunt, a terra nostra. Job 13: contra folium quod vento rapitur, ostendis potentiam tuam. Secundo ostendit necessitatem quantum ad defectum auxilii: et primo humani: non est qui invocet, et teneat te, precibus. Cantic. 3: teneo eum, nec dimittam. Secundo divini: abscondisti faciem tuam, misericordiae tuae, in manu, idest in opere; juxta illud: mors et vita in manu, Proverb. 18. Deuteron. 32: abscondam faciem meam ab eis. Et nunc, domine. Hic ponit misericordiam: et circa hoc duo facit. Primo petit misericordiam, assignans rationem: pater noster es tu. Jerem. 18: sicut lutum in manu figuli, sic nos in manu Dei. Job 10: memento, quaeso, quod sicut lutum feceris me. Et porrigit petitionem: ne irascaris satis, idest nimis, vel secundum quod merita nostra exigunt. Ps. 78: ne memineris iniquitatum nostrarum antiquarum; cito anticipent nos misericordiae tuae. Secundo proponit miseriam: ecce, domine, omnes nos; sumus, sancti, idest sanctuarii templi, scilicet Jerusalem. Thren. 1: manum suam misit hostis ad omnia desiderabilia. Et miratur patientiam: numquid super?, Habac. 1: quare respicis super iniquitates nostras? Nota super illo verbo, quae praeparasti diligentibus te; quia Deus praeparat sanctis primo locum aeternae quietis. Joan. 14: si quominus dixissem vobis, quia vado parare vobis locum. Secundo regnum aeternae dignitatis. Matth. 25: venite benedicti patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi. Tertio mensam divinae refectionis. Psal. 22: parasti in conspectu meo mensam. Quarto lucernam aeterni luminis. Ps. 131: paravi lucernam Christo meo. Item nota super illo quasi pannus menstruatae universae justitiae, quod opus justitiae immundatur inquinamento, primo mortalis maculae. Eccli. 47: dedisti maculam in gloria tua. Secundo commissae negligentiae. Jerem. 48: maledictus homo qui facit opus domini negligenter. Tertio intentionis perversae. Matth. 6: si oculus tuus; quarto insurgentis superbiae. Supra 57: omnes eos auferet ventus.
[85025] Super Is., cap. 65 Quaesierunt. Hic judex, scilicet Deus, dat sententiam de discretione malorum a bonis, in perceptione salutis promissae. Et dividitur in partes duas. In prima pronuntiat sententiam discretionis; in secunda determinat modum executionis, cap. 66: haec dicit dominus. Circa primum duo. Primo promittit responsionem, ostendens respondendi opportunitatem, quaesierunt; quasi dicat: hactenus vos Judaei non quaerebatis a me, sed ab idolis. Ex quo quaeritis, respondebo. Mystice de conversione gentium. Rom. 10: inventus sum a non quaerentibus. Et ponit promissionem: dixi: ecce ego ad gentem: respondebo scilicet Judaeis, vel ad gentes conversas convertar. Cant. 6: ego dilecto meo, et dilectus meus mihi. Secundo sententiat discretionem, expandi manus: et primo sententiat discretionem malorum a bonis, propter peccata transgressionis; secundo propter peccata omissionis, et qui dereliquistis. Prima in duas. In prima comminatur malis supplicia; in secunda promittit bonis praemia, haec dicit dominus. Circa primum duo. Primo arguit transgressionis culpam; secundo comminatur poenam: isti fumus erunt. Culpam ipsorum arguit ex tribus. Primo ex beneficiorum ingratitudine: expandi, dando multa beneficia, tota die, toto tempore ex quo eos mihi assumpsi. Mystice in cruce. Jerem. 16: unusquisque ambulat. Secundo ex peccandi continuitate: populus ante faciem, quia omnia nuda et aperta sunt oculis ejus. Hebr. 4. Vel quia in templo idolum ponebant. Deuter. 32: ipsi me provocaverunt in eo qui non est Deus. Tertio ex peccatorum diversitate vel gravitate, quantum ad quatuor. Primo quantum ad cultum idolorum: qui immolant, idolis, in hortis, quia in locis voluptuosis idola colebant, super lateres, super altaria ex lateribus constructa, ut ignem sacrificii sustinere possent. Supra 1: confundentur ab idolis suis. Secundo quantum ad studium divinationum: qui habitant in sepulcris; ut habeant responsiones a mortuis, et delubris, templis idolorum a diluendo dictis, quia ibi putabant omnia ablui. Vel propter fontes qui ibi erant ad abluendas hostias. Et sacerdotes dormiunt, super pelles hostiarum ad divinandum. Ezech. 6: conterentur delubra vestra. Tertio quantum ad immunditiam ciborum: qui comedunt; et jus profanum, porcinum. Infra ult.: qui comedebant carnem suillam, et abominationem et murem simul consumentur. Quarto quantum ad contemptum justorum, qui dicunt, scilicet non adorantibus idola; Sap. 2: gravis est nobis; vel qui dicunt, Deo, Job 21: qui dicunt Deo: recede a nobis, scientiam viarum tuarum nolumus. Isti fumus erunt. Hic comminatur poenam: et primo poenae diuturnitatem, fumus; idest, sicut fumus igne consumitur, et incendentur ira mea. Deut. 32: ignis succensus est in furore meo, et ardebit usque ad Inferni novissima. Secundo punitionis certitudinem: ecce scriptum est: quia firmiter in memoria peccatum, et in praefinitione poena. Non tacebo, dissimulans. Jerem. 17: peccatum Judae scriptum est, supra 42: tacui, semper silui. Tertio poenarum multitudinem, quia pro omnibus peccatis patrum: sed reddam. Exod. 20: ego sum Deus Zelotes, visitans peccata patrum in filios. Exprobraverunt, adorando idola in excelsis; et pro peccatis etiam juventutis ipsorum, et remetiar, quasi commensurabo poenam culpae. Supra 40: recepit de manu domini duplicia. Haec dicit dominus. Hic promittit bonis praemia: et primo quantum ad conservationem a malis: granum, uvae, benedictio, idest placet Deo ut pro benedictione reservetur, propter servos, patres nostros, totum, genus Judaeorum. Supra 17: erit sicut congregans. Secundo quantum ad promotionem in bonis: et primo quantum ad seminis multiplicationem: et adducam de Jacob. Supra 1: nisi dominus exercituum reliquisset nobis semen, quasi Sodoma fuissemus. Secundo quantum ad hereditatis paternae restitutionem, et hereditabunt. Ezech. 36: hereditate possidebunt te, et eris hereditas eorum. Tertio quantum ad pascuorum ubertatem: et erunt campestria et vallis Achor, ab illo denominata, qui ibi lapidatus, Josue 7. Oseae 2: dabo eis vallem Achor ad aperiendam spem. Et vos qui dereliquistis. Hic discernit malos a consolatione bonorum, propter peccata omissionis: et primo comminatur malis supplicia; secundo bonis praemia, quia oblivioni. Circa primum duo. Primo comminatur eis quia Deum dereliquerunt, ponens culpam: et vos, Judaei, fortunae, Deo Aegyptiorum, mensam: tangit ritum quo colebatur, quia in fine anni parabatur sibi mensa, omnibus cibis referta. Deut. 32: dereliquerunt Deum factorem suum, et recesserunt a Deo salutari suo. Ponens etiam poenam, numerabo; quasi dicat: ut nullus remaneat quin opprimatur. Jer. 44: cadent in gladio et fame. Secundo quia revocanti non obedierunt, ponens culpam: pro eo quod vocavi. Proverbior. 1: vocavi, et renuistis, et comminatur discretionis poenam primo in satietate corporis: propter hoc haec dicit dominus, Psal. 33: divites eguerunt et esurierunt, inquirentes autem dominum non minuentur omni bono. Secundo in laetitia cordis: ecce servi mei laetabuntur. Sap. 5: paenitentiam agentes. Tertio in diversitate nominis. Et primo ponit quale futurum sit nomen impiorum: et dimittetis in juramentum, ut confirment dicta sua sic: si non est ita, ita accidat mihi sicut illis. Jer. 44: in gladio et fame morientur; et erunt in jusjurando, et in miraculum, et in maledictionem, et in opprobrium. Et deinde ponit quale sit futurum nomen bonorum: et servos in quo scilicet nomine, Jesus est nomen, amen, fideliter. Supra 62: vocabitur tibi nomen novum, quod os domini nominavit. Quia oblivioni. Hic promittit visa praemia. Et primo in generali quantum ad amotionem malorum, quia oblivioni, non defectu cognitionis, sed successione bonorum. Supra 54: confusionis adolescentiae tuae oblivisceris. Et quantum ad restaurationem bonorum: ecce enim ego creo caelos novos, nova de caelo auxilia, terram novam, nova de terra beneficia. Vel ad diem judicii, quando mundus ad gloriam sanctorum innovabitur. Apocal. 21: prima abierunt. Secundo in speciali: quia ecce ego creo Jerusalem. Et primo quantum ad cordium jucunditatem, Jerusalem, terrestrem; sed magis caelestem exultationem, emphatice, ut tota gaudio sit absorpta. Supra 35: gaudium et laetitiam obtinebunt, et fugiet ab eis dolor et gemitus. Secundo quantum ad vitae diuturnitatem: non erit amplius qui non impleat: ante tempus moriens, sed puer morietur centum annorum, idest quando pervenerit ad talem aetatem, et, si sit, peccator, quamvis tantum vixerit, maledictioni subjacebit. Gen. 25: mortuus est Abraham in senectute bona. Mystice, in caelesti Jerusalem omnes dies suos implebunt, quia nullus morietur. Puer centum annorum, idest qui usque ad aetatem senectutis pueriliter vixit, morietur, morte aeterna. Sap. 4: senectus enim venerabilis est, non diuturna, neque numero annorum computata. Tertio quantum ad bonorum prosperitatem, tum quantum ad securitatem possessionum, et aedificabunt. Ps. et aedificaverunt domos; Amos ult.: plantabunt vineas. Et assignat rationem: secundum enim dies, idest, quia diu vivent sicut diu durat lignum arboris. Inveterabunt; idest, usque ad vetustatem in usum eorum remanebunt. Psal. 1: erit tamquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum. Supra 49: in vacuum laboraverunt. Tum quantum ad pacem filiorum: neque generabunt in conturbatione, quasi generantes filios in servitutem hostium. Eccli. 44: cum semine ipsorum perseverant bona. Quarto quantum ad precum exauditionem: eritque antequam clament, ore. Supra 30: ad vocem clamoris tui statim ut audierit, respondebit tibi. Quinto quantum ad pacis tranquillitatem, lupus et agnus: quia qui prius tyranni et malefactores, pacifice cum aliis morabuntur, supra 11 idem.
[85026] Super Is., cap. 66 Haec dicit dominus. Hic determinat modum executionis dictae sententiae: et primo specialiter quantum ad Judaeos; secundo universaliter quantum ad omnes, ego autem opera eorum et cogitationes. Prima dividitur in duas. In prima excludit falsam confidentiam; secundo proponit, et determinat datam sententiam, quantum ad modum executionis, audite verbum domini. Circa primum duo. Primo excludit falsam fiduciam a templi sanctitate, ostendens templum non esse Dei locum: tum ex Dei magnitudine qui omnia implet, cuius caelum sedes dicitur, quia multum participat de bonitatibus ipsius, sicut sedes magnam partem sedentis habet; terra scabellum, quia terra minimum participat de bonitatibus ipsius, sicut extrema pars ad scabellum pervenit; vel per caelum sanctos, per terram terrenos. 3 Reg. 8: si caelum et caeli caelorum non te capiunt. Jerem. 23: caelum et terram ego impleo. Act. 17: non in manufactis templi. Tum ex quiete, quia in loco quiescit unumquodque cujus est locus; Deus autem non quiescit in aliquo, sed omnia in ipso sicut ab ipso facta. Et quis est locus? Supra 40: levate in excelsis. Et dat utile remedium ad quem autem; pauperculum idest humilem qui se parvum reputat quantum ad praesentia, contritum, de peccatis praeteritis, trementem, quantum ad propositum de futuris faciendis. Eccli. 15: oculi ejus ad timentes eum. Secundo excludit confidentiam quam conceperant ex ritu sacrificiorum: et primo ponit ipsorum reprobationem: qui immolat bovem; ac si diceret: ita sunt abominabilia ipsorum sacrificia, ac si aliquid contra legem facerent; quia eadem idolis offerebant. Qui benedicat, laudat et veneratur. Supra 1: ne offeratis ultra sacrificium. Secundo ostendit reprobationis rationem, primo ponens culpam: haec omnia elegerunt, scilicet sacrificia, ambulantes, in viis suis, malis. Prov. 2: laetantur cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis. Secundo comminatur poenam, unde et ego, Prov. 3: illusores ipse deludet. Job 3: timor quem timebam evenit mihi, et quod verebar accidit. Tertio arguit peccantium duritiam. Quia vocavi. Prov. 1: vocavi et renuistis. Audite verbum domini. Hic exequitur modum executionis dictae sententiae: et primo quantum ad praemia bonorum; secundo quantum ad supplicia malorum, et cognoscetur. Prima in duas. Primo excitat attentionem: qui tremitis, ex reverentia verborum ipsius. Eccli. 2: qui timetis dominum credite illi. Secundo prosequitur promissionem: et primo quantum ad vindictam de irrisoribus, ponens eorum irrisionem: dixerunt fratres vestri. Glorificetur, quasi dicat: appareat gloria domini quam expectatis, quasi dicat: nunquam apparebit. Supra 5: festinus velociter veniet, non est deficiens neque laborans in eo. Et praedicens eorum confusionem: ipsi autem confundentur, hoc modo. Vox populi, timentis, vox domini, quantum ad hostium tumultus. Soph. 1: vox diei domini amara. Secundo exequitur promissionem quantum ad bonorum abundantiam: et primo quantum ad populi readunationem, ponens promissionem, antequam parturiret; idest, subito, et simul filii Jerusalem congregabuntur ad ipsam, sicut si mulier subito filium pareret, non praecedente partu. Supra 37: venerunt filii usque ad partum. Mystice exponitur de partu b. virginis, et de partu Ecclesiae in conversione fidelium, et de parturitione aeternae generationis. Et inducit admirativam quaestionem: quis audivit unquam talia? Supra 49: quis genuit mihi? Et ponit responsionem ex persona domini: numquid ego non pariam? Congregans Judaeos, vel fideles convertens, vel filium ab aeterno. Simile Psalm. 93: qui plantavit aurem, non audiet; aut qui finxit oculum, non considerat? Et haec argumenta tenent, si illud quod est perfectionis in creaturis, attribuatur, remoto omni eo quod imperfectionis est. Secundo promittit congregatis immensam consolationem. Et primo invitat alios ad congratulationem: laetamini cum Jerusalem, in ea, sicut in objecto gaudii, ponens conditionem congratulantium quantum ad affectum, qui diligitis. Cant. 5: comedite amici, et bibite, et inebriamini carissimi. Quantum ad affectus signum, qui lugetis. Matth. 5: beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Et congratulationis fructum quantum ad participationes laetitiae, vel pacis, ut sugatis, Can. 1: meliora sunt ubera tua vino. Quantum ad participationem gloriae, ut mulgeatis, quasi mulgentes lac. Job 22: tunc super omnipotentem deliciis afflues. Secundo promittit copiosam collationem pacis: quia haec dicit dominus: declinabo. Ut vocetur redundantia sicut fluvius descendens cum magno impetu venit, nec redundat. Et gloriae, et quasi torrentem. Supra 48: facta fuisset sicut fluvius. Tertio promittit consolationis plenam perceptionem. Primo quantum ad gentium administrationem: quam sugetis, in gloriam gentium, quia ipsi reges gentium consolabuntur, et sustentabunt vos. Unde sequitur, ad ubera. Mystice loquitur de apostolis, qui in gloriam gentium velociter conversarum delectati sunt et eas quasi ad ubera blandis admonitionibus portaverunt. Supra 60: suges lac. Secundo quantum ad divinam protectionem: quomodo si cui mater. Heb. 12: obliti estis consolationis. Tertio quantum ad bonorum fruitionem, videbitis, bona a Deo vobis data, ossa, vos qui in adversitate sicut ossa arida eratis. Ezech. 37: ossa arida audite verbum domini. Vel videbitis divinam essentiam. Eccl. 11: dulce lumen, et delectabile oculis videre solem. Ossa, in resurrectionem. Et cognoscetur. Hic promittit malis supplicia: et primo comminatur poenam, ponens judicis indignationem, manus, affligens impios in servis. Vel manus, consolationis, in servis, per effectum. Supra 27: indignatio non est mihi. Ponit etiam poenae magnitudinem: quia ecce dominus in igne, quo civitas comburenda erat, vel quo mundus purgandus. Quadrigae, exercitus Chaldaeorum, in quo quasi venit Deus; vel Angeli qui cum ipso ad judicium venient. Psal. 96: ignis ante ipsum praecedet, Amos 9: gladio Dei peribunt. Ponit etiam punitorum multitudinem, multiplicabuntur. Supra 34: victima enim domini in Bosra, et interfectio magna in terra Edom. Secundo improperat culpam, qui sanctificabantur putantes se mundare ab immunditiis aquis, vel etiam sacrificiis idolorum, in hortis, in quibus idola colebant, vel voluptati se exercebant, post unam, cum mulieribus more pecudum coeuntes. Vel post januam, ad litteram, murem, glirem, contra legem, Levit. 11: supra 65: comedunt carnem suillam, et jus profanum. Ego autem. Hic prosequitur modum discretionis quantum ad omnes communiter: et primo indicit universale judicium, opera et cogitationes, quasi pro utrisque judicans, venio, in die judicii. Vel diversa regna hostium vestrorum, et in vobis malos destruens. Venient, in Jerusalem post vestrum reditum, vel ad judicium, vel ad fidem. Joel. 3: ecce ego suscitabo eos de loco in quo vendidistis eos. Secundo ponit citationem: et ponam in eis, idest Judaeis qui erunt cum Zorobabel et aliis ducibus, signum, edictum Cyri, ad gentes, ad quas dispersi erant Judaei, Lydiam, tenentes sagittam, quia sunt boni sagittarii: gloriam meam, quae apparebit in vestra liberatione. Supra 11: levabit signum in nationibus. Vel signum crucis ponit in apostolis, ut omnes ad Deum convertant, quasi ad judicium praeparantes. Tertio ponit judicandorum praeparationem: et primo quantum ad bonos; secundo quantum ad malos: et egredientur, et videbunt. Prima in duas. Primo quantum ad Judaeos ponens honorificam reversionem: adducent in equis, per quae significantur subsidia, quae a gentibus reverentes habuerunt. Baruch 5: adducet hos dominus ad te. Vel significantur diversae conditiones eorum qui convertuntur ad fidem, sicut exponit Glossa. Secundo reversionis exaltationem primo quantum ad dignitatem, et assumam; quod ad litteram impletum est in Judaeis, et etiam in apostolis. Supra 61: vos sacerdotes domini vocabimini, ministri Dei nostri, dicetur vobis. Secundo quantum ad seminis conservationem: quia sicut caeli novi, ut supra 65; sic stabit, in perpetuum. Jer. 31: si defecerint leges istae coram me, dicit dominus, tunc et semen Israel deficiet. Vel sancti stabunt in aeternum innovati sicut caelum et terra. Tertio quantum ad gloriae durationem, et erit mensis; quasi, mensis mensi, et festum festo in vestra prosperitate succedet. Supra 29: additus est annus ad annum, et solemnitates evolutae sunt. Mystice Ecclesia post finem, quies spiritualis post carnalem. Secundo quantum ad gentiles, et veniet omnis, quia de diversis nationibus veniebant Jerusalem ad dominum adorandum. Ps. 85: omnes gentes venient et adorabunt coram te, domine. Vel in die judicii: et egredientur. Hic ponit secundum judicium quantum ad malos: et primo poenae emanationem: et egredientur, venientes Jerusalem, et videbunt, in monumentis antiquis, et in campis ossa mortuorum patrum. Supra 34: interfecti eorum projicientur, et de cadaveribus eorum ascendet foetor. Vel sancti videbunt damnatos in damnationem cadentes. Secundo ponit poenae durationem: vermis eorum, conscientiae, qua etiam mortui torquebuntur, et ignis, Inferni. Judith 16: dabit ignes, et vermes in carnes eorum. Tertio de poenis delectationem, quantum ad videntes: et erunt usque ad satietatem omni carni, idest sanctis. Ps. 57: laetabitur justus cum viderit vindictam. Ab istis poenis nos liberet, qui incipere, et consummare dedit. Et sic terminatur sententia et expositio ad litteram super Isaiam secundum fratrem Thomam de Aquino quam transtulit ad litteram legibilem cum complemento auctoritatum frater Iacobinus Astensis de provincia Lombardiae tunc temporis studens in studio generali Neapolitano. Ordinavit etiam collationes certis locis super quaslibet lectiones, et hoc fecit ad utilitatem fratrum ordinis nostri et ut de dictis scriptis copia haberetur. Laus ergo sit ei qui incipere dedit et consummare fecit. Amen.