CORPUS THOMISTICUM
Sancti Thomae de Aquino
Super Evangelium S. Ioannis lectura
caput VI

Thomas de Aquino a Beato Angelico depictus

Textum Taurini 1952 editum
et automato translatum a Roberto Busa SJ in taenias magneticas
denuo recognovit Enrique Alarcón atque instruxit




age retro   age ultra




Caput 6
Lectio 1

[87458] Super Io., cap. 6 l. 1 Posita doctrina de vita spirituali qua Christus regeneratos vivificat, consequenter Evangelista agit de spirituali nutrimento quo Christus vivificatos sustentat, et primo ponit visibile miraculum, quod fecit Christus exhibendo nutrimentum corporale; secundo agit de nutrimento spirituali, ibi respondit eis Iesus, et dixit: amen, amen dico vobis, quaeritis me, non quia et cetera. Circa primum duo facit. Primo ponit miraculum visibile de nutrimento corporali; secundo ostendit effectum miraculi, ibi illi ergo homines cum vidissent et cetera. Circa miraculum duo ponit: scilicet eius circumstantias, et eius patrationem, ibi et cum sublevasset oculos Iesus. Circa primum tria facit. Primo describit multitudinem quam pavit; secundo determinat locum ubi pavit, ibi subiit ergo in montem Iesus; tertio tempus quando pavit, ibi erat autem proximum Pascha et cetera. Circa primum tria facit. Primo determinat locum quo multitudo eum sequitur; secundo turbam sequentem; tertio causam sequelae assignat. Quo autem turba dominum sequeretur, insinuat Evangelista cum dicit post haec abiit Iesus trans mare Galilaeae; idest, post mystica verba quae dominus de sua potestate dixerat. Mare autem istud Galilaeae frequenter in Scriptura et in diversis locis nominatur. Quia autem istud mare non est salsum, sed est quaedam congregatio aquarum ex influxu Iordanis, ideo a Luca dicitur stagnum, ut habetur Lc. V, 1; quia vero secundum proprietatem Hebraici idiomatis, omnes congregationes aquarum vocantur maria, secundum illud Gen. I, 10: congregationesque aquarum appellavit maria, ideo dicitur mare. Sed Genesareth cognominatur a natura loci: nam multum fluctuat ex reverberatione ventorum, qui ex ipsis aquae resolutionibus generantur: unde Genesareth in Graeco, idem est quod auram generans. Denominatur etiam Galilaeae a Galilaea provincia, in qua est. Tiberiadis vero a civitate sic dicta, quae erat ex una parte ipsius maris, ex opposito habens civitatem Capharnaum ex alia parte, quae prius vocabatur Zenereth, sed postea ab Herode tetrarcha instaurata in honorem Tiberii Caesaris, Tiberias appellata fuit. Ratio autem litteralis quare Iesus abiit trans mare, assignatur a Chrysostomo, ut Christus cederet furori et turbationi Iudaeorum, quam conceperant contra Christum propter ea quae de se supra dixerat. Unde, ut ipse dicit, sicut iacula cum in durum aliquod incidunt gravius feriunt, quae autem non habuerint aliquod obvians, dissolvuntur cito immissa, et quiescunt; ita et cum audacibus hominibus impetuose et resistendo incesserimus, saeviunt magis; si autem eis cesserimus, facile mollimus eorum insaniam. Propterea Christus furorem Iudaeorum ex praemissis sermonibus natum, secedendo trans mare, mitigavit; dans nobis in hoc exemplum simile faciendi. Eccli. VIII, 14: ne stes contra faciem contumeliosi. Mystice autem per mare, praesens saeculum turbidum designatur; Ps. CIII, v. 25: hoc mare magnum et spatiosum manibus. Hoc mare transiit dominus quando mare mortalitatis et poenalitatis assumpsit nascendo, calcavit moriendo et transiens resurgendo, in gloriam resurrectionis pervenit. De isto transitu dicitur infra XIII, 1: sciens Iesus quia venit hora eius ut transeat ex hoc mundo ad patrem. Eum transeuntem secutae sunt, credendo et imitando, turbae multae, ex utroque populo collectae; Is. LX, 5: tunc mirabitur et dilatabitur cor tuum, quando conversa fuerit ad te multitudo maris; Ps. VII, 7: exsurge, domine in praecepto quod mandasti, et synagoga populorum circumdabit te. Describitur ergo turba sequens copiosa, quia sequebatur eum multitudo magna. Causa autem propter quam sequebatur, est operatio miraculorum; unde dicit quia videbant signa quae faciebat super his qui infirmabantur. Sciendum est, quod quidam sequebantur eum propter doctrinam eius, qui scilicet melius erant dispositi; alii vero imperfectiores sequebantur eum propter admirationem signorum visibilium, grossioris mentis existentes. Signa enim, ut dicitur I Cor. XIV, 22, non sunt data fidelibus, sed infidelibus. Aliqui etiam propter devotionem et fidem eum sequebantur, scilicet illi quos corpore sanaverat: sic enim a domino sanabantur in corpore ut etiam perfecte sanarentur in anima; Deut. XXXII, 4: Dei perfecta sunt opera. Et hoc patet, quia paralytico (supra VIII, 11), signanter dixit: vade, et amplius noli peccare; et Matth. IX, 2: fili, remittuntur tibi peccata; quae magis ad sanitatem animae pertinent quam corporis. Notandum autem quod cum Evangelista non fecerit mentionem, nisi de tribus miraculis, scilicet de nuptiis, de filio reguli, et paralytico, hic tamen indeterminate dicit signa quae faciebat, ut det intelligere, quia Christus multa alia signa fecit, ut dicitur infra ult., 25, de quibus in hoc libro mentionem non facit. Intendebat enim specialiter ad manifestandum Christi doctrinam. Consequenter determinat locum miraculi, qui est mons; unde dicit subiit ergo in montem, idest latenter ascendit Iesus, et ibi sedebat cum discipulis suis. Et quidem mons satis est congruus locus refectioni: per montem enim signatur perfectio iustitiae, secundum illud Ps. XXXV, 7: iustitia tua sicut montes Dei. Quia ergo haec terrena non satiant, immo qui biberit ex aqua hac sitiet iterum, ut dicitur supra II, 13, spiritualia vero satiat; ideo dominus ad altiora cum discipulis ascendit, ut ostendat in spiritualibus satietatem et perfectionem iustitiae inveniri: de quo monte dicitur in Ps. LXVII, 16: mons Dei, mons pinguis. Unde et ibi doctoris exercebat officium, sedens cum discipulis suis: ipse enim est qui docet omnem hominem scientiam. Consequenter describitur tempus, cum dicit erat autem proximum Pascha, quod quidem tempus congruit refectioni. Pascha enim interpretatur transitus: Ex. XII, 11: est enim phase, idest transitus domini, ut det intelligere quod quisquis pane divini verbi et corpore et sanguine domini desiderat refici, debet transire de vitiis ad virtutes. I Cor. V, v. 7: Pascha nostrum immolatus est Christus, itaque epulemur in azymis sinceritatis et veritatis. Eccli. XXIV, 26, dicit divina sapientia: transite ad me, omnes, qui concupiscitis me. Hoc autem est secundum Pascha, de quo Evangelista mentionem facit: ad quod quidem, iuxta legis praeceptum, quod habetur Ex. XXIII, 17, dominus non ascendit in Ierusalem. Cuius ratio est, quia Christus Deus erat et homo: et inquantum homo suberat quidem legi; inquantum Deus supra legem erat. Ut ergo se hominem ostenderet, servabat aliquando legem; ut vero Deum, legem solvebat. Unde et per hoc quod non ivit, dedit intelligere quod paulatim et in brevi legalia cessarent. Consequenter agit de patratione miraculi, cum dicit cum sublevasset ergo oculos Iesus, et vidisset etc., et primo ostenditur necessitas patrandi miraculi; secundo subditur ipsa patratio, ibi dicit ergo Iesus: facite homines discumbere et cetera. Necessitas autem miraculi fiendi sumitur ex interrogatione domini, et responsione discipulorum, et ideo primo ponitur domini interrogatio; secundo discipulorum responsio, ibi respondit ei Philippus et cetera. Circa primum tria facit. Primo ponitur interrogandi occasio; secundo subditur Christi interrogatio; et tertio aperitur interrogantis intentio. Occasio autem interrogandi fuit visio multitudinis ad Christum venientis. Et ideo dicit cum sublevasset oculos Iesus, existens in monte cum discipulis quasi perfectioribus, et vidisset et cetera. In quo duo circa dominum sunt consideranda. Unum, ut discamus Christi maturitatem oculos non erigentis huc atque illuc, sed pudice sedentis et attente cum discipulis suis: contra quod dicitur Prov. XXX, 13: generatio cuius sublimes sunt oculi, et palpebrae eius in alta surrectae; et Eccli. XIX, 26: ex visu cognoscitur vir. Secundum, ut discamus, quod neque otiose sedebat cum discipulis suis; sed attente eos docens, et ad seipsum corda eorum convertens, discipulos quos docebat intuebatur; Lc. c. VI, 20: et ipse elevatis oculis in discipulos suos, dicebat et cetera. Et ideo dicitur cum sublevasset oculos Iesus et cetera. Mystice autem oculi domini sunt dona spiritualia, quae cum electis suis misericorditer concedit, tunc in eos oculos suos sublevat, idest respectum pietatis impendit. Hoc petebat Ps. LXXXV, 16, dicens: respice in me, domine, et miserere mei. Interrogatio vero est de refectione multitudinis; unde dixit ad Philippum: unde ememus panes, ut manducent hi? Unum supponit, et aliud quaerit. Supponit quidem penuriam, quia non habebant unde tantae multitudini cibum praeberent; quaerit autem modum inveniendi, cum dicit unde ememus panes, ut manducent hi? Ubi notandum, quod omnis doctor necesse habet spiritualiter pascere turbam ad se venientem. Et quia nullus homo habet ex se unde pascat eam, ideo oportet quod aliunde emat labore, studio, assiduitate orationum; Is. LV, 1: qui non habetis argentum, properate, et emite absque ulla commutatione vinum et lac. Et iterum: quare appenditis argentum vestrum, idest eloquentiam, et non in panibus, idest, non in vera sapientia, quae reficit (Eccli. XV, 5: cibavit illum pane vitae et intellectus, et laborem vestrum non in saturitate) addiscendo ea quae non satiant, sed magis evacuant? Intentio autem interrogantis aperitur cum dicit hoc autem dicebat tentans eum et cetera. Ubi Evangelista unam dubitationem excludens, ducit in aliam. Potuisset enim dubitari quod dominus Philippum quasi ignorans interrogasset; sed hoc excludit dicens ipse enim sciebat quid esset facturus. Sed cum tentare videatur etiam ignorantis esse, cum idem sit quod experimentum sumere, videtur quod Evangelista in aliam dubitationem inducat cum dicit tentans eum. Sed dicendum, quod diversimode aliquis tentat aliquem, ut experimentum de eo sumat: aliter enim tentat homo, quia ut addiscat; aliter Diabolus, quia ut decipiat; I Petr. V, v. 8: adversarius vester Diabolus tamquam leo rugiens, circuit quaerens quem devoret. Deus vero et Christus tentat quidem non ut addiscat, quia ipse est qui scrutatur corda et renes; non ut decipiat, quia ipse neminem tentat, ut dicitur Iac. I, 13; sed tentat ut aliis experimentum de tentato tribuat. Sic tentavit Deus Abraham; Gen. XXII, 1: tentavit Deus Abraham etc., et sequitur: nunc cognovi quod timeas dominum: idest, cognoscere feci quod timeas dominum. Ita ex hoc Philippum tentat ut insinuaret aliis suam responsionem, inducens per hoc eos in certissimam futuri signi cognitionem. Consequenter ponitur responsio discipulorum, cum dicit respondit ei Philippus, et primo responsio Philippi; secundo responsio Andreae, ibi dicit ei unus ex discipulis eius et cetera. Sciendum est autem circa primum, quod Philippus inter alios magis tardus et rudis erat, et ideo inter alios frequentius dominum interrogabat; infra XIV, 8: domine, ostende nobis patrem, et sufficit nobis. Sed in interrogatione istorum duorum, quantum ad litteram pertinet, Andreas melius dispositus erat quam Philippus, quia nullam intentionem et dispositionem habere videtur ad miraculum fiendum. Et ideo illum modum inducit quo omnes homines illos pascere possent, scilicet per pecuniam, dicens ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis: quos nos non habemus, et ideo non possumus eis dare ad manducandum. In quo Christi paupertas insinuatur, qui nec ducentos denarios habebat. Andreas vero videtur habere respectum ad miraculum fiendum. Fortassis enim in memoria habebat signum quod Eliseus de panibus hordeaceis fecerat, quando pavit de viginti panibus centum viros, ut legitur IV Reg. IV, 42 ss., et ideo dicit est puer unus hic qui habet quinque panes hordeaceos. Sed tamen opinatus est quod Christus non esset facturus maius miraculum quam Eliseus. Aestimabat enim quod de paucioribus panibus pauciora, et de pluribus plura miraculose fierent (quamvis ei qui subiecta materia non indiget, similiter facile sit de pluribus et de paucioribus pascere turbas), et ideo subdit sed haec quid sunt inter tantos? Quasi dicat: si etiam multiplicentur sicut Eliseus multiplicavit, non sufficit. Mystice refectio spiritualis per sapientiam significatur. Una autem sapientia est quam docuit Christus, qui est vera sapientia; I Cor. I, 24: Christum Dei virtutem et Dei sapientiam. Sed ante adventum Christi duplex doctrina erat. Una humana quam habebant philosophi, alia legis scriptae. De prima ergo mentionem facit Philippus et ideo utitur nomine emptionis, dicens ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis. Nam sapientia humana per acquisitionem habetur. Centenarius numerus perfectionem importat. Unde ducenti duplicem perfectionem insinuant necessarium huic sapientiae; nam ad eius perfectionem duplici via pervenitur: scilicet per experimentum et per contemplationem. Dicit ergo ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis, quia quidquid humana ratio potest experiri et cogitare de veritate, non sufficit ad perfectam satietatem sapientiae; Ier. IX, 23: non glorietur sapiens in sapientia sua, et non glorietur fortis in fortitudine sua, et non glorietur dives in divitiis suis; sed in hoc glorietur qui gloriatur, scire et nosse me. Nam nullius philosophi tanta fuit sapientia ut per eam homines ab errore revocari possent, quin potius multos ad errorem inducunt. De secunda vero mentionem facit Andreas; et ideo noluit quod alii panes emerentur, sed de habitis turba reficeretur, scilicet de his quae lex continebat; unde melius dispositus erat quam Philippus; et ideo dicit est puer unus hic qui habet quinque panes hordeaceos. Puer iste potest dici Moyses propter imperfectionem status legis: Hebr. VII, 19: neminem ad perfectum adduxit lex: vel populus Iudaeorum, qui sub elementis mundi serviebat, ut dicitur Gal. IV, 3. Puer ergo iste quinque panes habet, idest doctrinam legis: vel quia in quinque libris Moysi contenta est, supra I, 17: lex per Moysen data est: vel quia data est hominibus vacantibus sensibilibus, quae per quinque sensus exprimuntur: qui sunt hordeacei: quia lex ipsa data erat ut in ea vitale alimentum corporalibus sacramentis obtegeretur: hordei enim medulla, tenacissima palea tegitur: vel quia populus Iudaeorum nondum expoliatus erat carnali desiderio, sed tamquam palea cordi eius inhaerebat: nam in veteri testamento exterius duritiam experiebantur, propter caeremoniales observantias; Actor. XV, 10: hoc est onus quod nec nos, nec patres nostri portare potuerunt. Et ipsi Iudaei corporalibus dediti, spiritualem sensum legis non capiebant; II ad Cor. III, 15: velamen positum est supra corda ipsorum. Per pisces autem duos qui saporem suavem pani dabant, intelligitur doctrina Psalmorum et prophetarum: et sic vetus lex non solum habebat panes, scilicet libros quinque Moysi; sed etiam duos pisces, scilicet prophetas et Psalmos. Unde Scriptura veteris testamenti per haec tria dividitur, Lc. ult., 44: quae scripta sunt in lege et prophetis et Psalmis de me. Vel per duos pisces, secundum Augustinum, duae personae significantur: scilicet regia et sacerdotalis, quibus populus ille regebatur; quae tamen duae personae Christum praefigurabant, qui fuit verus rex et sacerdos. Sed haec quid sunt inter tantos? Quia per ea non potuit humanum genus ad cognitionem veritatis perfecte duci: licet enim Deus in Iudaea notus esset, gentes tamen eum ignorabant. Consequenter cum dicitur dixit ergo Iesus, agitur de patratione miraculi, et primo ponitur hominum dispositio; secundo eorum refectio, ibi accepit ergo Iesus panes etc.; tertio fragmentorum collectio, ibi ut autem impleti sunt et cetera. Circa primum duo facit. Primo ponitur mandatum de dispositione turbarum; secundo opportunitas dispositionis; et tertio numerus dispositorum. Mandatum autem fuit domini ad discipulos, ut disponerent turbam ad comedendum; unde dicit Iesus facite homines discumbere, idest sedere ad comedendum. Nam, sicut dictum est supra II, antiquitus homines lectis accumbentes prandebant, unde inolevit consuetudo, ut qui sedent ad manducandum, dicantur discumbere. Per quod mystice significatur quies, quae necessaria est ad perfectionem sapientiae; Eccli. XXXVIII, 25: qui minoratur actu, perficiet sapientiam. Quae dispositio fit per discipulos, quia per eos ad nos cognitio veritatis derivata est; Ps. LXXI, 3: suscipiant montes pacem populo. Opportunitas autem dispositionis captatur ex loco erat autem foenum multum in loco, quod, ad litteram, commodum est discumbentibus. Mystice autem per foenum caro significatur, Is. XL, 6: omnis caro foenum, et secundum hoc potest ad duo referri. Competit doctrinae veteris testamenti, quae dabatur quiescenti in carnalibus, et populo carnaliter sapienti; Is. I, 19: si volueritis et audieritis me, bona terrae comedetis; Deut. XXXIII, 28: oculus Iacob in terra frumenti, vini et olei. Vel competit percipienti veram sapientiam, ad quam veniri non potest nisi calcatis carnalibus; Rom. XII, 2: nolite conformari huic saeculo. Numerus autem erat magnus; unde dicit discubuerunt ergo viri, numero quasi quinque millia. Viros tantum Evangelista enumerat, legalem consuetudinem sequens, in qua Moyses a viginti annis et supra, populum numeravit, nulla mentione de mulieribus facta, ut dicitur Num. I. Quod ideo Evangelista fecit, quia isti soli sunt capaces doctrinae perfectae; I Cor. II, 6: sapientiam loquimur inter perfectos; Hebr. V, 14: perfectorum est solidus cibus. Consequenter cum dicit accepit ergo Iesus panes, agit de refectione, et primo insinuatur reficientis affectus; secundo materia refectionis; et tertio perfecta satietas. In affectu autem Iesu reficientis primo quidem attenditur humilitas; secundo vero gratiarum actio. Humilitas quidem, quia accepit panes, et distribuit. Et quidem Christus facturus miraculum poterat panibus ex nihilo creatis pascere turbas. Sed dispensatione panes praeexistentes multiplicavit ad refectionem turbarum. Primo quidem ut ostenderet sensibilia a Diabolo non esse, sicut Manichaei errantes dicunt. Nam si hoc verum esset, dominus non uteretur rebus sensibilibus ad opus divinae laudis, et praecipue cum ipse venerit, ut dissolvat opera Diaboli, ut dicitur I Io. III, 8. Secundo ut ostendat falsum esse quod ipsi dicunt, scilicet doctrinam veteris testamenti non esse a Deo, sed a Diabolo. Ut ergo ostenderet non esse doctrinam aliam novi testamenti quam quae praefigurabatur et continebatur in doctrina veteris testamenti, praeexistentes panes multiplicavit, innuens quod ipse est qui legem perfecit et implevit; Matth. V, 17: non veni solvere legem. Gratiarum autem actio, quia gratias egit, ut ostendat se ab alio habere, scilicet a patre, quidquid habet: in quo ostendit nobis exemplum simile faciendi. Specialiter tamen gratias egit, ut det nobis exemplum, cum comestionem incipimus, gratias debere agere Deo; I Tim. IV, 4: nihil reiiciendum quod cum gratiarum actione percipitur; Ps. XXI, 27: edent pauperes, et saturabuntur, et laudabunt dominum. Item ut ostendat quod non propter se orabat, sed propter turbam, quae praesens erat, et oportebat ei suadere quod a Deo venerat. Et ideo cum coram multis miraculum facit, orat, ut ostendat se Deo non esse contrarium, sed secundum voluntatem eius operari. Dicitur tamen in Marco, quod Christus per apostolos distribuit panes turbis. Sed hic dicitur quod ipse distribuit, quia ipse videtur fecisse quod per alios fecit. Sed utrumque, secundum mysterium, verum est, quia ipse solus interius reficit, et alii exterius et ut ministri reficiunt. Materia autem refectionis fuit panis et piscis, de quibus satis dictum est supra. Satietas vero refectionis perfecta fuit, quia quantum volebant. Solus enim Christus est qui pascit animam inanem, et animam esurientem replet bonis; Ps. XVI, 15: satiabor cum apparuerit gloria tua. Alii vero, quasi ex mensura habentes gratiam, miracula faciunt; Christus vero absoluta virtute, cum multa superabundantia omnia operabatur: unde dicitur quod impleti sunt. Consequenter cum dicit ut autem impleti sunt, dixit discipulis suis etc., agitur de fragmentorum collectione, et primo ponitur mandatum domini; secundo executio discipulorum, ibi collegerunt et cetera. Dicit ergo ut autem impleti sunt, dixit discipulis suis: colligite quae superaverunt fragmenta. Quod quidem dominus non ad superfluam ostentationem fecit; sed ut ostenderet factum miraculum non esse phantasticum, per hoc quod collectae reliquiae diu servatae sunt, et aliis in cibum fuerunt. Voluit etiam per hoc, miraculum illud firmius discipulorum cordibus inhaerere, quibus et fragmenta portanda praecepit; quoniam eos maxime erudire volebat qui orbis terrarum debebant esse magistri. Sed discipuli fideliter exequuntur; unde sequitur collegerunt ergo et cetera. Ubi notandum est, quod non quantaecumque reliquiae supersunt, neque ad casum, sed secundum certitudinem: quia neque plus neque minus, sed quantum voluit fecit superfluum esse. Cuius signum est quod cophinus cuiuslibet apostoli plenus fuit. Cophinus autem vas est rusticano officio deputatum. Duodecim ergo cophini significant duodecim apostolos et eorum imitatores, qui licet in praesenti sint contemptibiles, spiritualium tamen sacramentorum divitiis sunt interius referti: qui duodecim esse dicuntur, quia fides sanctae Trinitatis per eos praedicanda erat in quatuor partibus mundi.


Lectio 2

[87459] Super Io., cap. 6 l. 2 Posito signo visibili de nutrimento corporali, hic ponitur effectus signi in turbis triplex. Primo quantum ad fidei confessionem; secundo quantum ad intentatam honoris exhibitionem, ibi Iesus ergo cum cognovisset etc.; tertio quantum ad diligentem inquisitionem, ibi ut autem sero factum est et cetera. Sciendum est circa primum, quod quasi ex ore Iudaeorum dictum est in Ps. LXXIII, 9: signa nostra non vidimus, iam non est propheta. Erat autem olim consuetudo ut prophetae multa signa facerent, unde, deficientibus signis, videbatur prophetia cessasse. Cum vero signa vident, redditam sibi prophetiam confitentur. Unde iam tantum de viso miraculo profecerant, quod dominum prophetam dicebant. Dicitur ergo illi homines, qui satiati fuerant ex quinque panibus, cum vidissent quod Iesus fecerat signum, dicebant, quia hic est vere propheta. Sed tamen nondum ad perfectam fidem pervenerant, quia eum prophetam credebant qui etiam est dominus prophetarum. Nec tamen ex toto falluntur, quia etiam ipse dominus se prophetam nominat. Sciendum est autem, quod propheta dicitur videns. I Reg. IX, 9: qui nunc dicitur propheta, olim vocabatur videns. Visio autem ad vim cognoscitivam pertinet. In Christo autem fuit triplex cognitio. Scilicet sensitiva: et secundum hanc habuit aliquam similitudinem cum prophetis, inquantum in imaginatione Christi formari poterant aliquae species sensibiles, quibus futura vel occulta praesentarentur, praecipue propter passibilitatem, quae sibi conveniebat propter statum viatoris. Item cognitio intellectiva: et quantum ad hanc non habet similitudinem cum prophetis; sed etiam est supra Angelos, quia erat comprehensor excellentius quam aliqua creatura. Item cognitio divina: et quantum ad hanc fuit prophetarum et Angelorum inspirator, cum omnis cognitio causetur per participationem verbi divini. Videntur tamen in Christo excellentiam prophetiae cognoscere in hoc quod dicunt vere propheta. Licet enim multi prophetae inter Iudaeos fuerint, unus tamen expectabatur, in eis praecipuus, secundum illud Deut. XVIII, v. 15: prophetam suscitabit vobis dominus: et de hoc loquuntur; unde signanter dicit qui venturus est in mundum. Deinde cum dicit Iesus ergo cum cognovisset, etc., ponitur secundus effectus quantum ad intentatam honoris exhibitionem, quam tamen Christus refugit. Et ideo primo ponitur conatus plebis; secundo fuga Christi. Conatus quidem, cum dicitur ut raperent eum, et facerent eum regem. Illud enim rapi dicitur quod praeter voluntatem et opportunitatem accipitur. Verum autem erat quod dispositio Dei patris ab aeterno fuerat de regno Christi manifestando, sed manifestatio haec nondum opportuna erat secundum tempus; nam venerat tunc, sed non regnare, quomodo regnans est in eo quod dicimus Matth. VI, 10: adveniat regnum tuum, ubi regnabit etiam secundum illud quod homo factus est. Et ideo huic manifestationi aliud tempus est ordinatum, quando scilicet erit aperta claritas sanctorum eius, post iudicium ab eo factum. De ista manifestatione quaerebant discipuli, Act. I, 6: domine, si in tempore hoc restitues regnum Israel? Credentes ergo turbae eum regnaturum venisse, volebant eum facere regem. Cuius ratio est, quia homines frequenter talem in dominum volunt qui eos in temporalibus pascat. Unde quia Christus paverat eos, eum regem facere voluerunt; Is. III, 6: vestimentum tibi est: esto princeps noster. Unde Chrysostomus dicit: vide quanta est gulae virtus. Non eis ultra cura est sabbati transgressionis, nec ultra zelant pro Deo, sed omnia remota sunt, ventre repleto: sed et propheta iam erat apud eos, et regem eum inthronizare volebant. Fuga autem Christi ponitur, cum dicit fugit iterum in montem ipse solus. Ubi datur intelligi, quod dominus videns turbas, de monte descenderat, et circa inferiora loca paverat turbas: nisi enim de monte descendisset, non diceretur iterum fugere in montem. Sed cum ipse sit vere rex, quare fugit? Ad quod triplex ratio assignatur. Una, quia derogasset dignitati eius, si regnum ab homine recepisset, qui sic rex erat ut eius participatione reges omnes essent; Prov. VIII, 15: per me reges regnant. Alia ratio, quia praeiudicasset suae doctrinae, si claritatem aut robur ab hominibus accepisset. Sic enim operabatur et docebat ut totum virtuti divinae ascriberetur, et non favori humano; supra V, 41: claritatem ab hominibus non accipio. Tertia ratio est, ut erudiret nos mundanas dignitates contemnere; infra XIII, 15: exemplum enim dedi vobis, ut quemadmodum ego feci vobis, ita et vos faciatis; Eccli. VII, 4: noli quaerere ab homine ducatum. Sic ergo gloriam mundi recusavit, ut tamen poenam sponte subiret, secundum illud Hebr. XII, 2: proposito sibi gaudio sustinuit crucem, confusione contempta. Sed huic videtur contrarium quod dicitur Mt. XIV, 23, scilicet quod ascendit solus in montem orare. Sed, secundum Augustinum, haec non sunt contraria, quia causa fugiendi coniuncta est causae orandi. Tunc enim docet nos dominus magnam causam esse orandi, cum imminet causa fugiendi. Mystice autem tunc ascendit in montem quando turbae refectae paratae erant ei subiici, quia tunc ascendit in caelum quando populi parati erant se veritati fidei subiicere, secundum illud Ps. VII, 8: synagoga populorum circumdabit te; et propter hanc in altum regredere; idest, ut circumdet te synagoga populorum, regredere in altum. Sed dictum est fugit, ut signaret quod non potuit intelligi altitudo eius: quod enim non intelligimus, dicimus a nobis fugere. Hic agitur de tertio effectu, scilicet de diligenti inquisitione, et primo quantum ad discipulos; secundo vero quantum ad turbas, ibi altera autem die et cetera. Circa primum duo facit. Primo ponit studium discipulorum; secundo explicat, ibi et tenebrae iam factae erant et cetera. Circa primum duo facit. Primo describit descensum discipulorum ad mare; secundo transitum maris, ibi et cum ascendissent navim, et cetera. Sciendum ergo circa primum, quod Christus ascendit montem nescientibus discipulis, unde expectaverunt usque ad vesperam, eum venturum esse putantes ad se. Facta autem vespera, non ultra sustinent eum non inquirere: tantus eos detinebat amor. Et ideo dicit ut autem sero factum est, descenderunt discipuli eius ad mare, requirentes eum. Mystice autem per sero, dominica passio, seu ascensio designatur: quamdiu enim Christus praesentia corporali cum discipulis fuit, nulla eos deprimebat turbatio, amaritudo nulla vexabat; Mt. IX, 15: non possunt filii sponsi lugere quamdiu sponsus est cum illis. Sed Christo recedente ab eis, descendunt ad mare, idest ad turbationes saeculi; Ps. CIII, 25: hoc mare magnum. Sed quia amor quo igniti erant, non sinebat eos diutius domini praesentia carere, ideo subdit eorum transitum, cum dicit et cum ascendissent navim, venerunt trans mare in Capharnaum. Consequenter cum dicit et tenebrae iam factae erant etc., explicat quod summatim posuerat, et primo de perventione ad mare; secundo de transitu, ibi mare autem, vento magno flante, exurgebat. Quantum ad primum dicit tenebrae iam factae erant, et non venerat ad eos Iesus: quod non sine causa Evangelista exprimit, ut per hoc ferventem eorum ostendat amorem. Non enim vespera nec nox eos detinuit. Mystice autem tenebrae, caritatis defectum designant; lux enim caritas est, secundum illud I Io. II, 10: qui diligit fratrem suum, in lumine est. Tenebrae ergo in nobis sunt quando non venit ad nos Iesus lux vera, ut dicitur supra I, in cuius praesentia omnes tenebrae propulsantur. Subtraxit autem Christus se tamdiu discipulis, primo quidem ut sentirent quid esset eius absentia; quod quidem experti sunt in tempestate maris. Ier. II, 19: scito, et vide quia malum et amarum est dereliquisse te dominum. Secundo ut diligentius quaererent; Cant. V, 17: quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum? (...). Et quaeremus eum tecum. Quantum ad transitum dicit mare autem, vento magno flante, exurgebat. Et primo ponitur maris tempestas; secundo Christi apparitio et tempus apparitionis, ibi et cum remigassent etc.; tertio apparitionis effectus, ibi et timuerunt et cetera. Tempestas autem in mari causabatur a flatu exorti venti; et ideo dicit mare autem, vento magno flante, exurgebat, in altum. Per ventum illum figuratur tentatio et persecutio quae futura est Ecclesiae propter defectum caritatis. Nam, sicut Augustinus dicit, unde caritas refrigescit, inde fluctus augentur, et turbatur navis. Nec tamen venti illi et tempestas et fluctus et tenebrae id agebant ut vel navis non promoveretur, vel soluta frangeretur, quia qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit, Mt. XXIV, 13; et ibid. c. VII, 27: flaverunt venti, et irruerunt flumina et non cecidit domus. Apparitio autem Christi non fuit statim a principio tempestatis, sed post aliquod spatium; et ideo dicit cum remigassent ergo quasi stadia vigintiquinque aut triginta, vident Iesum. Et hoc ideo ut daretur intelligi, quia dominus patitur nos ad tempus tribulari, ut virtus nostra probetur; finaliter tamen in necessitate non deserit, sed nobis proximus fit; I Cor. X, 13: fidelis Deus, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis; sed faciet etiam cum tentatione proventum, ut possitis sustinere. Secundum Augustinum vigintiquinque stadia, quae remigant, sunt quinque libri Moysi. Nam huiusmodi numerus est quadratus, de hoc numero quinque consurgens in multiplicatione sui in seipsum: quinquies enim quinque sunt vigintiquinque; numerus autem multiplicatus retinet significationem suae radicis: unde sicut per quinque signatur vetus lex, ita per vigintiquinque signatur perfectio novi testamenti. Per triginta autem signatur perfectio novi testamenti, quae deerat legi: nam si ipsa quinque multiplicentur per sex, qui est numerus perfectus, consurgit numerus terdenarius. Ad eos ergo qui remigant vigintiquinque aut triginta stadia, idest qui implent legem, vel perfectionem evangelicam, venit Iesus, calcans omnes tumores mundi, altitudines saeculi praesentis. Ps. LXXXVIII, 10: tu dominaris potestati maris, motum autem fluctuum eius tu mitigas. Et tunc videbimus Christum proximum navi, quia divinum auxilium approximat. Ps. CXLIV, 18: prope est dominus omnibus timentibus eum. Apparet ergo quod qui recte Christum quaerunt, eum habent praesentem. Isti autem ferventissime Christum desiderabant: quod patet ex temporis tenebrositate, ex maris tempestate et ex distantia portus, quibus non obstantibus ad eum ire conabantur. Et ideo Christus adfuit eis. Effectus autem apparitionis ponitur cum dicit et timuerunt. Ille autem dixit eis: ego sum, nolite timere, et primo ponitur effectus interior; secundo exterior, ibi et statim navis fuit ad terram. Effectus autem interior fuit timor; et ideo ponitur discipulorum timor conceptus ex subita Christi apparitione, cum dicit et timuerunt, bono timore, quia causatum ex humilitate; Rom. XI, 20: noli altum sapere, sed time. Vel malo timore, quia, ut dicitur Mt. c. XIV, 26, aestimabant eum phantasma esse. Ps. XIII, 5: trepidaverunt timore ubi non erat timor. Quoniam timor praecipue carnalibus competit, qui spiritualia expavescunt. Secundo ponitur Christi confortatio contra duplex periculum. Scilicet contra periculum fidei in intellectu, et quantum ad hoc dicit ego sum, quasi dubitationem omnem repellens; Lc. ult., 39: videte manus meas et pedes meos, quia ego ipse sum. Secundo contra periculum timoris in affectu; et quantum ad hoc dicit nolite timere; Ier. I, 8: ne timeas a facie eorum; Ps. XXVI, 1: dominus illuminatio mea et salus mea, quem timebo? Tertio ponitur discipulorum assecutio, quia voluerunt eum accipere in navim: quo significatur quod quando timor servilis excluditur a cordibus nostris, tunc recipimus Christum, amando et contemplando. Apoc. III, 20: ego sto ad ostium et pulso: si quis aperuerit mihi, intrabo. Effectus autem exterior fuit quantum ad duo. Primo, quia sedata est tempestas; secundo, quia statim navis fuit ad terram, cum multum ab ea distaret: non enim fallacem, sed tranquillam praebuit eis navigationem; et volens maius miraculum operari, navem non ascendit. Sic ergo triplex hic concurrit miraculum: scilicet ambulatio supra mare, subita tempestatis cessatio, et distantis navis ad portum deductio: ut discamus, quod fideles in quibus est Christus, tumorem mundi premunt, fluctus tribulationum calcant, et velociter ad terram viventium transeunt, secundum illud Ps. c. CXLII, 10: spiritus tuus bonus deducet me in terram. Sed hic est multiplex quaestio. Una est circa litteram, in qua videtur Matthaei contrarium dicere: nam, Mt. XIV, 22, dicitur quod discipuli venerunt ad mare de mandato domini; hic autem, quod descenderunt quaerentes eum. Alia quaestio est, quod Matthaeus ibidem dicit, quod discipuli mare transfretantes venerunt in terram Genesareth; hic autem dicitur, quod venerunt Capharnaum. Tertia quaestio est, quod Matthaeus dicit quod Christus intravit navem; hic autem, quod non. Sed de his tribus breviter expediens se Chrysostomus dicit, istud non fuisse idem miraculum cum illo Matthaei. Nam, ut ipse dicit, Christus frequenter huiusmodi miraculum fecit ambulans supra mare, non tamen coram turbis, sed coram discipulis suis, ne turbae crederent eum non verum corpus habere. Secundum Augustinum autem dicitur, et verius, idem miraculum fuisse quod hic Ioannes narrat, et ibi Matthaeus. Et ideo ad primam quaestionem respondens dicit, quod non refert quod dicit Matthaeus eos praecepto Christi ad mare descendisse. Potuit enim esse quod dominus hoc eis mandasset, et ipsi descenderint credentes Christum cum eis navigaturum: unde expectarent eum usque ad noctem. Et quia Christus non venit, tunc ipsi transierunt mare. Ad secundam quaestionem est duplex responsio. Una est, quia Capharnaum et Genesareth ex eodem littore sunt, et vicinae. Et forte discipuli pervenerunt trans mare in confinio utriusque, ideo Matthaeus nominat unam, et Ioannes aliam. Vel potest dici, quod Matthaeus non dicit quod statim venerunt in Genesareth, et ideo forte primo venerunt Capharnaum, et postea in Genesareth et cetera.


Lectio 3

[87460] Super Io., cap. 6 l. 3 Postquam Evangelista posuit quomodo discipuli inquisierunt Christum hic consequenter agit de turbis eum quaerentibus, et primo ponitur motivum ad inquirendum; secundo inquirendi opportunitas, ibi aliae vero supervenerunt naves etc.; tertio ponitur ipsa inquisitio, ibi cum ergo vidisset turba et cetera. Movit autem ad inquirendum Christum turbas miraculum praecedens, scilicet quod absque vehiculo mare transierit. Quod quidem innotuit eis, eo quod de sero non erat in littore, quod erat iuxta locum ubi fecerat miraculum de panibus, ubi una navis tantum erat, quae quidem navis cum discipulis ad aliam partem transfretavit absque Christo. Unde cum de mane non invenissent Christum ex eadem parte ex qua fuerat praecedenti die, sed iam erat ex alia parte, nec habuisset aliquam aliam navem in qua transiret, suspicati sunt quod supra mare ambulans transivisset. Et hoc est quod dicit altera die, ab ea qua fecerat miraculum de panibus, turba quae stabat trans mare, ubi miraculum fecerat vidit quod navicula alia non erat ibi nisi una, quia in praecedenti die non fuerat nisi illa tantum, et vidit quia non introisset cum discipulis suis Iesus in navim et cetera. Per hanc unam navem significatur Ecclesia, quae est una, unitate fidei et sacramentorum; Ephes. IV, 5: una fides, unum Baptisma. Per hoc autem quod Iesus non est cum discipulis, significatur corporalis separatio Christi ab eis in ascensione; Mc. ult., 19: dominus quidem Iesus postquam locutus est eis, assumptus est in caelum. Opportunitas autem inquirendi datur ex adventu aliarum navium ab alia parte maris, cum quibus poterant transire ad quaerendum Christum; et ideo dicit aliae vero naves supervenerunt, ex alia parte, scilicet a Tiberiade, iuxta locum ubi manducaverunt panes et cetera. Per istas alias naves quae supervenerunt, significantur conventicula haereticorum et eorum qui quae sua sunt, quaerunt, et non quae Iesu Christi; infra: quaeritis me, quia manducastis ex panibus meis; et quae sunt separatae vel fide quantum ad haereticos, vel caritate carentes quantum ad carnales, qui non sunt proprie in Ecclesia, sed tamen sunt iuxta eam, inquantum simulatam fidem praetendunt, et speciem sanctitatis habent; secundum illud II Tim. III, 5: habentes quidem speciem pietatis, virtutem autem eius abnegantes. Et II Cor. XI, 14: non est mirum si ministri Satanae transformant se. Sed inquisitio fuit studiosa; unde dicit cum ergo vidisset turba etc., et primo ostendit quomodo inquirit turba Christum; secundo quomodo inventum interrogat. Dicit ergo primo, quod cum vidisset turba quod Iesus non erat ibi, nec discipuli eius, ascenderunt in naviculas, quae venerant a Tiberiade, quaerentes eum: quod est laudabile; Is. LV, 6: quaerite dominum dum inveniri potest; et Ps. LXVIII, 33: quaerite dominum, et vivet anima vestra. Sed inventum interrogant, unde dixit et cum turbae invenissent eum, scilicet Christum, trans mare, dixerunt ei: Rabbi, quando huc venisti? Sed haec quaestio dupliciter potest intelligi. Uno modo ut quaerant tantum de tempore; et tunc, secundum Chrysostomum exprobranda est eorum ruditas, quia post tantum miraculum non quaerunt de modo transeundi, qualiter scilicet sine navi transisset; sed tantum de tempore transitus. Vel potest dici, quod per hoc quod dicunt quando, non solum quaerunt de tempore, sed etiam de aliis circumstantiis quae concurrerunt ad transitum miraculosum. Sed attende, quod supra post refectionem volebant eum facere regem; nunc vero eum praesentem habent, nec eum regem facere volunt. Cuius ratio est, quia ipsi volebant eum facere regem concitati a passione laetitiae causatae a refectione. Passiones autem huiusmodi cito transeunt, et ideo ea quae secundum ipsas passiones disponuntur, transitoria sunt: quae vero ratione disponuntur, magis permanent; Eccli. XXVII, 12: homo sapiens in sapientia sua permanet sicut sol; stultus autem ut luna mutatur; Prov. XI, 18: impius facit opus instabile. Consequenter cum dicit respondit eis Iesus etc., agit dominus de cibo spirituali; et primo proponit veritatem de spirituali; secundo contradictionem excludit, ibi murmurabant ergo Iudaei de illo. Circa primum tria facit. Primo proponit veritatem spiritualis cibi; secundo insinuat eius originem, ibi dixerunt ergo ei: quod ergo tu facis signum? etc.; tertio docet modum capiendi ipsum cibum, ibi dixerunt ergo ad eum: domine, semper da nobis panem hunc. Circa primum duo facit. Primo ostendit cibum spiritualem, et eius virtutem; secundo manifestat eum quis sit, ibi dixerunt ergo ad eum: quid faciemus ut operemur opera Dei? Circa primum duo facit. Primo arguit perversam eorum cupiditatem; secundo hortatur ad veritatem, ibi operamini et cetera. Dicit ergo amen, amen dico vobis, licet ostendatis vos quasi devotos, tamen quaeritis me, non quia vidistis signa, sed quia manducastis ex panibus, et saturati estis; quasi dicat: propter carnem me quaeritis, non propter spiritum, quia scilicet ut iterum pascamini. Et, sicut Augustinus dicit, locum istorum tenent qui quaerunt Iesum, non propter seipsum, sed ut aliqua commoda saecularia consequantur; sicut sunt illi qui negotia habentes, ad praelatos et clericos accedunt, non propter Christum, sed ut eorum intercessione promoveantur apud magnates; sicut sunt illi qui ad Ecclesias confugiunt, non propter Iesum, sed quia a potentioribus premuntur; sicut etiam sunt illi qui ad sacros ordines ad dominum appropinquantes, non eisdem merita virtutum, sed subsidia vitae praesentis inquirunt, scilicet divitias et honores, ut Gregorius dicit XXIII Moral. Et hoc patet: nam facere signa, virtutis divinae est; sed manducare panem multiplicatum, est temporale. Quia ergo non veniunt ad Christum propter virtutem quam in eo vident, sed propter hoc quod ex panibus manducant, non Christo serviunt, sed suo ventri, ut dicitur Phil. III et Ps. XLVIII, v. 19: confitebitur tibi cum benefeceris ei. Ad veritatem eos reducit proponendo eis spiritualem cibum, dicens operamini non cibum qui perit, sed qui manet in vitam aeternam, et primo proponit eius virtutem; secundo eius auctoritatem, ibi quem filius hominis dedit vobis. Virtus illius cibi consideratur in hoc quod non perit. Unde sciendum est circa hoc, quod corporalia sunt quaedam similitudines spiritualium, utpote ab eis causata et derivata, et ideo imitantur ipsa spiritualia aliquo modo. Unde sicut corpus sustentatur cibo, ita illud quo sustentatur spiritus, dicitur eius cibus, quidquid sit illud. Illud autem quo sustentatur corpus, cum transeat in corporis naturam, corruptibile est; sed cibus quo sustentatur spiritus, est incorruptibilis, quia non mutatur in ipsum spiritum, sed potius e converso spiritus in cibum. Unde dictum est, Augustini: cibus sum grandium: cresce, et manducabis me. Nec tu me mutabis in te, ut cibum carnis tuae, sed mutaberis in me: ut dicitur Lib. confessionum. Et ideo dicit dominus operamini; idest, operando quaerite, seu operibus mereamini non cibum qui perit, scilicet corporalem; I Cor. c. VI, 13: esca ventri, et venter escis, Deus autem et hunc et hanc destruet quia non semper erit usus ciborum; sed illum cibum operamini, scilicet spiritualem, qui manet in vitam aeternam; qui quidem cibus est ipse Deus, inquantum est veritas contemplanda, et bonitas amanda, quibus reficitur spiritus; Prov. c. IX, 5: comedite panem meum; Eccli. XV, v. 3: cibavit illum pane vitae et intellectus. Item ipsa obedientia divinorum mandatorum; supra IV, 34: meus cibus est ut faciam voluntatem eius qui misit me. Item ipse etiam Christus. Infra eodem: ego sum panis vitae; item: caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus. Et hoc inquantum est coniuncta verbo Dei, quod est cibus quo Angeli vivunt. Similem autem differentiam assignavit supra c. IV, 13, de potu corporali et potu spirituali, cum dixit: qui biberit ex aqua hac, sitiet iterum: qui autem biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet in aeternum, quam hic assignat inter cibum corporalem et spiritualem. Cuius ratio est, quia corporalia sunt corruptibilia, spiritualia vero, et maxime Deus, sunt aeterna. Sed sciendum est, secundum Augustinum in libro de operibus monachorum, quod ex hoc verbo, scilicet operamini non cibum qui perit, quidam monachi erroris causam sumpserunt, dicentes, spirituales viros non debere aliquid corporaliter operari. Sed hic intellectus est falsus, quia Paulus, qui maxime spiritualis fuit, propriis manibus laboravit, ut habetur Ephes. IV, 28, ubi ipse dicit: qui furabatur, iam non furetur; magis autem laboret manibus suis. Ergo est verus intellectus, ut opus nostrum, idest principale studium et intentionem nostram dirigamus ad quaerendum cibum qui ducit ad vitam aeternam, scilicet bona spiritualia. Ad temporalia autem non debemus principaliter attendere, sed accessorie, idest solum ea procurare ratione corporis corruptibilis, quod sustentari oportet quamdiu in hac vita vivimus. Unde contra hoc signanter dicit apostolus, II Thess. III, 10: qui non laborat non manducet; quasi diceret: qui dicunt quod nihil corporale est operandum, quia comestio est quid corporale, tales non debent comedere. Consequenter cum dicit quem filius hominis dabit vobis, ponit spiritualis cibi datorem: et primo ponit auctorem huius cibi; secundo manifestat unde habeat auctoritatem cibandi. Auctor autem et dator cibi spiritualis est Christus; et ideo dicit quem, scilicet cibum qui non perit, filius hominis dabit vobis. Si dixisset filius Dei, non fuisset visum mirum; sed hoc quod filius hominis dat eum, magis elevat ad attentionem. Spiritualiter tamen ideo filius hominis dat, quia natura humana infirma per peccatum fastidiebat spiritualem cibum, nec poterat ipsum in sua spiritualitate sumere: unde oportuit quod filius Dei carnem sumeret, et per eam nos reficeret; Ps. XXII, 5: parasti in conspectu meo mensam. Unde autem habeat auctoritatem dandi, subdit cum dicit hunc enim pater signavit Deus; quasi dicat: quod filius hominis dabit, hoc non habet nisi inquantum singularitate et eminentia plenitudinis gratiae praecellit omnes filios hominum; unde dicit hunc, scilicet filium hominis, pater signavit: idest, signanter distinxit a ceteris; Ps. XLIV, 8: unxit te Deus Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis. Vel, secundum Hilarium signavit, idest sigillavit. Quando autem sigillum in cera imprimitur, cera retinet totam figuram sigilli, sicut et filius totam figuram patris accepit. Est autem duplex receptio quam filius recepit a patre. Una aeterna; et de hac non intelligitur quod hic dicitur signavit, quia in sigillatione aliud est natura recipiens, et aliud imprimens. Sed hoc intelligitur de mysterio incarnationis, quia in natura humana Deus pater impressit verbum, qui est splendor et figura substantiae eius: ut dicitur Hebr. I, 3. Vel secundum Chrysostomum signavit, idest, ad hoc specialiter eum Deus pater instruit ut daret vitam aeternam mundo; infra X, 10: ego veni ut vitam habeant et cetera. Sic enim quando aliquis eligitur ad aliquod magnum officium peragendum, dicitur signari ad illud officium; Lc. X, 1: post haec designavit dominus et alios septuaginta discipulos et cetera. Vel signavit, idest manifestavit per vocem in Baptismo, et per opera, ut dictum est supra, V. Consequenter cum dicit dixerunt ergo ad eum: quid faciemus ut operemur opera Dei? Manifestat quid sit cibus spiritualis, et primo ponitur quaestio Iudaeorum; secundo subditur responsio Iesu Christi, ibi respondit Iesus et cetera. Circa primum sciendum est, quod Iudaei instructi ex lege, credebant nihil aeternum esse nisi Deum. Unde, cum dixisset quod cibus spiritualis permaneat in vitam aeternam, intellexerunt cibum illum esse aliquid divinum. Et ideo quaerentes, non de cibo, sed de opere Dei mentionem faciunt, cum dicunt quid faciemus ut operemur opera Dei? In quo non longe erant a veritate, cum nihil aliud sit cibus spiritualis quam operari opera Dei; Lc. c. XVIII, 18: quid faciendo vitam aeternam possidebo? Responsio domini ponitur, cum dicit hoc est opus Dei ut credatis in illum et cetera. Ubi considerandum est, quod apostolus, Rom. IV, distinguit fidem ab operibus, dicens, quod Abraham non est iustificatus ex operibus, sed ex fide. Quid est ergo quod hic dominus dicit, ipsam fidem, seu credere, esse opus Dei? Sed ad hoc est duplex responsio. Una, quod apostolus non distinguit fidem ab operibus simpliciter, sed ab exterioribus. Sunt enim quaedam opera exteriora, quae exercentur corporalibus membris, quae quia magis nota sunt, secundum communem usum opera dicuntur; alia vero sunt interiora, quae exercentur in ipsa anima, quae non sunt nota nisi sapientibus, et quae convertuntur ad cor. Alio modo dicitur, quod ipsum credere potest computari inter opera exteriora, non quod fides sit ipsa opera, sed eorum principium; unde et signanter dicit ut credatis in illum. Differt enim dicere credere Deum, sic enim designo obiectum; et credere Deo, quia sic designo testem; et credere in Deum, quia sic designo finem: ut sic Deus possit haberi ut obiectum fidei, ut testis, et ut finis; sed aliter et aliter. Quia obiectum fidei potest esse creatura, credo enim caelum esse creatum; similiter et creatura potest esse testis fidei, credo enim Paulo, seu cuicumque sanctorum; sed fidei finis non potest esse nisi Deus: nam mens nostra solum in Deum fertur sicut in finem. Finis autem cum habeat rationem boni, est obiectum amoris; et ideo credere in Deum ut in finem, est proprium fidei formatae per caritatem: quae quidem fides sic formata, est principium omnium bonorum operum; et intantum ipsum credere dicitur opus Dei. Sed si fides est opus Dei, quomodo homines faciunt opera Dei? Sed hoc solvitur per Is. XXVI, 12, cum dicit: omnia opera nostra operatus est in nobis. Nam hoc idem quod credimus, et quidquid operamur boni, est in nobis a Deo; Phil. II, v. 13: ipse est qui operatur in nobis et velle, et perficere. Et ideo signanter dicit, credere esse opus Dei, ut ostendat fidem esse donum Dei, ut dicitur Eph. II, 8. Consequenter cum dicit dixerunt ergo ei: quod ergo tu facis signum? Agitur de origine cibi, et primo ponitur quaestio Iudaeorum; secundo responsio Christi, ibi amen, amen dico vobis, non Moyses dedit vobis panem de caelo. Circa primum tria faciunt. Primo petunt signum; secundo determinant ipsum; tertio inducunt Scripturae testimonium. Signum autem petunt proponendo quaestionem; unde dixerunt illi: quod tu facis signum, ut videamus, et credamus tibi? Haec autem quaestio aliter inducitur ab Augustino, et aliter a Chrysostomo. Chrysostomus enim dicit, quod dominus invitaverat eos ad fidem. Argumenta autem ad fidem inducentia sunt miracula; I Cor. XIV, 22: signa data sunt infidelibus. Et ideo ad hoc quaerunt signum quo credant: mos enim est Iudaeis signa petere; I Cor. I, 22: quoniam Iudaei signa quaerunt. Unde dicit quod ergo signum tu facis? Sed hoc ridiculosum videtur, quod propter hoc quaerant aliqua miracula, quia statim fecerat aliqua multiplicando panes, et ambulando supra mare, quae in praesentia extiterant, quibus credere possent. Sed hoc ideo dicunt, ut provocent dominum, et inducant ut semper eos pasceret. Quod patet, quia nullam mentionem faciunt de alio signo, nisi de eo quod factum est in eorum parentibus per Moysen quadraginta annis, ut quasi per hoc petant quod semper eos pascat; unde dicunt patres nostri manducaverunt manna in deserto. Nec dicunt: Deus pavit patres nostros manna, ne videantur velle aequare eum Deo. Similiter non dicunt, Moyses pavit eos, ne videantur Moysen praeferre Christo, quasi in hoc eum allicere volentes, ut continue eos pascat. De cibo illo dicitur Ex. XVI, et in Ps. c. LXXVII, 25: panem Angelorum manducavit homo. Augustinus autem dicit, quod dominus dixit se daturum eis cibum qui permanet in vitam aeternam; unde quasi videtur se Moysi praeferre. Iudaei autem Moysen reputabant maiorem Christo; unde dicebant, infra c. IX, 29: nos scimus quia Moysi locutus est Deus; hunc autem nescimus unde sit. Unde requirebant quod Christus faceret aliqua maiora quam Moyses fecerit; et ideo reducunt in memoriam ea quae Moyses fecit, dicentes: patres nostri manducaverunt manna in deserto; quasi diceret: hoc quod dicis de te, maius est quam illud quod fecit Moyses: quia promittis cibum qui non perit; sed manna quod dabat Moyses si servabatur in alium diem, vermibus scaturiebat. Si ergo vis ut credamus tibi, facias aliquid maius Moyse: nam quod fecisti non est maius, quia satiasti quinque millia hominum, sed quinque panibus hordeaceis, et semel tantum; ille vero totum populum satiavit manna de caelo annis quadraginta, et hoc in deserto, sicut scriptum est in Ps. LXXVII, 24: panem de caelo dedit eis manducare.


Lectio 4

[87461] Super Io., cap. 6 l. 4 Posita Iudaeorum interrogatione, hic ponitur responsio Christi. Et primo ostendit originem cibi spiritualis; secundo probat eam, ibi panis enim verus est qui de caelo descendit. Circa primum sciendum est, quod Iudaei duo proposuerant Christo circa originem cibi corporalis, quem patres eorum habuerunt; scilicet datorem, qui fuit Moyses, et locum, quia de caelo; et ideo dominus circa originem cibi spiritualis haec duo removens, ponit alium esse datorem cibi spiritualis, et alium locum. Unde dicit, removendo praedicta, amen, amen dico vobis, non Moyses dedit vobis panem de caelo. Alius est qui dat, quia pater meus, non panem corporalem, sed panem verum de caelo. Sed contra. Numquid non vere panis fuit quem habuerunt patres in deserto? Respondeo. Si accipiatur verum secundum quod dividitur contra falsum, sic panis ille verus fuit, non enim falsum erat miraculum de manna; si autem accipiatur verum, prout veritas dividitur contra figuram, sic panis ille non fuit verus, sed figura panis spiritualis, scilicet domini nostri Iesu Christi, quem ipsum manna significabat, ut dicit apostolus, I Cor. c. X, 3: omnes eamdem escam spiritualem manducaverunt. Item contra hoc quod dicit non dedit vobis panem de caelo, est quod dicitur in Ps. LXXVII, 24: panem caeli dedit eis. Respondeo. Caelum accipitur tripliciter. Quandoque pro aere; Mt. XIII, 4: volucres caeli comederunt illud; et in Ps. XVII, 14: intonuit de caelo dominus. Quandoque pro caelo sidereo, secundum illud Ps. CXIII, 16: caelum caeli domino; et Mt. XXIV, 29: stellae cadent de caelo. Quandoque vero pro ipsis spiritualibus bonis; Mt. V, 12: gaudete et exultate, quia merces vestra multa est in caelo. Manna ergo de caelo fuit non sidereo seu spirituali, sed aereo. Vel dicitur de caelo inquantum erat figura veri panis caelestis domini nostri Iesu Christi. Consequenter cum dicit panis enim verus est qui de caelo descendit, et dat vitam mundo, probat quod sit de caelo et per effectum eius. Verum enim caelum est spiritualis naturae, cui per se convenit vita, et ideo per se vivificat; infra: spiritus est qui vivificat. Ipse autem Deus est auctor vitae. Ex hoc ergo cognoscitur quod panis iste spiritualis est de caelo, cum faciat proprium effectum, si dat vitam. Nam panis ille corporalis vitam non dabat, quia omnes qui manna manducaverunt, mortui sunt; iste autem dat vitam, et ideo dicit panis verus est, et non figuralis, qui de caelo descendit. Et hoc patet, quia dat vitam mundo. Nam Christus, qui est verus panis, quos vult vivificat; infra X, 10: ego veni ut vitam habeant et cetera. Ipse etiam de caelo descendit; supra III, 13: nemo ascendit in caelum nisi qui descendit de caelo, filius hominis qui est in caelo. Sic ergo Christus verus panis, vitam dat mundo ratione suae divinitatis, et descendit de caelo ratione humanae naturae. Nam, ut supra III dictum est, descendisse de caelo dicitur assumendo humanam naturam; Phil. II, 7: exinanivit semetipsum, formam servi accipiens. Dixerunt ergo, et cetera. Hic agitur de adeptione cibi spiritualis, et primo ponitur petitio ipsius cibi; secundo ponitur expositio, ibi dixit autem eis Iesus: ego sum panis vitae, ubi ostendit modum adeptionis. Sciendum est autem circa primum, quod Iudaei verba domini carnaliter intelligebant; et ideo quia in desiderio carnalium erant, cibum carnalem petunt a Christo; unde dixerunt ad eum domine, semper da nobis hunc panem, qui reficiat hoc modo. Et Samaritana verbum de aqua spirituali carnaliter intelligebat, et indigentia carere volens dixit: domine, da mihi hanc aquam. Et licet isti verba domini carnaliter de cibo intelligant, et carnaliter petant; tamen eorum petitio spiritualiter intellecta, nobis competit; Mt. VI, 11: panem nostrum quotidianum da nobis hodie: quia non possumus sine hoc pane vivere. Consequenter cum dicit dixit autem eis Iesus: ego sum panis vitae, ostendit modum adeptionis, ostendens primo quid sit iste panis; secundo quomodo acquiratur, ibi omne quod dat mihi pater, ad me veniet. Circa primum tria facit. Primo ponit expositionem panis praedicti; secundo expositionis rationem assignat, ibi qui venit ad me, non esuriet; tertio exponendi necessitatem manifestat, ibi sed dixi vobis et cetera. Dixit ergo eis Iesus ego sum panis vitae: nam, sicut supra dictum est, verbum sapientiae est specialis cibus mentis, quia eo mens sustentatur; Eccli. XV, 3: cibavit illum pane vitae et intellectus. Dicitur autem panis sapientiae esse panis vitae, ad differentiam panis corporalis, qui est panis mortis, qui non competit nisi ad restaurandum defectum mortalitatis, unde et solum in hac vita mortali necessarius est. Sed panis sapientiae divinae est per se vivificativus, nec habet mortem contrariam. Item panis corporalis non dat vitam, sed tantum praeexistentem sustentat ad tempus; sed panis spiritualis ita vivificat quod dat vitam, nam anima incipit vivere per hoc quod adhaeret verbo Dei; Ps. XXXV, 10: apud te est fons vitae. Quia ergo omne verbum sapientiae derivatur a verbo Dei unigenito, Eccli. I, 5: fons sapientiae unigenitus Dei, residens in excelso, ideo ipsum Dei verbum principaliter dicitur panis vitae; et ideo Christus dicit ego sum panis vitae. Et quia caro Christi ipsi verbo Dei unita est, habet etiam quod sit vivificativa, unde et corpus, sacramentaliter sumptum, vivificativum est: nam per mysteria quae Christus in carne sua complevit, dat vitam mundo; et sic caro Christi, propter domini verbum, panis est, non consuetae vitae, sed illius quae morte non reseratur. Et ideo caro Christi dicitur panis; Gen. penult., 20: Aser, pinguis panis eius. Significatur etiam per manna, I Cor. X, 1 ss. Manna interpretatur quid est hoc? Quia Iudaei illud videntes admirabantur, dicentes unus ad alium quid est hoc? Sed nihil est admirabilius quam filius Dei homo factus, ita ut cuilibet contingat quaerere quid est hoc? Idest, quomodo filius Dei, filius hominis est; quomodo ex duabus naturis fit una persona Christi? Is. IX, 6: vocabitur nomen eius admirabilis. Est etiam mirabile quomodo Christus sit sub sacramento. Consequenter cum dicit qui venit ad me, non esuriet, assignat rationem expositionis, et hoc ex effectu istius panis. Panis enim corporalis comestus non in perpetuum famem aufert, cum corrumpatur et deficiat; et ideo exigitur ad nutrimentum; panis autem spiritualis dans per se vitam, numquam corrumpitur; et ideo homo semel comedens, numquam esurit. Et ideo dicit qui venit ad me, non esuriet; et qui credit in me, non sitiet in aeternum. Hoc autem quod dicit, scilicet qui venit et qui credit, non esuriet nec sitiet, non differunt, secundum Augustinum, quia idem est venire ad eum, et credere in eum: quia ad Deum venimus non passibus corporis, sed mentis, quorum primus est fides. Idem est etiam comedere et bibere: utroque enim significatur aeterna satietas, ubi nulla est egestas. Mt. V, 6: beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur: ut sit idem cibus sustentans, et potus refrigerans. Causa autem quare temporalia non auferunt sitim in perpetuum, una quidem est, quia non simul sumuntur, sed paulatim, et quasi cum motu, et ideo semper restat aliquid sumendum; et propter hoc, sicut consurgit delectatio et satietas ex iam sumpto, ita et desiderium restat ex sumendo. Alia vero est, quia corrumpuntur, unde remanet memoria ex corrupto, et generatur iterato desiderium eorum. Spiritualia vero et simul sumuntur, et non corrumpuntur nec deficiunt; et ideo eorum satietas manet in perpetuum. Apoc. VII, 16: non esurient neque sitient. Ps. XV, 10: adimplebis me laetitia cum vultu tuo, delectationes in dextera tua, idest in spiritualibus bonis, usque in finem. Consequenter cum dicit sed dixi vobis etc., ponitur exponendi necessitas. Posset enim aliquis dicere: nos quaesivimus panem; sed tu non respondes: dabo vobis illum vel non dabo; sed potius dicis: ego sum panis vitae; et ideo non videtur bona responsio tua. Sed quod bona sit, ostendit dominus dicens dixi vobis quia et vidistis me, et non credidistis: quod idem est ac si aliquis haberet panem coram se, ignorans illum et dicatur ei: ecce panis coram te est. Et ideo dicit dixi vobis (ego sum panis vivus) et vidistis me, et non credidistis; idest, desideratis panem, et habetis illum coram vobis; et tamen non sumitis, quia non creditis. In quo eorum incredulitatem improperat eis; infra XV, 24: sed viderunt, et oderunt me et patrem meum. Consequenter cum dicit omne quod dat mihi pater, ad me veniet, ostendit quomodo acquiratur, et primo ponit modum acquirendi; secundo fidem perventionis, ibi et eum qui venit ad me, non eiiciam foras; tertio manifestat quod dicit, ibi quia descendi de caelo et cetera. Sciendum est circa primum, quod ipsum credere nostrum est nobis ex dono Dei. Eph. II, 8: gratia salvati estis, et non ex vobis, Dei enim donum est; Phil. I, 29: vobis datum est ut non solum in illum credatis, sed ut etiam pro illo patiamini. Dicitur autem quandoque Deus pater dare filio homines credentes, sicut hic omne quod dat mihi pater, ad me veniet. Quandoque filius dat patri, sicut illud I Cor. XV, 24: cum tradiderit regnum Deo et patri. Ex quo intelligimus quod sicut pater dans non adimit sibi regnum, ita nec filius. Pater autem filio dat, inquantum facit hominem verbo suo adhaerere. I Cor. I, v. 9: per quem, scilicet patrem, vocati estis in societatem filii eius. Filius vero tradit patri, inquantum verbum est manifestativum ipsius patris. Infra XVII, 6: pater, manifestavi nomen tuum hominibus. Sic ergo dicit omne quod dat mihi pater, ad me veniet; idest, qui in me credunt, quos pater mihi facit adhaerere ex dono suo. Sed diceret forte aliquis, quod non necessarium est quod aliquis dono Dei utatur: multi enim recipiunt donum Dei, qui non utuntur eo. Quomodo ergo dicit omne quod dat mihi pater, ad me veniet? Ad quod dicendum est, quod in datione ista non solum intelligitur habitus, qui est fides et huiusmodi, sed etiam interior instinctus ad credendum. Quidquid autem facit ad salutem, totum est ex dono Dei. Sed restat quaestio: quia si omne quod dat pater Christo, ad eum vadit, ut ipse dicit, illi soli ad Deum vadunt quos pater dat ei; non ergo debet imputari illis qui non vadunt, cum non dentur ei. Ad quod dicendum, quod non imputatur eis, si absque auxilio Dei ad fidem venire non possunt, sed hoc ei imputatur qui non venit, quia impedimentum praestat quod non veniat, avertens se a salute, cuius via quantum in se est, omnibus est aperta. Finis autem perventionis ponitur cum dicit et eum qui venit ad me non eiiciam foras. Posset enim aliquis dicere: veniemus ad te; sed tu non recipies nos. Et ideo dicit, hoc excludens, eum qui venit ad me, passibus fidei et bonis operationibus, non eiiciam foras, in quo dat intelligere, esse se intus: illud est enim intus unde exitur foras. Attendamus ergo quid sit istud intrinsecum, et quomodo inde eiiciantur. Sciendum quidem igitur est, quod omnia visibilia cum dicantur esse quasi quaedam exteriora respectu spiritualium, quanto aliquid est magis spirituale, tanto magis est intrinsecum. Ergo duplex est intrinsecum. Unum est profundissimum, scilicet gaudium vitae aeternae, quod, secundum Augustinum, est magis penetrale et dulce secretum sine taedio, sine amaritudine malarum cogitationum, sine interpellatione tentationum et dolorum; de quo dicitur Matth. XXV, 21: intra in gaudium domini tui. Et Ps. XXX, 21: abscondes eos in abscondito faciei tuae; idest, in plena visione tuae essentiae. Et ab hoc intrinseco nullus eiicietur. Apoc. III, 12: qui vicerit faciam illum columnam in templo Dei vivi, et foras non egredietur amplius, quia ut dicitur Matth. c. XXV, 46, ibunt iusti in vitam aeternam. Aliud intrinsecum est rectitudo conscientiae, quae est spirituale gaudium; et de hoc dicitur Sap. VIII, 16: intrans in domum meam, conquiescam. Et Cant. I, 3: introduxit me rex in cellaria sua. Et de isto aliqui eiiciuntur. Et ideo quod dominus dicit non eiiciam foras, potest dupliciter intelligi. Uno modo, ut illi dicantur ad ipsum venire qui sunt dati ei a patre per aeternam praedestinationem; et de illis dicit eum qui venit ad me, praedestinatus a patre, non eiiciam foras; Rom. XI, v. 2: non repulit Deus plebem suam quam elegit. Alio modo, quia illi qui egrediuntur, non tamquam a Christo eiecti egrediantur, sed causa eiectionis sit ex parte ipsorum, qui per infidelitatem et peccata, a secreto rectae conscientiae recedunt. Et sic dicitur non eiiciam ego foras, sed ipsi se eiiciunt; Ier. XXIII, 33: vos estis onus, proiiciam vos, dicit dominus. Et hoc modo eiectus est foras qui ad nuptias intraverat non habens vestem nuptialem, ut dicitur Matth. XXII, 11 ss. Rationem autem praemissorum assignat, cum dicit quia descendi de caelo etc., et primo ponit propositum de implenda voluntate patris; secundo manifestat quae sit voluntas patris, ibi haec est voluntas eius qui misit me patris; tertio ostendit finalem voluntatis impletionem, ibi et ego resuscitabo eum in novissimo die. Circa primum sciendum est, quod littera ista potest legi dupliciter. Uno modo secundum Augustinum, alio modo secundum Chrysostomum. Secundum Augustinum quidem sic: eum qui venit ad me, non eiiciam foras, et hoc ideo, quia ille venit ad me qui meam humilitatem imitatur. Matth. XI, 28, cum diceret dominus: venite ad me, omnes, qui laboratis, consequenter subdit: discite a me, quia mitis sum et humilis corde. Vera autem filii Dei mititas in hoc est, quia voluntatem suam supposuit voluntati patris. Et ideo dicit non eiiciam, quia descendi de caelo non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem eius qui misit me. Propterea anima a Deo exiit, quia superba erat; et ideo necesse est humilitate regredi veniendo ad Christum per imitationem suae humilitatis, quae in hoc est quod non facit voluntatem suam solum, sed Dei patris. Sciendum est autem, quod in Christo fuit duplex voluntas. Una secundum humanam naturam, quae est sibi propria, et natura, et voluntate patris; alia secundum naturam divinam, quae est eadem cum voluntate patris. Voluntatem ergo suam, scilicet humanam, ordinavit sub voluntate divina, quia obedientiam suam sub effectu paternae voluntatis ostendit ipse, volens voluntatem patris explere. Ps. XXXIX, 9: ut faciam voluntatem tuam, Deus meus, volui. Hanc voluntatem fieri in nobis petimus cum dicimus, Matth. VI, 10: fiat voluntas tua. Illi ergo non eiiciuntur foras, qui non faciunt voluntatem suam, sed voluntatem Dei. Nam Diabolus volens facere voluntatem suam, quod est superbiae, eiectus est de caelo, et primus homo de Paradiso. Secundum Chrysostomum vero sic. Ideo non eiicio foras eum qui venit ad me, quia ad hoc veni, ut impleam voluntatem patris de salute hominum. Si ergo pro salute hominum incarnatus sum, quomodo debeo eos eiicere? Et hoc est quod dicit: ideo non eiicio, quia descendi de caelo non ut faciam voluntatem meam, scilicet humanam, ut proprium mihi acquiram; sed voluntatem eius qui misit me, patris, qui vult omnes homines salvos fieri, ut dicitur I Tim. II, 4. Et ideo, quantum est ex me, nullum eiicio. Rom. V, 10: si enim, cum inimici essemus, reconciliati sumus Deo per mortem filii eius, multo magis, reconciliati, salvi erimus in vita ipsius. Quae autem sit voluntas patris, exponit primo, cum dicit haec est enim voluntas eius qui misit me patris etc.; secundo rationem assignat, ibi haec est enim voluntas patris mei et cetera. Dixit ergo: non eiiciam foras eos qui ad me veniunt, quia carnem assumpsi ut faciam voluntatem patris. Voluntas autem eius qui misit me patris, haec est, scilicet ut non eiiciam foras; et ideo non eiiciam. I Thess. c. IV, 3: haec est voluntas Dei, sanctificatio vestra. Et ideo dicit ut omne quod dedit mihi, pater non perdam ex eo; idest, ut nihil perdam, quousque perveniat ad resurrectionem futuram, in qua aliqui perdentur, non tamen de illis qui dati sunt ei per aeternam praedestinationem, sed impii; Ps. I, 6: iter impiorum peribit. Illi vero qui usque tunc conservantur, non perdentur. Per hoc autem quod dicit non perdam, non est intelligendum quod indigeat eorum, aut quod detrimentum sit ei, si pereunt. Sed dicit hoc propter affectum suum ad salutem illorum, et bonum illorum, quod reputat suum. Sed contra est quod dicitur infra c. XVII, 12: nemo ex eis, scilicet quos dedisti mihi, periit, nisi filius perditionis. Ergo aliqui eorum qui dati sunt ei per aeternam praedestinationem, perduntur. Non est ergo verum hoc quod dicit non perdam ex eo. Sed dicendum est, quod ex illis qui dati sunt ei per praesentem iustitiam perduntur; non autem de illis qui dati sunt per aeternam praedestinationem. Rationem autem divinae voluntatis ponit cum dicit haec est autem voluntas patris mei et cetera. Ratio quare pater vult quod non perdam ex eo quod dedit mihi, est quia voluntas patris est vivificare spiritualiter homines, quia ipse est fons vitae. Et quia aeternus est, quantum est de se, voluntatis eius est, ut omnis qui venit ad me habeat vitam aeternam. Et hoc est quod dicit haec est voluntas patris qui misit me, ut omnis qui videt filium, et credit in eum, habeat vitam aeternam. Sed attendendum est quod supra V, 24, dixit: qui videt filium, et credit ei qui misit me, habet vitam aeternam, hic vero dicit qui credit in eum: ut det intelligere eamdem divinitatem patris et filii, cuius visio per essentiam est ultimus finis noster, et obiectum fidei. Quod vero dicit videt, non intelligitur de visione per essentiam, quam praecedit fides, sed de visione corporali Christi, quae inducit ad fidem. Et ideo signanter dicit qui videt filium, et credit in eum; supra V, 24: qui credit in eum (...) non iudicatur, sed transiet a morte in vitam; infra XX, 31: haec autem scripta sunt, ut credatis quoniam Iesus Christus est filius Dei, ut credentes vitam habeatis in nomine eius. Haec autem patris voluntas similiter implebitur, et ideo subdit, et ego resuscitabo eum in novissimo die: quia ita vult ut non solum in anima, sed etiam in corpore habeat vitam aeternam (Dan. XII, 2: de his qui in pulvere dormiunt evigilabunt alii in vitam aeternam, alii vero in opprobrium sempiternum) sicut et Christus resurrexit; Rom. c. VI, 9: Christus resurgens ex mortuis, iam non moritur et cetera.


Lectio 5

[87462] Super Io., cap. 6 l. 5 Posita doctrina Christi, hic excluditur contradictio praedictae doctrinae, et primo quantum ad turbas murmurantes; secundo quantum ad discipulos dubitantes, ibi multi ergo audientes ex discipulis eius dixerunt et cetera. Circa primum duo facit. Primo exprimit murmur turbarum de origine spiritualis cibi; secundo mitigat eorum litigium de cibi spiritualis manducatione, ibi litigabant ergo Iudaei. Circa primum duo facit. Primo ponitur murmur turbarum; secundo repressio murmuris, ibi respondit ergo Iesus, et dixit eis. Circa primum duo facit. Primo ponitur occasio murmuris; secundo ponuntur murmurantium verba, ibi nonne iste est filius Ioseph? Concludit ergo ex praemissis verbis Christi, quod quidam de quodam dictorum verborum murmurabant, quia scilicet dixerat: ego sum panis vivus, qui de caelo descendi; quem quidem spiritualem panem non capiebant nec desiderabant. Et ideo murmurabant, quia in spiritualibus mentem fundatam non habebant, et huius rei antiquam consuetudinem habebant, secundum illud Ps. CV, 25: murmuraverunt in tabernaculis; et I Cor. X, 10: neque murmuraveritis, sicut quidam eorum murmuraverunt. Ideo autem, ut Chrysostomus dicit, usque huc non murmurabant, quia semper sperabant se consecuturos corporalem escam: qua spe subtracta, statim murmurare incipiunt, licet aliam causam praetendant. Non autem manifeste contradicunt propter reverentiam quam adhuc habebant ad ipsum, ex memoria praecedentis miraculi. Verba autem murmurantium ponit cum dicit nonne hic est filius Ioseph? Quia enim carnales erant, carnalem Christi generationem solam considerabant, ex qua impediebantur ne cognoscerent spiritualem et aeternam; et ideo de sola carnali loquuntur, secundum illud supra III, 31: qui de terra est, de terra loquitur, et spiritualem non capiunt; unde subdunt quomodo ergo dicit hic, quia de caelo descendi? Vocant autem eum filium Ioseph propter reputationem: quia nutritius eius erat, secundum illud Lc. III, 23: ut putabatur filius Ioseph. Murmurationis autem repressio ponitur cum dicit respondit ergo Iesus, et dixit eis, et primo reprimit ipsorum murmur; secundo satisfacit dubitationi, ibi amen, amen dico vobis: qui credit in me, habet vitam aeternam. Circa primum duo facit. Primo cohibet eorum murmur; secundo assignat causam murmuris eorum, ibi nemo potest venire ad me et cetera. Cognoscens ergo Iesus eorum murmur, respondit; et comprimens ipsum murmur eorum, dixit eis nolite murmurare et cetera. Hoc namque est salubre documentum: qui enim murmurat, ostendit mentem suam in Deo non esse firmatam, et ideo dicitur Sap. c. I, 11: custodite vos a murmuratione, quia nihil prodest. Causa autem murmuris est infidelitas eorum; et ideo hanc ostendit dicens nemo potest venire ad me etc., ubi primo ostendit necessariam esse patris attractionem ad hoc ut veniatur ad Christum; secundo ostendit modum attrahendi, ibi est scriptum in prophetis et cetera. Circa primum tria facit. Primo ponit humanae facultatis defectum; secundo divini auxilii subsidium; tertio auxilii finem, seu fructum. Est ergo humana facultas deficiens ad veniendum ad Christum per fidem; et ideo dicit nemo potest venire ad me. Secundo divinum auxilium est efficax ad subveniendum, unde subdit nisi pater, qui misit me, traxerit eum. Sed finis, seu fructus est optimus; unde sequitur et ego resuscitabo eum in novissimo die. Dicit ergo primo: non est mirum si murmuratis, quia nondum estis tracti a patre ad me. Nam nemo potest ad me venire, in me credendo, nisi pater, qui misit me, traxerit eum. Sed hic est triplex quaestio. Prima est de hoc quod dicit nisi pater traxerit eum. Cum enim ad Christum veniamus credendo, sicut supra eodem dictum est, venire ad Christum est credere in eum; credere autem nullus potest nisi volens. Cum ergo tractio importet violentiam quamdam, ergo qui tractus venit ad Christum, cogitur. Respondeo dicendum, quod hoc quod hic dicitur de hac tractione patris, non importat coactionem, cum non omne trahens faciat violentiam. Sic ergo multipliciter pater trahit ad filium, secundum multiplicem modum trahendi absque violentia in hominibus. Nam aliquis homo trahit aliquem persuadendo ratione; et hoc modo pater trahit homines ad filium, demonstrando eum esse filium suum; et hoc dupliciter: vel per internam revelationem; Matth. XVI, 17: beatus es, Simon Bariona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, scilicet Christum esse filium Dei vivi, sed pater meus; vel per miraculorum operationem, quam habet a patre; supra V, 36: opera quae dedit mihi pater, ipsa testimonium perhibent de me. Item aliquis trahit alium alliciendo; Prov. VII, 21: blanditiis labiorum suorum protraxit eum. Et hoc modo illi qui attendunt ad Iesum propter auctoritatem paternae maiestatis, trahuntur a patre. Quicumque enim credit in Christum propter hoc quod credit eum filium Dei, hunc pater trahit ad filium, idest paterna maiestas. Hoc modo non trahitur Arius qui Christum non verum Dei filium, nec de substantia patris genitum credebat. Non sic tractus est Photinus, Christum purum hominem dogmatizans. Sic ergo trahuntur a patre, sua maiestate allecti; sed trahuntur etiam a filio, admirabili delectatione et amore veritatis, quae est ipse filius Dei. Si enim, ut dicit Augustinus, trahit sua quemque voluptas, quanto fortius debet homo trahi ad Christum, si delectatur veritate, beatitudine, iustitia, sempiterna vita, quod totum est Christus? Ab isto ergo si trahendi sumus, trahamur per dilectionem veritatis; secundum illud Ps. XXXVI, 4: delectare in domino, et dabit tibi petitiones cordis tui. Hinc sponsa dicebat, Cant. I, 3: trahe me post te; curremus in odorem unguentorum tuorum. Sed quia non solum revelatio exterior, vel obiectum, virtutem attrahendi habet, sed etiam interior instinctus impellens et movens ad credendum, ideo trahit multos pater ad filium per instinctum divinae operationis moventis interius cor hominis ad credendum; Phil. II, 13: Deus est qui operatur in nobis velle et perficere; Oseae XI, 4: in funiculis Adam traham eos in vinculis caritatis; Prov. c. XXI, 1: cor regis in manu domini: quocumque voluerit inclinabit illud. Secunda quaestio est: quia cum dicatur quod filius trahit ad patrem, Matth. c. XI, 27: nemo novit patrem nisi filius, et cui voluerit filius revelare; et infra XVII, 6: pater, manifestavi nomen tuum hominibus quos dedisti mihi: quomodo hic dicitur, quod pater trahit ad filium? Sed dicendum, quod ad hoc potest dupliciter responderi: nam de Christo possumus loqui aut secundum quod est homo aut secundum quod est Deus. Secundum autem quod homo, Christus est via; infra XIV, 6: ego sum via: et secundum quod est Christus, ducit ad patrem, sicut via ad terminum seu finem. Pater vero trahit ad Christum hominem inquantum dat nobis suam virtutem, ut credamus in Christum; Eph. II, 8: gratia salvati estis, et hoc non ex vobis, Dei enim donum est. Inquantum est Christus, est verbum Dei, et manifestativum patris. Sic filius trahit ad patrem. Pater autem trahit ad filium inquantum manifestat ipsum. Tertia quaestio est de hoc quod dicit, quod nemo venire potest nisi tractus a patre: quia secundum hoc, si nullus veniat ad Christum, non imputatur ei, sed ei qui non trahit eos. Respondeo dicendum, quod vere nullus venire potest nisi tractus a patre: nam sicut grave per naturam non potest per se sursum ferri nisi trahatur ab alio, ita cor humanum ex se ad inferiora tendens, non potest sursum elevari nisi tractus. Si vero non elevatur, non est defectus ex parte trahentis, qui quantum in se est, nulli deficit; sed est propter impedimentum eius qui non trahitur. Aliter autem, quantum ad hoc pertinet, possumus loqui de hominibus in statu naturae integrae, et aliter in statu naturae corruptae; nam in natura integra non erat aliquod impedimentum prohibens ab hac tractione, unde tunc omnes homines huius tractionis poterant esse participes. Sed in natura corrupta omnes per impedimentum peccati aequaliter prohibentur ab hac tractione; et ideo omnes indigent trahi. Deus autem omnibus ad trahendum manum porrigit quantum in se est, et, quod plus est, non solum attrahit manum recipientis, sed etiam aversos a se convertit, secundum illud Thren. ult., 21: converte nos, domine, et convertemur: et in Ps. LXXXIV, 7, secundum aliam litteram: Deus, tu convertens vivificabis nos. Ex quo ergo Deus paratus est dare omnibus gratiam, et ad se trahere, non imputatur ei, si aliquis non accipiat, sed ei qui non accipit. Quare autem non omnes aversos trahit, sed aliquos, licet sint omnes aequaliter aversi: ratio quidem in generali potest assignari, ut scilicet in illis qui non trahuntur, appareat et refulgeat ordo divinae iustitiae; in illis autem qui trahuntur, immensitas divinae misericordiae. Quare autem in speciali trahat hunc, et illum non trahat, non est ratio aliqua, nisi beneplacitum voluntatis divinae. Unde dicit Augustinus: quem trahat et quem non trahat, quare illum trahat et illum non trahat, noli velle iudicare, si non vis errare. Sed accipe, et intellige: nondum traheris, ora ut traharis. Hoc etiam ostendi potest per exemplum. Nam assignari potest ratio quare artifex ponit aliquos lapides inferius, et aliquos superius, et aliquos ex lateribus, ex dispositione domus, cuius complementum hoc exigit. Sed quare hos lapides hic ponat et hos ibi, dependet a sua simplici voluntate. Et inde est quod prima ratio dispositionis refertur ad voluntatem artificis. Sic ergo Deus ad complementum universi quosdam quidem trahit, ut in eis appareat sua misericordia; quosdam vero non trahit, ut ostendatur in eis sua iustitia. Sed hos trahit, illos non trahit secundum suum beneplacitum voluntatis. Similiter etiam quare in Ecclesia aliquos fecit apostolos, alios confessores, alios martyres, ratio est propter Ecclesiae decorem et complementum. Sed quare Petrum fecit apostolum, Stephanum martyrem et Nicolaum confessorem, non est alia ratio nisi voluntas sua. Sic ergo patet humanae facultatis defectus, et auxilii divini subsidium. Sequitur auxilii finis et fructus, cum dicit et ego resuscitabo eum in novissimo die, etiam inquantum homo: nam per ea quae Christus in carne sua gessit, consequimur resurrectionis fructum; I Cor. XV, 21: sicut per hominem mors, ita et per hominem resurrectio mortuorum. Ego, ergo, secundum quod homo, resuscitabo eum, non solum ad vitam naturae, sed etiam ad vitam gloriae, et hoc in novissimo die. Tenet enim fides Catholica, quod status mundi innovabitur; Apoc. XXI, 1: vidi caelum novum et terram novam. Et inter alia quae ad hanc innovationem concurrent, credimus caeli motum cessare, et per consequens tempus; Apoc. X, 5: et Angelus quem vidi stantem super mare et super terram, levavit manum suam ad caelum. Et infra: quia tempus non erit amplius. Quia ergo cessante tempore in resurrectione, cessabit etiam nox et dies, secundum illud Zac. XIV, 7: erit dies una, quae nota est domino, non dies neque nox; ideo dicit resuscitabo eum in novissimo die. Quare autem usque tunc caeli motus duret, et tempus, non minus vel amplius, sciendum est, quia illud quod est propter aliud, diversimode disponitur secundum diversam dispositionem eius propter quod est. Omnia autem corporalia propter hominem facta sunt; et ideo secundum diversam dispositionem hominis diversimode ea disponi oportet. Quia ergo in hominibus quando resurgent, inchoabitur status incorruptionis, secundum illud I Cor. XV, 54: mortale hoc induet incorruptionem, ideo cessabit tunc etiam corruptio in rebus; unde cessabit motus caeli, qui est causa generationis et corruptionis in rebus corporalibus; Rom. VIII, 21: ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis in libertatem filiorum Dei. Sic ergo patet quod ad fidem necessaria est nobis attractio patris. Consequenter cum dicit est scriptum in prophetis etc., determinat modum attrahendi, et primo ponit attrahendi modum; secundo attractionis efficaciam, ibi omnis qui audivit a patre, et didicit, venit ad me; tertio excludit opinatum modum attractionis, ibi non quia patrem vidit quisquam. Modus autem attrahendi est congruus, quia trahit revelando et docendo; et hoc est quod dicit scriptum est in prophetis: erunt omnes docibiles Dei et cetera. Beda dicit hoc esse scriptum in Ioel; sed non videtur expresse ibi esse, licet aliquid consonum dicitur; et Ioel. II, 22: filii Sion, exultate in domino Deo vestro, quia dabit vobis doctorem iustitiae. Ideo autem, secundum Bedam, dicit in prophetis, ut det intelligere quod sensus iste potest colligi ex diversis dictis prophetarum. Sed expressius videtur hoc dici Is. LIV, 13: ponam filios tuos universos doctos a domino. Dicitur etiam Ier. III, 15: dabo vobis pastores iuxta cor meum, qui pascent vos scientia et doctrina. Hoc autem quod dicit erunt omnes, potest tripliciter intelligi. Uno modo ut ly omnes supponat pro omnibus hominibus mundi; alio modo ut supponat pro omnibus qui sunt in Ecclesia Christi; tertio modo pro omnibus qui erunt in regno caelorum. Si autem dicatur primo modo, videtur non esse verum; nam statim subdit omnis qui audivit a patre et didicit, venit ad me. Si ergo omnes de mundo erunt docibiles, ergo omnes venient ad Christum. Sed hoc est falsum, quia non omnium est fides. Sed ad hoc tripliciter respondetur. Nam, secundum Chrysostomum, primo modo dicendum, hoc dictum esse de pluribus erunt, inquit, omnes, idest plurimi; secundum quem modum dicitur Matth. VIII, 11: multi venient ab oriente et occidente, et cetera. Secundo, quod omnes, quantum est ex Deo, erunt docibiles; sed quod aliqui non doceantur, est ex parte eorum. Sol enim quantum est de se, omnes illuminat; potest autem ab aliquibus non videri, si claudant oculos, vel si sint caeci. Et hoc modo dicit apostolus, I Tim. II, 4: vult omnes homines salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire. Tertio modo, secundum Augustinum, quod haec est accommoda distributio, ut dicatur omnes erunt docibiles Dei; idest omnes qui docentur, a Deo docentur, sicut loquimur de aliquo litterarum magistro. Dicimus enim, si est in civitate: solus iste docet omnes pueros de civitate, quia nullus docetur in ea nisi ab illo. Et hoc modo dicitur supra I, 9: erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Si autem exponatur de illis qui sunt in Ecclesia congregati, dicitur erunt omnes, scilicet qui sunt in Ecclesia, docibiles Deo; nam Is. LIV, 13, dicitur: ponam universos filios doctos a domino in quo quidem ostenditur sublimitas fidei Christianae, quae non inhaeret doctrinae humanae, sed doctrinae Dei. Doctrina enim veteris testamenti data fuit per prophetas; sed doctrina novi testamenti est per ipsum filium Dei; Hebr. I, 1: multifarie multisque modis, idest in veteri testamento, Deus loquens patribus in prophetis, novissime diebus istis locutus est nobis in filio; et ibid. II, 3: quae cum initium accepisset enarrari per dominum, ab eis qui audierunt, in nos confirmata est. Sic ergo omnes qui sunt in Ecclesia, sunt docti non ab apostolis, non a prophetis, sed ab ipso Deo. Et, secundum Augustinum, hoc ipsum quod ab homine docemur, est ex Deo, qui docet interius; Matth. c. XXIII, 10: unus est magister vester Christus. Nam intelligentia, quae necessaria est praecipue ad doctrinam, est nobis a Deo. Si autem exponatur de his qui sunt in regno caelorum etc., tunc omnes erunt docibiles Deo, quia eius essentiam immediate videbunt; I Io. III, 2: videbimus eum sicuti est. Attractio autem patris efficacissima est: quia omnis qui audivit a patre, et didicit, venit ad me. Ubi duo ponit: unum scilicet quod pertinet ad donum Dei, cum dicit audivit, scilicet Deo revelante; aliud quod pertinet ad liberum arbitrium, cum dicit et didicit, scilicet per assensum; et ista duo necessaria sunt in omni doctrina fidei. Omnis qui audivit a patre, docente et manifestante, et didicit, praebendo assensum, venit ad me; venit, inquam, tripliciter: per cognitionem veritatis, per amoris affectum et per operis imitationem. Et in quolibet oportet quod audiat et discat. Nam qui venit per cognitionem veritatis, oportet eum audire, Deo inspirante, secundum illud Ps. LXXXIV, 9: audiam quid loquatur in me dominus Deus, et addiscere per affectum, ut dictum est. Qui vero venit per amorem et desiderium, ut dicitur infra VII, 37: si quis sitit, veniat ad me, et bibat, et hunc oportet audire verbum patris, et capere illud, ad hoc ut addiscat, et afficiatur. Ille enim discit verbum qui capit illud secundum rationem dicentis; verbum autem Dei patris est spirans amorem: qui ergo capit illud cum fervore amoris, discit; Sap. VII, 27: in animas sanctas se transfert, prophetas et amicos Dei constituit. Per operis autem imitationem itur ad Christum, secundum illud Matth. XI, 28: venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Et hoc etiam modo quicumque discit, venit ad Christum: nam sicut conclusio se habet in scibilibus, ita et operatio in operabilibus. In scientiis autem quicumque perfecte discit, venit ad conclusionem: ergo in operabilibus qui perfecte verba discit, venit ad rectam operationem; Is. l, 5: dominus aperuit mihi aurem; ego autem non contradico. Sed quia aliqui possent opinari quod omnes homines visibiliter a patre audirent et addiscerent, ideo ut hoc dominus excludat, subdit non quia patrem vidit quisquam, idest, aliquis homo vivens in hac vita non vidit patrem in sua essentia, secundum illud Ex. XXXIII, 20: non videbit me homo, et vivet, nisi is, scilicet filius, qui est a Deo, hic vidit patrem, suum per essentiam. Vel quisquam non vidit patrem, visione comprehensionis, qua visione nec homo nec Angelus eum vidit unquam, nec videre potest, nisi is qui est ex Deo, idest filius; Matth. XI, v. 27: nemo novit patrem nisi filius. Cuius quidem ratio est, quia cum omnis visio sive cognitio fiat per aliquam similitudinem, secundum modum similitudinis, quem habent creaturae ad Deum, secundum hoc habent cognitionem ipsius. Unde et philosophi dicunt, quod intelligentiae cognoscunt primam causam, secundum hanc quam habent similitudinem eius. Omnis autem creatura participat quidem aliquam similitudinem Dei, sed in infinitum distantem a similitudine suae naturae et ideo nulla creatura potest ipsum cognoscere perfecte et totaliter, prout est in sua natura. Filius autem, quia perfecte totam naturam patris accepit per aeternam generationem, ideo totaliter videt et comprehendit. Sed attendendum ad congruum ordinem loquendi. Nam supra cum loqueretur de cognitione aliorum, usus est verbo auditus; hic vero cum loquitur de cognitione filii, utitur verbo visionis: nam cognitio quae est per visum, est immediata et aperta; ea vero quae est per auditum, fit mediante eo qui vidit. Sic et nos cognitionem quam habemus de patre, accepimus a filio, qui vidit: ut sic nullus patrem cognoscat nisi per Christum, qui eum manifestat, et nullus ad filium veniat, nisi a patre manifestante audierit.


Lectio 6

[87463] Super Io., cap. 6 l. 6 Represso Iudaeorum murmure, consequenter dominus satisfacit dubitationi quae orta erat in cordibus Iudaeorum de verbo quod dixerat, scilicet ego sum panis, qui de caelo descendi, ubi intendit probare hoc verum esse de se: et argumentatur sic. Ille panis descendit de caelo qui dat vitam mundo; sed ego sum panis dans vitam mundo: ergo ego sum panis qui de caelo descendi et cetera. Circa hoc tria facit. Primo ponit quasi minorem suae rationis, scilicet ego sum panis vitae; secundo ponit maiorem, scilicet quod panis qui de caelo descendit, debet dare vitam, ibi patres vestri manducaverunt manna in deserto, et mortui sunt; tertio ponit conclusionem, ibi ego sum panis vivus. Circa primum duo facit. Primo manifestat suum propositum; secundo intentum quasi probatum inducit, ibi ego sum panis vitae. Propositum suum est ostendere quod sit panis vitae. Panis autem vivificat inquantum sumitur. Constat autem quod qui credit in Christum, sumit eum intra seipsum, secundum illud Eph. III, 17: habitare Christum per fidem in cordibus nostris. Si ergo ille qui credit in Christum habet vitam, manifestum est quod manducando hunc panem vivificatur: ergo iste panis est panis vitae. Et hoc est quod dicit amen, amen dico vobis, qui credit in me, fide scilicet formata, quae non solum perficit intellectum, sed etiam affectum (non enim tenditur in rem creditam nisi ametur) habet vitam aeternam. Christus autem est in nobis dupliciter: scilicet in intellectu per fidem, inquantum fides est; et in affectu per caritatem, quae informat fidem: I Io. IV, 16: qui manet in caritate, in Deo manet, et Deus in eo. Qui ergo credit sic in Christum ut in eum tendat, habet ipsum in affectu et in intellectu: et si addamus, quod Christus est vita aeterna, ut dicitur I Io. ult., c. 20: ut simus in vero filio eius Iesu Christo: hic est verus Deus et vita aeterna; et supra I, 4: in ipso vita erat, possumus inferre, quod quicumque credit in Christum, habet vitam aeternam. Habet, inquam, in causa et in spe, quandoque habiturus in re. Manifestato proposito, inducit intentum, cum dicit ego sum panis vitae idest dans vitam, ut evidenter sequitur ex praemissis. De isto pane Gen. penult., v. 20: Aser, pinguis panis eius, praebebit delicias, scilicet vitae aeternae, regibus. Consequenter cum dicit patres vestri manducaverunt manna in deserto, et mortui sunt, ponit maiorem: scilicet quod dare vitam sit effectus panis de caelo descendentis. Et primo praemittit manifestationem propositi; secundo ponit intentum, ibi hic est panis de caelo descendens. Propositum autem suum manifestat per contrarium. Dictum est enim supra, quod Moyses non dedit Iudaeis panem de caelo nisi aereo; omnis autem panis qui non est de vero caelo, non potest vitam sufficientem dare: ergo hoc est proprium panis caelestis quod det vitam. Et ideo panis Moysi, unde vos superbitis, non dat vitam: et hoc probat cum dicit patres vestri manducaverunt manna in deserto, et mortui sunt. Ubi primo exprobrat eorum vitium, cum dicit patres vestri etc., quorum scilicet estis filii non solum secundum carnis originem, sed etiam secundum operum imitationem, quia estis murmuratores, sicut et ipsi murmuraverunt in tabernaculis suis, ut dicitur in Ps. CV, v. 25: et ideo dicebat eis, Matth. XXIII, 32: implete mensuram patrum vestrorum. Unde sicut Augustinus dicit, de nulla re magis Deum offendisse populus dictus est, quam contra Deum murmurando. Secundo insinuat breve temporis spatium, cum dicit in deserto: non enim longum tempus fuit quo manna eis datum fuit, neque simul cum eis venit in terram promissionis, sed tantum in deserto, ut dicitur Iosue V, 12. Iste autem panis in perpetuum conservat et reficit. Tertio manifestat cibi defectum, quia non conservabat vitam indeficientem; unde dicit et mortui sunt. Nam, sicut habetur Iosue V, omnes qui murmuraverunt, praeter Iosue et Caleb, mortui sunt in deserto. Unde, et haec fuit causa secundae circumcisionis, scilicet quod omnis populus qui egressus est ex Aegypto mortui sunt in deserto, ut ibidem dicitur. Sed quaeritur de qua morte Deus hic loquitur. Nam si loquitur de morte corporali, nulla differentia erit inter panem illum qui fuit in deserto, et panem nostrum qui de caelo descendit: quia, etiam Christiani qui sumunt istum, corporaliter moriuntur. Si vero loquitur de morte spirituali, manifestum est quod hic et ibi quidam spiritualiter moriuntur, et quidam non. Nam Moyses, et multi qui Deo placuerunt, mortui non sunt, licet alii mortui sint. Similiter et qui istum panem indigne sumunt, moriuntur spiritualiter; I Cor. c. XI, 29: qui enim manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit. Ad quod dicendum est, quod cibus ille cum cibo nostro spirituali convenit. Conveniunt quidem quantum ad hoc quod uterque idem significat: nam et ille et iste Christum signat, propter quod dicitur idem cibus; I Cor. X, 3: omnes eamdem escam manducaverunt. Eamdem dicit, quia utraque est figura spiritualis escae. Sed differunt, quia ille figurabat tantum, sed panis iste continet quod figurat, scilicet ipsum Christum. Dicendum ergo, quod uterque ciborum istorum potest dupliciter sumi: vel quantum ad signum tantum, idest quod sumatur ut cibus tantum, non intellecto significato; et per hoc non tollitur mors spiritualis, seu corporalis. Vel quod sumatur quantum ad utrumque, idest quod ita sumatur cibus visibilis ut intelligatur cibus spiritualis, et spiritualiter gustetur, ut spiritualiter satiet: et hoc modo illi qui spiritualiter manducaverunt manna, mortui non sunt spiritualiter. Sed et qui Eucharistiam spiritualiter manducant, et absque peccato spiritualiter vivunt nunc, et corporaliter vivent in aeternum. Habet ergo plus cibus noster cibo illorum, quia in se continet quod figurat. Manifestato ergo proposito, inducit intentum; unde dicit hic est panis de caelo descendens. Et secundum Glossam hic dicit demonstrando seipsum. Sed hic non est intellectus domini, quia cum statim subdat ego sum panis vivus qui de caelo descendi, esset verborum inculcatio. Dicendum est ergo, quod dominus hoc intendit, ut scilicet dicat illum panem de caelo descendere qui hoc potest facere, scilicet dare vitam; sed ego sum talis: ergo ego sum panis de caelo descendens. Ideo autem de caelo descendens dat vitam indeficientem, quia omnis cibus nutrit secundum proprietatem suae naturae; caelestia autem incorruptibilia sunt: et ideo quia cibus ille caelestis est, non corrumpitur, quod quamdiu manet vivificat. Qui ergo manducaverit ex ipso, non morietur. Sicut si aliquis cibus corporalis numquam corrumperetur, dans nutrimentum, semper vivificaret. Et ideo panis iste significatus est per lignum vitae quod erat in medio Paradisi, quodammodo dans vitam in perpetuum, secundum illud Gen. III, 22: nunc ergo ne forte mittat manum suam, et sumat de ligno vitae, et comedat, et vivat in aeternum. Si ergo iste sit effectus huius panis, ut scilicet qui manducat ex eo non moriatur; et ego sum talis: ergo et cetera. Ego sum panis vivus et cetera. Circa hoc ergo duo facit. Primo loquitur de seipso communiter; secundo specialiter, ibi et panis quem ego dabo, caro mea est. Circa primum duo facit. Primo concludit originem sui ipsius. Secundo ostendit eius virtutem, ibi si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in aeternum. Dixit ergo ego sum panis vivus, et ideo possum vitam dare. Panis enim corporalis non in perpetuum vivificat, quia non habet in se vitam; sed vivificat alteratus et conversus in nutrimentum virtute viventis. Qui de caelo descendi: hoc expositum est supra c. III, quomodo scilicet descenderit. Et per hoc excluduntur haereses dicentium Christum purum hominem, quia secundum hoc non descendisset de caelo. Virtus autem eius est dare vitam aeternam; et ideo dicit si quis manducaverit ex hoc pane, spiritualiter scilicet, vivet, non tantum in praesenti per fidem et iustitiam, sed in aeternum; infra LI, 26: omnis qui vivit et credit in me, non morietur in aeternum. Consequenter loquitur de corpore, cum dicit et panis quem ego dabo, caro mea est. Dixerat enim, quod erat panis vivus, et ne intelligatur quod hoc ei esset inquantum est verbum, vel secundum animam tantum; ideo ostendit quod etiam caro sua vivificativa est: est enim organum divinitatis suae; unde, cum instrumentum agat virtute agentis, sicut divinitas Christi vivificativa est, ita ut Damascenus dicit et caro virtute verbi adiuncti vivificat: unde Christus tactu suo sanabat infirmos. Sic ergo quod dixit supra, ego sum panis vivus, pertinet ad virtutem verbi; hic vero quod subdit pertinet ad communionem sui corporis, scilicet ad Eucharistiae sacramentum. Ubi possumus quatuor considerare circa ipsum sacramentum: scilicet speciem, instituentis auctoritatem, sacramenti veritatem, et eius utilitatem. Species quidem sacramenti: hic est panis; Prov. IX, 5: venite, et comedite panem meum. Cuius ratio est, quia hoc est sacramentum corporis Christi; corpus autem Christi est Ecclesia, quae consurgit in unitatem corporis ex multis fidelibus: unde istud est sacramentum unitatis Ecclesiae; Rom. XII, 5: omnes unum corpus sumus. Quia ergo panis ex diversis granis conficitur, ideo est conveniens species sacramenti huius; ideo dicit et panis quem ego dabo, caro mea est. Auctor huius sacramenti Christus est: nam licet sacerdos consecret, tamen ipse Christus dat virtutem sacramento, quia etiam ipse sacerdos consecrat in persona Christi. Unde in aliis sacramentis utitur sacerdos verbis suis, seu Ecclesiae, sed in isto utitur verbis Christi: quia sicut Christus corpus suum propria voluntate dedit in mortem, ita sua virtute dat se in cibum; Matth. XXVI, 26: accipiens panem, benedixit, ac fregit deditque discipulis suis, et ait: accipite et comedite: hoc est corpus meum. Et ideo dicit quem ego dabo: et dicit dabo, quia nondum institutum erat hoc sacramentum. Veritas autem huius sacramenti insinuatur cum dicit caro mea est. Non dicit autem carnem meam significat sed caro mea est; quia secundum rei veritatem hoc quod sumitur, vere est corpus Christi; Iob c. XXXI, 31: si non dixerunt viri tabernaculi mei: quis det de carnibus eius ut saturemur? Sed cum in isto sacramento contineatur totus Christus, quare dixit tantum caro mea est? Ad quod respondendo, sciendum est, quod in illo mystico sacramento totus Christus continetur secundum veritatem, sed corpus est ibi ex vi conversionis, divinitas vero et anima per naturalem concomitantiam. Dato enim per impossibile, quod divinitas separaretur a corpore Christi, iam non esset in sacramento divinitas. Similiter etiam si in triduo mortis suae aliquis consecrasset, non fuisset ibi anima Christi, sed tale corpus quale erat in cruce, seu in sepulcro. Ideo autem potius dicit caro, quia cum hoc sacramentum sit dominicae passionis rememorativum, secundum illud I Cor. XI, 26: quotiescumque manducabitis panem hunc, et calicem bibetis, mortem domini annuntiabitis, passio autem Christi fuit ex infirmitate, secundum illud II Cor. ult., v. 4: mortuus est ex infirmitate etc.: ut ergo insinuetur infirmitas ex qua mortuus est, potius dicit caro mea est: nam hoc nomen infirmitatem significat. Utilitas autem huius sacramenti magna est, et universalis. Magna quidem, quia efficit in nobis nunc vitam spiritualem, tandem aeternam, ut dictum est. Nam, ut ex supradictis apparet, cum hoc sacramentum sit dominicae passionis, continet in se Christum passum: unde quidquid est effectus dominicae passionis, totum etiam est effectus huius sacramenti. Nihil enim aliud est hoc sacramentum quam applicatio dominicae passionis ad nos. Non enim decebat Christum secundum praesentiam suam semper esse nobiscum; et ideo voluit hoc supplere per hoc sacramentum. Unde manifestum est quod destructio mortis, quam Christus moriendo destruxit, et reparatio vitae, quam resurgendo effecit, est effectus huius sacramenti. Universalis autem, quia vita quam confert, non solum est vita unius hominis, sed quantum in se est, totius mundi: ad quam sufficiens est mors Christi; I Io. II, 2: ipse est propitiatio pro peccatis nostris, et non pro nostris tantum, sed etiam totius mundi. Notandum autem est, quod aliter est in isto sacramento, et aliter in aliis: nam alia sacramenta habent singulares effectus, sicut in Baptismo solus baptizatus suscipit gratiam; sed in immolatione huius sacramenti est universalis effectus, quia non solum sacerdos effectum consequitur, sed etiam illi pro quibus orat, et Ecclesia tota, tam vivorum, quam mortuorum. Cuius ratio est, quia continetur in ipso ipsa causa universalis omnium sacramentorum, scilicet Christus. Nec tamen si laicus sumat hoc sacramentum, prodest aliis quantum est ex opere operato, inquantum consideratur ut perceptio, quamvis ex intentione operantis et percipientis, possit communicari omnibus ad quos dirigit suam intentionem. Ex quo patet quod laici sumentes Eucharistiam pro his qui sunt in Purgatorio, errant.


Lectio 7

[87464] Super Io., cap. 6 l. 7 Supra repressit dominus murmur Iudaeorum, quod ortum habuit de origine cibi spiritualis; hic reprimit eorum litigium, quod erat inter eos de sumptione huius cibi, et primo ponit eorum litigium; secundo dominus comprimit illud, ibi dixit ergo eis Iesus etc.; tertio Evangelista designat locum, ibi haec dixit in synagoga, docens in Capharnaum. Circa primum sciendum est, quod Evangelista Iudaeorum litigium inducit per modum conclusionis, cum dicit litigabant ergo Iudaei et cetera. Et quidem satis congrue: nam, secundum Augustinum, dominus locutus fuerat eis de cibo unitatis, quo qui reficiuntur, efficiuntur unanimes, secundum illud Ps. LXVII, v. 4: iusti epulentur, et exultent in conspectu Dei, et laetentur in laetitia, et sequitur, secundum aliam litteram: qui habitare facit unanimes in domo. Quia igitur Iudaei cibum concordiae non sumpserant, ideo ad invicem litigabant; Is. LVIII, 4: ecce ad lites et contentiones ieiunatis. Ex hoc autem quod litigabant cum aliis, se esse carnales ostendebant; I Cor. III, 3: cum sit inter vos zelus et contentio, nonne carnales estis? Et ideo haec verba domini carnaliter intelligebant; scilicet quod caro Christi manducaretur sicut cibus carnalis; unde dicunt quomodo potest hic carnem suam dare ad manducandum? Quasi dicant: hoc est impossibile, sicut et patres eorum locuti sunt contra dominum, Num. c. XXI, 5: anima nostra nauseat super cibo isto levissimo. Sed hoc eorum litigium comprimitur a domino; unde dixit ergo eis Iesus et cetera. Ubi primo ponit virtutem sumptionis huius cibi; secundo manifestat eam, ibi qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam. Circa primum tria facit. Primo ponit carnis manducandae necessitatem; secundo eius utilitatem, ibi qui manducat carnem meam, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam; tertio subdit eius veritatem, ibi caro enim mea vere est cibus. Dixit ergo Iesus amen, amen dico vobis: nisi manducaveritis carnem filii hominis, et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis, quasi dicat: vos reputatis impossibile et incongruum quod carnem meam manducetis; sed non solum non est impossibile, sed etiam est valde necessarium, intantum quod nisi manducaveritis carnem filii hominis, et biberitis eius sanguinem, non habebitis, idest non poteritis habere, in vobis vitam, scilicet spiritualem. Nam sicut cibus corporalis ita est necessarius ad vitam corporalem, quod sine eo esse non possit Thren. I, v. 11: dederunt pretiosa quaeque pro cibo; et in Ps. CIII, 15: panis cor hominis confirmet: ita cibus spiritualis necessarius est ad vitam spiritualem, adeo quod sine ipso vita spiritualis sustentari non possit; Deut. VIII, 3: non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod egreditur de ore Dei. Notandum autem, quod haec sententia potest referri vel ad spiritualem manducationem, vel ad sacramentalem. Sed si referatur ad spiritualem, nullam dubitationem habet sententia. Ille enim spiritualiter carnem Christi manducat et sanguinem bibit qui particeps fit ecclesiasticae unitatis, quae fit per caritatem; Rom. XII, 5: omnes unum corpus estis in Christo. Qui ergo non sic manducat, est extra Ecclesiam, et per consequens extra caritatem; ideo non habet vitam in semetipso; I Io. III, 14: qui non diligit, manet in morte. Si vero referatur ad sacramentalem, dubium habet quod dicitur; nam supra III, 5, dicitur: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum caelorum. Sed sicut proposita fuit illa sententia, ita est ista: nisi manducaveritis carnem filii hominis et cetera. Cum ergo Baptismus sit sacramentum necessitatis, videtur etiam quod Eucharistia. Sed hoc quidem Graeci concedunt, unde et pueris baptizatis dant Eucharistiam: et in hoc habent pro eis ritum Dionysii, qui dicit, quod perceptio cuiuslibet sacramenti debet consummari in communione Eucharistiae, quae est consummatio omnium sacramentorum. Sed hoc verum est in adultis, non autem in pueris: cum in sumente Eucharistiam exigatur actualis reverentia et devotio, quam illi qui non habent usum liberi arbitrii, sicut sunt pueri et amentes, habere non possunt; et ideo nullo modo eis est danda. Dicendum ergo, quod sacramentum Baptismatis est necessarium quantum ad omnes, ut realiter accipiatur, quia sine eo nullus regeneratur ad vitam: et ideo oportet quod ipsum habeatur in re vel in voto, quantum ad praeoccupatos; nam si contemptus in aliquo Baptismum aquae excludat, neque Baptismus flaminis nec sanguinis prodest ei ad vitam aeternam. Sacramentum vero Eucharistiae est necessitatis quantum ad adultos tantum, ita quod recipiatur re vel voto secundum Ecclesiae instituta. Sed secundum hoc etiam dubitatur: quia per haec verba domini, non solum manducatio corporis, sed etiam sumptio sanguinis est de necessitate salutis, praesertim cum perfecta refectio cibi non sit sine potu. Cum ergo consuetudo aliquarum Ecclesiarum sit quod solus sacerdos communicet de sanguine, alii vero communicant corpori tantum, videtur huic sententiae contrariari. Respondeo dicendum, quod, secundum antiquae Ecclesiae consuetudinem, omnes sicut communicabant corpori, ita communicabant et sanguini; quod etiam adhuc in quibusdam Ecclesiis servatur, ubi etiam ministri altaris continue et corpori et sanguini communicant. Sed propter periculum effusionis, in aliquibus Ecclesiis servatur ut solus sacerdos communicet sanguini, reliqui vero corpori. Nec tamen est contra sententiam domini, quia qui communicat corpori, communicat etiam sanguini, cum sub utraque specie totus Christus contineatur, etiam quantum ad corpus et sanguinem. Sed sub speciebus panis continetur corpus Christi ex vi conversionis, sanguis vero ex naturali concomitantia: sub speciebus vero vini continetur sanguis Christi ex vi conversionis, corpus vero ex concomitantia naturali. Sic ergo apparet necessitas sumendi hunc cibum spiritualem. Utilitas eius ostenditur cum dicit qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam, et primo quantum ad spiritum seu animam; secundo quantum ad corpus, ibi et ego resuscitabo eum in novissimo die. Est ergo utilitas huius manducationis magna, quia dat vitam aeternam; unde dicit qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam. Nam cibus iste spiritualis est similis quidem corporali in hoc quod sine ipso vita spiritualis esse non potest, sicut nec sine corporali cibo vita corporalis, ut dictum est supra. Sed amplius habet ab eo, quia causat indeficientem vitam in sumente, quam cibus corporalis non efficit: non enim qui eum sumpserit, vivet; potest enim fieri, ut Augustinus dicit, ut senio vel morbo, et aliquo casu plurimi qui eum sumpserunt, moriantur. Qui vero hunc cibum et potum corporis et sanguinis domini sumpserit, habet vitam aeternam: et ideo comparatur ligno vitae; Prov. III, 8: lignum vitae est his qui apprehenderint eam; unde dicitur panis vitae; Eccli. XV, 3: cibavit illum pane vitae et intellectus. Et ideo dicit vitam aeternam: et hoc, quia qui manducat hunc panem, habet in se Christum, qui est verus Deus, et vita aeterna: ut dicitur I Io. ult., 20. Sed ille habet vitam aeternam, qui manducat et bibit, ut dicitur, non solum sacramentaliter, sed etiam spiritualiter. Ille vero sacramentaliter manducat et bibit, qui sumit ipsum sacramentum; spiritualiter vero, qui pertingit ad rem sacramenti; quae est duplex: una contenta et signata, quae est Christus integer, qui continetur sub speciebus panis et vini; alia res est signata et non contenta, et hoc est corpus Christi mysticum, quod est in praedestinatis, vocatis et iustificatis. Sic ergo spiritualiter manducat carnem et bibit sanguinem per comparationem ad Christum contentum et signatum, qui coniungitur ei per fidem et caritatem, ita quod transformatur in ipsum, et efficitur eius membrum: non enim cibus iste convertitur in eum qui sumit, sed manducantem convertit in se, secundum Augustinum, cum dicit: cibus sum grandium: cresce, et manducabis me; nec tu me mutabis in te, sed tu mutaberis in me. Et ideo est cibus hominem divinum facere valens, et divinitate inebrians. Item per comparationem ad corpus mysticum signatum tantum, si fiat particeps unitatis ecclesiasticae. Qui ergo sic manducat, habet vitam aeternam. Et de primo per comparationem ad Christum iam satis patet. Similiter per comparationem ad corpus mysticum de necessitate habebit vitam aeternam, si perseveret. Nam unitas Ecclesiae fit per spiritum sanctum, Eph. IV, 4: unus spiritus et unum corpus, qui est pignus hereditatis aeternae, ut dicitur Eph. c. I, 14. Est ergo magna utilitas huius cibi, quia dat vitam aeternam animae; sed etiam magna est, quia dat vitam aeternam etiam corpori. Et ideo subdit et ego resuscitabo eum in novissimo die. Sicut enim dictum est, ille qui spiritualiter manducat et bibit, fit particeps spiritus sancti, per quem unimur Christo unione fidei et caritatis, et per quem efficimur membra Ecclesiae. Resurrectionem autem facit mereri spiritus sanctus; Rom. IV, 24: qui suscitavit Iesum Christum dominum nostrum a mortuis, resuscitabit et mortalia corpora nostra propter inhabitantem spiritum eius in nobis. Et ideo dicit dominus, quod eum qui manducat et bibit, resuscitabit ad gloriam, non ad condemnationem: quia haec resuscitatio non prodesset. Et quidem satis congrue huiusmodi effectus sacramento Eucharistiae attribuitur, quia, ut dicit Augustinus, et dictum est supra, verbum resuscitat animas, sed verbum caro factum vivificat corpora. In hoc autem sacramento non solum est verbum, secundum suam divinitatem, sed etiam secundum veritatem carnis: et ideo non est solum causa resurrectionis animarum, sed etiam corporum; I Cor. XV, 21: per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Patet ergo utilitas huius manducationis. Veritas autem eius ostenditur cum dicit caro enim mea vere est cibus. Posset enim aliquis credere, quod ea quae de carne dicta sunt et sanguine aenigma et parabola esset; et ideo hoc dominus excludens, dicit caro mea vere est cibus; quasi dicat: non intelligatis quod figuraliter loquar; sed secundum veritatem caro mea continetur in cibo fidelium, et sanguis meus vere continetur in sacramento altaris; Matth. XXVI, 26: hoc est corpus meum (...) et hic est sanguis meus novi testamenti. Vel aliter, secundum Chrysostomum, quia cibus et potus sumitur ad refectionem hominis. In homine autem sunt duae partes; principalis quae est anima, et secundaria quae est corpus. Illud autem quod est homo, est per animam, non per corpus: illud ergo est vere cibus hominis, qui est cibus animae; et hoc est quod dominus dicit caro enim mea vere est cibus: quia non solum est cibus corporis, sed etiam animae. Similiter et sanguis. Ps. XXII, 2: super aquam refectionis educavit me, animam meam convertit. Quasi diceret: haec refectio specialiter ad animam ordinatur. Vel aliter, secundum Augustinum. Illud vere dicitur esse aliquid quod facit effectum eius; effectus autem cibi est ut satiet: quod ergo vere facit satietatem, vere est cibus et potus. Hoc autem facit caro et sanguis Christi, qui ducit ad statum gloriae, ubi non est esuries neque sitis: Apoc. VII, 16: non esurient nec sitient amplius; et ideo dicit caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus. Qui manducat, et cetera. Hic probat dominus cibi spiritualis virtutem supra positam, scilicet quod det vitam aeternam: et utitur tali argumento. Quicumque manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, coniungitur mihi; sed qui coniungitur mihi, habet vitam aeternam: ergo qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam. Secundum hoc ergo tria facit. Primo ponit maiorem; secundo minorem, et probat eam, ibi sicut misit me vivens pater, et ego vivo propter patrem; tertio infert conclusionem, ibi hic est panis qui de caelo descendit. Sciendum est ergo quantum ad primum, quod si hoc quod dicit qui manducat carnem meam etc., referatur ad carnem et sanguinem mystice; nulla dubitatio est in verbo. Nam, sicut dictum est, ille manducat spiritualiter per comparationem ad rem signatam tantum, qui corpori mystico incorporatur per unionem fidei et caritatis: caritas autem facit Deum esse in homine, et e converso; I Io. IV, 16: qui manet in caritate, in Deo manet, et Deus in eo. Et hoc est quod facit spiritus sanctus; unde ibid. 13: in hoc cognoscimus quoniam in Deo manemus, et Deus in nobis, quia de spiritu suo dedit nobis. Si vero referatur ad sumptionem sacramentalem; tunc quicumque manducat carnem et bibit sanguinem, manet in Deo: quia, sicut dicit Augustinus, est quidam modus manducandi illam carnem et bibendi illum sanguinem, quo qui manducat et bibit, in Christo manet, et Christus in eo. Sed hic est ille qui non sacramentaliter tantum, sed revera corpus Christi manducat, et sanguinem bibit. Est et alius modus quo qui manducant, non manent in Christo, nec Christus in eis; hoc est qui in corde ficto ad illud accedunt: nullum enim effectum habet sacramentum in ficto. Fictus enim est, cum non respondet interius quod signatur exterius. In sacramento autem Eucharistiae exterius quidem signatur quod Christus incorporetur in eo qui percipit illud, et ipse in Christo. Qui ergo non habet in corde desiderium huius unionis, nec conatur ad removendum omne impedimentum ad hoc, est fictus. Et ideo Christus in eo non manet, nec ipse in Christo. Hic ponit minorem: scilicet quod qui coniungitur Christo, habet vitam; et inducit hoc in manifestatione cuiusdam similitudinis, quae talis est. Filius propter unitatem quam habet ad patrem recipit vitam a patre: ergo qui unitur Christo, recipit vitam a Christo; et hoc est quod dicit sicut misit me vivens pater, et ego vivo propter patrem. Quae quidem verba possunt dupliciter exponi de Christo, scilicet secundum humanam naturam, et secundum divinam. Si enim exponantur de Christo filio Dei, tunc ly sicut importat similitudinem Christi ad creaturam quantum ad aliquid, sed non quantum ad omnia, sed quantum ad hoc quod est esse ab alio. Nam hoc est commune Christo filio Dei, et creaturae, quod sunt ab alio: sed quantum ad alium est dissimile. Quia filius habet aliquid proprium, quia scilicet sic est a patre quod tamen recipit totam plenitudinem divinae naturae, intantum quod quidquid est naturale patri, sit etiam naturale filio. Creatura vero accipit aliquam perfectionem et naturam particularem; supra V, 26: sicut pater habet vitam in semetipso, sic dedit et filio vitam habere in semetipso. Et hoc ostendit, quia non ait: sicut manduco patrem, et ego vivo propter patrem, cum loquatur de processione sua a patre, sicut dixit qui manducat me, et ipse vivet propter me, cum loquitur de participatione corporis et sanguinis eius, qua nos efficimur meliores: nam manducatio quamdam participationem dicit. Sed Christus dicit se vivere propter patrem, non quidem manducatum, sed generantem, sine aequalitatis detrimento. Si vero exponatur de Christo homine, sic quantum ad aliquid ly sicut importat similitudinem inter Christum hominem et nos: in hoc scilicet quod sicut Christus homo accipit spiritualem vitam per unionem ad Deum, ita et nos accipimus spiritualem vitam in communione sacramenti. Sed tamen est dissimile: quia Christus homo accepit vitam per unionem verbi, cui in persona unitur; sed nos unimur Christo per sacramentum fidei. Et ideo duo dicit misit me et pater. Si ergo referatur ad filium Dei, tunc dicit vivo ego propter patrem: quia ipse pater vivens est. Si vero referatur ad filium hominis; tunc dicit vivo ego propter patrem, quia misit me: idest, fecit me incarnari: missio enim filii Dei est eius incarnatio; Gal. IV, 4: misit Deus filium suum factum ex muliere, factum sub lege. Per hoc ergo, secundum Hilarium, excluditur error Arii; nam si nos propter Christum vivimus, quia aliquid de natura sua habemus, ut ipse dicit: qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet vitam aeternam; ergo et Christus vivit propter patrem, quia habet in se naturam patris: non autem partem, quia simplex est et indivisibilis, ergo habet totam naturam patris. Propter patrem ergo vivit filius, dum nativitas non alienam ei intulit diversamque naturam. Consequenter cum dicit hic est panis, qui de caelo descendit, ponit duas conclusiones: nam de duobus litigabant, scilicet de origine spiritualis cibi, et de eius virtute. Prima ergo conclusio est de origine; secunda est de virtute; et hanc principaliter intendit, ibi qui manducat hunc panem, vivet in aeternum. Sciendum est circa primum, quod Iudaei turbati fuerant, quia dixerat: ego sum panis vivus qui de caelo descendit, et ideo contra eos hoc iterum concludit ex hoc quod dicit vivo propter patrem, cum dicit hic est panis. Nam descendere de caelo, est de caelo originem habere; sed filius habet originem de caelo, quia vivit propter patrem: ergo Christus est qui de caelo descendit. Et ideo dicit hic est panis qui de caelo, idest de vita paterna, descendit, et hoc quantum ad divinitatem; vel descendit etiam quantum ad corpus: inquantum scilicet virtus formativa eius, quae fuit spiritus sanctus, de caelo fuit, ut virtus caelestis. Unde qui manducant hunc panem non moriuntur, quo modo mortui sunt patres nostri, qui manducaverunt manna non de caelo: nec erat panis vivus, ut dictum est supra. Quomodo autem mortui sunt qui manna manducaverunt, ex praemissis manifestum est. Secunda conclusio de virtute panis ponitur cum dicit qui manducat hunc panem, vivet in aeternum: quae sequitur ex hoc qui manducat meam carnem. Qui enim manducat hunc panem manet in me, et ego in illo; sed ego sum vita aeterna: ergo qui manducat hunc panem, ut debet, vivet in aeternum. Locus autem ubi hoc dixit Iesus, fuit in synagoga, in qua Christus docebat in Capharnaum. Volens enim multitudinem attrahere, in templo et synagoga docebat, et ut ex multis saltem proficiant aliqui; Ps. XXXIX, 10: annuntiavi iustitiam tuam in Ecclesia magna.


Lectio 8

[87465] Super Io., cap. 6 l. 8 Postquam compressit litigium Iudaeorum, et murmur, consequenter dominus sedat scandalum discipulorum, et primo agitur de scandalo discipulorum recedentium; secundo examinatur devotio remanentium, ibi dixit ergo Iesus ad duodecim. Circa primum tria facit. Primo ponitur scandalum discipulorum; secundo benignitas Christi ad reprimendum ipsum, ibi sciens autem Iesus etc.; tertio ponitur pertinacia et incredulitas recedentium, ibi ex hoc multi discipulorum eius abierunt retro. Sciendum est ergo circa primum, quod multi erant in populo Iudaeorum qui adhaerebant Christo, credentes ei, et sequebantur eum non tamen relictis omnibus, sicut duodecim, qui omnes dicebantur discipuli. Et de istis dicit, quod multi, scilicet in populo, qui ei credebant, audientes, quae supra dixit, dixerunt: durus est hic sermo. De istis dicitur Lc. VIII, 13: ad tempus credunt, et in tempore tentationis recedunt. Dicitur autem multi, quia, ut dicitur Eccle. I, v. 15, stultorum infinitus est numerus. Et Matth. XX, 16: multi sunt vocati, pauci vero electi. Isti ergo dixerunt durus est hic sermo. Durum dicitur quod non facile dividitur, et resistentiam habet. Est ergo aliquis sermo durus, aut quia resistit intellectui, aut quia resistit voluntati; cum scilicet illum intellectu capere non possumus, aut voluntati non placet; et utroque modo erat istis durus sermo. Durus quidem intellectu, quia superexcedebat imbecillitatem intellectus eorum; cum enim carnales essent, non poterant capere quod dicebat, se carnem suam daturum eis ad manducandum. Voluntati autem, quia multa dixit de potentia suae divinitatis. Et licet isti crederent ei sicut prophetae, non tamen credebant eum Deum: et ideo videbatur eis quod loqueretur maiora seipso. II Cor. X, 10: epistolae graves sunt. Eccli. VI, 21: aspera est nimium indoctis hominibus sapientia. Et ideo sequitur quis potest eum audire? Haec dicunt ad excusationem suam. Nam ex quo dederant se ei, debebant eum audire: sed quia non docebat eos placentia, vellent aliquam occasionem quaerere recedendi; Prov. c. XVIII, 2: non recipit stultus verba prudentiae, nisi ea dixeris quae versantur in corde suo. Consequenter cum dicit sciens autem Iesus apud semetipsum quia murmurarent de hoc discipuli eius, dicit eis: hoc vos scandalizat? Ponitur benignitas Christi ad sedandum scandalum, et primo denuntiat et manifestat scandalum; secundo removet causam scandali, ibi si ergo videritis filium hominis ascendentem ubi erat prius? Tertio innuit ipsam causam, ibi sed sunt quidam ex vobis qui non credunt. Scandalum autem denuntiat, quia dixerant occulte durus est hic sermo ut ab illo non audirentur. Sed ille qui virtute suae divinitatis noverat quid dicebant, hoc manifestat; et hoc est quod dicit sciens autem Iesus apud semetipsum, quod ipsi in semetipsis dicebant, scilicet quia murmurarent de hoc discipuli eius (supra II, 25: non erat ei opus ut quis testimonium perhiberet de homine; ipse enim sciebat quid esset in homine; Ps. VII, 10: scrutans corda et renes Deus); dixit eis: hoc vos scandalizat? Quasi dicat: de hoc non debetis scandalizari. Vel potest legi remissive; quasi dicat: scio quod de hoc scandalizamini; Is. VIII, 4: erit nobis, scilicet in Christo credentibus, quidem in sanctificationem; in lapidem autem offensionis duabus domibus Israel, idest discipulis murmurantibus et turbis. Sed cum doctores debeant vitare scandalum audientium, quare eis dominus talia dogmata proponit, ut scandalizarentur et recederent? Respondeo. Dicendum quod necessitas doctrinae exigebat ut dominus eis talia proponeret. Institerant enim apud eum pro cibo corporali qui venerat ut duceret in appetitum cibi spiritualis; et ideo necesse erat ut eis proponeret doctrinam de cibo spirituali. Nec tamen scandalum eorum causabatur ex vitio doctrinae Christi, sed ex eorum infidelitate. Si enim verba domini non intelligebant propter eorum carnalitatem, poterant dominum interrogare, sicut apostoli alias fecerunt. Hoc autem, secundum Augustinum, dominus dispensative permisit, ut bene docentibus causam patientiae et consolationis contra malignantes eorum dicta praeberet, cum discipuli etiam verbis Christi detrahere praesumerent. Consequenter cum dicit si ergo videritis filium hominis ascendentem ubi erat prius? Tollit occasionem scandali, quae quidem erat et de persona dicentis, et de verbis dictis, ut dicit Chrysostomus, et ideo primo removet occasionem scandali quantum ad personam dicentis; secundo quantum ad verba dicta, ibi spiritus est qui vivificat. Occasio autem istorum fuit, quia audierant dominum loqui de se divina: unde, quia ipsi credebant eum esse filium Ioseph, scandalizabantur ex hoc quod de se dicit. Et ideo hanc occasionem removens, ostendit eis Deus apertius suam divinitatem; unde dicit: vos turbamini de his quae de me dixi si ergo videritis filium hominis ascendentem ubi erat prius; supple, quid dicetis? Quasi dicat: numquam potestis negare quin de caelo descenderim, quin sim dator vel doctor vitae aeternae. Simile fecit in Nathanaele: cum enim diceret: tu es rex Israel, voluit eum ad perfectiorem cognitionem elevare; unde dixit ei: maiora his videbis. Et ideo istis aliquid maius futurum de se manifestat, dicens si ergo videritis filium hominis ascendentem ubi erat prius? Ascendit autem in caelum videntibus discipulis, ut dicitur Act. I, 9. Si ergo ascendit ubi prius fuit, ergo prius fuit in caelo; supra III, 13: nemo ascendit in caelum nisi qui de caelo descendit. Sed attende quod etsi sit eadem persona filii Dei et filii hominis in Christo, quia tamen natura est alia, ideo aliquid convenit ratione humanitatis, scilicet ascendere, quod non convenit ei ratione divinitatis, secundum quam non habet quo ascendat, cum aeternaliter sit in summo rerum vertice, scilicet in patre; sed secundum eam convenit ei ascendere ubi erat prius, scilicet in caelo, ubi non fuit secundum humanam naturam; quod est contra errorem Valentini dicentis, Christum attulisse corpus caeleste. Sic ergo ubi prius fuit secundum divinitatem, ascendit videntibus apostolis et propria virtute secundum humanitatem; infra XVI, 28: exivi a patre, et veni in mundum: iterum relinquo mundum, et vado ad patrem. Sed, secundum Augustinum, aliter haec verba introducuntur: dicit enim, quod isti scandalizati sunt de hoc quod dominus dixit quod daret eis carnem suam ad manducandum, quod intelligentes carnaliter, ac si eam ad litteram deberent comedere, ut carnes animalium, scandalizati sunt. Et hunc intellectum removens, dicit si ergo videritis filium hominis ascendentem, integro corpore, ubi erat prius; supple: numquid dicetis quod sic daturus eram vobis carnem meam ad manducandum ut carnes animalium? Consequenter cum dicit spiritus est qui vivificat, removet occasionem scandali ex parte verborum prolatorum, et, secundum Chrysostomum, primo distinguit duplicem intellectum ipsorum verborum; secundo ostendit quis eorum congruat ipsis verbis, ibi verba quae ego loquor, spiritus et vita sunt. Sciendum est ergo quantum ad primum, quod verba Christi secundum duplicem sensum intelligi possunt, scilicet secundum spiritualem et secundum corporalem. Et ideo dicit spiritus est qui vivificat idest, si ea verba quae dixi, intelligatis secundum spiritum, idest secundum spiritualem sensum, vivificabunt; caro non prodest quidquam idest, si secundum carnalem sensum ea intelligatis, nihil vobis prosunt, immo nocent: quia, ut dicitur Rom. VIII, 13, si secundum carnem vixeritis, moriemini. Tunc autem verba domini de carne sua manducanda, carnaliter intelliguntur, quando accipiuntur secundum quod verba exterius sonant, et ut natura carnis habet; et hoc modo ipsi intelligebant, ut dictum est. Sed dominus dicebat daturum se eis sicut spiritualem cibum, non quin sit in sacramento altaris vera caro Christi, sed quia quodam spirituali et divino modo manducatur. Sic ergo dictorum verborum congruus sensus est non carnalis, sed spiritualis. Unde subdit verba quae ego locutus sum vobis, scilicet de carne mea manducanda, spiritus et vita sunt; idest, spiritualem sensum habent, et sic intellecta vitam dant. Nec mirum si habent spiritualem sensum, quia sunt a spiritu sancto; I Cor. XIV, 2: spiritus est qui loquitur mysteria. Et ideo mysteria Christi vivificant; Ps. CXVIII, 93: in aeternum non obliviscar iustificationes tuas, quia in ipsis vivificasti me. Secundum Augustinum vero aliter exponitur: nam hoc quod dixit caro non prodest quidquam, intelligitur de carne Christi. Manifestum est enim quod caro Christi, ut coniuncta verbo et spiritui, multum prodest per omnem modum: alioquin frustra verbum caro factum esset, frustra ipsum pater manifestasset in carne, ut dicitur I Tim. c. IV. Et ideo dicendum est quod caro Christi in se considerata non prodest quidquam, et non habet effectum proficuum, nisi sicut alia caro. Si enim per intellectum separetur a divinitate et spiritu sancto, non habet aliam virtutem quam alia caro; sed si adveniat spiritus et divinitas, multis prodest, quia facit sumentes manere in Christo: est enim spiritus caritatis per quem homo in Deo manet; I Io. IV, 13: in hoc cognoscimus quia in Deo manemus et ipse in nobis, quoniam de spiritu suo dedit nobis. Et ideo dicit dominus: hunc effectum, scilicet vitae aeternae quem ego promitto vobis, non debetis attribuere carni in se consideratae, quia caro sic non prodest quidquam; sed si spiritui attribuatis, et divinitati coniunctae carni, sic praestat vitam aeternam; Gal. V, 25: si spiritu vivimus, spiritu et ambulemus. Et ideo subdit verba quae locutus sum vobis, spiritus et vita sunt; idest, referenda sunt ad spiritum carni coniunctum; et sic intellecta, vita sunt, scilicet animae. Nam sicut corpus vivit vita corporali per spiritum corporalem, ita et anima vivit vita spirituali per spiritum sanctum; Ps. CIII, 30: emitte spiritum tuum, et creabuntur. Consequenter cum dicit sed sunt quidam ex vobis qui non credunt, demonstrat causam scandali, quae erat infidelitas eorum, quasi dicat: causa scandali vestri non est duritia sermonis quem ego locutus sum vobis, sed infidelitas vestra. Et ideo primo ostendit eorum infidelitatem; secundo excludit falsam opinionem; tertio manifestat causam infidelitatis eorum. Infidelitatem quidem eorum ostendit dominus cum dicit sunt quidam ex vobis qui non credunt. Non autem dixit qui non intelligunt sed, quod plus est, causam quare non intelligunt insinuat: ex hoc enim non intelligebant, quia non credebant; Is. VII, 9, secundum aliam litteram: nisi credideritis, non intelligetis. Et dixit quidam, ut excipiat discipulos; II ad Thess. III, 2: non omnium est fides; ad Rom. X, 16: non omnes obediunt Evangelio; Ps. CV, 25: non crediderunt verbis eius. Falsam suspicionem excludit Evangelista, cum subdit sciebat enim, quasi dicat: non ideo dixit Iesus sunt quidam ex vobis qui non credunt, quasi de novo hoc ei innotuisset; sed quia sciebat ab initio, mundi scilicet, qui essent credentes et quis esset traditurus eum; Hebr. IV, 13: omnia nuda et aperta sunt oculis eius; et Eccli. XXIII, 29: domino Deo nostro nota sunt omnia antequam fiant. Causam autem infidelitatis eorum assignat dominus consequenter, quae est ex remotione gratiae attrahentis; unde dicebat propterea ego dixi vobis; quasi dicat: ideo necessarium fuit ut vobis praedicta dicerem, quia nemo potest venire ad me, scilicet per fidem, nisi fuerit ei datum a patre meo. Ex quo sequitur, secundum Augustinum, quod etiam ipsum credere datur nobis a Deo. Cur autem non omnibus detur, ostensum est supra, eodem ubi quasi eadem verba dominus dixit. Repetit tamen ea hic propter duo: ut ostendat quod hoc quod recepit eos ad fidem, magis erat eis ad beneficium et utilitatem quam Christo; Phil. I, 29: vobis datum est ut in ipsum credatis; quasi dicat: bonum vestrum est quod credatis; et ideo dicit Augustinus: magnum quidem est credere: gaude quia credidisti. Secundo, ut ostendat se non esse filium Ioseph, ut ipsi putabant, sed Dei: nam Deus pater est qui attrahit homines ad filium, sicut ex praemissis apparet. Consequenter cum dicit ex hoc multi, discipulorum eius abierunt retro, ponitur ipsorum discipulorum pertinacia. Nam licet dominus reprehenderit eos, et causam scandali, quantum est ex parte sua, removerit, nihilominus tamen perseverant in infidelitate: et ideo dicit, quod multi discipuli eius abierunt retro. Non dixit recesserunt sed, abierunt retro, a fide, quam secundum virtutem habebant, et praecisi a corpore Christi, vitam perdiderunt, quia forte nec in corpore fuerunt, ut dicit Augustinus. Sunt enim aliqui qui simpliciter vadunt retro: illi scilicet qui sequuntur Diabolum, cui dictum est, Matth. IV, 10: vade retro, Satana. Et de quibusdam feminis dicitur I Tim. V, 15: quaedam conversae sunt retro post Satanam. Non sic vadit retro Petrus, sed post Christum; Matth. XVI, 23: vade retro me, Satana. Isti autem abierunt post Satanam. Unde sequitur et iam non cum illo ambulabant: scilicet quamvis a nobis requiratur ut cum Iesu ambulemus; Mich. VI, 8: iudicabo tibi, homo, quid sit bonum, et sequitur: sollicite ambulare cum Deo tuo. Consequenter cum subditur dixit ergo Iesus ad duodecim: numquid et vos vultis abire? Examinat dominus discipulos remanentes, et primo ponitur examinatio discipulorum ex interrogatione Christi; secundo subditur devotio remanentium ex responsione Petri, ibi respondit ergo Simon Petrus; tertio corrigitur Petri responsio, ibi respondit ei Iesus. Examinat autem dominus duodecim qui remanserant an velint persistere; et ideo dixit ad duodecim, scilicet apostolos: numquid et vos vultis abire? Et hoc propter duo. Primo ne hoc quod isti, aliis recedentibus, remanserant, propriae iustitiae ascribentes, superbirent, existimantes se gratiam fecisse Christo, eum non relinquendo: et ideo, ostendens se non indigere eorum sequela, magis eos detinet et confirmat. Iob XXXV, 7: porro, si iuste egeris, quid donabis ei, aut quid de manu tua accipiet? Secundo, quia contingit quod aliquando aliquis habet voluntatem recedendi ab aliquo, et tamen verecundia retinetur; et ideo nolens eos verecundia coarctari apud eum remanere (quia idem est invite servire quod penitus non servire), aufert etiam verecundiam et necessitatem remanendi, ponens in eorum arbitrio, an vellent remanere, an abire, quia hilarem datorem diligit Deus, ut dicitur II Cor. IX, 7. Sequitur devotio remanentium ex responsione Petri: nam ipse fratrum amator, et amici conservator, et specialem affectum gerens ad Christum, respondet pro toto collegio, dicens domine, ad quem ibimus? Verba vitae aeternae habes, et nos credimus. Ubi tria facit. Primo extollit Christi excellentiam; secundo commendat eius doctrinam; et tertio profitetur fidem. Excellentiam quidem extollit cum dicit domine, ad quem ibimus? Quasi dicat: repellis nos a te; da nobis alium meliorem te, ad quem eamus. Sed certe nullus similis tui in fortibus, domine: Ex. XV, 11, et in Ps. LXXXVIII, 7: quis similis Deo? Et ideo non dimittemus te; Ps. CXXXVIII, 7: quo ibo a spiritu tuo? Et, secundum Chrysostomum, verbum Petri multum amicitiae est ostensivum: iam enim Christus eis erat honorabilior quam patres et matres. Doctrinam vero commendat cum dicit verba vitae aeternae habes. Moyses autem habuit verba Dei, similiter et prophetae, sed raro verba vitae aeternae; tu vero promittis vitam aeternam, quid ergo aliud maius quaerimus? Supra: qui credit in me, habet vitam aeternam; et Sup. III, 39: qui credit in filium Dei, habet vitam aeternam. Fidem autem confitetur cum subdit et nos credimus e cognovimus quia tu es Christus filius Dei. In fide enim nostra duo principaliter credenda sunt, scilicet mysterium Trinitatis et incarnationis: quae duo hic Petrus confitetur. Mysterium quidem Trinitatis, cum dicit tu es filius Dei. In hoc enim quod dicit eum filium Dei, facit mentionem de persona patris et filii, simul etiam et spiritus sancti, qui est amor patris et filii, et nexus utriusque. Mysterium vero incarnationis, cum dicit tu es Christus, Christus enim Graece, Latine unctus dicitur, oleo scilicet invisibili spiritus sancti; sed non secundum divinam naturam, quia qui ungitur spiritu sancto ipsa unctione melior efficitur, sed, secundum quod Deus, Christus non efficitur melior: ergo est unctus secundum quod homo. Dicit autem credimus et cognovimus, quia prius est credere quam cognoscere: et ideo si prius cognoscere quam credere vellemus, non cognosceremus, nec credere valeremus, ut dicit Augustinus. Is. VII, 9, secundum aliam litteram: nisi credideritis, non intelligetis. Responsionem autem Petri dominus corrigit cum dicit nonne ego vos duodecim elegi, et ex vobis unus Diabolus est? Et primo ponitur responsio domini; secundo expositio Evangelistae, ibi dicebat autem de Iuda. Quia Petrus largus fuit in responsione sua omnes includendo, sic dicens et nos credimus, et cognovimus quia tu es Christus filius Dei, per quod videbatur quod omnes perventuri essent ad vitam aeternam, ideo dominus de collegio credentium excepit Iudam. Sed haec quidem in Petro commendabilis erat confidentia, quod nullum de socio malum suspicabatur: sed in domino admiranda est sapientia, qui occulta videbat. Et ideo dicit nonne ego vos duodecim elegi, et unus ex vobis Diabolus est? Non per naturam, sed per imitationem diabolicae malitiae. Sap. II, 24: invidia Diaboli mors introivit in orbem terrarum: imitantur autem illum qui sunt ex parte illius; infra XIII, 27: post buccellam introivit in eum Satanas, quia scilicet factus est conformis malitiae eius. Sed si Christus elegit Iudam, et ipse factus est malus, videtur quod erraverit in electione. Ad quod respondetur primo, secundum Chrysostomum, quia hoc non dicitur de electione praedestinationis, sed ad aliquod officium, et ad statum praesentis iustitiae, ad quem aliquando aliquis eligitur non secundum futurum, sed secundum quod nunc est in re: quia per hanc electionem non aufert arbitrii libertatem, nec aufert possibilitatem peccandi; unde, dicitur I Cor. X, 12: qui existimat stare, videat ne cadat. Sic ergo dominus elegit Iudam non tamquam malum tunc, nec tamen per electionem ablata est ei possibilitas peccandi. Secundo respondetur, secundum Augustinum, quod dominus elegit Iudam malum: et quia boni est ut malo utatur in bonum, licet sciret eum malum, malo eius bene est usus Deus, dum tradi se pertulit ut nos redimeret. Vel dicendum quod electio duodecim apostolorum non refertur hic ad personas, sed ad numerum; quasi dicat: ego elegi in vobis duodenarium numerum. Hic enim numerus congrue consecratur eis qui fidem sanctae Trinitatis per quatuor mundi cardines praedicaturi erant; qui quidem numerus non periit, quia in locum pereuntis proditoris surrogatus est Mathias. Vel, secundum Ambrosium, ideo elegit Iudam malum, ut consolaretur infirmitatem nostram, si aliquando contigerit nos ab amicis prodi, cum legimus a discipulo proditum dominum et magistrum. Sed quaeritur hic, quare cum dicit dominus unus ex vobis Diabolus est, nihil dicunt discipuli; et postea cum dicit, infra XIII, 21, unus ex vobis me tradet, dixerunt, numquid ego sum, domine? Respondeo dicendum, quod huius ratio est, quia hic dominus generaliter locutus est, dicens, unum ex eis esse Diabolum, quod potest referri ad quamcumque malitiam, et ideo non sunt commoti: ibi vero tantum facimus audientes, proditionem scilicet magistri, se continere non valent. Vel dicendum ad hoc, quod cum dominus haec verba dixit, quilibet eorum de sua virtute confidebat, et ideo non timebant de se. Sed quando Petrus audivit: vade post me, Satana, territi sunt, et infirmiora de se senserunt: et ideo vacillantes dicebant: numquid ego sum, domine? Hanc autem responsionem, quam dominus occulte fecerat, Evangelista exponit, dicens dicebat autem de Iuda, ut rei probavit eventus, ut patet infra, XIII.


age retro   age ultra




© 2019 Fundación Tomás de Aquino quoad hanc editionem
Iura omnia asservantur
OCLC nr. 49644264