CORPUS THOMISTICUM
Sancti Thomae de Aquino
Super Evangelium S. Ioannis lectura
a capite VII ad caput XI

Thomas de Aquino a Beato Angelico depictus

Textum Taurini 1952 editum
et automato translatum a Roberto Busa SJ in taenias magneticas
denuo recognovit Enrique Alarcón atque instruxit




age retro   age ultra




Caput 7
Lectio 1

[87466] Super Io., cap. 7 l. 1 Postquam dominus egit de vita spirituali et nutrimento, hic consequenter agit de instructione seu doctrina, quae est necessaria spiritualiter regeneratis, ut dictum est supra, et primo ostendit originem suae doctrinae; secundo manifestat eius utilitatem ab octavo capitulo, et deinceps. Circa primum tria facit. Primo ponitur locus ubi originem suae doctrinae manifestavit; secundo ponuntur occasiones eam manifestandi, ibi Iudaei ergo quaerebant eum etc.; tertio ponitur ipsa manifestatio, ibi respondit eis Iesus, et dixit: mea doctrina non est mea et cetera. Circa primum tria facit. Primo ponitur incitatio Christi ad eundum ad locum, ubi publicavit originem suae doctrinae; secundo ponitur recusatio domini, ibi dicit ergo eis Iesus etc.; tertio subditur quomodo Christus ad locum illum pervenit, ibi haec cum dixisset, ipse mansit in Galilaea. Circa primum duo facit. Primo ponit occasiones quare Christum incitabant ad eundum; secundo subdit ipsam incitationem, ibi dixerunt autem ad eum fratres eius. Ex tribus autem movebantur ut incitarent Christum ad eundum in Iudaeam: primo quidem ex mora eius; secundo ex proposito; tertio ex congruitate temporis. Ex mora quidem eius in Galilaea, in qua ostendebat Christus se velle morari: et ideo dicit post haec, verba scilicet quae dicta sunt in Capharnaum, ambulabat Iesus in Galilaeam; scilicet, acceperat iter de Capharnaum, quae erat metropolis Galilaeae, ut discurreret per Galilaeam. Ideo autem dominus in Galilaea frequentius moratur, ut ostendat nobis transmigrandum esse de vitiis ad virtutes; Ez. XII, 3: tu ergo, fili hominis, fac tibi vasa transmigrationis, et transmigrabis per diem coram eis. Ex proposito autem Christi, qui forte eis per verba innotuit; et ideo dicit non enim volebat in Iudaeam ambulare. Cuius ratio est quia quaerebant eum Iudaei interficere; supra V, 18: quaerebant eum Iudaei interficere: quia non solum solvebat sabbatum, sed et patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo. Sed numquid non poterat illuc ire, et ambulare inter Iudaeos, et ab eis non occidi, sicut fecit infra VIII, 59? Respondeo dicendum, quod ad hoc triplex ratio assignatur. Prima ab Augustino: quia futurum erat ut aliquis fidelis Christi absconderet se ne a persecutoribus inveniretur. Ne ergo illi fuga obiiceretur pro crimine, voluit dominus ad consolationem nostram hoc in se praecessisse ostendere: quod etiam et verbo docuit. Matth. X, 23: si vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam. Alia quidem ratio est, quia scilicet Christus Deus erat et homo, et ideo virtute divinitatis poterat non laedi a persecutoribus. Sed hoc noluit continue facere, quia sic fuisset declarata eius divinitas, quod tamen humanitas eius venisset in dubium. Et ideo fugiens quandoque persecutores ut homo, asserit suam humanitatem, ut confundat omnes eum non verum hominem fuisse dicentes. Quandoque autem transiens illaesus per eos, ostendit suam divinitatem, confundens omnes eum hominem purum esse dicentes. Et ideo Chrysostomus habet aliam litteram, scilicet non enim habebat potestatem, si vellet, in Iudaeam ambulare: quod dicitur secundum modum humanum; sicut si dicatur: aliquis non potest aliquo ire, si vellet, propter insidias. Tertia ratio est, quia nondum passionis aderat tempus: futurum enim erat ut pateretur in Pascha, quando immolabatur agnus, ut sic victima succederet victimae; infra XIII, v. 1: sciens Iesus quia venit hora eius ut transeat ex hoc mundo ad patrem. Ex congruitate vero temporis, quia erat tempus congruum ad eundum in Ierusalem: et hoc est quod dicit erat autem in proximo die festus Iudaeorum Scenopegia. Scenopegia autem Graecum est, compositum ex scenos, quod est umbra, et phagim, quod est comedere; quasi dicat: erat tempus in quo comedebant in tabernaculis. Dominus enim mandavit filiis Israel, Lev. XXIII, 41, quod mense septimo per septem dies habitarent in tabernaculis, in memoriam quod quadraginta annis habitaverunt in tabernaculis in deserto. Et hoc festum tunc celebrabant Iudaei. Commemorat autem hoc Evangelista, ut ostendat quod multum tempus praetermisit ab eo tempore quo praemissa de cibo spirituali dicta fuerunt usque ad istud tempus. Nam quando fecit miraculum de panibus, erat prope dies Paschae; hoc autem festum Scenopegiae est multo post Pascha; et sic nihil eorum quae in quinque mensibus intermediis per dominum facta sunt, recitat hic Evangelista: ut detur intelligi quod licet indeficienter signa faceret, ut patet infra ultimo, illa praecipue studuerunt Evangelistae dicere pro quibus aut querela aut contradictio a Iudaeis subsequebatur. Consequenter cum dicit dixerunt autem ad eum fratres eius, ponitur incitatio fratrum domini, et primo ponitur eorum admonitio; secundo assignatur admonitionis ratio, ibi ut discipuli tui videant opera tua; tertio ab Evangelista assignatur causa talis rationis, ibi neque enim fratres eius credebant in eum. Circa primum primo ponuntur incitantes; unde dicit dixerunt autem ad eum fratres eius, non carnales et uterini, ut Elvidius blasphemavit, quod abhorret fides Catholica, quod sanctissimus ille virgineus uterus qui Deum protulit et hominem, protulisset postmodum alium hominem mortalem. Fratres ergo eius erant cognatione, quia erant consanguinei beatae Mariae virginis; haec enim est consuetudo Scripturae, consanguineos appellare fratres, secundum illud Gen. c. XIII, 8: non sit, quaeso, iurgium inter me et te (...) fratres enim sumus; cum tamen Lot nepos esset Abrahae. Et, ut Augustinus dicit, sicut in sepulcro ubi positum fuerat corpus domini, nec ante nec postea iacuit corpus, sic uterus Mariae nec ante nec postea quidquam mortale concepit. Sed quia aliqui de consanguineis beatae virginis erant apostoli, sicut filii Zebedaei, et Iacobi Alphaei, et alii, ideo non est intelligendum quod fuerunt de illis qui incitaverunt Christum, sed illi fuerunt alii propinqui eius, qui Christum non diligebant. Secundo ponitur monitio eorum, cum dicunt transi hinc, scilicet de Galilaea, et vade in Iudaeam, ubi est Ierusalem locus solemnis, doctoribus conveniens; Amos VII, 12: qui vides, gradere in terram Iuda, et ibi comedes panem tuum, et prophetabis ibi. Rationem autem subdunt, dicentes ut et discipuli tui videant opera tua, ubi ostendunt se primo inanis gloriae cupidos; secundo suspiciosos, et tertio incredulos. Cupidos quidem inanis gloriae ostendunt se, cum dicunt ut et discipuli tui videant opera tua. Patiebantur enim aliquid humani ad Christum, et volebant captare gloriam de honore humano, qui Christo exhiberetur a turbis; et ideo inducebant eum ut faceret opera sua in publico. Est enim proprium inanis gloriae cupidi ut quidquid gloriosum sui vel suorum fuerit, ostendatur in publico; Matth. VI, 5: amant in synagogis et in angulis platearum stantes orare ut videantur ab hominibus; de quibus dicitur infra XII, 43: dilexerunt magis gloriam hominum quam Dei. Suspiciosos autem ostendunt se et primo de formidine Christum notant; unde dicunt ei nemo quippe in occulto aliquid facit, quasi dicant: tu dicis te facere miracula, sed facis in occulto et hoc ex timore, alioquin ires in Ierusalem et faceres ea ibi coram multitudine. Sed tamen dominus dicit infra XVIII, v. 20: in occulto locutus sum nihil. Secundo notant eum de amore gloriae; unde dicunt et quaerit ipse in palam esse, quasi dicant: tu quaeris gloriam de his quae facis, et tamen propter timorem abscondis te. Hoc est proprium malorum, ut credant alios similes eis animi passiones habere. Vide quam irreverenter prudentia carnis verbum carnem factum arguebat: contra quos dicit Iob IV, 3: arguis eum qui non est similis tibi, et loqueris quod tibi non expedit. Incredulos ostendunt se esse, cum dicunt si haec facis, manifesta teipsum mundo; quasi sub dubio ponunt an ipse miracula faciat; Is. XXI, 2: qui incredulus est, infideliter agit. Causam autem quare sic loquebantur, subdit Evangelista cum dicit neque enim fratres eius credebant in eum. Contingit enim quod carnales consanguinei maxime adversantur suis, et invident de bonis spiritualibus, et contemnunt eum. Unde dicit Augustinus: Christum consanguineum habere potuerunt, credere autem in eum in ipsa propinquitate fastidierunt. Mich. VII, 6: inimici hominis domestici eius; Iob XIX, 13: fratres meos longe facit a me, et noti mei quasi alieni recesserunt a me: dereliquerunt me proximi mei, et qui me noverant, obliti sunt mei. Consequenter cum dicit dixit ergo eis Iesus: tempus meum nondum advenit etc., ponitur Christi responsio, et primo designat temporis ad ascendendum indispositionem; secundo assignat dictorum rationem, ibi non potest mundus odisse vos; tertio ponit ascendendi recusationem, ibi vos ascendite ad diem festum hunc et cetera. Sciendum est autem quod tota sequens littera aliter exponitur secundum Augustinum, et aliter secundum Chrysostomum. Nam, secundum Augustinum, fratres domini invitabant eum ad humanam gloriam. Est autem tempus quo sancti perveniunt ad gloriam, scilicet tempus futurum, ad quam perveniunt per passiones et tribulationes. Sap. c. III, 6: tamquam aurum in fornace probavit illos, et quasi holocausti hostiam accepit illos, et in tempore erit respectus illorum. Aliud vero est tempus quo mundani gloriam suam acquirunt, scilicet tempus praesens. Sap. c. II, 7: non praetereat nos flos temporis: coronemus nos rosis antequam marcescant, nullum pratum sit quod non pertranseat luxuria nostra et cetera. Voluit ergo dominus ostendere quod non quaerebat gloriam huius temporis; sed ad celsitudinem gloriae caelestis per passionem et humilitatem suam volebat pervenire. Lc. ult., 26: oportuit Christum pati, et ita intrare in gloriam suam. Et ideo dicit eis, scilicet fratribus, tempus meum, idest tempus gloriae meae, nondum venit: quia oportet quod tristitia convertatur in gaudium. Rom. VIII, 18: non sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis. Sed tempus vestrum, idest mundi gloria, semper est paratum. Rationem huius diversitatis temporis assignat cum dicit non potest mundus odisse vos; me autem odit. Ideo enim mundani habent tempus gloriae paratum, quia eadem amant quae mundus amat, et mundo consentiunt. Sancti vero qui quaerunt gloriam spiritualem, non habent hoc tempus paratum, quia quaerunt quae mundo displicent, scilicet paupertatem, luctum, esuriem et huiusmodi. Vituperant etiam quae mundus amat: immo ipsum mundum contemnunt; Gal. ult., v. 14: mihi mundus crucifixus est, et ego mundo. Et ideo dicit non potest mundus odisse vos; quasi diceret: ideo paratum est tempus gloriae vestrae, quia mundus non odit vos, qui convenitis cum eo, et omne animal diligit sibi simile. Sed me odit; et ideo tempus meum non semper est paratum. Et ratio odii est, quia ego testimonium perhibeo de illo, scilicet mundo, quia opera eius mala sunt; idest, non praetermitto mundanos homines redarguere, licet sciam ex hoc odium incurrere et mortem intentari. Amos c. V, X: odio habuerunt corripientem in porta, illi scilicet qui amant malitiam. Et Prov. IX, 8: noli arguere derisorem. Sed numquid non mundani aliqui odio habentur a mundo, idest ab alio mundano? Responsio. Dicendum, quod in particulari mundanus quidem unus habetur odio ab alio, inquantum habet ea quae ipse vellet habere, vel impedit eum in his quae sunt de gloria mundi; sed inquantum mundanus, nullus oditur a mundo. Sancti vero universaliter odiuntur a mundo, quia contrariantur ei: et si aliquis de mundo eos diligat, hoc non est inquantum est de mundo, sed inquantum est in eo aliquid spirituale. Recusat autem dominus ascendere, cum dicit vos ascendite ad diem festum hunc; ego autem non ascendam. Sicut enim sunt duae gloriae, ita duo diversa festa. Mundani enim habent festa temporalia, scilicet gaudere et epulari, et huiusmodi exteriores delicias. Is. XXII, 12: vocavit dominus ad lamentum et ad planctum, ad calvitium et ad cingulum sacci: et ecce gaudium et laetitia occidere vitulos, et iugulare arietes, comedere carnes, et bibere vinum; ibid. I, 14: solemnitates vestras odivit anima mea. Sancti vero habent festa spiritualia, quae in delectationibus spiritus consistunt. Is. XXXIII, 20: respice Sion civitatem solemnitatis vestrae. Et ideo dicit vos, qui gloriam mundi quaeritis, ascendite ad diem festum hunc, idest ad festa laetitiae temporalis; ego autem non ascendam ad diem festum istum, sed ad diem festum solemnitatis aeternae; et hoc, quia meum tempus, scilicet gloriae verae, quod erit permanens in aeternum gaudium sine fine, aeternitas sine labore, claritas sine nube, nondum impletum est. Secundum Chrysostomum, servata eadem divisione, exponitur sic: scilicet quod fratres domini conspiraverant in mortem Christi cum Iudaeis, unde inducebant eum ad eundum, volentes eum prodere et tradere Iudaeis. Et ideo dicit tempus meum, scilicet crucis et mortis, nondum advenit, ut vadam in Iudaeam, et occidar; tempus autem vestrum semper est paratum, quia sine periculo conversari poteritis cum eis. Et huius ratio est, quia non possunt odire vos, zelantes eadem et amantes cum eis: me autem odit: quia ego testimonium perhibeo de illo, quia opera eius mala sunt. Per quod patet quod Iudaei non propter solutionem sabbati, sed propter publicam redargutionem me odiunt. Vos ergo ascendite ad diem festum hunc scilicet ad principium festi (nam septem diebus celebrabatur, ut dictum est), ego autem non ascendam ad diem festum istum, scilicet vobiscum, scilicet ad principium festi, quia nondum tempus meum est impletum, in quo patiar: nam in futuro Pascha crucifigendus erat. Ideo autem non ascendit cum eis, ut posset magis latere et cetera.


Lectio 2

[87467] Super Io., cap. 7 l. 2 Postquam egit Evangelista de incitatione qua cognati domini inducebant Christum ut ascenderet in Iudaeam, et posuit Christi responsionem, hic consequenter agit de ascensu eius, et primo ponitur dilatio ascensus Christi; secundo ordo eius; tertio ascensionis modus. Dilatio quidem ponitur cum dicit haec cum dixisset, scilicet quae respondit, mansit ipse in Galilaea, non ascendens cum cognatis ad diem festum, ut verificaretur verbum suum, quod dixerat: ego non ascendam ad diem festum istum. Num. c. XXIII, 19: non est Deus ut homo, ut mentiatur, neque ut filius hominis, ut mutetur. Ordo vero eius ponitur cum dicit ut autem ascenderunt fratres eius, idest cognati, tunc et ipse ascendit et cetera. Sed hoc videtur contra illud quod supra dixit: ego autem non ascendam; cum apostolus dicat II Cor. I, 19: Christus Iesus qui in vobis praedicatus est per nos (...) non fuit in illo est et non, sed est in illo fuit. Respondeo dicendum primo, quod festum Scenopegiae septem diebus agebatur, ut dictum est. Dominus autem dixit supra: ego autem non ascendam ad diem festum hunc, idest ad principium festi. Hoc autem quod hic dicitur ad diem festum, intelligendum est quantum ad intermedios dies, unde et sequitur: iam autem die festo mediante. Et sic patet quod factum Christi non contrariatur eius dicto. Secundo vero, ut Augustinus dicit, isti volebant quod Christus ascenderet in Iudaeam, ut quaesiturus gloriam temporalem, et sic dixit eis: non ascendam ad diem festum hunc, hoc modo sicut vos vultis. Sed ipse ascendit ad diem festum, quasi docturus turbas et instructurus de gloria sempiterna. Tertio, secundum Chrysostomum, quia supra dixit non ascendam ad diem festum hunc, passurus et moriturus, ut ipsi volebant; et tamen ipse ascendit ad diem festum non ut pateretur, sed ut alios erudiret. Modus ascensus ostenditur non in manifesto, sed quasi in occulto. Et huius ratio triplex est. Una, secundum Chrysostomum, ne magis suam divinitatem denudans, incarnatio eius minus certa esset, ut dictum est supra, et ut auferat verecundiam latendi iustis hominibus, quando non possunt persecutores suos publice detinere; et ideo dicit quasi in occulto, ut ostendat hoc esse dispensatione factum. Is. XLV, 15: vere tu es Deus absconditus. Alia, secundum Augustinum, ut scilicet daretur intelligi quod Christus occultus est in figuris veteris testamenti. Is. VIII, 17: expectavi dominum, qui abscondit faciem, idest manifestam notitiam, suam a domo Iacob: unde et usque in hodiernum diem velamen habent positum super cor eorum, ut dicitur II Cor. III, 15. Ideo omnia quae dicta sunt antiquo populo illi, umbrae fuerunt futurorum bonorum, ut dicitur Hebr. X, 1. Ut ergo ostendat quod etiam ipsum festum esset figura, ideo ascendit in occulto. Scenopegia, ut dictum est, erat festum tabernaculorum. Ille ergo hoc festum celebrat qui se in mundo isto intelligit peregrinum. Alia ratio est, ut doceat nos bona quae facimus occultare debere, non quaerentes favorem hominum, nec pompas stipantium turbarum desiderantes, secundum illud Matth. c. VI, 1: attendite ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis. Consequenter cum dicit Iudaei ergo quaerebant eum in die festo ponit occasionem manifestandi originem doctrinae spiritualis, et ponit duas occasiones unam causatam ex dissensione turbarum, aliam ex admiratione earum, ibi iam autem die festo mediante, ascendit Iesus in templum et cetera. Dissensio turbarum erat circa opinionem de Christo; unde circa hoc tria facit. Primo proponit id in quo omnes conveniebant; secundo illud in quo differebant, ibi et murmur multus erat in turba de eo; tertio quorum opinio inter eos praevalebat, ibi nemo tamen palam loquebatur de illo propter metum Iudaeorum. Conveniebant autem omnes in hoc quod quaerebant eum in die festo, et dicebant: ubi est ille? Patet quod ex multo odio et inimicitia neque eum nominare volebant. Gen. XXXVII, 4: oderant eum, nec poterant ei quidquam pacifice loqui. Differebant autem, quia quidam quaerebant desiderio addiscendi, secundum illud Ps. LXVIII, 33: quaerite eum, et vivet anima vestra; alii quaerebant eum desiderio malignandi, secundum illud Ps. XXXIX, 14: quaerunt animam meam ut auferant eam. Et ideo murmur erat multus in turba, de contentione quae erat de eo in turba. Et licet murmur sit generis neutri, tamen Hieronymus ponit in masculino, quia hoc habebat antiqua grammatica, vel ut ostendat divinam Scripturam non subiacere regulis Prisciani. Et erat dissensio, quia quidam, de turba, illi scilicet qui habebant rectum cor, dicebant, de Christo, quia bonus est. Ps. LXXII, 1: quam bonus Israel Deus his qui recto sunt corde. Thren. c. III, 25: bonus est dominus sperantibus in eum, animae quaerenti illum. Alii, scilicet qui erant male dispositi, dicebant, non, scilicet non est bonus. Datur autem per hoc intelligi, quod multitudo opinabatur eum bonum; sed principes sacerdotum opinabantur eum malum, et ideo dicunt sed seducit turbas. Lc. XXIII, 2: hunc invenimus subvertentem gentem nostram; Matth. XXVII, 63: recordati sumus quod seductor ille dixit et cetera. Sciendum est autem, quod seducere est seorsum ducere: potest autem homo duci seorsum vel a veritate, vel a falsitate; et utroque modo potest dici aliquis seductor. Vel inquantum seorsum ducit a veritate; et hoc modo non competit Christo, quia ipse est veritas etc., infra XIV, 6. Vel a falsitate; et hoc modo Christus seductor dicitur; Ier. XX, 7: seduxisti me, domine, et seductus sum: fortior me fuisti, et invaluisti. Et utinam sic omnes seductores vocemur et simus, ut dicit Augustinus. Magis autem seductor dicitur qui a veritate seducit et decipit: quia ille dicitur seorsum duci, qui trahitur a via communi. Veritas autem communis via est; haeresis vero et via malorum, diverticula quaedam sunt. Praevalet autem opinio malorum, scilicet principum sacerdotum, unde sequitur nemo tamen palam loquebatur. Et hoc, quia turbae comprimebantur propter metum principum sacerdotum; quia, ut dicitur infra IX, v. 22, si quis confiteretur ipsum esse Christum, extra synagogam fiebat. Ex quo patet eorum qui principabantur malitia, qua Christo insidiabantur, et eorum qui subiiciebantur, scilicet plebis, quia non habebant libertatem dicendi quod sentiunt. Consequenter cum dicit iam autem die festo mediante, ascendit Iesus in templum, ponitur secunda occasio manifestandi doctrinam, quae sumitur ex admiratione turbarum: et primo ponitur admirationis materia; secundo ipsa admiratio; et tertio admirationis ratio. Materia quidem admirationis est doctrina Christi; unde et circa hanc ponitur et tempus et locus. Tempus, cum dicit iam autem die festo mediante; idest cum illius festi tot dies remansissent quot effluxerant, unde cum septem diebus ageretur festum, dicitur hoc fuisse quarto die. Et quidem in hoc quod se occultavit, humanitatis Christi est indicium, et nostrae virtutis documentum, ut dictum est; hoc autem quod se propalavit, nec eum tenere potuerunt, divinitatis est ostensivum. Ideo autem in medio festivitatis tempore ascendit, quia in principio festi omnes magis attenti sunt his quae festi sunt. Boni quidem ad cultum Dei, alii vero ad vanitates et lucra. Sed circa medium temporis, his quae festi sunt expeditis, magis parati sunt ad doctrinam. Ut ergo eos attentiores et paratiores ad doctrinam inveniret, non in primis diebus ascendit. Similiter etiam quia hoc congruit ordini doctrinae Christi: quia non in fine mundi, nec in principio, sed in medio tempore venit instruere homines de regno Dei, secundum illud Habac. III, 2: in medio annorum notum facies. Locus autem doctrinae ostenditur cum dicit in templum, ubi docebat propter duo; scilicet ut ostenderet se docere veritatem quam calumniari non poterant, et quae erat omnibus necessaria: infra XVIII, 20: ego in occulto locutus sum nihil; secundo vero quia templum, cum sit locus sacer, conveniens est doctrinae Christi sanctissimae. Is. II, 3: venite, ascendamus ad montem domini, et ad domum Dei Iacob; et docebit nos vias suas, et ambulabimus in semitis eius. Quid autem doceret Christus, praetermittit Evangelista; quia, ut dictum est, non omnia facta et verba domini exprimunt Evangelistae, sed ea quae commotionem et contradictionem in populo faciebant. Et ideo hic mentionem facit de commotione populi ex ipsa doctrina: quia scilicet qui ante dixerant seducit turbas, postea ex ipsa doctrina admiratione moventur. Et ideo consequenter cum dicit et mirabantur Iudaei, ponitur ipsorum admiratio. Nec mirum, quia hoc dicitur in Ps. CXVIII, 129: mirabilia testimonia tua. Verba enim Christi verba sunt sapientiae divinae. Ratio autem admirationis subditur cum dicit quomodo hic litteras scit cum non didicerit? Sciebant enim Iesum filium esse pauperis mulieris; et putabatur filius fabri, qui de labore suo vivens, non insisteret studio litterarum, sed potius operi manuali; secundum illud Ps. LXXXVII, 16: pauper sum ego, et in laboribus a iuventute mea. Et ideo cum audiunt eum docere et disputare, mirantur dicentes quomodo hic litteras scit, cum non didicerit? Simile habetur Matth. XIII, 54: unde huic sapientia et virtutes? Nonne hic est filius fabri? Posito loco et occasionibus manifestandi doctrinae spiritualis originem, hic consequenter ipsius doctrinae originem manifestat, et primo ostendit originem spiritualis doctrinae esse a Deo; secundo invitat ad susceptionem eius, ibi in novissimo magnae festivitatis die stabat Iesus et clamabat. Circa primum duo facit. Primo ostendit originem doctrinae; secundo originem docentis, ibi dicebant ergo quidam ex Ierosolymis et cetera. Circa primum duo facit. Primo ostendit originem doctrinae; secundo excludit obiectionem, ibi nonne Moyses dedit vobis legem? Circa primum duo facit. Primo ostendit originem doctrinae; secundo probat, ibi si quis voluerit voluntatem eius facere, cognoscet de doctrina. Dicit ergo respondit eis Iesus et dixit, quasi dicat: vos admiramini unde habeam scientiam; sed ego dico, quod mea doctrina non est mea. Si dixisset doctrina quam ego dico, non est mea nulla esset quaestio; sed quod dicit mea non est mea, videtur contradictionem implicare. Sed hoc solvitur, quia hoc dici potest multipliciter. Unde sua doctrina aliquo modo potest dici sua, et aliquo modo non sua. Si enim intelligatur de Christo filio Dei, sic cum doctrina uniuscuiusque nihil aliud sit quam verbum eius, filius autem Dei sit verbum eius: sequitur ergo quod doctrina patris sit ipse filius. Idem autem verbum est sui ipsius per identitatem substantiae. Quid enim tuum est nisi tu ipse? Est autem non suum per originem. Quid enim non tuum quam tu, si alicuius es, quod es? Ut Augustinus dicit. Hoc ergo breviter videtur dixisse mea doctrina non est mea; ac si diceret: ego non sum a meipso. In quo haeresis Sabelliana confunditur, qui dicere ausi sunt ipsum esse filium qui est pater. Vel mea doctrina, quam ego pronuntio verbo creato, non est mea, sed eius qui misit me, patris; idest, non est mihi a me ipso, sed a patre, quia etiam cognitionem filius per aeternam generationem habet a patre; Matth. II, 27: omnia tradita sunt mihi a patre meo. Si vero intelligatur de Christo filio hominis, tunc dicit mea doctrina, quam ego habeo secundum animam creatam, et profero corporis ore, non est mea, idest, non est mihi a meipso, sed a Deo: quia omne verum, a quocumque dicatur, a spiritu sancto est. Sic ergo, secundum Augustinum I de Trin., secundum aliquid suam dixit doctrinam, et secundum aliquid non suam: secundum formam Dei suam, secundum formam servi non suam. Ex quo habemus exemplum, quod omnem cognitionem nostram cum gratiarum actione recognoscamus a Deo; I Cor. IV, 7: quid habes quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis? Consequenter cum dicit si quis voluerit voluntatem eius facere, cognoscet de doctrina etc., probat suam doctrinam esse a Deo: et hoc dupliciter. Primo ex iudicio recte sentientium; secundo ex sua intentione, ibi qui a semetipso loquitur, gloriam propriam quaerit. Circa primum sciendum est, quod iudicio illius standum est, utrum aliquis bene operetur in aliqua arte, qui est expertus in arte illa: sicut an aliquis bene loquitur Gallice, standum est iudicio eius qui est peritus in lingua Gallica. Secundum hoc ergo dicit dominus: illius iudicio standum est, an doctrina mea sit a Deo, qui est expertus in rebus divinis, talis enim recte potest de his iudicare; I Cor. II, 14: animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus Dei, spiritualis autem iudicat omnia. Et ideo dicit: quia vos alienati estis a Deo, ideo non cognoscitis de doctrina utrum ex Deo sit. Sed si quis voluerit voluntatem eius, idest Dei, facere, iste potest cognoscere utrum doctrina haec sit a Deo, an ego a meipso loquar. Ille quidem a seipso loquitur qui falsum dicit; quia, sicut dicitur infra VIII, 44, cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur. Vel aliter, secundum Chrysostomum. Voluntas enim Dei est pax, caritas et humilitas nostra; unde Matth. V, 9, dicitur: beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Studium autem contentionis frequenter pervertit mentem hominis, intantum ut verum aestimet falsum. Unde deposito contentionis spiritu, rectius habetur certitudo veritatis; Iob. VI, 29: respondete, obsecro, absque contentione, et loquentes id quod iustum est, iudicate. Et ideo dicit dominus: si quis vult recte de doctrina mea iudicare, faciat voluntatem eius; idest, deponat iram, invidiam et odium quod sine causa in me habet. Et nihil est quod prohibeat eum cognoscere, utrum ex Deo sit an ego a meipso loquar, idest quod Dei verba sunt quae loquor. Vel aliter, secundum Augustinum. Voluntas Dei est ut faciamus opera eius, sicut voluntas patrisfamilias est ut operarii faciant opus eius. Opus autem Dei est ut credamus in eum quem ipse misit; supra VI, 29: hoc est opus Dei ut credatis in eum quem ille misit. Ideo dicit si quis voluerit facere voluntatem eius, scilicet Dei, idest credere in me, iste cognoscet an doctrina mea sit ex Deo. Is. c. VII, 9, secundum aliam litteram: nisi credideritis, non intelligetis. Consequenter cum dicit qui a semetipso loquitur, gloriam propriam quaerit, probat idem ex sua intentione. Et ponit duplicem intentionem per quam intelligitur duplex origo doctrinae. Dictum est autem aliquos loqui a se, aliquos vero loqui non a se. Loquitur autem non a se quicumque studet loqui veritatem. Omnis veritatis cognitio ab alio est: vel per modum quidem disciplinae, ut a magistro; vel per modum revelationis, ut a Deo; vel per inventionem, ut ab ipsis rebus, quia, ut dicitur Rom. I, 20: invisibilia Dei per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. Sic ergo quocumque istorum modorum cognitio aliqua habeatur, non est homini a se. A se autem loquitur qui ea quae dicit nec a rebus nec ex doctrina humana accepit, sed de corde suo; Ier. XXIII, 16: visionem cordis sui loquuntur; Ez. XIII, 3: vae prophetis insipientibus qui vaticinantur de corde suo. Sic ergo confingere aliquid a se ipso, est propter humanam gloriam: quia, sicut Chrysostomus dicit, qui aliquam propriam vult instruere doctrinam, propter nihil aliud hoc vult quam ut gloriam acquirat. Et hoc est quod dominus dicit, probans doctrinam suam a Deo esse. Qui a semetipso loquitur, de certa cognitione veritatis quae est ab alio, iste quaerit gloriam propriam propter quam et propter superbiam, haereses et falsae opiniones introducuntur. Et hoc competit Antichristo; II Thess. II, 4: qui adversatur, et extollitur supra omne quod dicitur Deus aut quod colitur. Sed qui quaerit gloriam eius qui misit illum, sicut ego quaero, (infra VIII, v. 50: ego gloriam meam non quaero) hic verax est, et iniustitia in illo non est. Verax sum, quia doctrina mea continet veritatem; iniustitia in me non est, quia alterius gloriam non usurpo. Et, ut dicit Augustinus, magnum nobis praebuit humilitatis exemplum, dum habitu inventus ut homo, quaerit gloriam patris, non suam: quod tu homo facere debes. Quando aliquid boni facis, gloriam tuam quaeris; quando aliquid mali facis, Deo calumniam meditaris. Patet autem quod gloriam suam non quaerebat; quia si non fuisset adversarius principibus sacerdotum, non fuissent eum persecuti. Sic ergo Christus, et quicumque gloriam Dei quaerit, habet quidem in intellectu cognitionem, Matth. XX, 16: magister, scimus quia verax es, et ideo dicit hic verax est: in effectu autem rectam intentionem, unde dicit et iniustitia in illo non est. Iniustitia enim est quod homo usurpet sibi alienum; gloria autem est propria solius Dei: qui ergo sibi quaerit gloriam, iniustus est. Consequenter cum dicit nonne Moyses dedit vobis legem? Excludit obiectionem. Posset enim aliquis dicere Christo, quod ideo doctrina sua non esset a Deo, quia sabbatum solvit, secundum illud infra IX, 16: non est hic homo a Deo, qui sabbatum non custodit. Et hoc intendit excludere; unde circa hoc tria facit. Primo excusat se, arguendo ex parte accusantium; secundo ostenditur eorum iniqua responsio, ibi respondit turba etc.; tertio excusat se per rationem, ibi respondit Iesus, et dixit eis: unum opus feci, et omnes miramini. Dicit ergo: dato, ut vos dicitis, quod doctrina mea non sit a Deo, quia legem non servo, sabbatum solvens; tamen vos non habetis causam accusandi, cum sitis in simili delicto. Unde dicit nonne Moyses dedit vobis, idest populo vestro, legem? Et tamen nemo ex vobis facit, idest servat, legem; Act. VII, 53: accepistis legem in dispositione Angelorum, et non custoditis. Unde et Petrus, Act. XV, 10: hoc est onus quod neque nos, neque patres nostri portare potuerunt. Si ergo non servatis legem, quare propter transgressionem eius vultis me interficere? Non enim propter hoc facitis, sed propter odium: alioquin si propter zelum legis faceretis, ipsi vos servaretis eam; Sap. II, 12: circumveniamus iustum, quoniam inutilis est nobis, et contrarius est operibus nostris, et improperat nobis peccata legis; et sequitur: morte turpissima condemnemus eum. Vel dicendum, quod non servatis legem quam Moyses dedit vobis: et hoc patet in eo quod me vultis interficere, quod est contra legem; Ex. XX, 13: non occides. Vel aliter, secundum Augustinum: non facitis legem, quia in lege ipse contineor; supra V, 46: si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi: de me enim ille scripsit. Sed vos vultis me interficere. Consequenter ponitur iniqua responsio turbae, cum dicit respondit turba, et dixit: Daemonium habes. Vero autem turba respondet non pertinentia ad ordinem, sed ad perturbationem, ut dicit Augustinus: eum enim dicunt Daemonium habere qui Daemones expellit, Matth. XII, 24. Et ideo consequenter cum dicit unum opus feci, et omnes miramini, dominus in sua veritate tranquillus, confutat eos, excusans se per rationem, et primo commemorat eis factum propter quod turbantur; secundo ostendit eos non debere turbari, ibi propterea Moyses dedit vobis circumcisionem; tertio inducit eos ad iustum iudicium, ibi nolite iudicare secundum faciem et cetera. Respondit ergo Iesus, et dixit eis: unum opus feci, et omnes miramini. Non reddit convicio convicium, nec repulit, quia cum malediceretur, non maledicebat: sed eis opus commemorat de curatione paralytici, de quo omnes admirabantur, non admiratione devotionis, secundum illud Is. LX, 5: videbis, et afflues, et mirabitur, et dilatabitur cor tuum, sed admiratione turbationis, secundum illud Sap. V, v. 2: videntes turbabuntur timore horribili, et mirabuntur in subitatione insperatae salutis. Si ergo propter unum opus miramini, idest cum turbatione turbamini, quid faceretis si omnia opera mea videretis? Nam, ut dicit Augustinus, ipsius opera erant quae in mundo videbant: omnes etiam infirmi per eum sanantur; Ps. CVI, 20: misit verbum suum, et sanavit eos; Sap. XVI, 12: nec herba nec malagma sanavit eos; sed tuus, domine, sermo, qui sanat omnia. Ideo ergo turbamini, quia unum tantum opus videtis, et non omnia. Consequenter cum dicit propterea Moyses dedit vobis circumcisionem, convincit eos de iniusta turbatione, et primo ponit mandatum eis datum a Moyse; secundo opus eorum; et tertio arguit ex utroque. Mandatum autem Moysi est de circumcisione; et ideo dicit propterea, idest ad significandum mea opera, Moyses dedit vobis circumcisionem. Nam circumcisio in signum data est, ut habetur Gen. XVII, 2: erit vobis in signum foederis inter me et vos: significabat enim Christum; et ideo semper data est in membro generationis, quia ex Abraham secundum carnem descensurus erat Christus, qui spiritualem circumcisionem, idest mentis et corporis, facit. Vel ideo in ipso membro fiebat, quia data est contra peccatum originale. Quod autem Moyses dederit circumcisionem, expresse non habetur, nisi Ex. XVII, 44: omnis servus emptitius circumcidetur. Et licet Moyses dederit circumcisionem, non tamen quasi eam instituens: quia non ipse primus accepit circumcisionis mandatum, sed Abraham, ut habetur Gen. XVII, 10. Factum autem Iudaeorum est quia in sabbato circumcidebant; et hoc est quod dicit et sabbato circumciditis et cetera. Et hoc ideo, quia Abrahae mandatum est, ut octavo die circumcideretur puer; Gen. XXI, 4: circumcidit eum die octavo, sicut praeceperat ei Deus. A Moyse autem praeceptum erat eis quod nihil operis facerent in die sabbati. Contingebat autem aliquando quod octavus dies necessitatis veniret in die sabbati; et sic circumcidentes puerum ipso die, mandatum Moysi solvebant, propter mandatum patrum. Et ideo ex his arguit dominus cum dicit si circumcisionem accipit homo in sabbato, ut non solvatur lex Moysi; mihi indignamini, quia totum hominem sanum feci in sabbato? Ubi notandum est, quod hoc argumentum efficaciam habet ex his tribus considerationibus, quarum duae sunt expressae, sed tertia subintelligitur. Videmus enim primo, quod quamvis mandatum Abrahae prius fuerit, tamen mandatum Moysi de observatione sabbati non praeiudicabat priori, scilicet mandato de circumcisione; Gal. III, 17: dico autem, testamentum confirmatum a Deo, quae post quadringentos et triginta annos facta est lex, non irritum facit. Et ideo ex hoc arguit: quia licet in humanis legibus posteriora praeiudicent prioribus, tamen in divinis priora sunt maioris auctoritatis. Et ideo praecepto facto Abrahae de circumcisione non praeiudicat praeceptum Moysi de observatione sabbati. Multo ergo minus praeiudicat mihi, qui facio quod dispositum est a Deo ante mundi constitutionem de salute hominum in sabbato figurata. Alia consideratio est, quia Iudaei mandatum habebant ut non operarentur in sabbato; et tamen Iudaei operabantur quae ad salutem particularem erant. Dicit ergo: si vos, quibus mandatum est ut nihil operemini in sabbato, circumcisionem accipitis ipso die, quae est quaedam particularis salus (unde et in membro particulari fiebat), et hoc facitis, ut non solvatur lex Moysi (ex quo patet, ea quae ad salutem pertinent in sabbato praetermittenda non esse): ergo multo magis debet homo facere ipso die ea quae sunt ad universalem salutem. Non ergo debetis mihi indignari, quia totum hominem sanum feci in sabbato. Tertia consideratio est, quia utrumque mandatum fuit figura: nam omnia in figura contingebant illis, I Cor. X, 11. Si ergo figura, scilicet mandatum de observatione sabbati, non praeiudicat figurae, scilicet mandato circumcisionis, multo minus praeiudicat veritati. Nam circumcisio ipsum dominum figurabat, ut dicit Augustinus. Ideo autem dicit totum hominem, quia, cum Dei perfecta sint opera, curatus est ut sanus esset in corpore, et credidit ut sanus esset in anima. Consequenter cum dicit nolite iudicare secundum faciem etc., reducit eos ad iustum examen sui: ut scilicet non secundum faciem iudicent, sed iustum iudicium. Dicitur autem quis iudicare secundum faciem dupliciter. Nam iudex iudicat secundum allegata; I Reg. XV, 7: homines vident ea quae apparent. Sed in hoc potest esse deceptio; et ideo dicit nolite iudicare secundum faciem, idest secundum illud quod statim apparet, sed diligenter inquirite; Iob XXIX, 16: causam quam nesciebam diligenter investigabam; Is. XI, 3: non secundum visionem oculorum iudicabit. Vel aliter nolite iudicare secundum faciem, idest nolite accipere personam in iudicio: hoc enim est prohibitum omnibus iudicantibus; Ex. XXIII, 6: non accipiens personam pauperis in iudicio; Mal. II, 9: faciem accipitis in iudicio. Accipere autem personam in iudicio est praetermittere iustum iudicium propter amorem, seu reverentiam, seu timorem, seu conditionem personae, quae non faciunt ad causam. Dicit ergo nolite iudicare, quasi dicat: non quia Moyses apud vos habet maiorem gloriam quam ego, ex personarum dignitate feratis sententiam, sed a rerum natura: quia ea quae ego facio, maiora sunt quam ea quae fecit Moyses. Sed notandum, secundum Augustinum, quod ille non iudicat partialiter, qui aequaliter diligit. Non enim cum homines diverso modo pro suis gradibus honoramus, timendum est ne personam accipiamus.


Lectio 3

[87468] Super Io., cap. 7 l. 3 Postquam egit de origine doctrinae, consequenter agit de origine docentis, et primo Christus ostendit suum principium a quo procedit; secundo suum finem ad quem vadit, ibi adhuc modicum tempus vobiscum sum. Circa primum tria facit. Primo proponitur dubitatio turbarum de origine; secundo ponitur doctrina ipsius originis, ibi clamabat ergo Iesus in templo; tertio ponitur effectus doctrinae, ibi quaerebant ergo eum apprehendere. Circa primum tria facit. Primo ponitur admiratio turbae; secundum eorum suspicio, ibi numquid vere cognoverunt principes quia hic est Christus? Tertio inducitur eorum obiectio contra ea quae suspicabantur, ibi sed scimus, et cetera. Admiratio autem turbarum consurgit ex duobus. Primo ex iniquo proposito principum: secundo ex publica doctrina Christi, ibi ecce palam loquitur. Dictum est autem supra, quod Christus ut ostenderet infirmitatem humanae naturae, latenter ascendit ad diem festum; sed ut ostenderet suae divinitatis personam, publice docet in templo, et a persequentibus teneri non potest. Et sic, ut ait Augustinus, apparet potestas quae putabatur timiditas. Et ideo dicebant quidam ex Ierosolymis, quasi admirantes, nam ipsi sciebant qua saevitia quaerebatur a principibus, utpote eius familiares, et Ierosolymis existentes. Unde Chrysostomus dicit: omnibus miserabiliores erant, qui divinitatis signum videntes maximum, omnia iudicio corruptorum principum permittentes, Christum minus reverebantur, secundum illud Eccli. X, 2: qualis rector civitatis, tales et inhabitantes in ea. Sed tamen mirabantur qua potentia non tenebatur; unde et dicebant nonne hic est quem Iudaei quaerunt, idest principes, secundum illud supra V, 16, propterea persequebantur eum Iudaei, idest principes, quia haec faciebat in sabbato; Dan. c. XIII, 5: egressa est iniquitas a senioribus populi, qui videbantur regere populum. Apparet autem per hoc veritas sermonum Christi, et falsitas principum. Supra enim cum dominus diceret eis quid me quaeritis interficere? Negaverunt, dicentes: Daemonium habes: quis te quaerit interficere? Sed ecce quod principes negabant, isti confitentur cum dicunt quem Iudaei quaerunt interficere. Sic ergo admirantur ex iniquo proposito principum. Similiter etiam ex publica doctrina Christi: unde dicunt ecce palam loquitur, docens, scilicet Christus, quod est indicium securae veritatis; infra XVIII, 20: ego palam locutus sum; et tamen nihil ei dicunt, quasi repressi virtute divina. Haec est enim propria Dei virtus quod malorum corda ab impetu suae malitiae reprimit; Prov. XVI, 7: cum placuerint domino viae hominis, inimicos eius quoque convertet ad pacem. Et alibi; cor regum in manu Dei: quocumque voluerit inclinabit illud. Suspicio eorum ponitur cum dicit numquid vere cognoverunt principes quia hic est Christus? Quasi dicant: ante quaerebant eum interficere, modo invenerunt, et tamen nihil ei dicunt; non tamen mutati a propria sententia, quia, ut dicitur I Cor. II, 8: si enim cognovissent, numquam dominum gloriae crucifixissent: sed repressi a virtute divina. Obiectio autem eorum contra suspicionem subditur sed hunc scimus unde sit, quasi hoc modo arguentes: Christus debet habere occultam originem; sed iste habet originem manifestam: ergo non est Christus. In quo apparet eorum amentia, quia supposito quod quidam etiam principes crederent Christo, non tamen eorum sententiam sequuntur, sed aliam corruptam proferunt; Ez. V, 5: ista est Ierusalem, in medio gentium posui eam. Sciebant enim Christum esse ex Maria secundum originem, sed tamen eius modum ignorabant; Mt. XIII, 55: nonne pater eius est Ioseph, et mater eius dicitur Maria? Sed cum dicatur Mich. V, 2: ex te exiet dux, qui regat populum meum Israel: quare dicunt Christus cum venerit, nemo scit unde sit? Respondeo. Dicendum quod hoc habent ex verbo Is. LIII, 8: generationem eius quis enarrabit? Sic ergo et ex prophetis habent ut sciant unde sit, secundum humanam originem; et ex eis habent quod nesciant, secundum divinam generationem. Consequenter cum dicit clamabat ergo Iesus in templo, manifestat suam originem, et primo ostendit secundum quid sua origo sit nota, et secundum quid sit ignota; secundo docet quomodo ad eius notitiam possumus pervenire, ibi ego scio eum et cetera. Circa primum duo facit. Primo ostendit quid de origine eius sciebant; secundo quid circa ipsum ignorabant, ibi et a meipso non veni. Noverant autem de Iesu originem suam: et ideo dicit clamabat Iesus. Clamor autem ex magnitudine affectus procedit. Et ideo quandoque importat turbulentiam animi interius concitati: et hoc modo non competit Christo, de quo scriptum est Is. XLII, 2: non clamabit, nec accipiet personam, nec audietur vox eius foris; Eccle. IX, 17: verba sapientium audiuntur in silentio. Quandoque importat magnitudinem devotionis, secundum illud Ps. CXIX, 1: ad dominum, cum tribularer, clamavi. Quandoque vero cum hoc magnitudinem dicendorum, secundum illud Is. VI, v. 3: Seraphim clamabant alter ad alterum, et dicebant: sanctus, sanctus, sanctus dominus Deus exercituum; Prov. VIII, 1: numquid non sapientia foris clamitat, et prudentia dat vocem suam? Et sic praedicatores clamare monentur Is. LVIII, 1: clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam. Et sic clamabat hic dominus, docens in templo, et dicens, hoc scilicet me scitis, secundum faciem noscitis, et unde sim scitis, scilicet corporaliter; Bar. III, v. 38: post haec in terris visus est. Sciebant enim, quod ex Maria natus erat in Bethlehem, et nutritus in Nazareth; sed nesciebant virginis partum, et quod per spiritum sanctum conceptus esset, ut dicit Augustinus. Excepto virginis partu, totum noverant in Iesu, quod ad hominem pertinet. Nesciebant autem de ipso originem occultam: unde dicit et a me ipso non veni, et primo insinuat suam originem; secundo ostendit eam eis esse occultam. Origo autem sua est a patre ab aeterno: unde dicit a me ipso non veni, quasi dicat: ante fui secundum divinitatem, quam in mundo venirem per humanitatem; infra VIII, 58: antequam Abraham fieret, ego sum. Alias non conveniret ei venire, nisi ante fuisset; et tamen hoc ipsum quod veni, non veni a me ipso: quia filius non est a se, sed a patre; infra XVI, 28: exivi a patre, et veni in mundum. Praenuntiata autem fuit eius origo a patre, qui eum promisit mittere; Ex. IV, 13: obsecro, domine, mitte quem missurus es; Is. c. XIX, 20: mittam eis salvatorem et propugnatorem qui liberet eos. Et ideo dicit sed est verus qui misit me, quasi dicat: non aliunde veni, sed ab eo qui promisit, et promissum adimplevit, quia verus est; Rom. III, v. 4: est autem Deus verax, et ideo docet me veritatem loqui, quia a vero missus sum. Est autem eis occulta, quia nesciunt eum qui misit me; unde dicit quem vos nescitis. Sed cum omnis homo, licet in carne natus, sit a Deo, videtur quod possit dicere: ego sum a Deo, et per consequens: me scitis unde sim. Responsio. Dicendum, secundum Hilarium, quod filius aliter est a Deo quam alii homines, quia sic est a Deo quod etiam est Deus: unde Deus est principium eius consubstantiale. Alii vero sic sunt a Deo quod tamen non sunt ex illo. Sic ergo filius unde sit ignoratur, quia natura ex qua est, nescitur; sed homines unde sint non ignoratur, quia unde sit ignorari non potest quidquid subsistit ex aliquo. Consequenter cum dicit ego scio eum, docet quomodo perveniri possit ad notitiam eius a quo est. Ab illo enim oportet nos addiscere aliquid qui scit illud; solus autem filius novit patrem, et ideo dicit: si vultis notitiam eius qui misit me habere, oportet quod habeatis a me, quia ego solus scio eum. Et ideo primo ostendit suam scientiam; secundo scientiae suae perfectionem; tertio scientiae suae rationem. Suam scientiam ostendit cum dicit ego scio eum et cetera. Verum est autem, quod omnes homines vident eum, ut dicitur Iob c. XXXVI, 25, sed tamen diversimode, quia homines in vita ista vident eum per creaturas; Rom. I, 20: invisibilia Dei per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. Ideo dicitur I Cor. XIII, 12: videmus nunc per speculum in aenigmate. Angeli vero et beati in patria, vident eum immediate per essentiam; Matth. XVIII, 10: Angeli eorum in caelis semper vident faciem patris mei qui in caelis est; I Io. III, 2: videbimus eum sicuti est. Sed filius Dei videt eum excellentius omnibus, scilicet visione comprehensionis; supra I, 18: Deum nemo vidit unquam, scilicet comprehendendo; unigenitus filius, qui est in sinu patris, ipse enarravit; Matth. XI, 27: neque patrem quis novit nisi filius. Et de hac visione loquitur hic, dicens ego scio eum, scilicet notitia comprehensionis. Perfectionem vero scientiae suae ostendit dicens si dixero quia nescio eum, ero similis vobis, mendax. Quod quidem introducit propter duo: nam creaturae intellectuales sciunt eum, sed longe, et imperfecte, quia unusquisque intuetur eum procul, ut dicitur Iob XXXVI, 25. Veritas enim divina excedit omnem cognitionem; I Io. III, 20: Deus maior est corde nostro. Quicumque ergo Deum cognoscit, potest absque mendacio dicere nescio eum: quia non cognoscit eum quantum cognoscibilis est. Filius autem Deum patrem perfectissime cognoscit, sicut perfectissime ipse se novit: unde non potest dicere nescio eum. Item quia cognitio Dei, et maxime quae est per gratiam, potest perdi; secundum illud Ps. CV, 21: obliti sunt Deum qui redemit eos, unde possunt dicere nescio eum, quamdiu sunt in vita ista: quia nemo scit utrum odio vel amore dignus sit. Filius autem inamissibilem notitiam habet de patre, unde non potest dicere nescio eum. In hoc autem quod dicit ero similis vobis, mendax, debet accipi similitudo per contrarium. Non enim essent mendaces, si dicerent se nescire Deum; sed potius si dicerent se Deum cognoscere, cum eum ignorent. Si autem Christus diceret se eum non nosse, cum noscat, esset mendax. Est ergo sensus verbi si dixero quia nescio eum, cum sciam eum, ero similis vobis, mendax, qui dicitis vos cognoscere eum, cum tamen ipsum ignoretis. Sed numquid non poterat Christus dicere nescio eum? Videtur quod sic, quia poterat movere labia, et proferre verba huiusmodi: ergo potest esse mendax. Sed dicendum, quod Christus huiusmodi verba protulit, et tamen non fuit mendax: quod intelligendum est sic: si dixero: nescio eum, cum assertione, ita scilicet quod corde credam quod profero ore. Asserere autem falsum pro vero, ex duplici defectu contingit. Scilicet ex defectu cognitionis in intellectu; et hic defectus non poterat esse in Christo, cum sit Dei sapientia, ut dicitur I Cor. I, 30. Item ex defectu rectae voluntatis in affectu; qui similiter in Christo esse non poterat, cum sit Dei virtus, ut ibidem dicitur. Unde non poterat dicere asserendo nescio eum. Nec tamen conditionalis est falsa, quamvis antecedens sit impossibile, et consequens. Ratio autem singularis et perfectae scientiae Christi ponitur, cum dicit sed ego scio eum, quia ab ipso sum, et ipse me misit. Omnis enim cognitio est per aliquam similitudinem, cum nihil cognoscatur nisi prout similitudo cogniti est in cognoscente; omne autem quod procedit ab aliquo, habet eius similitudinem a quo procedit, unde omnes vere cognoscentes, secundum diversum gradum processionis eorum a Deo, habent diversimode eius cognitionem. Anima autem rationalis, Dei cognitionem habet, secundum quod similitudinem eius participat imperfectiori quodam modo ab aliis creaturis intellectualibus. Angelus, quia expressiorem Dei similitudinem habet, cum sit signaculum similitudinis, manifestius Deum cognoscit. Filius autem perfectissimam patris similitudinem habet, cum sit eiusdem essentiae et virtutis cum ipso; et ideo perfectissime cognoscit, ut dictum est. Et ideo dicit sed ego scio eum, scilicet quantum cognoscibilis est. Et huius ratio est quia ab ipso sum, quasi habens eamdem naturae essentiam cum ipso per consubstantialitatem. Unde, sicut ipse perfecte se novit per essentiam suam, ita et per eamdem essentiam ego scio eum, perfecte. Sed ne hoc referatur ad missionem qua venit in mundum, continuo subiecit et ipse me misit: ut sic quod dicit ab ipso sum, referatur ad aeternam generationem, per quam consubstantialis est patris. Ex quo habetur proprietas cognitionis de proprietate generationis. Per hoc vero quod dicit ipse me misit, insinuat patrem auctorem incarnationis; Gal. IV, v. 4: misit Deus filium suum factum ex muliere, factum sub lege. Sicut autem per hoc quod filius est a patre, perfectam patris cognitionem habet; ita etiam per hoc quod anima Christi singulariter est unita verbo, habet singularem et excellentiorem prae aliis creaturis cognitionem Dei, licet eum non comprehendat. Et ideo potest Christus secundum humanam naturam dicere: scio eum excellentius prae omnibus creaturis, non tamen comprehendendo. Consequenter cum dicit quaerebant ergo eum apprehendere, agitur de effectu doctrinae, et primo quantum ad turbas; secundo quantum ad Pharisaeos, ibi audierunt Pharisaei turbam murmurantem. Circa primum duo facit. Primo ponit effectum doctrinae in turbis malevolis; secundo in turbis devotis, ibi de turba autem multi crediderunt in eum. Circa primum tria facit. Primo innuit turbarum iniquum propositum; secundo propositi implendi impedimentum; et tertio impedimenti rationem. Iniquitas autem propositi manifestatur cum dicit quaerebant ergo eum apprehendere. Quia enim dixerat dominus quem vos nescitis, irati sunt Iudaei quasi simularent eum scire, et ideo iniqua proponebant, scilicet eum apprehendere, ad crucifigendum et occidendum, secundum illud Ps. LXX, 11: persequimini, et comprehendite eum. Sunt autem aliqui qui Christum in se habentes, quaerunt tamen pie apprehendere; Cant. VII, 8: ascendam in palmam, et apprehendam fructus eius. Unde et apostolus dicebat, Phil. III, 12: sequor, si quo modo apprehendam, in quo et comprehensus sum a Christo Iesu. Impedimentum propositi ponit cum dicit nemo misit in illum manus. Invisibiliter enim eorum furor refrenatus est et repressus. Per quod patet quod voluntas nocendi est unicuique a se, sed nocendi potestas a Deo, quod patet Iob I et II, ubi Satan non potuit Iob affligere nisi quantum permissum est sibi a Deo. Ratio impedimenti assignatur quia nondum venerat hora eius. Unde sciendum est, quod, secundum illud Eccle. VIII, 6: omni negotio tempus est et opportunitas. Tempus autem unicuique rei ex sua causa determinatur. Quia ergo corporalium effectuum causa sunt corpora caelestia, ideo in his quae corporaliter aguntur, hora determinatur ex corporibus caelestibus; anima vero, cum secundum intellectum et rationem nullis corporibus caelestibus subiaceat, cum quantum ad hoc temporales causas transcendat, non habet horas determinatas ex corporibus caelestibus; sed ex causa eius, scilicet Deo, qui dispensat quid quo tempore sit faciendum; Eccli. XXXIII, 7: quare dies diem superat; et iterum lux lucem, et annus annum a sole? A domini scientia separati sunt, facto sole, et praeceptum custodiente. Multo ergo minus in Christo determinatur hora ab ipsis corporibus. Sic ergo intelligenda est hora eius, non ex necessitate fatali, sed a tota Trinitate praefinita: nam, ut dicit Augustinus, hoc nec de te credendum est; quanto magis de illo per quem factus es? Si tua hora voluntas illius est, scilicet Dei; hora illius, quae est nisi voluntas sua? Non ergo horam dixit qua cogeretur mori, sed qua dignaretur occidi. Supra II, 4: nondum venit hora mea; infra XIII, v. 1: sciens Iesus quia venit hora eius ut transeat ex hoc mundo ad patrem et cetera. Consequenter cum dicit de turba autem multi crediderunt in eum, ponit effectum doctrinae in turbis devotis. Et primo ponitur eorum fides, quia multi de turba crediderunt in eum. Non dicit de principibus: quia quanto maiores erant, tanto magis erant elongati, et ideo in eis sapientia locum non habebat, quia, ut dicitur Prov. XI, v. 2: ubi humilitas, ibi sapientia. Turba autem, quia suam aegritudinem cito vidit, domini medicinam sine dilatione cognovit; Mt. c. XI, 25: abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis. Et propter hoc in principio humiles et pauperes conversi sunt ad Christum; I Cor. I, 28: ignobilia et contemptibilia mundi elegit Deus, et ea quae non sunt, ut ea quae sunt destrueret. Secundo ponit motivum ad fidem cum dicit Christus cum venerit, numquid plura signa faciet quam quae hic facit? Prophetatum enim erat quod Christus in adventu suo miracula multa esset facturus; Is. XXXV, 4: Deus ipse veniet, et salvabit nos: tunc aperientur oculi caecorum, et aures surdorum patebunt et cetera. Et ideo videntes miracula quae Christus faciebat, inducebantur ad fidem eius. Sed tamen fides eorum infirma erat, quia non a doctrina, sed a signis moventur ad credendum ei; cum tamen ipsi, qui fideles iam erant, et per legem instructi, magis a doctrina moveri debuissent, nam ut dicitur I Cor. XIV, 22: signa data sunt infidelibus, prophetiae autem non infidelibus, sed fidelibus. Secundo quia adhuc videntur alium Christum expectare; unde dicunt Christus cum venerit, numquid plura signa faciet quam quae hic facit? Unde patet quod non credebant in Christum, sicut in Deum, sed sicut in aliquem iustum virum, seu prophetam. Vel, secundum Augustinum, syllogizant: Christus cum venerit, numquid plura signa faciet? Quasi dicant: Christus promittitur venturus, sed ipse non plura signa faciet quam hic facit: ergo vel ipse est Christus, vel erunt plures Christi. Consequenter cum dicit audierunt Pharisaei turbam murmurantem de illo haec, ponitur effectus in Pharisaeis. Et, ut Chrysostomus dicit, Christus multa dixit, et tamen non sunt moti contra eum. Quando autem vident turbam ei acquiescere, statim concitantur contra eum, et insanientes, eum occidere cupiebant. Ex quo patet quod sabbati solutio non erat vera causa odii eorum sed hoc eos maxime mordebat quod turbae Christum glorificabant. Et hoc patet infra c. XII, 19: videtis quia nihil proficimus? Ecce totus mundus post eum vadit. Quia vero ipsi Christum capere non audebant, timentes periculum, ministros mittunt, tamquam periculis expositos.


Lectio 4

[87469] Super Io., cap. 7 l. 4 Postquam posuit dominus originis suae principium, hic consequenter insinuat suum terminum, quo scilicet iturus est per mortem, et primo insinuatur terminus viae Christi; secundo ponitur admiratio turbarum de sermonibus eius, ibi dixerunt ergo Iudaei ad semetipsos et cetera. Circa primum tria facit. Primo insinuat suae vitae terminum; secundo praenuntiat futurum turbarum desiderium, ibi quaeretis me, et non invenietis; tertio subdit eorum defectum, ibi et ubi sum ego, vos non potestis venire. Circa primum duo facit. Primo praenuntiat mortis suae dilationem; secundo innuit quo iturus est per mortem, ibi et vado ad patrem etc.: et sic in primo ostendit suam potestatem; in secundo patiendi voluntatem. Potestatem quidem suam ostendit in dilatione mortis, quia, licet Iudaei quaererent eum apprehendere, non tamen hoc possunt, nisi Christus velit; infra X, 18: nemo tollit animam meam; sed ego pono eam. Et ideo dixit eis Iesus: adhuc modicum tempus vobiscum sum; quasi dicat: vultis me interficere, sed hoc non est positum in voluntate vestra, sed in voluntate mea: et ego determino quod adhuc modicum tempus vobiscum sum; et ideo parum expectate tempus. Hoc quod vultis modo facere, facturi estis: adhuc enim modicum tempus vobiscum sum. In quo quidem dominus satisfacit primo quidem turbae quae eum reverebatur, faciens eam magis avidam ad audiendum, quasi parvo tempore derelicta, in quo possent hac doctrina potiri, ut Chrysostomus dicit. Infra XII, v. 36: dum lucem habetis, credite in lucem. Secundo vero turbae quae eum persequebatur, quasi dicat: non diu differtur desiderium vestrum de morte mea, unde patienter sustinete: quia adhuc modicum. Implere enim debeo dispensationem meam; praedicando scilicet, et miracula faciendo, et sic pervenire ad passionem; Lc. XIII, 32: ite, et dicite vulpi illi, quia hodie et cras operor, et tertia die consummor. Est autem triplex causa, quare Christus modico tempore voluit praedicare. Prima ad demonstrandum suam virtutem, quod in tam modico tempore totum mundum immutaret; Ps. LXXXIII, 11: melior est dies una in atriis tuis super millia. Secunda est ad excitandum desiderium discipulorum, ut scilicet magis eum desiderarent quem modico tempore corporali praesentia habituri erant; Lc. XVII, 22: venient dies in quibus desiderabitis unam diem filii hominis. Tertia est ad augmentandum discipulorum spiritualem profectum. Cum enim Christi humanitas sit nobis via tendendi in Deum, ut dicitur infra XIV, 6: ego sum via, veritas et vita, non debemus in ea quiescere ut in termino, sed per eam debemus in Deum tendere. Ne ergo corda discipulorum ad Christum carnaliter affecta, in eo ut in homine quiescerent ideo Christus corporalem sui praesentiam ab eis cito subtraxit: unde dicebat, infra XVI, 7: expedit vobis ut ego vadam; II Cor. V, 16: et si Christum secundum carnem novimus, tunc scilicet quando corporaliter nobiscum erat, sed nunc iam non novimus. Voluntatem suae passionis ostendit cum dicit et vado ad eum qui me misit, quasi spontaneus, scilicet per passionem; Is. c. LIII, 7: oblatus est, quia ipse voluit; Eph. c. V, 2: obtulit semetipsum hostiam Deo in odorem suavitatis. Vado, inquam, ad patrem qui misit me. Et hoc convenienter: nam quaelibet res naturaliter redit ad suum principium; Eccle. I, 7: ad locum unde exeunt flumina, revertuntur. Infra XIII, 3: sciens quia a Deo exivit, et ad Deum vadit. Et iterum c. XVI, 5: vado ad eum qui misit me. Consequenter cum dicit quaeretis me, et non invenietis, praenuntiat Iudaeorum desiderium, quasi dicat: modicum est quod potestis mea doctrina frui; sed hoc modicum, quod modo respuitis, quandoque quaeretis, et non invenietis; Is. LV, 6: quaerite dominum dum inveniri potest; et in Ps. LXVIII, 33: quaerite dominum, scilicet in praesenti, et vivet anima vestra. Hoc autem quod dicit quaeretis me, et non invenietis, potest intelligi vel de inquisitione corporali Christi, vel de spirituali. Si vero intelligatur de corporali, sic, secundum Chrysostomum, quaesierunt eum quando filiae Ierusalem, scilicet mulieres, plangebant super eum, ut dicitur Lc. XXIII, 27, et credibile est hoc tunc multos alios passos esse. Nec est etiam a veritate remotum, quia imminente tribulatione Iudaeis, et praecipue cum civitas caperetur, memores Christi et miraculorum eius, desiderarent eius praesentiam, qua liberarentur; et secundum hoc dicendum est quaeretis me, idest meam praesentiam corporalem, et non invenietis. Si vero intelligatur de spirituali, dicendum est, secundum Augustinum, quod eum quem noluerunt cognoscere praesentem, tunc postea quaesierunt cum videntes multitudinem credentem, compuncti de scelere mortis Christi, dixerunt Petro, Act. II, 37: quid faciemus, viri fratres? Sic ergo quaesierunt Christum quando crediderunt in eum suis sceleribus ignoscentem, quem viderunt ipsorum scelere morientem. Consequenter cum dicit et ubi ego sum, vos non potestis venire, ostendit eorum defectum. Nec dicit quo vado, quod esset magis consequens ad praemissa, scilicet vado ad patrem qui me misit; sed dicit ubi ego sum, ut ostendat se Deum et hominem. Hominem quidem, inquantum vadit, infra XVI, 5: vado ad eum qui me misit, sed inquantum semper ibi erat Christus quo fuerat rediturus, ostendit se Deum; supra III, 13: nemo ascendit in caelum nisi qui descendit de caelo. Sic ergo, secundum Augustinum, sicut Christus rediit ut nos non relinqueret, sic ad nos per assumptionem visibilis carnis descendit ut secundum invisibilem maiestatem etiam esset in caelo. Non autem dicit non invenietis, quia aliqui ituri erant; sed dicit non potestis venire, quamdiu scilicet sic dispositi estis. Nullus enim ad hereditatem caelestem pervenire potest, nisi sit heres Dei. Heres autem Dei aliquis efficitur per fidem Christi; supra I, 12: dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine eius. Iudaei autem nondum in eum credebant; et ideo dicit non potestis venire. In Ps. XXIII, 3, requirit: quis ascendet in montem domini? Et respondetur: innocens manibus, et mundo corde. Iudaei autem non erant mundo corde, nec innocentes manibus, quia volebant Christum interficere, ideo dicit: non potestis ascendere in montem domini. Consequenter cum dicit dixerunt ergo Iudaei ad semetipsos, ponitur Iudaeorum admiratio, qui licet carnaliter de Christo saperent, tamen ex parte credebant. Et tria faciunt. Primo admirantur; secundo suspicantur; et tertio contra suspicionem argumentantur. Admirantur quidem cum dicunt ad semetipsos quo iturus est hic, quia non invenerimus eum? Ut enim dictum est, hoc carnaliter intelligebant; I Cor. II, 14: animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus Dei. Et ideo quod esset iturus, non quidem per mortem, sed corporaliter, ad aliquem locum quo eis non liceret ascendere, suspicantur super hoc, dicentes numquid in dispersionem gentium iturus est, et docturus gentes? Nam gentes alienatae erant a conversatione Iudaeorum; Eph. II, 12: hospites testamentorum eratis alienati a conversatione Israel, promissionis spem non habentes, et sine Deo in hoc mundo. Et ideo quasi eis exprobrantes, dicunt in dispersionem gentium, quae scilicet ubique disseminatae erant, et imperfecte ad invicem permixtae; Gen. X, 32: hae sunt familiae Noe iuxta populos et nationes suas, et ab his divisae sunt gentes in terra post diluvium. Sed populus Iudaeorum collectus erat loco, et cultu unius Dei, et observatione legis; Ps. CXLVI, 2: aedificans Ierusalem dominus, dispersiones Israelis congregabit. Nec dicunt quod iturus sit ad gentes quasi gentilis futurus, sed tamquam eas reducturus: unde subdunt et docturus gentes. Quod forte sumpserunt ex Is. XLIX, 6: parum est mihi ut sis mihi servus ad suscitandas tribus Iacob, et faeces Israel convertendas: dedi te in lucem gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae. Quamvis autem isti non intelligerent ea quae dicunt, sicut nec Caiphas intellexit cum dixit: expedit vobis ut unus homo moriatur, et non tota gens pereat, tamen verum dicunt, et salutem gentium praedixerunt, ut Augustinus dicit, quod iturus esset ad gentes, non praesentia corporis, sed pedibus suis, scilicet apostolis. Misit enim ad nos membra sua, et fecit nos sua membra; infra X, 16: alias oves habeo quae non sunt ex hoc ovili, et illas oportet me adducere (...) et fiet unum ovile, et unus pastor. Et ideo Is. II, 3, dicitur in persona gentium: docebit nos vias suas. Obiiciunt autem contra ea quae suspicantur, dicentes quis est hic sermo quem dixit: quaeretis me? Quasi dicant: si dixisset quaeretis me, et non invenietis, et ubi sum ego, vos non potestis venire, poterat quidem intelligi quod iturus esset ad gentes; sed per hoc quod addidit ubi ego sum non potestis venire, videtur excludere hunc intellectum. Non enim impossibile est nobis ad gentes ire et cetera.


Lectio 5

[87470] Super Io., cap. 7 l. 5 Postquam dominus egit de origine suae doctrinae et docentis nec non de termino eius, hic consequenter invitat ad ipsam doctrinam, et primo ponitur Christi invitatio; secundo turbarum dissensio, ibi ex illa autem hora et cetera. Circa primum tria facit. Primo ponitur invitandi modus; secundo ipsa invitatio, ibi si quis sitit, veniat ad me; tertio subditur expositio, ibi hoc autem dixit de spiritu. Modus autem invitandi attenditur quantum ad tria; scilicet quantum ad tempus invitationis; quantum ad situm invitantis; quantum ad conatum vocantis. Quantum ad tempus, quia in novissimo die magno festivitatis: nam, ut dictum est, festum illud celebrabatur septem diebus, et primus et ultimus dies solemniores erant, sicut et apud nos primus dies festi et octavus solemnis est magis. Hoc ergo quod hic dominus fecit, non fecit primo die, quia nondum ascenderat Ierusalem, nec intermediis diebus, sed in novissimo; et hoc ideo, quia pauci sunt qui festa spiritualiter celebrant: et ideo non eos a principio ad doctrinam invitat, ne per vanitates sequentium dierum festorum aboleretur de cordibus eorum, quia, ut dicitur Lc. VIII, 7 verbum domini suffocatur a spinis, sed in ultimo die eos invitat, ut tenacius eorum cordibus imprimatur. Quantum ad situm autem quia stabat Iesus. Ubi sciendum est, quod Christus docuit sedens, et stans. Sedens, quidem docuit discipulos, Matth. V, 1; stans autem turbas, sicut hic. Et ideo ex hoc inolevit consuetudo in Ecclesia, ut turbis praedicetur stando, religiosis vero et clericis sedendo. Cuius ratio est, quia cum praedicatio ad turbas sit quasi ad eas convertendas, fit per modum exhortationis; sed cum praedicatio ad clerum fit, quasi iam ad existentes in domo Dei, est ut quaedam commemoratio. Quantum ad conatum vero vocantis quia clamabat, ut scilicet ostenderet suam securitatem; Is. XL, 9: exalta in fortitudine vocem tuam (...) exalta, noli timere. Et ut ab omnibus audiretur; Is. LVIII, 1: clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam. Et ut ostendat magnitudinem dicendorum; Prov. VIII, v. 6: audite me, quia de rebus magnis locutura sum. Consequenter cum dicit si quis sitit, veniat ad me, ponitur invitatio, et primo ostendit qui invitentur; secundum quis sit fructus invitationis. Invitantur quidem sitientes; unde dicit si quis sitit, veniat ad me, et bibat. Is. LV, 1: omnes sitientes, venite ad aquas. Ideo enim sitientes vocat, quia tales sunt qui desiderant Deo servire. Deus autem coacta servitia non acceptat; II Cor. IX, 7: hilarem datorem diligit Deus. Et propter hoc dicebat Ps. LIII, 8: voluntarie sacrificabo. De istis dicitur Matth. V, 6: beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam. Quos quidem dominus non partialiter vocat, sed omnes; unde dicit si quis sitit, quasi dicat, quicumque est ille; Eccli. XXIV, 26: transite ad me, omnes qui concupiscitis me, et a generationibus meis implemini; I Tim. II, 4: vult omnes homines salvos fieri. Invitat autem ad potandum; unde dicit et bibat. Potus enim iste est spiritualis refectio in cognitione divinae sapientiae et veritatis; etiam in impletione desideriorum. Is. LXV, 13: servi mei bibent, et vos sitietis; Prov. IX, 5: venite, et comedite panem meum, et bibite vinum quod miscui vobis; Eccli. XV, 3: aqua sapientiae salutaris potabit illum. Fructus autem huius invitationis est redundantia bonorum in alios; unde dicit qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre eius fluent aquae vivae. Quod quidem, secundum Chrysostomum, legendum est sic: qui credit in me, sicut dicit Scriptura, hic subdistingue punctando; et postea subsequitur flumina de ventre eius fluent aquae vivae. Nam si dicis qui credit in me, et postea subsequatur sicut dicit Scriptura, flumina, etc., non videtur conveniens, quia hoc quod dicitur flumina de ventre eius fluent aquae vivae, non invenitur in aliquo libro veteris testamenti. Hoc ergo modo dicatur qui credit in me, sicut dicit Scriptura; idest, secundum Scripturae documenta; supra v. 39. Scrutamini Scripturas (...) ipsae sunt quae testimonium perhibent de me. Et tunc flumina de ventre eius fluent aquae vivae. Et dicit qui credit in me, cum supra dixerit qui venit ad me; quia idem est credere et venire; Ps. XXXIII, 6: accedite ad eum, et illuminamini. Secundum Hieronymum vero, aliter punctatur sic: qui credit in me, et postea subditur sicut dicit Scriptura, flumina de ventre eius fluent aquae vivae. Quod, ut ipse dicit, de proverbiis sumptum est; Prov. V, 15: bibe aquam de cisterna tua, et fluenta putei tui: deriventur fontes tui foras. Sciendum est autem, secundum Augustinum, quod flumina procedunt de fontibus sicut a principio. Qui autem bibit potum corporalem, non habet in se nec fontem, nec flumen, quia particulam aquae gustat: sed qui bibit credendo in Christum, haurit fontem aquae, quo hausto, vivescit conscientia, quae est venter interioris hominis, et etiam ipsa fons erit. Unde dicitur supra IV, v. 13: qui biberit ex hac aqua, fiet in eo fons aquae salientis. Hic autem fons qui hauritur, est spiritus sanctus, de quo dicitur in Ps. XXXV, 10: apud te est fons vitae. Qui ergo bibit ita quod soli sibi proficit, dona gratiarum, quae per flumina signantur, non fluent aquae vivae de ventre eius; sed qui proximo festinat consulere, et diversa dona gratiarum recepta a Deo aliis communicare, de ventre eius fluent aquae vivae. Propter quod dicit Petrus: unusquisque sicut accepit gratiam, in alterutrum illam administrantes. Dicit autem flumina, ad significandum spiritualium donorum abundantiam fidelibus repromissam; Ps. LXIV, 10: flumen Dei repletum est aquis. Item eorum impetum; Is. c. XXVII, 6: qui ingredientur impetu a Iacob, florebit et germinabit Israel, et implebunt faciem orbis semine; et in Ps. XLV, 5: fluminis impetus laetificat civitatem Dei. Unde, quia ex instinctu et fervore spiritus sancti movebatur apostolus, dicebat: caritas Christi urget nos; et Rom. VIII, 14: qui spiritu Dei aguntur, hi filii Dei sunt. Item donorum spiritus sancti divisionem: quia, ut dicitur I ad Cor. XII, 10: alii genera linguarum, alii genera sanitatum et cetera. Huiusmodi autem flumina sunt aquae vivae, quia sunt continuatae suo principio, scilicet spiritui sancto inhabitanti. Consequenter cum dicit hoc autem dixit de spiritu, exponit quae dixit, et primo ponitur expositio; secundo assignatur ratio expositionis, ibi nondum enim erat spiritus datus. Dicit ergo dixit, quod flumina de ventre eius fluent aquae vivae. Sed hoc intelligendum esse Evangelista dicit de spiritu quem accepturi erant credentes in eum, quia ipse est fons vitae et fluvius. Fons, de quo dicitur in Ps. XXXV, 10: apud te est fons vitae, et in lumine tuo videbimus lumen. Fluvius vero, quia a patre et filio procedit. Apoc. ult., 1: ostendit mihi Angelus fluvium aquae vivae splendidum tamquam crystallum, procedentem de sede Dei et agni; Is. XLII, v. 1: dedit spiritum, scilicet obedientibus sibi. Huius expositionis rationem assignat, dicens nondum enim erat spiritus datus; et dicit duo: scilicet quod nondum erat spiritus datus, et quod Christus nondum erat glorificatus. Circa primum est duplex opinio. Chrysostomus enim dicit, quod spiritus sanctus non fuit datus apostolis, quantum ad dona prophetica et miraculorum, ante resurrectionem Christi. Unde gratia huius, quae dabatur prophetis a terra defecerat usque ad adventum Christi, nec postmodum alicui data est usque ad praedictum tempus. Et si dicitur quod apostoli eiiciebant Daemonia ante resurrectionem, intelligendum est quod haec non spiritu eiiciebantur, sed ea quae a Christo erat potestate. Quando enim mittebat eos, non dicitur dedit eis spiritum sanctum sed dedit eis potestatem: Matth. X, 1. Sed hoc videtur contra illud quod dominus dicit Lucae XI, 19: si ego in Beelzebub eiicio Daemonia, filii vestri in quo eiiciunt? Sed constat quod ipse in spiritu sancto eiiciebat Daemonia, et filii, idest apostoli: unde manifestum est eos accepisse spiritum sanctum. Et ideo dicendum est, secundum Augustinum, quod ante resurrectionem apostoli habuerunt spiritum sanctum etiam quantum ad dona prophetica et miraculorum. Et hic quod dicitur nondum erat spiritus datus, intelligendum de abundanti datione, et visibilibus signis; sicut datus fuit eis post resurrectionem et ascensionem in linguis igneis. Sed cum spiritus sanctus sanctificet Ecclesiam, et etiam modo accipiatur a fidelibus, quare nemo loquitur linguis omnium gentium sicut tunc? Dicendum ad hoc, quod non est necessarium, ut Augustinus dicit. Quia iam universalis Ecclesia linguis gentium loquitur, quia per spiritum sanctum datur caritas; Rom. V, v. 5: caritas Dei diffusa est in cordibus nostris, et haec, faciens omnia communia, facit quemlibet cuilibet loqui. Unde dicit: si amas unitatem, etiam tibi habet quisquis in illa (idest Ecclesia) aliquid habet. Tolle invidiam, et tuum est quod habeo: livor separat, caritas iungit: ipsam habeto, et cuncta habebis. In principio autem antequam Ecclesia per mundum dilataretur, quia pauci erant, oportebat quod linguis omnium loquerentur, ut sic Ecclesiam in omnibus fundarent. Circa secundum, sciendum est, secundum Augustinum, quod hoc quod dicit Iesus nondum fuerat glorificatus, intelligendum est de gloria resurrectionis; quasi dicat: nondum a mortuis resurrexerat, nondum ad caelos ascenderat. De qua dicitur Io. XVII, 5: clarifica me, pater. Et causa quare sic voluit prius glorificari quam daret spiritum sanctum, assignatur, quia spiritus sanctus ad hoc datur nobis, ut erigat corda nostra ab amore saeculi in resurrectionem spiritualem et totaliter currant in Deum. Quia ergo vitam aeternam promisit spiritus sancti caritate ferventibus, ubi non moriemur, ubi nihil timebimus. Ideo ipsum spiritum sanctum noluit dare nisi dum esset glorificatus, ut in corpore ostenderet vitam quam in resurrectione speramus. Secundum Chrysostomum vero, hoc non intelligitur de gloria resurrectionis, sed de glorificatione passionis: de qua, imminente passionis hora, dominus dicit infra c. XIII, 31: nunc glorificatus est filius hominis. Et secundum hoc spiritus sanctus tunc primum datus est quando post passionem dixit apostolis: accipite spiritum sanctum et cetera. Ideo autem non ante passionem datus est spiritus sanctus, quia, cum sit donum, non debuit dari inimicis, sed amicis. Nos autem inimici eramus. Oportebat ergo prius offerri hostiam in ara crucis et inimicitiam in carne solvi, ut sic per mortem filii eius reconciliaremur Deo, et tunc facti amici, donum spiritus sancti reciperemus et cetera. Posita ergo Christi ad spiritualem potum invitatione, hic consequenter agit Evangelista de turbarum dissensione, et primo ponitur dissensio turbarum ad invicem; secundo dissensio in principibus, ibi venerunt ergo ministri. Circa primum duo facit. Primo ponuntur diversa dissidentium verba; secundo ponitur ipsa dissensio, ibi dissensio itaque facta est in turba. Diversitas autem verborum turbarum ex diversitate opinionum turbarum de Christo proveniebat, et ideo ponit tres opiniones turbarum: duas quidem iam accedentium ad spiritualem potum, tertiam vero resilientium. Prima autem opinio erat quod dicebant Christum prophetam esse; et ideo dicit ex illa ergo hora, quando scilicet in magno festivitatis die talia dixerat, turba cum audissent hos sermones eius, dicebant, illi scilicet qui iam illam aquam spiritualiter haurire coeperant, hic est vere propheta. Non solum prophetam eum dicunt, sed etiam verum, idest quasi antonomastice, intelligentes hunc esse de quo Moyses praedixit, Deut. c. XVIII, 15: prophetam suscitabit vobis Deus de fratribus vestris: ipsum tamquam me audietis. Alia opinio erat quia quidam dicebant hic est Christus: isti enim magis ad potum accedebant, et sitim infidelitatis magis deposuerant. Et hoc etiam Petrus confessus est, Matth. XVI, 16: tu es Christus filius Dei vivi. Tertia opinio est referentium contraria praedictis. Et primo obiiciunt contra opinionem dicentium eum esse Christum; secundo obiectionem auctoritate confirmant. Dicit ergo quidam autem, in suae infidelitatis ariditate permanentes, dicebant: numquid a Galilaea venit Christus? Noverant enim, prophetas, Christum a Galilaea venturum, non praedixisse: et ideo credentes in Nazareth eum natum fuisse (ignorabant enim suae nativitatis locum esse Bethlehem), hoc dicunt. Manifestum enim erat eum in Nazareth nutritum, sed paucis notus erat nativitatis locus. Quamvis tamen Scriptura non dicat Christum in Galilaea nasciturum, praedixit tamen illuc eum primo declinaturum. Is. c. IX, 1: primo tempore alleviata est terra Zabulon et terra Nephthali, et novissimo aggravata est via maris trans Iordanem Galilaeae gentium. Populus gentium qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam, et habitantibus in regione umbrae mortis lux orta est eis. Praedixit etiam quod de Nazareth processurus esset. Is. XI, 1: flos de radice eius ascendet: ubi in Hebraeo habetur: Nazarenus de radice est et cetera. Confirmant obiectionem auctoritate Scripturae, cum dicunt nonne Scriptura dicit, quia ex semine David et de Bethlehem castello, ubi erat David, venit Christus? Quod autem de semine David venturus esset Iesus, dicitur Ierem. XXIII, 5: suscitabo David germen iustum. Et II Reg. XXIII, 1, dicitur de David: dixit vir cui constitutum est de Christo Dei. Quod vero de Bethlehem, dicitur Mich. V, 1: et tu, Bethlehem, terra Iuda: ex te mihi egredietur qui sit dominator in Israel. Consequenter cum dicit dissensio itaque facta est in turba propter eum, primo ponitur ipsa dissensio; secundo conatus quorumdam ex eis contra Christum; tertio conatus repressio. Dissensio autem facta est propter eum, scilicet Christum, in turba. Frequenter enim contingit quod in cordibus malorum ex manifestatione veritatis causatur dissensio et turbatio. Unde et hoc in persona Christi dicitur Ier. XV, 10: vae mihi, mater mea, ut quid me genuisti virum rixae, virum discordiae in universa terra? Propter hoc dicebat dominus, Mt. X, 34: non enim veni mittere pacem, sed gladium. Conatus autem, scilicet aliquorum, erat ad eum apprehendendum; unde dicit quidam autem ex eis, scilicet qui dixerant: numquid a Galilaea venit Christus? etc., voluerunt apprehendere eum, scilicet ex inimicitia ad occidendum; Ps. LXX, 2: persequimini et comprehendite; Ex. XV, 9: dixit inimicus: persequar et comprehendam. Sed tamen boni et fideles volunt Christum apprehendere, ut eo fruantur; Cant. VII, 8: ascendam in palmam, et apprehendam fructus eius. Repressio autem conatus est ex potestate Christi: et ideo dicit sed nemo misit super illum manus, quia scilicet Christus nolebat. In potestate sua erat hoc; infra X, v. 18: nemo tollit a me animam meam; sed ego pono eam a me ipso. Unde et quando voluit pati, non eos expectavit, sed ipse se eis obtulit; infra XVIII, 4: processit, et dixit ad eos, quem quaeritis? Consequenter cum dicit venerunt ergo ministri ad pontifices et Pharisaeos, ponitur dissensio principum, et primo ponitur dissensio eorum ad ministros; secundo dissensio eorum ad invicem, ibi dixit Nicodemus. Circa primum tria facit. Primo ponitur redargutio principum ad ministros; secundo testimonium latum de Christo a ministris; tertio reprehensionis conatus principum ad ministros. In primo attende principum iniquitatem, cum dicunt, scilicet pontifices et Pharisaei, ministris quare non adduxistis eum? Adeo enim mali erant, quod eis non poterant satisfacere ministri, nisi Christo nocumentum inferrent; Pro. IV, 16: rapitur somnus ab oculis eorum, nisi supplantaverint. Sed hic incipit quaestio litteralis: quia cum supra dictum est, quod ministri missi fuerunt ad capiendum Iesum die festo mediante, idest quarto die; et hic ponatur reditus eorum post septimum diem, quando dixit: in novissimo autem die etc., videtur quod intermediis diebus vacaverunt. Ad quod est duplex responsio. Una quod Evangelista anticipavit murmur turbarum. Vel dicendum, quod forte tunc redierunt; sed hoc nunc commemorat, ut manifestet causam dissensionis inter principes. In secundo attende ministrorum bonitatem in commendabili testimonio quod perhibuerunt de Christo, dicentes numquam sic locutus est homo, sicut hic loquitur. Ubi redduntur commendabiles ex tribus. Primo ex admirationis causa: quia non propter miracula, sed propter doctrinam Christum mirabantur, ex quo propinquiores efficiuntur veritati, et recedunt a consuetudine Iudaeorum, qui signa quaerunt, ut dicitur I Cor. I, 22. Secundo ex conversionis facilitate: quia ad pauca verba Christi, capti sunt, et allecti ad eius amorem. Tertio ex animi securitate: quia ipsis Pharisaeis, qui Christo adversabantur, talia dicunt de Christo numquam sic locutus est homo. Et hoc rationabiliter: quia non solum homo erat, sed etiam Dei verbum; et ideo verba sua erant virtuosa ad commovendum; Ier. c. XXIII, 29: numquid non verba mea quasi ignis sunt, dicit dominus, et quasi malleus conterens petram? Et ideo dicitur Mt. VII, 29, quod erat docens sicut potestatem habens. Erant etiam sapida ad dulcorandum; Cant. II, v. 14: sonet vox tua in auribus meis, vox enim tua dulcis; Ps. CXVIII, 103: quam dulcia faucibus meis eloquia tua. Erant utilia ad retinendum, quia promittebant bona aeterna; supra VI, 69: domine, ad quem ibimus? Verba vitae aeternae habes; Is. XLVIII, 17: ego dominus docens te utilia. In tertio attende detestari Iudaeorum perfidiam, qua conantur ministros a Christo retrahere, unde responderunt eis, scilicet ministris, numquid et vos seducti estis? Ubi tria faciunt. Primo arguunt aestimatum ministrorum errorem; secundo proponunt exemplum principium; tertio excludunt exemplum turbarum. Arguunt autem eos, cum dicunt numquid et vos seducti estis? Quasi dicant: videmus vos delectatos esse in sermone illius. Et revera laudabiliter seducti erant, quia dimisso malo infidelitatis, ad veritatem fidei sunt adducti: de qua dicitur Ier. XX, 7: seduxisti me, domine, et seductus sum. Exemplum autem principum proponunt, ut magis eos avertant: unde dicit numquid ex principibus aliquis credidit in eum? Ex duobus enim aliqui fide digni redduntur: scilicet ex auctoritate et ex religione. Unde haec duo contra Christum adducunt, quasi dicant: si Christus esset acceptandus, utique acceptassent eum principes, in quibus est auctoritas, et Pharisaei, in quibus apparebat religio; sed nullus istorum credidit in eum: ergo nec vos debetis in eum credere. In his ergo impletur quod dicitur in Ps. CXVII, v. 22: lapidem quem reprobaverunt aedificantes, scilicet principes et Pharisaei, hic factus est in caput anguli, idest in cordibus populorum. Sed a domino factum est istud: quia bonitas eius praeponderat malitiae hominum. Testimonium autem turbae excludunt, quia eorum malitiam confutant; et ideo dicunt sed turba haec quae non novit legem, maledicti sunt; et ideo non est standum cum eis. Hoc autem scriptum est, Deut. c. XXVII, 27: maledictus qui non permanserit in lege, nec eam opere perfecerit. Sed hoc male intelligebant, quia etiam illi qui non habent scientiam legis, et opera legis faciunt, magis permanent in lege quam habentes legis scientiam, et non servantes eam: de quibus dicitur Mt. XV, 8: populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me; Iacob V: estote factores verbi, et non auditores tantum. Consequenter cum dicit dixit Nicodemus ad eos, ponitur dissensio principum ad invicem, et primo ponitur Nicodemi exhortatio; secundo principum contradictio, ibi responderunt et dixerunt; tertio dissensionis terminatio. Circa primum duo facit. Primo praemittit quaedam de Nicodemo; secundo ponit eius exhortationem. Praemittit autem tria de eo: quorum duo ostendunt intentionem dicendi, et tertium nequitiam principum. Primum ergo pertinet ad fidem Nicodemi; unde dicit dixit ille qui venerat ad eum, idest crediderat: idem enim est venire ad Christum, et credere in eum. Secundum pertinet ad fidei suae imperfectionem, quia nocte venit. Si enim perfecte credidisset, non pertimuisset. Infra XII, 42: multi ex principibus crediderunt in eum; sed propter Pharisaeos non confitebantur, ut e synagoga non eiicerentur; de quibus unus erat Nicodemus. Tertium pertinet ad principum falsitatem. Dixerunt enim, quod nullus ex principibus et Pharisaeis in Christum credidit, et ideo dicit qui erat unus ex ipsis; quasi dicat: si Nicodemus, qui est unus ex principibus, credidit in eum, manifestum est falsum esse quod principes et Pharisaei dicunt, scilicet quod nullus ex principibus credidit in eum. Ier. c. XVI, 19: vere mendacium locutus est. Exhortatio autem Nicodemi ponitur cum dicit numquid lex nostra iudicat hominem, nisi prius audierit ab ipso et cognoverit quid faciat? Nam secundum leges civiles debet praecedere diligens inquisitio sententiam. Unde dicitur Act. XV, 16: non est Romanis consuetudo damnare aliquem hominem, priusquam is qui accusatur, praesentes habeat accusatores, locumque defendendi accipiat ad abluenda crimina. Unde Iob XXIX, 16: causam quam ignorabam, diligenter investigabam. Propter hoc in lege Moysi, Ex. XXIII, 7, dicitur: innocentem et iustum non condemnabis, quia aversor impium. Haec autem verba ideo dicit, quia cum fidelis esset, volebat eos ad Christum convertere. Quia tamen timidus erat, occulte hoc faciebat. Credebat enim, quia si tantummodo Christum vellent audire, quod verbum Christi esset tantae efficaciae quod forte similes fierent illis qui missi fuerant ad Iesum, et ad verba eius conversi sunt in facto eo ad quod missi fuerant. Contradictio principum ponitur cum dicit responderunt et dixerunt ei et cetera. Ubi primo comprehendunt eum quasi seductum; secundo quasi legis ignarum. Quantum ad primum dicunt numquid et tu Galilaeus es, idest, a Galilaeo seductus. Arbitrantur enim Christum Galilaeum ex conversatione in Galilaea: et ideo omnes qui Christum confitebantur, quasi in opprobrium Galilaeos vocant; Mt. XXVI, 69: respondit ancilla Petro: et tu Galilaeus es? Infra IX, v. 27: numquid et vos vultis discipuli eius fieri? Quantum ad secundum dicunt scrutare Scripturas, et vide, quia a Galilaea propheta non surgit; cum tamen esset legis doctor, nec de novo scrutari indigebat. Quasi dicant: licet tu sis doctor, tamen hoc ignoras: sicut supra dictum est III, 10, tu es magister in Israel, et haec ignoras? Licet autem non habeatur expresse in Scriptura veteris testamenti quod de Galilaea propheta surgeret, hoc tamen habetur quod inde exire debeat dominus prophetarum, secundum illud Is. II, 1: flos, idest Nazarenus, de radice eius ascendet, et requiescet super eum spiritus domini. Sed terminatio dissensionis ostenditur infructuosa; unde dicit et reversi sunt unusquisque, quasi infecto negotio, in domum suam, idest in propria, vacui fide, et fraudati a malo desiderio suo. Iob V, 13: consilium pravorum dissipat; Ps. XXXII, 10: dominus reprobat consilia principum, et cogitationes populorum dissipat. Vel, in domum suam, idest in malitiam infidelitatis et impietatis suae; Apoc. II, 13: scio ubi habitas, ubi sedes est Satanae: et tenes nomen meum, et non negasti fidem meam.


Caput 8
Lectio 1

[87471] Super Io., cap. 8 l. 1 Postquam egit Evangelista de origine doctrinae Christi, hic consequenter agit de eius virtute. Habet autem doctrina Christi virtutem illuminativam et vivificativam, quia verba eius spiritus et vita sunt. Primo ergo agit de virtute doctrinae Christi illuminativa; secundo de virtute vivificativa, infra X, amen, amen dico vobis, qui non intrat per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde, ille fur est et latro. Ostendit autem illuminativam virtutem doctrinae Christi, primo verbo; secundo miraculo, ibi et praeteriens Iesus, vidit hominem caecum a nativitate. Circa primum duo facit. Primo introducit Christum docentem; secundo ponit doctrinae Christi virtutem, ibi iterum ergo locutus est eis Iesus. Ad officium autem doctoris duo pertinent. Primo ut devotos instruat; secundo ut adversarios repellat. Primo ergo Christus instruit populum devotum; secundo repellit adversarios, ibi adducunt autem Scribae et cetera. Circa primum tria facit. Primo describitur locus doctrinae; secundo auditor; tertio doctor. Locus autem doctrinae est templum. Unde primo ponit recessum ab eo; secundo reditum. Recessus quidem, cum dicit Iesus autem perrexit in montem oliveti. Nam dominus hanc sibi consuetudinem fecerat ut per diem quando erat Ierosolymis in diebus festis, praedicaret in templo, signa et miracula faceret, et in sero revertebatur in Bethaniam, et apud sorores Lazari Mariam et Martham hospitabatur, quae erat in monte oliveti. Secundum igitur hunc morem dicit, quod cum in novissimo magnae festivitatis die Iesus stetisset in templo, et praedicasset, de sero perrexit in montem oliveti, ubi erat Bethania. Et hoc convenit mysterio: nam, ut dicit Augustinus, ubi decebat Christum docere et suam misericordiam manifestare nisi in monte oliveti, in monte unctionis et chrismatis? Oliva autem misericordiam signat: unde et in Graeco oleos idem est quod misericordia. Lc. X, 34, dicitur de Samaritano, quod infudit oleum et vinum, secundum misericordiam et severitatem iudicii. Item oleum sanativum est; Is. I, 6: vulnus et livor et plaga tumens non est circumligata medicamine, neque fota oleo. Signatur etiam medicina spiritualis gratiae, quae ad nos derivata est. Ps. XLIV, 8: unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae prae consortibus tuis. Et alibi: sicut unguentum in capite quod descendit in barbam. Reditus autem ad locum ponitur tempestivus; unde dicit et iterum diluculo venit in templum. Per quod signatur quod cognitionem et manifestationem gratiae suae in templo suo, scilicet fidelibus suis, manifestaturus erat, Ps. XLVII, 10: suscepimus, Deus, misericordiam tuam in medio templi tui. Quod autem diluculo rediit, exortum lumen novae gratiae designat; Os. VI, 3: quasi diluculum praeparatus est egressus eius. Auditor autem doctrinae est populus devotus; et ideo dicit et omnis populus venit ad eum; Ps. VII, 8: synagoga populorum circumdabit te. Doctor autem introducitur sedens, unde dicit et sedens, idest condescendens, ut eius doctrina facilius caperetur. Sessio enim humilitatem incarnationis significat; Ps. CXXXVIII, 1: tu cognovisti sessionem meam et resurrectionem meam. Quia per susceptam humanitatem visibilis apparens, coeperunt de divinis facilius edoceri; et ideo dicit, quod sedens docebat eos, idest simplices, et sermonem eius admirantes; Ps. XXIV, 9: docebit mites vias suas, et diriget mansuetos in iudicio; Is. II, 3: docebit nos vias suas. Consequenter cum dicit adducunt autem Scribae et Pharisaei mulierem in adulterio deprehensam, repellit adversarios, et primo ponitur calumniae tentatio; secundo calumniantium repulsio, ibi Iesus autem inclinans se deorsum, digito scribebat in terra. Circa primum tria facit. Primo ponitur tentationis occasio; secundo describitur ipsa tentatio, ibi dixerunt ei: magister, haec mulier modo deprehensa est in adulterio; tertio tentatorum intentio, ibi haec autem dicebant tentantes eum. Occasio autem tentationis ponitur adulterium a muliere perpetratum: et ideo primo aggravant culpam; secundo praesentant personam peccantem. Dicit ergo quantum ad primum adducunt autem Scribae et Pharisaei mulierem in adulterio deprehensam. Ut enim Augustinus dicit, tria in Christo praeeminebant: scilicet veritas, mansuetudo et iustitia. De ipso quippe fuerat praedictum: procede, et regna, propter veritatem et mansuetudinem et iustitiam. Nam veritatem attulit ut doctor, et hanc perceperant Pharisaei et Scribae dum doceret. Infra eodem: si veritatem dico vobis, quare non creditis mihi? Nullum enim falsum in verbis et doctrina eius deprehendere poterant; et ideo calumniari de hoc cessaverant. Mansuetudinem vero attulit ut liberator; et hanc cognoverunt dum adversus inimicos et persecutores non commoveretur; I Petr. II, v. 23: cum malediceretur, non maledicebat. Unde dicebat, Mt. XI, 29: discite a me, quia mitis sum, et humilis corde. Et ideo de hoc etiam non calumniabantur. Iustitiam autem attulit ut cognitor, et hoc quia nondum nota erat Iudaeis, maxime in iudiciis: ideo in ea scandalum posuerunt, volentes scire utrum a iustitia propter misericordiam recederet. Et ideo proponunt ei crimen notum et confusione dignum, scilicet adulterium; Eccli. IX, 10: omnis mulier fornicaria quasi stercus in via conculcabitur. Consequenter personam peccantem repraesentant, ut magis commoveant. Unde et statuerunt eam in medio; Eccli. XXIII, 34: hic in medio adducetur, et inter filios Dei et cetera. Consequenter cum dicit et dixerunt ei: magister, haec mulier modo deprehensa est in adulterio, prosequuntur ipsam tentationem, et primo manifestant culpam; secundo allegant legis iustitiam; tertio exquirunt sententiam. Culpam quidem manifestant cum dicunt haec mulier modo deprehensa est in adulterio: quam quidem culpam exaggerant ex tribus, quae Christum commovere deberent a sua mansuetudine. Et primo ex culpae novitate; unde dicunt modo: nam quando est antiqua, non tantum movet, quia forte praecessit correctio. Secundo ex eius evidentia; unde dicunt deprehensa est, ita quod non possit se excusare, quod est consuetudinis mulierum, secundum illud Prov. XXX, 20: tergit os suum, dicens: non sum operata malum. Tertio ex culpae enormitate; unde dicunt in adulterio, quod est grave facinus et malorum multorum causa; Eccli. IX: omnis mulier quae adulteratur peccabit, primo quidem in lege Dei sui. Legis iustitiam allegant cum dicunt: in lege autem, scilicet Lev. et Deut. XXII, Moyses mandavit huiusmodi lapidare. Sententiam autem exquirunt cum subdunt: tu ergo quid dicis? Calumniosa est interrogatio; quasi dicant: si eam dimitti censuerit iustitiam non tenebit. Sed, absit ut qui venerat quaerere et salvum facere quod perierat, eam condemnaret; supra III, 17: non enim misit Deus filium suum in mundum ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Lex etiam quod iniustum erat iubere non poterat. Et ideo non dicit absolvatur ne contra legem facere videretur. Et ideo consequenter subditur perversa tentantium intentio, cum dicit haec autem dicebant tentantes eum. Credebant enim, quod Christus ne mansuetudinem perderet, eam dimitti debere dicturus esset; et sic accusarent eum tamquam legis praevaricatorem. I Cor. X, 9: neque tentaveritis Christum, sicut illi tentaverunt. Consequenter cum dicit Iesus autem inclinans se deorsum, digito scribebat in terra, repellit adversarios sua sapientia. Nam Pharisaei de duobus eum tentabant: scilicet de iustitia et de misericordia. Et utrumque in respondendo servavit, et ideo primo ostendit quomodo servavit; secundo quod non recessit a misericordia, ibi erigens autem se Iesus dixit ei et cetera. Circa primum duo facit. Primo proponit sententiam iustitiae; secundo subditur effectus sententiae, ibi audientes autem haec, unus post unum exibant. Circa primum tria facit. Primo describit sententiam; secundo pronuntiat eam; tertio perseverat iterum in scribendo sententiam. Sententiam autem describit in terra digito; unde dicit Iesus autem inclinans se deorsum, digito scribebat in terra. Scribebat autem secundum quosdam illud quod dicitur Ier. XXII, 29: terra terra, audi (...) scribe iustum virum sterilem. Secundum alios vero, et melius, dicitur quod scripsit eadem quae protulit, scilicet: qui sine peccato est vestrum, primus in illam lapidem mittat. Neutrum tamen certum est. Sed in terra quidem scribebat triplici ratione. Una quidem, secundum Augustinum, ut ostendat eos qui eum tentabant in terra describendos esse; Ier. XVII, 13: domine, recedentes a te in terra scribuntur. Iusti autem, et discipuli qui eum sequuntur, in caelo scribuntur; Lc. X, 20: gaudete et exultate, quia nomina vestra scripta sunt in caelo. Item ut ostendat se quod signa faceret in terra: qui enim scribit, signa facit. Scribere ergo in terra, est signa facere: et ideo dicit quod inclinavit se, scilicet per incarnationis mysterium, ex quo in carne assumpta miracula fecit. Tertio, quia lex vetus in tabulis lapideis scripta erat, ut habetur Ex. XXXI, et II Cor. III. Per quod signatur eius duritia: quia irritam quis faciens legem Moysi, absque ulla miseratione occidebatur, ut dicitur Hebr. c. X, 28. Terra autem mollis est. Ut ergo signaret dulcedinem et mollitiem novae legis per eum traditae, in terra scribebat. Ex quo tria in sententiis debemus attendere. Primo benignitatem in condescendendo puniendis: unde dicit inclinans se; Iac. II, 13: iudicium sine misericordia ei qui non fecit misericordiam; Gal. ult., 1: si praeoccupatus fuerit aliquis in aliquo delicto, vos, qui spirituales estis, huiusmodi instruite in spiritu lenitatis. Secundo discretionem in discernendo; unde dicit digito scribebat, qui propter flexibilitatem discretionem significat; Dan. c. V, 5: apparuerunt digiti quasi manus hominis scribentis contra candelabrum. Tertio certitudinem in pronuntiando: unde dicit scribebat. Sententiam autem profert ad eorum instantiam; unde dicit cum autem perseverarent interrogantes eum, erexit se, et dixit eis: qui sine peccato est vestrum, primus in illam lapidem mittat. Pharisaei enim transgressores legis erant, tamen nitebantur Christum de transgressione legis accusare, et mulierem condemnare: et ideo Christus sententiam proponit iustitiae, dicens qui sine peccato est vestrum, quasi dicat: puniatur peccatrix, sed non a peccatoribus: impleatur lex, sed non a praevaricatoribus legis, quia, ut dicitur Rom. II, 1: in quo enim alium iudicas, teipsum condemnas. Aut ergo istam dimittite, aut cum illa poenam legis excipite. Hic incidit quaestio utrum iudex in peccato existens, peccet ferendo contra alium sententiam qui in eodem peccato existit. Et licet manifestum sit, quod iudex si publice in peccato existens sententiam ferat, peccat scandalizando; nihilominus tamen hoc idem videtur, si sit in peccato occulto. Nam Rom. II, 1: in quo alium iudicas, teipsum condemnas. Constat autem, quod nullus condemnat se nisi peccando: ergo videtur quod iudicando alium peccet. Respondeo dicendum, quod in hoc uti oportet duplici distinctione. Aut enim iudex perseverat in proposito peccandi, aut poenitet se peccasse. Item aut punit ut legis minister, aut motu proprio. Et si quidem poenitet se peccasse, iam peccatum non est in eo; et sic absque peccato sententiam posset ferre. Si autem est in proposito peccandi: aut profert sententiam ut legis minister, et sic non peccat ex hoc quod sententiam profert, quamvis peccet ex hoc quod talia facit, quibus dignus est contra se similem sententiam recipere; si autem proprio motu, dico, quod proferendo sententiam peccat, cum non moveatur ad hoc amore iustitiae, sed ex aliqua mala radice; alias primo in se puniret quod animadvertit in alio; quia hoc dicitur in Prov. c. XVIII, 17: iustus prior accusator est sui. Perseverat autem in scribendo, quia iterum se inclinans scribebat: primo quidem ut ostendat suae scientiae firmitatem; Num. XXIII, 19: non est Deus ut homo, ut mentiatur, et ut filius hominis, ut mutetur. Secundo ut ostendat eos sua visione indignos. Unde cum eos zelo iustitiae percussisset, non dignatus est eos attendere, sed avertit ab eis obtutum. Tertio ut eorum verecundiae consulens, daret eis exeundi liberam facultatem. Effectus autem iustitiae est eorum confusio; unde dicit audientes autem haec, unus post unum exibant: tum quia gravioribus peccatis erant impliciti, et magis eos conscientia remordebat; Dan. XIII, 5: egressa est iniquitas a senioribus iudicibus, qui videbantur regere populum; tum etiam quia melius cognoscebant aequitatem prolatae sententiae; Ier. V, 5: ibo ergo ad optimates, et loquar eis: ipsi enim cognoverunt viam domini, et iudicium Dei sui. Et remansit solus Iesus, et mulier stans, scilicet misericordia et miseria. Ideo autem solus remansit, quia ipse solus sine peccato erat. Nam, ut dicitur in Ps. XIII, 1: non est qui faciat bonum, non est usque ad unum, scilicet Christum. Et ideo forte mulier territa est, et ab illo se puniendam credebat. Sed si remansit solus, quomodo dicit in medio stans? Et dicendum, quod mulier stabat in medio discipulorum, et sic ly solus excludit extraneos, non discipulos. Vel in medio, idest in dubio, utrum absolvenda esset, vel condemnanda. Sic ergo patet quod dominus in respondendo iustitiam servavit. Consequenter cum dicit erigens autem se Iesus, dixit ei etc. ostendit quod a misericordia non recessit, dando sententiam misericordiae, et primo examinat; secundo absolvit; tertio admonet; examinat autem eam de accusatoribus; unde dicit, quod erigens se Iesus, scilicet faciem suam a terra, in qua scribebat, ad mulierem convertens, dixit ei: mulier, ubi sunt qui te accusabant? Item de condemnatione; unde quaerit nemo te condemnavit? Et illa respondit: nemo, domine. Absolvit autem eam; unde dicit dixit ei Iesus: nec ego te condemnabo, a quo te forte damnari timuisti, quia in me peccatum non invenisti. Nec mirum, quia non misit Deus filium suum in mundum, ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum; supra III, 17; Ez. XVIII, 32: nolo mortem peccatoris. Absolvit autem eam a culpa, non imponendo ei aliquam poenam: quia cum absolvendo exterius iustificaret interius, bene potuit eam adeo immutare interius per sufficientem contritionem de peccatis, ut ab omni poena immunis efficeretur. Nec tamen trahendum est in consuetudinem ut aliquis exemplo domini absque confessione et poenae inflictione quemquam absolvat; quia Christus excellentiam habuit in sacramentis, et potuit conferre effectum sine sacramento, quod nullus purus homo potest. Admonet vero eam cum dicit vade, et iam noli peccare. Duo enim erant in muliere ista: scilicet natura et culpa. Et utrumque poterat dominus condemnare. Puta naturam, si iussisset eam lapidare; et culpam, si non absolvisset. Poterat etiam utrumque absolvere, puta si dedisset licentiam peccandi, dicens vade, vive ut vis, esto de mea liberatione secura; ego, quantumcumque peccaveris, etiam a Gehenna et ab Inferni tortoribus liberabo. Sed dominus culpam non amans, peccatis non favens, ipsam damnavit culpam, non naturam, dicens amplius noli peccare: ut sic appareat quam dulcis est dominus per mansuetudinem, et rectus per veritatem.


Lectio 2

[87472] Super Io., cap. 8 l. 2 Postquam Evangelista introduxit Christum docentem, hic consequenter primo ostendit doctrinae ipsius illuminativam virtutem; secundo manifestat quae de ea dicit, ibi dixerunt ergo ei Pharisaei: tu de te ipso testimonium perhibes. Circa primum tria facit. Primo ponit spiritualis lucis privilegium; secundo eius effectum, ibi qui sequitur me, non ambulat in tenebris; tertio eius fructum, ibi sed habebit lumen vitae. Privilegium autem spiritualis lucis ponitur quantum ad Christum, qui est lux; et quantum ad hoc dicit iterum locutus est eis Iesus dicens: ego sum lux mundi. Quod potest uno modo continuari ad immediate dictum. Quia enim dixit: nec ego condemnabo te etc., absolvens eam a crimine, ideo ne aliqui dubitarent utrum ipse absolvere posset, et peccata dimittere, dignatur apertius divinitatis suae potentiam demonstrare, dicens se esse lucem, qui peccati tenebras pellit. Alio modo potest continuari ad illud quod supra VII, 52 dixit: scrutare Scripturas, et vide quia propheta a Galilaea non surgit. Quia enim eum aestimabant Galilaeum, et quasi ex loco determinato dependentem, doctrinam eius repudiabant; ideo dominus ostendit se totius mundi esse lucem universalem, dicens ego sum lux mundi, non Galilaeae, neque Palaestinae, neque Iudaeae. Manichaei autem, ut Augustinus dicit, hoc falso intelligebant. Quia enim imaginatio eorum erat solum de sensibilibus, ideo non valebant se ad intellectualia et spiritualia extendere, credebant enim supra corporalia nihil esse in rerum natura, unde dicebant Deum esse corpus et lucem quamdam infinitam, et solem istum oculis carnis visibilem, Christum dominum esse putaverunt: et propter hoc ipsum dixisse ego sum lux mundi. Sed hoc stare non potest et Ecclesia Catholica improbat tale figmentum. Sol enim iste corporalis est lux quam sensus attingere potest: et ideo non est suprema lux, quam intellectus solus attingit, quae est lux intelligibilis propria rationalis creaturae. Hic de ea dicit Christus ego sum lux mundi. De ista dicitur supra I, 9: erat lux vera quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Lux autem ista sensibilis, imago quaedam est illius lucis intelligibilis: nam omne sensibile est quasi quoddam particulare, intellectualia autem sunt quasi totalia quaedam. Sicut autem lux ista particularis habet effectum in re visa, inquantum colores facit actu visibiles, et etiam in vidente, quia per eam oculus confortatur ad videndum, sic lux illa intelligibilis intellectum facit cognoscentem. Quia quidquid luminis est in rationali creatura, totum derivatur ab ipsa suprema luce; supra I, 9: illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Item facit res omnes actu intelligibiles, inquantum ab ipsa derivantur omnes formae, per quas res habent quod cognoscantur, sicut omnes formae artificiatorum derivantur ab arte et ratione artificis; Ps. CIII, 24: quam magnificata sunt opera tua, domine. Omnia in sapientia fecisti. Et ideo recte dicit ego sum lux mundi: non sol factus, sed per quem sol factus est. Tamen, ut Augustinus dicit, lumen quod solem fecit, sub sole factum est, et carnis nube tegitur, non ut obscuretur, sed ut temperetur. Excluditur etiam per hoc haeresis Nestorii dicentis, quod filius Dei erat unitus homini per inhabitationem tantum. Constat enim quod qui haec verba proferebat, scilicet ego sum lux mundi, homo erat. Nisi ergo ipse qui loquebatur et videbatur homo, personaliter esset filius Dei, non dixisset ego sum lux mundi, sed in me habitat lux mundi. Effectus autem huius lucis est expellere tenebras; unde dicit qui sequitur me, non ambulat in tenebris. Et quia lux ista est universalis, ideo universaliter tenebras omnes expellit. Sunt autem triplices tenebrae, scilicet ignorantiae; Ps. LXXXI, 5: nescierunt neque intellexerunt: in tenebris ambulant. Et hae sunt rationis secundum seipsam, inquantum per seipsam obnubilatur. Item culpae; Eph. V, 8: eratis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino. Et istae sunt rationis humanae non ex se, sed ex appetitu, inquantum male dispositus per passiones vel habitum, appetit aliquid ut bonum, quod tamen non est vere bonum. Item tenebrae damnationis aeternae; Matth. c. XXV, 30: inutilem servum eiicite in tenebras exteriores. Sed duae primae sunt in vita ista; tertiae vero sunt in termino viae. Qui ergo sequitur me, non ambulat in tenebris, ignorantiae, quia ego sum veritas, nec culpae, quia ego sum via, neque damnationis aeternae, quia ego sum vita. Et ideo consequenter subdit fructum doctrinae, scilicet sed habebit lumen vitae: nam qui hoc lumen habet, est extra tenebras damnationis. Dicit autem qui sequitur, quia sicut quicumque non vult errare in tenebris, oportet ut sequatur eum qui lumen portat; ita quicumque vult salvari, oportet quod sequatur Christum, qui est lux, credendo et amando; et sic apostoli secuti sunt eum, Matth. IV, 20. Quia vero lux corporalis deficere potest per occasum, contingit quia qui sequitur eam, tenebras incurrit. Lux vero ista, quae nescit occasum, numquam deficit: et ideo qui sequitur eam, habet lumen indeficiens, scilicet vitae. Lumen enim visibile non dat vitam, sed coadiuvat exterius operationes vitae corporalis; lumen vero istud vitam dat, quia vivimus inquantum intellectum habemus, qui est quaedam participatio illius lucis. Quando autem lux illa perfecte irradiabit, tunc habebimus vitam perfectam; Ps. XXXV, 10: apud te est fons vitae, et in lumine tuo videbimus lumen; quasi dicat: tunc ipsam vitam perfecte habebimus quando ipsum lumen per speciem videbimus. Unde dicitur Io. XVII, 3: haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Iesum Christum. Sed attendendum, quod hoc quod dicit qui sequitur me, pertinet ad meritum; quod vero dicit habebit lumen vitae, ad praemium. Consequenter cum dicit dixerunt ergo ei Pharisaei etc., manifestat haec tria quae de se dicit, et primo primum; secundo secundum, ibi dicit ergo iterum, eis Iesus; tertio tertium, ibi amen, amen dico vobis, si quis sermonem meum servaverit, mortem non videbit in aeternum. Primum autem quod dixit, est ego sum lux mundi, quod Iudaeos turbabat, et ideo primo ponit Iudaeorum contradictionem; secundo eorum confutationem, manifestando veritatem sui dicti, ibi respondit Iesus, et dixit eis et cetera. Manifestum est autem circa primum, quod illa quae dixit in templo, dixit in conspectu turbarum, hic autem coram Pharisaeis. Et ideo dixerunt ei ipsi Pharisaei: tu de teipso testimonium perhibes, testimonium tuum non est verum; quasi dicant: ex hoc ipso quod tu de teipso testificaris, testimonium tuum non est verum. In hominibus enim nec acceptum nec congruum est quod homo se laudet; Prov. XXVII, v. 2: laudet te alienus, et non os tuum: quia non ex hoc commendabilis redditur, sed si a Deo commendatur; II Cor. X, 18: non enim qui seipsum commendat, ille probatus est, sed quem Deus commendat: quia solus Deus perfecte eum cognoscit. Deum autem nullus potest sufficienter commendare, nisi ipse seipsum, et ideo oportet quod ipse de seipso testificetur, et etiam de hominibus; Iob XVI, 20: ecce in caelo testis meus. Et ideo Iudaei decipiebantur. Consequenter cum dicit respondit Iesus, et dixit eis etc., dominus repellit eorum contradictionem, et primo auctoritate patris; secundo removet contradictionem exortam de patre, ibi dicebant ergo ei: ubi est pater tuus? Contradictio autem Iudaeorum erat per quamdam consequentiam, et ideo primo ostendit eorum consequentiam non tenere; secundo probat suum testimonium verum esse, ibi ego non iudico quemquam et cetera. Circa primum duo facit. Primo ostendit consequentiae falsitatem; secundo subdit deceptionis ipsorum causam, ibi vos autem nescitis unde venio, aut quo vado. Consequentia autem istorum erat quod ex hoc ipso quod Christus de se testimonium perhibebat, testimonium eius non erat verum. Sed dominus dicit contrarium, scilicet quod ex hoc verum est. Unde respondit, et dixit eis: si ego testimonium perhibeo de meipso, testimonium meum verum est: et hoc ideo, quia ego scio unde veni, et quo vado; quasi dicat, secundum Chrysostomum, quia ex Deo sum, et Deus, et Dei filius. Est autem Deus verax: Rom. III, 4. Dicit autem scio unde veni, idest cognosco meum principium, et quo vado, scilicet ad patrem, quem nullus perfecte scire potest nisi filius Dei; Matth. XI, 27: nec patrem quis novit nisi filius, et cui voluerit filius revelare. Non autem quicumque scit affectu et intellectu, unde veniat et quo vadat, non potest nisi verum dicere, nam a Deo venit, et ad Deum vadit; Deus autem veritas est: quanto ergo magis filius Dei, qui perfecte scit unde venit et quo vadit, verum dicit? Consequenter cum dicit vos autem nescitis unde venio aut quo vado, ostendit causam erroris, quae est ignorantia divinitatis Christi; quia enim ipsam ignorabant, iudicabant de eo secundum humanitatem. Sic ergo duplex causa erroris erat in eis. Una, quia eius divinitatem ignorabant; alia, quia de eo secundum humanitatem tantum iudicabant. Et ideo quantum ad primum dicit vos nescitis unde venio, idest aeternum meum processum a patre, aut quo vado. Supra: est verax qui misit me, et ego quae audivi ab eo, haec loquor in mundo; Iob XXVIII, 20: unde ergo venit sapientia? Is. LIII, 8: generationem eius quis enarrabit? Quantum ad secundum dicit vos secundum carnem iudicatis, scilicet de me, solum carnem esse putantes, non autem Deum. Vel secundum carnem, idest male et iniuste. Sicut enim secundum carnem vivere est male vivere, ita et secundum carnem iudicare, est male iudicare. Consequenter cum dicit ego non iudico quemquam, ostendit testimonium suum esse verum, et falsum esse quod ipse solus de se testimonium perhibeat. Et quia de iudicio mentio facta est, ostendit primo se non esse solum in iudicando; secundo se non esse solum in testificando, ibi et in lege vestra scriptum est et cetera. Circa primum tria facit. Primo ponit iudicii dilationem; secundo iudicii veritatem; et tertio veritatis rationem. Dilationem quidem iudicii ponit cum dicit ego non iudico quemquam; quasi dicat: vos iudicatis male, sed ego non iudico quemquam; supra III, 17: non enim misit Deus filium suum in mundum ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Vel non iudico quemquam, scilicet secundum carnem, sicut vos iudicatis; Is. XI, 3: non secundum visionem oculorum iudicabit, neque secundum auditum aurium arguet. Sed tamen quandoque iudicabo; quia pater omne iudicium dedit filio; supra c. V, 22. Et tunc iudicium meum verum est, idest iustum; Ps. XCV: iudicabit orbem terrae in aequitate; Rom. II, 2: scimus quia iudicium Dei est secundum veritatem in eos qui talia agunt. In quo ostenditur iudicii veritas. Rationem veritatis ostendit, cum dicit quia non sum solus. Quod autem dicit supra V, 22, pater non iudicat quemquam, intelligendum est seorsum a filio, vel quia non visibiliter pater apparebit omnibus in iudicio; et ideo dicit non sum solus, quia non derelictus ab ipso, sed simul cum ipso; infra XIV, v. 10: ego in patre, et pater in me est. Hoc autem verbum excludit errorem Sabellii dicentis unam esse personam patris et filii, nec differre nisi secundum nomina. Si enim hoc esset, non dixisset non sum solus, sed ego, et qui misit me, sed dixisset: ego sum pater, et ego ipse sum filius. Distingue ergo personas, et cognosce filium esse alium a patre. Consequenter cum dicit et in lege vestra scriptum est etc., ostendit quod non est solus in testificando; nec tamen differt testimonium, sicut iudicium: unde non dicit, testimonium non perhibeo. Primo ergo introducit legem; secundo concludit propositum, ibi ego sum qui testimonium perhibeo de meipso. Dicit ergo in lege vestra, et vobis data, Eccli. XXIV, 23: legem mandavit Moyses: scriptum est, Deut. XIX, quia duorum hominum testimonium verum est: sic enim est ibi: in ore duorum aut trium stabit omne verbum. Sed, secundum Augustinum, habet magnam quaestionem quod dicit duorum hominum testimonium verum est. Fieri enim potest quod duo mentiantur. Nam Susanna casta duobus falsis testibus urgebatur, ut habetur Dan. XIII, 5 ss. Universus etiam populus mentitus est contra Christum. Responsio. Hoc quod dicit duorum hominum testimonium verum est, intelligendum est quod pro vero in iudicio est habendum. Cuius ratio est, quia in actibus humanis vera certitudo haberi non potest; et ideo accipitur inde id quod certius haberi potest, quod est per multitudinem testium: magis enim est probabile quod unus mentiatur, quam quod multi; Eccle. IV, 12: funiculus triplex difficile solvitur. Nihilominus tamen per hoc quod dicit: in ore duorum aut trium testium stabit omne verbum, reducit nos, secundum Augustinum, in considerationem Trinitatis, in qua est perpetua stabilitas veritatis, a qua omnes veritates derivantur. Dicit autem duorum vel trium, quia in Scriptura sacra quandoque nominantur tres, quandoque duae personae, cum quibus etiam intelligitur spiritus sanctus, qui est nexus duorum. Si ergo duorum hominum testimonium verum est vel trium, testimonium meum verum est, quia et ego testimonium perhibeo de meipso, et testimonium perhibet de me qui misit me pater; supra V, 36: ego testimonium habeo maius Ioanne. Sed hoc non videtur ad propositum pertinere. Primo quidem, quia pater filii Dei non est homo; cum ipse dicat duorum hominum testimonium verum est. Secundo vero, quia tunc sunt duo testes alicuius quando testificantur de aliquo tertio; sed si unus testificatur de uno, non sunt duo testes. Cum ergo Christus testificetur de se, et similiter pater de Christo, videtur quod non sunt duo testes. Sed dicendum, quod Christus hic arguit per locum a minori. Manifestum est enim quod veritas Dei maior est quam veritas hominis. Si ergo credunt testimonio hominum, multo magis credendum est testimonio Dei. I Io. V, 9: si testimonium hominum accipitis, testimonium Dei maius est. Item hoc dicit, ut ostendat se consubstantialem patri, et non indigentem alieno testimonio, ut dicit Chrysostomus. Consequenter cum dicit dicebant ergo ei: ubi est pater tuus? Removet exortam quaestionem de patre, et primo ponit quaestionem Iudaeorum; secundo ponit responsionem Christi; tertio innuit securitatem respondentis. Quaestio autem Iudaeorum proposita Christo est de patre, ubi esset: unde dicebant ei ubi est pater tuus? Intelligebant enim Christum habere patrem hominem sicut ipsi habent; et ideo, quia audierunt eum dicere: solus non sum, sed ego et qui misit me pater, et hic viderant eum solum, dicunt ubi est pater tuus? Vel dicendum, quod loquuntur hic cum quadam ironia et contumelia; quasi dicant: quid frequenter patrem tuum nobis inducis? Numquid est tantae virtutis, ut eius testimonio credatur? Ignotus enim est, et ignobilis. Intelligebant hoc de Ioseph; nihilominus tamen patrem ignorabant. Ps. CXIII, 2: ne quando dicant gentes: ubi est Deus eorum? Responsio autem Christi est occulta, ibi: respondit Iesus: neque me scitis, neque patrem meum. Quia enim non studio addiscendi, sed malignandi quaerebant, ideo Christus non aperit eis veritatem; sed ostendit primo quidem ipsorum ignorantiam; secundo quomodo possint ad veritatis cognitionem pervenire. Ignorantiam quidem ipsorum ostendit cum dicit neque me scitis; quasi dicat: non quaeratis de patre, quia me nescitis. Quia enim me hominem putatis, ideo patrem meum hominem quaeritis; sed quia me non noscitis, neque patrem cognoscere potestis. Sed contra. Supra VII, 28, dixit: et me scitis, et unde sim scitis. Est dicendum quod sciebant eum secundum humanitatem, sed non secundum divinitatem. Sciendum autem, secundum Origenem, quod ex hoc verbo aliqui sumentes occasionem erroris, dixerunt patrem Christi non fuisse Deum veteris testamenti; nam ipsum Iudaei cognoscebant, secundum illud Ps. LXXV, 1: notus in Iudaea Deus. Sed ad hoc est quadruplex responsio. Prima, quia ideo dicit dominus Iudaeos patrem ignorare, quia ad modum ignorantium se habent, inquantum mandatum eius non servant. Et haec responsio pertinet ad actum. Secundo dicuntur Deum ignorare, quia non adhaerent ei spiritualiter per amorem: qui enim aliquid cognoscit, ei adhaeret. Tertio, quia etsi cognoscerent eum per fidem, non tamen habebant de eo plenam scientiam. Supra I, v. 18: Deum nemo vidit unquam. Unigenitus filius, qui est in sinu patris, ipse enarravit. Quarto, quia in veteri testamento innotuit pater sub ratione Dei omnipotentis, Ex. VI, 3: ego apparui eis in Deo omnipotente, et nomen meum Adonai non indicavi eis, non autem sub ratione patris; unde licet scirent eum ut Deum, non tamen ut patrem filii consubstantialis. Viam autem perveniendi ad cognitionem patris dicit se esse: unde dicit si me sciretis, quasi dicat: quia patrem meum loquor occultum, opus prius est ut me noveritis, et tunc patrem meum forsitan scietis. Nam filius est via cognitionis paternae. Infra XIV, 7: si cognovissetis me, et patrem meum utique cognovissetis. Nam, secundum Augustinum, quid est si me sciretis, nisi ego et pater unum sumus? Quotidiana locutio est, quando vides aliquem alicuius similem, ut dicas: si hunc vidisti, illum vidisti, non tamen quod pater sit filius, sed quia sit patri similis. Dicit autem forsitan, non dubitative, sed increpative, velut si indigneris servo tuo, et dicas: contemnis me? Considera quod forsitan dominus tuus sum. Securitatem autem Christi respondentis ostendit Evangelista, cum dicit haec verba locutus est Iesus in gazophylacio. Et primo quidem ex loco ubi docebat, quia in gazophylacio et in templo. Gaza enim, Persica lingua, dicuntur divitiae, phylaxe vero servare: unde gazophylacium ponitur in Scriptura pro arca, ubi divitiae conservantur; et hoc modo accipitur IV Reg. XII, 9, quod tulit Ioiada sacerdos gazophylacium unum, aperuitque foramen desuper, et posuit illud iuxta altare ad dexteram ingredientium domum domini, mittebantque in eo sacerdotes qui custodiebant ostia, omnem pecuniam quae deferebatur ad templum domini. Aliquando autem pro domo ubi divitiae conservantur; et hoc modo accipitur hic. Secundo, ex hoc quod illi qui missi fuerant ad eum apprehendendum, hoc facere non potuerunt, quia ipse nolebat: unde dicit et nemo apprehendit eum, quia nondum venit hora eius, in qua pateretur; non fatalis, sed sua voluntate ab aeterno praedestinata. Unde dicit Augustinus nondum venerat hora eius, non qua cogeretur mori, sed qua dignaretur occidi. Sed nota, secundum Origenem, quod quandocumque designatur locus in quo dominus aliquid fecit, hoc fit propter mysterium. In gazophylacio ergo, qui est locus divitiarum, Christus docuit, ut daret intelligi, quod numismata, id est verba suae doctrinae, imaginem regis magni impressam habent. Nota etiam, quod quando docebat, nemo apprehendit eum, quia sermones eius fortiores erant his qui eum capere volebant: quando vero voluit crucifigi, tacuit.


Lectio 3

[87473] Super Io., cap. 8 l. 3 Postquam dominus manifestavit de se privilegium lucis, hic consequenter manifestat lucis effectum, scilicet quod liberat a tenebris, et primo ostendit quod ipsi in tenebris detinentur; secundo docet remedium quo ab eis liberentur, ibi dicebant ergo Iudaei: numquid interficiet semetipsum et cetera. Circa primum tria facit. Primo denuntiat dominus suum recessum; secundo ostendit Iudaeorum studium perversum; tertio ipsorum defectum. Recessum autem suum dicit dominus esse per mortem; et ideo dicit ego vado: in quo duo dat intelligere. Primo, quod voluntarie moritur, scilicet vadens, et non ab alio ductus. Infra XVI, 5: vado ad eum qui me misit; infra X, 18: nemo tollit a me animam meam: sed ego pono eam a meipso. Et secundum hoc recte continuatur ad praecedentia. Dixit enim: nemo apprehendit eum et cetera. Et quare? Quia per se vadit sponte. Secundo ostendit quod mors Christi erat quaedam profectio illuc unde venerat et unde non discesserat: sicut enim qui vadit in anteriora proficit, ita Christus per mortem pervenit ad gloriam exaltationis. Phil. II, 8: factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis; propter quod et Deus exaltavit illum; infra XIII, 3: sciens quia a Deo exivit, et ad Deum vadit. Perversum eorum studium ostendit in dolosa inquisitione Christi: et quantum ad hoc dicit quaeretis me. Quidam autem quaerunt Christum pie ex caritate; et hanc inquisitionem sequitur vita; Ps. LXVIII, v. 33: quaerite dominum, et vivet anima vestra. Sed isti impie quaerunt, et odio ad persequendum; Ps. XXXVII, 13: vim faciebant qui quaerebant animam meam. Et sic dicit quaeretis me, scilicet persequentes post mortem quidem infamia; Matth. XXVII, 63: recordati sumus quod seductor ille dixit adhuc vivens: post tres dies resurgam. Item in membris meis; Act. IX, 4: Saule, Saule, quid me persequeris? Et hanc sequelam sequitur mors; et ideo subdit ipsorum defectum, quem eis praenuntiat dicens et in peccato vestro moriemini, et primo praenuntiat defectum qui consistit in mortis damnatione; secundo defectum qui consistit in eorum a gloria exclusione, ibi quo ego vado, vos non potestis venire. Dicit ergo: quia inique me quaeritis, ideo in peccato vestro, scilicet permanentes, moriemini. Quod potest intelligi uno modo de morte corporali: et sic in peccatis suis moritur qui usque ad mortem perseverat in eis. Et sic per hoc quod dicit in peccato vestro moriemini, exaggerat eorum obstinatam pertinaciam. Ier. VIII, 6: non est qui poenitentiam agat de peccato suo dicens, quid feci? Ez. XXXII, 27: descenderunt cum armis ad Inferna. Alio modo de morte peccati, de qua dicitur in Ps. XXXIII, 21: mors peccatorum pessima. Et sicut mortem corporalem praecedit infirmitas corporis, ita et hanc mortem infirmitas quaedam praecedit. Quamdiu enim peccatum remediabile est, tunc est quasi quaedam infirmitas quae praecedit Ps. VI, 3: miserere mei, domine, quoniam infirmus sum. Sed quando est irremediabile, vel simpliciter, sicut post hanc vitam, vel quod ad ipsum, sicut est peccatum in spiritum sanctum; tunc causat mortem; I Io. V, 16: est peccatum ad mortem, non pro illo dico, ut roget quis. Et secundum hoc praenuntiat eis dominus infirmitatem peccatorum esse ad mortem. Defectum qui consistit in eorum exclusione a gloria ostendit cum dicit quo ego vado, vos non potestis venire. Quo vadit dominus, vadunt et isti per mortem; sed dominus sine peccato, isti vero cum peccatis, quia in peccato suo moriuntur, et ideo non perveniunt ad gloriam paternae visionis. Et ideo dicit quo ego vado, scilicet sponte per passionem meam, scilicet ad patrem et ad suam gloriam, vos non potestis venire, quia non vultis. Si enim voluissent, et non potuissent, non rationabiliter diceretur eis in peccato vestro moriemini. Sed notandum quod aliqui impediuntur ne possint ire quo Christus vadit, dupliciter. Uno modo ratione contrarietatis, et sic impediuntur peccatores: et de hoc loquitur hic; et ideo simpliciter perseverantibus in peccato dicit quo ego vado, vos non potestis venire. Ps. c, 7: non habitabit in medio domus meae qui facit superbiam; Is. XXXV, 8: via sancta vocabitur, et pollutus non transibit per eam; Ps. XIV, 1: quis habitabit in tabernaculo tuo? Innocens manibus et mundo corde. Alio modo ratione imperfectionis, seu indispositionis: et hoc modo impediuntur iusti quamdiu sunt in corpore; II Cor. V, 6: quamdiu sumus in corpore, peregrinamur a domino. Et talibus non dicit dominus simpliciter quo ego vado, non potestis venire, sed addit determinationem temporis: infra XIII, 37: quo ego vado, non potes me modo sequi. Consequenter cum dicit dicebant ergo Iudaei etc., agit de remedio per quod a tenebris liberentur, et primo proponit remedium tenebras evadendi; secundo inducit rationes ad hoc remedium impetrandum, ibi dicebant ergo eis: tu quis es? Tertio praenuntiat modum ad hoc perveniendi, ibi dixit ergo eis Iesus: cum exaltaveritis filium hominis, tunc cognoscetis. Circa primum duo facit. Primo ponitur verborum Christi occasio; secundo ponuntur ea quibus causatur remedii insinuatio, ibi vos de deorsum estis. Occasio autem verborum Christi sumitur ex persona, vel intellectu Iudaeorum. Cum enim carnales essent, verba domini quae dixerat quo ego vado, vos non potestis venire, carnaliter intelligebant; I Cor. II, 14: animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus Dei. Unde dicunt Iudaei numquid interficiet semetipsum? Quae quidem, secundum Augustinum, stulta opinio est. Numquid enim non poterant venire quo Christus perrexit, si interficeret semetipsum? Poterant quidem et ipsi seipsos interficere. Sic ergo mors non erat terminus quo iturus erat Christus, sed via qua ibat ad patrem. Unde non dixit quod non possent ire ad mortem, sed quod per mortem non poterant ire ad locum quo per eam Christus exaltabatur, ad dexteram scilicet Dei. Secundum Origenem autem, forte non sine causa Iudaei hoc dicunt. Habebant enim ex traditionibus quod Christus voluntarie esset moriturus, sicut ipse dixit, infra X, 18: nemo tollit animam meam, sed ego pono eam a meipso. Quod specialiter videntur habuisse ex Is. LIII, 12: pro eo quod tradidit animam suam in mortem, ideo dispertiam ei plurimos, et fortium dividet spolia. Quia ergo aliqualem suspicionem habebant de Iesu quod esset Christus, ideo, cum dixit ego vado etc., introduxerunt hanc opinionem, quod ipse semetipsum voluntarie morti traderet. Sed contumeliose hoc proferunt, dicentes numquid interficiet se? Alias dixissent: numquid anima eius, cum ipsi placuerit, egredietur relicto corpore? Quod nos non possumus facere. Et propter hoc ait quo ego vado, vos non potestis venire. Consequenter cum dicit vos de deorsum estis etc., proponit remedium tenebras evadendi, et primo praemittit suam et illorum originem; secundo ex hoc concludit propositum, ibi dixi ergo vobis et cetera. Circa primum autem diversificat originem suam ab illorum origine dupliciter. Primo, quia ipse est de supernis, et isti deorsum. Secundo, quia isti sunt de hoc mundo, de quo non est Christus. Sed, sicut Origenes dicit, aliud est esse deorsum, et aliud de hoc mundo; nam sursum et deorsum sunt differentiae situs. Ne ergo per hoc quod dixit se esse de supernis intelligant eum esse de superiori parte mundi huius, ideo hoc excludens, dicit se non esse de hoc mundo. Quasi dicat: ita de supernis sum, quod tamen totaliter sum supra totum mundum istum. Et quidem eos esse de hoc mundo et de deorsum manifestum est; sed Christum esse de supernis, et non de hoc mundo, sane indiget intellectu. Nam quidam ponentes omnia visibilia creata esse a Diabolo, sicut Manichaei, dixerunt Christum etiam quantum ad corpus non esse de hoc mundo visibili, sed de mundo alterius creationis, scilicet invisibili. Valentinus etiam hoc male suscipiens, dixit, Christum attulisse corpus caeleste. Quod autem hic non sit verus intellectus apparet, quia ipsis apostolis dominus dicit, infra XV, 19: vos non estis de hoc mundo. Dicendum est ergo, quod potest intelligi de Christo filio Dei, et de Christo homine. Nam Christus secundum quod filius Dei, est de supernis; infra XVI, 28: exivi a patre, et veni in mundum. Et similiter non est de hoc mundo sensibili, scilicet, qui consistit in rebus sensibilibus, sed de mundo intelligibili, qui est in mente Dei, quia est ipsum verbum Dei, prout est summa sapientia. Omnia enim in sapientia facta sunt. Unde de eo dicitur supra, I, 10: mundus per ipsum factus est. Secundum autem quod homo, Christus est de supernis, quia non habuit affectum ad mundana et infima, sed ad superiora, in quibus anima Christi conversabatur, secundum illud Phil. III, 20: nostra conversatio in caelis; Matth. VI, 21: ubi est thesaurus tuus, ibi est et cor tuum. Et e converso isti qui deorsum sunt, originem infimam habent, et de hoc mundo, quia habent affectum circa terrena; I ad Cor. XV, 47: primus homo de terra terrenus. Consequenter cum dicit dixi ergo vobis, quia moriemini in peccatis vestris, concludit propositum, et primo manifestat ea quae dixit de eorum defectu; secundo ostendit eis remedium, ibi si enim non credideritis et cetera. Sciendum autem circa primum, quod unumquodque in suo progressu sequitur conditionem suae originis; unde ea quae habent originem infimam, si sibi relinquantur, naturaliter deorsum tendunt. Et nihil naturaliter tendit sursum nisi quod superiorem originem habet; Sup. III, 13: nemo ascendit in caelum nisi de caelo descendit. Dicit ergo dominus: haec est causa quare non potestis venire quo ego vado, quia cum sitis de deorsum, quantum in vobis est, non potestis nisi cadere; et ideo quod dixi, quia moriemini in peccatis vestris, verum est, nisi mihi adhaereatis. Et ideo ut non totaliter excludat spem salutis, ponit remedium, dicens si enim non credideritis quia ego sum, moriemini in peccato vestro; quasi dicat: nati estis in originali peccato, a quo non potestis absolvi nisi per fidem meam, quia si non credideritis quia ego sum, moriemini in peccato vestro. Et dicit ego sum, non autem quid sim, ut rememoret quod dictum est Moysi, Ex. III, v. 14: ego sum qui sum: nam ipsum esse est proprium Dei. In qualibet enim alia natura a divina differt esse et quod est, cum quaelibet natura creata participet suum esse ab eo quod est ens per essentiam, scilicet ipso Deo, qui est ipsum suum esse, ita quod suum esse sit sua essentia. Unde ipse solus denominatur ab eo. Et ideo dicit nisi credideritis quia ego sum, idest quia sum vere Deus, qui habet esse per essentiam, moriemini in peccato vestro. Dicit enim quia ego sum, ut ostendat suam aeternitatem. In omnibus enim quae incipiunt est mutabilitas quaedam, et aliqua potentia ad non esse, unde est invenire in eis quoddam praeteritum et futurum: et ideo non est ibi verum esse per se. Sed in Deo nulla est potentia ad non esse, nec esse incepit; et ideo est ipsum esse, quod proprie per tempus praesens designatur. Consequenter cum dicit dicebant ergo ei: tu quis es? Ponit rationes inducentes ad fidem, et primo ponitur Iudaeorum interrogatio; secundo Christi responsio, ibi dixit eis Iesus: principium, qui et loquor vobis; tertio intellectus eorum excaecatio, ibi et non cognoverunt et cetera. Quia enim dominus dixerat nisi credideritis quia ego sum, restabat adhuc quaerere quis esset; et ideo dicebant ei tu quis es? Quasi dicant: unde es, ut tibi credere debeamus? Et ideo consequenter cum dicit principium, qui et loquor vobis, respondet, inducens eos ad credendum, et primo ex suae naturae sublimitate; secundo ex iudiciaria sua potestate, ibi multa habeo de vobis loqui et iudicare; tertio ex paterna veritate, ibi sed qui misit me, verax est. Inducit quidem eos ad credendum Christo, naturae eius sublimitas, quia ipse est principium. Unde dixit eis Iesus: principium, qui et loquor vobis. Principium in Latino est neutri generis: unde dubium est, utrum sit hic nominativi, vel accusativi casus. In Graeco autem est feminini generis, et in hoc loco est accusativi casus. Unde, secundum Augustinum, non est legendum: ego sum principium, sed, principium me credite, ne moriamini in peccatis vestris. Dicitur etiam pater principium. Et uno quidem modo nomen principii commune est patri et filio, inquantum scilicet sunt unum principium spiritus sancti per communem spirationem; et tres personae simul sunt principium creaturae per creationem. Alio modo est proprium patris, inquantum scilicet pater est principium filii per aeternam generationem. Non tamen plura dicimus principia, sicut nec plures deos; Ps. CIX, 3: tecum principium in die virtutis tuae et cetera. Hic autem dicit dominus se principium respectu totius creaturae: nam quod est per essentiam tale, est principium et causa eorum quae sunt per participationem. Esse autem per essentiam, ut dictum est, est esse suum. Sed quia Christus non solum habet in se divinam naturam, sed etiam humanam, ideo subdit qui et loquor vobis: nam vocem Dei immediate homo ferre non potest, quia, secundum Augustinum, infirma corda intelligibile verbum sine voce sensibili audire non possunt. Ex. c. XX: quid est homo, ut audiat vocem domini Dei sui? Ad hoc ergo quod immediate ipsum divinum verbum audiremus, carnem assumpsit, cuius organo locutus est nobis: unde dicit qui et loquor vobis; idest, humilis propter vos factus, ad ista verba descendi. Ad Hebr. I, 1: multifarie multisque modis olim Deus loquens patribus in prophetis, novissime locutus est nobis in filio; supra I, 18: unigenitus, qui est in sinu patris, ipse enarrabit vobis. Vel aliter, secundum Chrysostomum, ut per hoc quod dicit principium, qui et loquor vobis, reprehendat tarditatem intellectus Iudaeorum. Nam post multa signa quae ab eo viderant fieri, adhuc indurati, quaerunt a domino tu quis es? et cetera. Et ideo Iesus respondit ego sum principium, idest qui locutus sum vobis a principio; quasi dicat: non habetis opus adhuc quaerere quis ego sum, cum iam deberet esse manifestum. Hebr. V, 12: cum deberetis esse magistri propter tempus, rursum indigetis ut vos doceamini, quae sint elementa exordii sermonum Dei. Secundo inducit eos ad credendum Christo iudiciaria eius auctoritas; et ideo subdit multa habeo de vobis loqui et iudicare; quasi dicat: habeo auctoritatem vos iudicandi. Sed sciendum, quod aliud est loqui nobis, et aliud loqui de nobis. Nobis enim loquitur Christus ad nostram utilitatem, scilicet ut ad se trahat; et sic loquitur nobis, dum vivimus, praedicando, inspirando et huiusmodi faciendo. Loquitur autem de nobis non ad nostram utilitatem, sed ad suam iustitiam ostendendam; et hoc modo loquetur de nobis in iudicio futuro. Sed contra. Supra III, 17: non enim misit Deus filium suum in mundum ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Responsio. Dicendum, quod aliud est iudicare, et aliud habere iudicare. Iudicare dicit actum iudicii; et hoc non pertinet ad primum adventum domini, ut supra dixit: ego non iudico quemquam, scilicet ad praesens. Sed habere iudicare dicit iudicii potestatem; et hanc habet Christus; supra V, 22: pater omne iudicium dedit filio; Act. X, 42: ipse est qui constitutus est a Deo iudex vivorum et mortuorum. Et ideo signanter dicit multa habeo de vobis loqui et iudicare, sed in futuro iudicio. Inducit etiam ad credendum Christo veritas paterna; et quantum ad hoc dicit sed qui misit me, verax est; quasi dicat: pater est verus; ego autem loquor consona ei: ergo loquor vera, ergo debetis mihi credere. Dicit ergo qui misit me, scilicet pater, verax est, non participative, sed ipsa essentia veritatis; alias, cum filius sit ipsa veritas, esset maior patre; Rom. III, 4: est autem Deus verax. Et ego quae audivi ab eo: non auditu humano, sed per generationem aeternam accepi, haec loquor. Is. XXI, 10: quae audivi a domino exercituum Deo Israel, annuntiavi vobis; supra V, 19: non potest filius a se facere quidquam. Hoc autem quod dixit qui misit me, verax est, dupliciter continuatur ad praecedentia. Uno modo sic. Dico quod habeo de vobis iudicare. Sed iudicium meum verum erit, quia qui misit me, verax est. Rom. c. II, 2: iudicium Dei est secundum veritatem. Alio modo, secundum Chrysostomum, dico quod habeo de vobis iudicare; sed hoc differo, non ex impotentia, sed ut obediam voluntati paternae: nam qui misit me, verax est. Unde cum promiserit salvatorem et propugnatorem, misit me nunc ad salvandum; et ego quia non loquor nisi quae audivi ab eo, ideo loquor vobis salutaria. Consequenter cum dicit et non cognoverunt quia patrem eius dicebat Deum, reprehendit tarditatem intellectus ipsorum: nondum enim oculos cordis apertos habebant, quibus patri et filii aequalitatem intelligerent, et hoc quia carnales erant; I Cor. II, 14: animalis homo non percepit ea quae sunt spiritus Dei. Hic primo praenuntiat Christus per quod pervenire debeant ad fidem, quod est remedium contra mortem; et circa hoc duo facit. Primo ostendit per quid venturi sunt ad fidem; secundo docet quid sit de se ipso credendum, ibi quia ego sum. Dicit ergo primo quod ad fidem pervenire debebant per passionem eius. Unde dixit eis Iesus: cum exaltaveritis filium hominis, tunc cognoscetis; quasi dicat: modo non cognoscitis patrem meum esse Deum; sed cum exaltaveritis filium hominis, idest cum me ligno crucis affixeritis, tunc cognoscetis, scilicet aliqui ex vobis per fidem; infra c. XII, 32: ego, si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum. Ideo autem, secundum Augustinum, crucis commemorat passionem, ut det spem peccatoribus, ut scilicet nullus desperet a quocumque scelere, et male sibi conscius, quando ipsi crucifigentes Christum per sanguinem Christi liberantur a peccatis. Nullus est enim adeo peccator qui per sanguinem Christi liberari non possit. Vel, secundum Chrysostomum, cum exaltaveritis filium hominis, scilicet in cruce, tunc cognoscetis, idest cognoscere poteritis, qualis sim, non solum per gloriam resurrectionis meae, sed etiam per poenam captivitatis et destructionis vestrae. Quantum autem ad secundum, tria docet de se credenda. Primo divinitatis maiestatem; secundo suam originem a patre; tertio sui a patre inseparabilitatem. Maiestatem quidem divinitatis, cum dicit quia ego sum; idest, habeo in me naturam Dei, et sum ille qui locutus est Moysi, dicens: ego sum qui sum. Sed quia ad ipsum esse pertinet tota Trinitas, ideo ne excludatur personarum distinctio, consequenter docet credere originem a patre, cum dicit et a me ipso facio nihil: sed sicut docuit me pater, haec loquor. Sed quia coepit Iesus facere et docere, ideo in duobus originem suam a patre designat: scilicet in his quae facit, unde dicit et a me ipso facio nihil, supra V, 19: non potest filius a se facere quidquam, et in his quae docet: unde dicit sed sicut docuit me pater; idest, tradidit scientiam generando me scientem. Quia cum sit simplex natura veritatis, hoc est filio esse, quod nosse; et sic quemadmodum pater dedit filio gignendo ut esset, sic gignendo dedit ei ut nosset; supra VII, 16: mea doctrina non est mea. Et ne intelligatur quod sit missus a patre quasi ab eo distinctus, ideo tertio docet credere eius a patre inseparabilitatem, cum dicit et qui misit me, scilicet pater, mecum est, per essentiae unitatem; infra XIV, 10: ego in patre, et pater in me est. Item per amoris coniunctionem; supra V, 20: pater diligit filium, et omnia demonstrat ei quae ipse facit. Et sic ita pater misit filium quod non recessit ab eo. Unde sequitur et non reliquit me solum, quia affectus eius est circa me. Sed cum ambo simul sint, unus tamen est missus, et alter misit: quia missio incarnatio est, quae quidem filii tantum est, et non patris. Quod autem non reliquit me, patet ex signo, quia quae placita sunt ei, facio semper: quod quidem non ponitur pro causa meritoria, sed pro signo; quasi dicat: hoc ipsum quod ego facio semper, sine initio, sine fine, quae placita sunt ei, est signum quod semper mecum est, et non reliquit me; Prov. VIII, v. 30: cum eo eram cuncta componens. Vel aliter: non reliquit me, scilicet hominem, protegendo, quia quae placita sunt ei facio semper. Et secundum hoc dicit causam meritoriam. Consequenter cum dicit haec illo loquente, multi crediderunt in eum, ponitur effectus doctrinae, qui est conversio multorum ad fidem ex auditu doctrinae Christi; Rom. X, 17: fides ex auditu; auditus autem per verbum Christi.


Lectio 4

[87474] Super Io., cap. 8 l. 4 Posito remedio evadendi tenebras, hic consequenter ostendit ipsius remedii efficaciam, et primo ponitur remedii efficacia; secundo introducitur remedii indigentia, ibi responderunt ei Iudaei. Circa primum duo facit: primo ostendit quid exigitur ab eis quibus remedium confertur, quod pertinet ad meritum; secundo quid eis pro eo redditur, quod pertinet ad praemium, ibi vere discipuli mei eritis. Dicit ergo primo: dictum est quod multi crediderunt in eum; et ideo dicit eis, scilicet qui crediderunt in eum, Iudaeis, quid ab eis requiratur, hoc scilicet quod maneant in sermone eius: unde dicit si vos manseritis in sermone meo, vere discipuli mei eritis. Quasi dicat: non propter hoc quod creditis superficie tenus, eritis discipuli mei, sed si manseritis in sermone meo. Exiguntur autem a nobis tria circa verbum Dei: scilicet sollicitudo ad audiendum, Iac. I, v. 19: sit autem omnis homo velox ad audiendum etc., fides ad credendum, Rom. X, v. 17: fides ex auditu, constantia ad permanendum, Eccli. VI, 21: quam aspera est nimium indoctis hominibus sapientia. Et non permanebit in illa excors. Et ideo dicit si manseritis, scilicet per fidei stabilitatem, per continuam meditationem, Ps. I, 2: in lege eius meditabitur die ac nocte; et ferventem affectionem: in lege domini fuit voluntas eius. Unde dicit Augustinus quod illi in verbis domini permanent qui nullis tentationibus cedunt. Primum autem quod persistentibus redditur, ostendit cum dicit vere discipuli mei eritis, et hoc quantum ad tria: scilicet quantum ad discipulatus Christi sublimationem, quantum ad veritatis cognitionem, et quantum ad libertatis adeptionem. Et quidem magnae dignitatis est privilegium, esse discipulum Christi; Ioel. II, v. 23: filii Sion, exultate, et laetamini in domino Deo vestro, quia dedit vobis doctorem iustitiae. Et quantum ad hoc dicit vere discipuli mei eritis: quanto enim magister est maior, tanto discipuli eius sublimiores sunt; Christus autem excellentissimus et summus magister est: discipuli ergo eius excellentissimi sunt. Tria autem requiruntur ex parte discipulorum. Primum est intellectus ad capiendum verba magistri; Matth. XV, 16: adhuc et vos sine intellectu estis? Solus autem Christus potest aperire aurem intelligentiae; Lc. ult., 45: aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas. Et ideo dicebat Is. l, 5: dominus aperuit mihi aurem. Secundum est assensus ad credendum sententiae magistri: nam, ut dicitur Lc. VI, 40, non est discipulus super magistrum, et ideo non debet ei contradicere. Unde dicitur Eccli. IV, 30: non contradicas verbo veritatis ullo modo. Et ideo subdit Isaias: ego autem non contradico. Tertio stabilitas ad permanendum; supra VI, 67, dicitur, quod multi discipuli abierunt retro, et iam non cum illo ambulabant. Et ideo subdit Isaias: retrorsum non abii. Sed maius est veritatem cognoscere, cum sit finis discipuli. Et hoc etiam dominus credentibus reddit; unde dicit cognoscetis veritatem, scilicet doctrinae, quam ego doceo; infra XVIII, 37: in hoc natus sum, et ad hoc veni, ut testimonium perhibeam veritati. Item gratiae quam facio; supra, VIII, v. 17: gratia et veritas per Iesum Christum facta est. Et dicitur gratia veritatis per comparationem ad figuras veteris legis. Item aeternitatis in qua permaneo; Ps. CXVIII, 89: in aeternum, domine, permanet verbum tuum, in generatione et generatione veritas sua. Sed maximum est libertatis adeptio, quam efficit cognitio veritatis in credentibus; unde dicit et veritas liberabit vos. Liberare autem, in hoc loco, non importat exceptionem a quacumque angustia, prout in Latino sonat, sed proprie dicit liberum facere. Et hoc a tribus: quia veritas doctrinae liberabit ab errore falsitatis; Prov. VIII, 7: veritatem meditabitur guttur meum, et labia mea detestabuntur impium; veritas gratiae, liberabit a servitute peccati; Rom. VIII, 2: lex autem spiritus vitae in Christo Iesu, liberabit me a lege peccati et mortis; sed veritas aeternitatis, in Christo Iesu, liberabit nos a corruptione; Rom. VIII, 21: ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis. Consequenter cum dicit responderunt ei: semen Abrahae etc., ostendit remedii necessitatem Iudaeis inesse, et primo exaggeratur Iudaeorum praesumptio, se tali remedio indigere negantium; secundo ostenditur quomodo remedio indigent, ibi respondit eis Iesus: amen, amen dico vobis. Praesumptio autem Iudaeorum ostenditur in quadam praesumptuosa interrogatione; unde responderunt ei Iudaei: semen Abrahae sumus, et nemini servivimus unquam. Quomodo tu dicis, liberi eritis? In qua quidem primo aliquid affirmant; secundo aliquid negant; et tertio interrogant. Affirmant quidem se esse semen Abrahae, unde dicunt semen Abrahae sumus: in quo ostenditur eorum inanis gloria, quia de sola carnis origine gloriantur; Matth. III, 9: ne coeperitis dicere: patrem habemus Abraham. Simile faciunt qui de carnali nobilitate extolli quaerunt; Oseae IX, 11: omnis gloria eorum a partu, ab utero et conceptu. Negant autem servitutem, unde dicunt nemini servivimus unquam: in quo se hebetes ostendunt, et mendaces. Hebetes quidem, quia quod dominus de spirituali libertate loquitur, ipsi intelligunt de corporali; I Cor. II, 14: animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus Dei. Mendaces autem, quia si hoc quod dicunt nemini servivimus unquam, intelligunt de servitute carnali, aut loquuntur universaliter quantum ad totum genus Iudaeorum, aut specialiter quantum ad seipsos. Si quidem universaliter, manifeste mentiuntur: nam Ioseph venumdatus est, et patres eorum servierunt in Aegypto, ut patet Gen. XL et Ex. I. Unde Augustinus dicit: o ingrati, quid est quod assidue vobis imputat Deus quod vos de domo servitutis liberavit, si nemini servistis? Dicitur enim Deut. VI, 13: eduxi vos de Aegypto, de domo servitutis et cetera. Si autem de seipsis loquuntur, non possunt etiam a mendacio excusari: nam et ipsi tunc temporis Romanis tributa solvebant; unde dicebant, Matth. c. XXII, 17: si licet tributum dari Caesari, an non? Interrogant autem libertatis modum; unde dicunt quomodo tu dicis, liberi eritis? Dominus eis duo promiserat: scilicet libertatem et veritatis cognitionem, cum dixit: cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos. Per quod Iudaei intelligebant, se servos et ignaros a domino reputari. Et licet magis iniuriosum sit deficere a cognitione quam a libertate; quia tamen carnales erant, neglecta veritate, modum libertatis inquirunt; Ps. XVI, 12: oculos suos statuerunt declinare in terram. Hic dominus eorum praesumptionem excludens, eos remedio praedicto indigere convincit, et primo agit de eorum servitute; secundo de eorum liberatione, ibi servus autem non manet in domo in aeternum; tertio de eorum origine, ibi scio quia filii Abrahae estis. Convincit autem eos de servitute, non carnali, qualem illi intelligebant, sed spirituali, scilicet peccati, ad quam exaggerandam duo praemittit: scilicet ingeminatum iuramentum; unde dicit amen, amen dico vobis. Amen est nomen Hebraeum, quod interpretatur vere, vel fiat. Quod, secundum Augustinum, nec Graecus interpres, nec Latinus ausus est interpretari, ut honorem haberet velamento secreti, non ut esset ligatum, sed ne vilesceret nudatum; et specialiter propter reverentiam domini, qui frequenter ipso usus est. Ponit ergo hic dominus quasi quoddam iuramentum: quod ideo geminatur, ut suam sententiam magis firmam ostendat; ad Hebr. c. VI, 17: interposuit iusiurandum, ut per duas res immobiles, quibus impossibile est mentiri Deum, fortissimum solatium habeamus. Secundo universalem locutionem, cum dicit omnis, sive Iudaeus sive Graecus, dives aut pauper, imperator vel mendicus; Rom. III, 23: non est distinctio Iudaei et Graeci; omnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei. Servitutem etiam proponit dicens qui facit peccatum, servus est peccati. Sed contra. Servus non movetur proprio arbitrio suo, sed domini; qui autem facit peccatum, movetur proprio arbitrio suo: ergo non est servus. Responsio. Dicendum, quod unumquodque est illud quod convenit ei secundum suam naturam: quando ergo movetur ab aliquo extraneo, non operatur secundum se, sed ab impressione alterius; quod est servile. Homo autem secundum suam naturam est rationalis. Quando ergo movetur secundum rationem, proprio motu movetur, et secundum se operatur, quod est libertatis; quando vero peccat, operatur praeter rationem, et tunc movetur quasi ab alio, retentis terminis alienis: et ideo qui facit peccatum, servus est peccati; II Petr. II, 19: a quo quis superatus est, eius servus addictus est. Sed quanto quis movetur ab extraneo, tanto magis in servitutem redigitur; et tanto magis vincitur a peccato, quanto minus habet de proprio motu, scilicet rationis, et magis efficitur servus. Unde quanto aliqui liberius peragunt perversa quae volunt, et minori difficultate, tanto peccati servitio obnoxius obligantur, ut Gregorius dicit. Quae quidem servitus gravissima est, quia vitari non potest: nam quocumque homo vadat, peccatum intra se habet, licet actus et delectatio eius transeat; Is. XIV, 3: cum requiem dederit tibi Deus (...) a servitute tua dura, scilicet peccati, qua antea servisti. Servitus autem corporalis, saltem fugiendo, evadi potest; unde dicit Augustinus: o miserabilis servitus (scilicet peccati). Servus hominum, aliquando sui domini duris imperiis fatigatus, fugiendo requiescit; servus peccati secum trahit peccatum, quocumque fugerit: peccatum enim quod fecit, intus est, voluptas transit; peccatum (idest actus) transit: praeteriit quod delectabat, remansit quod pungat. Consequenter cum dicit servus autem non manet in domo in aeternum, agit de liberatione a servitute: quia enim omnes peccaverunt, omnes erant servi peccati. Sed imminet vobis liberationis spes ab eo qui liber est a peccato; et hic est filius. Unde circa hoc tria facit. Primo praemittit servi conditionem, ut distinguatur liber a servo; secundo ostendit conditionem filii a servo diversam; tertio concludit potestatem filii in liberando. Est ergo conditio servi transitoria et instabilis; unde dicit servus non manet in domo in aeternum. Domus ista est Ecclesia; I Tim. III, 15: ut scias quomodo oporteat te conversari in domo Dei, quae est Ecclesia Dei vivi. In qua quidem domo aliqui spiritualiter servi ad horam tantum permanent, sicut in domo patrisfamilias corporaliter servi manent ad tempus; non tamen in aeternum: quia licet modo mali non sint separati numero a fidelibus, sed merito tantum, in futuro tamen separabuntur utroque modo; Gal. IV, 30: eiice ancillam et filium eius: non enim erit heres filius ancillae cum filio liberae. Conditio vero filii est aeterna et stabilis; unde dicit filius autem, idest Christus, permanet in aeternum, scilicet in Ecclesia, tamquam in domo sua; Heb. III, 6, dicitur quod Christus, tamquam filius in domo sua et cetera. Et quidem ipse per seipsum in domo manet in aeternum, quia ipse immunis est a peccato; nos autem sicut per ipsum a peccato liberamur, ita et per ipsum in domo manemus. Liberationis autem potestatem habet filius; unde subdit si igitur filius vos liberaverit, vere liberi eritis; Gal. IV, 31: non sumus ancillae filii, sed liberae, qua libertate Christus nos liberavit. Nam, ut apostolus dicit, ipse pretium dedit non argentum, sed sanguinem suum: venit enim in similitudinem carnis peccati, nullum omnino habens peccatum; et ideo factum est verum sacrificium pro peccato: unde per eum liberamur non a barbaris, sed a Diabolo. Et nota, quod est multiplex libertas. Scilicet perversa, quando quis abutitur ea ad peccandum; et haec est libertas a iustitia, quam nullus cogitur servare; I Petr. c. II, 16: quasi liberi, et non quasi velamen habentes malitiae libertatem. Vana, quae est temporalis, seu carnalis, Iob III, 19: servus liber a domino suo. Vera et spiritualis, quae est libertas gratiae, quae est scilicet carere criminibus; quae est imperfecta, quia caro concupiscit adversus spiritum, ut non ea quae volumus faciamus, Gal. V, 17. Gloriae, et perfecta atque plena, quae erit in patria; Rom. VIII, 21: ipsa creatura liberabitur a servitute: et hoc erit, quia nihil erit ibi inclinans ad malum, nihil opprimens, quia ibi erit libertas a culpa et a poena. Chrysostomus autem hoc aliter introducit. Quia enim dixerat: qui facit peccatum, servus est peccati, ne praecurrant Iudaei, et dicant: licet simus servi peccati, tamen possumus liberari per sacrificia et caeremonias legis, propterea dominus ostendit, quod per ea liberari non possunt, sed solum per filium. Unde dicit servus, idest Moyses et pontifices veteris testamenti, non manet in domo in aeternum; Hebr. III, 5: Moyses sicut famulus in omni domo sua. Et caeremoniae etiam aeternae non sunt; et ideo non possunt conferre libertatem aeternam. Consequenter cum dicit scio quia filii Abrahae estis, agit de eorum origine: et primo confitetur eorum originem carnis; secundo inquirit originem spiritus, ibi sed quaeritis me interficere et cetera. Originem autem carnis ipsorum dicit esse Abraham. Scio inquit quia filii Abrahae estis, origine carnis tantum, non similitudine fidei; Is. LI, 2: attendite ad Abraham patrem vestrum, et ad Saram, quae peperit vos. Spiritualem originem inquirit dicens sed quaeritis me interficere, et primo ostendit eos originem spiritualem habere; secundo excludit originem praesumptam, ibi responderunt, et dixerunt ei: pater noster Abraham est; tertio ostendit originem eorum veram, ibi vos ex patre Diabolo estis. Circa primum duo facit. Primo ponit eorum culpam; secundo concludit eorum spiritualem originem, ibi vos quae vidistis apud patrem vestrum, facitis. Circa primum tria facit. Primo imponit eis culpam homicidii; secundo crimen infidelitatis; tertio aufert eis excusationis viam. Ostendit ergo eos dominus spiritualiter ex mala radice procedere, et ideo signanter arguit eos de peccato; et dimissis omnibus aliis, quibus Iudaei multipliciter irretiti erant, hoc illis tantum commemorat quod iugiter in mente habebant, scilicet peccatum homicidii, quia, ut dictum est supra, volebant eum occidere. Et ideo dicit sed quaeritis me interficere; quod est contra legem vestram; Ex. XX, 13: non occides; infra XI, 53: ab illo ergo die cogitabant interficere eum. Sed possent dicere quia occidere aliquem ex culpa non est peccatum, et ideo dominus dicit causam homicidii esse non quidem culpam Christi, nec eorum iustitiam, sed ipsorum infidelitatem; quasi dicat: quaeritis me interficere, non propter iustitiam, sed propter vestram infidelitatem, quia sermo meus non capit in vobis; Matth. XIX, 11: non omnes capiunt verbum istud, sed quibus datum est. Utitur autem dominus hoc modo loquendi primo quidem ad ostendendum sui sermonis excellentiam; quasi dicat: sermo meus superexcedit capacitatem vestram, nam ipse de spiritualibus est, vos autem intellectum carnalem habetis; et ideo ipsum non capitis; I Cor. II, 14: animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus Dei. Secundo vero propter similitudinem quamdam. Nam, ut Augustinus dicit, sic est sermo Dei infidelibus, tamquam piscibus hamus, qui non capit nisi capiatur. Et ideo dicit sermo meus non capit in vobis, idest in cor vestrum, quia non recipitur in vobis eo modo quo Petrus captus erat; supra VI, 69: domine, ad quem ibimus? Verba vitae aeternae habes. Nec tamen fit iniuria eis qui capiuntur: ad salutem quippe, non ad perniciem capit. Nam dicitur Deut. XVIII, 20 quod propheta qui loquitur ex ore domini ea quae dominus non dixit, debet interfici. Unde, ne Iudaei dicerent eum interficiendum fore, eo quod a seipso et non ex ore domini loquebatur, inducit subdens ego quae vidi apud patrem meum, loquor; quasi dicat: non potest imponi mihi quod loquor quae non audivi, quia non solum audita, sed, quod plus est, visa loquor. Alii enim prophetae locuti sunt ea quae audierunt, sed ego quae vidi haec loquor; supra c. I, 18: Deum nemo vidit unquam unigenitus filius qui est in sinu patris, ipse enarravit; I Io. I: quod vidimus et audivimus, annuntiamus vobis. Est autem hoc intelligendum de visione certissimae cognitionis, quia filius patrem cognoscit sicut ipse seipsum novit: de quo dicitur Matth. II, 27: nemo novit patrem nisi filius. Spiritualem autem eorum originem concludit, dicens et vos quae vidistis apud patrem vestrum, facitis; quasi dicat: ego ea loquor quae meae origini conveniunt; vos autem illa facitis quae sunt apud patrem vestrum, scilicet Diabolum, cuius filii erant, secundum Augustinum, non inquantum homines, sed inquantum mali erant. Ea, inquam, quae vidistis, Diabolo suggerente; Sap. c. II, 24: invidia Diaboli mors introivit in orbem terrarum. Secundum Chrysostomum, est alia littera vos quae vidistis apud patrem vestrum, facite; quasi dicat: sicut ego verbis in veritate patrem meum ostendo, ita vos ostendite operibus patrem vestrum origine, scilicet Abraham; unde dicit: facite quae apud patrem vestrum vidistis, docti per legem et prophetas.


Lectio 5

[87475] Super Io., cap. 8 l. 5 Postquam dominus ostendit Iudaeos aliquam spiritualem originem habere, hic excludit ab eis origines quas sibi praesumptuose attribuebant, et primo excludit originem, quam se traxisse dicebant ab Abraham; secundo originem, quam se putabant habere a Deo, ibi dixerunt itaque ei: nos ex fornicatione non sumus nati. Circa primum duo facit. Primo ponit opinionem Iudaeorum de eorum origine; secundo excludit eam, ibi si filii Abrahae estis opera Abrahae facite. Sciendum est autem circa primum, quia dominus dixerat eis quae vidistis apud patrem vestrum, facitis, ideo gloriantes se de carnali generatione, transferunt se ad Abraham. Unde dicunt pater noster Abraham est, quasi dicant: si spiritualem originem habemus, boni sumus, quia Abraham pater noster bonus est; Ps. CIV, 6: semen Abraham servi eius. Et, ut dicit Augustinus, nitebantur eum provocare, ut aliquid male diceret de Abraham, et esset eis occasio facere quod cogitabant, scilicet occidendi Christum. Sed dominus, consequenter cum dicit si filii Abrahae estis, opera Abrahae facite, excludit hanc ipsorum opinionem tamquam falso prolatam, et proponit primo signum debitum filiationis Abrahae; secundo ostendit, hoc signum in Iudaeis non esse, ibi nunc autem quaeritis me interficere; tertio concludit propositum, ibi vos facitis opera patris vestri. Signum quidem filiationis alicuius est quod assimiletur ei cuius filius est: sicut enim filii carnales ut plurimum parentibus carnalibus assimilantur, ita et filii spirituales (si sint vere filii) debent spirituales parentes imitari; Eph. V, 1: estote imitatores Dei, sicut filii carissimi. Et quantum ad hoc dicit si filii Abrahae estis, opera Abrahae facite; quasi dicat: hoc signum esset quod essetis filii Abrahae, si eum imitaremini; Is. LI, 2: attendite ad Abraham patrem vestrum, et ad Saram quae peperit vos. Sed dubitatur hic, quod videtur quidem eos negare esse filios Abrahae, dubitative loquens si filii Abrahae estis, quod tamen affirmavit superius, dicens: scio quod filii Abrahae estis. Ad quod dupliciter respondetur. Uno modo, secundum Augustinum, quod supra affirmavit eos esse filios Abrahae secundum carnem; hic autem negat eos filios secundum imitationem operum, et praecipue fidei. Caro ergo illorum ex ipso erat, sed vita non erat; Gal. III: qui ex fide sunt, hi reputantur in semine. Alio modo, secundum Origenem, quod utrumque referatur ad spiritualem originem. Sed ubi nos habemus: scio quod filii Abrahae estis, in Graeco habetur: scio quod semen Abrahae estis; hic vero dicit si filii Abrahae estis, opera Abrahae facite; quia Iudaei quidem, spiritualiter loquendo, semen Abrahae erant, sed non eius filii. Differentia est inter semen et filium: nam semen est quid informe, et tamen habet in seipso rationes eius cuius est semen; filius autem, transmutato semine per virtutem informativam ab agente in appositam sibi materiam a muliere, superinducto nutrimento, similitudinem generantis habet. Eodem modo et Iudaei semen quidem Abrahae erant inquantum in eis aliqua ratio eorum quae Deus in Abraham infuderat apparebat; sed quia non ad perfectionem Abrahae pervenerant, ideo filii eius non erant: et propter hoc dicit eis si filii Abrahae estis, opera Abrahae facite; idest, ad perfectam imitationem operum eius satagite. Ex hoc autem quod dicit opera Abrahae facite, videtur quod quaecumque ipse fecit, et nos facere debemus. Ergo debemus plures uxores accipere, et ad ancillam accedere, sicut Abraham fecit. Respondeo. Dicendum quod praecipuum opus Abrahae est fides, per quam iustificatus est apud Deum; Gen. XV, 6: credidit Abraham Deo, et reputatum est illi ad iustitiam. Et ideo intelligendum est opera Abrahae facite, idest, ad similitudinem Abrahae credite. Sed contra hoc est, quia fides non videtur posse dici opus, cum contra opera distinguatur; Iac. II, 26: fides sine operibus mortua est. Respondeo. Dicendum, quod fides opus dici potest, secundum illud supra VI, 29: hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem misit ille. Verum opus interius non est manifestum hominibus, sed soli Deo, secundum illud I Reg. c. XVI, 7: homines vident ea quae apparent; Deus autem intuetur cor. Inde est quod communius ea quae exterius sunt, consuevimus opera nominare. Fides ergo distinguitur non ab omnibus operibus, sed ab exterioribus tantum. Sed numquid omnia opera Abrahae debemus facere? Ad hoc dicendum, quod opus potest considerari dupliciter: vel secundum speciem operis eius, et sic omnia opera eius non sunt imitanda; vel secundum radicem eorum, et sic opera Abrahae imitanda sunt: quia quidquid fecit, ex caritate fecit. Unde dicit Augustinus, quod caelibatus Ioannis non praefertur coniugio Abrahae, cum eadem fuerit radix utriusque. Vel dicendum, quod omnia opera Abrahae imitanda sunt quantum ad signationem, quia omnia in figura contingebant illis, ut dicitur I Cor. X, 11. Consequenter cum dicit nunc autem quaeritis me interficere, ostendit, praedictum filiationis signum in eis non esse, et primo ponuntur Iudaeorum opera; secundo ostendit ea esse Abrahae operibus dissimilia, ibi hoc Abraham non fecit. Ostenduntur autem Iudaeorum prava opera esse et perversa, quia homicidae erant; unde dicit nunc autem quaeritis me interficere; Is. I, 21: quomodo facta est meretrix civitas fidelis, plena iudicii? Iustitia habitavit in ea, nunc autem homicidae. Sed hoc homicidium inaestimabile peccatum erat contra personam filii Dei. Unde quia, ut dicitur I Cor. II, 8, si cognovissent, numquam dominum gloriae crucifixissent, ideo dominus non dicit eos filium Dei quaerere interficere, sed hominem: quia etsi filius Dei dicatur passus et mortuus propter unitatem suppositi, hoc non est inquantum filius Dei, sed propter infirmitatem humanam, quia, ut dicitur II Cor. ult., 4, si crucifixus est ex infirmitate nostra, sed vivit ex virtute Dei. Et ut magis eorum homicidium exaggeret, ostendit, eos nullam mortis causam adversus eum habere; unde subdit qui veritatem locutus sum vobis, quam audivi a Deo. Ista veritas est quod dicebat se aequalem Deo; supra V, 18: quaerebant eum Iudaei interficere, quia non solum sabbatum solvebat, sed patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo. Hanc veritatem audivit a Deo inquantum ab aeterno per generationem aeternam accepit a patre eamdem naturam quam ipse habet; supra V, 26: sicut pater habet vitam in semetipso, sic dedit et filio habere vitam in semetipso. Excludit autem duas causas propter quas prophetae mandabantur occidi in lege. Primo quidem propter mendacium, Deut. XIII, 5 ubi praecipitur, quod si aliquis propheta surrexerit loquens mendacium, aut fictor somniorum, interficiatur: et hoc a se dominus excludit, dicens qui veritatem locutus sum vobis; Prov. c. VIII, 7: veritatem meditabitur guttur meum. Secundo vero si aliquis propheta locutus fuerit ex nomine falsorum deorum, vel ex nomine Dei quod ipse non praecepit, occidi debebat, ut habetur Deut. XIII, 5. Et hoc dominus excludit a se, cum dicit quam audivi a Deo. Consequenter cum dicit hoc Abraham non fecit, ostendit eorum opera dissimilia esse operibus Abrahae, quasi dicat: in hoc probatis vos non esse filios Abrahae, quia facitis opera contraria operibus eius: nam de eo legitur Eccli. XLIV, 20, quod servavit legem altissimi, et fuit in testimonio cum illo. Sed aliqui superflue obiiciunt, quod Christus ante Abraham nondum erat, et ideo Abraham hoc non fecit: non enim occidi potuisset qui non erat. Sed dicendum, quod Abraham non commendatur ex hoc quod non fecit in Christo, sed ex eo quod non fecit in simili persona, idest in his qui tunc veritatem dicebant. Vel dicendum, quod si Christus non venerat tempore Abraham in carnem, venerat tamen in mentem, secundum illud Sap. VII, 27: in animas sanctas per nationem se transfert, quem tamen Abraham non interfecit mortaliter peccando: de quo dicitur ad Hebr. VI, 6: rursum crucifigentes filium Dei, et ostentui habentes. Consequenter cum dicit vos facitis opera patris vestri, concludit propositum; quasi dicat: ex quo non facitis opera Abrahae, ergo habetis aliquem alium patrem, cuius opera facitis. Simile habetur Matth. XXIII, v. 32: vos implete mensuram patrum vestrorum. Consequenter cum dicit dixerunt itaque ei: nos ex fornicatione non sumus nati, ostendit eos non habere originem a Deo: quia enim iam ex verbis domini cognoscebant eum non de carnali generatione loqui, ideo ad spiritualem generationem se transferunt, dicentes nos ex fornicatione non sumus nati et cetera. Ubi primo eorum opinionem proponunt; secundo eam dominus excludit, ibi dixit ergo eis Iesus et cetera. In eorum autem opinione Iudaei unum negant et aliud asserunt. Negant se ex fornicatione natos: quod quidem, secundum Origenem, quasi improperando, Christo proponunt, latenter designantes, ipsum ex adulterio productum fore; quasi dicant nos ex fornicatione non sumus nati, sicut tu. Sed melius potest dici, quod sponsus animae spiritualiter Deus est, Oseae II, 19: sponsabo te mihi. Sicut autem fornicatur sponsa cum praeter sponsum suum carnalem, alium virum admittit; ita, in Scripturis, Iudaea fornicari dicebatur quando Deum verum deserens, idolis adhaerebat; Oseae I, 2: fornicans fornicabitur terra a domino. Dicunt ergo Iudaei nos ex fornicatione non sumus nati; quasi dicant: si aliquando mater nostra synagoga a Deo recedens fornicata est cum idolis, nos tamen non recessimus, nec cum idolis fornicati sumus; Ps. XLIII, 18: nec obliti sumus te, et inique non egimus in testamento tuo, et non recessit retro cor nostrum; Is. LVII, 3: ascendite huc, filii fornicatricis, semen adulteri et fornicariae. Affirmant autem se esse filios Dei: quod videbatur sequi ex quo non credebant se natos ex fornicatione; unde dicunt unum patrem habemus Deum; Mal. II, 10: nonne unus est pater omnium nostrum? Ier. III: patrem vocabis me. Consequenter cum dicit dixit ergo eis Iesus etc., confutatur eorum opinio a domino, et primo proponit divinae filiationis signum; secundo assignat rationem signi, ibi ego enim a Deo veni etc.; tertio ostendit eos a praedicto signo deficere, ibi quare loquelam meam non cognoscitis? Sciendum est autem circa primum, quod supra signum carnalis filiationis dixit esse opera exteriora, quae homines exterius operantur; hic autem signum filiationis divinae ponit interiorem affectionem. Nam filii Dei efficimur per communicationem spiritus sancti; Rom. VIII, 15: non accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed spiritum adoptionis. Spiritus autem sanctus causa est amoris Dei, quia caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis: Rom. V, 5. Signum ergo speciale divinae filiationis est dilectio; Eph. V, 1: estote imitatores Dei sicut filii carissimi, et ambulate in dilectione. Et ideo dicit si Deus pater vester esset, diligeretis utique me; Ps. c. XXIV, 21: innocentes et recti, qui sunt filii Dei, adhaeserunt mihi. Rationem autem signi assignat, dicens ego enim ex Deo processi et veni, et primo ponit veritatem; secundo excludit errorem, ibi neque enim a meipso veni. Veritas autem, quam proponit, est quod a Deo processit et venit. Sed sciendum est, quod omnis amicitia in coniunctione fundatur; unde et fratres se diligunt inquantum ex eisdem parentibus principium sumunt. Dicit ergo dominus: vos dicitis quod filii Dei estis; sed si hoc esset, diligeretis me, quia a Deo processi et veni. Qui ergo non me diligit, non est filius Dei. Processi, inquam, a Deo, ut unigenitus ab aeterno, de substantia patris; Ps. CIX, 3: ante Luciferum genui te; supra I: in principio erat verbum. Veni autem, ut verbum caro factum et missus a Deo per incarnationem; infra XVI, 28: exivi a patre, ut verbum ab aeterno, et veni in mundum, ut caro, factum in tempore. Errorem autem excludit cum dicit neque enim a meipso veni: et primo excludit errorem Sabellii, qui Christum non ab alio originem habuisse dicit, sed idem esse patrem et filium in persona finxit. Et quantum ad hoc dicit neque enim a meipso veni; idest, secundum Hilarium, ego veni non a meipso existens, sed quasi ab alio missus, scilicet a patre, unde subdit sed ille me misit; Gal. IV, 4: misit Deus filium suum natum ex muliere, factum sub lege. Secundo vero errorem Iudaeorum, qui dicebant Christum non esse missum a Deo, sed falsum prophetam: de quibus dicitur: non mittebam eos, sed ipsi currebant. Et quantum ad hoc dicit, secundum Origenem, neque enim a meipso veni, sed ille me misit. Hunc petebat Moyses: obsecro, domine, mitte quem missurus es. Ostendit autem eos ab hoc signo deficere, cum dicit quare loquelam meam non cognoscitis? Nam, sicut dictum est supra dilectio Christi est signum filiationis divinae: isti autem Christum non diligebant: unde manifestum est eos ab hoc signo deficere. Quod autem non diligunt, manifestant per effectum: nam effectus dilectionis alicuius est quod diligens libenter audit verba dilecti. Unde Cant. II, 14: sonet vox tua in auribus meis; vox enim tua dulcis. Et Cant. ult., 13: fac me audire vocem tuam: amici auscultant te. Quia ergo isti Christum non diligebant, durum videbatur eis etiam vocem eius audire; supra VI, 61: durus est hic sermo: quis potest eum audire? Sap. II, 15: gravis est nobis etiam ad videndum. Contingit autem quod aliquis non libenter audit verba alicuius, quia ea examinare non potest nec per consequens cognoscere, et ideo eis contradicunt; Iob VI, 29: respondete, obsecro, absque contentione (...) et non invenietis in lingua mea iniquitatem. Et ideo dicit quare loquelam meam non cognoscitis? Dicentes et interrogantes: quid est hoc quod dixit: quo ego vado vos non potestis venire? Et hoc ideo, inquam, non cognoscitis, quia non potestis audire sermonem meum; idest, ita durum cor habetis ad me, quod nec sermonem meum audire vultis.


Lectio 6

[87476] Super Io., cap. 8 l. 6 Postquam dominus Iudaeos ostendit originem aliquam spiritualem habere et exclusit ab eis originem praesumptam, hic astruit veram, ascribens eis paternitatem Diaboli, et primo proponit intentum; secundo rationem eis assignat, ibi et desideria patris vestri vultis facere; tertio positam rationem manifestat, ibi ille homicida erat ab initio. Dicit ergo vos facitis opera Diaboli, ergo vos ex patre Diabolo estis, scilicet per imitationem; Ez. XVI, 3: pater tuus Amorrhaeus, et mater tua Cethaea. Cavenda est hic haeresis Manichaeorum, qui dicunt esse quamdam naturam mali, et gentem quamdam tenebrarum cum principibus suis, a qua corruptibilia omnia originem trahunt; et secundum hoc omnes homines secundum carnem ex Diabolo processisse. Ponebant autem quasdam animas ad bonam creationem pertinere, et quasdam ad malam; unde dicebant hoc dictum a domino vos ex patre Diabolo estis, quia ab eo secundum carnem processistis, et animae vestrae sunt de mala creatione. Sed, ut Origenes dicit, introducere duas naturas propter differentiam boni et mali, simile videtur ei qui diceret alteram esse oculi videntis substantiam, alteram caligantis vel se avertentis. Quemadmodum enim oculi sani et lippi non differunt substantia, sed quaedam contingit causa deficiens, scilicet quae facit eum caligare; ita eadem est substantia et natura rei, sive sit bona, seu habeat in se defectum, quod est peccatum voluntatis. Non ergo Iudaei ut mali, dicuntur filii Diaboli natura, sed imitatione. Consequenter cum dicit et desideria patris vestri vultis facere, rationem assignatam exponit; quasi dicat: non estis filii Diaboli tamquam ab eo creati, et in esse producti sed quia eum imitantes, desideria patris vestri vultis facere, quae quidem mala sunt: nam sicut ille invidit homini, et occidit, Sap. II, 24: invidia Diaboli mors intravit in orbem terrarum, ita et vos mihi invidentes, quaeritis me interficere hominem, qui veritatem locutus sum vobis. Consequenter cum dicit ille homicida erat ab initio, positam rationem manifestat, et primo ponit Diaboli quam imitantur conditionem; secundo ostendit eos esse imitatores conditionis illius, ibi ego autem si veritatem dico, non creditis mihi. Sciendum est circa primum, quod in Diabolo duplex peccatum maxime pollet: scilicet peccatum superbiae ad Deum, et invidiae ad hominem, quem occidit. Sed ex peccato invidiae ad hominem quo infert nocumenta hominibus, cognoscitur a nobis peccatum superbiae et ideo primo ponit peccatum Daemonis contra hominem; secundo peccatum eius contra Deum, ibi et in veritate non stetit. Peccatum autem invidiae contra hominem est quod occidit eum; unde dicit: ille, scilicet Diabolus, homicida erat ab initio. Ubi sciendum est quod non ferro accinctus Diabolus occidit hominem, sed mala persuasione; Sap. II, 24: invidia Diaboli mors introivit in orbem terrarum. Et primo quidem introivit mors peccati, Ps. XXXIII, 22: mors peccatorum pessima, deinde vero mors corporalis, Rom. V, 12: per unum hominem peccatum intravit, et per peccatum mors. Et, ut dicit Augustinus, noli putare te non esse homicidam, quando fratri tuo mala persuades. Attendendum est autem, secundum Origenem, quod ille homicida dicitur non propter aliquem singulariter tantum, sed pro toto genere, quod peremit in Adam, in quo cuncti moriuntur, ut dicitur I ad Cor. XV, 22. Unde antonomastice homicida dicitur; et hoc ab initio, ex quo scilicet fuit homo, qui occidi poterat, ex quo potuit fieri homicidium: non enim posset occidi homo, nisi prius homo fieret. Consequenter cum dicit et in veritate non stetit, ponit peccatum Daemonis contra Deum, quod consistit in hoc quod avertit se a veritate, quae Deus est, et primo ostendit eum a veritate aversum; secundo ostendit eum veritati contrarium, ibi dum loquitur mendacium, ex propriis loquitur. Circa primum duo facit. Primo ostendit eum a veritate aversum; secundo manifestat quod dixit, ibi quia veritas in eo non est. Dicit ergo et in veritate non stetit. Unde sciendum est, quod duplex est veritas: scilicet vocis et operis. Veritas quidem vocis est qua quis profert ore quod gerit corde, et est in rerum natura; Eph. IV, 25: deponentes mendacium, loquimini veritatem unusquisque cum proximo suo; Ps. XIV, 3: qui loquitur veritatem cum proximo suo, qui non egit dolum in lingua sua. Veritas iustitiae, quando scilicet quis agit quod convenit sibi secundum ordinem suae naturae: de qua supra III, 21, dicit: qui fecerit veritatem, veniet ad lucem, ut manifestentur opera eius, quia in Deo sunt facta. De hac ergo veritate dominus loquens dicit et in veritate, scilicet iustitiae, non stetit, quia deseruit ordinem suae naturae, qui erat ut Deo subiiceretur, et per eumdem beatitudinem suam et naturalis desiderii complementum consequeretur. Unde dum hoc per se consequi voluit, a veritate cecidit. Hoc autem quod dicit in veritate non stetit, potest dupliciter intelligi: vel quod numquam in veritate steterit; vel quod aliquando steterit, sed in ea non permansit. Sed hoc quod numquam fuerit in veritate iustitiae, potest habere duplicem sensum. Unum quidem secundum Manichaeos, qui dicunt Diabolum naturaliter malum esse: ex quo sequitur quod semper malus fuerit. Nam quod inest naturaliter, semper inest. Sed hoc est haereticum, quia in Ps. CXLV, 6, dicitur, quod Deus fecit caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt. Ergo omne ens est a Deo; omne autem quod est a Deo, inquantum est, bonum est. Et ideo alii dixerunt, quod Daemon ex sui natura bonus est a Deo creatus, sed in primo instanti factus est malus per liberum arbitrium. Et differunt isti a Manichaeis: quia illi dicunt Daemones semper fuisse malos, et naturaliter; isti vero semper malos, sed per liberum arbitrium. Sed posset alicui videri quod quia Angelus non est malus per naturam, sed per peccatum propriae voluntatis, peccatum autem est actus quidam, potuit fieri ut Angelus in principio actus fuerit bonus, sed in termino actus mali fuerit malus effectus. Manifestum est autem quod actus peccati in Daemone est creatione posterior, terminus autem creationis est ipsum esse Angeli: terminus vero operationis peccati est quod sint mali. Et sic ex hac ratione volunt quod impossibile sit quod in primo instanti quo Angelus esse coepit, fuerit malus. Sed haec ratio non videtur sufficiens, habet enim locum in motibus temporalibus tantum, qui successive aguntur, non autem in motibus instantaneis. Nam in motibus successivis aliud est instans in quo incipit actio, et aliud in quo terminatur: sicut si motus localis sequitur ad alterationem, non potest in eodem instanti terminari motus localis et alteratio. Sed in mutationibus instantaneis, simul et in eodem instanti potest esse terminus primae et secundae mutationis; sicut in eodem instanti quo illuminatur luna a sole, illuminatur aer a luna. Manifestum est autem quod creatio est instantanea, et similiter motus liberi arbitrii in Angelis, cum non indigerent collatione et discursu rationis; unde nihil prohibet simul et in eodem instanti esse terminum creationis, in quo fuit bonus, et iterum terminum liberi arbitrii, in quo fuit malus. Et hoc aliqui concedunt; sed dicunt hoc non fuisse, licet esse potuerit: et hoc propter auctoritatem Scripturae. Dicitur enim sub figura regis Babylonis de Diabolo, Is. XIV, 12: quomodo cecidisti, Lucifer, qui mane oriebaris? Ez. XXVIII, 13, dicitur sub persona regis Tyri: in deliciis Paradisi Dei fuisti. Et ideo dicunt, quod non fuit in principio suae creationis malus, sed quandoque bonus fuit, et per liberum arbitrium cecidit. Sed dicendum est, quod in primo instanti suae creationis non potuit esse malus. Cuius ratio est, quia nullus actus habet rationem peccati, nisi inquantum est praeter rationem naturae agentis voluntarii. In quolibet autem ordine actuum prius est actus naturalis; sicut in intelligendo, primo intelliguntur prima principia, et per ipsa intelliguntur alia, et, in volendo similiter, primo volumus ultimam perfectionem et ultimum finem, cuius appetitus naturaliter nobis inest, et propter ipsum appetimus alia. Quod autem secundum naturam fit, non est peccatum. Impossibile est ergo quod primus actus Diaboli fuerit malus. Fuit ergo Diabolus in aliquo instanti bonus, sed in veritate non stetit, idest, non permansit. Ad illud autem quod dicitur I Io. III, 8: Diabolus ab initio peccavit, dicendum, quod ab initio quidem peccavit; quia ex quo incepit peccare, numquam desiit. Consequenter cum dicit quia non est veritas in eo, manifestat quod dixit. Quae quidem manifestatio intelligitur dupliciter. Uno quidem modo, secundum Origenem, ut sit manifestatio communis per specialem, sicut si vellem manifestare quod Socrates est animal per hoc quod est homo. Quasi dicat in veritate non stetit, sed cecidit; et hoc quia non est veritas in eo. Est autem duplex gradus non stantium in veritate. Aliqui enim in veritate non stant, quia non firmantur in ea, sed dubitant Ps. LXXII, 2: mei autem pene moti sunt pedes, pene effusi gressus mei. Aliqui autem quia totaliter a veritate resiliunt. Et sic Diabolus in veritate non stetit, sed ab ea recessit per aversionem. Sed numquid nulla veritas est in eo? Et quidem si nulla veritas sit, neque semetipsum intelliget, neque aliquid, cum intellectus non sit nisi verorum: quod est inconveniens. Dicendum est ergo, in Daemonibus esse aliquam veritatem, sicut aliquod verum. Nullum enim malum totaliter corrumpit bonum, cum ad minus, subiectum in quo malum est, sit bonum. Ideo Dyonisius dicit, quod in Daemonibus manent integra naturalia bona. Sic igitur aliqua veritas est in eis, sed non completiva, a qua aversi sunt, scilicet a Deo, qui est veritas et sapientia completiva. Secundo vero modo manifestatio ista est per signum, ut Augustinus dicit. Quia videtur quod potius debuisset contrarium dici. Ideo scilicet veritas non est in eo, quia in veritate non stetit. Sed sicut causa aliquando manifestatur per effectum, ita dominus voluit ostendere quod in veritate non stetit per hoc quod veritas non est in eo: esset enim in eo, si in veritate stetisset. Similis modus loquendi habetur in Ps. XVI, 6: ego clamavi quoniam exaudisti; quasi, ex hoc apparet quod clamavit, quia fuit exauditus. Consequenter cum dicit cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur, ostendit quod Diabolus est contrarius veritati, et primo ponit intentum; secundo manifestat propositum, ibi quia mendax est, et pater eius. Veritati autem contrarium est falsum et mendacium; Diabolus autem est veritati contrarius, quia loquitur mendacium: et ideo dicit dum loquitur, mendacium loquitur. Ubi sciendum est, quod quicumque praeter Deum loquitur ex propriis, mendacium loquitur quamvis non quicumque mendacium loquitur, ex propriis loquatur. Solus autem Deus loquendo ex propriis, loquitur veritatem. Veritas enim est illuminatio intellectus; Deus autem est ipsum lumen, et ab ipso omnes illuminantur, supra I, 9: erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum: unde et est ipsa veritas, et alii non loquuntur veritatem nisi inquantum ab ipso illuminantur. Unde, sicut Ambrosius dicit, omne verum a quocumque dicatur, a spiritu sancto est. Sic ergo Diabolus cum loquitur ex propriis, loquitur mendacium; homo etiam, cum ex propriis loquitur, mendacium loquitur; sed cum a Deo loquitur, tunc loquitur veritatem; Rom. III, 4: est autem Deus verax, omnis autem homo mendax, quantum est in se. Sed non omnis homo qui loquitur mendacium, loquitur ex propriis, quia quandoque hoc ab alio accipit: non quidem a Deo, qui est verax, sed ab eo qui in veritate non stetit et primo mendacium adinvenit. Et ideo ipse singulariter cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur; III Reg. ult., 22: egrediar, et ero spiritus mendax in ore omnium prophetarum eius; Is. XIX, 14: dominus immiscuit, idest miscere permisit in medio eius spiritum erroris. Propositum autem manifestat cum dicit quia mendax est, et pater eius. Quod quidem Manichaei male intelligentes, ponebant Daemonum generationes, putantes Diabolum patrem habere. Unde dicebant, quod Diabolus mendax est, et pater eius, idest Diabolus. Quod quidem non sic est intelligendum. Nam dominus dixit, quod Diabolus est mendax, et pater eius, idest mendacii: non enim omnis qui mentitur, pater est sui mendacii. Nam, ut Augustinus dicit, si ab alio mendacium accepisti, et dixisti; tu quidem mentitus es, sed pater mendacii non es. Diabolus vero, quia aliunde non accepit mendacium, quo tamquam veneno hominem occideret, pater mendacii est, sicut Deus pater est veritatis. Diabolus enim primo mendacium invenit, cum scilicet mulieri mentitus est: nequaquam moriemini, Gen. III, 4. Quod qualiter verum fuerit, rei eventus postmodum comprobavit. Sciendum est autem, quod haec verba ab illo loco vos ex patre Diabolo estis, in libro de quaestionibus novi et veteris testamenti exponuntur de Cain, hoc modo: secundum quod ille dicitur Diabolus qui facit opera Diaboli, et vos eum imitamini. Cain homicida erat ab initio, ex quo scilicet Abel fratrem suum occidit, et in veritate non stetit, quia veritas non est in eo. Et hoc apparet, quia cum dominus quaereret ab eo (Gen. IV, 9): ubi est Abel frater tuus? Respondit dicens: nescio, domine; numquid custos fratris mei sum ego? Unde ipse mendax est et pater eius, scilicet Diabolus, qui est pater eius impressione. Prima tamen expositio melior est.


Lectio 7

[87477] Super Io., cap. 8 l. 7 Postquam posuit diabolicam conditionem, hic consequenter ostendit Iudaeos esse diabolicae conditionis imitatores. Duas autem malitiae conditiones dominus Diabolo ascripsit, homicidium scilicet et mendacium. Sed de homicidio quidem, in quo isti Diabolum imitabantur, reprehendit eos; supra eodem: nunc autem quaeritis me interficere, hominem, qui veritatem vobis locutus sum, quam audivi a Deo. Et ideo, hoc praetermisso, redarguit eos de aversione eorum a veritate, et primo ostendit eos esse aversos a veritate; secundo causam quam allegare poterant, excludit, ibi quis ex vobis arguet me de peccato? Tertio veram causam aversionis concludit, ibi si veritatem dico, quare non creditis mihi? Dicit ergo primo: dictum est, quod Diabolus mendax est, et pater eius, quem quidem vos imitamini, quia veritati non vultis adhaerere. Unde dicit ego autem si veritatem dico vobis, non creditis mihi. Lc. XXII, 67: si autem dixero, non credetis mihi; supra III, 12: quomodo si dixero vobis caelestia, credetis? Unde et Is. LIII, 1, conqueritur dicens: domine, quis credidit auditui nostro? Causa autem suae infidelitatis, quam poterant Iudaei allegare est peccatum in Christo; nam peccatori etiam in veritate non de facili creditur. Unde Ps. XLIX, 16: peccatori autem dixit Deus: quare tu enarras iustitias meas? Poterant ergo dicere: non credimus, quia peccator es. Et ideo hanc causam excludit, dicens quis ex vobis arguit me de peccato? Quasi dicat: non habetis iustam causam quare mihi veritatem dicenti non creditis, cum in me nullum peccatum inveniri possit; I Petr. II, 22: qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius. Secundum Gregorium, pensanda est Dei mansuetudo, qui non dedignatur ex ratione ostendere se peccatorem non esse, qui ex virtute divinitatis poterat peccatores iustificare; Iob XXXI, 13: si contempsi subire iudicium meum cum servo meo et ancilla mea, cum disceptarent adversum me. Admiranda est etiam Christi singularis puritatis excellentia, quia, ut Chrysostomus dicit, hoc nullus hominum fiducialiter potuit dicere quis ex vobis arguet me de peccato? Nisi solus Deus noster, qui peccatum non fecit; Prov. XX, 9: quis potest dicere: mundum est cor meum, purus sum a peccato? Quasi dicat, nullus nisi solus Deus. Et in Ps. XIII, v. 3: omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt: non est qui faciat bonum, non est usque ad unum, idest Christum. Veram autem causam aversionis concludit, dicens si veritatem dico, quare non creditis mihi? Et primo ponit eam; secundo Iudaeorum contradictionem excludit, ibi responderunt ergo Iudaei et cetera. Circa primum tria facit. Primo ponit quaestionem; secundo assumit rationabilem propositionem; tertio infert intentam conclusionem. Dicit ergo primo: ex quo ergo non potestis dicere, quod ideo non creditis mihi quia peccator sum, nunc restat quaerere quare si veritatem dico, non creditis mihi, ex quo non sum peccator; quasi dicat: si me, quem exosum habetis, non potestis arguere de peccato, manifestum est quoniam propter veritatem me odio habetis, quoniam dico me filium Dei; Prov. XVIII, 2: non recipit stultus verba prudentiae, nisi ea dixerit quae versantur in corde eius. Rationabilem autem propositionem et veram assumit, dicens qui ex Deo est, verba Dei audit. Ut enim dicitur Eccli. c. XIII, 19, omne animal diligit sibi simile, quicumque ergo est ex Deo, inquantum huiusmodi, similitudinem habet horum quae sunt Dei, et eis inhaeret. Unde qui ex Deo est, verba Dei libenter audit; infra XVIII, 37: omnis qui est ex veritate, audit meam vocem. Praecipue autem verbum Dei libenter audiri debet ab his qui ex Deo sunt, cum ipsum sit semen per quod in filios Dei generamur; infra X, 35: illos dixit deos ad quos sermo Dei factus est. Et ideo ex hoc intentam conclusionem infert, dicens propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis; quasi dicat: non ergo peccatum meum est causa incredulitatis vestrae, sed malitia vestra; Eccli. VI, v. 21: quam aspera est nimium indoctis hominibus sapientia. Et, ut dicit Augustinus, ex Deo quidem sunt secundum naturam, sed ex Deo non sunt vitio et prava affectione: nam eis hoc verbum dictum est qui non solum peccato vitiosi erant, hoc enim commune omnibus erat, sed etiam praecogniti quod non fuerant credituri ea fide qua possent a peccatorum obligatione liberari. Notandum est autem, quod triplex est gradus male affectorum, ut dicit Gregorius. Nam quidam sunt qui praecepta Dei nec aure corporis, idest exteriori auditu, dignantur audire: de quibus dicitur in Ps. LVII, 5: sicut aspidis surdae, obturantis aures suas. Quidam vero sunt qui haec quidem corporis aure percipiunt, sed nullo ea mentis desiderio complectuntur, non habentes voluntatem implendi: Ez. XXXIII, 31: audiunt sermones, et non faciunt eos. Quidam autem sunt qui libenter verba Dei suscipiunt, ita ut etiam in fletibus compungantur; sed post lacrymarum tempus, vel tribulationibus oppressi, aut allecti deliciis, ad iniquitatem redeunt; cuius exemplum habetur Matth. XIII, 18 ss., et Lc. VIII, 11 ss., de verbo a sollicitudinibus suffocato. Ez. III, 7: domus Israel nolunt audire te, quia nolunt audire me. Est ergo signum quod homo sit a Deo, si libenter audit verba Dei, sed qui recusant audire affectu vel effectu, ex Deo non sunt. Hic excludit Iudaicam contradictionem, et primo ponit Evangelista Iudaeorum contradictionem; secundo domini exclusionem, ibi respondit Iesus: ego Daemonium non habeo. Duo autem imponunt Iudaei Christo in eorum contradictione. Primo quidem quod sit Samaritanus, cum dicunt nonne bene dicimus nos, quia Samaritanus es? Secundo vero quod Daemonium habeat; unde subdunt et Daemonium habes. In hoc autem quod dicunt nonne bene dicimus nos? Datur intelligi quod hoc verbum frequenter domino improperabant. Et quidem de secundo quod sit daemoniacus, legimus Matth. IX, 34; et XII, 24, cum dicebant: in Beelzebub principe Daemoniorum eiicit Daemones. Sed quod dixerunt eum Samaritanum, nusquam nisi hic in Evangelio invenitur, licet forte hoc multoties dixerunt: multa enim dicta et facta sunt erga Iesum et a Iesu quae non sunt scripta in Evangeliis, ut dicitur infra XX, 25. Duplex autem causa assignari potest quare Iudaei hoc Christo dicebant. Una quidem, quia Samaritani gens odiosa erat pro populo Israelitico, eo quod decem tribubus in captivitatem ductis, terram eorum possidebant; supra IV, 9: non enim coutuntur Iudaei Samaritanis. Quia ergo Christus Iudaeos arguens, credebatur a Iudaeis quod hoc ex odio faceret, ideo eum Samaritanum et quasi adversarium reputabant et cetera. Alia ratio, quia Samaritani partim quidem servabant ritus Iudaicos, partim vero non. Videntes ergo Iudaei Christum in aliquo legem servantem, et in aliquo dissolventem, utpote sabbatum, vocabant eum Samaritanum. Similiter autem duplici de causa dicebant eum Daemonium habere. Una quidem, quia miracula quae faciebat, et cogitationes eorum quas revelabat, non attribuebant virtuti divinae in Christo; sed arte Daemonum ipsum ea facere suspicabantur. Unde dicebant: in Beelzebub principe Daemoniorum eiicit Daemones. Alia vero ratio est propter eius sermones transcendentes capacitatem humanam, dicens, Deum patrem suum esse, et descendisse de caelo et cetera. Consuetudo autem rudium est, quod cum talia audiunt, diabolica reputant: et sic isti credebant quod Christus quasi Daemonio plenus loqueretur; infra X, 20: alii dicebant: Daemonium habet, et insanit; quid eum auditis? Dicunt autem haec verba, ut arguant de peccato, contra illud quod dixerat: quis ex vobis arguet me de peccato? Consequenter cum dicit respondit Iesus: ego Daemonium non habeo, repellit dominus Iudaeorum contradictionem. Duo autem imposuerant Christo: scilicet quod Samaritanus esset, et quod Daemonium haberet. Et de primo quidem dominus non se excusat; et hoc duplici de causa. Una quidem, secundum Origenem, quia Iudaei semper volebant se a gentilibus separare. Iam autem venerat tempus quo removenda erat distinctio gentilium et Iudaeorum, et omnes ad viam salutis revocandi: et ideo dominus, ut ostendat se venisse pro salute omnium ut, magis quam Paulus, omnia factus, omnes nanciscatur, I Cor. IX, ideo non negavit se esse Samaritanum. Alia ratio est, quia Samaritanus interpretatur custos: et quia ipse praecipue custos noster est, secundum illud Ps. CXX, 4: ecce non dormitabit neque dormiet qui custodit Israel: ideo se Samaritanum esse non negavit. Negat autem se Daemonium habere, dicens ego Daemonium non habeo, et primo quidem repellit illatam iniuriam; secundo arguit iniuriantium pertinaciam, ibi et vos inhonorastis me. Circa primum duo facit. Primo repellit illatam iniuriam; secundo manifestat hoc per oppositum, ibi sed honorifico patrem meum. Notandum est autem circa primum, quod dominus Iudaeos corrigendo, frequenter eis dure locutus est: vae vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae: et multa quae leguntur in Evangeliis. Sed non invenitur, quod dominus Iudaeis sibi dura verba vel facta inferentibus, iniuriose vel dure locutus fuerit; sed, ut dicit Gregorius, iniuriam suscipiens Deus, non contumeliosa verba respondet, sed simpliciter dicit ego Daemonium non habeo. Ex qua re quid nobis innuitur, nisi ut eo tempore quo a proximis ex falsitate contumelias accipimus, etiam eorum verba mala taceamus, ne ministerium iustae correctionis in arma vertatur furoris? Et quod quae ad Deum pertinent, vindicare debemus; quae vero ad nos, despicere. Hoc autem verbum, scilicet ego Daemonium non habeo, solus Christus dicere potest, ut Origenes dicit: nam ille nihil quod Daemonis est, leve videlicet, aut grave, in se habet; unde infra XIV, 30: venit princeps huius mundi, et in me non habet quidquam; II Cor. VI, 15: quae conventio Christi ad Belial? Manifestat autem hoc quod dixit, per oppositum dicens sed honorifico patrem meum. Diabolus enim honori Dei resistit: qui ergo quaerit Dei honorem, alienus est a Diabolo. Christus ergo qui honorificat patrem suum, scilicet Deum, Daemonium non habet. Est autem proprium Christo et singulare quod honorificet patrem suum, ut dicitur Mal. I, 6: filius honorificat patrem. Christus autem singulariter est Dei filius. Consequenter cum dicit et vos inhonorastis me, arguit iniuriantium pertinaciam, et primo arguit iniuriantes; secundo excludit causam inopinatam arguitionis; tertio praedicit eis debitam damnationem. Dicit ergo primo: ego honorifico patrem meum, et vos inhonorastis me; quasi dicat: ego facio quod debeo; vos facitis quod non debetis; immo in hoc quod inhonorastis me, inhonoratis patrem meum; supra V, 23: qui non honorificat filium, non honorificat patrem, qui misit illum. Sed quia possent dicere: nimis durus es, nimis de gloria tua curas, sic nos arguens; ideo hoc excludens, subdit loquens inquantum est homo, ego gloriam meam non quaero. Solus enim Deus est qui potest gloriam suam absque culpa quaerere; alii autem non nisi in Deo; II Cor. X, 17: qui gloriatur, in domino glorietur; infra (hoc cap.): si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est. Sed numquid Christus inquantum homo non habet gloriam? Immo magnam per omnem modum: quia licet ipse eam non quaerat, est tamen qui quaerat, scilicet pater. Nam dicitur in Ps. VIII, 7: gloria et honore coronasti eum, scilicet Christum hominem. Et alibi, XX, 6: gloriam et magnum decorem imposuisti super eum. Et non solum gloriam meam quaeret in operantibus vivas veritatis causas, sed et puniet et condemnabit contradicentes gloriae meae; unde subdit et iudicet. Sed contra; supra V, 22, dicitur: pater non iudicat quemquam; sed omne iudicium dedit filio. Respondeo. Pater non iudicat quemquam seorsum a filio: quia etiam hoc iudicium quod faciet de eo quod iniuriamini mihi per filium faciet. Vel dicendum, quod iudicium quandoque pro condemnatione accipitur; et hoc iudicium pater dedit filio, quia ipse solus apparebit in forma visibili in iudicium, ut dictum est supra. Quandoque accipitur pro discretione; et de hoc loquitur hic. Unde dicit in Ps. XLII, 1: iudica me, Deus, et discerne causam meam; quasi dicat: est pater qui gloriam meam a vestra discernet. Vos enim, pro saeculo gloriari, discernit, et gloriam filii sui, quem unxit prae participibus suis, et qui sine peccato est; vos vero homines cum peccato.


Lectio 8

[87478] Super Io., cap. 8 l. 8 Supra dominus duo promiserat eum sequentibus: scilicet liberationem a tenebris, et adeptionem vitae, dicens: qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae. Et de primo quidem dictum est supra; nunc autem agitur de secundo, scilicet de adeptione vitae per Christum, et primo proponit veritatem; secundo repellit Iudaeorum contradictionem, ibi dixerunt ergo Iudaei: nunc cognovimus et cetera. Sciendum est autem, quod quamvis Christus lacessitus esset iniuriis et opprobriis, non tamen destitit a doctrina; sed postquam habere Daemonium dictus est, praedicationis suae beneficia largius impendit, dicens amen, amen dico vobis et cetera. In quo datur nobis exemplum, quod cum malorum perversitas crescit, et per opprobria hominum conculcantur qui convertuntur, non solum praedicatio frangi non debet, sed etiam augeri; Ez. II, 6: tu ergo, fili hominis, ne timeas eos, neque sermones eorum metuas; II Tim. IX: laboro usque ad vincula quasi male operans; sed verbum Dei non est alligatum. Duo autem facit dominus in his verbis. Unum quidem est quod requirit, aliud quod promittit. Requirit quidem sermonis sui observationem; unde dicit si quis sermonem meum servaverit. Nam sermo Christi veritas est; ideo debemus ipsum servare, primo quidem per fidem, et iugem meditationem; Prov. IV, 6: serva eam et servabit te; secundo vero per operis impletionem; infra XIV, 21: qui habet mandata mea, et servat ea, ille est qui diligit me. Promittit autem mortis liberationem; unde dicit mortem non videbit in aeternum, idest non experietur; Eccli. XXIV, 30: qui operantur in me, scilicet in divina sapientia, non peccabunt; et qui elucidant me, vitam aeternam habebunt. Et congrue tali merito debetur tale praemium. Nam vita aeterna praecipue in divina visione consistit; infra XVII, 3: haec est vita aeterna ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Iesum Christum. Huius autem visionis quoddam seminarium et principium in nobis fit per verbum Christi; Lc. VIII, 11: semen est verbum Dei. Sicut ergo ille qui servat semen alicuius plantae vel arboris ne corrumpatur, pervenit ad perceptionem fructus; ita qui servat verbum Dei; pervenit ad vitam aeternam; Lev. XVIII, v. 5: quae fecerit homo, vivet in eis. Consequenter cum dicit dixerunt ergo Iudaei etc., ponitur contradictionis Iudaeorum confutatio. Contradicunt autem Christo tripliciter. Primo quidem falsitatis arguendo; secundo irridendo, ibi dixerunt ergo Iudaei ad eum: quinquaginta annos nondum habes, et Abraham vidisti? Tertio persequendo, ibi tulerunt ergo lapides, ut iacerent in eum. Circa primum duo faciunt. Primo conantur eum redarguere praesumptionis; secundo ad quaedam eorum quae dicta sunt Christus respondet, ibi si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est. Circa primum tria faciunt. Primo irrogant improperium; secundo proponunt factum, ibi Abraham mortuus est etc.; tertio interrogant, ibi numquid tu maior es patre nostro Abraham? Irrogaverunt autem improperium mendacii, cum dicunt nunc cognovimus quia Daemonium habes. Et hoc ideo dixerunt, quia notum est apud Iudaeos quod adinventor peccatorum est Diabolus, et praecipue mendacii, secundum illud Reg. ult., 22, egrediar, et ero spiritus mendax in ore omnium prophetarum eius. Quia autem videbatur eis hoc quod dominus dixit, scilicet si quis sermonem meum servaverit, mortem non videbit in aeternum, apertum mendacium esse, nam ipsi tamquam carnales intelligebant de morte corporali, quod de spirituali et aeterna morte dixerat, et praecipue, quia contrariatur auctoritati sacrae Scripturae, Ps. LXXXVIII, 49: quis est homo qui vivit, et non videbit mortem, eruet animam suam de manu Inferi? Ideo dicunt ei Daemonium habes, quasi dicant: ex instinctu Daemonis mendacium loqueris. Et ut convincant eum de mendacio, duo faciunt. Primo quidem proponunt mortem antiquorum; secundo vero repetunt verba Christi, ibi et tu dicis et cetera. Dicunt ergo: vere falsum est quod loqueris: si quis sermonem tuum etc., nam Abraham, homo, mortuus est, ut patet Gen. c. XXV. Similiter et prophetae mortui sunt; II Reg. XIV, 14: omnes morimur, et quasi aquae dilabimur in terram, quae non revertuntur. Et quidem licet mortui sint corporaliter, non tamen mortui sunt spiritualiter; Matth. XXII, 32, dicit dominus: ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Iacob. Postea sequitur: non est Deus mortuorum, sed vivorum. Mortui ergo sunt corpore, sed vivunt spiritu, quia sermonem Dei servaverunt, et vixerunt ex fide. Et de ea morte dominus intelligebat, non de corporali. Verbum autem Christi repetunt cum subdunt et tu dicis: si quis sermonem meum servaverit, non gustabit mortem in aeternum. Velut incauti et maligni auditores, dominicum sermonem confundentes, non repetunt eadem verba. Nam dominus dixit mortem non videbit ipsi vero protulerunt mortem non gustabit. Sed quantum ad eorum intentionem idem est: quia per utrumque ipsi intelligunt, quod mortem, scilicet corporalem, non experietur in aeternum. Sed quantum ad verum intellectum differt, ut Origenes dicit, inter mortem gustare et videre: nam videre mortem est eam perfecte experiri; gustare autem est aliquem mortis gustum seu participationem habere. Sicut autem est plus ad poenam videre mortem quam gustare, ita plus est ad gloriam non gustare mortem quam non videre. Illi enim non gustant qui in alto sunt cum Christo, scilicet in intellectuali loco statum observant: de quibus dicitur Matth. XVI, 28: sunt de hic stantibus, qui non gustabunt mortem, donec videant filium hominis venientem in regno suo. Aliqui tamen sunt qui si non videant mortem mortaliter peccando, tamen aliquid gustant per aliquam levem terrenorum affectionem. Et ideo dominus, ut habetur in Graeco, et Origenes etiam exponit, dixit, mortem non videbit in aeternum: quia qui sermonem Christi acceperit et custodierit, etsi gustet aliquid, non tamen videbit mortem. Interrogant autem cum dicunt numquid tu maior es patre nostro Abraham, qui mortuus est? Et primo quidem quaerunt de comparatione ipsius ad antiquos patres: numquid inquiunt tu maior es patre nostro Abraham? Poterant, ut Chrysostomus dicit, secundum carnalem eorum intellectum, altius quaerere: numquid scilicet tu maior es Deo? Nam Abraham et prophetae mandata Dei servaverunt, et tamen corporaliter mortui sunt. Sic ergo si quis sermonem tuum servaverit non morietur, videtur quod sis maior Deo. Sed contenti sunt hac redargutione, quia putabant eum minorem quam Abraham; cum tamen sit scriptum in Ps. LXXXV, 8: non est similis tui in diis, domine; et Ex. XV, 11: quis similis tui in fortibus, domine? Quasi dicat nullus. Secundo quaerunt de sua aestimatione, quem scilicet seipsum facit; quasi dicant: si tu es maior istis, scilicet Abraham et prophetis, videtur per hoc intelligi quod sis altioris naturae, puta Angelus, vel Deus. Sed hoc non aestimamus de te. Et ideo non dicunt, tu quis es; sed quem te ipsum facis? Quia quidquid dicitur supra istis, non recognoscentes de te, reputabimus, quod tu illud fingas. Similiter dicebant infra X, 33: de bono opere non lapidamus te, sed de blasphemia: quia tu homo cum sis, facis teipsum Deum. Consequenter cum dicit respondit Iesus etc., ponitur responsio domini, et primo respondet secundae quaestioni; secundo vero primae, ibi Abraham pater vester exultavit ut videret diem meum. Circa primum tria facit dominus. Primo excludit falsitatem quam intendebant; secundo docet veritatem, quam ignorabant, ibi est pater meus qui glorificat me; tertio manifestat utrumque quod proponebant, ibi et non cognovistis eum. Dicit ergo: quaeritis me dicentes: quem teipsum facis? Ac si gloriam quam non habeo, mihi usurpem. Sed supervacua fuit haec prolatio, quoniam non me facio id quod sum, sed ex patre recepi: nam si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est. Quod secundum hunc modum posset intelligi de Christo secundum quod est filius Dei, ut dicatur cum praecisione si ego, scilicet solus, glorifico meipsum, idest attribuam mihi gloriam, quam pater mihi non attribuat, gloria mea nihil est: nam gloria Christi secundum quod est Deus, est gloria verbi et filii Dei; filius autem nihil habet nisi natus, idest quod nascendo ab aliquo recepit: si ergo detur per impossibile quod gloria sua non esset ab alio, non esset gloria filii. Melius tamen videtur quod dicatur de Christo secundum quod homo. Nam quicumque attribuit sibi gloriam quam non habet a Deo, gloria illa est falsa: nam quidquid veritatis est, a Deo est; quod autem est veritati contrarium, falsum est, et per consequens, nihil. Gloria ergo quae a Deo non est, nihil est; Hebr. V, 5, dicitur de Christo, quod non seipsum clarificavit ut pontifex fieret; II Cor. X, 18: non enim qui seipsum commendat, ille probatus est, sed quem Deus commendat. Sic ergo patet Iudaeorum falsitas. Veritatem autem, quam intendit docere, ponit dicens est pater meus qui glorificat me, quasi dicat: non ego meipsum glorifico, sicut vos fingitis; sed alius est qui me glorificat, scilicet pater meus: quem quidem describit ex proprietate, et ex natura. Ex proprietate quidem paternitatis; unde dicit est pater meus, et non ego. Ex quo quidem verbo, ut Augustinus dicit, calumniantur Ariani fidei nostrae, dicentes maiorem esse patrem filio: nam maior est, qui glorificat, eo qui glorificatur ab ipso. Si ergo pater glorificat filium, pater maior est filio. Sed dicendum quod apparentiam quidem haberet argumentum, nisi inveniretur e converso quod filius glorificet patrem: dicit enim filius, infra XVII, 1: pater, venit hora, clarifica filium tuum, ut filius tuus clarificet te. Et in eodem ego te clarificavi super terram. In Graeco autem idem est glorifica et clarifica; et, secundum Ambrosium, gloria est clara cum laude notitia. Hoc autem quod dicit est pater meus qui glorificat me, potest referri ad Christum, et secundum quod est filius Dei, et secundum quod est filius hominis. Secundum quidem quod est filius Dei, pater glorificat eum gloria divinitatis, ab aeterno eum sibi aequalem generando; Hebr. I, 3: qui cum sit splendor gloriae et figura substantiae eius (...) sedet ad dexteram maiestatis in excelsis; Phil. II, 11: omnis lingua confiteatur quia dominus Iesus Christus in gloria est Dei patris. Secundum vero quod homo, habuit gloriam per redundantiam divinitatis in ipsum, et gratiae et gloriae singularis; supra I, 14: videbimus gloriam eius, gloriam quasi unigeniti a patre, plenum gratiae et veritatis. Ex natura vero divinitatis describit eum, cum dicit quem vos dicitis quia Deus vester est. Ne autem alium patrem putes quam Deum, dicit se glorificari a Deo; infra XIII, 31: nunc clarificatus est filius hominis, et Deus clarificatus est in eo. Si Deus clarificatus est in eo, et Deus clarificabit eum in semetipso. Sed, secundum Augustinum, hoc verbum est contra Manichaeos, qui dicunt annuntiatum non esse in veteri testamento patrem Christi, sed esse aliquem ex principibus malorum Angelorum. Constat autem quod Iudaei non dicunt alium Deum suum esse quam Deum veteris testamenti. Ergo Deus veteris testamenti est pater Christi glorificans eum. Manifestat autem utrumque, scilicet Iudaeorum falsitatem, et suam veritatem, cum dicit et non cognovistis eum. Manifestat autem dupliciter. Primo quidem ostendendo Iudaeorum ignorantiam; secundo suam notitiam, ibi ego autem cognovi eum. Circa primum sciendum, quod possent Iudaei dicere: tu dicis quod glorificaris a Deo; sed nobis nota sunt iudicia eius, secundum illud Ps. CXLVII, 20: non fecit taliter omni nationi, et iudicia sua non manifestavit eis. Ergo si verum est quod dicis, nos utique sciremus hoc: cum ergo nos lateat, constat quod non est verum. Et ideo concludens, dicit et non cognovistis eum; quasi dicat: non mirum est si non cognoscitis gloriam qua me glorificat pater meus, quem dicitis Deum vestrum, quia nec ipsum Deum cognoscitis. Sed contra Ps. LXXV: notus in Iudaea Deus. Respondeo: ut Deus, sed non ut pater, notus est ab eis; unde supra dixit: est pater meus qui glorificat me. Vel dicendum, quod non cognovistis eum affectu: quia carnaliter colitis qui spiritualiter colendus est; supra IV, 24: spiritus est Deus, et eos qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet adorare. Item effectu, quia mandata eius adimplere contempsistis; ad Tit. I, 16: confitentur se nosse Deum; factis autem negant. Sed quia possent dicere: esto quod nos non cognoscamus gloriam tuam, quomodo cognoscis tu gloriam te a Deo patre habere? Ideo subiungit notitiam suam, dicens ego autem novi eum, et primo ponit suam notitiam; secundo ostendit necessitatem huius notitiae proferendae, ibi et si dixero quia non scio eum, ero similis vobis mendax; tertio exponit quod dicit, ibi sed scio eum. Dicit ergo: ideo scio me habere gloriam a Deo patre, quia ego novi eum, ea scilicet notitia qua ipse novit seipsum, et nullus alius nisi filius; Matth. XI, 27: nemo novit filium nisi pater, nec patrem quis novit nisi filius, scilicet cognitione perfecta comprehensionis. Et quia omne imperfectum a perfecto initium sumit, inde est quod omnis nostra cognitio a verbo derivatur: unde sequitur: et cui voluerit filius revelare. Sed quia, secundum carnem iudicantibus, posset Christo ad arrogantiam ascribi dicenti se nosse Deum, ideo subdit necessitatem dicti sui, cum subiungit et si dixero quia non scio eum, ero similis vobis mendax. Nam, secundum Augustinum, non est sic arrogantia vitanda ut relinquatur veritas et incurratur mendacium. Ideo dicit si dixero; quasi diceret: sicut vos dicentes scire eum, mentimini; ita ego si dixero me nescire, cum sciam eum, ero similis vobis mendax. Unde haec similitudo sequitur a contrario, ut sit similitudo in mendacio; quia sicut isti mentiuntur dicentes se scire eum quem nesciunt; ita Christus esset mendax, si diceret se nescire quem novit. Sed dissimilitudo est in cognitione: quia isti non cognoscunt, Christus vero scit eum. Sed numquid potuisset Christus hoc dicere? Potuisset quidem verba proferre materialiter, sed non intendere exprimere falsitatem: quia hoc non potuisset fieri nisi per inclinationem voluntatis Christi ad falsum, quod erat impossibile, sicut impossibile erat eum peccare. Nihilominus tamen conditionalis est vera, licet antecedens et consequens sit impossibile. Quod autem patrem cognoscat, manifestat subdens sed scio eum: et cognitione speculativa, cum dicit scio, intellectualiter per dictam cognitionem, eum, scilicet patrem; item cognitione affectiva, scilicet per consensum voluntatis ad ipsum: unde dicit et sermonem eius servo; supra VI, 38: descendi de caelo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem eius qui misit me. Consequenter cum dicit Abraham pater vester exultavit ut videret diem meum, respondet primae quaestioni quam fecerunt ei Iudaei, dicentes numquid tu maior es patre nostro Abraham? Ostendens se maiorem, tali ratione. Quicumque enim expectat bonum ab aliquo, et perfectionem suam, est minor eo a quo expectat, sed Abraham totam spem suae perfectionis et sui boni habuit in me: ergo est me minor. Et quantum ad hoc dicit Abraham pater vester, de quo scilicet gloriamini, exultavit ut videret diem meum. Ubi ponit duplicem visionem et duplex gaudium, sed alio et alio ordine. Nam primo praemittit gaudium exultationis, dicens exultavit, et subdit visionem, dicens ut videret. Deinde praemittit visionem, dicens vidit, et subdit gaudium, dicens et gavisus est. Et sic gaudium consistit inter duas visiones, procedens ab una, et tendens in aliam: quasi dicat vidit, et gavisus est ut videret diem meum. Primo ergo videndum quid sit iste dies quem vidit, et exultavit ut videret. Est autem duplex dies Christi: scilicet aeternitatis, de quo in Ps. II, 7: ego hodie genui te. Item dies incarnationis et humanitatis, de quo infra IX, 4: me oportet operari (...) donec dies est; Rom. XIII, 12: nox praecessit, dies autem appropinquavit. Utroque ergo modo dicimus, quod Abraham vidit primo diem Christi, scilicet aeternitatis, et incarnationis per fidem; Gen. XV, 6: credidit Abraham Deo, et reputatum est illi ad iustitiam. Et quod vidit diem aeternitatis, manifestum est: alias enim non fuisset iustificatus a Deo, quia, ut dicitur Hebr. II, 6, accedentem ad Deum oportet credere quia est, et inquirentibus se remunerator sit. Quod autem viderit diem incarnationis, manifestatur ex tribus: scilicet ex iuramento quod exegit a servo, nam Gen. XXIV, 2, ait servo suo quem mittebat: pone manum subter femore meo, et iura mihi per Deum caeli. Ex quo, ut dicit Augustinus, signabatur, quod de femore eius processurus esset Deus caeli. Secundo, ut Gregorius dicit, cum in figura summae Trinitatis tres Angelos hospitio suscepit. Tertio quando cognovit praefiguratam passionem Christi in oblatione arietis et Isaac; Gen. XXII. Sic ergo ex hac visione gavisus est; sed non quievit in ea, immo ex hac exultavit in aliam visionem, scilicet apertam et per speciem, quasi totum gaudium suum in ea ponens. Unde dicit exultavit ut videret aperta visione, diem meum, scilicet divinitatis et humanitatis meae; Lc. X, 24: multi reges et prophetae voluerunt videre quae vos videtis, et non viderunt. Consequenter cum dicit dixerunt ergo Iudaei ad eum etc., ostendit quomodo Iudaei irrident verba Christi, et primo ponitur irrisio verborum Christi a Iudaeis ad confutandum; secundo subditur manifestatio ipsorum verborum a Christo, ad irrisionem vitandam, ibi dixit ergo Iesus: amen, amen dico vobis et cetera. Quia ergo Christus dixerat quod Abraham exultavit ut videret diem suum, Iudaei carnalem mentem habentes, et in eo solum carnis aetatem pensantes, irrident dictum, et dicunt quinquaginta annos nondum habes. Vere quinquaginta annos non habebat, nec etiam quadraginta, sed circa trigesimum annum erat; Lc. III, 23: erat Iesus incipiens quasi annorum triginta. Quod autem dicunt quinquaginta annos nondum habes, ideo forte est, quia apud Iudaeos annus iubilaeus in maxima reverentia habebatur, quasi per eum omnia computantes, in quo et captivos manumittebant, et emptitiis cedebant possessionibus. Quasi dicant: tu nondum excessisti spatium unius iubilaei, et Abraham vidisti? Quamvis dominus non dixerit quod viderit Abraham, sed quod Abraham diem eius vidit. Et ideo dominus ut irrisionem vitet, respondens Iudaeis, verba sua exponit, dicens amen, amen dico vobis, antequam Abraham fieret, ego sum: in quibus verbis dominus duo de se notabilia et efficacia contra Arianos dicit. Unum est, quia, ut dicit Gregorius, coniungit simul verbum praesentis temporis et praeteriti. Ante enim significat praeteritum; sum temporis praesentis est. Ut ergo ostenderet se esse aeternum, et esse suum esse aeternitatis insinuet, non ait ante Abraham ego fui sed ante Abraham ego sum nam esse aeternum non novit tempus praeteritum et futurum, sed in uno indivisibili includit omne tempus. Unde dici potest illud Ex. III, 14: qui est misit me ad vos; et ego sum qui sum. Ante ergo vel post Abraham habuit esse, qui et accedere potuit per exhibitionem praesentis, et recedere per cursum vitae. Aliud est, secundum Augustinum, quia cum loqueretur de Abraham, qui creatura est, non dixit antequam Abraham esset sed antequam fieret. Sed loquens de se, ut ostendat quod non est factus ut creatura, sed ab aeterno de essentia patris genitus, non dicit, ego fio, sed ego sum, qui in principio erat verbum; supra I Prov. VIII, 25: ante omnes colles generavit me dominus. Consequenter cum dicit tulerunt ergo lapides ut iacerent in eum, ponitur intentio Iudaeorum contra Christum: et primo ponitur Iudaeorum persecutio; secundo Christi evasio. Sed persecutio Iudaeorum procedit ex infidelitate. Nam mentes infidelium aeternitatis verba sustinere non valentes, nec intelligere ea, reputabant blasphemiam; et ideo, secundum legis mandatum, eum tamquam blasphemum lapidare volentes, tulerunt lapides, ut iacerent in eum et cetera. Et, ut dicit Augustinus, tanta duritia lapidum, quo curreret nisi ad lapides? Inf. X, 33: de bono opere non lapidamus te. Simile faciunt qui ex duritia cordis non intelligentes veritatem aperte prolatam, blasphemant proferentem, unde dicitur in canonica Iudae: quaecumque non noverunt, blasphemant. Evasio autem Christi est ex eius potestate: unde sequitur Iesus autem abscondit se, qui scilicet si divinitatis suae potentiam exercere voluisset in suis actibus, eos ligaret, aut in poenas subitae mortis obrueret. Abscondit autem se, specialiter propter duo. Primo ut daret fidelibus suis exemplum declinandi persecutores suos; Matth. X, 23: si vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam. Secundo, quia non elegerat hoc genus mortis, sed potius in ara crucis voluit immolari; et quia nondum impletum erat tempus, adhuc fugit. Sic ergo tamquam homo a lapidibus fugit. Non autem abscondit se sub lapide vel in angulo, sed potestate suae divinitatis, invisibilem se eis exhibens, exivit, et recessit de templo. Simile fecit, Lc. IV, 29, quando voluerunt eum praecipitare de supercilio montis. Per quod, ut Gregorius dicit, datur intelligi quod illis ipsa veritas absconditur, qui eius verba sequi contemnunt. Eam quippe quam non invenit humile veritas fugit mentem; Is. VIII, 17: qui abscondit faciem suam a domo Iacob. Et similiter etiam quia debebat eos, correctionem et veritatem non suscipientes, relinquere, et ire ad gentes; Matth. XXIII, 38: ecce relinquetur vobis domus vestra deserta.


Caput 9
Lectio 1

[87479] Super Io., cap. 9 l. 1 Postquam dominus doctrinae suae illuminativam virtutem ostendit verbo, hic consequenter confirmat eam facto, caecum corporaliter illuminando. Et circa hanc illuminationem tria ponuntur. Primo infirmitas; secundo infirmitatis sanatio, ibi hoc cum dixisset, expuit in terram etc.; tertio de sanatione, Iudaeorum disceptatio, ibi itaque vicini et cetera. Circa primum duo facit. Primo ponitur infirmitas; secundo inquiritur causa eius, ibi interrogaverunt eum discipuli. Sciendum est circa primum, quod Iesus abscondens se, et de templo recedens, dum praeteriret, vidit hunc caecum. Et hoc est quod dicit et praeteriens Iesus, vidit hominem caecum a nativitate. Ubi tria considerantur. Primo quidem praeterivit, ut declinaret Iudaeorum furorem; Eccli. VIII, 13: ne accendas carbones peccatorum, arguens eos, et ne incendaris flamma ignis peccatorum illorum. Secundo ut emolliret Iudaeorum duritiam ex miraculo facto et fiendo; infra c. XV, 24: si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, peccatum non haberent. Tertio ut per operationem signi, verba sua firmaret; nam facta domini, eorum quae dicta sunt a se, faciunt fidem; Mc. ult., 20: sermonem confirmante, sequentibus signis. Mystice autem, secundum Augustinum, genus humanum est iste caecus. Nam spiritualis caecitas peccatum est, Sap. II, 21: excaecavit eos malitia eorum. Qui a nativitate caecus est, quia ex sua origine trahit peccatum. Haec enim caecitas contigit per peccatum in homine primo, de quo omnes originem traduximus; Eph. II, 3: eratis natura, idest naturali origine, filii irae. Consequenter cum dicit et interrogaverunt eum discipuli eius, agitur de causa ipsius infirmitatis, et primo inquiritur causa ipsius a discipulis; secundo manifestatur a Christo, ibi neque hic peccavit. Circa primum tria quaerenda occurrunt. Primum est causa inquisitionis discipulorum a Christo, quae est, ut Chrysostomus dicit, quia Iesus egrediens de templo, et videns hunc caecum, valde studiose respexit, quasi videns in eo materiam operandae virtutis; ita ut discipuli hoc videntes, scilicet eum studiose videntem, moti fuerunt ad interrogandum. Secundo discipulorum diligentia, quia dicunt Rabbi, vocantes eum magistrum, ut innuant se sic quaerere, quasi discere desiderantes. Tertio quare, quaerentes causam peccati, dixerunt quis peccavit? Dicendum, secundum Chrysostomum, quod quia dominus supra V, 14, scilicet quando paralyticum sanavit, dixerat ei: ecce iam sanus factus es: vade, et amplius noli peccare, cogitaverunt discipuli, quod propter peccatum ei illa infirmitas accidisset, aestimantes ulterius quod omnis humana infirmitas proveniret ex peccato, secundum quod Eliphaz dicit, Iob IV, 7: quis unquam innocens periit? Et ideo quaerebant utrum ex peccato suo vel parentum caecus natus fuisset. Sed quod ex peccato suo esset, non videtur: quia nullus peccat antequam nascatur, cum animae ante corpora non fuerint, nec peccaverint, ut quidam falso opinati sunt: secundum illud Rom. IX, 11: cum nondum nati fuissent, aut aliquid boni egissent aut mali (...); non ex operibus, sed ex vocante dictum est ei; quia maior serviet minori. Quod autem hoc ex peccato parentum passus fuerit, non videtur: quia Deut. XXIV, 16, dicitur: non occidentur patres pro filiis, nec filii pro parentibus. Sed sciendum, quod est duplex poena qua homines puniuntur. Una est spiritualis quantum ad animam; alia est corporalis quantum ad corpus. Et poena quidem spirituali numquam filius pro patre punitur. Cuius ratio assignatur Ez. XVIII, 4, quia anima filii non est ex patre, sed a Deo. Omnes, inquit, animae meae sunt, scilicet per creationem, sicut anima patris, ita anima filii mea est: anima quae peccaverit ipsa punietur. Hoc etiam dicit Augustinus in quadam epistola. Sed poena corporali filius pro patre punitur, cum quantum ad corpus sit quaedam res patris. Et expresse hoc habetur Gen. XIX, ubi filii Sodomorum occisi sunt pro peccato parentum in subversione Sodomae. Multoties etiam dominus comminatur Iudaeis occisionem puerorum propter peccata parentum. Quare autem uno peccato alius puniatur, sciendum, quod poena duo habet, laesionem et remedium. Nam aliquando abscinditur membrum ut totum corpus conservetur: et sic poena huius laesionem infert inquantum abscinditur, sed remedium habet inquantum conservat corpus. Numquam tamen medicus nobilius membrum abscindit propter conservationem minus nobilis, sed e converso. In rebus autem humanis, anima nobilior est corpore, et corpus nobilius exterioribus rebus; et ideo numquam fit ut aliquis propter corpus in anima puniatur, sed potius in corpore propter remedium animae. Quandoque ergo Deus irrogat poenas corporibus, vel rebus exterioribus, propter remedium bonum animae: et tunc huiusmodi poenae non inferuntur ut laesivae tantum, sed ut purgativae in remedium. Unde et ipsa puerorum Sodomitarum occisio fuit ad bonum animarum: non quidem ad meritum, sed ne paternae malitiae imitatores, vivendo peccata cumulantes, atrocius punirentur. Sic etiam pro peccatis parentum pluries aliqui puniuntur. Consequenter cum dicit respondit Iesus etc., manifestat dominus causam infirmitatis, et primo excludit causam opinatam; secundo subdit veram; et tertio manifestat ipsam. Causam quidem opinatam excludit, cum respondit dicens neque hic peccavit, neque parentes eius. Hanc enim esse causam infirmitatis, opinati sunt discipuli, ut dictum est. Sed contra. Rom. III, 23: omnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei. Et ibid. V, 12, dicitur, quod peccatum ab Adam in omnes pertransiit. Respondeo dicendum, quod tam caecus quam parentes eius originali peccato tenebantur, et etiam alia actualia vivendo superaddiderant, quia, si dixerimus quod peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et veritas in nobis non est: I Io. I, 8. Quod autem dominus dicit neque hic peccavit, intelligendum est eos non peccasse, ad hoc quod caecus nasceretur; quasi diceret, quod eius caecitas non est consecuta ex eorum peccato. Causam autem veram subdit dicens sed ut manifestentur opera Dei in illo: nam per opera Dei in eius cognitionem ducimur; Rom. I, 20: invisibilia Dei per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur; supra V: opera quae dedit mihi pater, haec sunt quae testimonium perhibent de me. Cognitio autem Dei est summum bonum hominis, cum in ea consistat hominis beatitudo; infra XVII, 3: haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum Deum verum, et quem misisti Iesum Christum. Et Ier. IX, 24: in hoc glorietur qui gloriatur, scire et nosse me. Si ergo infirmitas contingit ut manifestentur opera Dei, et per ipsorum manifestationem Deus innotescit; manifestum est quod huiusmodi corporales infirmitates contingunt propter bonum. Posset autem alicui videri quod manifestatio operum Dei non sit sufficiens causa infirmitatis huiusmodi, praesertim cum neque hic, neque parentes eius peccaverunt, et ideo volunt dicere, quod ly ut tenetur non causaliter, sed consequenter; quasi dicat: eo existente caeco, opera Dei manifestantur ipsum curantis. Sed hoc non videtur sane dictum; et ideo melius dicendum, quod tenetur causaliter. Est enim duplex malum: scilicet culpae et poenae. Sed malum quidem culpae Deus non facit, sed permittit fieri; quod non permitteret, nisi intenderet inde bonum aliquod. Unde dicit Augustinus in Enchir.: Deus adeo bonus est, quod numquam permitteret aliquod malum fieri, nisi esset adeo potens quod de quolibet malo eliciat bonum. Sic ergo permittit aliqua peccata fieri ex intentione boni quod intendit: sicut permisit saevire tyrannos, ut coronaret martyres. Multo ergo magis debet dici, quod malum poenae, quod ipse fecit, ut dicitur Amos III, 6: non est malum quod dominus non fecerit, numquam inducit nisi ex intentione boni. Et inter alia bona optimum est quod opera Dei manifestentur, et ex eis innotescat Deus. Non est ergo inconveniens si aliqua flagella immittit, vel peccata aliqua fieri permittit, ut bonum inde proveniat. Et sciendum, quod, ut Gregorius dicit I Moral., quinque modis Deus hominibus immittit flagella. Quandoque quidem ad initium damnationis, secundum illud Ier. VII, 18: duplici contritione contere eos. Et hoc flagello percutitur peccator in hac vita sic, ut sine retractatione et fine puniatur in alia; sicut Herodes qui occidit Iacobum, punitus est in hac vita, et in Inferno similiter: Act. XII, 23. Quandoque autem ad correctionem: et de hac dicitur in Ps. XVII, 36: disciplina tua ipsa me docebit. Quandoque autem flagellatur aliquis non propter praeteritorum correctionem, sed ad futurorum praeservationem: sicut de Paulo legitur II Cor. XII, 7: ne magnitudo revelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis meae, Angelus Satanae, qui me colaphizet. Quandoque autem ad promotionem virtutis: ut scilicet cum in aliquo nec praeterita culpa corrigitur, nec futura prohibetur, dum inopinata salus persecutionem sequitur, salvantis virtute cognita, ardentius amatur; II ad Cor. XII, 9: virtus in infirmitate perficitur; Iac. I, 4: patientia opus perfectum habet. Quandoque vero ad manifestationem divinae gloriae: unde et hic dicitur ut manifestentur opera Dei in illo. Consequenter cum dicit me oportet operari etc., manifestat causam veram quam posuit: et quia mentionem fecerat de operibus Dei, ideo primo ponit opportunitatem opera Dei manifestandi; secundo assignat opportunitatis, seu necessitatis rationem, ibi venit nox; tertio eam exponit, ibi quamdiu in mundo sum. Dicit ergo: ideo scilicet caecus natus est, ut manifestentur opera Dei in illo, quae quidem manifestari oportebat: nam me oportet operari opera eius qui misit me. Quod quidem potest referri ad Christum secundum quod homo; et sic est sensus: me oportet operari opera eius qui misit me, idest, opera commissa mihi a patre; supra c. V, 36: opera quae dedit mihi pater ut faciam. Infra XVII, 4, dicit: pater, opus consummavi quod dedisti mihi ut faciam. Vel ad Christum, secundum quod Deus; et sic dicit aequalitatem suae potentiae ad patrem, ut sit sensus: me oportet operari opera eius qui misit me, idest, opera quae habeo a patre. Omnia enim quae filius facit, etiam secundum divinam naturam, a patre habet; supra V, 19: non potest filius a se facere quidquam, nisi quod viderit patrem facientem. Oportet, inquam, donec dies est. Dies quidem materialis ex praesentia solis super terram causatur. Sol autem iustitiae est Christus Deus noster; Mal. IV, 2: vobis timentibus nomen meum, orietur sol iustitiae. Quamdiu ergo sol iste nobis praesens est, opera Dei fieri possunt in nobis, erga nos, et a nobis. Praesens autem fuit nobis aliquando quidem corporali praesentia; et tunc dies erat; Ps. CXVII, 25: haec dies quam fecit dominus: exultemus et laetemur in ea. Et ideo oportet operari opera Dei. Est etiam nobis praesens per gratiam: et tunc est dies gratiae, in quo scilicet oportet operari opera Dei, donec dies est; Rom. XIII, v. 12: nox praecessit, dies autem appropinquabit. Abiiciamus ergo opera tenebrarum, et induamur arma lucis; I Thess. V, 7: qui dormiunt, nocte dormiunt. Vos autem non estis in tenebris et cetera. Sed sciendum, quod si praesentia solis facit diem et absentia noctem, cum sol sibi praesens sit semper, ipsi soli semper dies est: et sic soli semper est tempus operandi et lucendi. Sed quantum ad nos, quibus aliquando est praesens, aliquando absens, non semper operatur et lucet. Eodem modo apud Christum, solem iustitiae, semper est dies et tempus operandi; non autem apud nos: quia non semper sumus capaces suae gratiae, propter impedimentum ex parte nostra. Rationem autem opportunitatis praedictae subdit, dicens venit nox, quando nemo potest operari. Sicut est duplex dies, ita est duplex nox. Una est per abscessum corporalem solis iustitiae, sicut apostoli incurrerunt, quando Christo eis corporaliter sublato tempore passionis, perturbati sunt; Matth. XVI, 31: omnes vos scandalum patiemini in me in ista nocte. Et tunc non fuit tempus operandi, sed patiendi. Sed melius est ut dicamus, quod etiam Christo absente corporaliter per ascensionem, dies apostolis erat, inquantum illucebat eis sol iustitiae, et tempus operandi. Et ideo intelligendum est de nocte quae est per spiritualem separationem solis iustitiae, scilicet per subtractionem gratiae: quae quidem nox duplex est. Una per subtractionem actualis gratiae quam inducit peccatum mortale; I Thess. V, 7: qui dormiunt, nocte dormiunt. Et quando haec nox venit, nemo potest operari opera meritoria vitae aeternae. Alia nox est consummata, quando non solum privatur actuali gratia quis per peccatum mortale, sed etiam facultate adipiscendi, per aeternam damnationem in Inferno, ubi profunda nox est, quae erit illis quibus dicitur: ite, maledicti, in ignem aeternum: Matth. XXV, 41. Et tunc nemo potest operari, quia non est tempus merendi, sed secundum merita recipiendi. Dum ergo vivis, fac sicut facturus es. Unde Eccle. IX, 10: quaecumque potest manus tua, instanter operare: quia neque ratio, neque opus, nec sapientia, nec scientia erunt apud Inferos, quo tu properas. Rationem autem dictorum exponit dicens quamdiu sum in mundo, lux sum mundi; quasi diceret: si vultis scire quis sit dies, et quae nox, de quibus loquor; ego, inquam, sum lux mundi: nam praesentia mea diem facit, et absentia noctem; supra VIII, 12: ego sum lux mundi. Quamdiu ego sum in mundo, corporaliter per meam praesentiam; infra XVI, 28: exivi a patre, et veni in mundum; iterum relinquo mundum, et vado ad patrem. Lux sum mundi: unde dies iste duravit usque ad ascensionem Christi. Item, quamdiu sum in mundo, spiritualiter per gratiam; Matth. ult., 20: ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem saeculi. Lux sum mundi: unde dies iste usque ad consummationem saeculi extendetur. Consequenter cum dicit hoc cum dixisset, expuit in terram etc., agitur de sanatione caeci, ad quam quinque per ordinem concurrunt facta per Christum. Primo quidem sputatio, unde dicit spuit in terram; secundo luti factio, unde dicit lutum fecit ex sputo; tertio oculorum linitio, unde dicit et linivit super oculos caeci; quarto mandatum quod lavaretur, unde dicit vade (inquit) et lava in natatoriis Siloe; quinto, visionis perceptio, unde subdit et venit videns: quae quidem omnia causam habent et litteralem et mysticam. Litteralem quidem, secundum Chrysostomum, hoc modo. Sputo illuminat, ut ostendat quod virtute a se egrediente hoc faciebat, et nulli alteri rei miraculum ascribatur; Lc. VI, 19: virtus exibat de illo. Licet enim omnia miracula dominus solo verbo facere potuisset, quia ipse dixit, et facta sunt, frequenter tamen corpore suo in eis utitur, ut ostendat ipsum, inquantum est divinitatis organum, virtutem quamdam salutarem esse sortitum. Lutum autem fecit ex sputo, ut ostendat se membra homini deficientia posse formare, qui formaverat totum primum hominem. Unde sicut primum hominem de luto formavit, ita lutum fecit ut formaret oculos caeci nati. Linivit autem lutum super oculos caeci nati, ut ostenderet se conditorem corporum, per id quod potissimum est in corporibus. Homo enim inter creaturas corporales praecellentior est; inter membra vero hominis praecellit caput; inter membra autem capitis, oculus excellentior invenitur. Unde Matthaeus VI, 21: lucerna corporis tui est oculus tuus. Formando ergo oculum ceteris corporalibus excellentiorem, ostendit se creatorem esse totius hominis et naturae corporeae. Dixit autem ei vade, et lava te in natatoria Siloe, ne videretur terra super oculos linita virtutem sanativam oculi habere. Unde quamdiu lutum in oculis habuit, non vidit, sed postquam lavit. Misit autem eum longe ad lavandum, scilicet ad natatoria Siloe: primo quidem ad confutandam Iudaeorum duritiam; nam oportebat eum transire civitatem, ut sic omnes viderent eumdem caecum euntem, lutum super oculos habentem, et redeuntem visu suo restituto. Secundo vero ut commendetur caeci obedientia et fides: frequenter enim forte lutum in faciem receperat, frequenter in natatoria Siloe se laverat, et tamen non viderat. Unde potuisset dicere: lutum solet magis excaecare, et multoties me ibidem lavi, et in nullo sum adiutus, sicut de Naaman legitur IV Reg. V, 10 ss. Sed non contradixit, immo simpliciter obedivit. Unde sequitur abiit, et lavit. Ideo autem ad natatoria Siloe eum misit, quia per illam aquam signatus est populus Iudaeorum; Is. VIII, 6: populus iste abiecit aquas Siloe, quae currunt cum silentio. Ut ergo ostendat quod non est alienus ab amore populi Iudaici, ad Siloe mittit eum. Effectus autem sequitur, quia venit videns. Hoc praedictum fuit Is. XXXV, 5: tunc aperientur oculi caecorum. Causam vero mysticam et allegoricam assignat Augustinus, qui dicit, quod per sputum, quod est saliva de capite descendens, signatur verbum Dei, quod a patre capite omnium rerum procedit; Eccli. c. XXIV, 5: ego ex ore altissimi prodii. Tunc ergo dominus de sputo et terra lutum fecit, cum verbum caro factum est. Linivit autem oculos caeci, idest humani generis, oculos scilicet cordis, per fidem incarnationis Christi. Sed nondum videbat: quia quando forte inunxit, catechumenum fecit, qui fidem habet, sed nondum est baptizatus. Et ideo mittit eum ad piscinam, quae vocatur Siloe, ut lavetur et illuminetur, idest baptizetur et in Baptismo plenam illuminationem recipiat. Unde, secundum Dionysium, Baptismus dicitur illuminatio; Ez. XXXVI, 25: effundam super vos aquam mundam, et mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris. Et ideo signanter hoc Evangelium legitur illo die in Quadragesima quo incipit fieri scrutinium baptizandorum in sabbato sancto. Nec sine causa Evangelista subdit interpretationem piscinae, dicens quod interpretatur missus: quia quicumque baptizantur oportet baptizari in Christo, qui est missus a patre; Gal. III, 27: quotquot baptizati estis, Christum induistis. Nisi enim ille fuisset missus, nemo nostrum esset ab iniquitate dimissus. Secundum Gregorium autem, per salivam sapor intimae contemplationi accipitur, quae ad os de capite defluit, quia de caritate conditoris adhuc in hac vita nos positos, gustu revelationis tangit. Unde dominus salivam luto miscuit, et caeci nati oculos reparavit, quia superna gratia carnalem cogitationem nostram per mixtionem suae contemplationis irradiat, et ab originali caecitate homines ad intellectum reformat et cetera.


Lectio 2

[87480] Super Io., cap. 9 l. 2 Posita miraculosa illuminatione caeci, hic consequenter ponitur miraculi examinatio, et primo quidem miraculum examinatur a populo; secundo a Pharisaeis et principibus, ibi adducunt eum ad Pharisaeos; tertio caecus propter suam confessionem instruitur a Christo et commendatur, ibi audivit Iesus quia eiecerunt eum foras. Circa primum tria facit, quia primo inquiritur de persona illuminati; secundo de ipsa illuminatione, ibi dicebant ergo ei etc.; tertio de persona illuminantis, ibi et dixerunt ei: ubi est ille? Circa primum tria facit. Primo ponitur quaestio de persona illuminati; secundo assumuntur diversae opiniones ad quaestionem; tertio determinatur quaestio. Ponitur quidem quaestio a populo. Unde dicit itaque vicini, et qui viderant eum prius, quia mendicus erat, dicebant: nonne hic est qui sedebat et mendicabat? Ubi duo consideranda occurrunt. Unum est quod ex miraculi magnitudine ipsum incredibile reddebatur: unde dicebant, infra: a saeculo non est auditum quod aperuerit quis oculos caeci nati. Unde impletur in eis quod dicitur Hab. I, 5: opus factum est in diebus nostris, quod nemo credet cum narrabitur. Aliud est mirabilis Dei clementia, quia non solum circa potentes, sed etiam circa ignobiles dominus miracula operatur, dum eos qui mendicant, cum multa pietate curabat: in quo ostenditur quod propter paupertatem nullum repellit, qui propter salutem hominum venit; Iac. II, 5: nonne dominus elegit pauperes, divites in fide, et haeredes regni? Unde et isti signanter dicunt nonne hic est qui sedebat et mendicabat? Quasi dicant, ignobilis et curatione indignus. Contra dicitur Baruch III, 26: ibi gigantes nominati. Opiniones autem ponuntur a plebe: unde dicit alii dicebant quia hic est, scilicet qui mendicabat; et hoc ideo, quia pluries eum viderant mendicantem, et similiter discurrentem per civitatem, quando cum luto ad natatoria ibat, inspexerant. Unde non ultra poterant dicere, non est hic. Sed aliorum opinio erat contraria: unde dicebant nequaquam, scilicet hic est, sed similis eius est. Cuius ratio est, quia, ut Augustinus dicit, oculi restituti mutaverunt vultum eius. Nihil enim ita cognoscibile sicut visus; Eccli. c. XIX, 26: ex visu cognoscitur sensatus. Quaestio determinatur per caecum; quia ille dicebat, scilicet caecus, ego sum, scilicet qui mendicabam. Vox grata est ista, ne damnetur ingrata. Quia enim non poterat esse ingratus tanto beneficio, nec aliud signum gratitudinis ostendere poterat quam quod constanter confiteretur se a Christo curatum, dicit ego sum, qui scilicet caecus eram, et mendicabam; et modo video; Tob. c. XII, 6: benedicite Deum, coeli, et coram omnibus viventibus confitemini ei, quia fecit vobiscum misericordiam suam. Consequenter cum dicit dicebant ergo ei: quomodo aperti sunt oculi tui?, agitur de inquisitione facti, scilicet de ipsa illuminatione, et primo ponitur quaestio Iudaeorum; secundo responsio caeci, ibi respondit: ille homo, qui dicitur Iesus, lutum fecit et cetera. Dicit ergo: si tu es ille qui caecus mendicabas, dic ergo nobis quomodo aperti sunt tibi oculi? Sed ista quaestio ex curiositate procedit, quia hunc modum nec ipse qui curatus est, nec nos novimus; Eccli. c. III, 24: in pluribus operibus eius ne fueris curiosus. Responsio caeci fuit mirabilis, unde dicit respondit: ille homo, qui dicitur Iesus, lutum fecit, et unxit oculos meos et cetera. In qua primo quidem demonstrat personam illuminantem, dicens ille homo qui dicitur Iesus. Recte nominat eum hominem, quem hominem noverat, et verus homo erat; Phil. c. II, 7: in similitudinem hominum factus. Licet autem eum non vidisset, quia caecus ab eo recessit, ad Siloe vadens, cognovit eum ex auditu et collocutione hominum de ipso. Secundo recitat factum, dicens lutum fecit, et unxit oculos meos; ubi se veracem ostendit, non asserens incerta. Dominus enim lutum fecerat ex sputo, quod quidem iste nescivit; sed lutum factum, et oculis superpositum, per sensum tactus didicit; et ideo non dixit lutum fecit ex sputo sed simpliciter lutum fecit, et unxit oculos meos; I Io. c. I, 1: quod audivimus, quod vidimus oculis nostris, et perspeximus, et manus nostrae contrectaverunt (...) testamur et annuntiamus vobis. Tertio refert mandatum dicens et dixit mihi, scilicet Iesus, vade ad natatoria Siloe, et lava. Hoc etiam nobis necessarium est; nam si volumus mundari a caecitate cordis, oportet quod spiritualiter lavemur; Is. I, 16: lavamini, mundi estote. Quarto commendat suam obedientiam, dicens et abii, et lavi, quasi diceret: ex quo mandatum audivi, desiderio visionis ductus, executus sum mandatum. Neque mirum: quia dicitur Prov. VI, 23: mandatum, scilicet impletum, lucerna est, et lex lux. Quinto confitetur beneficii effectum, dicens et vidi. Et recte post obedientiam illuminatur: quia, ut dicitur Act. V, 32, dabit spiritum sanctum obedientibus sibi. Vide caeci constantiam. Nam, ut Augustinus dicit, ecce annuntiator factus est gratiae, ecce evangelizat et confitetur Iudaeis. Caecus ille confitebatur, et cor impiorum stringebatur, quia non habebant lumen, scilicet in corde, quod ille habebat in facie. Consequenter cum dicit et dixerunt ei: ubi est ille? Ponitur inquisitio de persona illuminantis; et primo ponitur Iudaeorum quaestio, cum dicunt ubi est ille? Malitiose interrogant occisionem meditantes; iam enim adversus Christum conspiraverant; supra VIII, 40: nunc autem quaeritis me interficere? Secundo ponitur caeci responsio, cum ait nescio. Ut Augustinus dicit, ex verbis apparet quod sicut corporaliter in ipso gestum fuit, ita spiritualiter diversis temporibus repraesentatur. Nam adhuc primo linitur caecus, et post lotus videt. Et inunctio quidem inchoationem sanitatis corporalis repraesentat; lotio autem perfectam consequitur sanitatem. Specialiter autem inunctio efficit catechumenum; lotio, scilicet Baptismus, perficit et illuminat. Sic ergo diversa diversis temporibus repraesentatur fides. Nam per hoc quod dicit nescio, repraesentatur fides imperfecta in catechumenis; supra IV: vos adoratis quod nescitis. Potest etiam per hoc significari fides nostra; I Cor. XIII, 9: ex parte enim cognoscimus et ex parte prophetamus. Consequenter cum subditur adducunt eum ad Pharisaeos, agitur de inquisitione, et primo inquirunt a caeco; secundo a parentibus, ibi non crediderunt ergo Iudaei. Circa primum tria facit. Primo praesentatur inquirendus; secundo ponitur inquirentium intentio; tertio ponitur ipsa inquisitio. Inquirendus autem, scil. caecus, praesentatur a populo Pharisaeis; unde adducunt, scilicet turbae, eum qui caecus fuerat, ad Pharisaeos; et hoc ideo, quia quaesierant ab eo ubi esset Iesus, ut si eum invenirent ducerent eum ad Pharisaeos, damnandum propter solutionem sabbati. Quia vero Christum non habuerunt, ducunt caecum, ut eum vehementius interrogantes, cogant importunitate vel timore aliquid falsitatis contra Christum confingere; Ier. V, 5: ibo ergo ad optimates; ipsi enim cognoverunt viam domini, iudicium Dei sui; et ecce hi magis confregerunt iugum, ruperunt vincula. Intentionem autem eorum Evangelista perversam esse ostendit, dicens erat autem sabbatum quando lutum fecit. Hoc dicit, ut eorum malam mentem demonstret, et causam propter quam eum quaerebant; ut scilicet occasionem contra eum invenirent, et detraherent miraculo per aestimatam legis praevaricationem; cum tamen, Matth. XII, 8, dicatur quod dominus est filius hominis etiam sabbati. Examinatio autem fit a Pharisaeis, cum dicitur iterum ergo interrogabant eum Pharisaei, etc., et primo interrogant de facto; secundo de persona facientis, ibi dicebant ergo ex Pharisaeis quidam. Circa primum duo facit. Primo ponitur eorum interrogatio; secundo caeci responsio. Interrogant autem eum de materia consecutae visionis: unde iterum interrogabant eum Pharisaei etc.: non ut scirent, sed ut calumniam inferrent et falsitatem imponerent. Respondit autem caecus, non dictis contraria, nec dissona veritati. Unde ille, scilicet caecus, dixit eis: lutum posuit mihi super oculos. Ubi primo admiranda est caeci constantia; nam etsi coram turbis, a quibus sine periculo interrogabatur, veritatem dixerat, non magnum videbatur; sed hoc mirae est constantiae quod in ampliori periculo constitutus, scilicet coram Pharisaeis, neque negat, neque contraria dicit prioribus, secundum illud Ps. CXVIII, 46: loquebar de testimoniis tuis in conspectu regum, et non confundebar. Secundo admiranda est eius industria; nam mores recitantium servat, qui primo diffuse et cum circumstantiis omnibus referunt; et si secundo referri oporteat, succinctius loquuntur. Unde neque nomen dicentis expressit, neque quoniam: dixit mihi: vade et lava, sed confestim solam substantiam facti tangens, dicit lutum fecit. Consequenter cum subditur dicebant ergo ex Pharisaeis quidam etc., fit inquisitio de persona illuminantis, et primo ponuntur diversae sententiae Pharisaeorum de Christo; secundo exquiritur sententia caeci, ibi dicunt ergo caeco iterum. Circa primum tria facit. Primo ponit opinionem Christum blasphemantium; secundo opinionem eum commendantium; et tertio concludit, quod inter eos erat schisma et dissidium. Circa primum sciendum est, quod illi qui malitiose contra aliquem agunt, tacent, si quid boni in facto eius vident; et mala, si qua videntur, manifestant, etiam bonum in malum convertentes; secundum illud Eccli. XI, 33: bona in mala convertens insidiatur, et in electis imponet maculam. Quod et isti faciunt; nam id quod videbatur bonum, scil. caeci illuminationem, subticentes, quod contra Christum esse poterat, manifestant, scilicet solutionem sabbati. Unde dicebant quidam ex Pharisaeis, scilicet malitiosi et pravi, non est hic homo a Deo, qui sabbatum non custodit; cum tamen Christus sabbatum servaret. Dominus enim prohibens operari in sabbato, intendit de opere servili, quod est peccatum; supra VIII, 34: qui facit peccatum, servus est peccati. Ergo qui facit opera peccati in sabbato, solvit sabbatum. Christus ergo qui sine peccato erat, potius sabbatum, quam ipsi, custodiebat. Commendantium autem opinio ponitur, cum subdit quomodo potest homo peccator haec signa facere? Isti enim aliquam fidem ex signis conceperant et imperfecte et imbecilliter erant dispositi; quia ex timore Pharisaeorum et principum, quasi sub dubio proponunt, dicentes quomodo potest homo peccator haec signa facere? Infra XII, 42, dicitur, quod multi ex principibus crediderunt in eum, sed propter Pharisaeos non confitebantur. Qui tamen potius debuissent ostendere qualiter sabbatum non solveret, et convenienter respondere pro Iesu. Dissidium autem concludit inter eos, dicens et schisma erat inter eos: quod scilicet fuerat etiam inter populos; et hoc erat signum interitus illorum; Oseae X, 2: divisum est cor eorum, nunc interibunt; Matth. XII, 25: omne regnum in seipsum divisum, desolabitur. Consequenter inquirunt sententiam a caeco, et dicunt tu quid dicis de illo qui aperuit oculos tuos? Et primo ponitur Pharisaeorum interrogatio; secundo caeci responsio. Interrogant quidem cum dicunt tu quid dicis de illo? Quae quidem interrogatio, secundum Chrysostomum, non est eorum qui Christum blasphemabant, sed eorum qui commendabant. Et hoc apparet ex modo interrogandi. Unde commemorant ei receptum beneficium, dicentes tu quid dicis de illo qui aperuit oculos tuos? Alioquin si alii interrogassent, non hoc dixissent, sed potius, qui solvit sabbatum. Ideo autem beneficium commemorant, ut eum gratum reddentes, inducant ad Christi praedicationem. Secundum autem Augustinum, est interrogatio adversariorum, volentium calumniari hominem qui constanter veritatem confitebatur, vel ut ex timore mutaret sententiam, vel saltem ut eum de synagoga eiicerent. Responsio autem caeci constans ponitur: unde subdit ille autem dixit, quia propheta est. Licet enim adhuc, quasi inunctus in corde, Dei filium nondum confiteretur, constanter tamen quod sentiebat expressit, non tamen mentitus est. Nam ipse dominus de se dixit Mc. VI, 4 et Matth. XIII, 57: non est propheta sine honore nisi in patria sua; Deut. XVIII, 15: prophetam suscitabit vobis Deus, ipsum audietis. Consequenter cum dicit non crediderunt ergo Iudaei de illo, agitur de inquisitione a parentibus, et primo ponitur causa inquisitionis; secundo subditur interrogatio, ibi et interrogaverunt; tertio adhibetur responsio, ibi responderunt ergo eis; quarto assignatur responsionis ratio, ibi hoc dixerunt parentes eius. Causa autem secundae inquisitionis fuit infidelitas Pharisaeorum. Et hoc est quod dicit non crediderunt ergo de illo, scilicet Pharisaei, quod caecus natus fuisset, et vidisset, donec vocaverunt parentes eius, scilicet caeci, qui viderat. Hoc quidem faciunt volentes annullare Christi miraculum, ne perdant gloriam suam; supra V, 44: quomodo potestis credere, qui gloriam ab invicem accipitis? Inquisitio autem ponitur a Pharisaeis ad parentes: ubi tria proponunt. Primo de persona filii, dicentes hic est filius vester? Quasi dicerent: numquid est hic? Secundo de eius caecitate: unde subdunt quem dicitis quia natus est caecus? Non dicunt, qui quandoque fuit caecus sed quem dicitis; quasi dicerent: hoc confingitis. Numquid hoc est verum? Sed, o inquinati. Quis pater eligeret talia mentiri de filio? Conantur enim per hoc eos ad negationem ducere. Tertio quaerunt de modo consecutae visionis, dicentes quomodo ergo nunc videt? Quasi dicant: aut hoc est falsum quod nunc videat, aut primum quod caecus fuerat; sed constat hoc esse verum, quod videt: falsum ergo fuit quod caecum eum dicebant; Eccli. c. XIII, 14: ex multa enim loquela tentabit te, et subridens interrogabit te de absconditis tuis. Responsio parentum ponitur consequenter, cum dicit responderunt eis parentes eius et cetera. De tribus autem interrogaverant Pharisaei; sed de duobus constanter respondent, et de tertio remittunt ad filium. Primo quidem confitentur primum, scilicet quod filius eorum sit: unde dicunt scimus quia hic est filius noster. Item confitentur secundum, cum subdunt et quia caecus natus est. In quo patet quod veritas semper vincit mendacium. Unde in apocryphis Esdrae dicitur, quod veritas super omnia vincit. Tertium autem, scilicet qualiter vidit, dicunt quomodo autem nunc videat, nescimus. Secundo de persona illuminante, cum subdunt aut quis aperuit oculos eius, nos nescimus. Hoc ideo dicunt, quia inquisitio fiebat contra personam illuminantem. Et ideo remittunt ad filium, dicentes ipsum interrogate: aetatem habet, ipse de se loquatur; quasi dicant: etsi genuimus eum caecum, non tamen mutum; unde loqui potest pro se in causa. Quod quidem dispensative factum est, ut, dum parentes confitentur quod sciunt, et caecus confirmat qui est curatus, veritas miraculi magis appareret. Ratio autem responsionis ponitur, cum subdit hoc dixerunt parentes eius, quoniam timebant Iudaeos: adhuc enim imperfecti erant, nec adimplere ausi quod dicit dominus, Matth. X, 28: nolite timere eos qui occidunt corpus. Causa autem timoris fuit, quia iam conspiraverant Iudaei, ut si quis eum confiteretur esse Christum, extra synagogam fieret. Infra XVI, 1: haec locutus sum vobis, ut non scandalizemini: absque synagogis facient vos. Et, ut dicit Augustinus, iam non erat malum fieri extra synagogam: nam quos illi repellebant, Christus recipiebat.


Lectio 3

[87481] Super Io., cap. 9 l. 3 Posita supra inquisitione negotii, scilicet a caeco et parentibus, hic persuadent negare veritatem, et afferre falsitatem, et primo persuadent veritatis negationem; secundo irrogant maledictionem; tertio inferunt condemnationem. Secundum ibi maledixerunt ergo ei; tertium ibi responderunt et dixerunt ei: in peccatis natus es totus. Circa primum duo facit. Primo ostendit quomodo persuadent ei veritatem negare; secundo quomodo iterato interrogant, ut calumniam possint inferre, ibi dixerunt ergo illi: quid fecit tibi? Circa primum duo facit. Primo proponit eorum malitiam; secundo caeci constantiam, ibi dixit ergo ille. Malitia Pharisaeorum ostenditur in veritatis negandae persuasione. Constantia caeci apparet in firma veritatis confessione. Dicit ergo, quantum ad primum, vocaverunt ergo, scilicet Pharisaei, rursum hominem qui fuerat caecus: nam parentes interrogati remiserant eos ad caecum, et dixerunt ei: da gloriam Deo. Unum dicunt, sed aliud intendunt. Intendunt quidem ut cogant eum dicere, se non fuisse illuminatum a Christo, vel, si hoc non possunt, saltem confiteatur se ab eo aliquo maleficio curatum. Hoc tamen non aperte dicunt; sed tacite et sub praetextu religionis. Ad hoc enim inducere volunt dicentes da gloriam Deo; quasi dicant: illuminatus es; sed hoc non est nisi a Deo: ergo hoc nulli alii attribuas nisi Deo, et non isti, scilicet Christo, quia si hoc facis, ostendis te non accepisse a Deo curationis beneficium, quia Deus per peccatores non operatur miracula. Unde subdunt nos scimus quia hic homo peccator est; quasi dicerent: confitere quoniam hic nihil operatus est, nega quod accepisti. Sed, ut Augustinus dicit, si hoc fecisset, non dedisset gloriam Deo, sed potius ingratus existens blasphemasset. Sed vere mendacium locutus est stylus Pharisaeorum, dicentium nos scimus quoniam hic homo peccator est; nam supra VIII, v. 46, eumdem de peccato arguere non potuerunt, cum dixit: quis ex vobis arguet me de peccato? Nec mirum, quia hoc dicitur I Petr. II, 22: peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius. Hic ponitur caeci constantia: nam stomachatus contra Pharisaeorum duritiam, et impatiens ad verba eorum, cum veritatis assertione dicit si peccator est, nescio. Sed, cum supra dixerit quia propheta est, numquid hoc propter timorem quasi dubitans dicit si peccator est, nescio? Absit; sed quasi indignatus Pharisaeos irridens. Quasi dicat: vos asseritis eum peccatorem; sed hoc ego nescio quod sit peccator, et miror quod hoc asseritis, quia opus fecit quod non videtur esse peccatoris, quia caecus cum essem, modo video, eius beneficio. Secundum Augustinum, hoc dicit ut neque pateretur calumniam, neque veritatem subcelaret. Fortassis enim si dixisset, scio eum iustum, quod verum erat, calumniati fuissent eum. Sed, secundum Chrysostomum, ideo hoc dixit ut daret eis maius testimonium, scilicet ipsius miraculosae operationis, et suam responsionem faceret fide dignam ab accepto beneficio. Hic iterato interrogant, ut calumniam inferant, et primo ponitur dolosa Pharisaeorum interrogatio; secundo respondentis caeci derisio, ibi respondit eis et cetera. Dicit ergo quantum ad primum, dixerunt ergo illi: quid fecit tibi? Quia enim caecus confessus fuerat se a Christo visum recepisse, quod isti non quaerebant, sed potius in ipso modo faciendi, contra Christum calumniam inferre intendebant. Ideo non dicunt, qualiter vidisti? Sed quomodo aperuit tibi oculos? Quasi dicant: numquid aliquo praestigio seu maleficio hoc fecit? Secundum illud Ps. XXXVII, 13: qui quaerebant mala mihi, locuti sunt vanitates, et dolos tota die meditabantur. Hic ponitur responsio: quia enim caecus quasi iam viderat, ideo non remisse, sed audacter de reliquo eis loquitur. Unde primo irridet Pharisaeorum iteratam interrogationem, dicens dixi vobis iam, et audistis: quid iterum vultis audire? Quasi dicat: ex quo semel dixi vobis, quid iterum vultis audire? Hoc enim insipientis est. Videtur enim quod non attenditis ad ea quae dicuntur. Unde non est ultra respondendum vobis, inaniter interrogantibus, et cavillari potius quam discere volentibus; Eccli. XXII, v. 9: cum dormiente loquitur qui narrat stulto sapientiam: et in fine narrationis dicit: quis est hic? Secundo deridet praesumptuosam Pharisaeorum intentionem, dicens numquid et vos vultis discipuli eius fieri? Quando enim aliquis diligenter inquirit: aut hoc facit bona intentione, ut scilicet ei adhaereat, aut mala, ut eum condemnet. Quia ergo isti diligenter quaerebant, et caecus non ausus est eis imponere quod mala intentione quaererent, declinat ad aliam partem, dicens numquid et vos vultis discipuli eius fieri? Quasi dicat: si non quaeritis malitiose, ergo vultis adhaerere ei; Ier. XIII, 23: si mutare potest Aethiops pellem suam, aut pardus varietates suas; et vos poteritis bene facere. Et, ut Augustinus dicit, illuminatus libenter volebat istos illuminare. Unde signanter dicit et vos, quasi se innuens discipulum; quasi dicat: numquid et vos vultis, ut et ego sum, discipuli eius fieri? Ego iam video, vestrae illuminationi non invideo. Et, ut Chrysostomus dicit, ex ista caeci constantia apparet quam forte quid sit veritas, quae si despectos assumpserit, claros et fortes eos facit. Et quam imbecille quid sit mendacium, quod etsi cum fortibus fuerit, imbecilles eos monstrat et reddit. Hic irrogatur caeco a Pharisaeis maledictio, et primo ponitur Pharisaeorum ad caecum maledictio; secundo caeci ad Pharisaeos redargutio, ibi respondit ille. Circa primum duo facit. Primo ponitur Pharisaeorum maledictio; secundo maledictionis occasio, ibi nos autem Moysi discipuli sumus. Dicit ergo quantum ad primum: maledixerunt ei, scilicet Pharisaei caeco, et dixerunt: tu discipulus eius sis. Quae quidem maledictio est, si pravum cor eorum discutias, non si verba perpendas: immo est summa benedictio. Et tale maledictum sit super nos, et super filios nostros; supra VIII, v. 31: vere discipuli mei eritis, si manseritis in sermone meo. Ideo tamen Evangelista dixit maledixerunt, quia ex malo eorum corde procedebant; Prov. XXVI, 23: quomodo si ornare velis vas fictile argento sordido, sic labia tumentia cum pessimo corde sociata. Et de hac maledictione dicitur in Ps. CVIII, v. 28: maledicent illi, et ut benedices; et Matth. V, 11: beati eritis cum maledixerint vobis et cetera. Causam maledictionis subiungit consequenter cum dicit nos autem Moysi discipuli sumus. Reputabant enim maledictionem quod caecus dixerat eis, quod fierent discipuli Christi; cum ipsi gloriarentur se esse discipulos Moysi, quem maiorem reputabant. Et ideo primo proponunt suam conditionem, dicentes nos autem Moysi discipuli sumus. Eccli. XXIV, 33: legem mandavit Moyses in primitiis iustitiarum et cetera. Sed falsa est eorum gloria, quia nec eum sequebantur, nec praecepta eius implebant; supra V, 46: si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi; quasi dicat: nec sequimini servum, et deorsum ponitis contra dominum. Secundo extollunt Moysi dignitatem, cum dicunt nos scimus quia Moysi locutus est Deus. In quo verum dicunt, quia, ut dicitur Ex. XXXIII, 11, loquebatur dominus Moysi facie ad faciem, sicut loqui solet homo ad amicum suum; et Num. XII, 6, dicit dominus: si fuerit inter vos propheta domini, in visione apparebo ei, vel per somnium loquar ad illum. At non talis servus meus Moyses, qui in omni domo mea fidelissimus est: ore enim ad os loquor ei. Unde excellentiori modo loquebatur cum eo quam cum aliis prophetis. Et de hac locutione hic ipsi loquuntur. Constat autem quod cum ad Moysem Deus loqueretur verbum suum, quod dignitas Moysi est ex verbo Dei. Et sic verbum maioris dignitatis est quam Moyses; Hebr. c. III, 3: amplioris gloriae iste, scilicet Christus, prae Moyse dignus habitus est, quanto ampliorem honorem habet domus, qui aedificavit illam. Tertio occulte insinuant Christi dignitatem, cum dicit hunc autem, scilicet Christum, nescimus unde sit: quod quidem verum est, non tamen secundum eorum intentionem. Nesciebant enim patrem, unde Christus erat; supra VIII, 19: neque me scitis, neque patrem meum. Sed falsum est quantum ad eorum intentionem. Dixerunt enim hunc autem nescimus unde sit; quasi dicant: nullius auctoritatis est, et quasi apocryphum, ita ut non constet de eo an a Deo venerit; per quod videbantur ei imponere illud Ier. XXIII, v. 21: non mittebam eos, et ipsi currebant. Hic ponitur caeci contra Pharisaeos argutio, et primo admiratur eorum duritiam; secundo confutat eorum falsitatem, ibi scimus autem quia peccatores Deus non audit. Sciendum autem circa primum, quod non ea quae frequenter fiunt, et secundum communem modum miramur; sed insolita et ardua, sive bona, sive mala sint, admiramur. Nam insolita bona et ardua admiramur, secundum illud Esther XV, 17: valde enim admirabilis es, domine, et facies tua plena est gratiarum. Admiramur etiam ardua mala, secundum illud Ier. II, 12: super hoc obstupescite, caeli (...) duo enim mala fecit populus meus. Secundum hoc ergo respondens caecus, dixit eis in hoc mirabile est quia vos nescitis unde sit, quasi dicat: si aliquem parvum et nobis similem non reputaretis alicuius auctoritatis, non esset mirandum; sed quia videtis expressum et evidens signum divinae virtutis in Christo, et dicitis quia vos nescitis unde sit, valde mirabile est, praesertim quia aperuit mihi oculos. Falsitatem eorum confutat dicens scimus autem quia peccatores Deus non audit. Utitur tali ratione. Quemcumque Deus audit, est a Deo; sed Deus exaudivit Christum: ergo est a Deo. Primo ergo ponit primam; secundo assumit minorem, ibi a saeculo non est auditum etc.; et tertio infert conclusionem, ibi si non esset hic a Deo, non poterat facere quidquam. Circa primum duo facit. Primo insinuat quos Deus non audiat; secundo ostendit quos Deus audiat, ibi sed si quis Dei cultor est (...) hunc exaudit. Non audit autem Deus peccatores; et quantum ad hoc dicit scimus quia peccatores Deus non audit, quasi dicat: in ista opinione ego et vos consentimus, quod non exaudiantur peccatores a Deo. Unde in Ps. XVII, 42: clamaverunt ad dominum, et non exaudivit eos; Prov. I, 28: tunc invocabunt me, et non audiam. Sed contra. II Paral. VI, 36: si autem peccaverint tibi neque enim est homo qui non peccet, (...) et reversi fuerint ad te in toto corde suo (...) aperiantur, quaeso, oculi tui, et aures tuae intentae sint ad orationem quae fit in loco isto. Lc. XVIII, 14, de publicano dicitur, quod descendit iustificatus in domum suam. Et propter hoc dicit Augustinus, quod caecus iste adhuc loquitur ut inunctus, nondum perfecte sciens. Nam et peccatores exaudit Deus, alias frustra publicanus diceret: domine Deus, propitius esto mihi peccatori. Si autem verbum caeci salvare volumus, dicendum est, quod Deus non exaudivit peccatores in peccatis persistentes; exaudivit tamen peccatores de peccatis poenitentes, qui magis sunt computandi in numero poenitentium, quam peccatorum. Sed insurgit dubitatio. Constat enim quod miracula non fiunt ab hominibus propria virtute, sed per orationem. Peccatores autem frequenter miracula faciunt, secundum illud Matth. VII, 22: nonne in nomine tuo prophetavimus (...) et virtutes multas fecimus? Et tamen Deus non novit eos. Non videtur ergo verum quod caecus dicit scimus quia peccatores Deus non audit. Ad hoc est duplex responsio. Una communis. Oratio enim duo habet, quia scilicet impetrat, et meretur: quandoque ergo impetrat, et non meretur; quandoque autem meretur, et non impetrat. Et sic nihil prohibet orationem peccatoris impetrare quod petit, absque hoc quod mereatur. Sic ergo Deus audit peccatores, non per modum meriti, sed inquantum ex divina virtute, quam praedicant, impetrant quod petunt. Alia est specialis, in casu isto quo loquebatur, scilicet quando miraculum factum notificabat personam Christi. Sciendum est autem, quod omne miraculum factum testimonium quoddam est. Quandoque ergo miraculum fit in testimonium veritatis praedicatae; quandoque autem in testimonium personae facientis. Est autem attendendum, quod nullum verum miraculum fit nisi virtute divina; et quod Deus numquam est testis mendacii. Dico ergo quod, quandocumque miraculum fit in testimonium doctrinae praedicatae, necessarium est doctrinam illam esse veram, etsi persona praedicans non sit bona. Quando etiam fit in testimonium personae, necesse est similiter quod persona illa sit bona. Constat autem quod miracula Christi fiebant in testimonium personae eius; supra V, 36: opera quae dedit mihi pater ut perficiam ea, testimonium perhibent de me. Hoc ergo modo loquendo caecus dixit, quod numquam Deus peccatores audit, scilicet quod faciant miracula attestantia sanctitati peccatorum. Consequenter cum dicit sed si quis Dei cultor est (...) hunc exaudit, ostendit quod iusti exaudiuntur a Deo et per modum meriti. Ubi sciendum est, quod operatio miraculorum attribuitur fidei; Matth. XXI, 21: si dixeritis huic monti, tolle, et iacta te in mare, fiet. Cuius ratio est, quia miracula fiunt per omnipotentiam Dei, cui fides innititur: qui ergo vult impetrare a Deo aliquid, oportet quod habeat fidem; Iac. I, 6: postulet autem in fide. Si autem vult merendo impetrare, oportet quod faciat Dei voluntatem. Et ista duo hic ponuntur. Quantum ad primum dicit sed si quis Dei cultor est, per sacrificia et hostias; Is. XIX, 21: colent eum in hostiis etc. in his enim consistit cultus latriae, quae fidei attestatur. Quantum ad secundum dicit et voluntatem eius facit, implendo eius mandatum, hunc exaudit: supple, Deus. Hic assumit minorem suae rationis; quasi dicat: ex ipso opere eius, quod adhuc nullus hominum fecit, manifestum est quod per operationem Dei hoc fecit, et quod exauditus est a Deo; infra XV, 24: si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, peccatum non haberent. Hic infert conclusionem; quasi dicat: ex quo talia opera operatur, manifestum est quod est a Deo. Nam, nisi esset hic a Deo, non poterat facere quidquam, scilicet libere, constanter et veraciter: quia ut dicitur infra XV, 5: sine me nihil potestis facere. Hic Pharisaei caecum condemnant. In qua quidem condemnatione triplicem defectum sive peccatum incurrunt; scilicet mendacii, superbiae et iniustitiae. Mendacii quidem, caecitatem improperando; unde dicunt in peccatis natus es totus. Ubi sciendum est, Iudaeos huius opinionis fuisse, quod omnes infirmitates et adversitates temporales provenirent hominibus propter eorum praecedentia peccata; quam quidem opinionem asserit Eliphaz dicens, Iob c. IV, 7: recordare, obsecro, quis unquam innocens periit, aut quando recti deleti sunt? Quin potius vidi eos qui operantur iniquitatem et seminant dolos, et metunt eos, flante Deo, periisse. Cuius quidem opinionis ratio est, quia in veteri lege et pro bonis praemia temporalia, et pro malis poenae temporales promittebantur; Is. I, 19: si volueritis et audieritis me, bona terrae comedetis. Videntes ergo quod iste homo caecus natus fuerat, credebant quod hoc contigisset ei propter sua peccata; et ideo dicunt in peccatis natus es totus. Sed falsum dicunt, quia supra, eodem, dominus: neque hic peccavit, neque parentes eius; Eccli. XIX, 28: est correctio mendax in ira contumeliosi. Addunt autem, totus, ut ostendant quod non solum est peccatis inquinatus quantum ad animam, secundum quod omnes nascuntur peccatores, sed etiam quod peccatorum vestigia appareant in corpore per caecitatem. Vel, secundum Chrysostomum, totus, idest, toto tempore vitae tuae, et a primaeva aetate in peccatis es. Superbiae vero defectum incurrunt, contemnendo caeci doctrinam, cum dicunt tu doces nos? Quasi dicerent: non es dignus. In quo apparet eorum superbia: nullus enim homo, quantumcumque sapiens, debet a quocumque parvo doctrinam repellere; unde apostolus docet, I Cor. XIV, 30, quod si minori aliquid revelatum fuerit, quod tunc maiores debent tacere, et eum audire. Dan. XIII, v. 60 dicitur quod totus populus et seniores audierunt iudicium pueri iunioris, scilicet Danielis, cuius spiritum dominus suscitavit. Iniustitiae autem defectum incurrunt, iniuste eum eiiciendo: unde dicitur, quod eiecerunt eum foras, scilicet propter veritatis confessionem. In caeco autem iam impletur quod dominus dixerat, Lc. VI, 22: beati eritis cum vos oderint homines, et separaverint vos, et eiecerint nomen vestrum tamquam malum propter filium hominis.


Lectio 4

[87482] Super Io., cap. 9 l. 4 Postquam Evangelista ostendit quomodo Iudaei caecum in veritate persistentem eiecerunt hic ostendit quomodo Iesus eum recepit et instruxerit, et primo ponitur Christi instructio; secundo caeci devotio, ibi at ille ait: credo, domine; tertio devotionis eius commendatio, ibi dixit ei Iesus: in iudicium ego in hunc mundum veni. Circa primum tria facit. Primo proponit studium Christi ad instruendum; secundo desiderium caeci ad credendum, ibi respondit ille, et dixit: quis est, domine? Tertio fidei documentum ad perficiendum, ibi dixit ei Iesus: et vidisti eum. Studium autem Christi ad instruendum describitur ex tribus. Primo ex diligenti consideratione eorum quae circa caecum agebantur. Sicut enim princeps diligenter considerat ea quae suus athleta patitur propter eum, ita et Christus ea quae caecus patiebatur propter veritatem et sui confessionem, diligenter attendit. Et ideo dicit quod audivit Iesus, idest diligenter attendit, quia Pharisaei eiecerunt eum foras, scilicet ex templo; Ier. XVIII, 19: attende, domine, ad me, et ad voces adversariorum meorum. Secundo ex diligenti inquisitione; unde subdit et cum invenisset eum, dixit ei et cetera. Illud enim inveniri dicitur quod diligenter quaeritur; Lc. XV, 8: quaerit diligenter donec inveniat. Ex quo videtur quod Christus solum eum quaerat, quia in illo solo plus invenit de fide quam in omnibus aliis. Unde colligitur quod plus diligitur unus iustus a Deo, quam decem millia peccatorum, Is. XIII, v. 12: pretiosior erit vir auro, et homo mundo obrizo. Et Gen. XVII, dominus pro decem iustis voluit servare Sodomam. Tertio ex seriosa interrogatione; unde dixit ei: tu credis in filium Dei? Iste caecus typum baptizandorum gerebat. Unde etiam consuetudo inolevit in Ecclesia ut baptizandi interrogentur de fide; I Petr. III, 21: nos salvos facit Baptisma, non carnis depositio sordium sed bonae conscientiae interrogatio in Deum. Interrogans autem de fide non dicit, credis in Christum? Sed in filium Dei: quia, ut Hilarius dicit, futurum erat ut aliqui Christum confiterentur, quem tamen filium Dei et Deum negarent; quod postmodum Arius finxit. Unde per hoc error eius manifeste excluditur. Nam si Christus non esset Deus, non esset in eum credendum, cum solus Deus sit obiectum fidei, quae in prima veritate quiescit. Unde et signanter dicit, in filium: nam bene possum credere alicui creaturae, puta Petro et Paulo; non tamen in Petrum, sed in Deum solum sicut in obiectum. Unde patet quod filius Dei non est creatura; Io. XIV, 1: creditis in Deum, et in me credite. Hic ponitur desiderium caeci ad credendum. Sciendum est autem circa hoc, quod caecus iste adhuc non viderat Christum corporaliter: nam quando Christus linivit oculos suos, et misit eum ad natatoria Siloe, nondum viderat eum; et antequam ad eum reverteretur, postquam lavit et vidit, detentus fuit a Pharisaeis et Iudaeis. Licet autem corporaliter eum non vidisset, credebat tamen eum qui aperuit oculos suos, esse filium Dei. Et ideo in verba desiderantis et valde inquirentis animae prorumpit, dicens quis est, domine? Scilicet filius Dei, qui aperuit mihi oculos, ut credam in eum? Ex quo hic apparet, quod eum ex parte cognoscebat, et ex parte ignorabat. Nisi enim eum cognovisset, non tam constanter pro eo disputasset, et si non ignorasset, non utique dixisset quis est, domine? Is. XXVI, 9: anima mea desideravit te in nocte, scilicet ignorantiae. Sed quia, ut dicitur Sap. VI, 14: praeoccupat eos qui se concupiscunt, scilicet sapientia, ideo caeco se concupiscenti demonstrat, cum dicit et vidisti eum, et qui loquitur tecum, ipse est: in quo ponitur documentum fidei, quo Christus eum instruit. Et primo commemorat ei susceptum beneficium, dicens et vidisti eum, scilicet corporaliter, qui prius nullum videbas. Quasi dicat: ab ipso virtutem videndi accepisti; Lc. X, 23: beati oculi qui vident quae vos videtis; et Lc. II, 29: nunc dimittis servum tuum, domine (...) quia viderunt oculi mei salutare tuum. Secundo ponitur documentum, cum dicit et qui loquitur tecum, ipse est; Hebr. I, 2: novissime locutus est nobis in filio. Ex his ergo verbis confutatur error Nestorii, qui dixit, aliud suppositum in Christo filii Dei, aliud filii hominis. Nam qui loquebatur, ex Maria natus est, et hominis filius: et ipse idem qui loquitur est filius Dei, ut dominus dicit. Non est ergo alius et alius, quamvis natura non sit eadem utriusque. Consequenter cum dicit at ille ait, credo, domine, ponitur devotio fidei in caeco. Et primo fidem quam credit corde, confitetur ore, dicens credo, domine; Rom. c. X, 10: corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Secundo protestatur eam opere; unde procidens adoravit eum: per quod ostendit se credere eius divinam naturam, quia mundata conscientia cognoscit illum non solum filium hominis, quod exterius videbatur, sed filium Dei, qui carnem susceperat: nam adoratio debetur soli Deo; Deut. VI, 13: dominum Deum tuum adorabis. Consequenter cum dicit et dixit ei Iesus etc. commendatur caeci devotio, et primo ponitur devotionis caeci commendatio; secundo Iudaeorum murmuratio, ibi audierunt quidam ex Pharisaeis; tertio murmurantium confutatio, ibi dixit eis Iesus: si caeci essetis, non haberetis peccatum. Commendatur autem caecus ex fidei illuminatione; unde dicit in iudicium ego in hunc mundum veni. Contra. Supra III, 17: non enim misit Deus filium suum in mundum ut iudicet mundum et cetera. Respondeo. Loquitur de iudicio condemnationis, de quo dicitur supra V, 29: qui mala egerunt, ibunt in resurrectionem iudicii, idest condemnationis; ad quod non misit Deus filium suum in primo adventu, sed potius ad salvandum. Hic vero loquitur de iudicio discretionis, de quo dicitur in Ps. XLII, 1: iudica me, Deus, et discerne causam meam et cetera. Nam ad hoc venit ut discerneret bonos a malis: et hoc ostendunt verba sequentia, scilicet ut qui non vident, videant; et qui vident, caeci fiant. Nam secundum Augustinum, illi non vident qui reputant se videre, illi autem qui reputant se non videre, vident. Dicuntur autem homines caeci spiritualiter, inquantum habent peccata; Sap. c. II, 21: excaecavit eos malitia eorum. Ille ergo reputat se videntem, qui peccata sua non recognoscit; non videre autem se reputat qui recognoscit se peccatorem. Primum est proprium superborum; secundum est humilium. Est ergo sensus: in iudicium veni ut non videntes videant, ut discernam humiles a superbis. Dies enim erat inter lucem et tenebras discernens, ut scilicet, humiles, qui non vident, idest reputant se peccatores, videant, illuminati per fidem, et qui vident, idest superbi, caeci fiant, idest remaneant in tenebris. Secundum Chrysostomum, exponitur de iudicio condemnationis, ita tamen quod hoc quod dicit in iudicium ego in hunc mundum veni, non accipiatur causaliter, sed consecutive; quasi dicat: me veniente in mundum, consecutum est in quibusdam iudicium condemnationis, inquantum in aliquibus condemnationis causa magis crevit. Simile dicitur Lucae II, 34: ecce positus est in ruinam et in resurrectionem multorum: non quod ipse sit causa ruinae, sed quia ex adventu suo hoc consequitur. Et subditur ut qui non vident, scilicet gentiles, carentes lumine divinae notitiae, videant, idest, admittantur ad cognitionem Dei; Is. IX, 2: populus qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam, et qui vident, scilicet Iudaei, habentes Dei cognitionem, Ps. LXXV, 2: notus in Iudaea Deus, caeci fiant, idest, ab ipsa Dei cognitione excidant. Et hoc expresse tangit apostolus, Rom. IX, 30: gentes quae non sectabantur iustitiam, apprehenderunt iustitiam. Hic ponitur murmur Iudaeorum: quia enim verba domini carnaliter intellexerunt, videntes caecum corporaliter illuminatum, et intelligentes quod dominus commendaret in ipso solum lumen faciei et non mentis, crediderunt similiter quod comminaretur eis corporalem caecitatem, et exprobraret, cum dixit caeci fiant et ideo dicit quod audierunt quidam ex Pharisaeis qui cum ipso erant, verba praedicta. Ideo autem dicit qui cum ipso erant, ut ostendat eorum instabilitatem: quia quandoque cum ipso sunt propter aliqua miracula quae vident; sed tamen ab eo recedunt, cum aperitur eis veritas; Lc. VIII, 13: ad tempus credunt, et in tempore tentationis recedunt. Et dixerunt ei: numquid et nos caeci sumus? Scilicet corporaliter; quamvis spiritualiter caeci essent; Matth. XV, 14: sinite illos: caeci sunt et duces caecorum. Hic ponitur Iudaeorum confutatio: ubi, secundum expositionem Augustini, manifestatur intentio praecedentium, ut scilicet ostendatur de qua caecitate loquitur dominus, quia de spirituali. Dicit ergo si caeci essetis, idest vos caecos reputaretis, recognoscentes per humilitatem peccatum vestrum, non haberetis peccatum: quia curreretis ad remedium. Peccatum enim remittitur per gratiam, quae non datur nisi humilibus; Iac. IV, 6: humilibus autem dat gratiam. Nunc vero dicitis quia videmus; idest, superbe vos videre putantes, non recognoscitis vos peccatores. Peccatum vestrum manet, idest non remittitur; Iac. IV, 6: Deus superbis resistit. Secundum Chrysostomum, exponitur de caecitate corporali, ut sit sensus si caeci essetis, corporaliter, non haberetis peccatum, de hoc quod caeci essetis: quia cum sit corporalis defectus, non habet rationem peccati. Nunc vero quia dicitis, videmus, peccatum vestrum magis arguitur; quia videntes oculis corporalibus miracula quae ego facio, non creditis mihi; Is. VI, 10: excaeca cor populi huius. Vel aliter, si caeci essetis, idest ignorantes iudiciorum Dei et sacramentorum legis, non haberetis peccatum; supple: tantum. Quasi dicat: si ex ignorantia peccaretis, peccatum vestrum non esset adeo grave. Nunc vero quia dicitis, videmus, idest arrogatis vobis scientiam legis et cognitionem Dei, et tamen peccatis, ideo peccatum vestrum manet, idest aggravatur; Lc. XII, 47: servus qui scit voluntatem domini sui, et non fecit secundum voluntatem eius, vapulabit multis.


Caput 10
Lectio 1

[87483] Super Io., cap. 10 l. 1 Postquam dominus ostendit quod eius doctrina habet illuminativam virtutem, hic consequenter ostendit quod habet virtutem vivificativam, et primo ostendit hoc, verbo; secundo, miraculo: c. XI, ibi erat autem quidam languens et cetera. Circa primum tria facit. Primo ostendit se habere virtutem vivificativam; secundo ostendit vivificandi modum, ibi ego sum pastor bonus etc.; tertio ostendit vivificandi potestatem, ibi dissensio itaque facta est inter Iudaeos propter sermones hos. Prima pars dividitur in tres: primo enim dominus proponit quamdam parabolam; secundo Evangelista insinuat necessitatem expositionis ipsius: hoc proverbium dixit eis etc.; tertio dominus exhibet parabolae expositionem, ibi dixit eis iterum Iesus et cetera. Parabolam autem proponit eis dicens amen dico vobis. Quae quidem ex duobus est, scilicet de fure et pastore ovium. Unde circa eam tria facit. Primo proponit conditionem furis et latronis; secundo pastoris, ibi qui autem intrat per ostium, pastor est ovium; tertio effectum utriusque, ibi et oves illum sequuntur et cetera. Ad intellectum autem huius, primo considerandum est quae sint oves, quae quidem sunt fideles Christi, et qui sunt in gratia Dei; Ps. XCIV, 7: nos autem populus eius et oves pascuae eius; Ez. XXXIV, v. 31: vos autem oves pascuae meae homines estis. Ovile ergo ovium est congregatio fidelis populi; Mich. II, 12: congregabo Iacob totum te; in unum conducam reliquias Israel; pariter ponam illum quasi gregem in ovili. Ostium autem ovilis aliter accipitur secundum Chrysostomum, et aliter secundum Augustinum. Nam secundum Chrysostomum, ostium vocat Christus Scripturas sacras, secundum illud Col. IV, 3: orantes simul pro nobis, ut Deus aperiat ostium sermonis. Dicitur autem sacra Scriptura ostium, ut Chrysostomus dicit, primo quia per ipsam accessum habemus ad Dei cognitionem; Rom. c. I, 2: quod autem promiserat per prophetas suos in Scripturis sanctis de filio suo, qui factus est ei ex semine David secundum carnem. Secundo, quia sicut ostium oves custodit, ita sacra Scriptura conservat vitam fidelium; supra V, 39: scrutamini Scripturas: quia vos putatis vitam habere in ipsis. Tertio quia ostium lupos supervenire non permittit: sic sacra Scriptura arcet haereticos a nocumento fidelium; II Tim. III, 16: omnis Scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum, ad arguendum, ad corripiendum, ad erudiendum in iustitia. Ille ergo non intrat per ostium qui ad docendum populum non ingreditur per sacram Scripturam. Unde dominus de talibus dicit Matth. XV, 9: sine causa colunt me, docentes doctrinas et mandata hominum; ibid. v. 6: irritum fecistis mandatum Dei. Haec est ergo furis conditio ut non intret per ostium, sed aliunde. Addit autem ascendit: quod et parabolae congruit, dum fures non intrantes per ostium, conscendunt parietes, et praecipitant se in ovili. Congruit etiam veritati: quia causa quare aliqui doceant aliter quam sapiat sacra Scriptura, praecipue ex superbia provenit; I Tim. VI, 3: si quis aliter docet, et non acquiescit sacris sermonibus, superbus est, nihil sciens. Et quantum ad hoc dicit ascendit, scilicet per superbiam. Qui, inquam, sic aliunde ascendit, ille fur est, rapiendo quod non est suum, et latro, occidendo quod rapit; Abdiae V: si fures intrassent ad te, si latrones per noctem, quomodo conticuisses? Et secundum hanc expositionem, continuatur ad praecedentia hoc modo. Quia enim dominus dixerat: si caeci essetis, non haberetis peccatum, possent respondere Iudaei, et dicere: non est ex nostra caecitate quod tibi non credimus, sed ex tuo errore, propter quem a te avertimur. Et ideo dominus hoc excludens, vult ostendere quod non est erroneus, quia intrat per ostium, idest per sacram Scripturam; idest, docet ea quae sacra Scriptura continet. Sed contra hoc est, quod dominus, infra eodem, exponens, dicit: ego sum ostium etc., ex quo videtur quod per ostium debet intelligi Christus. Ad quod Chrysostomus dicit, quod in hac parabola dominus dicit se esse et ostium et pastorem; unde secundum quod ipse diversimode se vocat, diversimode dicitur ostium, quia, secundum quod dicit se pastorem, oportet quod aliud sit ostium quam ipse, quia non est idem pastor et ostium. Nihil autem aliud a Christo convenientius potest dici ostium quam sacra Scriptura, propter rationes praedictas. Convenienter ergo sacra Scriptura ostium dicitur. Secundum Augustinum, hic per ostium intelligitur Christus: et hoc, quia per ipsum intratur; Apoc. IV, 1: post hoc vidi ostium magnum et cetera. Quicumque ergo intrat in ovile, oportet quod per ostium, scilicet Christum, intret, et non aliunde. Sed attendendum est, quod intrare in ovile competit pastori et ovi: ovi quidem, ut ibi conservetur; pastori autem, ut oves conservet. Si ergo velis intrare sicut ovis, ut ibi conserveris, vel sicut pastor, ut oves conserves, oportet te per Christum intrare in ovile, non aliunde quam per Christum; sicut philosophi, qui tractaverunt de principalibus virtutibus, et Pharisaei, qui caeremoniales traditiones statuerunt. Sed isti non sunt pastores neque oves, quia, ut dominus dicit qui non intrat per ostium in ovile ovium, scilicet per Christum, sed aliunde, fur est et latro; quia se et alios occidit. Nam Christus est ostium ovilis, idest congregationis fidelium, et non alius; Rom. V, 1: pacem habemus per Christum ad Deum, per quem et habemus accessum per fidem in gratiam istam in qua stamus, et gloriamur in spe gloriae filiorum Dei; Act. IV, 12: non est aliud nomen sub caelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri. Et secundum hanc expositionem continuatur ad praecedentia hoc modo. Quia enim dicebant se videre sine Christo, secundum quod dixit: nunc quia dicitis, videmus, peccatum vestrum manet, ideo dominus ostendit hoc esse falsum, quia non intrant per ostium, dicens amen, amen dico vobis. Sciendum autem, quod ut qui sicut ovis per ostium non intrat, non potest conservari; ita nec qui ut pastor intrat, conservare potest, nisi per ostium intret, scilicet per Christum; per quod quidem ostium intraverunt veri pastores, de quibus Hebr. V, 4: nemo sibi assumit honorem, sed qui vocatur a Deo tamquam Aaron. Mali vero pastores non intrant per ostium, sed per ambitionem, et potentiam saecularem, et simoniam; et isti sunt fures et latrones; Oseae VIII, 4: ipsi regnaverunt, et non cognovi; idest, non approbavi. Et dicit sed ascendit aliunde, quia ostium istud, scilicet Christus, cum sit parvum per humilitatem, Matth. XI, 29: discite a me, quia mitis sum, non possunt intrare nisi qui Christi humilitatem imitantur. Qui ergo non intrant per ostium, aliunde ascendunt, idest superbi sunt, et non imitantur illum qui, cum Deus esset, factus est homo; et humilitatem suam non recognoscunt. Hic agit de pastore, et primo ponit pastoris conditionem; secundo ostendit per signa quod iste sit pastor, ibi huic ostiarius aperit. Conditio autem veri pastoris est intrare per ostium, idest testimonia sacrae Scripturae; unde dicebat, Lc. ult., 44: oportet impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi, et prophetis, et Psalmis de me. Pastor dicitur, Ier. XVII, 16: ego non sum turbatus te pastorem sequens; Eccli. XVIII, v. 13: qui misericordiam habet, docet et erudit sicut pastor gregem suum. Sed si Christus intelligatur per ostium, ut Augustinus exponit, sic intrans per ostium, intrat per seipsum. Et hoc est proprium Christi: nam nullus potest intrare ostium, scilicet ad beatitudinem, nisi per veritatem, quia nihil aliud est beatitudo quam gaudium de veritate. Christus autem inquantum Deus, veritas est: et ideo inquantum homo, intrat per seipsum, scilicet per veritatem, quae est ipse inquantum Deus. Nos autem non sumus ipsa veritas, sed sumus filii lucis, per participationem lucis verae et increatae; et ideo oportet nos per veritatem, quae est Christus, intrare; infra XVII, 17: sanctifica eos in veritate; infra: per me si quis introierit, salvabitur. Sed si quis etiam intrare vult ut pastor, oportet quod intret per ostium, idest Christum, scilicet secundum eius veritatem, voluntatem et ordinationem; unde dicitur Ez. c. XXXIV, 23: dabo eis pastorem unum, qui pascat eas, servum meum David, quasi diceret: per me dari debent, et non per alios, seu per seipsos. Hic ponit signa boni pastoris, quae sunt tria. Primum sumitur ex parte ostiarii, scilicet quod ab eo introducatur; et quantum ad hoc dicit ostiarius aperit. Qui scilicet ostiarius, secundum Chrysostomum, ille est qui viam aperit ad cognitionem sacrae Scripturae, qui primus fuit Moyses, qui sacras Scripturas primus accepit et instituit. Et hic aperit Christo, quia, ut dicitur supra V, 46: si crederetis Moysi, crederetis forte et mihi: de me enim ille scripsit. Vel, secundum Augustinum, ostiarius est ipsemet Christus, quia ipsemet introducit homines ad seipsum; dicit: ipse se aperit, qui seipsum exponit, et non nisi per eius gratiam intramus; Eph. II, 8: gratia salvati estis. Nec refert si Christus, qui est ostium, ipse idem sit ostiarius; nam quaedam in spiritualibus congruunt quae in corporalibus esse non possunt. Magis autem differre videtur pastor et ostium quam ostium et ostiarius. Cum ergo Christus dicatur pastor et ostium, ut dictum est, multo magis potest dici ostium et ostiarius. Sed si aliam personam ostiarii quaeris quam Moysem et Christum, vide ostiarium spiritum sanctum, ut Augustinus dicit. Ad officium enim ostiarii pertinet ut ostium aperiat, et de spiritu sancto dicitur infra XVI, 13: docebit vos omnem veritatem. Christus enim est ostium, inquantum est veritas. Secundum signum sumitur ex parte ovium, scilicet quod ei obediant. Et hoc est quod dicit et oves vocem eius audiunt: quod quidem, si ex similitudine naturalis pastoris attenditur, rationabiliter dicitur, quia, sicut oves ex consueta imaginatione recognoscunt vocem pastoris, sic et fideles iusti vocem Christi audiunt; Ps. XCIV, v. 8: hodie si vocem eius audieritis. Sed contra. Multi sunt oves Christi, qui tamen vocem eius non audierunt, sicut Paulus. Item aliqui audierunt, et non fuerunt oves, sicut Iudas. Ad quod dici posset, quod Iudas pro tempore illo ovis Christi erat, quantum ad praesentem iustitiam. Paulus autem quando vocem Christi non audiebat, non erat ovis, sed lupus, sed vox Christi adveniens mutavit lupum in ovem. Haec autem responsio sustineri posset, si non contrariaretur ei quod dicit Ez. IV, 4: quod confractum fuerat non alligastis, et quod erroneum est, non reduxistis. Ex quo videtur quod adhuc quando confractae et erroneae erant, oves erant. Et ideo dicendum, quod loquitur hic dominus de ovibus suis, non solum secundum praesentem iustitiam, sed etiam secundum aeternam praedestinationem. Est enim quaedam vox Christi quam nullus nisi praedestinatus audire potest, scilicet, qui perseveraverit usque ad finem: Matth. X, 22. Ideo etiam dicit, et oves vocem eius audiunt, quia possent se excusare de eorum infidelitate, dicentes, quod non solum ipsi, sed etiam nullus ex principibus credit in eum. Unde, ad hoc respondens, dicit et oves vocem eius audiunt; quasi dicat: ideo ipsi non credunt, quia non sunt de ovibus meis. Tertium signum sumitur ex actibus ipsius pastoris; et quantum ad hoc dicit proprias oves vocat nominatim. Ubi ponit quatuor actus boni pastoris. Primo quidem quod oves cognoscit. Unde dicit, quod proprias oves vocat nominatim: in quo ostendit cognitionem, et familiaritatem suam ad oves. Illos enim ex nomine vocamus quos familiariter cognoscimus; Ex. XXXIII, 17: ego novi te ex nomine. Et quidem ad officium boni pastoris pertinet, secundum illud Prov. c. XXVII, 23: diligenter considera vultum pecoris tui. Et hoc quidem convenit Christo secundum praesentem cognitionem, vel magis secundum aeternam praedestinationem, quas ab aeterno nomine tenus novit; Ps. CXLVI, 4: qui numerat multitudinem stellarum, et omnibus eis nomina vocat; II Tim. c. II, 19: novit dominus qui sunt eius. Secundo vero quod eas educit, idest segregat a societate impiorum; Ps. CVI, 14: eduxit eos de tenebris et umbra mortis. Tertio, quia iam eductas ab impiis, et inductas in ovile, iterum eduxit eas ex ovili. Primo quidem in salutem aliorum; Is. ult., v. 19: mittam ex eis qui salvati fuerint in Lydiam; Matth. X, 16: ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum; ut scilicet de lupis faciatis oves. Secundo vero in directionem et viam salutis aeternae; Lc. I, 79: ad dirigendos pedes nostros in viam pacis. Quarto vero eas praecedit exemplo bonae conversationis; unde dicit et ante eas vadit, quod quidem in pastore corporali non est ita, quin potius sequitur, secundum illud Ps. LXXVII, 70: de post foetantes accepit eum. Bonus autem pastor ante eas vadit per exemplum; I Petr. ult., 3: neque ut dominantes in clero, sed forma facti gregis ex animo. Christus autem utraque missione ante eas vadit: quia primus pro doctrina veritatis mortem subiit, Matth. XVI, 24: si quis vult post me venire, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me, et praecessit omnes in vitam aeternam. Mich. II, v. 13: ascendit pandens iter ante eos. Hic agit de effectu utriusque, furis scilicet, et pastoris in ovibus, et primo ponit effectum boni pastoris; secundo effectum lupi et furis, ibi alienum autem non sequuntur. Dicit ergo quod dictum est de conditionibus utriusque, sed oves sequuntur illum, qui scilicet ante eas vadit. Et hoc quidem in promptu est, quia subditi sequuntur vestigia praelatorum, ut dicitur I Petr. II, v. 21: Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius; Iob XXIII, 11: vestigia eius secutus est pes meus. Et hoc ideo, quia sciunt vocem eius, idest cognoscunt et delectantur in ea; Cant. II, 14: sonet vox tua in auribus meis: vox enim tua dulcis. Effectus autem furis est ut oves eum non diu sequantur, sed ad tempus; unde dicit alienum autem non sequuntur; idest, doctorem mendacem et haereticum non sequuntur; Ps. XVII, 46: filii alieni mentiti sunt mihi. Sic et Paulus doctores mendaces non diu secutus est. Sed fugiunt ab eo; et hoc ideo, quia, ut dicitur I Cor. XV, 33, corrumpunt bonos mores colloquia prava. Ideo autem fugiunt, quia non noverunt, idest non approbant, vocem alienorum, idest doctrinam eorum, quae serpit ut cancer.


Lectio 2

[87484] Super Io., cap. 10 l. 2 Hic ponit Evangelista necessitatem exponendi supra positam similitudinem, quae quidem necessitas causatur ex audientium ignorantia. Primo vero tangit ignorantiae causam; secundo ipsam ignorantiam manifestat. Causa autem ignorantiae fuit proverbialis Christi locutio; et hoc est quod dicit hoc proverbium dixit eis Iesus. Proverbium autem dicitur proprie quando loco alterius ponitur aliud; cum scilicet unum verbum ex similitudine alterius datur intelligi: quod etiam parabola dicitur. Loquebatur autem in proverbiis dominus primo quidem propter malos, ut mysteria regni caelestis eis occultaret; Lc. VIII, 10: vobis datum est nosse mysterium regni Dei, ceteris autem in parabolis. Secundo vero propter bonos, ut ex proverbiis exercerentur ad inquirendum; unde postquam dominus turbis proverbia seu parabolas proposuit, discipuli seorsum Christum interrogabant, ut habetur Matth. XIII, 10 et Mc. IV, 10. Unde et Augustinus dicit: pascit dominus manifestis (scilicet fideles turbas), exercet obscuris, scilicet discipulos. Ignorantiam manifestat, cum dicit illi autem non intellexerunt quid loqueretur. Ignorantia autem quae proveniebat ex proverbiis a Christo propositis, utilis quidem erat, et damnosa. Sed utilis bonis et iustis ad exercitium in Dei laudem quaerentibus: nam dum ea non intelligunt, credunt, glorificant dominum, et eius sapientiam supra se existentem; Prov. XXV, 2: gloria Dei est celare verbum. Damnosa autem malis, quia non intelligentes, blasphemant, secundum illud in Canon. Iudae v. 10: quaecumque ignorant, blasphemant. Nam, ut Augustinus dicit, cum verba Evangelii audiunt pius et impius, et ambo non intelligunt, pius dicit: verum est et bonum est quod dicit sed nos non intelligimus. Et hic quidem iam pulsat, cui dignum est aperiri, sed si persistat. Impius dicit: nihil dixit, malum est quod ait. Hic dominus exponit similitudinem. Si autem recte consideretur praedicta similitudo, duas principales clausulas continebat, ad quas aliae consequuntur. Quarum prima est: qui non intrat per ostium in ovile ovium (...) ille fur est et latro. Secunda vero est: qui intrat per ostium, pastor est ovium. Et ideo ista pars dividitur in duas: primo enim exponit primam clausulam; secundo secundam, ibi ego sum pastor bonus. Circa primum duo facit. Primo exponit quae prima clausula continebat; secundo probat ea, ibi ego sum ostium. Fit autem mentio in prima clausula de ostio, fure et latrone. Primo exponit primum; secundo secundum, ibi omnes quotquot venerunt, fures sunt et latrones. Quantum ad primum dicit: dixit ergo eis iterum Iesus, ut scilicet eos attentiores reddat, et intelligerent similitudinem; Prov. I, 6: animadvertet parabolam et interpretationem et cetera. Amen, amen dico vobis, idest vere, ego sum ostium. Officium enim ostii est ut per ipsum quis ad domus interiora ingrediatur; et hoc Christo convenit: nam per eum oportet quemlibet ad Dei secreta intrare; Ps. CXVII, 20: haec porta domini, scilicet Christus, et iusti intrabunt in eam. Dicit autem ovium, quia non solum pastores per Christum introducuntur in praesentem Ecclesiam, vel in aeternam beatitudinem per Christum ingrediuntur, sed etiam oves; unde infra eodem oves meae vocem meam audiunt (...) et sequuntur me, et ego vitam aeternam do eis. Consequenter cum dicit omnes quotquot venerunt, fures sunt et latrones, exponit quod dixit de fure et latrone: et primo ostendit quis sit fur et latro; secundo ponit signum huius. Circa primum autem cavendus est error Manichaeorum, qui damnantes vetus testamentum ex hoc quod dicitur omnes quotquot venerunt, fures sunt, dicunt, patres veteris testamenti, qui fuerunt ante Christum, malos fuisse et damnatos. Sed hoc esse falsum apparet ex tribus. Primo quidem ex his quae in parabola dicta sunt. Quod enim hic dicitur omnes quotquot venerunt, ponitur ut expositivum praecedentium; ibi autem dicitur, quod intraverunt, et cetera. Illi ergo omnes quotquot veniunt, scilicet non per me, idest non intrantes per ostium, fures sunt et latrones. Constat autem quod patriarchae et prophetae omnes per ostium, idest Christum, intraverunt, quos Christus venturus praecones mittebat. Licet enim ex tempore carnem acceperit, et factus fuerit homo, ab aeterno tamen erat verbum Dei; Hebr. XIII, 8: Iesus Christus heri et hodie, ipse et in saecula. Prophetae autem missi sunt per verbum Dei et sapientiam; Sap. VII, 27: per nationes in animas sanctas se transfert (scilicet Dei sapientia) prophetas et amicos Dei constituit. Et ideo signanter in prophetis legimus, verbum domini factum esse ad hunc vel ad illum prophetam, qui per participationem verbi Dei prophetaverunt. Secundo ex hoc quod dominus dicit venerunt; quasi dicat, propria auctoritate et non a Deo missi, seipsos ingerentes; de quibus Ier. XXIII, 21: non mittebam eos, et ipsi currebant. Isti quidem non venerunt a verbo Dei; Ez. XIII, 3: vae prophetis insipientibus, qui sequuntur spiritum suum, et nihil vident. Tales non fuerunt patres veteris testamenti, ut dictum est. Tertio ex ipso facto, quod ostendit verborum consequentia, nam hic dicitur non audierunt eos oves. Illi ergo quos audierunt oves, non fuerunt fures et latrones. Populus autem Israel prophetas audivit. Propterea illi qui non audierunt, in sacra Scriptura vituperantur; Act. VII, 52: quem prophetarum non sunt persecuti patres vestri? Matth. XXIII, v. 37: Ierusalem, Ierusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos qui ad te missi sunt. Sic ergo errore excluso, dicendum est omnes quotquot venerunt scilicet praeter me, et praeter divinam inspirationem et auctoritatem, et non cum intentione divinae gloriae quaerendae, sed propriae usurpandae, fures sunt, inquantum quod non suum est, scilicet docendi auctoritatem, sibi usurpant, Is. I, 23: principes tui infideles, socii furum, et latrones, quia per pravam doctrinam occidunt; Matth. XXI, 13: vos autem fecistis illam speluncam latronum; Oseae VI, v. 9: particeps latronum interficientium in via pergentes. Sed eos, scilicet fures et latrones, oves, praedestinatae, non audierunt, scilicet perseveranter; alias non fuissent de ovibus Christi, quia alienum non sequuntur, sed fugiunt ab eo: ut dicitur supra eodem. Hoc etiam praecipitur Deut. XIII, 3: non audias verba illius prophetae aut somniatoris. Ego sum ostium. Hic manifestat expositionem, et primo expositionem ostii; secundo furis, ibi fur non venit. Circa primum duo facit. Primo resumit quod intendit exponere; secundo exponit. Resumit autem quod dixit ego sum ostium. Cantic. ult., 9: si est ostium, compingamus illud tabulis cedrinis, idest attribuamus ei virtutem imputrescibilem. Exponit autem cum dicit per me si quis introierit, salvabitur. Ubi primo ostendit quod competit ei usus ostii, qui est salvare oves; secundo insinuat salvationis modum, ibi ingredietur et egredietur. Salvat autem ostium arcendo interiores ne progrediantur, et defendendo ab exterioribus, ne invadantur. Et hoc competit Christo, nam per ipsum salvamur et protegimur. Et hoc est quod dicit per me, scilicet ostium, si quis, non fictus, introierit, ad societatem Ecclesiae et fidelium, salvabitur: supple, si perseveraverit; Act. IV, 12: non est aliud nomen sub caelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri; Rom. V, 10: multo magis salvi erimus in vita ipsius. Modus autem salutis ponitur cum dicit et ingredietur et egredietur, et pascua inveniet: quae quidem verba quadrupliciter exponi possunt. Primo quidem, secundum Chrysostomum, nihil aliud debet intelligi quam securitas et libertas adhaerentium Christo. Nam qui aliunde ascendit quam per ostium, non habet liberum introitum et exitum; qui vero per ostium intrat, habet liberum exitum, quia libere potest exire. Cum ergo dicit ingredietur et egredietur, est sensus, secundum hanc similitudinem, quod apostoli adhaerentes Christo, cum securitate ingrediuntur, conversando cum fidelibus qui intra Ecclesiam sunt, et cum infidelibus qui sunt extra, quando totius orbis terrarum facti sunt domini, et nullus eos eiicere valuit; Num. XXVII, 16: provideat dominus Deus spirituum universae carnis hominem super populum istum, qui possit ingredi et egredi: ne sit populus domini sicut oves absque pastore. Et pascua inveniet, idest, delectationem in conversione, et gaudium etiam in persecutionibus infidelium pro Christi nomine habebant; secundum illud Act. V, 41: ibant apostoli gaudentes a conspectu Concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Iesu contumeliam pati. Secundo potest exponi, secundum Augustinum super Ioannem. Cuilibet bene agenti duo incumbunt, scilicet ut bene se habeat ad ea quae intra ipsum sunt, et ad ea quae extra. Interius autem in homine est spiritus; exterius autem est corpus; II Cor. c. IV, 16: licet is qui foris est homo noster corrumpatur, tamen is quis intus est renovatur de die in diem. Ille ergo qui Christo adhaeret, ingredietur quidem per contemplationem ad custodiam conscientiae; Sap. VIII, v. 16: intrans domum meam, scilicet conscientiam, conquiescam cum illa, scilicet sapientia. Et egredietur, foras, scilicet per bonam actionem, ad domandum corpus; Ps. CIII, v. 23: exibit homo ad opus suum et ad operationem suam usque ad vesperum: et pascua inveniet, scilicet in conscientia munda et devota; Ps. XVI, 15: apparebo conspectui tuo, satiabor cum apparuerit gloria tua: et in actione, pascua inveniet scilicet fructus; Ps. CXXV, 6: venientes autem venient cum exultatione, portantes manipulos suos. Tertia expositio est etiam eiusdem, et beati Gregorii super Ezech., ut sit sensus: ingredietur, in Ecclesiam, credendo; Ps. XLI, 5: transibo in locum tabernaculi admirabilis, quod est ingredi in Ecclesiam militantem; et egredietur, scilicet de militante ad Ecclesiam triumphantem; Cant. III, v. 11: egredimini, filiae Sion, et videte regem Salomonem in diademate, quo coronavit illum mater sua in die desponsationis illius; et pascua inveniet, in Ecclesia militante, scilicet doctrinae et gratiae; Ps. XXII, v. 2: in loco pascuae ibi me collocavit: et in Ecclesia triumphante, scilicet gloriae; Ez. c. XXXIV, 14: in pascuis uberrimis pascam eas. Quarto exponitur in libro de spiritu et anima, qui Augustino attribuitur, cuius tamen non est: ubi dicitur, quod ingredientur, scilicet sancti, ad contemplandam divinitatem Christi, et egredientur, ad eius humanitatem considerandam; et in utroque pascua invenient, quia in utroque gaudia contemplationis gustabunt; Is. XXXIII, 17: regem in decore suo videbunt. Hic igitur de fure, et primo ponit furis proprietatem; secundo asserit sibi contrariam proprietatem inesse, ibi ego veni ut vitam habeant et cetera. Dicit ergo, quod illi qui non intrant per ostium, idest qui venerunt praeter me, ipsi fures sunt et latrones, quorum conditio mala est. Nam primo quidem fur non venit nisi ut furetur, idest ut usurpet quod non est suum, cum scilicet seditiosi et haeretici eos qui Christi sunt, sibi adiungunt; Ps. X, 9: insidiatur ut rapiat pauperem. Secundo fur venit ut mactet, idest occidat inducendo perversam doctrinam et pravos mores; Oseae VI, 9: particeps latronum interficientium in via pergentes de Sichem. Tertio ut perdat immittendo in perditionem aeternam; Ier. l, 6: grex perditus factus est populus meus. Quae quidem conditiones non sunt in me. Ego veni ut vitam habeant; quasi dicat: isti non per me venerunt, quia similia agerent his quae ego ago; sed ipsi contrarium agunt: quia furantur, occidunt et perdunt. Ego veni ut vitam habeant, scilicet iustitiae, ingredientes Ecclesiam militantem per fidem; Hebr. X, 38 et Rom. I, 17: iustus autem ex fide vivit. De ista vita dicitur I Io. III, 14: nos scimus quoniam translati sumus de morte ad vitam, quoniam diligimus fratres. Et abundantius habeant, scilicet vitam aeternam, egredientes de corpore: de qua vita aeterna dicitur infra XVII, 3: ut cognoscant te solum verum Deum.


Lectio 3

[87485] Super Io., cap. 10 l. 3 Hic exponit secundam clausulam praemissae parabolae scilicet, qui intrat per ostium, pastor est ovium, et primo ponit expositionem; secundo manifestat eam, ibi ego sum pastor bonus et cetera. Exponit autem illam particularem, dicens se esse pastorem bonum: secundo subdit boni pastoris officium, ibi bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis; tertio ostendit de malo pastore contrarium, ibi mercenarius autem (...) videt lupum venientem, et fugit. Dicit ergo quantum ad primum ego sum pastor bonus. Quod autem Christus sit pastor, manifeste ei competit: nam sicut per pastorem grex gubernatur et pascitur, ita fideles per Christum spirituali cibo, et etiam corpore et sanguine suo reficiuntur; I Petr. c. II, 25: eratis aliquando sicut oves non habentes pastorem; sed conversi estis nunc ad pastorem et episcopum animarum vestrarum; Is. XL, 11: sicut pastor gregem suum pascet. Sed ad differentiam mali pastoris et furis addit bonus. Bonus, inquam, quia implet pastoris officium, sicut bonus miles dicitur qui implet militis officium. Sed cum Christus dixerit supra, pastorem intrare per ostium, et iterum se esse ostium, hic autem dicat se esse pastorem, oportet quod ipse per semetipsum intret. Et quidem per seipsum intrat, quia seipsum manifestat, et per seipsum novit patrem. Nos autem per illum intramus, quia per ipsum beatificamur. Sed attende, quod nullus alius est ostium nisi ipse, quia nullus alius est lux vera, sed per participationem; supra I, 8: non erat ille lux, scilicet Ioannes Baptista, sed ut testimonium perhiberet de lumine. Sed de Christo dicitur erat lux vera quae illuminat omnem hominem. Et ideo esse ostium nemo se dicit: hoc sibi ipse Christus proprie retinuit; esse autem pastorem, aliis communicavit, et membris suis dedit: nam et Petrus pastor, et ceteri apostoli pastores fuerunt, et omnes boni episcopi; Ier. III, 15: dabo vobis pastores secundum cor meum. Licet autem praepositi Ecclesiae, qui filii sunt, omnes pastores sint, ut Augustinus dicit; ideo tamen singulariter dicit ego sum pastor bonus, ut insinuet virtutem caritatis. Nullus enim est pastor bonus nisi per caritatem efficiatur unum cum Christo, et fiat membrum veri pastoris. Officium boni pastoris est caritas; unde dicit bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis. Sciendum est enim, quod differentia est inter bonum pastorem et malum: nam bonus pastor intendit commodum gregis; malus autem commodum proprium: et haec differentia tangitur Ez. XXXIV, 2: vae pastoribus qui pascunt semetipsos. Nonne greges pascuntur a pastoribus? Qui igitur utitur grege ut semetipsum tantum pascat, non est pastor bonus. Ex quo sequitur quod pastor malus, etiam corporalis, nullum detrimentum vult sustinere pro grege, cum non intendat eorum commodum, sed proprium. Bonus vero pastor, etiam corporalis, sustinet multa pro grege, cuius bonum intendit; unde Iacob dixit Gen. XXXI, 40: nocte ac die gelu urebar et aestu. Sed in corporalibus pastoribus non exigitur a bono pastore ut exponat se morti propter salutem gregis. Sed quia spiritualis gregis salus praeponderat corporali vitae pastoris, ideo cum periculum imminet de gregis salute, debet quisque spiritualis pastor, corporalis vitae sustinere dispendium pro gregis salute. Et hoc est quod dominus dicit bonus pastor animam suam, idest vitam corporalem, ponit pro ovibus suis, idest auctoritate et caritate. Utrumque enim exigitur, et quod ad eum pertineat, et quod eas amet: nam primum sine secundo non sufficit. Huius autem doctrinae Christus nobis exemplum praebuit; I Io. III, 16: si Christus posuit animam suam pro nobis, et nos debemus pro fratribus animas ponere. Hic agit de malo pastore, ostendens, ei contrarias conditiones inesse a conditionibus boni pastoris, et primo ponit mali pastoris conditiones; secundo ostendit quomodo ipsae conditiones se invicem consequuntur, ibi mercenarius autem (...) fugit. Circa primum duo facit. Primo ponit conditiones mali pastoris; secundo insinuat periculum imminens gregi, ex malo pastore, ibi et lupus rapit et cetera. Notandum autem, quod ex his quae dicta sunt de bono pastore et his quae dicuntur de malo, triplex differentia conditionum ipsorum, scilicet boni et mali pastoris, accipi potest. Prima quidem distinctio accipitur quantum ad intentionem; secunda quantum ad affectum tertia quantum ad sollicitudinem. Differunt ergo primo in intentione, et hoc ex nomine utriusque: nam primus dicitur pastor, ex quo datur intelligi quod intendit pascere gregem; Ez. XXXIV, 2: nonne greges pascuntur a pastoribus? Iste autem, scilicet malus, dicitur mercenarius, quasi mercedem quaerens. Ut sic differant in hoc: quod bonus pastor quaerit utilitatem gregis; mercenarius autem principalius commodum proprium. Haec etiam differentia est inter regem et tyrannum, ut philosophus dicit, quia rex in suo regimine intendit utilitatem subditorum; tyrannus vero utilitatem propriam; unde est sicut mercenarius: Zach. c. XI, 12: si bonum est in oculis vestris, afferte mihi mercedem. Sed numquid possunt quaerere etiam boni pastores mercedem? Videtur quod sic; Eccli. XXXVI, 18: da mercedem, domine, sustinentibus te; Is. XL, 10: ecce merces eius cum eo; et Lc. XV, 17: quanti mercenarii in domo patris mei abundant panibus. Respondeo. Dicendum quod merces potest accipi dupliciter: scilicet communiter et proprie. Communiter quidem, omne quod meritis redditur, dicitur merces, et quia vita aeterna, quae est Deus, I Io. ult., 20: hic est verus Deus, et vita aeterna, meritis redditur, ideo ipsa vita aeterna merces dicitur. Et hanc mercedem potest et debet quaerere quilibet bonus pastor. Proprie autem dicitur merces aliquid segregatum ab hereditate; et ad hanc non debet habere respectum ille qui est verus filius, ad quem spectat hereditas; sed ad eam respectum habent servi et mercenarii. Unde, cum vita aeterna sit hereditas nostra, qui operatur habens ad eam respectum, operatur ut filius; qui vero intendit aliquid seorsum ab ea (puta terrenis commodis inhiat, honore praelationis gaudet) mercenarius est. Secundo distinguuntur quantum ad sollicitudinem: quia de bono pastore dicitur quod oves sunt suae, non solum commissione, sed etiam amore et sollicitudine; Phil. I, 7: eo quod habeam vos in corde etc.; sed de mercenario dicitur cuius non sunt oves propriae, idest, earum sollicitudinem non habet; Ez. XXXIV, 8: neque quaesierunt pastores gregem meum, sed pascebant semetipsos. Tertio differunt quantum ad affectum: nam bonus pastor qui diligit gregem, animam suam dat pro eo, idest, exponit se periculo vitae corporalis. Malus autem, quia nullum affectum habet ad gregem, fugit cum videt lupum. Unde dicit videt lupum venientem, et dimittit oves. Lupus iste tripliciter accipitur. Primo quidem Diabolus tentans; Eccli. XIII, 21: sed si communicabat aliquando lupus cum agno, sic peccator iusto. Secundo vero haereticus mactans; Matth. VII, 15: attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium; Act. XX, 29: ego scio quoniam intrabunt post discessionem meam lupi rapaces in vos, non parcentes gregi. Tertio tyrannus saeviens: Ez. XXII, 27: principes eius in medio eius quasi lupi. Debet ergo bonus pastor contra hunc lupum triplicem, subditum gregem tueri: dum scilicet videns lupum, idest tentationem diabolicam, deceptionem haereticam et saevitiam tyrannicam, opponit se: contra quod dicitur Ez. XIII, 5: non ascendistis ex adverso, neque opposuistis murum pro domo Israel. Et ideo dicitur de malo pastore, quod fugit et dimittit oves; Zach. XI, 17: o pastor, et idolum derelinquens gregem; quasi dicat: non es pastor, sed similitudinem et idolum geris pastoris; Ier. XLVI, 21: mercenarii eius in medio eius, quasi vituli saginati versi sunt, et fugerunt simul, nec stare potuerunt. Sed contra hoc est quod dicitur Matth. V, 11: si vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam. Ergo videtur quod licet pastori fugere. Respondeo. Dicendum quod ad hoc est duplex solutio. Una est Augustini super Ioannem. Est enim duplex fuga: scilicet animi et corporis. Quod autem hic dicitur dimittit oves et fugit, intelligitur de fuga animi: nam dum malus pastor a lupo sibi periculum metuit, resistere eius iniustitiae non praesumit; sed fugit non mutando locum, sed subtrahendo solatium, refugiens scilicet gregis sollicitudinem. Sed haec expositio necessaria est quantum ad primum lupum, nam contra Diabolum non oportet corporaliter fugere. Sed quia contingit etiam aliquem pastorem fugere corporaliter propter aliquos lupos, scilicet haereticum habentem potestatem et tyrannum, ideo adhibenda est alia responsio, quam Augustinus ponit in epistola ad Honoratum. Nam, ut ipse dicit, videtur quod liceat etiam corporaliter fugere lupos, non solum ex auctoritate domini supra posita, sed etiam exemplo sanctorum aliquorum, puta Athanasii et aliorum persecutores fugientium. Non enim quia fugit, sed quia dimittit oves vituperatur: unde si posset fugere non dimittendo oves, non esset vituperabile. Contingit enim aliquando, quod quaeritur persona praelati; aliquando totus grex. Manifestum est autem quod si quaeratur sola persona praelati, possunt alii loco sui ad gregis custodiam deputari, qui vice sui consolentur et gubernent gregem. Unde si sic fugiat, non dicitur dimittere oves; et hoc modo, in casu, fugere licet. Si autem quaeratur totus grex, aut oportet quod pastores omnes simul sint cum ovibus, aut oportet quod aliqui ex eis remaneant, et aliqui recedant. Si autem totaliter deserant gregem, tunc eis competit quod hic dicitur videt lupum venientem, et dimittit oves, et fugit. Hic ponitur periculum imminens, quod est duplex. Unum est ovium rapina; unde dicit lupus rapit, scilicet, quod alienum est, sibi usurpat. Fideles enim Christi sunt eius oves. Tunc igitur aliquis haeresiarcha et lupus rapit oves, quando fideles Christi ad doctrinam suam falsam attrahit; Ez. c. XXXIV, 5: factus est grex meus in direptionem omnium bestiarum agri. Aliud periculum est ovium dispersio, unde dicit et dispergit oves, inquantum aliqui seducuntur, et aliqui persistunt; Ez. XXXIV, 6: dispersi sunt greges mei; et non erat qui requireret. Hic ostendit quomodo praedictae conditiones se invicem consequuntur: nam ex primis duabus sequitur tertia. Ex hoc enim quod quaerit utilitatem suam, et non afficitur ad gregem per amorem et sollicitudinem, sequitur quod non velit pro eo incommodum sustinere. Et ideo dicit mercenarius autem fugit, ideo scilicet quia mercenarius est, idest, quaerit commodum proprium quantum ad primam conditionem; et non pertinet ad eum de ovibus, idest, non eas diligit, neque pro eis sollicitatur, quantum ad secundam conditionem eius. Unde Iob XXXIX, 16, dicitur de malo pastore: induratur ad filios quasi non fuerint sui. E converso autem est de bono pastore: nam gregis commodum quaerit, non proprium; Philip. IV, 17: non quaero datum, sed quaero fructum et cetera. Et pertinet ad eum de ovibus; idest, eas diligit, et de eis sollicitatur, Phil. I, 7: eo quod habeam vos in vinculis meis et cetera.


Lectio 4

[87486] Super Io., cap. 10 l. 4 Hic dominus probat suam expositionem, et primo resumit quod probare intendit; secundo probationem inducit, ibi et cognosco oves meas; tertio eam manifestat, ibi propterea me pater diligit. Dicit ergo primo: ego sum pastor bonus. Hoc expositum est supra. Ez. XXXIV, 11: requiram oves meas in die illa, sicut visitat pastor gregem suum. Consequenter cum dicit et cognosco oves meas, probat quod dicit. Duo autem dicit de se; scilicet quod est pastor, et quod est bonus. Primo ergo probat quod sit pastor; secundo quod pastor bonus. Pastorem autem se esse probat per duo signa posita superius de pastore: quorum primum est quod oves proprias vocat nominatim. Et quantum ad hoc dicit et cognosco oves meas; II Tim. II, 19: novit dominus qui sunt eius. Cognosco, inquam, notitia non solum simplici, sed etiam probationis et dilectionis; Apoc. I, 5: dilexit nos, et lavit nos a peccatis nostris. Secundum signum est quod oves vocem eius audiunt, et sciunt eum. Et quantum ad hoc dicit et cognoscunt me meae, meae, inquam, praedestinatione, vocatione et gratia; quasi dicat: ipsae me diligentes obsequuntur. Unde hoc intelligitur de notitia dilectionis, de qua dicitur Ier. XXXI, 34: omnes cognoscent me a minimo usque ad maiorem et cetera. Bonum autem pastorem se ostendit, ostendens se habere officium boni pastoris, quod est ut animam suam ponat pro ovibus suis, et primo ponit causam huius; secundo ipsum inducit; tertio subdit fructum signi. Causam autem huius signi, scilicet quod animam suam ponit pro ovibus suis, est notitia quam habet de patre: et quantum ad hoc dicit sicut novit me pater, ego agnosco patrem, et animam meam pono pro ovibus meis. Et hoc quidem verbum dupliciter potest exponi. Uno modo, ut ly sicut significet similitudinem; et hoc modo notitia huius potest communicari creaturae alicui; I Cor. XIII, 12: cognoscam sicut et cognitus sum, idest, sicut cognitus sum sine velamine, ita sine velamine cognoscam. Alio modo ut ly sicut importet aequalitatem; et tunc cognoscere patrem sicut cognitus est ab eo, est proprium solius filii, quia solus filius cognoscit patrem comprehendendo, sicut pater comprehendendo cognoscit filium; Matth. XI, 27: nemo novit filium nisi pater, neque patrem quis novit nisi filius, notitia scilicet comprehensionis. Ideo autem dominus hoc dicit, quia in hoc ipso quod cognoscit patrem, cognoscit eius voluntatem, in qua erat ut filius pro salute humani generis moreretur: in quo etiam dicit se mediatorem Dei et hominis. Nam sicut ad oves se habet ut cognitus et cognoscens, ita et ad patrem: quia sicut pater eum novit, ita ipse patrem cognoscit. Consequenter cum dicit et animam meam pono pro ovibus meis, ponit ipsum signum; I Io. III, 16: in hoc cognovimus caritatem Dei, quoniam ille pro nobis animam suam posuit et cetera. Sed cum in Christo sint tres substantiae, scilicet substantia verbi, animae et corporis, quaeritur quis loquatur cum dicit animam meam pono. Si dicas, quod verbum hic loquitur, non est verum: nam verbum numquam animam posuit, cum numquam fuerit ab anima separatum. Si autem dicas quod anima loquitur; hoc etiam impossibile videtur, quia nihil separatur a seipso. Si vero dicas, quod quantum ad corpus Christus hoc dicit, nec hoc videtur, quia corpus non habet potestatem iterum sumendi eam. Dicendum ergo ad hoc, quod in morte Christi, anima fuit separata a carne; alias non fuisset vere mortuus; sed divinitas numquam separata fuit in Christo ab ipsa anima et carne, sed unita fuit animae descendenti ad Inferos et corpori existenti in sepulcro: et ideo corpus virtute divinitatis animam posuit, et iterum resumpsit eam. Consequenter cum dicit et alias oves habeo etc., ponit fructum mortis Christi, qui est salus non solum Iudaeorum, sed etiam gentium. Quia enim dixerat animam meam pono pro ovibus meis, Iudaei reputantes se oves Dei, secundum illud Ps. LXXVIII, 13: nos autem populus eius, et oves pascuae eius, possent dicere quod pro eis tantum animam poneret. Sed dominus addit dicens, quod non tantum pro eis, sed etiam pro aliis; infra XI, 51: hoc a semetipso non dixit; sed cum esset pontifex anni illius, prophetavit, quia Christus moriturus erat pro gente, et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum. In isto autem fructu dominus tria facit. Primo ponit gentium praedestinationem; secundo earum per gratiam vocationem; tertio ipsarum iustificationem. Quantum ad primum dicit alias oves habeo, scilicet gentes, quae non sunt ex hoc ovili, scilicet de genere carnis Israel, quod erat quasi ovile; Mich. II, 12: congregabo Iacob totum te. Nam sicut oves in ovili concluduntur, sic isti in praeceptis legalibus conclusi custodiebantur, ut habetur Gal. III. Istas, inquam, oves, scilicet gentiles, habeo a patre per aeternam praedestinationem; Ps. II, v. 8: postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam; Is. XLIX, 6: parum est ut sis mihi servus ad suscitandas tribus Iacob, et faeces Israel convertendas: dedi te in lucem gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae. Quantum ad secundum dicit et illas oportet me adducere idest, opportunum est secundum ordinem divinae praedestinationis ad gratiam vocare. Sed contra. Matth. XV, 24, dicit dominus: non sum missus nisi ad oves quae perierunt domus Israel. Responsio. Dicendum, quod ad oves domus Israel tantum missus est Iesus, ut eis corporaliter praedicaret, secundum illud Roman. XV, 8: dico autem Christum Iesum ministrum fuisse circumcisionis propter veritatem Dei, ad confirmandas promissiones patrum. Gentes autem adduxit per apostolos suos; Is. ult., 19: mittam ex eis, qui reliqui fuerint, ad gentes. Quantum ad tertium dicit et vocem meam audient. Ubi tria ponuntur necessaria ad iustitiam Christianae religionis. Primum est obedientia mandatorum Dei. Et quantum ad hoc dicit et vocem meam audient, idest, servabunt mandata mea; Matth. c. ult. 20: docentes eos servare omnia quaecumque mandavi vobis; Ps. XVII, 45: populus quem non cognovi, idest, quem non approbavi, auditu auris obedivit mihi. Secundum est unitas caritatis; et quantum ad hoc dicit et fiet unum ovile; idest, ex duabus gentibus, Iudaico et gentili populo, una Ecclesia fidelium; Eph. IV, 5: una fides; et Eph. II, 14: ipse est pax nostra qui facit utraque unum. Tertium est unitas fidei: et quantum ad hoc dicit et unus pastor; Ez. XXXVII, 24: et pastor unus erit ovium eorum, scilicet Iudaeorum et gentilium. Hic dominus manifestat suam probationem, et primo manifestat causam signi; secundo signum, seu effectum, ibi nemo tollit eam a me; tertio ostendit eam esse convenientem, ibi hoc mandatum accepi a patre meo. Causam autem mortis dicit dominus esse notitiam quam habet de patre, dicens: sicut novit me pater, et ego agnosco patrem, et animam meam pono pro ovibus meis. Unde hoc exponens dicit propterea pater me diligit: ex quo patet quod pater novit eum notitia approbationis, propterea, inquam, quia ego pono animam meam, ut iterum sumam eam. Sed numquid mors est causa paternae dilectionis? Videtur quod non, quia temporale non est causa aeterni: mors autem Christi est temporalis, dilectio vero Dei ad Christum est aeterna et cetera. Respondeo. Dicendum quod Christus hic loquitur de dilectione patris ad eum, sed inquantum est homo: et sic haec littera dupliciter potest legi. Uno modo ut ly quia teneatur causaliter, alio modo ut designet terminum vel signum dilectionis. Si quidem teneatur causaliter, tunc est sensus: quia ego pono animam meam, idest sustineo mortem, propterea pater diligit me; idest, effectum dilectionis mihi dat, scilicet claritatem et exaltationem corporis; Phil. II, v. 8: factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis; propter quod et Deus exaltavit illum, et donavit illi nomen quod est super omne nomen. Sed contra hoc videtur esse, quia bona opera non possunt esse meritoria divinae dilectionis. Cum enim opera nostra intantum meritoria sint, inquantum caritate informantur, secundum quod dicitur I Cor. XIII, 3: si distribuero omnes facultates meas in cibos pauperum, caritatem autem non habeam, nihil mihi prodest, et Deus praeveniat etiam nos in amando: I Io. IV, 10: in hoc est caritas, non quasi dilexerimus Deum, sed quoniam ipse prior dilexit nos, manifestum est quod sua dilectio praecedit omne meritum nostrum. Sed ad hoc dicendum, quod ipsam Dei dilectionem nullus mereri potest; sed effectum divinae dilectionis, qui est augmentum gratiae, et collatio boni gloriae, quem ex dilectione sua nobis Deus confert, mereri possumus per bona opera nostra. Unde possumus dicere, quod Deus propterea hunc vel illum hominem diligit, idest ei effectum suae dilectionis impendit, quia implet eius mandata. Et sic possumus dicere de Christo homine, quod propterea pater diligit eum, idest, exaltavit, et dedit illi claritatem gloriae, quia posuit animam suam ad mortem. Si vero ly quia importet terminum dilectionis, tunc est sensus: propterea me pater diligit, idest ad hoc me pater dilexit, ut animam meam ponerem. Quasi dicat: pater sua dilectione, quam habet ad me, ordinavit ut per passionem meam redimerem genus humanum; Rom. VIII, 32: proprio filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum. Si autem ly quia designet signum dilectionis, tunc est sensus: propterea pater me diligit, quia ego pono animam meam. Quasi dicat: hoc signum est quod pater me diligat, quia pono animam meam, ut iterum sumam eam; idest, faciens mandata eius et voluntatem suam, sustineo mortem. Evidens enim signum dilectionis est quod homo ex caritate faciat Dei mandata. Hic exponit effectum signi: quod quidem signum erat, ubi dixit animam meam pono pro ovibus meis, exponens quomodo eam ponit, et primo excludit violentiam; secundo subiungit eius potestatem. Violentiam quidem excludit, quae alicui posset fieri in auferendo vitam: quae Christo non fuit facta. Et quantum ad hoc dicit nemo tollet eam, scilicet animam meam, per violentiam, sed ego pono eam, propria virtute, scilicet a meipso; Is. XLIX, 24: numquid tolletur a forti praeda? Sed numquid Iudaei non intulerunt Christo violentiam? Intulerunt quidem quantum in eis fuit, sed in Christo non fuit illa violentia, quia, quando voluit, eam sponte posuit. Unde supra VIII, 30, dicitur, quod Iudaei volentes eum apprehendere, non potuerunt, quia nondum venerat hora eius, voluntaria scilicet, non qua cogeretur mori, sed qua dignaretur occidi: ut dicit Augustinus. Potestatem autem eius subiungit cum dicit potestatem habeo ponendi eam. Circa quod sciendum est, quod cum unio animae et corporis sit naturalis, separatio eorum est naturalis. Et licet causa huius separationis et mortis possit esse voluntaria, tamen mors in hominibus semper est naturalis. In nullo autem puro homine natura subditur voluntati, cum sicut voluntas, ita et natura sit a Deo; et ideo mors cuiuslibet puri hominis oportet quod sit naturalis. In Christo autem natura sua et tota alia natura subditur voluntati eius, sicut artificiata voluntati artificis. Et ideo secundum voluntatis suae placitum, potuit animam ponere cum voluit, et iterum eam sumere: quod nullus purus homo facere potest, licet voluntarie causam mortis sibi possit inferre. Et inde est quod centurio videns eum non naturali necessitate mori, sed sua dum clamans voce magna emisit spiritum: Matth. XXVII, 50 recognovit in eo virtutem divinam dicens: vere filius Dei erat iste. Unde et apostolus I Cor. c. I, 18: verbum crucis pereuntibus stultitia est: his autem qui salvi fiunt, idest nobis, virtus Dei est. Idest in ipsa morte Christi, manifestata est virtus potestatis eius. Hic ostendit causam praedictam convenientem esse: nam impletio mandati demonstrat dilectionem ad mandantem. Et ideo dicit hoc mandatum accepi a patre meo, scilicet animam ponendi, et sumendi eam; infra XIV, 23: si quis diligit me, sermonem meum servabit, et pater meus diliget eum.


Lectio 5

[87487] Super Io., cap. 10 l. 5 Postquam dominus ostendit se habere virtutem vivificativam, et insinuavit vivificandi modum, hic ostendit secundum quid sibi vivificativa potestas conveniat, et primo Evangelista ponit dissensionem exortam super hoc inter turbas ad se invicem; secundo ponit disceptationem principum Iudaeorum ad Christum, ibi facta sunt encaenia et cetera. Circa primum tria facit. Primo ponit ipsam turbarum dissensionem; secundo subdit unius partis dissentientium opinionem; tertio infert sanam alterius partis assertionem. Dissensio autem orta est inter turbas quae Christum audierant, ex sermonibus eius: et hoc est quod dicit dissensio itaque facta est inter Iudaeos propter sermones hos. Dum enim quidam ex eis sermones ipsos recte intelligebant, quidam non recte, dissentiebant ad invicem; Matth. X, 34: non veni pacem mittere, sed gladium, scilicet evangelicae doctrinae, cui alii credunt, alii contradicunt; Ps. CVI, 40: effusa est contentio super principes. Opinio autem alterius partis dissentientium est falsa: et quantum ad hoc dicit dicebant autem multi ex ipsis. Dicit autem multi, quia, ut dicitur Eccle. I, 15: stultorum infinitus est numerus. Dicebant, inquam, Daemonium habet, et insanit. Consuetudo namque stultorum est ut dubia semper interpretentur in malum, cum tamen contrarium debeat fieri. Unde contingit quod quaecumque ignorant, blasphemant, ut dicitur in canonica Iudae. Quia ergo verba domini intelligere non valebant, quia lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non comprehenderunt, ideo blasphemant dicentes Daemonium habet, et insanit. Et nituntur alios ab eo avertere, dicentes: quid eum auditis? Blasphemantes autem, duo Christo imponunt. Primo, quod Daemonium habet; quasi dicant: non ex spiritu sancto, sed ex spiritu maligno loquitur. Simile dicitur Act. XVII, 18, de Paulo: novorum Daemoniorum annuntiator est. Contingit autem aliquem habere Daemonium privatum et familiarem; et talis licet semper insaniat spiritualiter, non tamen semper insanit corporaliter; aliquem vero arreptum a Daemone esse: et iste semper insanit etiam corporaliter. Unde Mc. III, 21, dicebant: quoniam in furorem versus est. Secundo, ut ostendat quod Christus sic habeat Daemonium, dicunt et insanit. Act. XXVI, v. 24: multae litterae ad insaniam te adducunt. Nec mirum si blasphemant, quia animales sunt, et, ut dicitur I Cor. II, 14, animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus Dei. Sententia autem et assertio alterius partis improbat praemissam opinionem dupliciter. Primo ex pondere verborum; unde dicit alii, qui scilicet recte sapiebant, dicebant: haec verba non sunt Daemonium habentis, quasi dicant: ex eis videtur quod non insanit, cum sint ordinata et ponderosa; supra VI, 69: domine, ad quem ibimus? Verba vitae aeternae habes. Unde Paulus dicit Act. c. XXVI, 25: non insanio, optime Feste, sed verba veritatis et sobrietatis loquor. Secundo ex magnitudine miraculi; unde dicit numquid Daemonium potest oculos caecorum aperire? Quasi dicat: non erat enim hoc miraculum maximum? Et ideo recte credebant, quod non nisi Dei virtute fieri posset; supra IX, 33: si non esset hic a Deo, non poterat facere quidquam. Sciendum est autem, quod quaedam miracula sunt quae possunt fieri virtute Daemonum et Angelorum; quaedam vero sunt quae nullo modo eorum virtute fieri possunt. Ea enim quae sunt supra ordinem naturae, nulla creatura, quaecumque sit, sua virtute potest facere, cum etiam ipsa subiaceat legibus naturae. Deus autem solus, qui est supra naturam, operari potest supra naturae ordinem. Quidquid ergo aliqua creatura operatur, oportet quod sistat infra naturae ordinem. Ex quo patet quod omne illud quod potest fieri secundum ordinem naturae, potest Angelus et bonus et malus, quando sibi permittitur. Sicut secundum semina, quae sunt in rebus naturalibus ad generationem aliquorum animalium ordinata, possunt illorum animalium generationem operari; sicut fecerunt magi Pharaonis, Ex. VII, 11. Et similiter alterare naturam alicuius possunt: unde possent sanare infirmos, quibus beneficio naturae subveniri posset. Illa autem quae simpliciter naturae ordinem transcendunt, non possunt fieri nisi a Deo, seu a bonis Angelis et sanctis hominibus virtute Dei, quam orando impetrant. Tale autem est illuminatio caeci et resuscitatio mortuorum: non enim naturae virtus se extendere potest ad oculorum restitutionem et mortuorum resuscitationem. Et ideo Daemonium non potest caecorum oculos aperire, et mortuos suscitare: quia hoc est solius Dei et sanctorum virtute Dei. Hic ponitur dissensio quae mota est a principibus Iudaeorum ad Christum, et primo Evangelista proponit Iudaeorum interrogationem; secundo subdit Christi responsionem, ibi respondit eis Iesus: loquor vobis, tertio infert responsionis effectum, ibi sustulerunt lapides Iudaei. Circa primum duo facit. Primo describit circumstantias interrogationis; secundo ponit ipsam interrogationem, ibi dixerunt ei: usquequo animam nostram tollis? Circumstantias autem interrogationis describit quantum ad tria: scilicet quantum ad tempus, quantum ad locum, et quantum ad personas interrogantes. Quantum ad tempus quidem primo in speciali, dicens facta sunt encaenia in Ierosolymis. Ad cuius intellectum sciendum est, quod, ut Augustinus dicit, encaenia festivitas erat dedicationis in Ecclesiis. Caenos enim Graece, idem est quod novum Latine. Unde encaenia idem est quod innovatio: quo fit ut etiam communi usu loquendi, quando aliquod alicui usui dedicatur, dicatur encaeniari, quod idem est quod innovari. Facta sunt ergo encaenia in Ierosolymis, idest festum et memoria dedicationis templi. Nam quando de novo aliquam Ecclesiam divino cultui dedicamus, agitur festum consecrationis eiusdem, et eadem die singulis annis in memoriam ipsius. Hoc modo Iudaei singulis annis encaenia faciebant, idest memoriam dedicationis templi. Ad sciendum autem rationem festi consecrationis et causam, notandum est, quod omnia festa celebrantur in Ecclesia in commemorationem divinorum beneficiorum; Is. LXIII, 7: miserationum domini recordabor et cetera. Et Ps. CXVII, 1, postquam David commemoravit multa beneficia Dei, dicens: confitemini domino, quoniam bonus etc. subdit: constituite diem solemnem in condensis usque ad cornu altaris. Recolimus autem divina beneficia nobis exhibita, tripliciter. Quandoque quidem ut exhibita nobis in capite nostro domino Iesu Christo; et sic celebramus festum nativitatis, et resurrectionis, et huiusmodi. Quandoque ut exhibita nobis in commembris nostris, scilicet in sanctis, qui sunt membra Ecclesiae. Et hoc congruenter: quia, ut dicit apostolus I Cor. XII, 26: si gloriatur unum membrum, congaudent omnia membra. Et sic celebramus festa sanctorum Petri et Pauli et aliorum sanctorum. Quandoque autem prout sunt exhibita toti Ecclesiae; puta in ministerio sacramentorum, et in aliis communiter Ecclesiae collatis. Et quia domus materialis est quasi signum collectionis Ecclesiae fidelium, et etiam in ea omnia sacramenta gratiae dispensantur; ideo in memoriam ipsorum beneficiorum, festum dedicationis Ecclesiae celebramus. Quod quidem festum maius est quam festum alicuius sancti; sicut et beneficia toti Ecclesiae collata, quorum memoriam agimus, excedunt beneficium collatum alicui sancto, quod in festo eius recolitur. Sciendum est tamen, quod templum erat Ierosolymis tribus vicibus consecratum. Primo quidem a Salomone, ut habetur III Reg. VIII, secundo, tempore Esdrae a Zorobabel et Iesu sacerdote magno, ut habetur I Esdrae VI, 13-22, tertio a Machabaeis, ut habetur I Mach. IV, 42-58, quod ascenderunt Ierosolymam renovare sancta. Haec autem encaenia non sunt facta in memoriam dedicationis quae facta fuit a Salomone, quia hoc fuit in autumno, scilicet mense septimo; nec in memoriam dedicationis, quae facta fuit tempore Esdrae, quia illa fuit in vere, scilicet nona die Martii; sed in memoriam dedicationis quae facta fuit a Machabaeis in tempore hiemali. Et ideo ut hoc designet, describit tempus in speciali, dicens et hiems erat: quod etiam causam mysticam habet. Ut Gregorius dicit, II Moral., idcirco Evangelista hiemis curavit tempus exprimere, ut inesse auditorum cordibus, scilicet Iudaeorum malitiae, frigus indicaret; Ier. VI, 7: sicut frigidam facit cisterna aquam suam, ita frigidam fecit malitiam suam. De hac hieme dicitur, Cant. II, 11: iam enim hiems transiit, imber abiit et recessit. Locum autem describit cum dicit et ambulabat Iesus in templo in porticu Salomonis. Et primo quidem in generali, cum dicit in templo: Ps. X, 5: dominus in templo sancto suo etc.; secundo vero in speciali, dicens in porticu Salomonis. Sciendum est enim, quod templum non dicitur solum corpus ipsius, sed etiam porticus circumstantes, in quibus populus stabat ad orandum: nam in templo soli sacerdotes orabant. Dicitur autem porticus Salomonis locus ille in quo Salomon stetit quando, peracta dedicatione templi, oravit: III Reg. VIII, v. 22: stetit ergo Salomon in conspectu Ecclesiae Israel. Sed contra. Templum quod Salomon aedificaverat, destructum fuit, et similiter porticus Salomonis. Responsio. Dicendum quod templum reparatum fuit ad similitudinem prioris: et ideo sicut antea porticus illa dicebatur Salomonis, ita et postea ob eius reverentiam. Personas autem interrogantes describit quantum ad eorum malitiam. Unde dicit circumdederunt ergo eum Iudaei, frigidi a caritate diligendi, sed ardentes aviditate nocendi, ut accederent animo circumveniendi, et circumdarent comprimentes, animo persequendi; Ps. XXI, 13: circumdederunt me vituli multi, tauri pingues obsederunt me; Oseae XI, 12: circumdederunt me Ephraim. Consequenter cum dicit et dicebant ei etc., ponitur Iudaeorum interrogatio. Et primo ponit fictam causam interrogationis, cum dicit usquequo animam nostram tollis? Adulatorie loquuntur, volentes per hoc ostendere se desiderare scire veritatem de ipso. Quasi dicat: anima nostra est in suspenso desiderii, quamdiu moestos nos derelinquis? Prov. XIII, 12: spes quae differtur affligit animam. Et ideo, secundo, subiungunt interrogationem, dicentes si tu es Christus, dic nobis palam. Ubi primo attende illorum perversitatem. Nam quia indignantur contra Christum, quod se diceret filium Dei, supra V, 18, non interrogant eum an sit filius Dei, sed dicunt si tu es Christus, dic nobis palam: ut per hoc possent habere materiam accusandi eum ad Pilatum, sicut seditiosum et appetentem regnum, quod erat contra Caesarem, et odiosum Romanis. Unde et Pilatus quando Iudaei accusabant Christum, quod filium Dei se faceret, parum curavit. Dum vero dixerunt: omnis qui se regem facit, contradicit Caesari, magis coepit contra eum sollicitari. Et ideo dicunt si tu es Christus, vel rex, vel unctus, dic nobis palam. Secundo considera illorum nequitiam, quia dicunt palam; quasi dicant: usque modo non docuit publice, sed quasi in occulto; cum tamen ipse palam omnia diceret, in festivitatibus semper assistens, et nihil occulte loquebatur; infra XVIII, 20: ego palam locutus sum mundo: in occulto locutus sum nihil. Hic ponitur responsio Christi: ubi ostendit eorum infidelitatem, ostendens falsum esse quod dixerant, se desiderare scire veritatem, dicentes: usquequo animam nostram tollis? et cetera. Et hoc quantum ad duo. Primo, quia non credebant verbis eius; et quantum ad hoc dicit loquor vobis, et non creditis. Quasi dicat: dicitis mihi: si tu es rex Christus dic nobis; sed loquor ego, idest, dico vobis veritatem; et vos non creditis; Lc. XXII, 67: si dixero, non credetis et cetera. Secundo, quod non credunt operibus eius; et quantum ad hoc dicit opera quae ego facio in nomine patris mei, haec testimonium perhibent de me. Ubi primo ostendit incredulitatem eorum ad ipsa opera; secundo incredulitatis rationem, ibi quia vos non estis ex ovibus meis. Quantum ad primum dicit opera quae ego facio, quasi dicat: nec a solo verbo suaderi potestis, ut vos sileatis; sed nec etiam a tot operibus quae ego facio in nomine patris mei, idest ad gloriam eius, haec testimonium perhibent de me, quia scilicet non possunt nisi a Deo fieri: unde ex eis manifeste apparet quod a Deo veni. Matth. XVIII, 33: unaquaeque arbor ex fructu eius cognoscitur; supra V, 36: opera quae ego facio, testimonium perhibent de me. Sed vos non creditis; infra XII, 37: cum ergo tanta signa fecisset, non crediderunt ei. Et ideo sunt inexcusabiles; infra XV: si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, peccatum non haberent. Nunc autem et viderunt, et oderunt me et patrem meum. Ratio autem incredulitatis eorum est separatio eorum ab ovibus Christi; unde dicit ideo non creditis, quia non estis ex ovibus meis. Circa hoc tria facit. Primo ponit eorum exclusionem a consortio ovium Christi; secundo ostendit ovium dignitatem, ibi oves meae vocem meam audiunt etc.; tertio probat quoddam quod dixerat, scilicet quod non rapiet quisquam oves suas de manu sua, ibi pater meus quod dedit mihi, maius omnibus est. Separationem eorum ab ovibus suis ponit, dicens vos non estis ex ovibus meis, scilicet praedestinati ad credendum, sed praesciti ad aeternum interitum. Hoc enim ipsum quod credimus, est nobis a Deo; Phil. c. I, 29: vobis datum est non solum ut in ipsum credatis, sed etiam ut pro illo patiamini; Eph. II, 8: gratia salvati estis, et non ex vobis: Dei donum est. Quod quidem nulli datur, nisi cui praeparatum est ab aeterno; et ideo illi soli credent in ipsum qui ad hoc ordinati sunt a Deo per aeternam praedestinationem; Act. XIII, 48: crediderunt quotquot praeordinati erant ad vitam aeternam. Et eiusdem c. XV, 11: per gratiam domini nostri Iesu Christi credimus salvari. Sed numquid debet dici alicui, quod non sit praedestinatus? Videtur quod non; cum enim nullus possit salvari nisi praedestinatus, si alicui dicatur quod non est praedestinatus, videtur cogi ad desperationem. Ergo dominus dicens Iudaeis non creditis, quia non estis ex ovibus meis, cogebat eos desperare. Responsio. Dicendum quod in illa turba erat aliquid commune omnibus, scilicet quod non erant praeordinati a Deo ad tunc credendum; aliquid speciale, quod aliqui ex eis praeordinati erant ad credendum in posterum: unde et postea crediderunt, ut habetur Act. II, 41, quod crediderunt ex eis una die tria millia; aliqui autem qui non erant ad hoc praeordinati. Non ergo repugnabat spei, dicere in turba in qua aliqui erant praeordinati ad credendum in posterum, quod non essent ex ovibus: quia nullus de se determinate hoc poterat suspicari. Repugnasset autem spei, si hoc alicui personae determinate dixisset. Dignitatem autem ovium suarum ponit dicens oves meae vocem meam audiunt etc., ubi quatuor ponit. Duo ex parte nostra, quae nos facimus quantum ad Christum; et duo ex parte Christi, quae ipse facit in nobis, vicissim sibi correspondentia. Primum ergo quod nos facimus est obedientia ad Christum; et quantum ad hoc dicit oves meae, scilicet per praedestinationem, vocem meam audiunt, credendo, et praeceptis meis obediendo; Ps. XCIV, 8: hodie si vocem eius audieritis, nolite obdurare corda vestra. Secundum quod facit Christus, primo correspondens, est eius dilectio et approbatio; et quantum ad hoc dicit et ego cognosco eas, idest, diligo et approbo; II Tim. c. II, 19: novit dominus qui sunt eius. Quasi dicat: hoc ipsum quod me audiunt, est hoc quod ego eas cognosco, ab aeterno eligendo. Sed si aliter non potest credere quis, nisi detur ei a Deo, videtur quod infidelitas non sit alicui imputanda. Ad quod dicendum est quod ideo eis imputatur, quia in eis est causa quare eis non datur: sicut ego non possum videre lumen nisi illuminarer a sole, si autem clauderem oculos non viderem lumen, quod non esset ex parte solis sed ex parte mea, qui, claudendo oculos, praebeo causam ut non illuminer. Peccatum autem est causa quare non illuminamur a Deo per fidem, puta originale, vel, in aliquibus, actuale. Quae quidem causa in omnibus est. Unde omnes illi qui deseruntur, iusto Dei iudicio deseruntur, et illi qui eliguntur, ex Dei miseratione assumuntur. Tertium quod est ex parte nostra, est imitatio ad Christum; et quantum ad hoc dicit et sequuntur me; Iob XXIII, 11: vestigia eius secutus est pes meus; I Petr. II, 21: Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius. Quartum correspondens ex parte Christi est praemii retributio; et quantum ad hoc dicit et ego vitam aeternam do eis, quasi dicat: ipsi me sequuntur, hic mansuetudinis et innocentiae viam incedendo; et ego faciam quod postea me sequentur, ad gaudia vitae aeternae intrando. Hoc autem praemium ostendit dominus esse indeficiens, tripliciter. Nam aliquid potest deficere tripliciter. Primo quidem ex natura ipsius, puta si sit corruptibile; sed praemium istud quantum ad naturam suam incorruptibile est; unde dicit vitam aeternam do eis, quae est fruitio incorruptibilis et immortalis Dei; infra XVII, 3: haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Iesum Christum. Et, ut dicit Augustinus, ista sunt pascua de quibus supra dixerat. Et pascua bona, vita aeterna dicitur quia ibi nulla herba arescit, totum viret. Secundo potest deficere ex defectu recipientis, dum recipiens deficit et dum male custodit; sed hoc non continget in illo praemio, unde dicit et non peribunt in aeternum, scilicet oves. Quod est contra Origenem, qui dixit, quod quandoque sancti, qui sunt in gloria, peccare poterunt. Sed dominus dixit non peribunt, quia in aeternum conservabuntur; Apoc. III, 12: qui vicerit, faciam eum columnam in templo Dei mei, et foras non egredietur amplius. Tertio potest deficere ex violentia rapientis: forte enim neque Adam exclusus fuisset, nisi affuisset seductor. In vita autem aeterna hoc non erit, unde dicit et non rapiet eas, scilicet oves, quisquam de manu mea, idest protectione et pietate mea; Sap. III, 1: iustorum animae in manu Dei sunt. Ut enim dicit Augustinus, ibi neque lupus rapit, neque fur tollit, neque latro interficit. Hic probat quod supra de dignitate ovium dixerat, scilicet quod non rapiet eas quisquam de manu mea, tali ratione. Illud quod est in manu patris mei nullus potest rapere; sed eadem est manus patris et mea: ergo illud quod est in manu mea, etiam nullus potest rapere. Circa hoc tria facit. Primo ponit minorem, manifestando communicationem divinitatis a patre sibi traditae, cum dicit pater quod dedit mihi, scilicet per aeternam generationem, maius omnibus est. Nam supra V, 26: sicut pater habet vitam in semetipso, sic filio dedit habere vitam in semetipso. Item maius est, potestate; supra V, 27, potestatem dedit ei iudicium facere, quia filius hominis est. Item maius est reverentia et honore; Phil. II, v. 9: dedit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Iesu omne genu flectatur. Maius est ergo omnibus, quod dedit mihi pater, ut scilicet sim verbum eius, sim unigenitus eius, sim splendor lucis eius. Secundo ponit excellentiam potestatis paternae, quod pertinet ad maiorem, cum dicit et nemo potest rapere, idest per violentiam auferre, vel per ignorantiam surripere, de manu, idest de potestate, patris mei, vel a me, qui sum virtus paterna; quamvis melius dicatur de potestate patris, quam a me, ut Augustinus dicit. Ideo autem nemo potest rapere de manu patris, quia ipse fortissimus est, cui non potest fieri violentia, et sapientissimus, in quem non cadit ignorantia, Iob c. IX, 4: sapiens corde est, et fortis robore et cetera. Tertio ponit unitatem sui ad patrem, ex qua sequitur conclusio. Unde dicit ego et pater unum sumus; quasi dicat: ideo non rapiet eas quisquam de manu mea, quia ego et pater unum sumus, scilicet unitate essentiae. Nam eadem est natura patris et filii. Per hoc autem excluditur duplex error: scilicet Arii, qui dividebat essentiam, et Sabellii, qui confundebat personas, ut sic et a Charybdi et a Scilla liberemur. Nam per hoc quod dicit unum, liberat te ab Ario; nam si unum, non ergo diversum. Per hoc autem quod dicit sumus, liberat a Sabellio; si enim sumus, ergo pater et filius est alius et alius. Sed hoc Ariani, impietatis suae mendacio, negare contendunt, dicentes, quod creatura aliquo modo est unum cum Deo: unde et hoc modo filius potest esse unum cum patre. Sed hoc patet esse falsum ex tribus. Primo ipso modo loquendi. Manifestum est enim quod unum dicitur sicut ens; unde sicut aliquid non dicitur ens simpliciter nisi secundum substantiam, ita nec unum nisi secundum substantiam vel naturam. Simpliciter autem dicitur aliquid quo nullo addito dicitur. Quia erga hoc simpliciter dicitur ego et pater unum sumus, nullo alio addito, manifestum est quod sunt unum secundum substantiam et naturam. Numquam autem invenitur quod Deus et creatura sint unum sine aliquo addito, sicut illud I Cor. VI, 17: qui adhaeret Deo, unus spiritus est. Ergo patet quod filius Dei non est unum cum patre, ut creatura. Secundo ex his quae supra dixerat, scilicet, quod dedit mihi pater, maius omnibus est, et postea concludit ego et pater unum sumus, quasi dicat: intantum unum sumus inquantum dedit mihi id quod maius est omnibus. Tertio patet ex sua intentione: nam dominus probat quod non rapiet eas quisquam de manu sua, per hoc quod nemo potest rapere de manu patris eius. Quod non sequeretur, si potestas eius esset minor quam potestas patris. Unum ergo sunt pater et filius natura, honore et virtute.


Lectio 6

[87488] Super Io., cap. 10 l. 6 Posita doctrina Christi, hic consequenter ponitur effectus doctrinae eius in Iudaeis, et primo redarguit eorum saevitiam; secundo excludit a se, impositam blasphemiam, ibi responderunt ei Iudaei; tertio declinat eorum pertinaciam, ibi quaerebant ergo eum apprehendere. Circa primum duo facit. Primo ponitur Iudaeorum saevitia, qua excandescebant ad Christum lapidandum; unde dicit sustulerunt lapides Iudaei, ut iacerent in eum. Quia enim duri erant, et profunda domini verba intelligere non poterant, lapidibus similes ad lapides currunt; Ps. CXIX, 6: dum loquebar illis, impugnabant me gratis. Secundo cum subdit multa bona opera ostendi vobis, reprehendit dominus ipsorum saevitiam: et primo commemorat eis exhibita beneficia; secundo reprehendit ipsorum saevitiam. Commemorat autem beneficia quae eis exhibuit in sanitatibus infirmorum, in exhibitione doctrinae et miraculorum; unde respondit eis, dicens: multa bona opera ostendi vobis, scilicet sanando, praedicando, miracula faciendo: Mc. VII, 37: bene omnia fecit, ex patre meo, cuius gloriam per omnia quaesivi; supra VIII, 50: gloriam meam non quaero, sed eius qui misit me. Saevitiam reprehendit dicens propter quod eorum opus me lapidatis? Quasi dicat: benefactorem oportebat honorare, non lapidare. Simile dicitur Ier. XVIII, 20: numquid redditur pro bono malum? Hic dominus excusat se de blasphemia, et primo ponitur blasphemiae impositio a Iudaeis; secundo eius excusatio a Christo, ibi respondit eis Iesus: nonne scriptum est in lege vestra? et cetera. Dicit ergo quantum ad primum de bono opere non te lapidamus et cetera. Ubi quinque consideranda occurrunt. Primum quidem videtur pertinere ad motivum lapidationis, quod est blasphemia. Praecipitur enim Lev. XXIV, 14, quod blasphemi lapidentur. Educ inquit blasphemum extra castra, et ponant omnes qui audierunt, manus suas super caput eius, et lapidet eum populus universus. Et quantum ad hoc dicunt de bono opere non lapidamus te, sed de blasphemia. Secundum, quod specificant ipsam blasphemiam. Nam blasphemia est non solum attribuere Deo quod sibi non convenit, sed etiam attribuere alteri quod solius Dei est: sicut blasphemia est non solum dicere Deum esse corpus, sed etiam dicere aliquam creaturam creare posse. Mc. II, 7, dicebant: hic blasphemat. Quis potest dimittere peccata nisi solus Deus? Dicebant ergo Iudaei dominum blasphemum esse, non primo modo, sed usurpando sibi quae divinitatis propria erant; unde dicebant quia tu homo cum sis, facis teipsum Deum. Tertium est quod Iudaei melius quam Ariani intellexerunt verbum Christi, quod dixerat: ego et pater unum sumus. Ideo irati sunt, quoniam intellexerunt non posse dici: ego et pater unum sumus, nisi ubi est aequalitas patris et filii: et hoc est quod dicunt facis teipsum Deum, ostendendo verbis tuis quod Deus sis, quod non est verum, cum sis homo. Quartum est quod tanta est distantia Dei et hominis, quod incredibile eis erat quod idem qui est homo, esset Deus: unde signanter dicunt quia homo cum sis, facis teipsum Deum. Quamvis ab ista incredulitate removeri possent per hoc quod dicitur in Ps. VIII, 5: quid est homo quod memor es eius, aut filius hominis quoniam visitas eum? Habac. I, 5: opus ego facio in diebus vestris quod nemo credet, cum narrabitur, idest opus incarnationis excedens omnem mentem. Quintum est quod in suis verbis sibi ipsis contrariantur: nam ex una parte confitentur Christum bona opera facere, dicentes de bono opere non te lapidamus, ex alia imponunt ei blasphemiam, scilicet quod sibi falso usurpet honorem Dei: quae quidem contraria sunt. Non enim ex Deo miracula posset facere, si Deum blasphemaret, quia, ut dicitur Matth. VII, 18, non potest arbor bona fructus malos facere, nec arbor mala bonos fructus facere: quod maxime locum habet in Christo. Hic excludit a se impositam blasphemiam, et primo ponit suam excusationem; secundo ostendit veritatem, ibi si non facio opera patris mei, nolite credere mihi. Excusat autem se per auctoritatem; unde primo ponit auctoritatem Scripturae; secundo aperit eis intellectum; tertio ex hoc concludit propositum. Dicit ergo respondit eis Iesus: nonne scriptum est in lege vestra, scilicet in Ps. LXXXI, 6, ego dixi, dii estis? Ubi sciendum est, quod lex tripliciter accipitur in Scriptura. Quandoque quidem universaliter pro toto veteri testamento, secundum quod continet quinque libros Moysi, prophetas et Agiographa. Et hoc modo accipitur hic in lege vestra, idest in veteri testamento: cum scriptum sit in Psalmis: quod ideo dicitur lex, quia totum vetus testamentum habetur pro auctoritate legis. Aliquando accipitur lex prout dividitur contra prophetas, Psalmos et Agiographa: et sic accipitur Lc. ult., 44: oportet impleri omnia quae scripta sunt in lege, et prophetis, et Psalmis de me. Aliquando autem accipitur prout lex dividitur contra prophetas. Et sic Psalmi, et alii libri veteris testamenti, praeter Pentatheucum, includuntur sub prophetis, eo quod spiritu prophetico edita sit Scriptura veteris testamenti. Et hoc modo accipitur Matth. XXII, 40: in his duobus mandatis tota lex pendet et prophetae. Sic ergo scriptum est: ego dixi, dii estis. Unde sciendum est, quod hoc nomen Deus tripliciter accipitur. Aliquando enim significat ipsam divinam naturam, et sic dicitur singulariter solum; Deut. VI, 4: audi, Israel, dominus Deus tuus unus est. Quandoque autem dicitur Deus nuncupative; et hoc modo dicuntur idola dii; Ps. XCV, 5: omnes dii gentium Daemonia. Quandoque autem dicitur aliquis Deus participatione aliqua divinitatis, seu excellentioris virtutis divinitus infusae: et hoc modo et iudices dicuntur dii in Scriptura; Ex. XXII, 8: applicabis eos ad deos, idest ad iudices, et, Ex. XXII, v. 28: diis non detrahes, idest praelatis. Et hoc modo accipitur hic hoc nomen Deus, cum dicit ego dixi: dii estis, idest participantes aliquam virtutem divinam supra humanam. Consequenter cum dicit si illos dixit deos, ad quos sermo Dei factus est, etc., aperit sensum auctoritatis praedictae, quasi dicat: ideo vocavit eos deos, inquantum participant aliquid divinitatis secundum participationem sermonis Dei ad eos facti. Nam ex sermone Dei homo aliquam participationem divinae virtutis et puritatis consequitur; infra XV, 3, iam vos mundi estis propter sermonem quem locutus sum vobis; et Ex. XXXIV, dicitur, quod splendida facta est facies Moysi ex consortio sermonis domini. Ex his autem quae praedicta sunt, posset sic argumentari. Manifestum est quod aliquis ex participatione verbi Dei fit Deus participative; sed non fit aliquid participative hoc, nisi ex participatione eius quod est per essentiam suam tale: puta non fit participative ignis nisi participatione ignis per essentiam; ergo non fit aliquid participative Deus nisi ex participatione eius qui est Deus per essentiam: ergo verbum Dei, scilicet ipse filius, cuius participatione aliquis efficitur Deus, est Deus per essentiam. Sed dominus voluit humanius magis quam sic profunde contra Iudaeos arguere. Dicit autem et non potest solvi Scriptura: ut ostendat irrefragabilem Scripturae veritatem; Ps. CXVIII, 89: in aeternum, domine, permanet verbum tuum. Consequenter cum dicit quem pater sanctificavit etc., concludit propositum. Quod quidem si, secundum Hilarium, referamus ad Christum secundum quod est homo, tunc est sensus: homines aliqui dicuntur dii sola participatione sermonis Dei, quomodo ergo dicitis quia blasphemas, idest, reputatis blasphemiam, quod ille homo dicatur Deus qui est unitus verbo Dei in persona? Et ideo dicit quem pater sanctificavit. Licet enim omnes qui sanctificantur, Deus sanctificet, infra XVII, 17: sanctifica eos in veritate, Christum tamen specialiter sanctificavit. Nam alios sanctificat ut sint filii adoptivi; Rom. VIII, 15: accepistis spiritum adoptionis filiorum, Christum autem sanctificavit ut esset filius Dei per naturam, unitus in persona verbo Dei: quod haec verba ostendunt dupliciter. Primo per hoc quod dicit quem pater sanctificavit. Si enim ut pater sanctificat, manifestum est quod sanctificat ut filium; Rom. I, 4: qui praedestinatus est filius Dei in virtute secundum spiritum sanctificationis. Secundo per hoc quod dixit et misit in mundum. Mitti enim in aliquem locum, non convenit alicui rei, nisi ante fuerit quam ibi esset: ergo ille quem pater misit in mundum, scilicet visibiliter, est filius Dei, qui praeexistit visibili visioni: quia, ut dicitur supra I, 10, in mundo erat, et mundus per ipsum factus est. Supra III, 17: non enim misit Deus filium suum in mundum ut iudicet mundum. Hunc ergo quem Deus misit in mundum, vos dicitis quia blasphemas, quia dixi, filius Dei sum? Quasi dicat: multo magis possum hoc dicere, qui sum unitus verbo in persona, quam illi ad quos sermo Dei factus est. Sed unde Iudaei habuerunt quod Christus esset filius Dei? Non enim hoc dominus expresse dixit. Ad quod dicendum est, quod licet dominus hoc expresse non dixerit, nihilominus tamen ex verbis quae dixit, scilicet ego et pater unum sumus, et quod dedit mihi pater maius omnibus est, intellexerunt eum accepisse naturam a patre, et esse unum in natura cum eo. Hoc autem, scilicet accipere eamdem naturam ab aliquo et esse, habet rationem filiationis. Si autem hoc quod dicit pater sanctificavit, referamus, secundum Augustinum, ad Christum inquantum est Deus, tunc est sensus quem pater sanctificavit, idest, sanctum ab aeterno genuit. Sed alia quae sequuntur, eodem modo exponenda sunt, secundum quod Hilarius exponit. Tamen melius exponitur, si referatur totum ad Christum inquantum homo. Consequenter cum dicit si non facio opera patris mei, nolite credere mihi, probat veritatem dictorum; quasi diceret: licet sim homo tantum, secundum reputationem vestram, tamen non blasphemo dicens me vere Deum, quia verissime sum. Unde circa hoc duo facit. Primo proponit argumentum operum; secundo infert conclusionem intentam, ibi ut cognoscatis et credatis quia pater in me est, et ego in patre. Circa primum duo facit. Primo dicit, quod sine operibus essent excusabiles. Et dicit si non facio opera patris mei, eadem scilicet quae ipse facit, et eadem virtute et potestate, nolite credere mihi; supra V, v. 19: quaecumque pater facit, haec et filius similiter facit. Secundo, quod ex ipsis operibus convincuntur, dicens si autem facio, scilicet eadem opera quae pater facit, et si mihi, qui filius hominis appareo, non vultis credere, operibus credite; idest, ipsa opera demonstrant quod ego sum filius Dei; infra XV, 24: si opera non fecissem quae nemo alius fecit, peccatum non haberent. Consequenter infert conclusionem intentam, dicens ut cognoscatis, et credatis quia pater in me est, et ego in patre. Nullum enim tam evidens indicium de natura alicuius rei esse potest quam illud quod accipitur ex operibus eius. Evidenter ergo cognosci potest de Christo et credi quod sit Deus, per hoc quod facit opera Dei. Et ideo dicit: ex ipsis operibus convincam, ut cognoscatis, et credatis quod oculis vestris videre non potestis, scilicet quia pater in me est, et ego in patre; infra XIV, 10: ego in patre, et pater in me est. Quod intelligendum est per unitatem essentiae. Et quasi idem est pater in me est, et ego in patre; et ego et pater unum sumus. Hilarius autem hoc bene exponit dicens, quod differentia est inter Deum et hominem: nam homo cum sit compositus, non est sua natura; Deus autem cum sit simplicissimus, est suum esse et sua natura. In quocumque ergo est natura Dei, ibi est Deus. Cum ergo pater est Deus et filius est Deus, ubicumque est natura patris, ibi est pater, et ubicumque est natura filii, ibi est filius. Cum ergo natura patris sit in filio, et e converso: ergo pater est in filio, et e converso. Sed, ut dicit Augustinus, licet Deus sit in homine, et homo in Deo, ut dicitur I Io. IV, 16: qui manet in caritate, in Deo manet, et Deus in eo, non est intelligendum per essentiae unitatem; sed homo in Deo est, idest sub divina cura et protectione, et Deus in homine per similitudinem suae gratiae. Unigenitus autem filius est in patre, et pater in illo tamquam aequalis. Hic dominus declinat Iudaeorum pertinaciam, et primo ostendit ipsorum pertinaciam; secundo declinat eam; tertio ostendit effectum declinationis. Pertinaciam autem ostendit per hoc quod post tot veritatis documenta, post tot miraculorum et mirabilium operum argumenta, adhuc in malitia perseverant. Unde quaerebant eum apprehendere: non ad credendum et intelligendum, sed ad saeviendum et ad nocendum. Nam quia aequalitatem sui ad patrem evidentius expresserat, magis concitati fuerunt; Ier. VIII, 5: apprehenderunt mendacium, et noluerunt reverti. Declinat autem eorum saevitiam dominus exiens ab eis; unde dicit exivit de manibus eorum. Ubi primo ostenditur quomodo eos dimisit, scilicet exeundo de manibus eorum: et hoc propter duo. Primo, ut ostenderet se non posse detineri nisi quando volebat; Lc. IV, v. 30: Iesus transiens per medium illorum, ibat. Supra eodem: nemo tollit a me animam meam, sed ego ponam a meipso. Secundo ut daret nobis exemplum declinandi malorum saevitiam, quando sine periculo fidei fieri potest; Eccli. VIII, 14: ne stes contra faciem contumeliosi. Secundo ostenditur quo exiens ierit; unde dicit et abiit iterum trans Iordanem, in eum locum ubi erat Ioannes baptizans primum. Cuius quidem mystica causa est, quod aliquando iturus esset per apostolos suos ad gentes convertendas. Causa vero litteralis est duplex. Una, quia locus erat vicinus Ierusalem, et iam imminebat tempus passionis, unde nolebat se elongare. Secunda, ut reducat ad memoriam testimonium quod illic perhibuit Ioannes dicens: ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi, et testimonium patris et filii Christo perhibitum in Baptismo. Effectus autem declinationis fuit conversio turbarum ad fidem: quae quidem conversio describitur quantum ad tria. Primo quantum ad operationis imitationem; unde dicit et multi venerunt ad eum, scilicet per imitationem operum; Matth. XI, 28: venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Secundo quantum ad oris confessionem; unde et dicebant quia Ioannes quidem nullum fecit signum. Ubi primo confitentur eminentiam Christi ad Ioannem; unde dicebant quia Ioannes fecit nullum signum. Cuius quidem ratio fuit, quia Ioannes missus fuit ut testis Christi, unde oportebat quod fieret fide dignus, et testimonium eius ostenderetur verum: quod quidem fit convenienter per sanctitatem vitae: Christus autem venit ut Deus: et ideo oportebat quod ostenderet in se signa potestatis divinae. Et ideo Ioannes vitae sanctitate pollebat; Christus autem cum hoc exercebat etiam opera potestatem divinam manifestantia. Hic etiam mos servabatur apud antiquas potestates, quod in praesentia potestatis maioris minor potestas non utebatur suae potestatis insigniis; unde in praesentia dictatoris consules insignia deponebant. Non ergo decens fuit ut Ioannes, qui minoris potestatis erat, utpote praecursor et testis, in Christi praesentia, divinae potestatis insigniis uteretur; sed solum Christus. Secundo confitentur veritatem testimonii Ioannis de Christo; unde dicebant omnia enim quae dixit Ioannes de hoc, scilicet de Christo, erant vera; quasi dicerent: et si nullum signum fecerit Ioannes, tamen de Christo omnia veraciter dixit. Tertio manifestat cordis fidem; unde dicit et multi crediderunt in eum. Ut Augustinus dicit, Christum apprehenderunt permanentem, quem Iudaei volebant apprehendere descendentem, quia per lucernam ad diem venerant: Ioannes enim lucerna erat, et diei testimonium perhibebat.


Caput 11
Lectio 1

[87489] Super Io., cap. 11 l. 1 Supra dominus virtutem suam vivificativam ostendit verbo, hic confirmat eam miraculo, quemdam mortuum, scilicet Lazarum, suscitando, et primo ponitur Lazari infirmitas; secundo ipsius iam mortui suscitatio, ibi ut audivit; tertio subiungitur suscitationis effectus, ibi multi ergo ex Iudaeis (...) crediderunt in eum. Circa primum tria facit. Primo ponitur Lazari aegrotatio; secundo languoris denuntiatio, miserunt ergo sorores eius ad eum; tertio assignatur praemissorum ratio, ibi audiens autem Iesus dixit eis et cetera. Circa primum tria facit. Primo describit personam aegrotam; secundo languentis locum; tertio personam coniunctam. Persona aegrota est Lazarus; unde dicit erat quidam languens Lazarus. Per hunc fidelis signatur, qui in Deo sperat, et tamen patitur infirmitatem peccati; de qua dicitur in Ps. VI, 3: miserere mei, domine, quoniam infirmus sum. Lazarus enim interpretatur auxiliatus a domino, unde eum significat qui spem habet divini auxilii; Ps. CXX, 2: auxilium meum a domino. Locus infirmi erat Bethania; unde dicit a Bethania de castello Mariae et Marthae: quae quidem Bethania villa quaedam erat prope Ierusalem, ubi dominus consueverat frequenter hospitari, ut frequenter supra dictum est. Et interpretatur domus obedientiae. Per quod datur intelligi, quod si infirmus sit Deo obediens, potest ab eo de facili curari; sicut infirmus obediens medico, facilius ab eo beneficium consequitur sanitatis; IV Reg. V, 13, dixerunt servi Naaman ad eum: pater, etsi rem grandem dixisset tibi propheta, facere debuisses. Ista Bethania castellum erat Mariae et Marthae sororum Lazari: per quas duplex vita signatur, activa scilicet et contemplativa, ut sic per hoc detur intelligi quod per obedientiam homo perfectus redditur in vita activa et contemplativa. Persona coniuncta erat Maria; unde dicit Maria autem erat quae unxit dominum unguento. Quia enim mentionem fecerat de Maria et plures mulieres huius nominis erant, ideo ne erremus ex nomine, notificat eam ex notissima actione, dicens quae unxit dominum unguento, et extersit pedes eius capillis suis. De hac autem Maria diversitas quaedam est inter sanctos. Quidam enim dicunt, ut Hieronymus et Origenes, quod haec Maria soror Lazari non est eadem cum illa quae peccatrix erat, de qua dicitur Lc. VII, 37, quod attulit alabastrum unguenti, et stans retro secus pedes eius, lacrymis coepit rigare pedes eius, et capillis capitis sui tergebat. Unde, sicut dicit Chrysostomus, haec non fuit illa meretrix quae in Luca legitur. Haec enim honesta fuit et studiosa circa susceptionem Christi: nam peccatricis illius nomen tacetur. Potuit autem Maria ista erga Christum tempore suae passionis ex devotione et speciali dilectione simile opus fecisse, quod fecit ei peccatrix illa diligens et compuncta: quod quidem factum hic ab Evangelista propter Mariae nominis magnitudinem per anticipationem recitatur. Quidam alii, sicut Augustinus et Gregorius, dicunt quod haec eadem Maria de qua hic agitur, est illa peccatrix de qua agitur Lc. VII. Et argumentum huius ex hoc verbo Augustinus assumit. Nam hic Evangelista dicit antequam Maria ungeret dominum unguento, quia illud fuit imminente passione; infra XII, 3, ubi dicitur: Maria ergo sumpsit libram unguenti nardi pistici pretiosi, et unxit pedes Iesu. Unde dicit quod hoc quod hic dicit Evangelista de ea factum, recitatur Lc. VII. Ambrosius autem utramque partem tenet. Secundum ergo opinionem Augustini manifestum est quod peccatrix illa de qua dicitur in Luca, est Maria ista. Cuius frater Lazarus infirmabatur, idest, miserandum corpus eius fornaceis febribus alendum edax incendium assumebat. Hic ponitur infirmitatis denuntiatio a sororibus Lazari, quae languenti aderant, et casu dolentes iuvenis aegrotantis, miserunt ad eum, scilicet Iesum, dicentes: domine, ecce quem amas infirmatur. In qua quidem denuntiatione tria consideranda occurrunt. Unum est, quod amici Dei quandoque corporaliter affliguntur: unde non est signum quod aliquis non sit amicus Dei, si aliquando corporaliter affligatur, sicut Eliphaz contra Iob falso arguit, Iob IV, 7: recordare, obsecro, quis unquam innocens periit, aut quando recti deleti sunt? Et ideo dicunt domine, ecce quem amas infirmatur; Prov. c. III, 12: quem diligit dominus corripit, et quasi pater in filio complacet sibi. Secundum est quod non dicunt domine veni, sana eum sed tantum infirmitatem exponentes, dicunt infirmatur. In quo signatur quod sufficit amico tantum necessitatem exponere, absque alicuius petitionis additamento. Nam amicus cum velit bonum amici sicut bonum suum, sicut sollicitus est ad repellendum malum suum, ita et ad repellendum malum amici sui. Et hoc maxime verum est de eo qui verissime diligit; Ps. CXLIV, v. 20: custodit dominus diligentes se. Tertium est quod istae duae sorores desiderantes curationem fratris languidi, non venerunt personaliter ad Christum, sicut paralyticus, Lc. V, 18, et centurio, Matth. VIII, v. 5: et hoc propter confidentiam quam habebant ad Christum ex speciali dilectione et familiaritate quam Christus erga eas ostenderat: et forte a luctu detinebantur, ut Chrysostomus dicit; Eccli. VI, 11: amicus si permanserit fixus, erit tibi coaequalis, et in domesticis tuis fiducialiter aget. Hic ponitur praemissorum ratio, et primo ratio ipsius infirmitatis; secundo quare sorores eius non venerunt ad Christum, secundum Augustinum, ibi diligebat autem Iesus Martham, et sororem eius Mariam, et Lazarum. Ratio autem infirmitatis est glorificatio filii Dei; unde dicit dixit eis Iesus: infirmitas haec non est ad mortem, sed pro gloria Dei. Ubi sciendum est, quod infirmitatum corporalium quaedam sunt ad mortem, quaedam autem non. Illae autem sunt ad mortem quae ad aliquod aliud non ordinantur. Nam omnia mala poenae ex divina providentia infliguntur; Amos III, 6: si est malum in civitate quod dominus non faciat. Mali vero culpae Deus ultor est, non tamen auctor. Omnia autem quae a Deo sunt, ordinata sunt; et ideo omnia mala poenae ad aliquid ordinantur: quaedam ad mortem, quaedam ad aliquid aliud. Haec autem infirmitas non est ordinata ad mortem, sed ad gloriam Dei. Sed numquid non fuit mortuus Lazarus ex hac infirmitate? Videtur quod sic. Alias non foeteret quatriduanus in monumento, nec resuscitatio fuisset miraculosa. Responsio. Dicendum quod infirmitas haec non fuit ordinata ad mortem ut ad finem ultimum, sed propter aliud, ut dictum est: ut scilicet ipse qui resuscitatus fuit, quasi castigatus, iuste viveret ad Dei gloriam, et populus Iudaeus videns miraculum, converteretur ad fidem; Ps. CXVII, 18: castigans castigavit me dominus, et morti non tradidit me. Unde sequitur sed pro gloria Dei, ut glorificetur filius Dei per eam. Ubi, secundum Chrysostomum, ly pro et ly ut non tenentur causaliter, sed consecutive. Non enim ideo infirmatus est ut ex hoc Deus glorificaretur; sed aliunde quidem infirmitas haec venit, et ex ea consecutum est hoc, ut glorificaretur filius Dei, inquantum eum resuscitando usus est ea ad gloriam Dei. Hoc autem uno quidem modo veritatem habet, sed alio modo non. Potest enim infirmitatis Lazari duplex causa considerari. Una naturalis; et secundum hanc verificatur dictum Chrysostomi, quia infirmitas Lazari secundum causam naturalem non ordinabatur ad resuscitationem. Alia causa potest considerari divina providentia; et tunc non habet veritatem dictum Chrysostomi, nam ex divina providentia huiusmodi infirmitas ordinabatur ad gloriam Dei. Et secundum hoc ly pro et ly ut tenentur causaliter; quasi dicat sed pro gloria Dei: quia, licet ad hoc non ordinaretur ex intentione causae naturalis, ordinabatur tamen ex intentione divinae providentiae ad gloriam Dei, inquantum facto miraculo crederent homines in Christum, et vitarent veram mortem. Unde dicit ut glorificetur filius Dei per eam. Hic manifeste dominus filium Dei se nominat: nam ipse glorificandus erat in resuscitatione Lazari, quia ipse est verus Deus; I Io. ult., 20: ut simus in vero filio eius; supra IX, 3: neque hic peccavit neque parentes eius; sed ut manifestentur opera Dei in illo. Hic, secundum Augustinum, Evangelista assignat rationem quare duae sorores non venerunt ad Christum: quae scilicet sumitur ex confidentia specialis dilectionis, unde dicit diligebat autem Iesus Martham, et Mariam sororem eius, et Lazarum. Quippe qui tristium consolator erat, sorores tristes diligebat; et qui languentium salvator erat, languidum et mortuum Lazarum diligebat; Deut. XXXIII, 3: dilexit populos: omnes sancti in manu illius sunt.


Lectio 2

[87490] Super Io., cap. 11 l. 2 Hic agitur de mortui resuscitatione, et primo ponitur resuscitandi propositum; secundo subditur suscitationis ordo, ibi venit itaque Iesus et cetera. Circa primum tria facit. Primo dat dominus locum morti; secundo praenuntiat propositum de accedendo ad locum ubi mortuus erat, ibi deinde post haec dicit etc.; tertio praenuntiat propositum suscitandi, ibi haec ait, et post haec dicit illis et cetera. Dat autem locum morti, moram trahendo dominus trans Iordanem: et ideo dicit ut autem audivit quia infirmabatur, mansit in eodem loco duobus diebus. Ex quo notatur quod eodem die quo Christus recepit nuntium sororum Lazari, mortuus fuit Lazarus: nam quando Christus venit ad locum ubi mortuus fuit, iam quatriduanus erat; Christus autem duobus diebus postquam recepit nuntium, remansit in eodem loco, et sequenti die ab illis duobus ivit in Iudaeam. Dedit autem locum morti per tot dies, propter duo. Primo quidem ne ex praesentia eius mors Lazari impedita fuisset: nam ubi vita praesens est, mors locum non habet. Secundo, ut miraculum credibilius redderetur, et nullus posset dicere quoniam nondum defunctum eum suscitavit, sed potius stupefactum. Consequenter cum dicit deinde post haec dicit discipulis suis, dominus manifestat propositum accessus sui ad locum, et primo praenuntiat propositum; secundo subditur timor discipulorum, ibi dicunt ei discipuli etc.; tertio dominus timorem propellit, ibi respondit Iesus: nonne duodecim horae sunt diei? Dicit ergo quantum ad primum deinde post haec, scilicet moram contractam, dixit, scilicet Iesus, discipulis suis: eamus in Iudaeam iterum. Hic quaeritur quare hic solum praedixit apostolis se iterum iturum in Iudaeam, cum hoc alias non fecerit. Sed huius quidem ratio est, quia Iudaei nuper in Iudaea persecuti fuerant Christum, ita ut pene eum lapidassent; unde et propterea inde decesserat: propter quod credendum erat quod, Christo iterato illuc ire volente, discipulorum corda timor invaderet. Et quia praevisa iacula minus feriunt, et mala quae praevidentur, facilius tolerantur, ut Gregorius dicit, ideo dominus, ut eis timorem auferret, eis itineris sui propositum manifestat. Per hoc autem quod iterum revertitur in Iudaeam, mystice datur intelligi, dominum in fine mundi iterum reversurum ad Iudaeos, qui convertentur ad Christum; Rom. XI, 25: caecitas ex parte contigit in Israel, donec plenitudo gentium intraret. Timor discipulorum ponitur cum dicitur dicunt ei discipuli: Rabbi, nunc quaerebant te Iudaei lapidare, et iterum vadis illuc? Quasi dicant: videtur quod spontaneus vadas ad mortem. Sed timor iste irrationabilis est, quia secum habebant discipuli Deum protectorem, cum quo qui est, timere non debet; Is. l, 8: stemus simul: quis est adversarius meus? Ps. XXVI, 1: dominus illuminatio mea et salus mea: quem timebo? Hunc timorem expellit dominus confortans eos; unde dicit respondit Iesus, scilicet discipulis, nonne duodecim horae sunt diei? Ubi primo ponit conditionem temporis; secundo ostendit quod tempus sit aptum ambulationi; tertio quod non sit aptum. Secundum ibi si quis ambulaverit in die, non offendit; tertium ibi si autem ambulaverit in nocte, offendit. Ad intelligentiam autem huius litterae, sciendum est, quod tripliciter exponitur. Uno modo a Chrysostomo sic. Nonne duodecim horae sunt diei? Quasi dicat: vos dubitatis ascendere in Iudaeam, quia nuper Iudaei voluerunt me lapidare; sed dies habet duodecim horas, et quod contingit in una, non contingit in alia. Unde licet tunc voluissent me lapidare, in alia hora hoc nollent; Eccle. III, 1: omnia tempus habent. Et eiusdem VIII, 6: omni negotio tempus est et opportunitas. Sed hic incidit quaestio litteralis: quia aut loquitur de die naturali, aut de die artificiali. Si quidem loquatur de die naturali, tunc falsum est quod dicit; cum non habeant duodecim, sed vigintiquatuor horas. Similiter si loquitur de die artificiali, falsum est quod dicit: quia hoc non est verum nisi in aequinoctiali, quia non omnes dies artificiales habent duodecim horas. Sed ad hoc dicendum, quod intelligendum est de die artificiali: quia omnes dies artificiales habent duodecim horas. Nam horae huiusmodi dierum distinguuntur dupliciter. Quaedam enim sunt aequales, et quaedam sunt inaequales. Aequales autem distinguuntur secundum circulum aequinoctialis: et secundum hoc non omnes dies habent duodecim horas sed aliqui plures, aliqui pauciores; nisi tantum in aequinoctio. Inaequales autem distinguuntur secundum ascensiones zodiaci propter eius obliquitatem: quia non aequaliter ascendit zodiacus in omnibus partibus suis; aequinoctialis autem aequaliter: et de istis horis inaequalibus quilibet dies artificialis habet duodecim horas; quia quolibet die ascendunt sex signa de die, et sex de nocte; sed illa quae ascendunt in aestate, sunt tardioris motus quam illa quae ascendunt in hieme; ascensus autem cuiuslibet signi facit duas horas. Si quis ambulaverit in die, idest honeste, et absque conscientia alicuius mali, Rom. XIII, 13: sicut in die honeste ambulemus, non offendit, idest, non invenit quod ei noceat. Et hoc ideo quia lucem huius mundi videt; idest, lux iustitiae in eo est; Ps. XCVI, 11: lux orta est iusto, et rectis corde laetitia; quasi dicat dominus: nos secure possumus ire, cum in die ambulemus. Si autem ambulaverit in nocte, scilicet iniquitatum, de facili multa pericula inveniet: de qua nocte I Thess. V, 7: qui dormiunt, nocte dormiunt. Et talis offendit, idest impingit, quia lux, scilicet iustitiae, non est in eo. Alio modo exponit quidam Graecus, scilicet Theophylactus, ab illo loco si quis ambulaverit in die, dicens, quod dies est praesentia Christi in mundo, nox vero est tempus post passionem eius. Ut sit sensus: non est timendum de Iudaeis, quia quamdiu ego sum in mundo, vobis non imminet periculum, sed mihi. Unde quando Iudaei eum capere voluerunt, infra XVIII, 8, dixit dominus turbis: si ergo me quaeritis, sinite hos abire. Ut impleretur sermo quem dixit: quia quos dedisti mihi, non perdidi ex eis quemquam. Sed in nocte, idest in tempore post passionem, tunc timendum est vobis ire in Iudaeam, quia patiemini a Iudaeis persecutionem; Zach. XIII, 7: percute pastorem, et dispergentur oves. Alio modo exponit Augustinus sicut per diem intelligatur Christus; supra c. IX, 4: me oportet operari opera eius qui misit me, donec dies est: et quamdiu sum in mundo, lux sum mundi. Huius ergo diei duodecim horae, sunt duodecim apostoli; supra VI, 71: nonne ego vos duodecim elegi? Sed timendum est valde quod sequitur: et unus ex vobis Diabolus est. Iudas ergo non erat hora huius diei, quia non lucebat. Sed dicendum, quod dominus hoc dixit, non habito respectu ad Iudam, sed ad successorem eius Mathiam. Est ergo sensus nonne duodecim horae sunt diei? Quasi diceret: vos estis horae, ego sum dies. Sicut ergo horae consequuntur diem, ita et vos me debetis sequi. Unde si ego volo ire in Iudaeam, vos non debetis me praecedere, nec mutare voluntatem meam; sed debetis me sequi. Simile dicit Petro, Matth. XVI, 23: vade retro post me, Satanas, idest, non praecedas me, sed me sequere, voluntatem meam imitando. Si quis ambulaverit in die, quasi diceret: non debetis timere periculum, quia vos itis mecum, qui sum dies. Unde sicut qui in die vadit non impingit, idest non offendit; ita nec vos qui mecum itis; Rom. VIII, 31: si Deus pro nobis, quis contra nos? Et hoc ideo quia lucem huius mundi videt, in me. Si autem ambulaverit in nocte, idest in tenebris ignorantiae et peccati, tunc offendit; et hoc ideo quia lux, scilicet spiritualis, non est in eo, non quidem ex defectu lucis, sed eorum rebellione; Iob XXIV, 13: ipsi fuerunt rebelles lumini.


Lectio 3

[87491] Super Io., cap. 11 l. 3 Supra praenuntiavit dominus propositum de accedendo ad locum defuncti, hic manifestat propositum de defuncti suscitatione, et primo praenuntiat ipsum propositum; secundo discipulorum affectum, ibi dicit ei Thomas et cetera. Propositum autem praenuntiat primo quasi implicite et obscure; secundo Evangelista ostendit tarditatem intellectus discipulorum, ibi dixerunt ergo discipuli; tertio dominus ipsum propositum denuntiat manifeste, ibi tunc ergo dixit eis Iesus. Dicit ergo haec ait, et post haec dicit illis, quasi diceret: his, quae supra posita sunt, dictis, postmodum dicit discipulis suis Lazarus amicus noster dormit. Quod quidem, secundum Chrysostomum, videtur facere ad secundam rationem excludentem timorem discipulorum: nam prima procedebat ex discipulorum innocentia, quia qui ambulat in die, non offendit; ista sumitur ex necessitate imminente, quasi necessarium sit ire. Unde circa hoc tria facit. Primo commemorat pristinam amicitiam defuncti, dicens Lazarus amicus noster: amicus scilicet propter multa beneficia et obsequia quae nobis exhibuit; et ideo non debemus in necessitate deficere; Prov. XII, 26: qui negligit damnum propter amicum fidelem. Secundo ponit necessitatis instantiam; unde dicit dormit: unde oportet quod ei subveniatur; Prov. XVII, 17: frater in angustiis comprobatur. Dormit, inquam, ut dicit Augustinus, domino; sed mortuus erat hominibus, qui eum suscitare non poterant. Sciendum est enim, quod somnus accipitur multis modis. Quandoque pro somno naturae; I Reg. III, 9: dormivit Samuel usque mane. Et Iob XI, 18: securus dormias et cetera. Quandoque pro somno mortis; I Thess. IV, v. 12: nolumus vos ignorare de dormientibus, ut non contristemini, sicut et ceteri qui spem non habent. Quandoque pro negligentia; Ps. CXX, 4: ecce non dormitabit neque dormiet qui custodit Israel. Quandoque vero pro somno culpae; Eph. V, 14: exurge qui dormis, et exurge a mortuis. Quandoque pro quiete contemplationis; Cant. V, 2: ego dormio, et cor meum vigilat. Quandoque pro quiete futurae gloriae; Ps. IV, 9: in pace in idipsum dormiam, et requiescam. Mors autem dicitur somnus propter spem resurrectionis; et ideo mors consuevit appellari dormitio, ab eo tempore quo Christus mortuus est et resurrexit; Ps. III, 6: ego dormivi, et soporatus sum. Tertio ostendit suam ad resuscitandum efficaciam, cum dicit sed vado ut a somno excitem eum. In quo dat intelligere quod tanta facilitate excitabat eum de sepulcro, quanta excitas dormientem in lecto. Nec mirum: quia ipse est qui suscitat mortuos et vivificat, supra V; unde ipse dicit ibidem: venit hora, in qua omnes qui in monumentis sunt audient vocem filii Dei. Tarditatem autem intellectus discipulorum ponit Evangelista cum dicit dixerunt ergo discipuli eius: domine, si dormit, salvus erit. Et primo ponit signum tarditatis eorum, scilicet quod non responderunt secundum intentionem domini; secundo ostenditur eorum tarditas manifeste, ibi dixerat autem Iesus de morte eius. Circa primum sciendum est, quod id quod dixerat dominus de somno mortis, isti intellexerunt de somno naturae. Et quia solet somnus aegrotantium salutis esse indicium, ideo discipuli dixerunt: si dormit, salvus erit: quasi dicant: hoc manifeste salutis est signum, ut per hoc ulterius concludant: domine, si dormit, non videtur utile esse ut tu vadas ad excitandum eum. Tarditatem autem ipsorum subdit dicens dixerat autem Iesus de morte eius, quia rudes erant. Unde dominus dicit eis Matth. XV, 16: adhuc et vos sine intellectu estis? De sapiente vero dicitur Prov. I, 6: animadvertet parabolam et interpretationem, verba sapientum et aenigmata eorum. Manifestat autem dominus explicite suscitandi propositum, cum subdit Lazarus mortuus est; et gaudeo propter vos. Et primo annuntiat eis Lazari mortem, quod pertinet ad eius scientiam; secundo insinuat suum affectum circa eius mortem, quod pertinet ad eius providentiam; tertio innuit propositum de eundo ad locum ubi mortuus erat, quod pertinet ad eius clementiam. Mortem quidem praenuntiat dicens manifeste Lazarus mortuus est, idest, subiit legem communem mortis, quam nullus hominum subterfugere potest; Ps. LXXXVIII, v. 49: quis est homo qui vivit, et non videbit mortem? Affectum autem suum ostendit circa eius mortem, dicens et gaudeo propter vos, ut credatis, quoniam non eram ibi. Quod potest dupliciter exponi. Uno modo sic. Nos audivimus infirmitatem Lazari, sed ego absens annuntio mortem eius, et gaudeo propter vos, idest propter vestram utilitatem, ut ex hoc sumatis experimentum divinitatis meae, quia in absentia video; Hebr. IV, 13: omnia nuda et aperta sunt oculis eius. Nec mirum, quia ipse est omnibus praesens; Ier. c. XXIII, 24: caelum et terram ego impleo. Ut credatis: non ut de novo inciperent credere, sed ut firmius robustiusque crederent: secundum illud Mc. IX, 23: credo, domine, adiuva meam incredulitatem. Alio modo sic. Gaudeo, scilicet quod mortuus est; et hoc propter vos, idest propter vestram utilitatem, scilicet ut credatis. Ideo, inquam, gaudeo (...) quia non eram ibi: nam si ibi fuissem, non fuisset mortuus; sed quia defunctus est, maius apparebit miraculum cum resuscitabo defunctum putrescentem: et ex hoc vos magis corroboramini in fide. Maius est enim defunctum suscitare quam viventem a morte praeservare. Ex quo datur intelligi quod aliquando mala sunt ratio gaudii, inquantum ordinantur ad bonum; Rom. c. VIII, 28: diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum. Propositum autem eundi innuit dicens sed eamus ad eum: in quo ostenditur Dei clementia, inquantum homines in peccatis existentes et quasi mortuos per se ad eum accedere non valentes misericorditer praeveniendo attrahit, secundum illud Ier. XXXI, v. 3: in caritate perpetua dilexi te, ideo attraxi te miserans. Hic ponitur discipulorum affectus: quod potest quidem dupliciter exponi. Uno modo ut importet affectum dubitantis; alio modo ut importet affectum diligentis. Et primo modo exponitur a Chrysostomo. Nam, ut supra dictum est, omnes discipuli timebant Iudaeos, et super alios Thomas. Nam ante passionem infirmior erat aliis, et infidelior; qui tamen postea fortior factus est, et irreprehensibilis, qui solus orbem terrarum percurrit. Unde ex hac dubietate dicit ad condiscipulos eamus et nos, et moriamur cum illo, quasi dicat: iste non timet mortem, penitus vult ire, se et nos volens tradere morti. Secundo modo exponit Augustinus. Thomas enim et alii discipuli ita Christum amabant ut vel cum eo praesente vivere, vel cum eo mori vellent, ne post mortem deserti iterum inconsolati remanerent. Unde ex hoc affectu Thomas dicit ad condiscipulos eamus et nos, et moriamur cum eo, quasi dicat: ire vult, periculum mortis ei imminet: numquid et nos remanebimus ut vivamus? Absit. Sed eamus, et moriamur cum illo; Rom. VIII, 17: si compatimur, et conregnabimus; II Cor. V, v. 14: si unus pro omnibus mortuus est, ergo omnes mortui sunt.


Lectio 4

[87492] Super Io., cap. 11 l. 4 Postquam praenuntiavit defuncti suscitationem, hic describit Evangelista resuscitationis ordinem, et primo praemittit quaedam praeambula pertinentia ad alios; secundo proponit quaedam quae pertinent ad affectum Christi, ibi Iesus autem ut vidit eam plorantem etc.; tertio subdit suscitationis effectum, ibi Iesus ergo rursum fremens et cetera. Praeambula autem ad alios pertinentia primo praemittit quantum ad defuncti conditionem; secundo quantum ad Iudaeorum erga sorores consolationem, ibi erat autem Bethania etc.; tertio quantum ad sororum devotionem, ibi Martha autem, ut audivit et cetera. Defuncti autem conditio describitur quantum ad tempus mortis, quia quatriduanus, unde dicit venit itaque Iesus, et invenit eum quatuor dies habentem, et quantum ad locum, quia in monumento. Ex quo apparet, secundum litteram, ut dictum est supra, quod primus dies mortis fuit quando nuntiata fuit ei infirmitas. Per hos autem quatuor dies, secundum Augustinum, signantur quatuor dies quadruplicis mortis. Una dies est peccati originalis, quod homo trahit de mortis propagine; Rom. V, 12: per unum hominem peccatum intravit in mundum. Alii tres dies referuntur ad mortem peccati actualis; nam quodlibet peccatum mortale quaedam mors dicitur; Ps. XXXIII, 22: mors peccatorum pessima. Et dividuntur secundum transgressionem triplicis legis. Primo quidem legis naturae, quam homines transgrediuntur; et sic est secundus dies mortis, Is. XXIV, 5: transgressi sunt legem et pactum sempiternum, idest legem naturae. Secundo legis scriptae, quam etiam homines transgrediuntur; et sic est tertius dies, supra VII, 19: nonne Moyses dedit vobis legem, et nemo ex vobis facit legem? Tertio legis Evangelii et gratiae, quam homines transgrediuntur; et sic est quartus dies, et gravior ceteris. Hebr. X, 28: irritam quis faciens legem Moysi, sine ulla miseratione duobus vel tribus testibus moritur: quanto magis putatis deteriora mereri supplicia qui filium Dei conculcaverit, et sanguinem testamenti pollutum duxerit, in quo sanctificatus est, et spiritui gratiae contumeliam fecerit? Vel aliter, primus dies est peccatum cordis; Is. I, 16: auferte malum cogitationum vestrarum et cetera. Secundus dies est peccatum oris; Eph. IV, 29: omnis sermo malus de ore vestro non procedat. Tertius dies est peccatum operis; de quo Is. I, 16: quiescite agere perverse. Quartus dies est peccatum perversae consuetudinis; de quo Ier. XIII, 23: sic et vos poteritis bene facere, cum didiceritis male. Qualitercumque tamen exponatur, dominus quandoque sanat mortuos quatuor dies habentes, idest legem Evangelii transgredientes, et in consuetudine peccati detentos. Visitantium autem conditio describitur, et quantum ad visitandi opportunitatem, et quantum ad eorum quantitatem. Quantum ad opportunitatem quidem, quia locus defuncti erat prope Ierosolymam; unde dicit erat autem Bethania iuxta Ierosolymam quasi stadiis quindecim, quod erat fere milliaria duo: nam milliare habet octo stadia: et sic facilis multis Iudaeorum a Ierosolymis patebat illuc accessus. Mystice autem per Bethaniam quae interpretatur domus obedientiae, et Ierusalem visio pacis, datur intelligi, quod qui sunt in statu obedientiae, sunt propinqui ad pacem vitae aeternae; supra X, 27: oves meae vocem meam audiunt, et ego vitam aeternam do eis. Et dicit quindecim stadiis, quia qui vult de Bethania, idest de statu obedientiae, ire in Ierusalem caelestem, oportet quod transeat stadia quindecim. Primo quidem septem, quae pertinent ad observantiam veteris legis: nam septenarius numerus pertinet ad legem veterem, quae diem septimum sanctificat; deinde vero octo, idest impletionem novi testamenti, ad quem pertinet numerus octonarius propter octavam resurrectionis. Quantum vero ad quantitatem describitur, quia multi; unde dicit multi autem ex Iudaeis venerant ad Mariam et Martham, ut consolarentur eas: quod quidem pietatis erat; Rom. XII, 15: gaudere cum gaudentibus oportet. Eccli. VII, 38: non desis plorantibus in consolationem. Sorores autem describit Evangelista primo quantum quidem ad Martham; secundo vero quantum ad Mariam, ibi haec cum dixisset, abiit, et vocavit Mariam. Martham autem describit quantum ad tria. Primo quantum ad eius occursum quo Christo obviavit; secundo quantum ad devotionis affectum quem Christo exhibuit et tertio quantum ad instructionis profectum ad quem Christus eam erexit. Occursus autem Marthae describitur festinus, quia Martha, ut audivit quia Iesus venit, occurrit illi, absque morae dilatione. Venit autem praesentis temporis est: forte enim Christo prope castrum existente, aliquis praecessit, et nuntiavit Marthae adventum Christi, quo audito, statim cucurrit. Ratio autem quare Martha primo audivit, et sola occurrit, est quia Martha sollicita erat; unde dominus dicit, Lc. X, 41: Martha, Martha, sollicita es, et turbaris erga plurima: et ideo occupata circa dispositionem negotiorum discurrebat per domum, et nuntianti facilius occurrit. Maria autem sedebat domi cum illis qui venerant de Ierosolymis; et ideo non ita cito potuit sibi indicari sicut Marthae. Ratio autem quare Martha non statim indicavit Mariae assignatur a Chrysostomo. Quia Maria sedebat cum Iudaeis, et Martha sciebat quod Iudaei persequebantur Christum, et iam conspiraverant in eius mortem; et ideo timens ne, si nuntiaret ei et illa ivisset in occursum Christi, ivissent cum ea: propter hoc ergo sibi nuntiare noluit. Sed si Iudaei conspiraverant contra Christum, quomodo visitabant Lazarum et sorores suas, qui Christi familiares erant, et quasi discipuli? Ad quod respondet Chrysostomus, quod hoc faciebant propter necessitatis calamitatem, et propter nobilitatem harum mulierum, quas spreto principum mandato, consolabantur. Vel quia hi qui aderant, non mali erant, sed bene se habebant ad Christum: multi enim ex populo credebant. Mystice autem signantur per haec vita activa, quae signatur per Martham, quae occurrit Christo ad exhibendum obsequii beneficium membris eius; et vita contemplativa, quae per Mariam signatur, quae domi sedet quieti contemplationis et puritati conscientiae vacans; Sap. VIII, 16: intrans in domum meam, conquiescam cum illa. Affectus autem devotionis in Martha ostenditur praecipuus; unde dicit, dixit Martha ad Iesum: domine, si fuisses hic, frater meus non fuisset mortuus. Ubi duo Christo devote proponit: unum quod respicit ad praeteritum, et aliud quod respicit ad futurum. Ad praeteritum quidem respicit quod dicit domine, si fuisses hic, frater meus non fuisset mortuus: credebat enim quod praesente Christo mors locum non haberet, cum vidisset mulierem ad solum tactum fimbriae Iesu sanatam, Matth. IX, 20. Et quidem rationabiliter movebatur, nam vita contrariatur morti; Christus autem vita est, et lignum vitae; Prov. III, 18: lignum vitae est his qui apprehenderint eam. Si ergo lignum vitae poterat praeservare a morte, multo magis Christus. Nihilominus tamen imperfectam habebat fidem, aestimans Christum minus posse absentem quam praesentem; unde dicebat domine, si fuisses hic, frater meus non fuisset mortuus: quod quidem de virtute limitata et creata dici potest; sed de virtute infinita et increata, quae Deus est, non est dicendum, quia aequaliter se habet ad praesentia et absentia, immo sibi omnia sunt praesentia; Ier. XXIII, 23: putasne Deus e vicino ego sum? et cetera. Ad futurum autem respicit hoc quod subdit sed et nunc scio quia quaecumque poposceris a Deo, dabit tibi Deus. In quo quidem licet aliquo modo verum dixerit nam Christo secundum quod homo pertinebat a Deo petere; unde et frequenter orasse legitur, et supra IX, 13, dicitur: si quis Dei cultor est (...) hunc exaudit: tamen minus dixit: nam per haec verba arbitrari videtur Christum sicut unum sanctum hominem, qui praeteritam mortem orando posset excludere; sicut Eliseus orando mortuum suscitavit. Profectus autem ponitur cum addit dicit illi Iesus: resurget frater tuus. Quia enim adhuc imperfecte cognoscebat, ideo dominus ad altiora eam instruendo provehit, et primo praenuntiat fratris resurrectionem; secundo ostendit resuscitationis potestatem, ibi ego sum resurrectio et vita et cetera. Circa primum duo facit. Primo praenuntiat futurum miraculum; secundum ponitur intellectus Marthae de resuscitatione, ibi dixit ei Martha et cetera. Miraculum autem quod futurum dominus praenuntiat est resuscitatio Lazari; unde dicit resurget frater tuus; Is. XXVI, 19: vivent, et mortui tui resurgent. Sciendum est autem Christum tres mortuos suscitasse: puellam archisynagogi, ut habetur Matth. XI, 23 ss., filium viduae qui efferebatur extra portam, ut habetur Lc. VII, v. 12 s., et Lazarum quatuor dies habentem in monumento. Sed puellam quidem in domo, iuvenem extra portam, Lazarum in monumento. Item puellam paucis arbitris secum habens, patrem videlicet, et matrem puellae, et tres ex discipulis suis, Petrum scilicet, Iacobum et Ioannem; iuvenem vero magna turba praesente; sed Lazarum assistente multitudine, et cum gemitu. Nam per hos tres suscitatos tria genera peccatorum intelliguntur. Quidam enim peccant per consensum peccati mortalis in corde; et isti signantur per puellam mortuam in domo. Alii vero sunt qui per exteriora signa et actus peccant; et signantur per mortuum qui effertur extra portam. Sed quando per consuetudinem in peccato firmantur, tunc clauduntur in monumento. Et tamen dominus omnes resuscitat. Sed illi qui per consensum solum peccant, et mortaliter peccando moriuntur, facilius suscitantur. Et quia secretum est, ideo secreta emendatione curatur. Quando autem peccatum procedit extra, tunc publico indiget remedio. Intellectus autem Marthae de resuscitatione promissa ponitur cum dicit dicit ei Martha: scio quia resurget in resurrectione in novissimo die. Non enim auditum est a saeculo quod quis quatriduanum foetentem in monumento resuscitaverit, et ideo non poterat cadere in corde Marthae quod statim eum suscitaret a mortuis; sed credebat hoc in communi resurrectione futurum. Unde dicit scio, idest certissime teneo, quod resurget in novissimo die; supra VI, 40: ego resuscitabo eum in novissimo die. Consequenter cum dicit dixit ei Iesus: ego sum resurrectio et vita, dominus Martham ad altiora elevans, primo ostendit virtutem et potestatem suam; secundo subdit potestatis effectum, ibi qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, vivet; tertio exposcit fidem, ibi credis hoc? Potestas autem sua est vivificativa; unde dicit ego sum resurrectio et vita; quasi diceret Marthae: credis quod frater tuus resurgat in novissimo die? Totum autem hoc quod homines resurgent, erit mea virtute; et ideo ego, cuius virtute tunc omnes resurgent, possum etiam fratrem tuum suscitare in praesentia. Dicit autem duo: scilicet quod est resurrectio, et quod est vita. Sciendum est enim, quod effectum vitae aliqui participare indigent. Quidam quidem, quia vitam amiserunt; quidam vero, non quia ipsam amiserunt, sed ut iam habitam conservent. Sic ergo quantum ad primum dicit ego sum resurrectio, quia qui vitam per mortem amiserunt, reparantur; quantum ad secundum dicit et vita, qua scilicet viventes conservantur. Sciendum est autem, quod hoc quod dicit ego sum resurrectio, est locutio causalis; quasi dicat: ego sum resurrectionis causa. Hic autem locutionis modus in illis tantum fieri consuevit qui sunt causa alicuius rei; Christus autem est tota causa resurrectionis nostrae, tam animarum quam corporum, et ideo hoc quod dicit ego sum resurrectio, est causalis locutio, quasi dicat: totum hoc quod resurgent in animabus et in corporibus, per me erit; I Cor. XV, 21: quoniam quidem per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Hoc, inquam, quod sum resurrectio, est mihi per hoc quod sum vita; nam vitae est quod aliqui reparentur ad vitam, sicut ignis est quod aliquod extinctum reignitur. Supra c. I, 4: in Christo vita erat, et vita erat lux hominum. Effectus autem potestati respondet, unde dicit qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, vivet. Primo ergo agit de effectu qui respondet primae potestati; secundo de effectu qui respondet secundae. Primum autem quod de potestate sua dixerat, est quod ipse sit resurrectio; et huic respondet effectus quod ipse mortuos vivificat: et quantum ad hoc dicit qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, vivet. Cuius quidem causa est, quia ego sum resurrectionis causa, cuius causae effectum aliquis consequitur credendo in me. Unde dicit qui credit in me, vivet, etiam si mortuus fuerit: nam per hoc quod credit, habet me in se, Eph. III, 17: habitare Christum per fidem in cordibus vestris, qui autem habet me, habet resurrectionis causam: ergo qui credit in me, vivet. Quod autem per fidem aliqui resurgant, habetur supra V, 25: venit hora, et nunc est, quando mortui audient vocem filii Dei, et qui audierint vivent, vita scilicet spirituali, resurgentes de morte culpae, et etiam vita naturali, resurgentes de morte poenae. Secundum autem quod de potestate sua dixerat, est quod ipse sit vita; et huic respondet effectus praeservationis in vita; unde dicit et omnis qui vivit, et credit in me, vita iustitiae, de qua Hab. II, 4: iustus meus ex fide vivit, non morietur in aeternum, idest morte aeterna; sed habebit vitam aeternam; supra VI, 40: haec est voluntas patris mei, ut omnis qui videt filium, et credit in eum, habeat vitam aeternam. Et hoc non est intelligendum quin moriatur ad tempus morte carnis; sed quod aliquando sic morietur, ut tamen resuscitatus vivat in aeternum in anima, donec resurgat caro numquam postea moritura; unde subdit ibidem: et ego resuscitabo eum in novissimo die. Exposcit autem fidem, ut eam perficiat; unde dicit credis hoc? Et primo ponitur quaestio domini dicentis credis hoc? Non interrogat dominus quasi ignorans, sed sciens fidem eius, quippe qui ipsam fidem sibi infuderat: credere enim a Deo est. Quaerit autem ut fidem quam habebat in corde, confiteatur ore; Rom. X, 10: corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Secundo ponitur responsio mulieris cum dicit ait illi: utique, domine, ego credidi quia tu es Christus filius Dei vivi. Quae quidem responsio impertinens videtur ad ea quae dominus dixerat. Dixit enim ego sum resurrectio et vita et postea quaesivit utrum hoc crederet. Mulier autem non respondit: credo quod tu es resurrectio et vita; sed ego credidi quia tu es Christus filius Dei vivi, qui in hunc mundum venisti. Quod quidem dupliciter exponitur. Chrysostomus enim dicit quod haec mulier non intelligens alta verba domini, quasi stupefacta respondit dicens: domine, ego non intelligo hoc quod dicis, scilicet quod tu es resurrectio et vita, sed hoc credidi quia tu es Christus filius Dei vivi. Augustinus vero dicit, quod mulier respondit hoc ideo quia hoc quod dicit est ratio omnium praemissorum a domino; quasi diceret: quidquid dicis de potestate tua et effectu salutis, totum credo: quia ego credo quod plus est et radix omnium, scilicet quia tu es Christus filius Dei vivi. Haec autem confessio Marthae perfecta est. Confitetur enim Christi dignitatem, naturam et dispensationem, scilicet incarnationis. Dignitatem quidem et regiam et sacerdotalem; et hoc, cum dicit: tu es Christus. Christus enim Graece, Latine dicitur unctus. Inunguntur autem reges et sacerdotes: est ergo Christus rex et sacerdos. Unde Angelus Lc. II, 11: natus est nobis hodie salvator, qui est Christus dominus. Et vere ipse est singulariter Christus, quia alii unguntur oleo visibili, iste vero oleo invisibili, scilicet spiritu sancto, et ceteris aliis abundantius; Ps. c. XLIV, 8: unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae prae consortibus tuis. Ideo prae consortibus, quia, ut dicitur supra III, 34 non ad mensuram dat ei Deus spiritum. Naturam autem in Christo confitetur divinam patri aequalem; unde dicit filius Dei vivi: nam ex hoc quod singulariter vocat eum filium Dei vivi, veritatem filiationis annuntiat; non autem est verus Dei filius, nisi sit patri connaturalis: unde de Christo dicitur I Io. ult., 20: ut simus in vero filio eius, Christo. Hic est verus Deus et vita aeterna. Dispensationis autem mysterium confitetur cum dicit qui in hunc mundum venisti, scilicet carnem assumens. Simile confitetur Petrus, Matth. XVI, 16: tu es Christus filius Dei vivi; infra XVI, 28: exivi a patre, et veni in mundum.


Lectio 5

[87493] Super Io., cap. 11 l. 5 Postquam Evangelista praemisit conditiones sororum quantum ad Martham, hic describit eas quantum ad Mariam, et primo describit vocationem Mariae; secundo occursum eius ad Christum, ibi illa, ut audivit; tertio eius devotionem, quam exhibuit Christo, ibi Maria ergo cum venisset ubi erat Iesus (...) cecidit ad pedes eius. Vocatur autem Maria per Martham, quae consolata et instructa per Christum, nolens sororem suam esse tantae consolationis expertem, cum dixisset verba praedicta cum domino, abiit, statim et vocavit Mariam sororem suam silentio, dicens: magister adest, et vocat te et cetera. Ubi quidem duo dubitanda occurrunt. Primo de hoc quod dicit silentio: nam silentium nihil aliud est quam privatio locutionis vel soni. Non ergo eam silentio vocare potuisset. Responsio. Dicendum, secundum Augustinum, quod silentium suppressam vocem nuncupavit, quasi dicat, vocavit eam submisse, secundum illud Eccle. IX, 17: verba sapientium audiuntur in silentio. Ideo autem eam silenter vocat, quia multitudo Iudaeorum erat cum ea, ut dictum est, et forte erant inter eos aliqui qui non diligerent Christum, qui vel recederent, vel, hoc audito, Mariam non sequerentur. Mystice autem per hoc datur intelligi quod ad Christum quis vocat exteriore voce tantum, sed efficacius silenter; unde dicitur Is. XXX, v. 15: in silentio et spe erit fortitudo vestra. Secundo dubitatur de hoc quod dicit magister adest, et vocat te. Videtur falsum dixisse: non enim dixit dominus Marthae quod vocaret Mariam. Responsio. Dicit Augustinus, quod Evangelista causa brevitatis dat intelligere quod in sua narratione intermiserat: nam forte dominus dixit Marthae quod eam vocaret. Alii autem dicunt, quod Martha ipsam praesentiam vocationem reputavit; quasi diceret: inexcusabile est ut eo praesente tu non exeas obviam ipsi. Consequenter cum dicit illa, ut audivit, surrexit cito, et venit ad eum, ponitur occursus Mariae. Et circa hoc duo facit. Primo ponitur promptitudo Mariae ad occurrendum; secundo locus in quo ei occurrit, ibi nondum enim venerat Iesus in castellum; tertio comitiva quae eam sequitur, ibi Iudaei ergo qui erant cum ea in domo (...) secuti sunt eam. Promptitudo autem Mariae ad occurrendum describitur, quia non distulit propter luctum, non tardavit propter astantes, sed statim ut audivit, surrexit cito, de domo in qua erat, et venit ad eum, scilicet Iesum. Ex quo patet quod non illam praevenisset Martha, si ei a principio notus fuisset adventus Iesu. Datur etiam per hoc nobis exemplum non tardandi, cum vocamur ad Christum. Eccli. c. V, 8: ne tardes converti ad dominum, et ne differas de die in diem; Is. l, 4: audiam eum quasi magistrum. Locus autem ubi Maria Christo occurrit, est idem ille ubi Martha cum Christo locuta fuerat; unde dicit nondum enim venerat Iesus in castellum, sed erat adhuc in illo loco ubi occurrerat ei Martha; quod ideo ponit Evangelista, ne credatur superfluus occursus Mariae, cum Christus potuerit adeo cito in castellum venire sicut et Martha. Ideo autem Christus in illo loco remansit, ut non videatur seipsum ingerere miraculo; sed dum rogatus et inductus miraculum operatur, confiteantur ipsum mortuum esse, et miraculum nullam calumniam patiatur. Datur etiam per hoc intelligi, quod cum volumus Christo frui, eum venientem anticipemus, non expectantes quod ipse nobis condescendat: sed ut ipsi potius condescendamus ad eum; Ier. XV, 19: ipsi convertentur ad te, et tu non converteris ad eos. Comitiva autem quae sequitur Mariam, describitur cum dicit Iudaei ergo qui erant cum ea in domo (...) secuti sunt eam. Causam autem quare eam sequebatur ponit, dicens quia vadit ad monumentum ut ploret ibi. Credebant enim quod ex impetu doloris hoc faceret: non enim audierant verba quae Martha dixerat Mariae. In quo quidem Iudaei commendandi sunt, quia, ut dicitur Eccli. VII, 38, non desis plorantibus in consolatione. Nihilominus divina providentia factum est ut eam sequerentur, ut cum plures essent ibi cum Lazarus suscitatus est, tam grande miraculum quatriduani resurgentis testes plurimos inveniret, ut dicit Augustinus. Consequenter cum dicit Maria ergo cum venisset ubi erat Iesus, videns eum cecidit ad pedes eius, commendatur devotio Mariae ad Iesum, et primo devotio quam exhibuit facto; secundo devotio quam exhibuit verbo, ibi domine, si fuisses hic, non esset mortuus frater meus. Circa primum nota in Maria securitatem et humilitatem. Securitatem quidem, quia contra mandatum principum, quod nullus confiteretur Christum, non verecundatur turbam, nec suspicionem Iudaeorum de Christo veretur: cum aliqui inimicorum Christi interessent, ad Christum currit; Prov. XXVIII, 1: iustus quasi leo confidens, absque terrore erit. Humilitatem autem, quia cecidit ad pedes eius, quod non de Martha legitur; I Petr. V, v. 6: humiliamini sub potenti manu Dei, ut vos exaltet in tempore visitationis; Ps. CXXXI, 7: adorabimus in loco ubi steterunt pedes eius. Verbo autem devotionem exhibuit, cum dixit ei: domine, si fuisses hic, non esset mortuus frater meus. Credebat enim esse vitam, et ubi ipse esset, mortem locum non habere; II Cor. VI, 14: non est conventio lucis ad tenebras. Quasi dicat: dum nobiscum praesens fuisti ut Augustinus dicit, non morbus, non infirmitas aliqua apparere ausa est, apud quas vitam noverat hospitari. O infidelis conventio. Te adhuc posito in saeculo, Lazarus amicus tuus mortuus est. Si amicus moritur, inimicus quid patietur? Consequenter cum dicit Iesus ergo ut vidit eam plorantem (...) infremuit spiritu, et turbavit se, ponuntur ea quae pertinent ad affectum Christi. Christus enim non respondet eadem Mariae quae respondit Marthae; sed propter astantem turbam nihil loquitur, factis demonstrans suam virtutem. Primo ergo ponitur affectus Christi ostensus Mariae; secundo subditur disceptatio de Christi affectu, ibi dixerunt ergo Iudaei: ecce quomodo amabat eum. Circa primum tria facit. Primo ponitur affectus Christi quem corde habuit; secundo quomodo eum verbis expressit, ibi et dixit, ubi posuistis eum? Tertio quomodo eum lacrymis demonstravit, ibi et lacrymatus est. Dicit ergo quantum ad primum Iesus ergo, ut vidit eam plorantem et cetera. Ubi notandum est, Christum verum Deum esse, et verum hominem; et ideo ubique fere in factis suis mixta leguntur humana divinis, et divina humanis: et si quandoque ponitur aliquid humanum de Christo, statim additur aliquid divinum. Nihil enim infirmius de Christo legimus quam eius passionem; et tamen eo in cruce pendente, divina facta patent, quod sol obscuratur, petrae scinduntur, corpora sanctorum qui dormierant resurgunt. In nativitate etiam et eo iacente in praesepio, sidus de caelo fulget, Angelus laudes cecinit, magi et reges munera offerunt. Simile autem habemus in hoc loco: nam Christus secundum humanitatis affectum aliquid infirmum patitur, turbationem quamdam de morte Lazari concipiens; unde dicit infremuit spiritu, et turbavit semetipsum. Circa quam quidem turbationem primo quidem attende pietatem, secundo discretionem, tertio potestatem. Pietatem quidem ex causa, quae est iusta. Tunc enim iuste turbatur quis, si ex aliorum tristitia et malo turbetur: et quantum ad hoc dicit ut vidit eam plorantem; Rom. XII, 15: gaudere cum gaudentibus et flere cum flentibus. Discretionem autem, quia secundum iudicium rationis turbatur; unde dicit fremuit spiritu; quasi iudicium rationis servans. In turbatione enim spiritus dicitur mens, vel ratio, secundum illud Eph. IV, 23: renovamini spiritu mentis vestrae. Quandoque autem contingit quod huiusmodi passiones sensitivae partis nec fiunt spiritu, nec servant moderamen rationis, quin potius ipsam perturbant: quod quidem in ipso non fuit, quia infremuit spiritu. Sed quid significat fremitus Christi? Videtur quod significet iram; Prov. XIX, 12: sicut fremitus leonis, ita et ira regis. Item videtur quod significet indignationem; secundum illud Ps. CXI, 10: dentibus suis fremet, et tabescet. Responsio. Dicendum quod hic fremitus in Christo iram quamdam et indignationem cordis significat. Omnis autem ira et indignatio ex aliquo dolore et tristitia causatur. Duo autem hic suberant: unum de quo Christus turbabatur, quod erat mors homini inflicta propter peccatum; aliud autem de quo indignabatur, erat saevitia mortis et Diaboli. Unde, sicut quando aliquis vult repellere hostem, dolet de malis illatis ab ipso, et indignatur ad animadvertendum in eum, ita et Christus doluit et indignatus est. Potestatem autem, quia ipse suo imperio turbavit semetipsum. Nam huiusmodi quidem passiones aliquando insurgunt ex causa indebita; sicut cum aliquis de malis gaudet et de bonis tristatur; Prov. II, 14: qui laetantur cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis. Et hoc non fuit in Christo; unde dicit ut vidit eam plorantem (...) turbavit seipsum. Aliquando insurgunt ex aliqua causa bona, non tamen ratione moderantur: et propter hoc dicit infremuit spiritu. Aliquando autem etsi moderentur ab aliquo, praeveniunt tamen iudicium rationis, cuiusmodi sunt subiti motus. Quod quidem in Christo non fuit: quia omnis motus appetitus sensitivi fuit in eo secundum modum et imperium rationis. Et ideo dicit turbavit semetipsum, quasi dicat: iudicio rationis hanc sibi tristitiam assumpsit. Sed contra est quod dicitur Is. XLII, 4: non erit tristis neque turbulentus. Responsio. Dicendum quod hoc intelligitur de tristitia praeveniente et immoderata. Voluit etiam Christus se turbare et tristari ex triplici causa. Primo quidem ad probandum conditionem et veritatem humanae naturae. Secundo ut dum tristatur et cohibet seipsum, doceat modum servandum esse in tristitiis. Stoici enim dixerunt quod nullus sapiens tristatur. Sed valde inhumanum esse videtur quod aliquis de morte alicuius non tristetur. Aliqui autem sunt qui in tristitiis de malo amicorum, nimis excedunt. Sed dominus tristari voluit, ut significet tibi quod aliquando debeas contristari, quod est contra Stoicos: et modum in tristitia tenuit, quod est contra secundos. Unde apostolus I Thess. IV, 12: nolumus vos ignorare de dormientibus, ut non contristemini sicut ceteri qui spem non habent; Eccli. XXII, 10: super mortuum plora, quia deficit lux eius, et postea subdit: modicum plora supra mortuum, quoniam requievit. Tertia ratio est ut insinuet quod nos pro mortuis corporaliter tristari et plorare debemus: secundum illud Ps. XXXVII, 9: afflictus sum, et humiliatus sum nimis. Consequenter dominus affectum sui cordis verbis demonstrat; unde dicit ubi posuistis eum? Sed contra. Numquid dominus locum ubi positus erat ignorabat? Videtur quod non: nam sicut virtute divinitatis absens scivit mortem eius, ita scivit etiam locum sepulcri. Quare ergo quaerit quod scivit? Responsio. Dicendum quod non ut ignorans interrogat, sed dum a populo sibi sepulcrum ostenditur, vult eos confiteri Lazarum mortuum et sepultum: ut sic miraculum ab omnium suspicione eripiat. Sunt ad hoc etiam duae rationes mysticae. Una est, quia qui interrogat, videtur nescire ea de quibus interrogat. Per Lazarum autem in monumento, signantur mortui in peccatis. Ostendit ergo dominus se ignorare locum Lazari, dans per hoc intelligere quod quasi nesciat peccatores, secundum illud Matth. c. VII, 23: non novi vos, et Gen. III, 9: Adam, ubi es? Alia ratio est, quia quod aliqui a peccato resurgant ad statum iustitiae divinae, est ex profundo praedestinationis divinae: quod quidem profundum homines ignorant; Rom. XI, 34: quis cognovit sensum domini, aut quis consiliarius eius fuit? Et Ier. XXIII, 18: quis enim affuit in consilio domini, et vidit, et audivit sermonem eius? Et ideo dominus hoc innuens, ad modum nescientis se habuit, cum et ipsi hoc nesciamus. Sic ergo ponitur domini interrogatio, et sequitur populi responsio; unde dicit dicunt ei: domine, veni et vide. Veni miserando, vide, considerando; Ps. XXIV, 18: vide humilitatem meam et laborem meum, et dimitte universa delicta mea. Consequenter dominus affectum suum lacrymis demonstrat; unde subditur et lacrymatus est Iesus: quae quidem lacrymae non erant ex necessitate, sed ex pietate et causa. Fons enim pietatis erat, et ideo flebat ut ostenderet non esse reprehensibile si aliquis ploret ex pietate; Eccli. c. XXXVIII, 16: fili, super mortuum produc lacrymas. Flevit ex causa, ut doceret hominem propter peccatum fletibus indigere, secundum illud Ps. VI, 7: laboravi in gemitu meo, lavabo per singulas noctes lectum meum. Consequenter cum dicit dixerunt ergo Iudaei: ecce quomodo amabat eum, ponit Evangelista disceptationem de affectu Christi: et primo inducit quosdam admirantes Christi affectum; secundo quosdam in dubium revocantes miraculum prius factum, ibi quidam autem ex ipsis dixerunt et cetera. Admirantes autem miraculum Christi inducit Evangelista per modum conclusionis, cum dicit dixerunt ergo Iudaei, ostensis scilicet signis affectus Christi, tam verbis quam lacrymis, ecce quomodo amabat eum: nam amor maxime in tristitiis hominum manifestatur; Prov. XVII, 17: in tristitia amicus cognitus est. Mystice autem per hoc datur intelligi quod Deus homines etiam in peccatis amat, nisi enim eos amasset, non utique diceret: non veni vocare iustos, sed peccatores ad poenitentiam: Matth. IX, 13. Unde Ier. XXXI, 3: in caritate perpetua dilexi te, ideo attraxi te miserans. Vertentes autem in dubium miraculum factum, erant ex invidis Iesu; unde dicit quidam autem ex ipsis, scilicet Iudaeis, dixerunt: non potuit hic, qui aperuit oculos caeci nati, facere ut hic non moreretur? Quasi dicant: si sic amabat eum ut etiam pro eius morte lacrymaretur, videtur quod voluisset eum non mori: nam tristitia est de his quae nobis non volentibus acciderunt. Si ergo eo nolente mortuus est, videtur quod non potuit mortem impedire; multo magis videtur quod non potuerit aperire oculos caeci nati. Vel, dicendum quod hoc dixerunt admirando, eo modo loquendi quo Eliseus dixit IV Reg. II, 14: ubi est Deus Eliae etiam nunc? Et David in Ps. LXXXVIII, 50: ubi sunt misericordiae tuae antiquae, domine?


Lectio 6

[87494] Super Io., cap. 11 l. 6 Postquam autem Evangelista posuit quaedam praeambula ad suscitationem, hic consequenter agit de ipsa suscitatione: circa quam quatuor agit. Primo de Christi ad monumentum perventione; secundo de lapidis sublatione, ibi erat autem spelunca etc.; tertio de Christi oratione, ibi Iesus autem, elevatis sursum oculis, dixit etc.; quarto de mortui resuscitatione, ibi haec cum dixisset, voce magna clamavit: Lazare, veni foras. Dicit ergo quantum ad primum Iesus ergo rursum fremens in semetipso, venit ad monumentum. Studiose autem Evangelista frequenter dicit, quod lacrymatus est et quod infremuit, ut Chrysostomus dicit, quia in futuro ostensurus erat suae divinitatis potestatem. Ne ergo dubites de veritate suae humanitatis, infirmiora et humiliora nostrae naturae de Christo asserit. Et sicut Ioannes ceteris Evangelistis expressius divinam naturam et potestatem ostendit, ita etiam quaedam infirmiora de eo loquitur, sicut quod lacrymatus est, quod infremuit, et huiusmodi, quae maxime affectum in Christo demonstrant humanae naturae. Mystice autem infremuit, ut detur intelligere, eos qui a peccatis resurgunt, in continuo debere persistere luctu, secundum illud Ps. XXXVII, 7: tota die contristatus ingrediebar. Vel dicendum, quod supra infremuit spiritu, propter mortem Lazari, hic autem rursum in semetipso propter infidelitatem Iudaeorum. Unde Evangelista praemiserat dubietatem miraculi, dicentium non potuit hic, qui aperuit oculos caeci nati, facere ut hic non moreretur? Qui quidem fremitus fuit ex compassione et miseratione ad Iudaeos; Matth. XIV, 14: videns Iesus turbas, misertus est eis. Hic agitur de lapidis sublatione, ubi quatuor facit. Primo describit lapidem; secundo subdit mandatum Christi de lapide submovendo; tertio addit disceptationem de lapidis amotione; quarto insinuat mandati impletionem. Lapis autem describitur superpositus monumento; unde dicit erat autem spelunca, et lapis superpositus erat ei. Sciendum est enim, quod in partibus illis cavernas quasdam in modum speluncae habent ad hominum sepulturas, ubi possunt plura mortuorum corpora ponere diversis temporibus, et ideo habent foramen quoddam, quod lapide claudunt et aperiunt quando est necesse. Et ideo dicitur hic, quod lapis erat superpositus ei, scilicet ostio speluncae. Simile habetur Gen. XXIII, 1-20, ubi Abraham emit agrum et speluncam ad sepeliendum Saram uxorem suam. Mystice autem per speluncam intelligitur profunditas peccatorum, de qua habetur in Ps. LXVIII, 3: infixus sum in limo profundi, et non est substantia. Per lapidem superpositum intelligitur lex, quae in lapide scripta est, et peccatum non tollebat, sed tenebat eos in peccato: quia ex hoc gravius peccabant, quod contra legem faciebant; unde dicitur Gal. III, 22: conclusit Scriptura omnia sub peccato. Mandatum Christi de lapide submovendo ponit, dicens ait Iesus, tollite lapidem. Sed quaeritur, cum maius sit suscitare mortuum quam removere lapidem, quare non etiam simul cum hac virtute lapidem sustulit? Ad quod respondet Chrysostomus, quod hoc factum est ad maiorem certitudinem miraculi, ut scilicet eos testes faciat miraculi, ut non dicant quod in caeco dixerunt: non est hic, qui mortuus fuit. Mystice, secundum Augustinum, remotio lapidis signat amotionem ponderis legalium observantiarum a fidelibus Christi ex gentibus ad Ecclesiam venientibus, quod eis aliqui imponere volebant. Unde dicit beatus Iacobus, Act. XV, 28: visum est spiritui sancto et nobis, nihil ultra imponere vobis oneris. Et Petrus dicit eodem: cur tentatis imponere iugum super cervices discipulorum, quod neque patres nostri, neque nos portare potuimus? De hoc ergo dicit dominus, tollite lapidem, idest legis pondus, et gratiam praedicate. Vel per lapidem significat eos qui in Ecclesia corrupte vivunt, et offensioni sunt credere volentibus, dum eos a conversione retrahunt; de quo lapide in Ps. XC, 12: ne forte offendas ad lapidem pedem tuum. Qui quidem dominus praecipit ut removeatur; Is. LVII, 14: auferte offendicula de via populi mei. Disceptatio autem ponitur ex parte Marthae, et primo ponuntur verba Marthae disceptantis; secundo verba Christi respondentis. Verba quidem Marthae ponit dicens dixit ei Martha, soror eius qui mortuus fuerat: domine, iam foetet, quatriduanus enim est. Quod quidem ad litteram factum est ad ostensionem veritatis miraculi, quasi iam per putrefactionem inciperent membra resolvi. Mystice autem de illo qui peccare consuevit iam foetet, scilicet per pessimam famam, cuius odor deterrimus per peccatum consurgit. Nam sicut ex bonis operibus fragrat odor bonus, secundum quod dicit apostolus II Cor. II, 15: Christi bonus odor sumus Deo, ita ex malis operibus foetor et malus odor evaporat: qui etiam recte quatriduanus dicitur, quasi pressus pondere terrenorum peccatorum et cupiditatum carnalium, terra enim est ultimum de quatuor elementis; Ioel. c. II, 20: ascendet foetor eius, et ascendet putredo eius, quia superbe egit. Illi autem Christus respondit dicens nonne dixi tibi, quoniam si credideris, videbis gloriam Dei? Ubi dominus videtur Martham arguere, quod non memor erat eius quod Christus ei dixerat: qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, vivet; nam Martha diffidebat an Christus posset resuscitare mortuum quatriduanum. Licet enim aliquos recenter mortuos suscitasset, impossibile tamen hoc de fratre credebat ob dierum diuturnitatem. Et ideo dominus dixit ei nonne dixi tibi: si credideris, videbis gloriam Dei? Idest suscitationem fratris tui, per quam Deus glorificabitur. Sed cum supra dominus hoc miraculum apostolis dixerit futurum ad gloriam suam, inquiens ut glorificetur filius Dei per eam, scilicet per mortem, hic tamen dicit Marthae hoc miraculum futurum ad gloriam Dei. Et hoc ideo, quia eadem est gloria patris et filii et spiritus sancti. Ideo autem non expressit hic gloriam filii, ne turbaret astantes Iudaeos, ad contradictionem promptos. Innuitur autem in his domini verbis duplex fructus fidei nostrae. Primus est miraculorum operatio, quae debetur fidei; Matth. XVII, 19: si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis monti huic: transi hinc illuc, et transibit; et nihil impossibile erit vobis. Unde et apostolus I Cor. XIII, 2: si habuero fidem, ita ut montes transferam. Et Mc. ult., 20, dicitur: illi autem praedicaverunt ubique, domino cooperante, et sermonem confirmante, sequentibus signis. Quae quidem miraculorum operatio est ad gloriam Dei: et ideo dicit si credideris, videbis gloriam Dei. Secundus fructus est visio aeternae gloriae, quae debetur fidei pro praemio; unde dicit videbis gloriam Dei; Is. VII, 9, secundum aliam litteram: si non credideritis, non intelligetis. I Cor. XIII, 12: videmus nunc per speculum, et in aenigmate, per fidem, tunc autem facie ad faciem. Impletionem mandati ponit inferens tulerunt ergo lapidem. Ubi considerandum est, secundum Origenem, quod mora tollendi lapidem adiacentem, ex sorore defuncti causata est. Et ideo, tamdiu resuscitatio fratris dilata est quamdiu Christum per verba detinuit, sed statim cum Christi mandatum obediendo exequitur, frater resuscitatur. Ut per hoc discamus nihil interponere inter iussa Iesu et ipsorum executionem, si cupimus quod statim salutis sequatur effectus; Ps. XVII, 45: in auditu auris obedivit mihi. Hic agitur de Christi oratione, in qua gratias agit: circa quam Evangelista quatuor ponit. Primo ponit orandi modum; secundo orationis efficaciam; tertio excludit orandi necessitatem; quarto subiungit orationis utilitatem. Modum autem orandi ponit congruentem quia elevatis sursum oculis; idest, intelligentiam suam erexit, adducens illam per orationem ad excelsum patrem. Nobis autem, si ad exemplum orationis Christi orare volumus, necesse est levare oculos mentis nostrae ad eum, removendo illos a praesentibus rebus, memoria, cogitationibus et intentionibus. Levamus etiam oculos ad Deum quando non confidentes de meritis nostris, de sola misericordia speramus, secundum illud Ps. CXXII, 1: ad te levavi oculos meos qui habitas in caelis, et: sicut oculi ancillae in manibus dominae suae, ita oculi ad dominum Deum nostrum, donec misereatur nostri; Thren. III, 41: levemus corda nostra cum manibus ad dominum in caelis. Orationis autem efficaciam ponit, cum dicit pater, gratias ago tibi, quoniam audisti me. In quo argumentum habemus, quod Deus facilis est ad largiendum, secundum illud Ps. X, 17: desiderium pauperum exaudivit dominus, ut sic desiderium, etiam antequam proferat verba, exaudiat; Is. c. XXX, 19: ad vocem clamoris tui statim ut audierit, respondebit tibi; et LXV, 24: adhuc illis loquentibus, dicam, ecce adsum. Multo ergo magis expedit arbitrari de domino salvatore, quod Deus pater praeveniens eius orationem, eum exaudierit: nam lacrymae quas Christus pro morte Lazari fuderat, vicem orationis habuerunt. Per hoc autem quod in principio orationis gratias agit, datur nobis exemplum quod cum orare volumus, antequam futura petamus, pro perceptis beneficiis Deo gratias referamus; I Thess. V, 18: in omnibus gratias agite. Quod autem dicit quoniam audisti me, si exponatur de Christo, secundum quod homo, non habet difficultatem: sic enim Christus minor patre erat, et secundum hoc competit sibi orare patrem, et exaudiri ab eo. Si vero, ut Chrysostomus vult, exponatur de Christo, secundum quod Deus, tunc verbum difficultatem habet: nam secundum hoc, ei orare non convenit nec exaudiri sed potius aliorum orationes exaudire. Et ideo dicendum, quod tunc aliquis auditur quando voluntas eius impletur. Voluntas autem patris semper impletur, quia, ut dicitur in Ps. CXIII, 3, omnia quaecumque voluit dominus fecit. Cum ergo eadem sit voluntas patris et filii, quandocumque pater implet voluntatem suam, implet voluntatem filii. Dicit ergo filius, secundum quod verbum, quoniam audisti me, idest, fecisti quae erant in verbo tuo ut fierent. Dixit enim, et perfecta sunt. Necessitatem autem orandi excludit dicens ego autem sciebam quoniam semper me audis et cetera. Ubi quasi obumbrate dominus suam divinitatem ostendit, quasi diceret: ad hoc ut fieret voluntas mea, non indigeo oratione, quia ab aeterno voluntas mea impleta est; Hebr. V, 7: in omnibus exauditus est pro sua reverentia. Nam ego sciebam, scilicet certitudinaliter, quoniam semper me, verbum, audis: quia quidquid facis, in me est ut fiat. Item me, hominem, semper audis, quia voluntas mea semper est conformis voluntati tuae, sed propter populum qui circumstat, ut credant quia tu me misisti. In quo datur intelligi quod multa fecit et dixit propter utilitatem aliorum; infra c. XIII, 15: exemplum dedi vobis, ut quemadmodum ego feci vobis, ita et vos faciatis. Nam omnis Christi actio, nostra est instructio. Voluit autem Christus specialiter per istam operationem demonstrare, se non esse alienum a patre, sed recognoscebat eum ut suum principium: et ideo subdit ut credant quia tu me misisti; infra XVII, 3: haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum Deum verum, et quem misisti Iesum Christum; Gal. c. IV, 4: misit Deus filium suum factum ex muliere, factum sub lege. Et in hoc ponitur orationis utilitas. Hic agitur de suscitatione Lazari, et circa hoc tria facit. Primo ponitur vox excitantis; secundo vocis effectus ibi et statim prodiit qui fuerat mortuus; tertio mandatum de solutione excitati, ibi dicit eis Iesus: solvite eum. Vox autem excitantis ponitur magna, unde dicit haec cum dixisset, scilicet Iesus, voce magna clamavit: et hoc ad litteram, ut destrueret errorem gentilium et quorumdam Iudaeorum, dicentium animas mortuorum commorari in tumulis cum corporibus. Et ideo clamat, quasi animam ex longinquo evocans in tumulo non existentem. Vel dicendum, et melius, quod vox Christi magna dicitur propter virtutis eius magnitudinem: nam tanta virtus eius fuit quod suscitavit Lazarum quatriduanum a morte, quomodo excitaretur dormiens a somno; Ps. c. LXVII, 34: dedit voci suae vocem virtutis. Vox etiam ista magna, repraesentativa est illius magnae vocis quae erit in communi resurrectione, per quam omnes de monumentis resuscitabuntur; Matth. XXV, 6: media nocte clamor factus est et cetera. Clamat, inquam, dicens Lazare, veni foras. Quem ideo ex proprio nomine vocat, quia tanta erat virtus vocis eius quod pariter omnes mortui cogerentur exire, nisi per expressionem nominis virtutem suam ad unum determinasset, ut Augustinus dicit de verbo domini. Datur etiam per hoc intelligi quod Christus vocat peccatores foras exire de conversatione peccati: Apoc. XVIII, 4: exite de illa, populus meus. Item de occultatione eius per confessionem ipsum peccatum manifestando; Iob XXX, 33: si abscondi quasi homo peccatum meum. Consequenter cum dicit et statim prodiit qui fuerat mortuus, ponitur vocis effectus: et primo ponitur mortui resurrectio; secundo resurgentis mortui dispositio. Resurrectio quidem mortui fuit festina ad domini imperium; unde dicit et statim prodiit qui fuerat mortuus. Tanta enim erat virtus vocis Christi ut absque temporis dilatione vitam conferret: sicut erit in resurrectione communi, quando in ictu oculi, mortui audientes tubam canentem, mortui qui in Christo sunt, resurgent primi, ut dicitur I Thess. IV, 15. Iam enim anticipatur officium Christi, quod dicitur supra V, 25: venit hora, et nunc est, quando mortui qui in monumentis sunt, audient vocem filii Dei, et qui audierint vivent. Sic ergo impletum est quod dixerat dominus: vado, ut excitem eum. Quantum autem ad dispositionem resurgentis, dicitur ligatus, idest habens ligatas manus et pedes institis, idest fasciis, quibus antiqui mortuos involvebant, et facies eius sudario erat ligata, ne scilicet horrorem faceret. Ideo autem ligatum et coopertum resurgere iussit, ut miraculum magis approbaretur. Consequenter cum dicit solvite eum, et sinite abire, mandat ut solvatur. Cuius quidem ratio est, ut ipsimet qui solverent, fidentiores testes essent miraculi, et eius quod fit tenaciorem memoriam haberent. Similiter etiam dum eum tangunt et sibi appropinquant, videant quod vere est ille. Ideo autem addit et sinite abire, ut ostendat miraculum non esse phantasticum. Aliqui enim magi visi sunt aliquando mortuos suscitasse, non tamen ad hoc eos perducere potuerunt ut pristina officia exequerentur: et hoc quidem erat, quia eorum resuscitatio phantastica tantum erat, et non vera. Sciendum est autem, quod hoc totum quod dicitur et statim prodiit mystice exponitur ab Augustino; et hoc dupliciter, secundum duplicem modum prodeundi. Prodit namque peccator quando exit poenitendo a consuetudine peccati ad statum iustitiae; II Cor. VI, 17: exite de medio eorum, et separamini. Qui tamen habet manus ligatas institis, idest carnalibus concupiscentiis: quia adhuc in corpore constituti, alieni a molestiis esse non possunt, etiam a peccatis surgentes, unde apostolus dicit, Rom. VII, 25: ego ipse mente servio legi Dei, carne autem legi peccati. Quod autem facies eius sudario tecta erat, hoc est quod in hac vita plenam cognitionem Dei habere non possumus; I Cor. c. XIII, 12: videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. Et ideo solvere eum iubet, et abire: quia post hanc vitam auferentur a peccato surgentibus omnia velamina, ut Deum facie ad faciem contemplentur, ut dicitur I Cor. XIII, v. 12. Tunc enim solvetur corruptibilitas corporis, quae est quasi quoddam vinculum ligans et aggravans animam, ab omni huiusmodi plena et clara contemplatione; Is. LII, v. 2: solve vincula colli tui, captiva filia Sion. Sic ergo apparet unus modus spiritualiter prodeundi, qui ponitur ab Augustino, libro LXXXIII quaestionum. Alius modus prodeundi est per confessionem, de quo dicitur Prov. XXVIII, 13: qui abscondit scelera sua, non dirigetur; qui autem confessus fuerit, et reliquerit ea, misericordiam consequetur. Sic enim prodire est ab occultis exeundo, per confessionem manifestari; sed ut confitearis, Deus facit voce, idest gratia, magna vocando. Mortuus autem procedens adhuc ligatus, est confitens adhuc reus. Ut autem solvantur peccata eius, ministris mandatur ut solvant eum, et sinant abire. Nam quem Christus per seipsum interius vivificat, discipuli solvunt, quia ministerio sacerdotum vivificati absolvuntur; Matth. XVI, 19: quodcumque solveris super terram, erit solutum et in caelis. Dicunt autem quidam hoc mysterium prosequentes, quod sicut Christus Lazarum per seipsum vivificavit, vivificatum a discipulis absolvendum mandavit; ita Deus interius vivificat animam per gratiam, remittendo culpam, et absolvendo a reatu poenae aeternae, sed sacerdotes virtute clavium absolvunt a parte poenae temporalis. Sed haec positio nimis parum attribuit Ecclesiae clavibus. Hoc est enim proprium sacramentorum novae legis quod in eis gratia conferatur. Sacramenta autem in dispensatione ministrorum consistunt, unde in sacramento poenitentiae contritio et confessio se tenent materialiter, ex parte suscipientis sacramentum; vis autem causativa sacramenti est in absolutione sacerdotis, ex virtute clavium, per quas effectum dominicae passionis quodammodo applicat ad eum quem absolvit, ut remissionem consequatur. Si ergo sacerdos non absolveret nisi solum a poena, sacramentum poenitentiae non esset gratiae collativum, per quam culpa remittitur; et per consequens non esset sacramentum novae legis. Est ergo dicendum, quod sicut in sacramento Baptismi sacerdos verba proferens et exterius abluens, ministerium Baptismi exhibet, Christo interius baptizante, ita sacerdos exterius virtute clavium ministerium absolutionis impendit, Christo per gratiam culpam remittente. Sed hoc dubium facere videtur quod ad Baptismum plerumque accedunt pueri, non ante Baptismum iustificati, qui in Baptismo remissionis gratiam consequuntur; sed ad absolutionem consequendam accedunt adulti plerumque antea per contritionem, peccatorum remissionem consecuti: ut sic sequens absolutio nihil facere videatur ad peccatorum remissionem. Sed si quis diligenter consideret, ex utraque parte adultos accipiens, invenietur omnimoda similitudo. Contingit enim aliquos adultos, antequam actu sacramentum Baptismi consequantur, habentes illud in voto, remissionem peccatorum consequi, Baptismo flaminis baptizari; et tamen Baptismus sequens, quantum est de se, remissionem peccatorum operatur, licet in isto cui iam sunt remissa, hoc locum non habeat, sed solum augmentum gratiae consequatur. Si quis autem adultus ante Baptismum non perfecte fuisset dispositus ad consequendum remissionem peccatorum, in ipso actu dum baptizatur remissionem consequitur virtute Baptismi, nisi ponat per fictionem obstaculum spiritui sancto. Et similiter est dicendum in poenitentia. Si quis enim ante absolutionem sacerdotis plene contritus fuerit, consequitur remissionem peccatorum, eo quod habet in voto ut subiiciat se Ecclesiae clavibus, sine quo vera contritio non esset. Si autem antea non plena fuisset contritio sufficiens ad remissionem, in ipsa absolutione remissionem culpae consequitur, nisi ponat obstaculum spiritui sancto. Et similiter est in Eucharistia et extrema unctione, et in aliis sacramentis.


Lectio 7

[87495] Super Io., cap. 11 l. 7 Postquam Evangelista posuit Lazari mortem et eius resurrectionem, hic consequenter ponit effectum resurrectionis, et primo ponit effectum eius in turba; secundo ponit effectum eius in principibus, ibi collegerunt ergo pontifices et Pharisaei Concilium. Circa primum duo facit. Primo inducit quosdam credentes, dicens multi ergo ex Iudaeis qui venerant ad Mariam et Martham, ad eas consolandas, et viderant quae fecit Iesus, crediderunt in eum. Nec mirum, quia tale miraculum non est auditum a saeculo, quod scilicet mortuus quatriduanus in monumento resuscitaretur ad vitam. Similiter etiam dominus dicit, miraculum istud se facturum propter populum qui circumstabat, ut scilicet credant in eum: et ideo verbum istud non ivit incassum, sed ex miraculo viso multi crediderunt. I Cor. c. I, 22: Iudaei signa quaerunt. Secundo inducit quosdam denuntiantes, dicens quidam autem ex ipsis venerunt ad Pharisaeos et cetera. Quod quidem potest dupliciter intelligi. Uno modo quod dixerunt ea quae Iesus fecit principibus sacerdotum, ut mitigarent eos adversus Iesum, et ut confutarent eos de hoc quod adversus Iesum, qui tam mira faciebat, machinarentur. Alio modo, et melius, quia hoc dixerunt ut concitarent eos contra Christum. Nam infideles erant, et de miraculo scandalizabantur. Et hoc patet ex ipso modo loquendi. Nam cum dixerat multi ergo ex Iudaeis (...) crediderunt in eum. Subiungit quasi adversantem, dicens quidam autem ex ipsis abierunt ad Pharisaeos et cetera. Hi sunt de quibus dicitur infra XII, 37, quod cum tanta signa fecisset Iesus coram eis, non crediderunt in eum (...) dilexerunt enim gloriam hominum magis quam gloriam Dei. Consequenter cum dicit collegerunt ergo pontifices et Pharisaei Concilium, ponit Evangelista effectum miraculi in principibus, et primo ponit malitiam quam contra Christum excogitaverunt; secundo ostendit quomodo Christus eam declinavit, ibi Iesus ergo iam non in palam ambulabat apud Iudaeos. Circa primum tria facit. Primo ponit Concilii congregationem; secundo subdit congregatorum dubitationem, ibi et dicebant: quid facimus, quia hic homo multa signa facit? Tertio assignat dubitationis determinationem, ibi unus autem ex ipsis et cetera. Ostenditur autem circa primum pontificum nequitia ex tribus. Primo ex personarum conditione, quia non plebei, sed pontifices et Pharisaei. Pontifices autem, quia erant principes sacrorum; Pharisaei vero, quia speciem religionis habebant, ut sic impleatur quod dicitur Gen. penult., 5: Simeon et levi fratres, vasa bellantia iniquitatis. Nam de Simeone fuerunt adinventores sectae Pharisaeorum. Pontifices autem manifestum est de tribu levi fuisse; I Esd. IX, 2: manus principum prima erat in transgressione hac. Secundo ex malitiae deliberatione; unde dicit collegerunt Concilium, quod est factum ad consiliandum; Gen. penult., 6: in consilium eorum non veniat anima mea; Ps. I, 1: beatus vir qui non abiit in consilio impiorum et cetera. Sed, ut dicitur Prov. XXI, 30: non est consilium contra dominum. Tertio ex prava intentione, quia adversus Iesum, idest salvatorem; Ps. XL, 8: adversum me loquebantur inimici mei, adversum me cogitabant mala mihi; Ier. XVIII, 18: venite, cogitemus contra Ieremiam cogitationes. Consequenter cum dicit quid facimus, quia hic homo multa signa facit? Ponit ipsorum dubitationem, et primo ponit dubitationis motivum; secundo dubitationis materiam, ibi si dimittimus eum sic, omnes credent in eum. Movebant autem eos ad dubitandum miracula Christi; unde dicebant quid facimus, quia hic homo multa signa facit? Caeci sunt, adhuc eum hominem vocantes, cuius tantam susceperunt divinitatis demonstrationem. Nam, ut ipse dicit supra c. V, 36: opera quae dedit mihi pater ut faciam, ipsa testimonium perhibent de me. Sunt etiam non minus insipientes quam caeci: quia dubitant quid eos facere oporteat, cum nihil aliud eis faciendum erat, quam credere; supra VI, 30: quod signum facis, ut credamus tibi? Sed ecce quod multa signa fecit, et adhuc dicunt quia hic homo multa signa facit. Excaecavit enim eos malitia eorum: Sap. II, 21. Materia autem dubitationis fuit, quia timebant damna eos secutura. Et ponit duo quantum ad hoc. Primo amissionem principatus spiritualis; et quantum ad hoc dicit si dimittimus eum sic, omnes credent in eum: quod quidem secundum rei veritatem optabile erat omnibus, nam fides quae est ad Christum, salvat et ad vitam aeternam perducit; infra XX, v. 31: haec scripta sunt ut credatis (...) et ut credentes vitam habeatis in nomine eius. Sed quantum ad eorum pravam intentionem eis horrendum videbatur, cum crederent, nullum eorum qui crederent in Christum, eis obedire. Unde ex eorum ambitione seipsos et alios retrahunt a salute. Unde dicitur in III Canon. Io.: is quis amat primatum gerere in eis, Diotrephes, non recipit nos. Secundo ponit ambitionem possessionis temporalis, cum dicit et venient Romani, et tollent nostrum locum, et gentem: quod videtur ex hoc sequi, secundum Augustinum: quia si omnes in Christum crederent, nemo remaneret qui adversus Romanos templum Dei defenderet, quia desererent sanctum templum et suas paternas leges, contra quas doctrinam Christi esse sentiebant. Sed hoc non videtur multum ad propositum pertinere, cum adhuc servirent Romanis, nec excogitassent contra eos movere bellum. Et ideo melius videtur dicendum, secundum Chrysostomum, quod ideo hoc dicebant quia videbant Christum honorari a populo tamquam rex. Et quia mandatum Romanorum erat ut nullus nisi per eos rex nominaretur, ideo timebant quod si hoc audirent Romani, quod Christum haberent tamquam regem, reputarent ipsos Iudaeos rebelles et venientes contra eos, destruerent civitatem et gentem; infra XIX, 12: omnis qui se regem facit, contradicit Caesari. Sed attende eorum miseriam, quia nihil timent perdere nisi temporalia, de vita aeterna non cogitantes; Deut. XXXIII, 28: oculus Iacob ad terram. Sed, ut dicitur Proverb. XVI, 24, quod timet impius, veniet super eum. Ideo Romani post passionem domini et glorificationem, tulerunt eis et locum et gentem, expugnando et transferendo. Determinationem autem dubitationis ponit, cum dicit unus autem ex ipsis Caiphas nomine, cum esset pontifex anni illius, dixit eis. Et primo ponitur determinatio; secundo determinationis expositio, ibi hoc a semetipso non dixit; tertio sententiae a congregatione acceptatio, ibi ab illo ergo die cogitaverunt ut interficerent eum. Circa primum duo facit. Primo describit personam sententiantis; secundo ponit verba sententiae, ibi vos nescitis quidquam et cetera. Persona sententians describitur ex nomine et ex dignitate. Ex nomine quidem, quia Caiphas; quod quidem nomen convenit suae malitiae. Interpretatur enim primo investigans, quod attestatur suae praesumptioni; Prov. XXV, 27: qui scrutator est maiestatis, opprimetur a gloria. Praesumpsit enim cum dixit: adiuro te per Deum vivum, ut dicas nobis si tu es Christus. Secundo interpretatur sagax, quod attestatur eius astutiae, quia nititur mortem Christi procurare. Tertio interpretatur ore vomens, quod attestatur eius stultitiae; Prov. XXVI, 11: sicut canis qui revertitur ad vomitum. Ex dignitate autem describitur, quia pontifex anni illius. Circa quod sciendum est, quod, ut habetur Lev. VIII, dominus constituit unum summum sacerdotem, cui mortuo unus succederet, qui per totam vitam pontificis officium exerceret. Postmodum autem, crescente ambitione et contentione inter Iudaeos, constitutum est ut plures essent pontifices, et ad omnes vicissim huiusmodi dignitas proveniret, et per annos singulos vicibus ministrarent. Et quandoque etiam hoc sibi pecunia procurabant; ut Iosephus de isto narrat. Et ad hoc ostendendum dicit anni illius. Consequenter cum dicit vos nescitis quidquam etc., ponit verba determinantis: qui quidem primo exprobrat aliis ignaviam, dicens vos nescitis quidquam, nec cogitatis, quasi dicat: vos estis ignavi, et adhuc segnius rem attenditis. Et ideo, secundo, ponit suam malitiam, dicens expedit vobis ut unus moriatur homo pro populo. Quae quidem verba alium intellectum habent, secundum intentionem Caiphae, et alium, secundum expositionem Evangelistae. Ut ergo primo exponatur secundum eius pravam intentionem, sciendum est, quod, ut dicitur Deut. XIII, 1 ss., mandatum est domini: si fuerit in medio tui propheta, aut qui somnium vidisse se dicat, et voluerit te a domino retrahere, propheta ille, ut fictor somniorum, interficiatur. Secundum hanc ergo legem credebat iste, quod Christus averteret populum a cultu Dei; Lc. XXIII, 2: hunc invenimus subvertentem gentem nostram. Et ideo dicebat iste vos nescitis, scilicet legem, nec cogitatis quia expedit vobis, scilicet ut unus, idest iste homo, moriatur, ne totus populus seducatur; quasi dicat: unius hominis salutem pro communi republica oportet contemnere. Unde sequitur Deut. XIII, 5: et auferes malum de medio populi tui; I Cor. V, 13: auferte malum ex vobis ipsis. Sed aliter Evangelista exponit, dicens hoc autem a semetipso non dixit et cetera. Ubi tria ponit. Primo horum verborum auctorem; secundo ipsorum rectum sensum, ibi quia Iesus moriturus erat pro gente; tertio addit Evangelista ad verba Caiphae, ibi et non tantum pro gente, sed ut filios Dei qui erant dispersi, congregaret in unum. Circa primum sciendum est, quod quia posset aliquis credere Caipham instinctu proprio verba dicta protulisse, Evangelista hoc excludens dicit hoc autem a semetipso non dixit. In quo datur intelligi, quod aliquis aliquando a semetipso loquitur. Homo enim est illud quod principale est in ipso, hoc autem est intellectus et ratio: unde homo id quod est, per rationem est. Quando ergo homo loquitur ex propria ratione, tunc loquitur a semetipso, sed quando loquitur ab aliquo superiori et exteriori instinctu, non loquitur a semetipso. Dupliciter tamen hoc contingit. Quandoque ut motus a spiritu divino, secundum illud Matth. X, v. 20: non enim vos estis qui loquimini, sed spiritus patris vestri qui loquitur in vobis. Quandoque autem ut motus a spiritu maligno, sicut arreptitii: et utique aliquando dicuntur prophetare. Quod quidem moti a spiritu divino prophetent, dicitur II Petr. I, 21: non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed a spiritu sancto inspirati, locuti sunt sancti Dei homines. Quod autem moti a spiritu maligno prophetent, habetur Ier. XXIX, 26: dedit te dominus sacerdotem pro Ioiada sacerdote, ut sis dux in domo domini super omnem virum arreptitium et prophetantem. Sciendum est etiam, quod aliquando loquitur aliquis instinctu spiritus sancti vel spiritus maligni, qui tamen amittit usum rationis, et arripitur. Aliquando autem manet ei liber usus rationis, nec arripitur. Nam quando superabundant vires sensitivae ex superiori impressione, ligatur ratio, et movetur, et arreptus est. Quia vero Daemon habet potestatem imprimendi in phantasiam, cum sit potentia affixa organo, potest in eam aliquando sic imprimere quod ex impressionis abundantia ratio efficiatur quasi ligata, non tamen quod cogatur ad consensum; et tunc homo arripitur a spiritu maligno. Restat ergo quaestio an Caiphas verba ista instinctu spiritus sancti dixerit, vel maligni. Et videtur quod non dixerit instinctu spiritus sancti: nam spiritus sanctus est spiritus veritatis, ut dicitur Ier. c. XV. Spiritus autem malignus est spiritus mendacii; III Reg. ult., 22: egrediar, et ero spiritus mendax in ore omnium prophetarum. Constat autem quod Caiphas locutus fuerit mendacium, dicens expedit vobis ut unus moriatur. Non ergo locutus est instinctu spiritus sancti, ut videtur, sed prophetavit instinctu spiritus maligni arreptitii. Hoc autem non videtur consonare dictis Evangelistae: nam si ita esset, Ioannes non addidisset cum esset pontifex anni illius. Ideo ergo Caiphae dignitatem addidit, ut insinuaret eum instinctu spiritus sancti fuisse locutum. Ex quo datur nobis intelligi quod etiam malos in dignitate constitutos spiritus sanctus movet ad loquendum aliqua vera et futura pro utilitate dumtaxat subditorum. Ad illud ergo quod in contrarium dicitur, scilicet falsum esse quod dixit expedit vobis ut unus moriatur homo pro populo, dupliciter responderi potest. Uno modo, quod mors Christi quantum est de se, expediens fuit omnibus, etiam his qui eum occiderunt; I Tim. IV, 10: qui est salvator omnium hominum, maxime fidelium: Hebr. II, 9: ut gratia Dei pro omnibus gustaret mortem. Alio modo ut dicatur expedit vobis, idest populo. Unde Evangelista, ubi Caiphas dicit ut moriatur pro vobis, ponit pro gente. Sed videtur ex verbis Evangelistae quod fuit propheta, cum dicit prophetavit. Si enim prophetat quis, sequitur eum esse prophetam. Sed, secundum Origenem, non sequitur quod quicumque prophetat sit propheta: sed si propheta est, utique prophetat; nam alicui quandoque conceditur actus alicuius rei, cuius tamen conditio ei non conceditur; sicut non quicumque facit aliquid iustum, est iustus, sed qui iustus est, iusta facit. Notandum est autem, quod duplex actus concurrit ad hoc quod aliquis prophetet: scilicet videre; I Reg. IX, 9: qui nunc dicitur propheta, olim vocabatur videns. Item annuntiare: I Cor. XIV, 3: propheta omnibus loquitur ad aedificationem. Contingit autem quandoque quod utrumque aliquis habet, non tamen proprie dicitur propheta: nam quandoque aliquis habet propheticam visionem, sicut Nabuchodonosor et Pharao; et similiter ipsam visionem aliis nuntiaverunt; non tamen prophetae dici possunt, quia defuit eis aliquid, scilicet intelligentia visionis, qua opus est in visione, ut dicitur Dan. X, 1. Caiphas autem licet visionem propheticam non habuerit, habuit tamen denuntiationem rei propheticae, inquantum scilicet denuntiavit utilitatem mortis Christi. Quandoque namque spiritus sanctus movet ad totum quod pertinet ad prophetiam, quandoque autem ad aliquid tantum. Caiphae autem nec mentem illuminavit, nec imaginationem; et ideo eius mens et imaginatio ad malum intenta mansit: movit tamen linguam eius, ut proferret modum quo salus populi impleretur. Unde non dicitur propheta nisi inquantum habuit propheticum actum in denuntiatione, imaginatione et ratione eius ad contrarium existente. Ex quo patet quod non magis potest dici propheta quam asina Balaam. Consequenter cum dicit et non tantum pro gente, sed ut filios Dei qui erant dispersi, congregaret in unum, addit Evangelista ad verba pontificis, dicens, quod Iesus non tantum moriturus erat pro gente populi, scilicet Iudaeorum, ut Caiphas dixit, Hebr. ult. 12: Iesus ut sanctificaret per suum sanguinem populum, extra portam passus est, sed addit etiam pro toto mundo; unde subdit ut filios Dei qui dispersi erant, congregaret in unum. Ubi cavenda est haeresis Manichaeorum dicentium, animas aliquas esse de substantia divina, et vocari filios Dei; et ad has congregandas in unum dicunt Deum venisse. Sed hoc est erroneum; quia, ut dicitur Ez. c. XVIII, 4: omnes animae meae sunt, scilicet creatione. Et ideo quod dicit ut filios Dei qui erant dispersi, congregaret in unum, non est intelligendum quod tunc iam accepissent adoptionis spiritum: quia, ut Gregorius dicit, nec oves eius neque filii Dei adhuc erant per adoptionem. Sed est intelligendum secundum praedestinationem, ut dicatur ut filios Dei, scilicet ab aeterno praedestinatos, Rom. c. VIII, 29: quos praescivit conformes fieri imagini filii eius, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus, qui erant dispersi, per diversos ritus et gentes, congregaret in unum, scilicet in unitatem fidei; supra X, 16: alias oves habeo, quae non sunt ex hoc ovili, et illas oportet me adducere (...) et fiet unum ovile et unus pastor; Ps. CXLVI, 2: aedificans Ierusalem dominus, dispersiones Israelis congregabit. Consequenter cum dicit ab illo ergo die cogitaverunt ut interficerent eum, ponit Evangelista consensum Iudaeorum in mortem Christi. Sed numquid non ante cogitaverunt eum occidere? Videtur quod sic: quia supra in pluribus locis dicitur, quod Iudaei quaerebant eum interficere. Responsio. Dicendum quod ante habuerunt quidem instinctum ad eum occidendum; sed ab illo die, concitati ad iram ex verbis Caiphae, tractaverunt firmo proposito eum occidere. Prov. I, 16: pedes eorum ad malum currunt.


Lectio 8

[87496] Super Io., cap. 11 l. 8 Hic Evangelista ponit quomodo Christus eorum malitiam declinavit, et primo ponit modum declinationis ex parte Christi; secundo effectum admirationis ex parte populi, ibi proximum autem erat Pascha Iudaeorum. Modus autem declinationis fuit per occultationem, et recessum Christi a Iudaeis. Nam post consilium cautius se observans, non in palam ambulabat apud Iudaeos, sed nec ad aliquam civitatem abiit populatam sed in regionem remotam, iuxta desertum in civitatem quae dicitur Ephrem, et ibi morabatur cum discipulis suis. Sed numquid defecerat potentia eius, in qua, si vellet, inter Iudaeos palam conversaretur, et nihil ei facerent? Absit. Sed hoc fecit non propter defectum potentiae sed ut exemplum discipulis demonstraret. In quo apparet non esse peccatum, si fideles eius, oculis persequentium se subtraherent, et furorem sceleratorum latendo potius evitarent, quam se ostendendo eis, magis accenderent: secundum illud Matth. X, 23: si vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam. Origenes autem dicit, quod nullus debet se periculis ingerere; tamen valde laudabile est quod quando iam pericula imminent, nec Iesu vitare confessionem, nec recusare subire mortem, gratia veritatis. Et hoc propter duas rationes. Primo, quia valde praesumptuosum est periculis se ingerere propter inexperientiam propriae virtutis, quae quandoque fragilis invenitur, et propter futuri eventus incertitudinem; I Cor. X, 12: qui se existimat stare, videat ne cadat. Secundo ne nos ingerentes persecutoribus, occasionem praestemus eis, ut magis impii et noxii fiant; I Cor. X, v. 32: sine offensione estote Iudaeis, et gentibus, et Ecclesiae Dei. Ponitur effectus admirationis in populo, et primo ponitur admirandi occasio; secundo ponitur ipsa admiratio; tertio admirationis ratio. Occasio autem quaerendi et admirandi ponitur duplex. Prima quidem ex conditione temporis, quia proximum erat Pascha Iudaeorum: in quo recolitur memoria transitus Hebraeorum de Aegypto; Ex. XII, 11: est enim phase, idest transitus domini. Addit autem Iudaeorum, quia ipsum Pascha Iudaei male et indebite celebrabant: nam quando devote Pascha celebramus, tunc dicitur Pascha Dei, Is. I, 13: solemnitates vestras non feram. Secunda vero ex concursu populi, quia ascenderunt multi Ierosolymam de regione: nam, ut legitur Ex. XXIII, tribus temporibus in anno, seu festivitatibus, filii Israel se debebant domino praesentare, inter quae primum erat Pascha, et ideo magna multitudo ascendebat Ierosolymam, ubi erat templum. Sed quia nondum erat tempus Paschae, quo debebant ascendere, ideo Evangelista consequenter causam ascensus assignat, subdens ut sanctificarent seipsos: nullus enim audebat comedere agnum nisi mundus, et ideo praeveniebant tempus Paschae, ut interim purificantes seipsos, possent in Pascha agnum rite comedere. In quo datur nobis exemplum, ut tempore quadragesimali ieiuniis et bonis operibus nos purificemus, ut in Pascha rite sumamus corpus domini nostri. Admiratio autem ponitur ex causa absentiae domini: et hoc est quod dicit quaerebant ergo Iesum, non quidem ad honorandum, sed ad occidendum, et colloquebantur adinvicem in templo stantes: quid putatis, quia non venit ad diem festum istum? Sed notandum, quod quando dies festus agitur sancte, semper dominus est in die festo; Matth. c. XVIII, 20: ubicumque fuerint duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum. Et ideo nos congregati in domo Dei, quaeramus Iesum, mutuo nos consolando et exorando ut veniat ad diem festum nostrum. Quando vero non sancte agitur festum, tunc non venit Iesus; Is. I, 14: Kalendas vestras et solemnitates vestras odivit anima mea. Ratio autem admirationis et absentiae Iesu subditur quia dederant pontifices et Pharisaei mandatum, ut si quis cognoverit ubi sit, scilicet Iesus, indicet, ut apprehendant eum, scilicet ad occidendum. Supra VIII, 21: quaeritis me, et in peccato vestro moriemini. Sed, ut Augustinus dicit, nos qui scimus ubi Christus est, quia ad dexteram patris, indicemus eis, ut sic utinam apprehendant eum per fidem.


age retro   age ultra




© 2019 Fundación Tomás de Aquino quoad hanc editionem
Iura omnia asservantur
OCLC nr. 49644264