Textum Taurini 1952 editum
et automato translatum a Roberto Busa SJ in taenias magneticas
denuo recognovit Enrique Alarcón atque instruxit

---

 

---

[87438] Super Io., cap. 3 l. 1 Supra ostendit Evangelista virtutem Christi quantum ad mutationem naturae; hic vero ostendit eam quantum ad reformationem gratiae, de qua principaliter intendit. Reformatio autem gratiae fit per spiritualem generationem, et per beneficiorum regeneratis collationem. Primo ergo tractat de spirituali generatione; secundo de beneficiorum spiritualium regeneratis divinitus collatione; et hoc in V cap. ibi post haec erat dies festus Iudaeorum et cetera. Circa primum duo facit. Primo agit de spirituali regeneratione quantum ad Iudaeos; secundo de propagatione fructuum huius regenerationis etiam quantum ad externas nationes. Et hoc in IV cap. ibi ut ergo cognovit Iesus, quia audierunt Pharisaei et cetera. Circa primum duo facit. Primo manifestat spiritualem regenerationem verbis; secundo implet eam factis, ibi post haec venit Iesus, et discipuli eius in terram Iudaeam et cetera. Circa primum tria facit. Primo ostendit spiritualis regenerationis necessitatem; secundo eius qualitatem, ibi dicit ad eum Nicodemus: quomodo potest homo nasci, cum sit senex? Tertio eius modum et rationem, ibi respondit ad eum Nicodemus, et dixit ei: quomodo possunt haec fieri? Circa primum duo facit. Primo ostendit demonstrandae necessitatis occasionem; secundo necessitatem huius regenerationis, ibi respondit Iesus, et dixit ei: amen, amen dico tibi et cetera. Occasio autem huius necessitatis inducitur ex Nicodemo; et ideo dicit erat autem homo ex Pharisaeis, Nicodemus nomine et cetera. Quem describit ex persona, ex tempore, et ex confessione ipsius. Ex persona quidem describitur quantum ad tria. Scilicet quantum ad religionem, quia Pharisaeus; unde dicit erat homo ex Pharisaeis. Duplex namque secta erat apud Iudaeos, scilicet Pharisaeorum et Sadducaeorum. Sed Pharisaei magis conveniebant nobiscum in opinionibus, quia credebant resurrectionem et dicebant esse creaturas aliquas spirituales. Sadducaei vero magis discordabant, quia nec resurrectionem futuram, nec spiritum esse credebant. Et dicebantur isti Pharisaei, quasi ab aliis divisi. Et quia opinio eorum probabilior erat, et magis propinqua veritati, ideo Nicodemus facilius conversus est ad Christum. Act. XXVI, 5: secundum certissimam sectam religionis nostrae et cetera. Item quantum ad nomen, cum dicit Nicodemus nomine: quod interpretatur victor, seu victoria populi, per quem significantur illi qui ex Iudaeis ad Christum conversi, fide vicerunt mundum. I Io. ult., 4: haec est victoria, quae vincit mundum, fides nostra. Item tertio, quantum ad dignitatem; unde dicit princeps Iudaeorum. A principio namque licet dominus non elegerit sapientes, potentes, aut nobiles, ne virtus fidei sapientiae et potentiae humanae attribueretur ut dicitur I Cor. I, 26: non multi sapientes, secundum carnem, non multi potentes, non multi nobiles, sed quae stulta sunt mundi eligit Deus, voluit tamen aliquos sapientes et potentes a principio ad se convertere, ne si doctrina sua solum ab ignobilibus et insipientibus reciperetur, haberetur contemptui, et ne credentium multitudo potius attribueretur rusticitati, et insipientiae conversorum, quam virtuti fidei. Nihilominus tamen voluit istos nobiles et potentes non multos esse ad eum conversos, ne ut dictum est humanae potentiae, aut sapientiae ascriberetur. Et ideo dicitur Io. XII, 42, quod aliqui ex principibus crediderunt in eum: inter quos fuit iste Nicodemus; Ps. XLVI, 10: principes populorum congregati sunt. Ex tempore vero describit eum, cum dicit hic venit ad Iesum nocte et cetera. Circa quod sciendum est, quod qualitas temporis consuevit in Scriptura describi circa aliquos, ad insinuandam cognitionem mentis, seu conditionem actionis eorum. Describitur autem hic tempus istud obscurum, unde dicit venit nocte. Nox enim obscura est, et competebat qualitati affectus Nicodemi, qui non cum securitate et libera propalatione, sed cum timore ad Iesum veniebat; nam erat de illis principibus, de quibus dicitur Io. XII, 42 quod crediderunt in eum; sed propter Pharisaeos non confitebantur, ut de synagoga non eiicerentur. Non enim perfecte diligebant; unde subditur: dilexerunt enim magis gloriam hominum quam gloriam Dei. Competit etiam nox eius ignorantiae, et imperfectae cognitioni, quam iste habebat de Christo; Rom. XIII, 12: nox praecessit etc.; Ps. LXXXI, 5: nescierunt, neque intellexerunt, in tenebris ambulant. Ex confessione vero describitur, cum subdit et dixit ei: Rabbi, scimus quia a Deo venisti magister. Ubi confitetur Christi officium in docendo, cum dicit Rabbi, etc. et eius potestatem in agendo, ibi nemo enim potest haec signa facere quae tu facis, nisi fuerit Deus cum eo. Et quidem in utroque verum dicit, licet parum confessus est. Verum enim est quod vocat eum Rabbi, idest magister, quia, ut dicitur infra XIII, 13: vos vocatis me magister, et domine, et bene dicitis, sum etenim. Legerat enim Nicodemus quod scriptum est Ioel II, 23: filii Sion, exultate, et laetamini in domino Deo vestro, quia dedit vobis doctorem iustitiae. Sed parum dicit, quia dicit eum a Deo venisse magistrum sed tacet eum Deum esse. Nam venire a Deo magister, commune est omnibus bonis praelatis, Ier. III, 15, et dabo vobis pastores iuxta cor meum; et pascent vos scientia, et doctrina; unde hoc non est singulare Christo: quamquam aliter doceant homines, aliter Christus. Alii enim magistri docent tantum exterius, sed Christus etiam interius, quia, ut dicitur supra I, 9, erat lux vera, quae illuminat omnem hominem: et ideo ipse solus dat sapientiam; Lc. XXI, 15: ego dabo vobis os et sapientiam. Et hoc nullus purus homo dicere potest. Potestatem vero confitetur ex signis visis, quasi dicat: credo quod a Deo venisti magister, quia nemo potest haec signa facere. Et verum dicit, quia signa quae Christus fecit, non possunt fieri nisi divinitus, et quia Deus cum eo erat; infra VIII, v. 29: qui me misit, mecum est. Sed parum dicit, quia credebat quod Christus non propria potestate signa faceret, quasi indigens extranea virtute, ac si Deus non esset cum eo per unitatem essentiae, sed per infusionem gratiae solum. Quod quidem falsum est, quia non extranea virtute, sed propria, signa faciebat: nam eadem est potestas Dei et Christi. Simile est quod dicit mulier Eliae, III Reg. XVII, 24: in hoc facto cognovi quoniam vir Dei es tu. Consequenter cum dicit respondit Iesus, et dixit ei etc. ponit necessitatem spiritualis regenerationis provenientem ex ignorantia Nicodemi. Et ideo dicit amen, amen. Ubi notandum est, quod haec dictio amen est Hebraea, qua frequenter Christus usus est: unde ob eius reverentiam nullus translator, tam Graecorum quam Latinorum, transferre voluit. Et quandoque quidem significat idem quod verum, aut idem quod vere; quandoque vero idem quod fiat. Unde in Ps. LXXI, LXXXVIII et CVI, ubi nos habemus, fiat, in Hebraeo est amen, amen. Sed hanc dictionem solus Ioannes Evangelista ingeminat inter Evangelistas. Cuius ratio est, quia alii Evangelistae ea principaliter tradunt quae ad humanitatem Christi pertinent: ad quae, cum facilius credibilia sint, minor assertio necessaria erat; Ioannes vero ea quae ad divinitatem Christi pertinent, principaliter tractat, quae, cum occulta sint, et a cognitione hominum remota, maiori assertione indigebant. Deinde attendendum est, quod haec responsio Christi videtur omnino inconsona propositis a Nicodemo, nisi diligenter consideretur. Quomodo namque convenire videtur quod dixit Nicodemus Rabbi, scimus quia a Deo venisti, cum hoc quod respondit dominus nisi quis renatus fuerit denuo, non potest videre regnum Dei? Sed notandum, sicut iam dictum est, quod Nicodemus imperfectam opinionem habens de Christo, confitebatur eum magistrum et haec signa facere tamquam hominem purum. Vult ergo ei dominus ostendere, quomodo ad altiorem cognitionem de ipso posset pervenire. Et quidem poterat de hoc dominus disputare; sed quia hoc fuisset versum in contentionem, cuius contrarium de eo scriptum est Is. XLII, 2: non contendet, ideo cum mansuetudine voluit eum ad veram cognitionem perducere, quasi diceret: non mirum si me purum hominem credis, quia illa secreta divinitatis non potest aliquis scire, nisi adeptus fuerit spiritualem regenerationem. Et hoc est quod dicit nisi quis natus fuerit denuo, non potest videre regnum Dei. Ubi sciendum, quod cum visio sit actus vitae, secundum diversas vitas, diversae sunt visiones. Nam est quaedam vita carnalis, qua communiter omnia alia vivunt, et haec habet carnalem visionem, seu cognitionem. Est et vita spiritualis, qua homo conformatur Deo et spiritibus sanctis, et haec habet spiritualem visionem. Secundum carnalem quidem spiritualia videri non possunt; I Cor. c. II, 14: animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus Dei, sed percipiuntur visione spirituali; unde ibidem subditur quae Dei sunt, nemo novit nisi spiritus Dei. Spiritus autem est qui regenerat; unde apostolus Rom. VIII, v. 15: non accepistis spiritum servitutis iterum in timore; sed accepistis spiritum adoptionis. Et hunc quidem spiritum per regenerationem spiritualem accipimus. Ad Tit. III, 5: salvos nos fecit per lavacrum regenerationis spiritus sancti. Si ergo visio spiritualis non est nisi per spiritum sanctum, et spiritus sanctus infunditur nobis per lavacrum regenerationis spiritualis: ergo non possumus videre regnum Dei, nisi per lavacrum regenerationis, et ideo dicit nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei. Quasi dicat: non est mirum si non vides regnum Dei, quia nullus illud videre potest nisi accipiat spiritum sanctum, per quem renascitur in filium Dei. Ad regnum autem non solum pertinet regale solium, sed etiam quae sunt ad regni gubernationem, scilicet regia dignitas, beneficia gratiarum et via iustitiae, qua solidatur regnum, et ideo dicit non potest videre regnum Dei, idest gloriam et dignitatem Dei, idest mysteria salutis aeternae, quae per fidei iustitiam inspiciuntur; Rom. XIV, 17: regnum Dei non est esca et potus. In veteri autem lege fuit quaedam regeneratio spiritualis, sed imperfecta et figuralis; I Cor. X, 2: omnes in Moyse baptizati sunt, in nube et in mari; idest, in figura Baptismum acceperunt. Et ideo mysteria regni Dei videbant quidem, sed figuraliter tantum; Hebr. c. XI, 13: a longe aspicientes. In nova vero lege est manifesta regeneratio spiritualis, sed tamen est imperfecta, quia renovamur interius tantum per gratiam, sed non exterius per incorruptionem; II Cor. IV, 16: licet is qui foris est noster homo corrumpatur, tamen is qui intus est renovatur de die in diem. Et ideo videmus regnum Dei et mysteria salutis aeternae, sed imperfecte, quia, ut dicitur I Cor. XIII, 12, videmus nunc per speculum in aenigmate et cetera. In patria vero est perfecta regeneratio, quia renovabimur interius et exterius. Et ideo regnum Dei perfectissime videbimus; unde I Cor. XIII, 12: tunc autem videbimus facie ad faciem; et I Io. III, 2: cum apparuerit, similes ei erimus, quia videbimus eum sicuti est. Patet ergo quod sicut visionem corporalem non habet quis nisi natus, ita nec spiritualem habere potest nisi renatus. Et secundum triplicem regenerationem est triplex modus visionis. Nota autem, quod in Graeco non habetur denuo, sed anothe, idest desuper, quod Hieronymus transtulit denuo, ut scilicet importet additionem. Et sic Hieronymus intellexit dicens nisi renatus fuerit denuo; quasi dicat: nisi renatus iterato per supernaturalem generationem. Chrysostomus autem dicit, nasci desuper, esse proprium filii Dei, quia ipse solus natus est desuper; infra (hoc cap.) qui desursum venit, super omnes est. Et dicitur Christus nasci desuper quantum ad tempus (ut ita liceat loqui) quia ab aeterno genitus; Ps. CIX, v. 3: ante Luciferum genui te. Et quantum ad generationis principium, quia a patre caelesti; infra VI, 38: descendi, non ut faciam voluntatem meam, sed eius qui misit me. Quia ergo nostra regeneratio est ad similitudinem filii Dei, secundum illud Rom. VIII, v. 29: quos praescivit conformes fieri imaginis filii sui, ideo, quia illa generatio superna est, et nostra generatio desuper est, quantum ad tempus, per aeternam praedestinationem, Eph. I, 4: elegit nos in ipso ante mundi constitutionem, et quantum ad donum Dei, infra VI, 44: nemo potest venire ad me, nisi pater qui misit me, traxerit eum. Eph. II, 5: gratia Dei salvati estis et cetera. Consequenter cum dicit dicit ad eum Nicodemus etc., ponit modum, et rationem huius spiritualis regenerationis: et circa hoc primo ponitur dubitatio Nicodemi; secundo responsio Christi respondit Iesus: amen, amen dico tibi et cetera. Circa primum sciendum est, quod, sicut dicitur I Cor. II, 14, animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus Dei, et ideo, quia Nicodemus carnalis adhuc et animalis erat, non potuit quae dicebantur, nisi carnaliter intelligere. Et ideo ea quae dominus dixerat de regeneratione spirituali, ipse de regeneratione carnali intelligebat. Et hoc est quod dicit quomodo potest homo nasci, cum sit senex? Ubi, secundum Chrysostomum, sciendum est, quod Nicodemus voluit obiicere contra verba salvatoris. Sed tamen obiectio eius derisibilis est, quia Christus loquitur de regeneratione spirituali, hic autem obiicit de carnali. Similiter omnes rationes inductae ad impugnandum ea quae sunt fidei, derisibiles sunt, quia non sunt secundum intentionem sacrae Scripturae. Obiicit autem Nicodemus contra verba domini dupliciter, secundum quod dupliciter videbatur dictum domini impossibile, scilicet quod homo denuo renascatur. Uno modo scilicet propter irreversibilitatem humanae vitae: nam a senectute non potest homo redire ad pueritiam. Unde dicitur Iob XVI, v. 23: semitam, scilicet vitam praesentem, per quam non revertar, ambulo. Et secundum hoc dicit quomodo potest homo nasci, cum sit senex? Quasi dicat: numquid iterum efficietur puer ut renascatur? Iob VII, 10: non revertetur ultra in domum suam, neque cognoscet eum amplius locus eius. Secundo ex modo carnalis generationis: nam homo in principio cum generatur est in parva quantitate, ita ut possit eum uterus maternus capere; postmodum vero, cum iam natus est, ad continua crementa paulatim perducitur, ita ut non possit in materno utero contineri. Et ideo dicit numquid potest in ventrem matris suae iterato introire, et renasci? Quasi dicat, non, quia non capit eum venter. Sed haec locum non habent in generatione spirituali, quia homo, quantumcumque per peccatum spiritualiter inveteratus, secundum illud Ps. XXXI, 3: quoniam tacui, inveteraverunt omnia ossa mea, potest per auxilium gratiae divinae ad novitatem venire, secundum illud Ps. CII, 5: renovabitur ut aquilae iuventus tua. Potest, et quantumcumque magnus, in uterum spiritualem, scilicet Ecclesiae, per sacramentum Baptismi introire. Quis autem sit uterus spiritualis, manifestum est; alias numquam diceretur: ex utero ante Luciferum genui te. Nihilominus tamen aliqualem similitudinem habet quod dicitur; nam, sicut homo semel carnaliter natus, non potest iterum nasci, ita et semel per Baptismum spiritualiter natus, non potest iterum nasci, quia non debet iterum baptizari; Eph. IV, 5: unus dominus, una fides, unum Baptisma. Consequenter cum dicit respondit Iesus etc., ponitur responsio Christi. Et circa hoc tria facit. Primo solvit rationes Nicodemi, ostendendo qualitatem regenerationis; secundo manifestat solutionem per rationem, ibi quod natum est ex carne, caro est etc.; tertio per exemplum, ibi non mireris et cetera. Solvit ergo obiectiones, ostendens quod regeneratio de qua loquitur, est spiritualis, et non carnalis. Et hoc est quod dicit amen, amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei, quasi dicat: tu intelligis de generatione carnali, sed ego loquor de spirituali. Sed attende quod supra dixerat non potest videre regnum Dei, hic vero dicit non potest introire in regnum Dei, quod idem est. Nam quae regni Dei sunt, nullus videt, nisi regnum Dei intret; et tantum videt quantum intrat. Apoc. II, 17: in calculo nomen novum scriptum, quod nemo scit nisi qui accipit. Quod autem spiritualis regeneratio ex spiritu fiat, rationem habet. Nam oportet generatum generari ad similitudinem generantis; nos autem regeneramur in filios Dei, ad similitudinem veri filii: oportet ergo quod regeneratio spiritualis fiat per id per quod assimilamur vero filio; quod quidem est per hoc quod spiritum eius habemus. Rom. VIII, 9: si quis spiritum Christi non habet, hic non est eius; I Io. IV, 13: in hoc cognoscimus, quoniam in eo manemus, et ipse in nobis, quia de spiritu suo dedit nobis et cetera. Oportet ergo quod spiritualis regeneratio per spiritum sanctum fiat. Rom. VIII, 15: non accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed spiritum adoptionis filiorum; infra VI, 63: spiritus est qui vivificat et cetera. Et etiam huic regenerationi necessaria aqua propter tria. Primo quidem propter humanae naturae conditionem. Homo enim ex anima et corpore constat, et si in eius regeneratione esset spiritus tantum, solum quod spirituale est hominis, ostenderetur regenerari. Ut ergo regeneretur etiam caro, oportet quod sicut est ibi spiritus, per quem regeneratur anima, ita sit ibi aliquid corporale, per quod regeneretur corpus; et hoc est aqua. Secundo propter humanam cognitionem: nam, sicut Dionysius dicit, divina sapientia ita omnia ordinat ut unicuique provideat secundum modum suae conditionis. Homo autem est naturaliter cognoscitivus; oportet ergo eo modo dona spiritualia hominibus conferri, ut ea cognoscant; I Cor. II, 12: ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis. Naturalis autem modus huius cognitionis est ut spiritualia per sensibilia cognoscat, cum omnis nostra cognitio a sensu incipiat. Oportuit ergo ad hoc quod intelligamus id quod spirituale est in hac regeneratione, quod esset in ea aliquid sensibile et materiale, scilicet aqua: per quod intelligamus quod sicut aqua lavat et purgat corporaliter exterius, ita et per Baptismum homo lavatur et purgatur interius spiritualiter. Tertio propter causae congruitatem: nam causa nostrae regenerationis est verbum incarnatum. Supra I, 12: dedit eis potestatem filios Dei fieri. Congruit ergo quod in sacramentis, quae efficaciam habent ex virtute verbi incarnati, sit aliquid correspondens verbo, et aliquid correspondens carni, seu corpori. Et hoc est spiritualiter aqua in sacramento Baptismi, ut scilicet per eam configuremur morti Christi, dum submergimur in ea, quando baptizamur, sicut Christus tribus diebus fuit in ventre terrae; Rom. VI, 4: consepulti enim sumus cum illo per Baptismum. Hoc etiam mysterium in prima rerum productione signatum est, Gen. I, quando spiritus domini ferebatur super aquas. Sed per tactum mundissimae carnis Christi maior virtus collata est aquis: quia in principio producebant aquae reptile animae viventis; sed ex quo Christus baptizatus est in Iordane, animas spirituales aqua reddit. Per hoc autem quod hic dicit nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, manifeste apparet spiritum sanctum esse Deum. Supra enim I, 13, dicit: non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt. Ex quo sic formatur ratio. Ille ex quo spiritualiter renascuntur homines, est Deus; sed homines renascuntur spiritualiter per spiritum sanctum, ut hic dicitur: ergo spiritus sanctus est Deus. Sed hic est duplex quaestio. Prima est. Si nullus intrat regnum Dei, nisi renascatur aqua, antiqui autem patres non sunt renati aqua, quia non baptizabantur: ergo non intraverunt regnum Dei. Alia est, quia cum sit triplex Baptismus, scilicet fluminis, flaminis et sanguinis, et multi fuerint baptizati ultimis duobus, quos dicimus intrasse regnum Dei statim (cum tamen non fuerint renati aqua) non videtur esse verum quod hic dicitur nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto. Responsio. Dicendum est quantum ad primum, quia regeneratio ex aqua et spiritu sancto fit dupliciter, scilicet in veritate et figura. Antiqui autem patres, licet non fuerint regenerati regeneratione vera, fuerunt tamen regenerati regeneratione figurali, quia semper habuerunt aliquod signum sensibile, in quo vera regeneratio praefigurabatur; et secundum hoc renati intraverunt regnum Dei, soluto pretio. Quantum ad secundum dicendum, quod illi qui renascuntur Baptismo sanguinis et flaminis, licet non habeant regenerationem in actu, habent tamen in voto: alias enim neque Baptismus sanguinis aliquid valeret; nec esse posset Baptismus spiritus. Sic ergo ad hoc quod homo intret regnum Dei, oportet quod adsit Baptismus aquae in re, sicut est in omnibus baptizatis; vel in voto, sicut est in martyribus et catechumenis, qui morte praeveniuntur antequam votum impleant; vel in figura, sicut in antiquis patribus. Ex hoc quod dicitur nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, Pelagiani errantes dixerunt, quod pueri baptizantur, non quidem ut mundentur a peccatis quae nondum habent, sed ut possint intrare regnum Dei. Sed hoc est falsum: quia, secundum quod Augustinus dicit in Lib. de Baptismo parvulorum, inconveniens est quod imago Dei, scilicet homo, subtrahatur a regno Dei, nisi propter aliquod impedimentum; quod esse non potest, nisi peccatum. Oportet ergo quod in pueris qui subtrahuntur a regno, sit aliquod peccatum scilicet originale. Consequenter cum dicit quod natum est ex carne, caro est etc. probat per rationem, quod oportet nasci ex aqua et spiritu sancto: et est ratio sua talis. Nullus potest pervenire ad regnum, nisi spiritualis efficiatur; sed aliquis non efficitur spiritualis nisi per spiritum sanctum: ergo nullus potest intrare regnum Dei nisi renatus ex spiritu sancto. Dicit ergo quod natum est ex carne, caro est; idest, nativitas secundum carnem, facit nasci in vitam carnalem, I Cor. XV, 47: primus homo de terra terrenus, et quod natum est ex spiritu, idest ex virtute spiritus sancti, spiritus est, idest spiritualis. Nota autem, quod haec praepositio ex quandoque designat causam materialem; sicut cum dico, cultellus est ex ferro; quandoque causam efficientem; sicut domus est ex aedificatore. Et secundum hoc, quod dicitur quod natum est ex carne, potest intelligi dupliciter, effective et materialiter. Effective quidem, quia virtus quae est in carne, est effectiva generationis; materialiter vero, quia aliquod carnale in animalibus est materia generati. Sed ex spiritu non dicitur aliquid nasci materialiter, cum spiritus immutabilis sit, materia vero sit subiectum transmutationis, sed dicitur effective. Secundum hoc ergo, possumus accipere triplicem generationem. Unam quae est ex carne materialiter et effective, quae est communis omnibus qui carnalem statum habent. Alia est secundum spiritum effective, secundum quam regeneramur in filios Dei per gratiam spiritus sancti, et efficimur spirituales. Tertia est media, scilicet quae est ex carne materialiter solum, et ex spiritu sancto effective. Et haec est singularis et propria Christi: quia materialiter est habens carnem ex carne matris natus, et effective est ex spiritu sancto; Matth. I, 20: quod enim in ea natum est, de spiritu sancto est. Et ideo natus est sanctus; Lc. I, 35: spiritus sanctus superveniet in te, et virtus altissimi obumbrabit tibi: ideoque quod nascetur ex te sanctum, vocabitur filius Dei.

[87439] Super Io., cap. 3 l. 2 Supra posuit dominus rationem ad instruendam spiritualem generationem; hic ponit exemplum. Datur autem intelligi, quod Nicodemus, audito quod natum est ex spiritu, spiritus est, turbationem quamdam dubietatis incurrit; et ideo dominus dicit ei non mireris, quia dixi tibi: oportet vos nasci denuo. Ubi sciendum est, quod duplex est admiratio. Una devotionis, secundum quod aliquis magnalia Dei considerans, cognoscit ea sibi incomprehensibilia esse: unde relinquitur admirationi locus, secundum illud Ps. XCII, 4: mirabilis in altis dominus; et alibi CXVIII, v. 129: mirabilia testimonia tua. Et ad hanc homines sunt inducendi, non prohibendi. Alia est infidelitatis, dum quis ea quae dicuntur non credens, miratur. Unde dicitur Matth. c. XIII, 57 quod mirabantur in doctrina Christi: et sequitur, quod scandalizabantur in eo. Et ab hac admiratione dominus Nicodemum removet, inducens exemplum, cum dicit spiritus ubi vult spirat. Quod quidem, eadem servata sententia, dupliciter quantum ad litteram exponi potest. Uno enim modo, secundum Chrysostomum, accipitur pro vento, sicut in Ps. c. CXLVIII, 8: spiritus procellarum, quae faciunt verbum eius. Et secundum hoc quatuor dicit de vento. Primo venti potestatem, cum dicit spiritus ubi vult spirat; idest, ventus quo vult flat. Et si dicas, quod ventus non habet voluntatem; dicendum, quod voluntas sumitur pro appetitu naturali, qui nihil est aliud quam naturalis inclinatio, de qua dicitur Iob XXVIII, 25: qui creavit ventis pondus. Secundo ponitur venti indicium, cum dicit et vocem eius audis; et sumitur vox pro sono quem facit ventus ex percussione ad aliquod corpus; de quo dicitur in Ps. LXXVI, 19: vox tonitrui tui in rota. Tertio ponit venti originem, quae occulta est; unde dicit et nescis unde veniat, idest ubi oriatur; Ps. CXXXIV, 7: qui producit ventos de thesauris suis. Quarto ponit venti finem, qui similiter occultus est; unde dicit aut quo vadat; supple, nescis, idest ubi persistat. Et hanc quidem similitudinem inducit ad propositum, cum dicit sic est omnis qui natus est ex spiritu; quasi dicat: si ventus, qui est corporeus, habet occultam originem, nec potest sciri eius processus; quomodo miraris, si tu non potes scire processum regenerationis spiritualis? Sed contra hanc expositionem obiicit Augustinus dicens, quod dominus non intellexit de vento, cum dixit spiritus ubi vult spirat etc. nam de quolibet vento scimus, unde veniat, aut quo vadat: nam Auster venit a meridie, et vadit ad Aquilonem; Boreas vero e converso ab Aquilone ad meridiem vadit. Quomodo ergo de spiritu corporeo dicit dominus nescis unde veniat, aut quo vadat? Sed ad hoc responderi potest, quod principium venti potest sciri dupliciter. Uno modo in generali; et hoc modo scitur unde veniat, idest a qua parte mundi, sicut scitur, quod Auster venit a meridie; et quo vadat, quia ad Aquilonem. Alio modo in speciali; et hoc modo nescitur unde veniat, idest in qua plaga determinate incipiat: aut quo vadat, idest ubi determinate cesset. Et cum Chrysostomo ad hanc expositionem conveniunt omnes fere Graeci doctores. Alio modo exponitur de spiritu sancto; et secundum hoc quatuor ponit de spiritu sancto. Primo quidem eius potestatem, cum dicit spiritus ubi vult spirat: quia pro libero potestatis arbitrio inspirat ubi vult, et quando vult, corda illustrando; I Cor. XII, 11: haec omnia operatur unus atque idem spiritus, dividens singulis prout vult. Ex quo confutatur error Macedonii ponentis spiritum sanctum esse ministrum patris et filii. Non enim spiraret ubi ipse vellet, sed ubi ei mandaretur. Secundo vero ponit spiritus sancti indicium, cum dicit et vocem eius audis; Ps. XCIV, 8: hodie si vocem eius audieritis, nolite obdurare corda vestra. Sed contra hoc obiicit Chrysostomus dicens, quod non potest intelligi de spiritu sancto. Dominus enim loquebatur Nicodemo, qui adhuc infidelis erat, cui non competebat audire vocem spiritus sancti. Sed dicendum, secundum Augustinum, quod spiritus sancti est duplex vox. Una, qua loquitur intus in corde hominis; et hanc audiunt solum fideles et sancti: de qua dicitur in Ps. c. LXXXIV, 9: audiam quid loquatur in me dominus Deus. Alia est, qua spiritus sanctus loquitur in Scripturis, vel per praedicatores, secundum quod dicitur Matth. X, 20: non enim vos estis qui loquimini, sed spiritus sanctus qui loquitur in vobis. Et hanc audiunt etiam infideles et peccatores. Tertio ponit spiritus sancti originem, quae occulta est, unde dicit et nescis unde veniat, licet vocem eius audias: et hoc ideo quia venit a patre et filio; infra XV, 26: cum autem venerit Paraclitus, quem ergo mittam vobis a patre spiritum veritatis, qui a patre procedit. Pater autem, et filius lucem habitant inaccessibilem, quam nemo hominum vidit, sed nec videre potest: ut dicitur I Tim. ult. 16. Quarto ponit spiritus sancti finem, qui quidem occultus est, et ideo dicit aut quo vadat, supple: nescis, quia perducit ad occultum finem, scilicet ad beatitudinem aeternam. Unde dicitur pignus hereditatis, Eph. I, v. 14 et I Cor. II, 9: oculus non vidit nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus iis qui diligunt illum. Vel nescis unde veniat, idest quomodo hominem introeat, aut quo vadat, idest ad quam perfectionem illum adducat; Iob IX, 11: si venerit ad me, non videbo eum. Sic est omnis qui natus est ex spiritu; idest, sicut spiritus sanctus. Nec mirum: nam sicut supra dixerat, quod natum est ex spiritu, spiritus est: quia in viro spirituali sunt proprietates spiritus sancti, sicut in carbone succenso sunt proprietates ignis. Sunt autem in eo qui natus est ex spiritu sancto praedictae quatuor proprietates spiritus. Primo namque habet libertatem; II Cor. c. III, 17: ubi spiritus domini, ibi libertas, quia spiritus domini ducit ad id quod rectum est, Ps. CXLII, 10: spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam, et liberat a servitute peccati et legis, Rom. VIII, 2: lex spiritus vitae in Christo liberavit me et cetera. Secundo vero eius indicium sumis per vocem verborum suorum, quam dum audis, cognoscis eius spiritualitatem; Matth. XII, 34: ex abundantia cordis os loquitur. Tertio vero habet originem occultam, et finem, quia nullus potest spiritualem iudicare I Cor. II, 15: spiritualis omnia iudicat, et ipse a nemine iudicatur. Vel nescis unde veniat, principium spiritualis nativitatis eius, quod est gratia baptismalis aut quo vadat, idest quo dignus efficitur, idest vita aeterna, quae tibi adhuc occulta est. Hic ponitur causa et ratio spiritualis regenerationis: et primo ponitur interrogatio Nicodemi; secundo responsio domini respondit Iesus, et dixit ei et cetera. Apparet autem ex primo, quod Nicodemus adhuc rudis, et adhuc Iudaeus sensibilis existens, mysteria Christi, et per ea exempla, et per rationes proposita intelligere non poterat; et ideo dicit quomodo possunt haec fieri? Dupliciter namque aliqui inquirunt. Quidam namque ex diffidentia; sicut Zacharias, Lc. I, v. 18: unde hoc sciam? Ego enim sum senex, et uxor mea processit in diebus suis: et ideo punitus fuit; Is. XL, 23: qui dat scrutatores eius quasi non sint. Aliqui vero ex studio addiscendi, sicut virgo beata, cum dixit Angelo, Lc. I, 34: quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco? Et tales instruuntur. Quia ergo iste quaesivit ex studio addiscendi, ideo meruit instrui. Et hoc est quod sequitur respondit Iesus etc. ubi primo dominus arguit eius tarditatem; secundo respondet ad quaestionem ipsius, ibi et nemo ascendit in caelum. Tarditatem eius arguit ex tribus: primo ex conditione personae eius cui loquitur, cum dicit tu es magister: ubi non reprehendit eum dominus ut insultaret ei, sed quia confidebat adhuc de magisterio suo, praesumens de sua scientia, voluit eum humiliando efficere habitaculum spiritus sancti; Is. ult., 2: ad quem respiciam, nisi ad pauperculum, et contritum spiritu? Et dicit tu es magister: quia si aliquis simplex non potest profunda capere, tolerabile est; sed hoc in magistro valde est reprehensibile, et ideo dicit ei tu es magister, idest litterae quae occidit, I Cor. III; in Israel, et haec, scilicet spiritualia ignoras? Hebr. V, 12: etenim cum deberetis esse magistri propter tempus, rursus indigetis ut vos doceamini. Si dicas, quod dominus iuste argueret Nicodemum, si dixisset ei aliquid de veteri lege, et ipse non intellexisset; sed dixit ei de nova lege. Dicendum, quod ea quae dominus dicit de spirituali generatione, continentur in lege veteri, sed sub figura, secundum quod habetur I Cor. X, 2: omnes in Moyse baptizati sunt in nube et in mari. Et prophetae etiam hoc dixerunt; Ez. XXXVI, 25: effundam super vos aquam mundam, et mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris. Secundo vero arguit eius tarditatem ex conditione dicentis. Quod enim non acquiescatur dictis alicuius hominis rudis, tolerari potest; sed repugnare dictis hominis sapientis, et magnae auctoritatis, reprehensibile est; et ideo dicit amen, amen dico tibi, quia quod scimus loquimur, et quod vidimus testamur. Requiritur enim ad idoneitatem testis ut perhibeat testimonium de auditu, vel visu; I Io. I, 3: quod vidimus, et audivimus. Et ideo dominus utrumque dicit quod scimus loquimur, et quod vidimus testamur. Scit autem dominus, secundum quod homo, omnia; infra ult., 17: domine, tu omnia nosti; II Mac. VI, 30: domine, qui habes sanctam scientiam, manifeste tu scis. Sed et videt omnia cognitione divinitatis; infra VIII, v. 38: ego quae vidi apud patrem meum, haec facio. Dicit autem pluraliter scimus et vidimus, ut insinuet mysterium Trinitatis. Ideo pater in me manens, ipse facit opera: infra XIV, 10. Vel quod scimus, ego et alii spirituales effecti: quia, dicitur Matth. XI, 26: nemo novit patrem nisi filius, et cui voluerit filius revelare. Et tamen testimonium, ita probatum, ita firmum, non accipitis. Infra eodem et testimonium eius nemo accipit. Tertio arguit eius tarditatem ex conditione eorum quae dicuntur. Quod enim aliqua difficilia non capiantur ab aliquo, non est mirum; sed quod facilia quis non capiat, reprehensibilis est. Et ideo dicit si terrena dixi vobis, et non creditis; quomodo si dixero vobis caelestia, credetis? Quasi dicat: si haec quae sunt levia, non capis; quomodo capere poteris processum spiritus sancti? Sap. c. IX, 16: quae in terris sunt, difficile invenimus, et quae in caelis sunt quis investigabit? Sed contra. Non invenitur ex praemissis quod dominus dixerit Nicodemo aliqua terrena. Et dicendum, secundum Chrysostomum hic, quod dicit dominus si terrena dixi vobis et cetera. Intelligitur de exemplo venti. Ventus enim cum sit generabilis et corruptibilis, numeratur inter res terrenas. Vel potest dici, secundum eumdem, quod spiritualis generatio, quae est in Baptismo, caelestis quidem est quantum ad principium, quod sanctificat et regenerat, sed terrena quantum ad subiectum: quod enim regeneratur, scilicet homo, terrenus est. Vel dicendum, secundum Augustinum, quod intelligendum est de eo quod supra dixerat: solvite templum hoc etc. quod ideo terrenum est, quia hoc dixit de templo corporis sui, quod de terra acceperat. Si terrena dixi vobis, et non creditis; quomodo si caelestia, credetis? Quasi dicat: si non creditis generationem spiritualem temporalem, quomodo credetis aeternam filii generationem? Vel si non creditis quae dico de potestate corporis mei, quomodo credetis de potestate divinitatis meae, et de potestate spiritus sancti? Respondit Iesus, et cetera. Hic respondet quaestioni: et primo ponit causas spiritualis regenerationis; secundo manifestat quod dicit, ibi sic enim Deus dilexit mundum ut filium suum unigenitum daret. Causa autem spiritualis regenerationis est duplex, scilicet mysterium incarnationis Christi et passionis eius: et ideo primo agit de incarnatione; secundo de passione, ibi et sicut Moyses exaltavit serpentem et cetera. Est autem considerandum primo, quomodo ista responsio Christi quaestioni Nicodemi satisfaciat. Dixerat enim supra dominus, de spiritu loquens, quod nescis unde veniat, aut quo vadat: per quod dabatur intelligi, quod spiritualis regeneratio haberet occultum principium et occultum finem. Occulta autem nobis sunt quae in caelis sunt, secundum illud Sap. IX, 16: quae in caelis sunt, quis investigabit? Quaestio ergo Nicodemi quomodo possunt haec fieri? Sic debet intelligi: quomodo possit aliquid de occulto caelorum venire aut ad occultum caelorum ire? Unde antequam quaestioni satisfaceret, hunc intellectum quaestionis explicavit, dicens quomodo si dixero vobis caelestia, credetis? Et statim incipit ostendere, cuius sit in caelum ascendere proprium: quia omnis qui de caelo descendit, secundum illud Eph. IV, 10: qui descendit ipse est et qui ascendit. Hoc enim et in rebus naturalibus invenitur quod unumquodque corpus tendit in locum, secundum suam originem vel naturam. Unde hoc modo potest fieri ut aliquis per spiritum vadat ad locum quem carnales nesciunt, ascendendo in caelum, si hoc fiat per virtutem eius qui descendit de caelo: quia ad hoc descendit, ut ascendens, nobis viam aperiret; Mich. II, v. 13: ascendit pandens iter ante eos. Sed quia dicit qui descendit de caelo filius hominis: quidam errandi sumpserunt occasionem. Cum enim filius hominis designet humanam naturam, quae componitur ex anima et corpore, per hoc quod dicit quod filius descendit de caelo, Valentinus accipere voluit, quod etiam corpus de caelo detulisset, et transisset per virginem, nihil ex ea accipiens, sicut aqua per fistulam: ergo non de terrena substantia, nec sumptum de virgine: quod est contra apostolum, Rom. I, 3: qui factus est ei ex semine David secundum carnem. Origenes vero dixit, quod descendit de caelo secundum animam, quam dicit ab initio fuisse creatam cum Angelis, et verbo unitam, et postmodum de caelo descendisse assumendo carnem de virgine. Sed et hoc repugnat Catholicae fidei, quae animas dicit ante corpora non extitisse. Non ergo intelligendum est quod filius hominis secundum humanam naturam de caelo descenderit, sed secundum divinam. Cum enim in Christo sit unum suppositum, vel hypostasis, vel persona duarum naturarum, divinae scilicet, et humanae; ex quacumque earum hoc suppositum nominetur, possunt ei attribui et divina et humana. Possumus enim dicere, quod filius hominis creavit stellas, et quod filius Dei crucifixus est. Sed filius Dei crucifixus est, non secundum divinam naturam, sed secundum humanam; filius autem hominis creavit stellas secundum divinam naturam. Ita in his quae de Christo dicuntur, non est attendenda distinctio quantum ad id de quo dicuntur, quia indifferenter et divina et humana dicuntur de Deo et homine; sed est attendenda distinctio quantum ad id secundum quod dicuntur, quia divina dicuntur de Christo secundum divinam naturam, humana vero secundum humanam. Descendere ergo de caelis dicitur de filio hominis, non secundum humanam naturam, sed secundum divinam, secundum quam convenit ei ante incarnationem de caelo fuisse, secundum illud Ps. CXIII, 16: caelum caeli domino. Dicitur autem descendisse, non motu locali, quia sic non remaneret in caelo: nihil enim localiter motum manet unde descendit. Et ideo ad excludendum motum localem, subdit qui est in caelo; quasi dicat: sic descendit de caelo, quod tamen est in caelo. Descendit enim de caelo, non quidem desinens esse sursum, sed assumens naturam quae est deorsum: quae, quia non includitur, vel comprehenditur, corpore eius existente in terra, ipse secundum divinitatem erat in caelis, et ubique. Et ideo ad designandum, quod hoc modo dicitur descendisse, quia assumpsit naturam, dixit quod descendit filius hominis; idest, inquantum factus est filius hominis. Vel potest dici etiam, quod quantum ad corpus descendit de caelo, ut Hilarius dicit: non quod materia corporis Christi descenderit de caelo, sed quod virtus formativa eius de caelo fuit. Sed quid est quod dicit nemo ascendit in caelum, nisi filius hominis, qui est in caelo? Nonne Paulus, et Petrus, et alii sancti ascenderunt, secundum illud II Cor. c. V, 1: domum habemus, non manufactam in caelis et cetera. Respondeo dicendum, quod nemo ascendit in caelum nisi Christus et membra sua, idest iusti fideles: propterea filius Dei de caelis descendit, ut nos faciendo membra sua ad ascensum caelorum praepararet; nunc quidem in spe, tandem vero in re; Eph. II, 6: qui resuscitavit nos, et consedere nos fecit in caelestibus in Christo Iesu. Hic ponit mysterium passionis, cuius virtute Baptismus efficaciam habet; Rom. c. VI, 3: quicumque baptizati sumus in Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus. Et circa hoc tria facit: primo namque proponit passionis figuram; secundo passionis modum; tertio passionis fructum. Figuram quidem assumit de veteri lege, ut reducat ad intellectum Nicodemum; unde dicit sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto etc. quod quidem habetur Num. XXI, 5 quoniam dominus, populo Iudaeorum dicenti: nauseat anima nostra super hoc cibo levissimo, in ultionem misit serpentes, et postea concurrente populo ad Moysen, et ipso clamante ad dominum, mandavit dominus in remedium fieri serpentem aeneum, qui quidem fuit et in remedium contra illos serpentes, et in figuram passionis dominicae. Unde et dicitur: in signum posuit eum. Proprium autem serpentis est habere venenum; sed serpens aeneus venenum non habuit, sed figura fuit serpentis venenosi. Sic et Christus non habuit peccatum, quod est venenum: quia cum consummatum fuerit, generat mortem, ut dicitur Iac. c. I, 15, sed habuit similitudinem peccati, Rom. c. VIII, 3: misit Deus filium suum in similitudinem carnis peccati. Ideo Christus habuit effectum serpentis contra motum concupiscentiarum ignitarum. Modum autem passionis ostendit, cum dicit sic exaltari oportet filium hominis: quod intelligitur de exaltatione crucis. Unde infra XII, 34 cum diceret: oportet exaltari filium hominis etc. sequitur: hoc dicebat significans qua morte clarificaturus esset Deum. Voluit autem mori exaltatus, primo ut purgaret caelestia: iam enim per sanctitatem suae conversationis purgaverat terram, restabat per mortem purgare aerea. Col. I, 20: pacificans per sanguinem suum quae in caelis et quae in terris. Secundo ut triumpharet de Daemonibus, qui in aere bellum praeparant; Eph. c. II, 2: secundum principem potestatis aeris et cetera. Tertio ut corda nostra ad se traheret; infra XII, 32: ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum. Quarto quia in morte crucis fuit exaltatus, inquantum ibi de inimicis triumphavit: unde mors non vocatur, sed exaltatio; Ps. 109: de torrente in via bibet, propterea exaltabit caput et cetera. Quinto quia crux fuit causa exaltationis eius; Phil. II, 8: factus est obediens patri usque ad mortem, mortem autem crucis: propter quod et Deus exaltavit illum. Fructus autem passionis Christi est vita aeterna; unde dicit ut omnis qui credit in ipsum, bene operando, non pereat, sed habeat vitam aeternam. Et respondet hic fructus fructui figuralis serpentis. Quicumque enim respiciebant serpentem aeneum, liberabantur a veneno, et praeservabantur vitae. Ille autem respicit filium hominis exaltatum qui credit Christo crucifixo; et sic liberatur a veneno et a peccato, infra XI, 26: qui credit in me, non morietur in aeternum: et praeservatur ad vitam aeternam; infra XX, 31: haec scripta sunt ut credatis, et ut credentes vitam habeatis in nomine eius.

[87440] Super Io., cap. 3 l. 3 Supra dominus assignavit causam spiritualis regenerationis quantum ad descensum filii, et exaltationem filii hominis, et posuit fructum, scilicet vitam aeternam, qui quidem fructus incredibilis videbatur hominibus habentibus necessitatem moriendi: et ideo dominus hoc manifestat, et primo probat magnitudinem fructus ex magnitudine divini amoris; secundo excludit quamdam responsionem, ibi non enim misit Deus filium suum in mundum, ut iudicet mundum. Notandum est autem, quod omnium bonorum nostrorum causa est dominus et divinus amor. Amare enim proprie est velle alicui bonum. Cum ergo voluntas Dei sit causa rerum, ex hoc provenit nobis bonum, quia Deus amat nos. Et quidem amor Dei est causa boni naturae; Sap. XI, 25: diligis omnia quae sunt et cetera. Item est causa boni gratiae; Ier. XXXI, 3: in caritate perpetua dilexi te, ideo attraxi te, scilicet per gratiam. Sed quod sit etiam dator boni gloriae, procedit ex magna caritate. Et ideo ostendit hic, hanc Dei caritatem esse maximam ex quatuor. Primo namque ex persona amantis, quia Deus est qui diligit, et immense; et ideo dicit sic Deus dilexit; Deut. XXXIII, 3: dilexit populos: omnes sancti in manu illius sunt. Secundo ex conditione amati, quia homo est qui diligitur, mundanus scilicet, corporeus, idest in peccatis existens; Rom. V, 10: commendat Deus suam caritatem in nobis: quoniam cum adhuc inimici essemus, reconciliati sumus Deo per mortem filii eius. Et ideo dicit mundum. Tertio ex magnitudine munerum: nam dilectio ostenditur per donum, quia, ut dicit Gregorius probatio dilectionis, exhibitio operis est. Deus autem maximum donum nobis dedit, quia filium suum unigenitum; et ideo dicit ut filium suum unigenitum daret; Rom. VIII, 32: proprio filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum. Et dicit suum, idest filium naturalem, sibi consubstantialem, non adoptivum: de quibus in Ps. LXXXI, 6: ego dixi, dii estis. Et per hoc patet falsitas Arii: quia si filius Dei esset creatura, ut ipse dicebat, non posset in eo ostendi immensitas divini amoris, per susceptionem infinitae bonitatis, quam nulla creatura recipere potest. Dicit etiam unigenitum, ut ostendat Deum non divisum amorem habere ad plures filios, sed totum in filio, quem dedit ad comprobandum immensitatem sui amoris; infra V, 20: pater diligit filium, et omnia demonstrat ei. Quarto ex fructus magnitudine, quia per eum habemus vitam aeternam, unde dicit ut omnis qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam aeternam: quam acquisivit nobis per mortem crucis. Sed numquid ad hoc dedit eum ut moreretur in cruce? Dedit quidem eum ad mortem crucis, inquantum dedit voluntatem patiendi in ea: et hoc dupliciter. Primo quia inquantum filius Dei, ab aeterno habuit voluntatem assumendi carnem, et patiendi pro nobis, et hanc voluntatem habuit a patre. Secundo vero quia animae Christi inspirata est a Deo voluntas patiendi. Nota autem, quod dominus supra loquens de descensu qui competit Christo secundum divinitatem, nominavit eum filium Dei; et hoc est ratione unius suppositi in duabus naturis, sicut supra dictum est. Et ideo divina possunt praedicari de supposito humanae naturae, et humana de supposito divinae, non tamen secundum eamdem naturam; sed divina secundum divinam naturam, et humana secundum humanam. Specialis autem causa quare hic nominavit eum filium Dei est quia ipse proposuit donum istud in signum divini amoris, per quem provenit nobis fructus vitae aeternae. Tali ergo nomine nominandus erat, cui competeret indicare virtutem factivam vitae aeternae, quae non est in Christo inquantum filius hominis, sed inquantum filius Dei; I Io. ult., 20: hic est verus Deus, et vita aeterna; supra I, 4: in ipso vita erat. Sed nota, quod dicit non pereat. Perire namque dicitur aliquid quod impeditur ne perveniat ad finem ad quem ordinatur. Homo autem ordinatur ad finem, qui est vita aeterna; et quamdiu peccat, avertit se ab ipso fine. Et licet dum vivit omnino non pereat, ita quod non possit restaurari, tamen quando moritur in peccato, tunc perit omnino; Ps. I, 6: iter impiorum peribit. In hoc autem quod dicit habeat vitam aeternam, indicatur divini amoris immensitas: nam dando vitam aeternam, dat seipsum. Nam vita aeterna nihil aliud est quam frui Deo. Dare autem seipsum, magni amoris est indicium; Eph. II, 5: Deus autem, qui dives est in misericordia, convivificavit nos in Christo, idest fecit nos habere vitam aeternam. Hic excludit dominus obiectionem quae posset fieri. In veteri enim lege promittebatur quod dominus esset venturus ad iudicandum; Is. III, 14: dominus ad iudicium veniet et cetera. Unde posset aliquis dicere, quod non venerat filius Dei, ut det vitam aeternam, sed ut iudicet mundum: et ideo hoc excludens dominus, primo ostendit se non venisse ad iudicandum; secundo probat, ibi qui credit in eum, non iudicatur. Dicit ergo: non enim venit filius Dei ad iudicandum, quia non misit Deus filium suum, scilicet quantum ad primum adventum, ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus. Simile habetur infra XII, 47: non enim veni ut iudicem mundum, sed ut salvificem mundum. Salus autem hominis est ut perveniat ad Deum; Ps. LXI, 8: in Deo salutare meum. Pervenire autem ad Deum est consequi vitam aeternam: unde idem est salvari quod habere vitam aeternam. Nec debent homines esse pigri, et abutentes Dei misericordia, propter hoc quod dicit non veni ut iudicem mundum licentiam sibi indulgere peccandi, quia etsi in primo adventu non venerit ad iudicandum, sed ad dimittendum; in secundo tamen veniet ad iudicandum, sed non ad dimittendum, ut Chrysostomus dicit. Ps. LXXIV, 3: cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo. Contra est, quod dicitur infra IX v. 39: in iudicium ego veni. Sed dicendum est, quod duplex est iudicium. Unum est discretionis; et ad hoc venit filius Dei in primo adventu: quia eo veniente homines discreti sunt, quidam per caecitatem, quidam per lumen gratiae. Aliud est condemnationis; et in hoc quantum de se non venit. Hic probat quae dixerat, quasi per locum a divisione, hoc modo. Quicumque iudicabitur, aut erit fidelis, aut infidelis; sed non veni ad iudicandum infideles, quia iam iudicati sunt: ergo a principio non misit Deus filium suum, ut iudicet mundum. Primo ergo ostendit, quod fideles non iudicantur; secundo quod nec infideles, ibi qui autem non credit, iam iudicatus est. Dicit ergo: non veni ut iudicem mundum: quia non venit ad iudicandum fideles, quia qui credit in eum, non iudicatur, scilicet iudicio condemnationis, quo nullus credens in eum fide formata iudicatur; infra c. V, 24: in iudicium non venit, sed transit a morte in vitam: sed iudicabitur iudicio praemiationis et approbationis, de quo dicit apostolus I Cor. IV, 4: qui autem iudicat me, dominus est. Sed numquid multi fideles peccatores non damnabuntur? Respondeo dicendum, quod quidam haeretici dixerunt, quod nullus fidelis, quantumcumque peccator, damnabitur; sed salvabitur merito fundamenti, scilicet fidei, licet aliquam poenam patiatur. Et erroris sui fundamentum sumunt ex hoc quod dicit apostolus I Cor. c. III, 11: fundamentum aliud nemo potest ponere; et infra: si cuiusquam opus arserit, ipse tamen salvus erit, quasi per ignem. Sed hoc manifeste est contra apostolum ad Gal. V, 19: manifesta sunt opera carnis, quae sunt fornicatio, immunditia, impudicitia et cetera. Qui talia agunt, regnum Dei non possidebunt. Dicendum est ergo, quod fundamentum non est fides informis, sed formata, quae per caritatem operatur. Et ideo signanter non dicit dominus qui credit ei, sed qui credit in eum; idest, qui credendo in eum, per caritatem tendit, non iudicatur; et hoc, quia non peccat mortaliter, per quod tollitur fundamentum. Vel, secundum Chrysostomum, omnis qui male agit, non credit; ad Tit. I, 16: confitentur se nosse Deum, factis autem negant; sed qui bene agit, Iac. II, 18: ostende mihi ex operibus fidem tuam: et talis non iudicatur et non condemnatur propter infidelitatem. Hic ostendit quod infideles non iudicantur. Et primo ponit suam sententiam; secundo manifestat eam, ibi hoc autem est iudicium et cetera. Sciendum est autem circa primum, secundum Augustinum, quod non dicit Christus: qui non credit, iudicatur; sed dicit non iudicatur: quod potest tripliciter exponi. Secundum Augustinum enim qui non credit non iudicatur, quia iam iudicatus est, non in re, sed in Dei praescientia; idest, iam praecognitus est apud Deum condemnandus; II Tim. c. II, 19: novit dominus qui sunt eius. Alio modo, secundum Chrysostomum, qui non credit iam iudicatus est; idest, hoc ipsum quod non credit, est sibi ad condemnationem: non credere enim, est non adhaerere lumini, quod est esse in tenebris; et haec est magna condemnatio; Sap. XVII, 17: una catena tenebrarum omnes erant colligati; Tob. V, 12: quale gaudium mihi erit qui in tenebris sedeo, et lumen caeli non video? Tertio modo secundum eumdem, qui non credit, non iudicatur, idest, iam condemnatus est; idest, iam manifestam causam condemnationis habet. Et simile est ac si diceretur de aliquo qui manifestam causam mortis habet, ante etiam quam feratur sententia mortis contra eum, quia iam mortuus est. Unde Gregorius dicit quod in iudicio duplex est ordo. Quidam etenim iudicabuntur iudicio discussionis, illi videlicet qui habent aliquid condemnationi repugnans, scilicet bonum fidei, scilicet fideles peccatores. Sed infideles, quorum damnatio est manifesta, absque discussione damnantur; et de istis dicitur qui non credit, iam iudicatus est; Ps. I, 5: non resurgent impii in iudicio, scilicet discussionis. Sciendum est autem, quod iudicari idem est quod condemnari; condemnari autem est a salute excidere, ad quam una sola via pervenitur, scilicet per nomen filii Dei; Act. IV, 12: non est aliud nomen datum sub caelo, in quo oporteat nos salvos fieri. Et in Ps. LIII, 3: Deus in nomine tuo salvum me fac. Qui ergo non credunt in filium Dei, excidunt a salute, et manifesta est in eis causa damnationis. Hic manifestat dominus suam sententiam, scilicet quod causa condemnationis manifesta est in infidelibus: et primo ponit manifestans signum; secundo ostendit signi convenientiam, ibi omnis enim qui male agit, odit lucem. In signo autem proposito tria facit: primo enim proponit Dei beneficium; secundo perversitatem mentis infidelium; tertio perversitatis causam. Dicit ergo: manifeste apparet quod qui non credit, iam iudicatus est, quod apparet ex Dei beneficio: quia lux venit in mundum. Homines enim erant in tenebris ignorantiae, quas quidem tenebras Deus destruxit, mittens lucem in mundum, ut homines cognoscerent veritatem; infra VIII, 12: ego sum lux mundi: qui sequitur me non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae; Lc. I, 78: visitavit nos oriens ex alto. Illuminare his qui in tenebris et in umbra mortis sedent. Sed ista venit in mundum, scilicet lux, quia homo ad eam accedere non poterat: nam lucem habitat inaccessibilem, quam nemo hominum vidit, sed nec videre potest: I Tim. VI, 16. Apparet etiam ex perversitate mentis infidelium, qui dilexerunt magis tenebras quam lucem, idest, magis voluerunt esse in tenebris ignorantiae quam instrui per Christum; Iob c. XXIV, 13: ipsi fuerunt rebelles lumini: Is. c. V, 20: vae qui ponunt lucem tenebras et cetera. Cuius quidem perversitatis causa est quia erant eorum mala opera: quae a luce dissonant et tenebras quaerunt; Rom. XIII, 12: abiiciamus opera tenebrarum, idest peccata, quae tenebras quaerunt; I Thess. ult., 7: qui dormiunt, nocte dormiunt; Iob XXIV, 15: oculus adulteri observat caliginem. Ex hoc autem aliquis non credit luci, quod ei repugnat, discedendo. Sed numquid omnes infideles habent mala opera? Videtur quod non: nam multi gentiles secundum virtutem operati sunt; puta Cato, et alii plures. Sed dicendum, secundum Chrysostomum, quod aliud est bene operari ex virtute, aliud ex aptitudine et dispositione naturali. Nam aliqui ex dispositione naturali bene operantur, quia ex eorum dispositione non inclinantur ad contrarium. Et hoc modo etiam infideles potuerunt bene operari: sicut quod aliquis caste vixit, quia non impugnabatur a concupiscentia, et sic de aliis. Illi autem ex virtute bene operantur, qui, etsi inclinantur ad vitium contrarium, tamen ex rectitudine rationis, et bonitate voluntatis a virtute non declinant et hoc est proprium fidelium. Vel dicendum, quod licet infideles bona facerent, non tamen faciebant propter amorem virtutis, sed propter inanem gloriam. Nec etiam omnia bene operabantur, quia Deo cultum debitum non reddebant. Consequenter dicit omnis enim qui male agit, odit lucem, ostendit propositi signi convenientiam: et primo quidem quantum ad malos; secundo quantum ad bonos, ibi qui autem facit veritatem venit ad lucem. Dicit ergo: ideo non dilexerunt lucem, quia erant eorum mala opera. Et hoc patet, quia omnis qui male agit, odit lucem. Non autem dicit egit sed agit: quia si quis male egit, tamen poenitens, et videns se male fecisse, dolet, non odit lucem, sed ad lucem venit. Sed omnis qui male agit, idest in malo perseverat, non dolet, nec ad lucem venit, sed eam odit: non inquantum veritatis quidem est manifestativa, sed inquantum per eam peccatum hominis manifestatur. Diligit enim malus homo cognoscere lucem et veritatem; sed odit per eam manifestari; Iob XXIV, 17: si subito apparuerit aurora, arbitrantur umbram mortis. Et ideo non venit ad lucem. Et hoc ut non arguantur opera eius: nullus enim homo, qui non vult malum deserere, vult reprehendi; sed fugit, et odit; Amos V, 10: odio habuerunt corripientem in porta; Prov. XV, 12: non amat pestilens eum qui se corripit. Hic ostendit idem quantum ad bonos facientes veritatem, idest bona opera. Veritas enim non solum in cogitatione et dictis consistit, sed et in factis. Venit ad lucem. Sed numquid aliquis ante Christum fecit ita? Videtur quod non. Ille enim facit veritatem, qui non peccat; sed ante Christum omnes peccaverunt: ut dicitur Rom. III, 23. Respondeo dicendum, secundum Augustinum, quod ille facit veritatem in seipso, cui displicet malum quod fecit; et relictis tenebris, observat se a peccatis, et de praeteritis poenitens venit ad lucem, ad hoc ut specialiter manifestentur opera eius. Sed contra est, quod nullus debet publicare bona quae facit: unde Pharisaei de hoc a domino reprehenduntur. Dicendum est, quod licitum est velle manifestare opera sua coram Deo, ut approbentur, secundum quod dicitur II Cor. X, 18: non enim qui seipsum commendat, ille probatus est, sed quem Deus commendat. Et Iob XVI, 20: ecce in caelo est testis meus. Velle etiam manifestari in sua conscientia ut gaudeat; secundum quod dicitur II Cor. I, 12: gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae. Velle autem manifestari hominibus ad laudem, vel gloriam propriam, reprehensibile est. Nihilominus tamen sancti viri bona quae faciunt, manifestari desiderant hominibus propter honorem Dei et propter utilitatem fidei; Matth. V, 16: sic luceat lux vestra coram hominibus ut videant opera vestra bona, et glorificent patrem vestrum qui in caelis est. Sed veniunt ad lucem, ut manifestentur opera eorum, quoniam in Deo sunt facta, idest secundum mandatum Dei, vel per gratiam Dei. Quicquid enim boni facimus, sive vitando peccatum, seu poenitendo de commissis, sive bona operando, totum est a Deo, iuxta illud Is. XXVI, 12: omnia opera nostra operatus es in nobis.

[87441] Super Io., cap. 3 l. 4 Supra dominus tradidit doctrinam de spirituali regeneratione per verba; hic vero doctrinam illam implet per opera, baptizando. Et primo inducitur duplex Baptismus; secundo movetur quaestio de comparatione eorum, ibi facta est ergo quaestio et cetera. Circa primum duo facit. Primo inducitur Baptismus Christi; secundo Baptismus Ioannis, ibi erat autem Ioannes baptizans et cetera. Dicit ergo primo: post haec, scilicet quae de doctrina spiritualis regenerationis praemissa sunt, venit Iesus, et discipuli eius in terram Iudaeam. Sed hic est quaestio litteralis: nam supra dixerat Evangelista, quod dominus de Galilaea venerat in Ierusalem, quae est Iudea terra, ubi instruxerat Nicodemum. Quomodo ergo post instructionem Nicodemi, venit in Iudaeam, cum iam esset ibi? Ad quod est duplex responsio: nam secundum Bedam, Christus post verba Nicodemi, ivit in Galilaeam, et ibi aliquandiu moratus rediit in Iudaeam: et ideo cum dicitur post haec venit Iesus, non est intelligendum quod immediate venerit in Iudaeam post verba Nicodemi. Alio modo, secundum Chrysostomum, intelligendum est quod post haec immediate venerit in terram Iudaeam. Christus enim volebat praedicare ubi multitudo conveniebat, ut multi converterentur; Ps. XXXIX, 10: annuntiavi iustitiam tuam in Ecclesia magna. Et infra c. XVIII, 20: ego palam locutus sum et cetera. Duo autem loca erant in Iudaea, ad quae confluebat multitudo Iudaeorum, scilicet Ierusalem, ad quam ibant ad festa, et Iordanis, ad quem concurrebant propter praedicationem et Baptismum Ioannis. Et ideo dominus ista duo loca frequentans, statim completis diebus festis in Ierusalem, quae est in una parte Iudaeae, venit in aliam partem Iudaeae, ubi Ioannes baptizabat, scilicet in Iordanem. Moraliter autem Iudaea interpretatur confessio, ad quam venit Iesus, quia Christus confitentes sua peccata, vel divinam laudem, visitat; Ps. CXIII, 2: facta est Iudaea sanctificatio eius. Et illic moratur, quia tales non transitorie visitat; infra XIV, 23: ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus. Et illic baptizat, idest purgat a peccatis: quia nisi quis peccata sua confiteatur, remissionem non consequitur; Prov. XXVIII, 13: qui abscondit scelera sua, non dirigetur. Deinde cum dicit erat autem et Ioannes baptizans in Aennon, introducit Evangelista Baptisma Ioannis: et circa hoc quatuor facit. Primo enim ponit personam baptizantis; secundo locum Baptismi; tertio fructum; quarto tempus. Persona baptizans est Ioannes; et ideo dicit erat autem Ioannes baptizans. Sed hic est quaestio: quia cum Baptisma Ioannis ordinaretur ad Baptismum Christi, videtur quod, veniente Baptismate Christi, Ioannes cessare debuerit a baptizando, sicut veniente veritate, cessat figura. Ad hoc est triplex responsio. Una, quantum ad personam Christi: nam Ioannes baptizavit ut Christus baptizaretur ab eo. Nec oportebat quod solus Christus ab eo baptizaretur, ne Baptismus Ioannis ex huius singularitate, melior Christi Baptismate videretur: et ideo expediens fuit ut alii ante Christum baptizarentur a Ioanne, quia antequam Christi doctrina publicata est, necessarium erat homines praeparari ad Christum Baptismo Ioannis. Unde secundum hoc, ita se habet Baptismus Ioannis ad Baptismum Christi sicut catechismus, in quo baptizandi instruuntur de fide et praeparantur ad Baptismum, se habet ad verum Baptisma. Necessarium etiam fuit ut postquam Christus baptizatus fuerat a Ioanne, alii baptizarentur ab eo, ne Ioannis Baptisma reprobandum videretur; sicut etiam non statim veniente veritate cessavit usus legalium, sed, secundum Augustinum, licuit Iudaeis determinato tempore legalia servare. Alio modo quantum ad personam Ioannis: nam si Ioannes statim cum Christus baptizare coepit, destitisset a Baptismo, potuisset credi, quod hoc fecisset ex invidia, vel ira. Et quia, ut dicitur Rom. XII, 17: providere debemus bona non solum coram Deo, sed etiam coram omnibus hominibus: ideo Ioannes non statim cessavit. Alio modo quantum ad discipulos Ioannis, qui iam incipiebant se zelotypos habere ad Christum, et ad discipulos eius, quia baptizabant. Unde si statim Ioannes totaliter baptizare cessasset, dimisisset discipulos suos in maiori zelo et controversia contra Christum et discipulos eius. Iam enim etiam Ioanne baptizante, ipsi aegre ferebant Baptismum Christi: quod patet ex sequentibus. Et ideo non statim cessavit; I Cor. VIII, 9: videte ne forte haec licentia vestra offendiculum fiat infirmis. Locus autem Baptismi erat in Aennon iuxta Salim: quia aquae multae erant ibi. Salim alio nomine dicitur Salem quae est villa, unde Melchisedech rex fuit. Et dicitur hic Salim, quia apud Iudaeos, lector pro voluntate uti potest vocalibus litteris in medio dictionum: unde, sive dicatur Salim, sive Salem, non refert apud Iudaeos. Hoc autem quod addit quia aquae multae erant ibi ponit ad exponendum hoc nomen loci, scilicet Aennon, quod idem est quod aqua. Fructus autem Baptismi est remissio peccatorum; et ideo dicit et veniebant et baptizabantur, idest mundabantur: quia, ut dicitur Matth. III, 5, Lc. III, 7 multitudo magna ibat ad Ioannem. Tempus ponitur ibi nondum enim missus fuerat Ioannes in carcerem: quod ideo dicit, ut det intelligere quod ipse incepit narrationem de factis Christi ante alios Evangelistas. Alii namque inceperunt narrare opera Christi solum a tempore incarcerationis Ioannis. Unde dicitur Matth. IV, 12: cum audisset Iesus, quia Ioannes traditus esset, secessit in Galilaeam. Et ideo, quia omnia facta Christi ante Ioannis incarcerationem praeterierant, Ioannes, qui ultimo Evangelium scripsit, defectum hunc supplevit; et hoc insinuat, cum dicit nondum enim missus fuerat Ioannes in carcerem. Sed nota, quod dispensatione divina factum est ut Ioannes, Christo baptizante, non diu baptizaret et praedicaret, ne ex hoc fieret schisma in populo; quamquam hoc ei aliquo tempore permissum fuerit, ne reprobandus videretur, ut supra dictum est. Sic etiam dispensatione factum est ut post praedicationem fidei, et conversionem fidelium, templum totaliter destrueretur, ut videlicet tota devotio, et spes fidelium traheretur ad Christum. Deinde cum dicit facta est autem quaestio etc., inducitur quaestio Baptismatum: et primo proponitur ipsa quaestio; secundo relatio quaestionis ad Ioannem, ibi et venerunt ad Ioannem; tertio ponitur quaestionis determinatio, ibi respondit Ioannes, et dixit eis. Quia ergo duo baptizabant, ut dictum est, scilicet Christus et Ioannes, discipuli ipsius Ioannis pro magistro suo zelantes, occasionem dissidii sumpserunt. Et hoc est quod dicit facta est quaestio, idest controversia, ex discipulis Ioannis, ipsis scilicet primo moventibus hanc quaestionem, cum Iudaeis: quos reprehendebant discipuli Ioannis, eo quod ad Christum magis currerent propter miracula quae faciebat, quam ad Ioannem, qui miraculum nullum faciebat. Et quaestio ista facta est de purificatione, idest de Baptismo. Causam autem unde invidebant discipuli Ioannis, et controversiam movebant, sumpserunt ex eo quod Ioannes illos quos baptizabat, mittebat ad Christum; Christus vero quos baptizabat non mittebat ad Ioannem. Ex quo videbatur, et forte Iudaei dicebant, Christum maiorem esse Ioanne: et ideo isti nondum spirituales, de Baptismo contendunt cum Iudaeis; I Cor. III, 3: cum enim sit inter vos zelus et contentio, nonne carnales estis? Sed motam quaestionem referunt ad Ioannem; et ideo dicit et venerunt ad Ioannem. Et si attenditur diligenter, conati sunt commovere Ioannem contra Christum. Similes isti sunt bilinguibus et susurronibus; Eccli. c. XXVIII, 15: susurro et bilinguis maledictus multos enim turbabit pacem habentes. Proponunt autem quatuor, quae commotionem in animo Ioannis contra Christum causarent. Primo enim commemorant humilitatem status Christi praeteriti; secundo beneficium a Ioanne impensum; tertio officium assumptum a Christo; quarto detrimentum quod provenit Ioanni ex Christi officio. Humilitatem autem status commemorant, cum dicunt qui erat tecum, quasi unus de discipulis; non autem tu cum illo, sicut cum magistro: nam si alicui maiori honor exhibeatur, non est tanta causa invidiae; sed tunc quis invidet, quando minori se magis honor exhibetur; Eccle. X, 7: vidi servos in equis sedentes, et principes ambulantes super terram quasi servos; Iob XIX, 16: servum meum vocavi, et non respondit. Quia plus turbatur dominus aliquis de rebellione servi et subditi, quam alicuius alterius. Secundo commemorantes beneficium impensum a Ioanne, non dicunt quem tu baptizasti, quia in hoc confessi fuissent magnificentiam Christi, quae in Baptismo demonstrata est, et descensum spiritus sancti super eum in specie columbae, et vocem patris sibi factam; sed dicunt cui tu testimonium perhibuisti; idest, quem tu clarum et circumspectum fecisti, talia tibi rependere audet, quod multum concitat exacerbationem; Ps. XL, 10: qui edebat panes meos, magnificavit super me supplantationem. Sed quia quaerentes propriam gloriam, et intendentes lucrum proprium in suo officio, dolent si alius officium illud assumat. Ideo, tertio, isti addunt etiam, quod Christus Ioannis officium sibi assumpsit, cum dicunt: ecce hic baptizat; idest, officium tuum exercet: quod multum concitat ad turbationem. Nam communiter videmus hic, homines eiusdem artis insidiose et invide se habere ad invicem. Figulus figulo invidet, non autem fabro. Sic etiam doctores proprium honorem quaerentes, dolent si alius veritatem docet; contra quos dicit Gregorius: mens pii pastoris optat ut veritatem, quam solus docere non sufficit, alii doceant. Sic et Moyses, Num. XI, 29: quis det ut omnis hic populus prophetet? Sed non solum sufficiebat istis concitare Ioannem; sed quod magis movet, referunt, scilicet detrimentum quod Ioanni ex assumpto officio a Christo provenire videbatur; quod quarto exponunt, cum dicunt et omnes veniunt ad eum, qui scilicet ad te venire solebant: quia te dimisso et contempto, omnes ad Baptismum eius currunt. Quod autem ante consueverant ire ad Ioannem, patet ex testimonio Matth. XI, 7: quid existis in desertum videre? et cetera. Tali invidia movebantur Pharisaei contra Christum; unde dicebant, infra XII, 19: ecce totus mundus post eum vadit. Sed ex his Ioannes non fuit motus contra Christum: non enim erat arundo vento agitata, ut dicitur Matt. XI, 7. Et hoc patet ex responsione Ioannis, quae sequitur in determinatione quaestionis sibi delatae.

[87442] Super Io., cap. 3 l. 5 Hic ponitur responsio Ioannis super quaestione sibi delata a discipulis quae quidem quaestio duo continebat, scilicet querimoniam de officio assumpto: unde dicebant ecce hic baptizat, et de Christi profectu in fama et opinione hominum: unde dicebant et omnes veniunt ad eum. Et ideo Ioannes dirigit responsionem suam ad haec duo: et primo respondet ad querimoniam de officio assumpto; secundo vero ad querimoniam de profectu Christi, ibi illum oportet crescere, me autem minui. Circa primum tria facit. Primo ostendit officiorum Christi et sui originem; secundo ipsorum distinctionem, ibi ipsi vos mihi testimonium perhibetis; tertio ostendit habitudinem Christi et suam ad dicta officia, ibi qui habet sponsam, sponsus est. Circa primum autem nota quod discipuli Ioannis licet malitiose Ioanni quaestionem proponant, et ex hoc sint reprehensione digni, Ioannes tamen non eos vehementer increpat; et hoc propter imperfectionem: timebat enim ne commoti ex reprehensione, recederent ab eo, et iungentes se Pharisaeis, Christo publice insidiarentur; implens in hoc quod de domino dicitur, Is. XLII, 3: calamum quassatum non confringet et cetera. Similiter advertendum, quod a principio suae responsionis non ardua et praeclara de Christo asserit, sed humilia et plana propter ipsorum invidiam. Cum enim excellentia sit alterius invidiae provocativa, si Ioannes statim Christi excellentiam eis proposuisset, illorum invidiae fomentum praestitisset. Et ideo humilia proponens, dicit non potest homo a se accipere quicquam: intendens in hoc eis terrorem incutere; quasi dicat: hoc quod omnes ad eum currunt, non est nisi a Deo, quia non potest homo accipere quicquam, scilicet perfectionis et boni, nisi fuerit ei datum de caelo, et ideo si vos contradicitis, contradicitis Deo; Actor. V, 38: si ex hominibus est consilium hoc, aut opus istud, dissolvetur. Et sic exponit Chrysostomus, referens hoc ad Christum. Augustinus autem refert ad ipsum Ioannem, et melius. Non potest homo accipere quicquam, nisi fuerit ei datum de caelo; quasi dicat: vos zelatis pro me, et vultis quod ego maior sim quam Christus; sed hoc non est mihi datum, nec ego volo mihi usurpare; secundum illud Hebr. V, 4: nemo assumit sibi honorem et cetera. Sic ergo patet officiorum origo. Sequitur officiorum distinctio, cum dicit ipsi vos mihi testimonium perhibetis; quasi dicat: ex testimonio meo, quod sibi perhibui, potestis scire officium mihi commissum a Christo: nam ipsi vos mihi testimonium perhibetis, idest perhibere potestis, quod dixerim: non sum ego Christus; supra I, 20: confessus est et non negavit. Sed hoc dixi, quia missus sum ante illum, sicut praeco ante iudicem. Sic ergo ex testimonio meo scire potestis officium meum, quod est praecedere Christum, et praeparare sibi viam; supra I, 6: fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Ioannes. Sed officium Christi est iudicare et praeesse. Et si bene attenditur, Ioannes more providi respondentis, proponentes ex verbis eorum arguit, secundum illud Lc. XIX, 22: ex ore tuo te iudico. Qualiter autem Ioannes se habet ad officium suum, ostendit cum subdit qui habet sponsam, sponsus est: et primo ponit quamdam similitudinem; secundo adaptat eam ad propositum, ibi in hoc autem gaudium meum impletum est. Circa primum duo facit. Primo ponit similitudinem quantum ad id quod pertinet ad Christum; secundo quantum ad id quod pertinet ad seipsum, ibi amicus autem sponsi et cetera. Circa primum notandum est, quod in rebus humanis disponere, et dominari, et habere sibi sponsam, pertinet ad sponsum tantum; et ideo dicit qui habet sponsam, idest ad quem pertinet habere sponsam, sponsus est. Iste autem sponsus est Christus; Ps. XVIII, 6: tamquam sponsus procedens de thalamo suo. Sponsa sua est Ecclesia, quae coniungitur ei per fidem; Oseae II, 20: sponsabo te mihi in fide. Et in huius figuram dixit Sephora ad Moysen, Ex. IV, 25: sponsus sanguinum tu mihi es. Et de istis nuptiis dicitur Apoc. XIX, 7: venerunt nuptiae agni. Sic ergo, quia Christus sponsus est, etiam ad eum pertinet habere sponsam, scilicet Ecclesiam; sed ad me non pertinet nisi gaudere quod sponsam habet. Unde dicit amicus autem sponsi (...) gaudio gaudet. Et licet supra dixerit quod non erat dignus solvere corrigiam calceamentorum Iesu, hic tamen vocat se eius amicum, ut insinuet caritatis suae fidelitatem ad Christum. Nam servus ad ea quae domini sui sunt, non movetur affectu caritatis, sed spiritu servitutis; amicus vero ex amore, quae amici sunt procurat, et fideliter. Unde servus fidelis est sicut amicus domini sui; Eccli. XXXIII, 31: si est tibi servus fidelis, sit tibi quasi anima tua. Et ex hoc patet fidelitas servi, quando gaudet de bonis domini, et quando non sibi, sed domino suo bona procurat. Sic ergo, quia Ioannes sponsam sibi creditam, non sibi, sed sponso reservavit, servus fidelis fuit, et amicus sponsi. Et ideo ad hoc insinuandum, se amicum sponsi dicit. Simile debent facere homines amici veritatis, ut sponsam eis ad custodiendum commissam non ad propriam utilitatem et gloriam convertant, sed ad honorem et gloriam sponsi honorifice praeservent: alias non essent amici sponsi, sed potius adulteri. Unde Gregorius dicit, quod adulterinae cogitationis puer reus est, si placere oculis sponsae desiderat, per quem sponsus dona transmittit. Quod non faciebat apostolus II Cor. c. XI, 2: despondi enim vos uni viro virginem castam exhibere Christo. Simile et Ioannes faciebat, quia sponsam, scilicet populum fidelem, non sibi retinuit, sed ad sponsum, scilicet Christum, duxit. Sic ergo insinuat caritatis suae fidelitatem per hoc quod dicit amicus sponsi. Item permanentiam, cum dicit stat, firmus in amicitia et fidelitate, non elevans se supra se; Hab. II, 58: super custodiam meam stabo; I Cor. XV, 58: estote stabiles et immobiles; Eccli. VI, 11: amicus, si permaneat fixus, erit tibi quasi coaequalis. Item attentionem, cum dicit et audit eum; idest, attente considerat modum quo sponsus sponsae coniungitur. In quo, secundum Chrysostomum, explicat modum istorum sponsalium; nam per fidem celebrantur: fides autem est ex auditu, Rom. X, 17. Vel audit, idest reverenter obedit, disponendo de sponsa secundum imperium sponsi; Is. l, 4: audiam eum quasi magistrum: quod est contra malos praelatos, qui non secundum Christi mandatum disponunt Ecclesiam. Item insinuat spiritualem iucunditatem, cum dicit et gaudio gaudet propter vocem sponsi; scilicet, cum sponsus sponsam suam alloquitur. Et dicit gaudio gaudet, ut ostendat veritatem et perfectionem sui gaudii. Qui enim non gaudet de bono, non vero gaudio gaudet. Et ideo, si ego dolerem ex hoc quod Christus, qui est verus sponsus, sponsae, idest Ecclesiae, praedicat, non essem amicus sponsi: sed ego non doleo. Immo in hoc gaudium meum impletum est, scilicet quod video quod diu desideravi, sponsum videlicet sponsam alloquentem. Vel in hoc gaudium meum impletum est, idest, ad perfectam et debitam mensuram pervenit, quando sponsa iam coniungitur sponso: quia iam habeo gratiam meam, et officium meum perfeci; Habac. III, 18: ego autem in domino gaudebo, et exultabo in Deo Iesu meo. Consequenter cum dicit illum oportet crescere, me autem minui solvit quaestionem quantum ad querimoniam de profectu gratiae Christi. Et primo ponit huius profectus convenientiam; secundo rationem assignat, ibi qui de sursum est, super omnes est. Dicit ergo: vos dicitis, quod omnes currunt ad eum, idest ad Christum; et sic proficit in honore et fama populi: sed ego dico, quod hoc non est inconveniens, quia illum oportet crescere, non in se, sed quantum ad alios, inquantum eius virtus magis ac magis innotescit; sed me oportet minui, in reverentia et fama quoad populum: nam honor et reverentia non debetur mihi sicut principali, sed Christo. Et ideo ipso veniente, cessat exhibitio reverentiae quantum ad me; sed crescit quantum ad Christum: sicut veniente principe, cessat officium legati; I Cor. XIII, 10: cum venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est. Et sicut in caelo Lucifer praecedit solem ad illuminandum, quo veniente, cessat eius lux; ita Ioannes praecessit Christum: unde Lucifero comparatur; Iob XXXVIII, 32: numquid produces Luciferum? Significatur hoc etiam in nativitate Ioannis, et in morte eius. In nativitate quidem, quia natus est Ioannes eo tempore quo dies decrescere incipiunt; Christus vero quando dies crescere incipiunt, scilicet octavo Kalendas Ianuarii. Quantum ad mortem vero, quia Ioannes mortuus minoratus per capitis abscissionem, Christus vero sublimatus per crucis exaltationem. Moraliter autem hoc debet esse in unoquoque nostrum. Oportet illum, idest Christum, in te crescere, ut scilicet in cognitione et amore eius proficias: quia inquantum magis eum potes cognoscendo et amando percipere, tanto magis Christus crescit in te; sicut qui magis proficit in videndo unam et eamdem lucem, reputat lucem magis crescere. Et ex hoc oportet homines sic proficientes minui in sua reputatione: quia quanto plus cognoscit quis de altitudine divina, tanto minorem reputat parvitatem humanam; unde Prov. XXX, 1, dicitur: visio quam locutus est vir, cum quo est Deus; et sequitur: stultissimus sum virorum, et sapientia hominum non est mecum. Et Iob ult., 5: auditu auris audivi te, nunc autem oculus meus videt te: idcirco ipse me reprehendo, et ago paenitentiam in favilla et cinere. Consequenter cum dicit qui desursum venit, super omnes est, assignat rationem dictorum: et hoc dupliciter. Primo ex origine; secundo ex doctrina, ibi qui de terra est, de terra loquitur. Circa primum sciendum est, quod in rebus unumquodque, ad hoc quod sit perfectum, oportet venire ad terminum sibi debitum ex sua origine: sicut si aliquis ex rege oritur, oportet eum tamdiu crescere quousque fiat rex. Christus autem habet originem excellentissimam et aeternam; et ideo oportet illum crescere per manifestationem suae virtutis, quantum ad alios, quousque innotescat, eum super omnes esse; et ideo dicit qui desursum est, scilicet Christus secundum divinitatem. Supra (hoc cap.): nemo ascendit in caelum, nisi qui descendit de caelo; infra c. VIII, 23: vos de deorsum estis, ego autem de superius sum. Vel desursum venit secundum humanam naturam, idest de altitudine humanae naturae, assumendo eam in altitudine sua secundum quod fuit in quolibet statu. Consideratur enim secundum triplicem statum. Primus enim status humanae naturae est ante peccatum; et de hoc assumpsit puritatem, assumendo carnem non inquinatam contagio culpae originalis; Ex. XII, 5: erit agnus anniculus absque macula. Secundus status est post peccatum: et de hoc assumpsit passibilitatem et mortem, assumendo similitudinem carnis peccati, quantum ad poenam, non ipsum peccatum quantum ad culpam; secundum illud Rom. VIII, 3: misit Deus filium suum in similitudinem carnis peccati. Tertius est status resurrectionis et gloriae; et de hoc assumpsit impossibilitatem peccandi, et fruitionem animae. Sed cavendus est hic error quorumdam dicentium in Adam remansisse aliquod materialiter non inquinatum macula originali, et traductum in posteros, puta usque ad beatam virginem; et de hoc corpus Christi fuisse formatum. Quod quidem haereticum est: quia quicquid in Adam materialiter fuit, macula originalis peccati inquinatum est. Materia vero, de qua formatum est corpus Christi, depurata fuit virtute spiritus sancti, beatam virginem sanctificantis. Iste, inquam, qui desursum venit secundum divinitatem et secundum humanam naturam, super omnes est, et per eminentiam gradus, secundum illud Ps. CXII, 4: excelsus super omnes gentes dominus, et per auctoritatem et potestatem; Eph. I, 22: ipsum dedit caput super omnem Ecclesiam. Hic ostendit rationem quantum ad doctrinam. Et primo ostendit modum doctrinae Christi, et eius altitudinem; secundo diversitatem recipientium vel non recipientium ipsam doctrinam, ibi et testimonium eius nemo accipit et cetera. Circa primum duo facit. Primo proponit conditionem doctrinae Ioannis; secundo conditionem doctrinae Christi; ibi qui de caelo venit, super omnes est. Circa primum sciendum est quod homo per loquelam suam maxime cognoscitur, Matth. XXVI, 73: loquela tua manifestum te facit; et ibid. XII, 34: ex abundantia cordis os loquitur. Et inde est quod conditio doctrinae attenditur secundum conditionem suae originis. Sic ergo ad cognoscendum conditionem doctrinae Ioannis, consideremus primo conditionem suae originis; unde dicit qui est de terra, scilicet Ioannes, non solum materialiter, sed etiam active: quia corpus eius virtute creata formatum fuit; Iob IV, 19: qui habitant domos luteas, et terrenum habent fundamentum. Secundo consideremus eius conditionem quae terrena est: unde dicit de terra est, idest terrenus. Et ideo tertio doctrina eius describitur; unde dicit de terra loquitur, idest de terrenis; Is. XXIX, 4: de terra loqueris, et de humo audietur eloquium tuum. Sed quomodo de terra loquitur qui fuit spiritu sancto repletus adhuc ex utero matris suae? Respondeo, secundum Chrysostomum, dicendum, quod Ioannes de terra se loqui dicit in comparatione ad Christi doctrinam; quasi dicat: ea quae loquitur, parva et humilia sunt, qualia decens est suscipere terrestrem naturam, in comparatione ad illum, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae Dei absconditi, ut dicitur Col. II, 3. Is. LV, v. 9: sicut exaltantur caeli a terra, ita exaltatae sunt viae meae a viis vestris. Vel dicendum, secundum Augustinum, et melius, quod considerandum est in quolibet homine quid habeat ex se, et quid ex alio. Ioannes autem, et quilibet homo purus ex se habet quod sit de terra. Et ideo quantum ad ipsum pertinet, non habet quod loquatur nisi de terra; et si aliqua divina loquitur, hoc habet ex divina illuminatione; Eccli. XXXIV, 6: cor tuum quasi phantasias patitur, nisi ab omnipotente fuerit emissa visitatio. Unde et apostolus dicit, I Cor. XV, 10: non autem ego, sed gratia Dei mecum; Matth. X, 20: non enim vos estis qui loquimini, sed spiritus patris vestri qui loquitur in vobis. Sic ergo, quantum ad Ioannem pertinet, de terra est, et de terra loquitur. Si quid autem divinum in eo fuit, non recipientis, sed illuminantis est. Hic proponit conditionem doctrinae Christi; et circa hoc tria facit. Primo enim ostendit conditionem originis quae caelestis est; unde dicit qui de caelo venit, super omnes est. Licet enim corpus Christi materialiter de terra fuerit, active tamen de caelo venit, inquantum virtute divina corpus eius formatum fuit. Venit etiam de caelo, quia persona aeterna et increata filii de caelo venit per carnis assumptionem. Supra eodem: nemo ascendit in caelum, nisi qui descendit de caelo filius hominis, qui est in caelo. Secundo ostendit dignitatem suae conditionis, quae altissima est; unde dicit super omnes est: et hoc expositum est supra. Tertio concludit dignitatem doctrinae suae, quae certissima est, quia quod vidit et audivit, hoc testatur. Christus enim, inquantum est Deus, est ipsa veritas; sed inquantum homo, est testis veritatis; infra XVIII, 37: in hoc natus sum, et ad hoc veni, ut testimonium perhibeam veritati. Ideo testimonium perhibet de seipso; infra VII, 13: testimonium perhibes de teipso. Sed testatur certa, quia quae audivit apud patrem; infra VIII, 26: ego quae audivi a patre meo, haec loquor in mundo; I Io. I, 3: quod vidimus et audivimus. Sed nota, quod aliter habetur cognitio rei per visum, et aliter per auditum; nam per visum habetur cognitio rei per ipsam rem visam; sed per auditum non cognoscitur res per ipsam vocem auditam, sed per intellectum loquentis. Quia ergo dominus habet scientiam acceptam a patre, ideo dicitur quod vidit, inquantum procedit de essentia patris, et audivit, inquantum procedit ut verbum intellectus paterni. Sed quia in rebus intelligentibus aliud est eorum esse, et aliud eorum intelligere; ideo aliter accipitur ab eis cognitio per visum, et aliter per auditum. Sed in Deo patre idem est esse et intelligere; ideo in filio idem est videre et audire. Similiter etiam quia in vidente non est ipsa essentia rei in se, sed similitudo eius, similiter et in audiente non est ipsa conceptio loquentis, sed signum ipsius; ideo videns non est ipsa essentia rei in se, nec audiens est ipsum verbum. In filio autem est ipsa essentia patris accepta per generationem, et est ipsum verbum; et ideo in ipso idem est videre et audire. Et hoc sic concludit Ioannes, quod ex quo doctrina Christi altior et certior est quam mea, ideo magis audiendus est Christus quam ego.

[87443] Super Io., cap. 3 l. 6 Supra Ioannes Baptista commendavit Christi doctrinam; hic vero agit de diversitate recipientium: unde tractat de fide adhibenda ipsi doctrinae, et circa hoc tria facit. Primo ostendit raritatem credentium; secundo credendi debitum, ibi qui autem acceperit eius testimonium etc.; tertio fidei praemium, ibi qui credit in filium, habet vitam aeternam. Dicit ergo: dico quod Christus certam scientiam habet, et vera loquitur. Tamen licet pauci testimonium eius accipiant, non propter hoc doctrinae ipsius derogatur, quia hoc non est ex parte eius, sed ex parte eorum qui non recipiunt, scilicet discipulorum Ioannis, qui nondum credebant, et Pharisaeorum, qui ipsius doctrinae detrahebant. Et ideo dicit et testimonium eius nemo accipit. Hoc autem quod dicit nemo, potest dupliciter exponi. Uno modo, nemo, idest pauci, et si aliqui accipiant. Et quod aliqui accipiant, ostendit subdens: qui autem accepit eius testimonium et cetera. Hoc modo loquendi usus est Evangelista cum dixit, supra I, 11: in propria venit, et sui eum non receperunt: quia pauci eum receperunt. Alio modo, quia accipere eius testimonium est credere in Deum; sed nullus potest credere ex seipso, sed ex Deo; Eph. II, 8: gratia salvatis estis. Et ideo dicit nemo accipit, scilicet ex se, nisi donetur sibi a Deo. Vel aliter. Consuetum est in Scriptura divina populo loqui de duobus. Quia quamdiu sumus in hoc mundo, mali sunt permixti bonis; et ideo Scriptura aliquando loquitur de populo, referendo intentionem suam ad malos, aliquando ad bonos. Et hic modus loquendi habetur Ier. XXVI: nam primo dicit: omnis populus et sacerdotes quaerebant occidere Ieremiam: referens intentionem suam ad malos: et postea statim dicit, quod omnis populus quaerebat eum liberare, loquens de bonis. Eodem modo et Ioannes Baptista habens oculos suos ad sinistram, idest ad malos, dicit et testimonium eius nemo accipit: et ex alia referens ad dexteram, idest ad bonos, dicit qui autem acceperit eius testimonium et cetera. Qui autem acceperit eius testimonium, ubi ostendit debitum fidei, quod est supponere se veritati divinae. Et circa hoc quatuor facit. Primo proponit divinam veritatem; secundo subdit divinae veritatis denuntiationem, ibi quem enim misit Deus, verba Dei loquitur; tertio insinuat denuntiandi facultatem, ibi non enim ad mensuram dat Deus spiritum; quarto assignat facultatis rationem, ibi pater diligit filium et cetera. Debitum autem fidei est ut homo veritati divinae se supponat; et ideo dicit quod si pauci testimonium eius accipiunt, tamen aliqui accipiunt; unde dicit qui autem acceperit eius testimonium; idest quicumque sit ille, signavit, idest signum quoddam in corde suo ponere debet seu posuit, quod ipse Christus est Deus. Et est verax, quia ipse dicebat se esse Deum: quod si non esset, non esset verax, cum tamen scriptum sit, Rom. III, 4: est autem Deus verax et cetera. De isto signaculo dicitur Cant. VIII, 6: pone me ut signaculum super cor tuum. Et II Tim. II, 19: firmum fundamentum Dei stat, habens signaculum et cetera. Vel, secundum Chrysostomum, signavit, idest monstravit, quia Deus, scilicet pater, verax est; quia scilicet misit filium suum, quem promisit mittendum. Quod ideo dicit Evangelista ut ostendat eos qui non credunt Christo, veritatem patris negare. Et ideo statim subdit divinae veritatis commendationem, dicens quem enim misit Deus, verba Dei loquitur; quasi dicat: hoc signavit, quod Christus, cuius testimonium accipit, quem Deus misit, verba Dei loquitur: et ideo qui credit ei, credit patri, infra VIII, 26: ego quae audivi a patre loquor in mundo. Unde non loquebatur nisi patrem, et verba patris; quia missus erat a patre, et quia ipse est verbum patris: unde etiam se loqui patrem dicit. Vel si hoc quod dicit, quod Deus verax est, referatur ad Christum, datur intelligi distinctio personarum: cum enim pater sit Deus verax, et Christus est verax Deus; sequitur, quod verus Deus misit Deum verum, distinctum ab eo in persona, non in natura. Denuntiandi autem facultas subest Christo maxima, quia non ad mensuram recipit spiritum; et ideo dicit non enim ad mensuram dat Deus spiritum. Posses enim dicere, quod licet miserit eum Deus, tamen non omnia a Deo loquitur, sed aliqua: nam et prophetae aliquando quidem locuti sunt ex spiritu suo, aliquando vero ex spiritu Dei. Sicut II Reg. VII, 3 legitur de Nathan propheta, quod ex spiritu suo loquens, consuluit David, quod aedificaret templum; quod quidem postmodum ex spiritu et nutu divino retractavit. Sed hoc ostendit Baptista locum non habere in Christo; quia prophetae quidem accipiunt spiritum Dei mensurate, scilicet quantum ad aliquid non quantum ad omnia, et ideo non quantum ad omnia verba Dei loquuntur; Christus autem, qui absque mensura et quantum ad omnia spiritum recepit, ideo quantum ad omnia verba Dei loquitur. Sed quomodo spiritus sanctus datur ad mensuram, cum sit immensus, secundum Athanasium in suo symbolo: immensus pater, immensus filius, immensus spiritus sanctus? Responsio. Dicendum, quod spiritus sanctus datur ad mensuram, non quantum ad essentiam suam et virtutem eius, secundum quod est infinitus; sed quantum ad dona, quae dantur mensurate. Ephes. IV, 7: unicuique nostrum data est gratia secundum mensuram. Notandum autem, quod hoc quod dicitur hic de Christo, quod non ad mensuram dedit ei Deus pater spiritum, potest dupliciter intelligi. Uno modo intelligitur de Christo secundum quod Deus; alio modo secundum quod homo. Ad hoc enim datur alicui aliquid ut habeat illud: habere autem spiritum sanctum, convenit Christo et inquantum Deus et inquantum homo; et sic secundum utrumque habet spiritum sanctum. Sed inquantum homo, habet spiritum sanctum ut sanctificantem; Is. LXI, 1: spiritus domini super me, eo quod unxerit me, scilicet hominem; inquantum vero Deus habet spiritum sanctum ut manifestantem tantum, secundum quod ab eo procedit. Io. XVI, 14: ille clarificabit, idest manifestabit, quia de meo accipiet. Sic ergo utroque modo, scilicet inquantum Deus et inquantum homo, Christus habet spiritum sanctum non ad mensuram. Nam Christo, inquantum Deus, dicitur Deus pater dare spiritum sanctum, non ad mensuram, quia dat ei virtutem et potestatem spirandi spiritum sanctum, qui, cum sit infinitus, in infinitum dat ei pater: quem quidem pater dat ei sicut ipse habet, ut scilicet sicut ab eo procedit, ita et filio. Et hoc dedit ei per aeternam generationem. Similiter et Christus, inquantum homo, non ad mensuram habuit spiritum; nam hominibus datur spiritus sanctus ad mensuram, quia gratia eius ad mensuram eis datur; sed Christus inquantum homo non ad mensuram recepit gratiam: et ideo non ad mensuram recepit spiritum sanctum. Sed notandum, quod in Christo est triplex gratia, scilicet unionis, singularis personae, quae est habitualis, et capitis, quae est influentiae; et quamlibet istarum recepit Christus non ad mensuram. Nam gratia unionis, quae non est habitualis, sed quoddam gratuitum donum, datur Christo, ut scilicet in humana natura sit verus filius Dei non per participationem, sed per naturam, inquantum scilicet humana natura Christi unita filio Dei in persona sit: quae quidem unio gratia dicitur, quia nullis praecedentibus meritis hoc habuit. Natura autem divina infinita est: unde ex ipsa unione accepit donum infinitum. Sic ergo non ad mensuram recepit spiritum sanctum, idest donum et gratiam unionis, quae spiritui sancto attribuitur inquantum gratuita. Gratia autem habitualis dicitur, secundum quod anima Christi plena fuit gratia et sapientia, secundum quod dicitur supra I, 14: vidimus eum quasi unigenitum a patre, plenum gratiae et cetera. De qua quidem gratia dubium esse potest, an recepit eam non ad mensuram. Cum enim huiusmodi gratia sit donum creatum, confiteri oportet quod habeat essentiam finitam: quod quidem quantum ad essentiam, secundum quod quid creatum est, ipsa gratia habitualis finita fuit. Sed tamen Christus dicitur eam recepisse non ad mensuram, triplici ratione. Primo quidem ex parte recipientis. Manifestum est enim uniuscuiusque naturae capacitatem esse finitam: quia, etsi infinitum bonum recipere possit cognoscendo, et amando, et fruendo, tamen ipsum recipit fruendo finite. Est autem cuiuslibet creaturae, secundum suam speciem et naturam, determinata capacitatis mensura; quae tamen divinae potestati non praeiudicat quin posset aliam creaturam facere maioris capacitatis; sed iam non esset eiusdem naturae secundum speciem; sicut si ternario addatur unitas, erit alia species numeri. Quando igitur alicui naturae non datur de bonitate divina, quanta est capacitas naturalis speciei suae, videtur ei secundum aliquam mensuram donatum; quando vero tota naturalis capacitas impletur, non videtur ei secundum mensuram donatum; quia etsi sit mensura ex parte recipientis, non est tamen mensura ex parte dantis, qui totum paratus est dare: sicut aliquis vas ad fluvium deferens, absque mensura invenit ibi aquam paratam, quamvis ipse cum mensura accipiat, propter vasis determinatam quantitatem. Sic igitur gratia Christi habitualis, finita quidem est secundum essentiam, sed infinite, et non secundum mensuram dicitur dari, quia tantum ei datur quantum natura creata capere potest. Secundo vero ex parte doni recepti. Nam omnis forma, seu actus secundum rationem suam consideratus, non est finitus eo modo quo, finitur per subiectum in quo recipitur; sed nihil prohibet illum secundum suam essentiam finitum esse, inquantum esse suum est in aliquo receptum. Illud enim secundum essentiam suam infinitum est, quod habet totam plenitudinem essendi: quod quidem soli Deo convenit, qui est summum esse. Si autem ponatur aliqua forma spiritualis esse non in subiecto existens, puta albedo, vel color, non quidem haberet essentiam infinitam, quia essentia eius esset determinata ad genus, vel speciem; nihilominus tamen totam plenitudinem illius speciei possideret: unde secundum rationem speciei, absque termino, vel mensura esset, habens quicquid ad illam speciem pertinere potest. Si autem in aliquo subiecto recipiatur albedo, vel color, non habet semper totum quicquid pertinet ad rationem formae huius de necessitate et semper, sed solum quando sic habetur sicut perfecte haberi potest; ita scilicet quod modus habendi adaequet rei habitae potestatem. Sic igitur gratia Christi habitualis, finita quidem fuit secundum essentiam; sed tamen dicitur absque termino et mensuram fuisse, quia quicquid ad rationem gratiae poterat pertinere, totum Christus accepit. Alii autem non totum accipiunt; sed unus sic, et alius sic. Divisiones enim gratiarum sunt: I Cor. XII, 4. Tertio autem ex parte causae. In causa enim quodammodo habetur effectus. Cuicumque ergo adest causa infinitae virtutis ad influendum, dicitur habere illud quod influitur, absque mensura, et aliquo modo infinite. Puta, si quis haberet fontem, qui aquam infinitam posset effluere, infinite diceretur et absque mensura aquam habere. Sic anima Christi, infinitam et absque mensuram gratiam habet, ex hoc ipso quod habet verbum sibi unitum, quod est totius emanationis creaturarum infinitum et indeficiens principium. Patet autem ex his quae dicta sunt, quod gratia ipsius Christi, quae dicitur capitis, secundum quod Christus est caput Ecclesiae, est infinita quantum ad influentiam. Ex hoc enim quod habuit unde effunderet absque mensura spiritus dona, accepit virtutem effundendi ipsa absque mensura, ut scilicet gratia Christi non solum sufficiat ad salutem hominum aliquorum, sed hominum totius mundi, secundum illud I Io. II, 2: ipse est propitiatio pro peccatis nostris, et non pro nostris tantum, sed etiam totius mundi, ac etiam plurium mundorum, si essent. Habet etiam Christus denuntiandi veritatem divinam opportunam facultatem, quia omnia sunt in potestate eius; unde dicit pater diligit filium, et omnia dedit in manu eius: quod quidem potest referri ad Christum secundum quod homo, et secundum quod Deus; sed aliter et aliter. Si enim referatur ad Christum, secundum naturam divinam, tunc diligit non designat principium, sed signum: non enim possumus dicere quod pater omnia filio dat, quia diligit eum, propter duo. Primo, diligere est actus voluntatis; dare autem naturam filio, est generare ipsum. Si ergo pater daret voluntate naturam filio, voluntas patris esset principium generationis filii; et sic sequeretur quod pater generaret filium voluntate, et non natura: quod est haeresis Ariana. Secundo autem, quia dilectio patris ad filium est spiritus sanctus. Si ergo dilectio patris ad filium esset ratio quare dedit omnia pater in manu filii, sequeretur quod spiritus sanctus esset principium generationis filii; quod est inconveniens. Dicendum est ergo, quod ly diligit importat signum tantum, ut dicatur, quod dilectio perfecta, qua pater diligit filium, est signum quod pater dedit omnia in manu eius, quae scilicet pater habet. Matth. XI, 27: omnia mihi tradita sunt a patre meo. Infra XIII, 3: sciens quia omnia dedit ei pater in manus. Si referatur autem ad Christum, secundum quod homo, sic ly diligit dicit rationem principii, ut dicatur pater omnia in manu filii tradidisse, scilicet quae in caelis et quae in terris sunt, secundum illud Matth. ult., 18: data est mihi omnis potestas in caelo et in terra. Hebr. I, 2: quem constituit heredem universorum. Et huius traditionis ratio est, quia diligit eum; unde dicit pater diligit filium: dilectio enim patris ratio est creandi quamlibet creaturam. Sap. XI, 25: diligis omnia quae sunt, et nihil odisti eorum quae fecisti. De dilectione autem filii habetur Lc. c. III, et Matth. III, 17: hic est filius meus dilectus, in quo complacui mihi. Et Coloss. I, v. 13: transtulit nos in regnum filii dilectionis suae, idest filii sui dilecti. Consequenter cum dicit qui credit in filium, habet vitam aeternam, ostendit fructum fidei: et primo ponit fidei praemium; secundo infidelitatis supplicium, ibi qui autem incredulus est et cetera. Sed praemium fidei est inaestimabile, quia vita aeterna; et ideo dicit qui credit in filium habet vitam aeternam. Et hoc ex praemissis ostenditur. Si pater omnia dedit filio, scilicet quae habet, et ipse habet vitam aeternam: ergo et filio dedit ut sit vita aeterna. Infra V, 26: sicut pater habet vitam in semetipso, sic dedit et filio habere vitam in semetipso: quod quidem competit Christo inquantum est verus et naturalis Dei filius. I Io. ult., v. 20: ut sitis in vero filio eius Christo: hic est verus Deus, et vita aeterna. Qui credit in eum habet illud in quod tendit, scilicet ipsum filium in quem credit; sed ipse est vita aeterna: ergo qui credit in eum, habet vitam aeternam. Infra X, 17: oves meae vocem meam audiunt (...) et ego vitam aeternam do eis. Supplicium autem infidelitatis est intolerabile et quantum ad poenam damni, et quantum ad poenam sensus. Quantum quidem ad poenam damni, quia privatur vita; unde dicit qui autem incredulus est filio, non videbit vitam. Non autem dicit non habebit sed non videbit: quia vita aeterna in visione verae vitae consistit. Infra XVII, 3: haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum Deum verum, et quem misisti Iesum Christum: quam quidem visionem et cognitionem increduli non habebunt; Iob XX, v. 17: non videat rivulos lactis etc., idest dulcedinem vitae aeternae. Dicit autem non videbit, quia videre vitam ipsam, est proprium praemium fidei formatae. Quantum vero ad poenam sensus, quia graviter punitur; unde dicit sed ira Dei manet super eum. Ira enim in Scripturis pro afflictione qua Deus malos punit, accipitur; unde cum dicit ira Dei patris manet super eum, idem est ac si dicat: sentient poenam a Deo patre. Et licet pater omne iudicium dederit filio, ut dicitur infra V, 22 tamen Baptista refert hoc ad patrem, intendens per hoc Iudaeos reducere ad credendum filio. Et de isto iudicio dicitur Hebr. X, 31: horrendum est incidere in manus Dei viventis. Dicit autem manet super eum, quia ista poena numquam ab incredulis desistet; et quia omnes qui nascuntur in ista vita mortali, habent secum iram Dei, quam accepit primus Adam. Eph. II, 3: eramus natura, idest per nativitatem, filii irae. Ab hac autem ira non liberamur nisi per fidem Christi; et ideo qui non credunt in Christum filium Dei, manet in eis ira Dei.

[87444] Super Io., cap. 4 l. 1 Posita doctrina Christi de spirituali regeneratione, et quod Christus gratiam spiritualis regenerationis Iudaeis communicaverat, hic consequenter ostendit quomodo ipsa gratia etiam ad gentes derivata est per Christum. Salutaris autem gratia Christi derivata est dupliciter in gentibus: per doctrinam et per miracula. Marc. ult., 20: illi autem profecti praedicaverunt ubique, ecce doctrina, domino cooperante, sequentibus signis, ecce miracula. Primo ergo ostendit futuram gentium conversionem per doctrinam; secundo futuram gentium conversionem per miracula, ibi post duos autem dies exiit inde. Circa primum duo facit. Primo praemittit quaedam praeambula ad doctrinam; secundo proponit doctrinam, et eius effectum, ibi respondit Iesus, et dixit ei: si scires donum Dei et cetera. Quantum ad primum tria praeambula praemittit. Primum ex parte ipsius docentis; secundum ex parte eius de quo doctrina erat, ibi erat autem ibi fons Iacob; tertium ex parte personae audientis, ibi venit mulier de Samaria, et cetera. Ex parte autem docentis, praeambulum est eius accessus ad locum doctrinae; et ideo dicit ut ergo cognovit Iesus, et cetera. Ubi tria facit. Primo innuit terminum a quo recedit, quia a Iudaea; secundo terminum ad quem accedit, in Galilaeam; tertio insinuat medium per quod transit, quia per Samariam. Quantum ad primum ponit primo causam recessus de loco in quo erat; secundo exponit quaedam dicta in causa assignata, ibi quamquam Iesus non baptizaret etc.; tertio describit recessum Christi a Iudaea, ibi reliquit Iudaeam, et cetera. Dicit ergo ut cognovit Iesus quod audierunt Pharisaei etc., volens ostendere Evangelista, quod postquam Baptista repressit discipulorum suorum invidiam, Christus declinavit Pharisaeorum malitiam. Sed cum dicatur Eccli. XXIII, 29: domino Deo nostro nota sunt omnia antequam fiant; et Hebr. IV, 13: omnia nuda et aperta sunt oculis eius, quaerendum videtur quomodo Iesus dicitur aliquid de novo cognoscere. Ad quod dicendum est, quod Iesus virtute divinitatis suae ab aeterno cognovit omnia praeterita, praesentia et futura, ut praedictae auctoritates ostendunt; sed inquantum homo aliqua de novo cognovit, scientia experimentali; et de hac dicitur hic ut cognovit Iesus, postquam fuit ei nuntiatum, quia audierunt Pharisaei et cetera. Et hanc cognitionem Christus de novo accipere voluit dispensative, ad ostendendum veritatem humanae naturae, sicut et multa alia humanae naturae propria voluit facere et pati. Sed quid est hoc quod dicit quia audierunt Pharisaei, quod Christus plures discipulos facit et baptizat quam Ioannes, cum ad eos non pertineat? Nam ipsi Ioannem persecuti sunt, nec ei credebant: quia, ut dicitur Matth. XXI, 26, cum dominus quaereret Baptismum Ioannis unde esset, dicebant intra se: si dixerimus de caelo, dicet nobis: quare ergo non credidistis? Non ergo crediderant Ioanni. Sed ad hoc est duplex responsio. Una: quod ipsi discipuli Ioannis, qui supra quaestionem concitaverant contra Christum, erant Pharisaei, vel Pharisaeis confoederati, unde, Matth. IX, 11 et 14 dicitur quod Pharisaei simul cum discipulis Ioannis proposuerunt quaestiones contra discipulos Christi. Et secundum hoc concludit Evangelista ut ergo cognovit Iesus quia audierunt etc.: idest postquam intellexit quaestionem et commotionem discipulorum Ioannis, qui erant Pharisaei, vel Pharisaeis confoederati, super Baptismo suo et discipulorum eius, reliquit Iudaeam. Vel dicendum, quod Pharisaei propter invidiam turbati sunt de praedicatione Ioannis, unde suaserunt Herodi ut caperet eum. Et hoc patet Matth. XVII, 12, ubi cum Christus loqueretur de Ioanne, dicit: Elias iam venit, et fecerunt in eum quaecumque voluerunt: et postea subdit: sic et filius hominis passurus est ab eis, ubi Glossa dicit quod Pharisaei incitaverunt Herodem ad incarcerationem Ioannis et mortem. Videtur ergo probabile quod similiter moverentur contra Christum, ex hoc quod praedicabat. Et hoc est quod dicitur audierunt, scilicet ad persequendum Pharisaei invidi et persecutores Christi quia Iesus plures discipulos facit et baptizat quam Ioannes. De isto auditu dicitur Iob XXVIII, v. 22: perditio et mors dixerunt: auribus nostris audivimus facta eius. Sed boni audiunt ad obediendum. Ps. CXXXI, 6: ecce audivimus eum in Ephrata: et postea sequitur: adorabimus in loco ubi steterunt pedes eius. Audierunt, inquam, duo: scilicet quod plures discipulos faceret quam Ioannes, quod quidem iustum erat et rationabile, quia, ut dicitur supra III, 30, Christum oportet crescere, et Ioannem minui. Aliud quod baptizabat; et hoc merito, quia ipse mundat. Ps. l, v. 4: lava me, domine, ab iniustitia mea. Et alibi, Ps. VII, 7: exurge, domine (scilicet baptizando), in praecepto quod mandasti (scilicet de Baptismo), et synagoga populorum (per Baptismum congregatorum) circumdabit te. Consequenter cum dicit quamquam Iesus non baptizaret etc., exponit quod supra dixerat de Baptismo Christi quod audierunt Pharisaei et cetera. Sed Augustinus dicit, hic apparere inconveniens: nam supra dixerat et baptizat, hic vero quasi corrigens id, utpote falsum, dicit quamquam Iesus non baptizaret. Et ad hoc est duplex responsio. Una Chrysostomi: quod hoc quod Evangelista dicit, verum est, quod Christus non baptizavit aliquem; illud autem quod supra dictum est, scilicet baptizat, intelligendum est secundum famam currentem ad Pharisaeos, quod Christus baptizaret, quod aliqui venientes ad ipsos Pharisaeos dicerent: vos invidebatis Ioanni quod discipulos habebat et baptizabat; sed ecce quod hic, scilicet Iesus, plures discipulos facit quam Ioannes, et baptizat. Quare ergo sustinetis eum? Et ideo non dicit Evangelista ex se, quod baptizat, sed quod audierunt Pharisaei. Et ideo falsum rumorem populi Evangelista corrigere volens, dicit: verum est quod audierunt Pharisaei, quod Christus baptizat, sed est falsum; unde subdit quamquam Iesus non baptizaret, sed discipuli eius. Ideo autem, secundum Chrysostomum, Christus non baptizavit, quia in omni Baptismate, quo Ioannes et discipuli baptizaverunt per totum tempus ante Christi passionem, non dabatur spiritus sanctus; sed ad hoc erat ut assuescerent homines ad Baptismum Christi, et congregarentur ad praedicationem, ut ipse dicit. Inconveniens autem esset quod Christus baptizaret, si non daretur in illo Baptismo spiritus sanctus, quod non dabatur ante Christi passionem: quia, ut dicitur infra VII, 39, nondum erat spiritus datus, quia nondum Iesus erat glorificatus. Sed, secundum Augustinum, dicendum est, et verius, quod discipuli baptizabant Baptismo Christi, aqua scilicet et spiritu, qui in ipso Baptismo dabatur: et etiam ipse Christus baptizabat, et non baptizabat. Baptizabat quidem quia ipse mundabat interius; sed non baptizabat, quia ipse non tingebat aqua exterius; nam discipuli praebebant ministerium per ablutionem corporis, Christus vero praebebat spiritum interius mundantem. Unde ipse proprie baptizabat. Supra I, 33: supra quem videris spiritum descendentem, et manentem super eum, hic est qui baptizat. Ad hoc ergo quod Chrysostomus dicit, quod nondum erat spiritus datus etc., dicendum, quod non erat datus visibilibus signis, sicut post resurrectionem Christi datus est discipulis; sed tamen datus est, et dabatur, per internam sanctificationem, credentibus. Per hoc autem quod Christus non semper baptizavit, dat nobis exemplum quod maiores Ecclesiarum praelati in his quae per alios fieri possunt, non occupentur, sed ea minoribus facienda relinquant. I Cor. I, 17: non enim misit me Christus baptizare, sed evangelizare. Si autem quaeritur an discipuli Christi baptizati fuerint; dicendum, secundum Augustinum ad Stelentium, quod baptizati fuerunt Baptismo Ioannis, quia aliqui ex discipulis Christi fuerant discipuli Ioannis: sive quod magis credibile est Baptismo Christi; neque enim ministerio baptizandi defuisse creditur, ut haberet baptizatos servos, per quos ceteros baptizaret. Et hoc intelligendum est per hoc quod dicitur Io. XIII, 10: qui lotus est non indiget nisi ut pedes lavet. Et postea sequitur: et ideo vos mundi estis, sed non omnes. Consequenter Christi recessum ponit, dicens reliquit Iudaeam: et hoc triplici de causa. Una ut subtraheret se invidiae Pharisaeorum, qui ex his quae audierant de Christo, turbabantur, et persecutionem parabant; dans nobis exemplum, ut per mansuetudinem malis cedamus ad tempus. Eccli. VIII, v. 4: nec strues ligna in ignem illius. Alia de causa ut ostenderet non esse peccatum persecutores fugere. Matth. X, 23: si vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam. Tertia causa est, quia nondum venerat tempus suae passionis. Infra II, 4: tempus meum nondum advenit et cetera. Est autem et alia causa, propter mysterium: nam per huiusmodi recessum significavit quod discipuli propter persecutionem relicturi erant Iudaeos, et ituri ad gentes. Consequenter cum dicit et abiit iterum in Galilaeam, ostendit locum ad quem accessit. Dicit autem, iterum, quia supra II, v. 12 fecerat mentionem de quodam alio descensu Christi in Galilaeam, quo post miraculum nuptiarum descendit Capharnaum. Quia ergo alii tres Evangelistae non faciunt mentionem de illo descensu primo, ideo Evangelista, ut det intelligere quod alii Evangelistae omnia quae dixerunt usque ad istud capitulum, dimiserunt, et ex hoc loco ipse historiam eis contemporaneam texere incepit, dicit iterum, per Galilaeam enim, secundum unam interpretationem, intelligitur gentilitas, ad quam Christus a Iudaeis vadit: interpretatur enim Galilaea transmigratio. Secundum aliam interpretationem, per Galilaeam intelligitur caelestis gloria, nam Galilaea revelatio interpretatur. Consequenter cum dicit oportebat autem eum transire per Samariam, describit medium per quod transit: et primo in generali; secundo in speciali, ibi venit ergo in civitatem Samariae, quae dicitur Sichar. Medium autem quod transit abiens in Galilaeam, est Samaria; et ideo dicit oportebat eum transire per Samariam. Dicit autem oportebat, ne videatur contrarius suae doctrinae: nam Matth. X, 5, praecepit discipulis, dicens: in viam gentium ne abieritis. Quia ergo Samaria terra gentium erat, ideo ostendit quod non ex proposito, sed ex necessitate illuc ivit. Dicit oportebat: et ratio huius necessitatis erat, quia Samaria erat sita media inter Iudaeam et Galilaeam. De ista Samaria sciendum est, quod Amri rex Israel, montem a quodam Somer emit, ut habetur III Reg. XVI, 23 ss., civitatemque quam in montis vertice construxerat, a vendentis nomine Samariam nuncupavit; hac deinde reges Israelitarum pro regia usi sunt, et tota regio ab hac civitate Samaria vocabatur. Unde hoc quod dicitur hic oportebat eum transire per Samariam, non est intelligendum per civitatem illam transitum esse facturum, sed per regionem. Et ideo speciale medium describens, subdit venit ergo in civitatem Samariae, idest regionis Samariae, quae dicitur Sichar. Sichar enim idem est quod Sichem, secundum aliud nomen: de qua civitate habetur Gen. XXXIII, 16 ss., quod Iacob iuxta eam tetendit tentoria sua, et propter raptum Dinae filiae suae a filio regis Sichem, duo filii Iacob indignati, occiderunt homines civitatis illius; et sic cessit in possessionem Iacob, et habitavit ibi fodiens in ea puteos. Postmodum vero circa mortem suam, dedit eam Ioseph filio suo, secundum quod legitur Gen. XLVIII, 22: do tibi partem unam extra fratres tuos. Et hoc est quod dicit iuxta praedium, idest agrum, quod dedit Iacob filio suo. Ideo autem haec omnia diligenter Evangelista narrat, ut ostendat quod omnia quae contigerunt circa patriarchas, fuerunt ducentia ad Christum; et quod Christus signatus est per eos, et ab eis secundum carnem descendit. Consequenter cum dicit erat autem ibi fons Iacob, ponit praeambulum doctrinae ex parte rei de qua doctrina tradenda erat. Et hoc congruenter: nam doctrina futura erat de aqua et fonte spirituali, et ideo fit hic mentio de fonte materiali, ex quo sumitur occasio disputandi de fonte spirituali qui est Christus. Ps. XXXV, 10: apud te est fons vitae, scilicet spiritus sanctus, qui est spiritus vitae. Item fons est Baptismus, de quo dicitur Zach. XIII, 1: erit fons patens domui Iacob in ablutionem peccatoris et menstruatae. Circa hoc tria facit. Primo describit ipsum fontem; secundo sessionem Christi super eum; et tertio sessionis tempus designat. Fontem quidem describit cum dicit erat autem ibi fons Iacob. Sed contra. Inferius dicitur puteus altus est: non ergo erat fons. Sed dicendum, secundum Augustinum, quod fons erat, et puteus. Omnis enim puteus fons est, sed non convertitur, nam ubi aqua de terra scaturit, fons est: et si quidem aqua in superficie terrae scaturit, fons tantum dicitur; si vero in alto et in profundo scaturit, ita puteus vocatur ut nomen fontis non amittat. Dicitur autem fons Iacob, quia ipse puteum illum foderat in terra illa propter defectum aquae, ut dicitur Gen. XXXIV. Sessio autem Christi innuitur cum subdit Iesus autem fatigatus ex itinere, sedebat sic supra fontem. Ostendit infirmitatem, quamquam esset virtutis immensae, non propter defectum virtutis, sed ut ostenderet veritatem naturae assumptae. Nam, secundum Augustinum, Iesus fortis est, quia (supra I, 1) in principio erat verbum, sed infirmus est, quia verbum caro factum est. Christus ergo volens ostendere veritatem humanae naturae, permittebat eam agere et pati quae sunt propria homini: volens etiam ostendere in se veritatem divinae naturae, faciebat et operabatur propria Dei. Unde quando retrahebat influxum virtutis divinae a corpore, esuriebat et fatigabatur; quando vero ipsam virtutem divinam corpori exhibebat, sine cibo non esuriebat, et in laboribus non fatigabatur. Matth. IV, 2: ieiunavit quadraginta diebus et quadraginta noctibus, et postea esuriit. Ex hoc autem quod Iesus fatigatus est ex itinere, datur nobis exemplum non refugiendi laborem propter salutem aliorum. Ps. LXXXVII, 16: pauper sum ego, et in laboribus a iuventute mea. Similiter etiam datur exemplum paupertatis, quia sedebat sic, idest super nudam terram. Mystice autem sessio humilitatem passionis Christi significat. Ps. CXXXVIII, 2: tu cognovisti sessionem meam (idest passionem) et resurrectionem meam. Item significat auctoritatem docendi, quia loquitur tamquam potestatem habens: unde dicitur Matth. V, 1 s., quod sedens docebat eos. Tempus autem determinatur, cum subdit hora autem erat quasi sexta. Et ratio huius determinationis assignatur litteralis et mystica. Litteralis quidem, ut ostendat causam fatigationis: nam in calore, et sexta hora diei, homines magis fatigantur ex labore. Item ut ostendat causam sessionis: libenter enim homines in aestu et calore diei, iuxta aquas quiescunt. Mystica autem causa assignatur triplex. Una, quia Christus in sexta aetate saeculi in mundum venit, carnem assumens. Alia, quia sexto die homo factus est, et in sexto mense conceptus est Christus. Tertia, quia in sexta hora sol in alto existit, et non restat nisi ut declinet. Sol autem, quantum ad hoc pertinet, temporalem prosperitatem significat, secundum illud Iob XXXI, 26: si vidi solem cum fulgeret et cetera. Tunc ergo Christus venit quando prosperitas mundi in alto erat, idest, in cordibus hominum per amorem florebat; sed per eum amor a cordibus hominum declinare debebat. Consequenter cum dicit venit mulier de Samaria, ponitur praeambulum ex parte audientis: et circa hoc duo facit. Primo ponitur persona cui exhibetur doctrina; secundo innuitur praeparatio eius ad doctrinam, ibi dixit ergo ei mulier illa Samaritana. Persona autem, cui exhibetur doctrina, est mulier Samaritana; unde dicit venit mulier de Samaria haurire aquam. Mulier ista significat Ecclesiam gentium nondum iustificatam, quae idolatria detinebatur, sed tamen per Christum iustificandam. Venit autem ab alienigenis, scilicet a Samaritanis, qui alienigenae fuerant, licet vicinas terras incolerent: quia Ecclesia de gentibus, aliena a genere Iudaeorum, ventura erat ad Christum; Matth. VIII, 11: multi venient ab oriente et occidente, et recumbent cum Abraham Isaac et Iacob in regno caelorum. Haec autem mulier praeparatur ad doctrinam per Christum, cum dicit da mihi bibere. Et primo dat ei occasionem quaerendi; secundo Evangelista interponit quaerendi opportunitatem, ibi discipuli autem eius abierant. Occasio autem et praeparatio mulieris fuit petitio Christi; unde dicit da mihi bibere. Petit namque potum, et quia sitiebat aquam propter aestum diei, et quia sitiebat salutem hominis propter amorem eius; unde in cruce pendens dixit: sitio. Opportunitatem autem quaerendi a muliere habuit Christus, quia non erant ibi discipuli eius, a quibus quaereret aquam; et ideo dicit Evangelista discipuli enim eius abierant in civitatem. Ubi tria de Christo nota: scilicet eius humilitatem, in eo quod solus relinquebatur; dabat enim in hoc exemplum discipulis suis omnem superbiam conculcare. Sed quaereret fortasse aliquis, quae necessitas fuerat assuescere discipulos ad humilitatem, quia piscatores et humiles extiterant, et tabernaculorum factores. Sed advertere debent, qui talia dicunt, quod repente piscatores huiusmodi facti sunt reverentiores omnibus regibus, facundiores philosophis et rhetoribus, et familiares domini orbis terrarum: et tales sic repente promoti consueverunt superbire, utpote inexpertes ad tantum honorem. Secundo nota Christi parsimoniam: nam ita parum curabat de cibis quod nihil comestibile secum ferebat. Tertio etiam nota, quod dimiserunt eum solum in cruce; Is. LXIII, 3: torcular calcavi solus, et de gentibus non est vir mecum. Praeparavit dominus mulierem ad recipiendum spiritualem doctrinam, dando ei occasionem quaerendi; hic consequenter ponitur quaestio; secundo assignatur ratio quaestionis, ibi non enim coutuntur Iudaei Samaritanis. Sciendum est autem, quod dominus petierat a muliere potum, intendens magis de spirituali quam de corporali potu; mulier vero, potum spiritualem nondum capiens, intendebat solum de corporali; et ideo respondet quomodo tu, Iudaeus cum sis, bibere a me poscis, quae sum mulier Samaritana? Christus Iudaeus erat; quia et de Iuda promissus, Gen. XLIX, 10: non auferetur sceptrum de Iuda, et dux de femore eius, donec veniat qui mittendus est, et de Iuda natus; Hebr. VII, 14: manifestum est quod ex Iuda ortus sit dominus noster. Cognoscebat autem mulier Christum esse Iudaeum ex habitu: nam, sicut dicitur Num. XV, 37 ss., dominus praecepit quod Iudaei portarent fimbrias hyacinthinas in quatuor angulis vestium suarum, ut per eas discernerentur ab aliis populis. Consequenter assignatur ratio quaestionis, sive ab Evangelista, secundum Glossam, sive a muliere, secundum Chrysostomum, cum dicit non enim coutuntur Iudaei Samaritanis. Sciendum est autem circa hoc quod sicut dicitur IV Reg. XVIII, propter peccata populi Israel, scilicet decem tribuum, qui colebant idola, ducti sunt in captivitatem a rege Assyriorum in Babylonem, et ne Samaria absque habitatoribus remaneret, fecit ibi gentes ex diversis locis ductas habitare. Et cum ibi essent, volens dominus ostendere quod non propter imbecillitatem suae virtutis, sed propter Iudaeorum malitiam tradidit eos, immisit ipsis gentibus leones, et saevas bestias, quae eos laedebant. Quae ubi nuntiata sunt regi Assyriorum, habito ex consilio, quod hoc ideo eis contingeret quia non servabant legitima Dei terrae, misit ad eos sacerdotem quemdam ex Iudaeis, traditurum eis Dei legem, secundum legem Moysi. Unde et isti licet non essent ex populo Iudaeorum, servabant tamen legem Moysi; sed cum Deo vero colebant idola, nec prophetis attendebant, et vocabant se Samaritanos a civitate Samariae quae erat sita in monte Somer: III Reg. c. XVI, 24. Revertentibus ergo Iudaeis ex captivitate in Ierusalem, semper infesti fuerunt et contrarii; et, sicut dicitur in Esdra, impediebant eos aedificare templum et civitatem. Et licet Iudaei vitarent omnes alias nationes, specialiter tamen vitabant istos, nec in aliquo coutebantur eis; et hoc est quod dicit non enim coutuntur Iudaei Samaritanis. Non dicit quod Samaritani non coutantur Iudaeis, quia libenter voluissent adiungi et couti Iudaeis; sed Iudaei eos repellebant, secundum illud Deut. VII, 2: non inibis cum eis foedus et cetera. Sed si non erat fas Iudaeis couti Samaritanis, quare Deus petebat a Samaritana potum? Ad quod, secundum quod dicit Chrysostomus, posset aliquis respondere, quod dominus sciebat eam non sibi tradituram potum, ideo petivit. Sed hoc non sufficit: quia petens quod non licet, a peccato non est immunis, quantum in se est, quin scandalizet, etsi non detur ei quod ipse petit. Et ideo dicendum est, quod, sicut dicitur Matth. XII, v. 8, filius hominis est dominus etiam sabbati. Unde tamquam dominus legis poterat uti et non uti lege et observantiis et legalibus, secundum quod sibi expediens videbatur. Et quia imminebat tempus quo gentes vocarentur ad fidem, ipsis gentibus coutebatur.

[87445] Super Io., cap. 4 l. 2 Consequenter cum dicit respondit Iesus et dixit ei etc., narrat Evangelista ipsam doctrinam spiritualem. Et primo ponitur ipsa doctrina; secundo effectus doctrinae, ibi et continuo venerunt discipuli eius. Circa primum duo facit. Primo ponit summarie totam doctrinam; secundo explicat eam per partes, ibi dixit ei mulier: domine, neque in quo haurias habes, et puteus altus est. Dixit ergo: tu miraris quod ego Iudaeus potum petii a te Samaritana; sed non debes mirari, quia ad hoc veni ut etiam gentibus potum darem. Et ideo dixit si scires donum Dei, et quis est qui dicit tibi, da mihi bibere, tu forsitan petisses ab eo. Et, ut incipiamus ab ultimo, requirendum est quid intelligatur per aquam. Et dicendum, quod per aquam intelligitur gratia spiritus sancti: quae quidem quandoque dicitur ignis, quandoque aqua, ut ostendatur quod nec hoc, nec illud dicitur secundum substantiae proprietatem, sed secundum similitudinem actionis. Nam ignis dicitur, quia elevat cor per fervorem et calorem, Rom. XII, 11: spiritu ferventes etc. et quia consumit peccata; Cant. VIII: lampades eius, lampades ignis atque flammarum. Aqua vero dicitur propter purgationem; Ez. XXXVI, 25: effundam super vos aquam mundam, et mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris. Et propter refrigerationem ab aestibus tentationum; Eccli. c. III, 33: ignem ardentem extinguit aqua. Et propter satietatem contra sitim terrenorum, et quorumcumque temporalium; Is. LV, 1: omnes sitientes, venite ad aquas. Est autem duplex aqua: scilicet viva et non viva. Non viva quidem est quae non continuatur suo principio unde scaturit; sed collecta de pluvia, seu aliunde, in lacunas et cisternas a suo principio separata servatur. Viva autem aqua est quae suo principio continuatur, et effluit. Secundum hoc ergo gratia spiritus sancti recte dicitur aqua viva, quia ita ipsa gratia spiritus sancti datur homini quod tamen ipse fons gratiae datur, scilicet spiritus sanctus. Immo per ipsum datur gratia; Rom. V, 5: caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis. Nam ipse spiritus sanctus est fons indeficiens, a quo omnia dona gratiarum effluunt; I Cor. XIII, 11: haec omnia operatur unus atque idem spiritus et cetera. Et inde est quod si aliquis donum spiritus sancti habeat, et non spiritum, aqua non continuatur suo principio, et ideo est mortua, et non viva; Iac. II, v. 20: fides sine operibus mortua est. Sic ergo patet quid per aquam intelligatur. Sed consequenter ostenditur, quod ad habendum aquam vivam, idest gratiam, in adultis per desiderium pervenitur, idest per petitionem; Ps. IX, 17: desiderium pauperum exaudivit dominus, quia absque petitione et desiderio non datur alicui gratia. Unde dicimus quod in iustificatione impii requiritur liberum arbitrium ad detestandum peccata et ad desiderandum gratiam, secundum illud Matth. VII, 7: petite, et accipietis. Intantum enim requiritur desiderium, quod etiam ipse filius ad petendum inducitur; Ps. II, 8: postula a me, et dabo tibi. Unde nec aliquis contradicens gratiae eam recipit, nisi prius reducatur ad desiderium gratiae, sicut patet in Paulo, qui antequam gratiam reciperet, reductus est ad desiderium gratiae, dicens, Act. IX, 6, domine, quid me vis facere? Et inde est quod signanter dicitur tu forsitan petisses ab eo. Et dicit forsitan, propter liberum arbitrium, quo homo aliquando desiderat et petit gratiam, aliquando non. Sed ad petendum gratiam incitatur desiderium hominis ex duobus, scilicet ex cognitione desiderandi boni, et ex cognitione datoris: et ideo duo cognoscenda proponit. Primo scilicet ipsum donum; unde dicit si scires donum Dei, quod est omne bonum desiderabile, quod est a spiritu sancto; Sap. c. VIII, 21: scio quod non possum esse continens, nisi Deus det. Et hoc donum Dei est et cetera. Secundo proponit ipsum datorem; unde dicit et quis est qui dicit tibi etc., scilicet, si scires eum qui dare potest, qui sum ego; infra XV, 26: cum venerit Paraclitus, quem ego mittam vobis a patre (...) ille testimonium perhibebit de me; Ps. LXVII, 19: dedit dona hominibus. Sic ergo haec doctrina est de tribus: scilicet de dono aquae vivae, de petitione ipsius doni et de datore eius. Et ideo cum dicit dixit ei mulier etc., de ipsa doctrina tractat explicite quantum ad haec tria: et primo quantum ad donum; secundo quantum ad petitionem, ibi dicit ei mulier: domine, ut video, propheta es tu; tertio quantum ad datorem, ibi dicit ei mulier: scio quia Messias venit et cetera. Circa primum duo facit. Primo explicat donum, ostendendo eius virtutem; secundo agit de perfectione ipsius doni, ibi dicit ei mulier: domine, da mihi hanc aquam et cetera. Circa primum duo facit. Primo ponitur inquisitio mulieris; secundo responsio Christi, ibi respondit Iesus, et dixit ei: omnis qui biberit ex aqua hac, sitiet iterum. Circa primum sciendum est, quod mulier ista Samaritana, verba quae dominus spiritualiter intelligebat, carnaliter accipiebat, quia erat animalis. I Cor. II, 14: animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus Dei. Et ideo verba quae dominus dicebat, quasi inconvenientia et impossibilia, argumento quodam utens, infringere conabatur, hoc modo: tu promittis mihi aquam vivam, aut ergo de isto puteo, aut de alio; sed non de isto, quia nec in quo haurias habes, et puteus altus est; de alio autem non videtur credibile quod dare possis, quia non maior es patre nostro Iacob, qui dedit nobis puteum. Primo ergo prosequens primum, videamus hoc quod dicit domine, neque in quo haurias habes, idest hauritorio cares, quo aquam de puteo extrahere possis, et puteus altus est, scilicet ut absque hauritorio manu non possis attingere. Per altitudinem, seu profunditatem putei, intelligitur sacrae Scripturae profunditas, et sapientiae divinae; Eccle. VII, 25: alta profunditas et quis, etc.; hauritorium autem quo aqua sapientiae salutaris hauritur, est oratio; Iac. I, 5: si quis indiget sapientia, postulet a Deo. Secundum ostendit, cum dicit numquid tu es maior patre nostro Iacob, qui dedit nobis puteum? etc.; quasi dicat: numquid meliorem aquam habes ad dandum nobis quam Iacob? Dicit autem patrem suum Iacob, non quod Samaritani de generatione sint Iacob, ut ex supradictis apparet, sed quia legem Moysi habebant, et quia intraverunt terram semini Iacob repromissam. Commendat autem mulier ista puteum istum ex tribus. Primo ex auctoritate dantis; unde dicit patre nostro Iacob, qui dedit nobis puteum. Secundo ex suavitate aquae, et dicit, quod ipse Iacob ex eo bibit, et filii eius: nisi enim fuisset suavis, non ipsi bibissent, sed pecoribus eam tradidissent. Tertio ex ubertate, cum dicit et pecora eius: quia enim erat suavis, nisi fuisset uberrima, non dedissent eam pecoribus. Sic et sacra Scriptura magna est auctoritate, quia a spiritu sancto est data; delectabilis est suavitate, Ps. c. CXVIII, 103: quam dulcia sunt faucibus meis eloquia tua. Iterum fecunda est ubertate, quia non solum sapientibus, sed etiam insipientibus communicatur. Consequenter cum dicit respondit Iesus etc. ponitur responsio domini, ubi explicat virtutem suae doctrinae: et primo quantum ad hoc quod dixerat eam esse aquam; secundo quantum ad hoc quod dixerat eam esse aquam vivam, ibi sed aqua quam ego dabo ei, fiet in eo fons aquae salientis in vitam aeternam. Ostendit autem, quod doctrina sua sit optima aqua, ex hoc quod habet aquae effectum, scilicet quod auferat sitim multo amplius quam aqua ista corporalis; ostendens se in hoc esse maiorem quam Iacob. Et ideo dicit respondit Iesus, et dixit ei, quasi dicat: tu dicis, quod Iacob dedit vobis puteum, sed ego dabo aquam meliorem, quia omnis qui biberit ex hac aqua, scilicet corporali vel carnalis cupiditatis et concupiscentiae, licet ad horam sedetur appetitus, tamen sitiet iterum, quia insatiabilis est delectationis appetitus; Prov. XXIII, 35: quando evigilabo, et rursus vina reperiam? Sed qui biberit ex hac aqua, scilicet spirituali, quam ego dabo ei, non sitiet in aeternum; Is. penult., 13: servi mei bibent, et vos sitietis. Sed contra. Eccli. XXIV, 29, dicitur: qui bibunt me, adhuc sitient. Quomodo ergo non sitiet in aeternum qui biberit ex hac aqua, scilicet divina sapientia, cum ipsa sapientia dicat: qui bibunt me, adhuc sitient? Sed dicendum, quod utrumque verum est: quia qui bibit ex aqua quam Christus dat et sitit adhuc et non sitit; sed qui bibit ex aqua corporali, sitiet iterum: et hoc propter duo. Primo, quia aqua materialis et carnalis non est perpetua, nec causam perpetuam habet, sed deficientem: unde et effectus oportet quod cesset; Sap. V, 9: transierunt haec omnia quasi umbra et cetera. Aqua vero spiritualis causam perpetuam habet, scilicet spiritum sanctum, qui est fons vitae, numquam deficiens: et ideo qui ex ea bibit, non sitiet in aeternum; sicut qui haberet in ventre fontem aquae vivae, non sitiret unquam. Alia ratio est, quia differentia est inter rem spiritualem et temporalem. Licet enim utraque generet sitim, tamen aliter et aliter: quia res temporalis habita, causat quidem sitim non sui ipsius, sed alterius rei; spiritualis vero tollit sitim alterius rei, et causat sui ipsius sitim. Cuius ratio est, quia res temporalis antequam habeatur, aestimatur magni pretii et sufficiens; sed postquam habetur, quia nec tanta, nec sufficiens ad quietandum desiderium invenitur, ideo non satiat desiderium, quin ad aliud habendum moveatur. Res vero spiritualis non cognoscitur, nisi cum habetur Apoc. II, 17: nemo novit nisi qui accipit. Et ideo non habita, non movet desiderium; sed cum habetur et cognoscitur, tunc delectat affectum et movet desiderium, non quidem ad aliud habendum, sed quia imperfecte percipitur propter recipientis imperfectionem, movet ut ipsa perfecte habeatur. Et de hac siti dicitur in Ps. XLI, 2: sitivit anima mea ad Deum fontem vivum. Sed haec sitis in mundo isto usquequaque non tollitur, quia bona spiritualia in vita ista percipere non possumus; et ideo qui biberit ex hac aqua, adhuc quidem sitiet eius perfectionem; sed non sitiet in aeternum, quasi ipsa aqua deficiat; quia, ut dicitur in Ps. XXXV, 9: inebriabuntur ab ubertate domus tuae. In vita autem gloriae, ubi beati perfecte bibunt aquam divinae gratiae, non sitient in aeternum; Matth. c. V, 6: beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, scilicet in mundo isto, quia saturabuntur in vita gloriae. Consequenter cum dicit sed aqua quam ego dabo ei, fiet in eo fons aquae salientis in vitam aeternam, ostendit doctrinam suam esse aquam vivam ex motu ipsius aquae; unde dicit, quod est fons decurrens, Ps. XIV, 5: fluminis impetus laetificat civitatem Dei. Sed alius est cursus aquae materialis, scilicet deorsum, alius istius spiritualis, quia ducit sursum; et ideo dicit: dico, quod talis est aqua materialis quod non tollit sitim, sed aqua quam ego do, non solum sitim aufert, sed est viva quia est coniuncta fonti; unde dicit quod fiet in eo fons: fons, inquam perducens per bona opera ad vitam aeternam. Ideo dicit aquae salientis, idest salire facientis, in vitam aeternam, ubi non est sitis, infra c. VII, 38: qui credit in me, flumina, scilicet bonorum desideriorum, de ventre eius fluent aquae vivae; Ps. XXXV, 10: apud te est fons vitae. Consequenter cum dicit dixit ad eum mulier, agitur de petitione doni: et primo ponitur modus percipiendi ipsum donum; secundo convincitur mulier, ibi dixit ei Iesus: bene dixisti et cetera. Modus percipiendi, ut dictum est, est per orationem et petitionem: et ideo primo ponitur petitio mulieris; secundo responsio Christi, ibi dixit ei Iesus, vade et cetera. Quantum ad primum notandum, quod mulier ista in exordio collationis mutuae, Christum non vocavit dominum, sed simpliciter Iudaeum, dicens: quomodo tu, Iudaeus cum sis, bibere a me poscis? Hic vero statim cum audit eum fore sibi utilem, et aquam dare posse, dominum eum vocat; unde dixit ad eum mulier: domine, da mihi hanc aquam. Quia enim hoc carnaliter intelligebat, et duplici corporali necessitate tenebatur, scilicet sitis et laboris, veniendo ad puteum et portando, ideo aquam petens, haec duo allegat, dicens quo ad primum, ut non sitiam; et quo ad secundum, neque veniam huc haurire. Naturaliter enim homo laborem refugit; Ps. LXXII, 5: in labore hominum non sunt. Dixit ei Iesus: vade, et cetera. Hic ponitur responsio domini. Sed sciendum est, quod dominus respondebat spiritualiter, sed mulier intellexit carnaliter: et ideo potest hoc dupliciter exponi. Uno modo secundum Chrysostomum, qui dicit, quod dominus volebat dare aquam spiritualis doctrinae non sibi soli, sed specialiter viro suo; quia, ut dicitur I Cor. c. XI, 3, caput mulieris vir, et ideo voluit ut praecepta Dei ad mulierem per virum devenirent, I Cor. XIV, 35, dicitur quod si mulier aliquid addiscere vult, domi virum interroget. Et ideo dicit vade, voca virum tuum, et veni huc; et tunc cum eo et per eum dabo tibi. Alio modo, secundum Augustinum, exponitur mystice. Nam sicut de aqua dominus figurative loquebatur, ita de viro. Vir autem iste, secundum Augustinum, est intellectus: nam voluntas parit et concipit a vi apprehensiva movente eam: unde voluntas est sicut mulier; ratio vero movens voluntatem est vir eius. Quia ergo mulier, idest voluntas, prompta erat ad recipiendum, sed non movebatur ab intellectu et ratione, ut specialiter hoc intelligeret sed adhuc sub sensu detinebatur, ideo dominus dixit ei vade, tu sensualis, voca virum tuum, idest, rationabilem intellectum advoca, quo spiritualiter et intelligibiliter intelligas quod modo carnaliter sapis; et veni huc, intelligendo ducta ratione. Respondit mulier, et cetera. Hic convincitur a Christo mulier. Et primo ponitur eius responsio; secundo contestatio qua convincitur a Christo, ibi bene dixisti. Circa primum sciendum est, quod mulier turpitudinem suam occultare volens, et Christum sicut purum hominem credens, licet verum responderit Christo, tamen ficte et occulte dedecus suum tacebat; quia, secundum quod dicitur Eccli. IX, 10: mulier fornicaria quasi stercus in via conculcabitur. Et ideo respondit et dixit: virum non habeo. Et verum erat: quia licet ante plures habuerit, scilicet quinque, nunc vero non legitimum habebat virum, sed cuidam adhaeserat; et ideo convincitur a domino. Unde dicit dixit ei Iesus: bene dixisti, quia non habeo virum, scilicet legitimum; quinque enim viros habuisti, ante ipsum, et nunc quem habes, idest hoc modo uteris ut viro, non est tuus vir; hoc vere dixisti: quia virum non habes. Ideo autem dixit ei dominus ea quae ab ea non didicerat, et occulta sibi videbantur, ut mulierem ad spiritualem intelligentiam reducat et credat, in Christo aliquid divinum esse. Mystice autem quinque viri sunt quinque libri Moysi, quia Samaritani, ut dictum est, eos recipiebant; et ideo dicit quinque enim viros habuisti; et nunc quem habes, idest quem audis, scilicet Christum, non est tuus vir, quia non credis. Sed, ut dicit Augustinus, haec expositio non est bona, quia mulier ista dimissis quinque viris, venit ad hunc quem habebat, sed isti qui veniunt ad Christum, non dimiserunt quinque libros Moysi. Et ideo aliter dicendum, quod quinque viros habuisti, idest quinque sensus, quibus usque modo utebaris; sed hunc quem habes, scilicet rationem errantem, qua spiritualiter dicta adhuc carnaliter intelligis, non est tuus vir, legitimus, sed adulter; et ideo tolle istum adulterum errorem, qui te corrumpit et voca virum tuum, idest intellectum, ut intelligas me. Hic agitur de petitione qua donum acquiritur, quae est oratio. Et primo ponitur quaestio mulieris de oratione; secundo responsio Christi, ibi dixit ei Iesus: mulier, crede mihi. Circa primum duo facit mulier. Primo confitetur idoneitatem Christi ad respondendum quaestioni; secundo quaestionem proponit, ibi patres nostri in monte hoc adoraverunt, et cetera. Mulier autem ista auditis quae Christus de occultis ei manifestaverat, quem usque modo purum hominem credidit, nunc prophetam confitetur, idoneum ad satisfaciendum de dubiis. Hoc est proprium prophetarum, ut absentia et incognita annuntient; I Reg. IX, 9: qui olim dicebatur videns, nunc dicitur propheta. Et ideo dicit domine, ut video, propheta es tu; quasi dicat: in hoc quod occulta mihi dicis, ostenderis propheta. In quo, secundum Augustinum, patet quod coepit ad eam venire vir, sed non plene venit: quia dominum prophetam putabat: licet enim propheta esset, Matth. XIII, 57: non est propheta sine honore nisi in patria sua: tamen erat plusquam propheta, quia prophetas ipse constituit; Sap. VII, 27: in animas sanctas per nationes se transfert, amicos Dei et prophetas constituit. Consequenter ponit quaestionem de oratione, dicens patres nostri in monte hoc adoraverunt; et vos dicitis quia Ierosolymis est locus ubi adorare oportet. In quo admiranda est mulieris diligentia, quia mulieres, utpote curiosae et infructuosae, et non solum infructuosae, sed et otiosae, I Tim. V, non de mundanis, non de futuris eum interrogabat, sed de his quae Dei sunt; secundum illud Matth. VI, 33: primum quaerite regnum Dei. Et movet primo quaestionem de his quae in terra illa homines movere consueverant, scilicet de loco orationis, de quo quaestio vertebatur inter Iudaeos et Samaritanos; et hoc est quod dicit patres nostri in monte hoc adoraverunt, et vos dicitis et cetera. Circa quod sciendum est, quod Samaritani (secundum legis mandata) Deum colentes, fecerunt templum, in quo eum adorarent, non euntes in Ierusalem propter Iudaeos eis infestos: quod quidem templum fecerunt in monte Garizim, Iudaei vero in monte Sion. Unde quaestio vertebatur inter eos quis istorum montium esset convenientior locus orationi; et utrique adducebant rationes pro parte sua: Samaritani quidem dicebant magis in monte Garizim esse adorandum, quia antiqui patres adoraverunt ibi dominum; et ideo dicit patres nostri in monte hoc adoraverunt. Sed quomodo dicit mulier patres nostri, cum Samaritani non essent ex semine Israel? Ad hoc est responsio, secundum Chrysostomum, quod aliqui dicunt Abraham in monte illo filium obtulisse; alii autem in monte Sion, ut habetur Gen. XXII. Vel potest dici, quod patres nostri intelligantur Iacob et filii eius, qui, ut habetur Gen. XXXIII, et dictum est supra, habitavit in Sichem, quae est sita iuxta montem Garizim, et forte ibi adoraverunt in monte dominum. Vel potest dici quod filii Israel adoraverunt in monte hoc, quando Moyses praecepit ut ascenderent in montem Garizim ad benedicendum servantibus mandata domini, ut dicitur Deut. VI. Et vocat istos patres suos, vel propter legem datam filiis Israel, quam servabant Samaritani, vel propter terram eorum quam inhabitabant, ut dictum est supra. Iudaei autem dicunt orandum esse in Ierusalem auctoritate domini qui praecepit Deut. XII, 13: cave ne offeras holocausta tua in omni loco quem videris, sed in loco quem elegerit dominus Deus tuus: qui quidem orationis locus primo fuit in Silo, postea vero auctoritate Salomonis et Nathan prophetae, arca Dei portata est de Silo in Ierusalem, et ibi factum est templum, secundum illud Ps. LXXVII, 60: repulit tabernaculum Silo. Et postea sequitur: sed elegit tribum Iuda, montem Sion, quem dilexit. Sic ergo Samaritani adducebant pro se auctoritatem patrum; Iudaei vero auctoritatem prophetarum, quos Samaritani non recipiebant. Hanc ergo quaestionem mulier proponit: nec est mirandum a quo docta fuerit, quia communiter contingit ut in terris in quibus diversa sunt dogmata, etiam simplices in eis sint instructi. Unde, quia Samaritani fuerant in continuo iurgio cum Iudaeis, ideo mulieres et simplices in materia ista edocti erant. Consequenter cum dicit dixit ei Iesus etc., ponitur responsio Christi. Et primo distinguit trinam orationem; secundo comparat eas adinvicem, ibi vos adoratis quod nescitis. Circa primum reddit primo mulierem attentam, utpote grandia locuturus, dicens crede mihi, et fidem adhibe, quia ubique opus est fide. Hebr. XI, 6: accedentem ad Deum oportet credere; Is. VII, 9: nisi credideritis, non intelligetis. Secundo proponit trinam adorationem, quarum duae iam erant, alia vero expectabatur futura. Duarum autem quae erant, una erat Samaritanorum, qua orabant in monte Garizim; et hanc exprimit dicens venit hora quando neque in monte hoc, scilicet Garizim, adorabitis. Alia est Iudaeorum qua orabant in monte Sion, scilicet in Ierusalem; et hanc exprimit dicens neque in Ierusalem. Tertia est futura, quae expectatur, quae est alia ab istis; et hanc insinuat excipiendo utramque adorationem: nam si veniat hora quando adorabunt, non tamen in monte Garizim neque in Ierusalem, manifestum est quod erit tertia adoratio Christi, evacuans utrorumque adorationem. Nam si aliquis vellet duos populos in unum coniungere, oporteret in utroque removeri illud in quo abinvicem dissiderent, et aliquid eis commune in quo conveniant, concedere. Christus ergo, volens coniungere Iudaeos et gentiles, removit a Iudaeis caeremonias, et a gentibus idolatriam, quae duo erant sicut paries unus in quo uterque abinvicem dissidebant, et fecit ex utroque populo unum populum secundum illud Eph. c. II, 14: ipse est pax nostra, qui fecit utraque unum. Sic ergo cessavit caeremonialis cultus et idololatria gentium, et sic introductus est verus Dei cultus a Christo. Mystice autem, secundum Origenem, per tres adorationes intelliguntur divinae sapientiae tres participationes. Quidam namque participant eam obnubilantes tenebris erroris, et isti adorant in monte: quia omnis error ex superbia causatur; Ier. LI, 25: ecce ego ad te mons pestifer. Quidam vero participant ipsam divinam sapientiam sine errore, sed imperfecte, quia in speculo et aenigmate; et isti adorant in Ierusalem, quae significat praesentem Ecclesiam; Ps. CXLVI, 2: aedificans Ierusalem dominus et cetera. Beati vero et sancti participant illam sine errore perfecte, quia vident Deum sicuti est, ut dicitur I Io. III. Et ideo dicit venit hora, idest expectabitur, quando neque in erroribus, neque per speculum et in aenigmate participabitis divinam sapientiam, sed sicuti est. Consequenter cum dicit vos adoratis quod nescitis, comparat praedictas adorationes ad invicem: et primo comparat secundam ad primam; secundo tertiam ad primam et secundam, ibi sed venit hora. Circa primum tria facit. Primo ostendit defectum primae adorationis; secundo veritatem secundae; tertio rationem utriusque assignat. Quantum ad primum dicit vos adoratis quod nescitis. Sed videtur alicui quod dominus explicare debuisset veritatem quaestionis, et rationem mulieris exsolvere. Sed dominus de hoc non curat, quia utraque adoratio cessare debebat. Quantum autem ad hoc quod dicit vos adoratis, sciendum est, quod philosophus dicit, aliter est cognitio in rebus compositis, et aliter in simplicibus. Nam composita quidem possunt quantum ad aliquid cognosci, ita ut quantum ad aliquid in eis remaneant incognita: unde potest de his haberi falsa cognitio. Sicut si aliquis habens veram cognitionem de animali quantum ad eius substantiam, tamen potest errare circa cognitionem accidentis, utrum scilicet sit album vel nigrum; et differentiae, utrum scilicet sit alatum vel quadrupes. In simplicibus autem nullo modo potest esse falsa cognitio: quia aut perfecte cognoscuntur, inquantum scitur eorum quidditas; aut nullo modo cognoscuntur, si non possit ad eam attingi. Cum ergo Deus sit omnino simplex, non potest de eo haberi falsa cognitio per hoc quod aliquid de eo sciatur et aliquid nesciatur, sed per hoc quod non attingitur. Unde quicumque credit Deum esse aliquid quod non est, puta corpus, vel aliquid huiusmodi, non adorat Deum, quia nescit eum, sed aliquid aliud. Samaritani autem falsam opinionem habebant de Deo dupliciter. Primo, quia aestimabant eum esse corporeum, unde et credebant ipsum in uno loco corporeo tantum determinate ibidem adorari oportere. Deinde, quia non credebant eum esse super omnia, sed aequalem aliquibus creaturis: unde simul cum eo et idola adorabant, quasi sibi aequalia. Et ideo nesciebant eum, quia non attingebat ad veram cognitionem eius. Et ideo dicit dominus vos adoratis quod nescitis; idest, non adoratis Deum, quia nescitis ipsum, sed phantasiam vestram, qua aliquid apprehenditis ut Deum; Eph. IV, 17: sicut et gentes ambulant in vanitate sensus sui et cetera. Quantum vero ad secundum, scilicet quantum ad diversitatem adorationis Iudaeorum, dicit nos adoramus quod scimus. Et connumerat se Iudaeis, quia et Iudaeus erat secundum gentem, et etiam mulier opinabatur eum et prophetam et Iudaeum esse. Nos adoramus quod scimus: quia Iudaei per legem et prophetas veram cognitionem seu aestimationem de Deo habebant, in hoc quod non credebant ipsum esse corporeum, nec in uno loco determinato esse, quasi eius maiestas a loco capi possit; III Reg. VIII, 27: si enim caeli caelorum te capere non possunt, quanto magis domus haec quam aedificavi? Nec etiam idola colebant; et ideo in Ps. LXXV, v. 2 dicitur: notus in Iudaea Deus. Rationem autem huius assignat cum dicit quia salus ex Iudaeis est; quasi dicat: ideo vera notitia de Deo habebatur solum a Iudaeis, quia futurum erat quod salus ex Iudaeis proveniret; et sicut principium sanitatis debet esse sanum, ita principium salutis, quae habetur per Dei veram cognitionem et verum cultum, oportet veram cognitionem de Deo habere: et ideo, quia ex eis principium salutis et causa, scilicet Christus, provenire debebat, secundum illud Gen. c. XXII, 18: in semine tuo benedicentur omnes gentes, oportet Deum notum esse in Iudaea. Provenit autem ex Iudaeis salus tripliciter. Primo quantum ad doctrinam veritatis, quia omnes gentes erant in erroribus; Iudaei autem in veritate permanebant; Rom. c. III, 2: quid amplius est Iudaeo? Quia tradita sunt eis eloquia Dei. Secundo quantum ad spiritualia dicta: nam prophetia, et alia dona spiritus sancti, prius eis data fuerunt, et ex eis devenerunt ad alios; Rom. XI, 17: tu, scilicet gentiles, cum esses oleaster, insertus es in illis, scilicet Iudaei; Rom. XV, 27: nam si spiritualium eorum, scilicet Iudaeorum, participes facti sunt gentiles, debent et in carnalibus ministrare illis. Tertio quantum ad ipsum salutis auctorem, quia ex eis processit secundum carnem; Rom. c. IX, 5: ex quibus Christus est secundum carnem. Consequenter cum dicit sed venit hora etc. comparat aliam adorationem duabus primis: et primo ponit eminentiam eius ad alias; secundo praeeminentiae convenientiam, ibi nam et pater tales quaerit. Sed attendendum est circa primum, secundum Origenem, quod supra loquens de tertia adoratione, cum dixit venit hora quando non in monte hoc neque in Ierosolymis adorabitis patrem, non addidit dominus, et nunc est; hic vero de ipsa loquens, dicit venit hora, et nunc est: quia tunc locutus est de adoratione in patria, secundum quam perfectam Dei cognitionem participabimus, quae nondum viventibus in hac carne mortali venit; hic vero loquitur de ea quae est in vita ista, quae iam venit per Christum. Et ideo dicit venit hora, et nunc est, quando veri adoratores adorabunt patrem in spiritu et veritate. Quod potest legi primo quidem, secundum Chrysostomum, ut per hoc totum ostendatur eminentia istius adorationis ad adorationem Iudaeorum, ut sit sensus: sicut adoratio Iudaeorum praeeminet adorationi Samaritanorum, ita adoratio Christianorum praeeminet ei quae est Iudaeorum; et hoc in duobus. Primo, quia illa est secundum carnales caeremonias, Hebr. IX, 10: in iustitiis carnis usque ad tempus correctionis impositis, haec vero est secundum spiritum. Secundo vero, quia illa est secundum figuras: nam Deo illae victimae, secundum quod sunt res quaedam, non placebant; unde in Ps. XLIX, 13, dicitur: numquid manducabo carnes taurorum, aut sanguinem hircorum potabo? Et alibi, Ps. l, 18: sacrificium dedissem utique: holocaustis non delectaberis, inquantum scilicet sunt res quaedam; sed delectabatur in eis inquantum erant figura verae victimae, et veri sacrificii; Hebr. X, 1: umbram habet lex futurorum bonorum, non rerum ipsam imaginem et cetera. Haec autem adoratio est in veritate, quia ipsa secundum se Deo placet. Supra I, 17: gratia et veritas per Iesum Christum facta est. Et ideo quantum ad primum dicit, quod veri adoratores adorabunt in spiritu, non in caeremoniis carnalibus; quantum ad secundum dicit in veritate, non in figura. Secundo potest legi quod dominus per haec duo quae dicit, scilicet in spiritu et veritate, vult ostendere differentiam adorationis, non tantum ad illam Iudaeorum, verum etiam ad eam quae erat Samaritanorum. Ad illam quidem Iudaeorum, per hoc quod dicitur et veritate: nam illa, ut dictum est, cum errore erat, quia adorabant quod nesciebant, ista vero est cum vera Dei cognitione. Tertio modo legitur ut per hoc quod dicit in spiritu et veritate, ostendatur conditio verae adorationis. Ad hoc enim quod adoratio vera sit, duo requiruntur. Unum quod sit spiritualis: unde dicit in spiritu, idest in fervore spiritus; I Cor. XIV, 15: orabo spiritu, orabo et mente; Eph. V, 19: psallentes in cordibus vestris Deo. Aliud, quod sit in veritate. Primo quidem fidei, quia nullus fervor spiritualis desiderii est ad merendum idoneus, nisi adsit veritas fidei; Iac. I, 6: postulet autem in fide nihil haesitans. Secundo vero in veritate, idest sine fictione et simulatione: contra quod dicitur Matth. VI, 5: amant in angulis orare, ut videantur ab hominibus. Sic ergo ad ipsam orationem requiritur fervor caritatis quantum ad primum, et veritas fidei quantum ad secundum, et rectitudo intentionis quantum ad tertium. Sed dicit patrem, quia adoratio legis non erat patris, sed domini. Nos adoramus ut filii per amorem, illi vero adorabant ut servi per timorem. Sic ergo hoc quod dicit veri, opponitur contra tria, secundum dictas expositiones. Primo contra falsum adorationis ritum Samaritanorum; Eph. IV, 25: deponentes mendacium, loquimini veritatem. Secundo contra vanum et transitorium quod erat in caeremoniis carnalibus; Ps. IV, 3: ut quid diligitis vanitatem, et quaeritis mendacium? Tertio contra figurale; supra I, 17: gratia et veritas per Iesum Christum facta est. Consequenter, cum dicit nam et pater tales quaerit, ostendit convenientiam tertiae adorationis ex duobus. Primo ex voluntate et acceptione eius qui adoratur; secundo ex ipsius natura, ibi spiritus est Deus. Circa primum sciendum est quod ad hoc quod homo mereatur quod petit accipere, ea debet petere quae non sint contra voluntatem dantis, et eo modo quo acceptum est danti; et ideo cum oramus Deum, esse debemus quales Deus quaerit: Deus autem tales quaerit qui scilicet eum adorent in spiritu et veritate, et in fervore caritatis, et veritate fidei; Deut. X, 12: et nunc, Israel, quid dominus Deus tuus petit a te, nisi ut timeas dominum Deum tuum, et ambules in viis eius, et diligas eum, ac servias domino Deo tuo in toto corde tuo, ut bene sit tibi? Mich. c. VI, 8: indicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid Deus requirat a te: utique facere iudicium, et diligere misericordiam, et sollicitum ambulare cum Deo tuo. Hoc autem ostendit ex natura ipsius, dicens spiritus est Deus: nam, sicut dicitur Eccli. XIII, 19: omne animal diligit sibi simile, ergo Deus intantum diligit nos, inquantum ei assimilamur; sed non assimilamur ei secundum carnalia, quia est incorporeus, sed secundum spiritualia, quia Deus spiritus est; Eph. IV, 23: renovamini spiritu mentis vestrae. Hoc autem quod dicit spiritus est Deus, denotat in Deo incorporeitatem; Lc. ult., 39: spiritus carnem et ossa non habet. Item vivificationem, quia tota vita nostra est a Deo, ut a principio effectivo. Est etiam Deus veritas; infra XIV, 6: ego sum via, veritas et vita: et ideo in spiritu et veritate oportet adorare eum. Consequenter cum dicit dixit ei mulier etc. agitur hic de datore doni: quod respondet ei quod dominus dixerat si scires donum Dei, et quis est qui dicit tibi, da mihi bibere, petisses utique. Et primo ponitur confessio mulieris; secundo doctrina Christi, ibi ego sum qui loquor tecum. Circa primum duo facit: primo enim profitetur mulier fidem Christi venturi; secundo perfectionem doctrinae eius, ibi cum ergo venerit, ille annuntiabit nobis omnia. Sciendum est ergo, quod mulier eorum quae dicta sunt altitudine fatigata, obstupuit, ea capere non valens. Dicit scio quia Messias venit, qui dicitur Christus; quasi dicat: ista verba non capio; sed veniet tempus quando veniet Messias, et tunc sciemus omnia ista: Messias enim Hebraice, unctus Latine, Graece Christus est. Sciebat autem mulier ista Messiam venturum, edocta per libros Moysi, ubi Christi adventus praenuntiatus est; Gen. penult., 10: non auferetur sceptrum de Iuda, et dux de femore eius, donec veniat qui mittendus est. Sicut autem Augustinus dicit, haec est prima locutio mulieris in qua nominat Christum: ut det intelligere, quod post quinque sensus corporeos, iam inciperet redire ad virum legitimum. Hic autem Messias cum venerit, perfectam doctrinam proponet, cum dicit cum ergo venerit, ille annuntiabit nobis. Et hoc praedixerat Moyses; Deut. XVIII, 18: prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum, similem eis; et ponam verba mea in ore eius, loqueturque ad eos omnia quae praecepero illi. Et quia iam advocaverat mulier ista virum suum, intellectum scilicet et rationem, ideo dominus aquam doctrinae spiritualis ei propinat, optime manifestando se ei. Et ideo dicitur dixit ei Iesus: ego sum qui loquor tecum, scilicet Christus; Sap. VI, 14: praeoccupat eos qui se concupiscunt, ut illis se prior ostendat; infra XIV, v. 21: ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum. Non autem Deus manifestavit se mulieri a principio: quia forte credidisset, et visum fuisset sibi ex vanitate loqui. Nunc autem paulatim in cognitione Christi eam reducens, opportune revelavit se ipsum; Prov. XXV, 11: mala aurea in lectis argenteis, qui loquitur verbum in tempore suo. Et quidem interrogatur a Pharisaeis, utrum esset Christus, infra X, 24: si tu es Christus, dic nobis palam, et tamen eis non se manifeste revelavit, quia non ad discendum quaerebant, sed ad tentandum. Haec vero simplici mente loquebatur.

[87446] Super Io., cap. 4 l. 3 Posita doctrina de aqua spirituali, hic agit de effectu ipsius doctrinae, et primo proponit ipsum effectum; secundo ipsum effectum manifestat, ibi interea rogabant eum discipuli eius. Effectus autem huius doctrinae est fructus proveniens ex parte fidelium, et ideo primo ponitur fructus proveniens ex parte discipulorum admirantium; secundo fructus proveniens ex parte mulieris virtutem Christi annuntiantis ibi reliquit ergo hydriam suam mulier. Tria autem ponuntur quantum ad discipulos: scilicet eorum reditus ad Christum; unde dicit et continuo venerunt discipuli eius. Et, ut dicit Chrysostomus, satis opportune, postquam se Christus mulieri manifestavit, discipuli occurrerunt, ut ostendatur, omnia tempora, divina providentia dispensari; Sap. VI, 8: unumquodque fecit Deus, quia pusillum et magnum; et aequaliter est ei cura de omnibus (...) et in omni providentia occurret illis; Eccle. VIII, 6: omni negotio tempus est et opportunitas. Secundo ponitur eorum admiratio de Christo; unde dicit et mirabantur, quia cum muliere loquebatur. Mirabantur quidem bonum; sed non suspicabantur malum, ut Augustinus dicit. Mirabantur autem duo. Primo quidem superabundantem Christi mansuetudinem et humilitatem: quia dominus orbis terrarum dignatus est cum inope muliere loqui, et diu, dans in hoc nobis exemplum humilitatis; Eccli. IV, 7: congregationi pauperum affabilem te facito. Secundo quia cum Samaritana et alienigena loquebatur, nescientes mysterium, quod mulier typum Ecclesiae gentium gereret, quam quaerebat qui venit quaerere et salvum facere quod perierat: Lc. XIX, 10. Tertio ponitur eorum reverentia ad Christum, quae ostenditur ex taciturnitate eorum. In hoc enim ostendimus reverentiam ad Deum quando facta eius discutere non audemus; Prov. XXV, 2: gloria Dei est celare verbum, et gloria regum investigare sermonem. Et ideo dicit, quod licet mirarentur, nemo tamen dixit: quid quaeris, aut quid loqueris cum ea? Eccli. XXXII, 9: audi tacens, et pro reverentia accedet tibi bona gratia. Sed tamen sic eruditi erant discipuli ordinem servare, ex reverentia et timore filiali ad Christum, ut aliquando quidem confidenter eum interrogent de his quae ad eos pertinebant, scilicet quando Christus aliqua proponebat ad eos pertinentia, quae eorum capacitatem transcendebant; Eccli. XXXII, 10: adolescens, vix loquere in causa tua. Aliquando vero eum non interrogent, in his scilicet quae ad eos non pertinebant, sicut hic. Consequenter cum dicit reliquit ergo hydriam suam mulier, et abiit in civitatem, ponitur fructus proveniens ex parte mulieris, officium apostolorum annuntiando assumentis: et ponuntur tria, quae colligi possunt ex dictis et factis eius: scilicet devotionis affectus; secundo praedicationis modus, ibi dicit illis hominibus: venite, et videte hominem, qui dixit mihi omnia quaecumque feci; tertio praedicationis effectus, ibi et exierunt de civitate, et veniebant ad eum. Affectus autem mulieris apparet ex duobus. Primo ex hoc quod prae magnitudine devotionis, illud pro quo specialiter venerat ad fontem, quasi oblita, dereliquit aquam et hydriam: unde dicit, quod reliquit mulier hydriam suam, et abiit in civitatem, annuntiare scilicet magnalia de Christo, non curans de corporeo commodo propter utilitatem aliorum. In quo sequitur apostolorum exemplum, qui, ut dicitur Matth. IV, 20: relictis retibus, secuti sunt dominum. Per hydriam autem intelligitur cupiditas saeculi, per quam de profundo tenebrarum, cuius imaginem puteus gerit, idest de terrena conversatione, homines hauriunt voluptates. Qui ergo cupiditates saeculi propter Deum derelinquunt, hydriam derelinquunt; II Tim. II, 4: nemo militans Deo, implicat se negotiis saecularibus. Secundo vero apparet ex multitudine eorum quibus annuntiat: quia non uni tantum, nec duobus vel tribus, sed toti civitati, unde abiit in civitatem: in quo significatur apostolorum officium, quibus committit dominus, Matth. ult., 19: euntes docete omnes gentes, infra c. XV, 16: posui vos ut eatis, et fructum afferatis. Praedicationis autem modus innuitur cum dicit et dicit illis hominibus etc., ubi primo invitat ad Christi visionem cum dicit venite, et videte hominem. Audierat enim mulier ista a Christo, quod ego sum Christus; sed non statim dixit quod venirent ad Christum, seu crederent, ne daret occasionem blasphemandi; et ideo a principio dixit ea de Christo quae credibilia erant et in propatulo, scilicet quod esset homo; Phil. II, 7: in similitudinem hominum factus. Nec dixit credite, sed venite, et videte; quia manifeste noverat, quod si gustarent de illo fonte, eum videndo, eadem paterentur quae et ipsa; Ps. c. LXV, 16: venite, et narrabo quanta fecit animae meae. Nihilominus tamen in hoc veri praedicatoris imitatur exemplum, non ad se homines, sed ad Christum vocando; II Cor. IV, v. 5: non enim praedicamus nosmetipsos, sed Christum. Secundo ponit divinitatis Christi indicium, cum dicit qui dixit mihi omnia quaecumque feci, scilicet quot viros habuerat. Hoc enim est divinitatis officium et indicium quod occulta et secreta cordium manifestet. Et licet illa quae fecerat, ad confusionem suam pertinerent, nihilominus tamen non est verecundata referre: nam, ut Chrysostomus dicit, anima cum ignita fuerit igne divino, ad nihil eorum quae sunt in terra de reliquo respicit, neque ad gloriam, nec ad verecundiam; sed ad illam solam, quae detinet eam, flammam. Tertio autem concludit Christi maiestatem, dicens numquid ipse est Christus? Non est ausa asserendo ostendere quod esset Christus, ne videretur alios velle docere; et ipsi ex hoc irati exire ad eum nollent. Neque tamen totaliter hoc siluit; sed sub quaestione, quasi hoc eorum iudicio committens, proposuit dicens numquid non ipse est Christus? Hic enim facilior modus est suadendi. Per hanc autem mulierem, quae infimae conditionis est, signatur apostolorum praedicantium modus: quia, ut dicitur I Cor. c. I, 26: non multi sapientes, non multi potentes secundum carnem (...), sed quae stulta sunt mundi elegit Deus, ut confundat sapientes. Unde Prov. IX, 3, ipsi apostoli ancillae dicuntur: misit, inquit sapientia divina, scilicet apostolos, filius Dei, ancillas suas, scilicet apostolos, vocare ad arcem. Fructus autem praedicationis ponitur ibi et exierunt de civitate ad quam iverat mulier, et veniebant ad ipsum, scilicet Christum: in quo datur intelligi, quod si ad Christum ire volumus, oportet nos exire de civitate; idest, amorem carnalis cupiditatis deponere; Hebr. XIII, 13: exeamus ad eum extra castra, improperium eius portantes. Consequenter cum dicit interea rogabant eum discipuli etc., manifestatur effectus spiritualis doctrinae: et primo per doctrinam Christi ad discipulos; secundo per effectum operis in alios, ibi ex civitate autem illa multi crediderunt. Circa primum duo facit. Primo ponitur occasio manifestationis huius fructus; secundo ponitur ipsa manifestatio ille autem dixit eis: ego cibum habeo manducare quem vos nescitis. Occasio autem manifestationis sumitur ex instantia discipulorum ad hoc ut Christus manducaret; et ideo dicit interea, idest, inter mulieris verba et locutionem Christi cum ea, et inter tempus adventus Samaritanorum, rogabant eum, scilicet Christum, discipuli eius, dicentes: Rabbi, manduca; arbitrantes hoc tempus fore aptum ad prandium, antequam multitudo eorum concurreret. Non enim coram aliquo advena sibi escas propinabant: unde dicitur Mc. VI, 31, quod tanta multitudo confluebat ad eum, quod non habebat tempus manducandi. Hunc autem fructum manifestat, data sibi occasione dicens ille autem dixit eis etc.: ubi primo ponit fructum figurata locutione; secundo innuitur tarditas discipulorum ad intelligendum, ibi dicebant ergo discipuli eius; tertio exponit dominus quae dixerat, ibi dixit eis Iesus: meus cibus est ut faciam voluntatem eius qui misit me. Fructus autem spiritualis doctrinae proponitur sub figura cibi et refectionis; et ideo dicit ego cibum habeo manducare. Et sciendum quod sicut refectio corporalis non est perfecta nisi cibo iungatur potus, et e converso; ita etiam ad spiritualem refectionem utrumque haberi debet; Eccli. XV, 3: cibavit illum dominus pane vitae et intellectus, ecce cibus, et aqua sapientiae salutaris, ecce potus, potavit illum. Ideo congrue post poculi negotium, quo Samaritana potata fuerat, conveniens erat et de cibo disceptare: et sicut per aquam intelligitur sapientia salutaris, ita per cibum intelligitur operatio bona. Cibus autem iste quem Christus manducare habebat, est salus hominum, quam quaerebat: ostendens per hoc quod dicit se cibum habere manducare, quantum desiderium habet salutis nostrae. Sicut enim nobis cum esurimus, concupiscibile est manducare, ita et ei salvare nos; Prov. VIII, 31: deliciae meae sunt esse cum filiis hominum. Et ideo dicit cibum, idest conversionem gentium, habeo manducare quem vos nescitis: quia non poterant adhuc praecognoscere conversionem gentium. Vel aliter, secundum Origenem, contingit sicut de cibo corporali, ita et de spirituali; non enim eadem quantitas omnibus sufficit, sed uni quidem maior quantitas necessaria est, alteri minor; et uni quidem sanum est quod alteri nocet. Eodem modo in spirituali refectione: non enim eadem qualitas, seu quantitas doctrinae spiritualis adhibenda est singulis, sed secundum dispositionis congruitatem et capacitatem hominum. Nam, secundum apostolum: nuper geniti infantes rationabile lac appetunt. Perfectorum autem est solidus cibus: unde Origenes dicit, quod ille qui est altioris doctrinae, et aliis in spiritualibus praeest, potest hoc verbum dicere infirmis et debilioris intellectus existentibus. Et sic apostolus loquitur, I Cor. III, 1: tamquam parvulis in Christo, lac vobis potum dedi, non escam. Et hoc multo amplius veridicus Iesus dicere potest cibum habeo manducare; infra XVI, 12: multa habeo vobis dicere quae non potestis portare modo. Tarditas autem intellectus discipulorum innuitur ex hoc quod ea quae dixit dominus de cibo spirituali, intelligebant de corporali: adhuc enim et ipsi sine intellectu erant, secundum illud Matth. XV, 16. Et ideo dicebant discipuli ad invicem et cetera. Non est ergo mirum, si mulier illa Samaritana spiritualem aquam non intelligebat; ecce enim quod discipuli Iudaei spiritualem non intelligunt escam. In hoc autem quod dicunt adinvicem numquid aliquis attulit ei? Consuetudinem Christi debemus attendere, quia cibos ab aliis oblatos solebat accipere: non quod bonis nostris indigeret, quia bonorum nostrorum non indiget, ut dicitur in Ps. XV, 2, nec esca hominum, quia dat escam omni carni. Sed quare quaerebat, et ab aliis accipiebat? Propter duo. Primo ut dantes et afferentes, meritum consequerentur; secundo, ut daret Christus exemplum, quod vacantes spiritualibus non erubescant paupertatem, nec grave putent ab aliis nutriri. Proprium est enim doctoribus alios habere procuratores ciborum, ut ipsi de nullo curantes, verbi ministrationem sollicite procurent, ut dicit Chrysostomus. Et hoc idem habetur in Glossa. I Tim. c. V, 17: qui bene praesunt presbyteri, duplici honore digni habeantur, maxime qui laborant in verbo et doctrina.

[87447] Super Io., cap. 4 l. 4 Posita tarditate intellectus discipulorum circa figuratam locutionem, hic consequenter dominus explanat eam, et primo ponit explanationem figuratae locutionis; secundo adhibet similitudinem, ibi nonne vos dicitis, quia adhuc quatuor menses sunt, et messis venit? Circa primum sciendum est, quod sicut Christus supra explanavit mulieri, quod figuraliter ei proposuit de aqua, sic et apostolis explanat quod figuraliter eis de cibo proposuit, sed aliter et aliter: nam apostolis tamquam capacioribus absque verborum involutione expositionem statim proponit; mulierem autem, utpote minus capacem, per multa verba ad veritatis cognitionem perducit. Hoc autem quod dicit meus cibus est ut faciam voluntatem eius qui misit me, ut perficiam eius opus, satis rationabilem habet causam. Cum enim cibus corporalis sustentet hominem, et perficiat ipsum, ille est spiritualis cibus animae, et creaturae rationalis, quo sustentatur et perficitur. Hoc autem est ut coniungatur suo fini et ut sequatur regulam superiorem; quod David intelligens dicebat, Ps. LXXII, 27: mihi autem adhaerere Deo bonum est. Et ideo Christus secundum quod homo, convenienter suum cibum esse dicit, ut Dei faciat voluntatem, et ut perficiat opus eius. Et haec quidem duo possunt intelligi ut unum: ita tamen quod secundum sit expositio primi. Vel possunt intelligi ut aliud et aliud. Si autem intelligantur ut unum, tunc est sensus: meus cibus est, idest, in hoc est firmitas et sustentatio mea, ut faciam voluntatem eius qui misit me, secundum illud Ps. XXXIX, 9: facere voluntatem tuam, Deus meus, volui, et legem tuam in medio cordis mei; infra VI, 38: descendi de caelo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem eius qui misit me. Sed quia facere voluntatem alicuius intelligitur dupliciter: uno modo ut faciat eum velle, alio modo ut opere compleat illud quod scit eum velle; ideo dominus exponens quid sit facere voluntatem eius qui misit eum, dicit hoc scilicet esse ut perficiam opus eius, idest, ut compleam opera quae scio eum velle; infra IX, 4: me oportet operari opera eius qui misit me donec dies est. Si autem intelligatur ut aliud et aliud; sic sciendum est, quod Christus duo fecit in mundo isto. Primo docuit veritatem, invitando, et vocando ad fidem: et in hoc complevit voluntatem patris; infra VI, 40: haec est voluntas patris qui misit me, ut omnis qui videt filium et credit in eum, habeat vitam aeternam. Secundo consummavit ipsam veritatem, aperiendo per passionem suam in nobis ianuam vitae, dando potestatem perveniendi ad consummatam veritatem; infra XVII, 4: opus consummavi quod dedisti ut faciam. Sic ergo dicit meus cibus est ut faciam voluntatem eius qui misit me, vocando homines ad fidem, ut perficiam opus eius, perducendo eos ad perfectum. Vel, secundum Origenem, omnis homo qui bene operatur, ad duo debet dirigere suam intentionem, scilicet ad honorem Dei, et ad utilitatem proximi: quia, sicut dicitur I Tim. I, 5: finis praecepti est caritas: quae continet amorem Dei et proximi. Et sic quando aliquid facimus propter Deum, finis praecepti est Deus; quando vero propter utilitatem proximi, finis praecepti est proximus. Secundum hoc ergo dicit Christus meus cibus est ut faciam voluntatem Dei, idest ut intentionem meam dirigam et regulem in his quae sunt ad honorem Dei, ut perficiam opus eius, idest, ea faciam quae sunt ad utilitatem et perfectionem hominis. Sed contra, Dei perfecta sunt opera: non ergo convenienter dicitur opera perfici Dei. Respondeo dicendum, quod inter ceteras creaturas inferiores homo est speciale opus Dei, quia ad imaginem et similitudinem suam fecit illum Gen. I, 26. Et hoc opus in principio quidem perfectum fuit, quia Deus fecit hominem rectum, ut dicitur Eccle. VII, 30. Postmodum vero per peccatum hanc perfectionem amisit, et a rectitudine recessit. Et ideo ut hoc opus domini perfectum esset, reparari indigebat: quod quidem perfectum est per Christum, quia dicitur Rom. V, 19: sicut enim per unius hominis inobedientiam peccatores constituti sunt multi, ita per unius obedientiam iusti constituentur multi. Sic Christus dicit ut perficiam opus eius, idest ut hominem ad perfectum deducam. Consequenter cum dicit nonne vos dicitis quod adhuc quatuor menses sunt, et messis venit? etc. ponit similitudinem. Sed attende, quod Christus a muliere potum petivit, dicens: da mihi bibere, et ideo occasione huius petitionis introduxit similitudinem de aqua. Hic vero discipuli inducunt dominum ad manducandum: unde et occasione huius introducit dominus similitudinem de cibo spirituali, quia idem intelligitur per cibum et potum. Sic ergo sunt quidam a quibus Deus petit potum sicut a muliere; quidam vero Deo offerunt potum. Sed cibum nullus Deo offert nisi prius petierit ab eo Deus: tunc enim Deo cibum spiritualem offerimus quando ab eo poscimus salutem nostram, cum scilicet petimus: fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra. Salutem ex nobis ipsis consequi non possumus nisi praeventi a gratia praeveniente, secundum illud Thren. ult., 21: converte nos, domine, ad te, et convertemur. Ipse ergo prius petit qui per praevenientem gratiam nos petere facit. In hac autem similitudine primo agit de messe; secundo de messoribus, ibi et qui metit, mercedem accipit. Circa primum duo facit. Primo ponit similitudinem de messe corporali; secundo de messe spirituali, ibi ecce dico vobis: levate oculos vestros, et cetera. Per hoc autem quod dicit nonne vos dicitis, quod adhuc quatuor menses sunt, et messis venit? Datur intelligi quod Christus statim post captionem Ioannis de Iudaea recessit, sicut dicitur Matth. IV, 12, et transivit per Samariam; et quod hoc fuit in hieme: et Ioannes similiter captus. Unde quia ibi tempestivius messes perficiuntur, quatuor menses erant ab illo tempore usque ad messem. Dicit ergo nonne vos dicitis, loquendo de messe corporali, quod adhuc quatuor menses sunt, qui extant futuri, et messis venit? Idest, tempus collectionis messium. Sed ecce dico vobis, de spirituali messe loquens, levate oculos vestros, et videte regiones, quae albae sunt iam ad messem. Ubi sciendum est, quod tempus messium dicitur tempus collectionis fructuum: et ideo omnis collectio fructuum comparatur tempori messium. Tempus autem collectionis fructuum duplex est. Nihil enim prohibet in temporalibus et in spiritualibus, quin illud quod est fructus respectu praecedentium, sit etiam semen respectu sequentium: nam bona opera sunt fructus spiritualis doctrinae, sicut fides, et huiusmodi; quae tamen sunt semina vitae aeternae, quia per ea ad vitam aeternam pervenitur. Eccli. XXIV, 23 dicit sapientia: flores mei, respectu fructus sequentis, sunt fructus honoris et honestatis, respectu praecedentium. Secundum hoc ergo una est collectio messis spiritualis respectu fructuum aeternorum, scilicet congregatio fidelium in vitam aeternam: de qua dicitur Matth. XIII, 39: messis est consummatio saeculi. Et de ista non agitur hic. Alia est in praesenti. Et hoc potest intelligi dupliciter. Uno modo collectio fructuum, scilicet fidelium in Ecclesia congregandorum conversio; alio modo ipsa cognitio veritatis, qua aliquis fructum veritatis in anima sua congregat: et de utraque secundum diversas expositiones hic agitur. De prima, secundum Augustinum et Chrysostomum, hoc modo: vos dicitis, quoniam adhuc non est tempus corporalis messis; sed non sic est de messe spirituali, immo ecce dico vobis: levate oculos vestros, scilicet mentis per considerationem, vel oculos etiam corporis, et videte regiones, quoniam albae sunt iam ad messem: quia scilicet tota regio plena erat Samaritanis ad Christum exeuntibus. Hoc autem quod dicit albae sunt, metaphoricum est: cum enim segetes dealbatae sunt, signum est quod sunt praeparatae ad messem. Nihil aliud per hoc significare voluit quam quod homines ad salutem et susceptionem verbi parati erant ei. Unde dicit videte regiones, quia non solum Iudaei, sed etiam gentiles parati sunt ad fidem. Matth. c. IX, 37: messis quidem multa, operarii autem pauci. Et sicut messes dealbantur propter praesentiam solis aestivo tempore magis ferventis, ita et homines per adventum solis iustitiae, scilicet Christi, et praedicationem atque virtutem suam, praeparabantur ad salutem. Et de isto sole dicitur Mal. IV, 2: vobis timentibus nomen meum orietur sol iustitiae. Et inde est quod tempus adventus eius dicitur tempus plenitudinis; Gal. IV, 4: cum ergo venit plenitudo temporis, misit Deus filium suum. De secunda autem collectione messis, idest veritatis in anima, exponit Origenes, qui dicit, quod tot fructus veritatis colligit in messe, quot quis veritates cognoscit. Et vult, quod totum hoc quod dicitur nonne vos dicitis quoniam adhuc quatuor menses sunt et messis venit? Et ecce dico vobis: levate oculos vestros, et videte regiones, quia albae sunt iam ad messem, intelligatur parabolice dictum. Et secundum hoc duo facit dominus in verbis istis. Primo ponit falsam opinionem quorumdam; secundo excludit eam, ibi ego dico vobis. Opinio namque quorumdam erat quod nulla veritas alicuius rei haberi possit ab homine et ex hoc derivata est haeresis Academicorum dicentium nihil pro certo sciri posse in vita ista; iuxta quod dicitur Eccle. VII, v. 24: cuncta tentavi in sapientia. Dixi: sapiens efficiar. Illa autem recessit a me multo magis quam fuerat. Hanc ergo opinionem tangit dominus, dicens nonne vos dicitis, quoniam adhuc quatuor menses sunt, et messis venit? Idest, tota vita praesens, in qua homo quatuor elementis deservit, finiri oportet ut post eam collectio veritatis habeatur in alia vita. Sed hanc opinionem consequenter excludit cum dicit: non est ita; sed ecce dico vobis: levate oculos vestros. Hoc enim in sacra Scriptura dici consuevit quandocumque aliquod subtile et altum considerandum praecipitur, Is. XL, 26: levate in excelsum oculos vestros, et videte quis creavit haec. Nam oculi quando non sunt elevati a terrenis, vel a concupiscentia carnali, non sunt idonei ad cognitionem spiritualis fructus: nam quandoque deprimuntur ad terrena, retracti a consideratione divinorum, secundum illud Ps. XVI, 11: oculos suos statuerunt declinare in terram, quandoque excaecantur per concupiscentiam, Dan. XIII, 9: et declinaverunt oculos suos, ut non viderent caelum, neque recordarentur iudiciorum Dei. Dicit ergo levate oculos vestros, et videte regiones, quoniam albae sunt iam ad messem, idest, ita dispositae, quod ex eis veritas sciri potest: nam per regiones specialiter intelliguntur omnia ex quibus veritas accipi potest. Et hae specialiter sunt Scripturae. Infra V, 39: scrutamini Scripturas (...) quia ipsae testimonium perhibent de me. Et hae regiones erant quidem in veteri testamento; sed non erant albae ad messem, quia homines non poterant ex eis spiritualem fructum accipere quousque Christus venit, qui eas dealbavit, aperiendo eorum intellectum; Lc. ult., 45: aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas. Item creaturae sunt messes, ex quibus colligitur fructus veritatis; ad Rom. I, 20: invisibilia Dei per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. Sed tamen gentiles qui earum cognitioni insistebant, erroris potius quam veritatis fructus ex eis colligebant: quia, ut ibidem dicitur, servierunt creaturae potius quam creatori. Et ideo nondum albae erant; sed Christo veniente, albae factae sunt ad messem. Consequenter cum dicit et qui metit, mercedem accipit, agit de messoribus: et circa hoc primo ponit messorum praemium; secundo inducit proverbium, ibi in hoc enim est verbum verum; tertio exponit, idest adaptat ipsum, ibi ego misi vos metere. Quantum ad primum notandum est quod dominus exponens supra quod de aqua dixerat spirituali, proposuit conditionem, per quam aqua spiritualis differt a corporali: quia scilicet qui biberit ex aqua corporali sitiet iterum qui vero biberit ex aqua spirituali non sitiet in aeternum. Eodem modo etiam hic exponens quod dicit de messe, proponit quod dissimile est inter messem corporalem et spiritualem; unde tria proponit. Unum quidem secundum quod attenditur similitudo utriusque messis, scilicet quod qui metit tam in corporali messe quam in spirituali, mercedem accipit. Ille autem metit spiritualiter, qui congregat fideles in Ecclesia, vel qui colligit fructus veritatis in anima sua. Et uterque mercedem accipit, secundum illud I Cor. III, 8: unusquisque propriam mercedem accipiet secundum suum laborem. Duo alia proponit, secundum quae attenditur dissimilitudo. Primo quidem, quia fructus messoris, qui metit messem corporalem, pertinet ad vitam corporalem; sed fructus eius qui metit messem spiritualem, pertinet ad vitam aeternam. Et ideo dicit et congregat, ille scilicet qui metit spiritualiter, fructum in vitam aeternam, scilicet fideles qui ad vitam aeternam pervenerint; Rom. VI, 22: habetis fructum vestrum in sanctificationem, finem vero vitam aeternam. Vel ipsam cognitionem et expositionem veritatis per quam homo acquirit vitam aeternam. Eccli. XXIV, v. 31: qui elucidant me, vitam aeternam habebunt. Secundo vero attenditur dissimilitudo: quia in messe corporali ad miseriam reputatur quod unus seminet et alius metat, unde qui seminat tristatur de hoc quod alius metit; sed in semine spirituali aliter est, quia qui seminat simul gaudet, et qui metit. Et quidem, secundum Chrysostomum et Augustinum, seminantes semen spirituale sunt patres veteris testamenti et prophetae: nam, ut dicitur Lc. VIII, 11, semen est verbum Dei quod Moyses et prophetae seminaverunt in Iudaea; sed apostoli messuerunt, quia ipsi quod intendebant, scilicet homines adducere ad Christum, efficere non potuerunt, quod tamen apostoli fecerunt. Et ideo utrique simul gaudent, scilicet apostoli et prophetae, in una mansione gloriae, de conversione fidelium; Is. LI, 3: gaudium et laetitia invenietur in ea, gratiarum actio et vox laudis. Et per hoc confutatur haeresis Manichaeorum damnantium patres veteris testamenti; cum tamen, ut hic dominus dicit, simul gaudebunt cum apostolis. Secundum Origenem vero, seminantes in qualibet facultate dicuntur illi qui quaelibet illius facultatis principia tradunt; metentes vero qui ex illis procedunt ulterius: et hoc multo magis in ista, quae est omnium scientiarum scientia. Prophetae seminantes sunt, quia multa de divinis tradiderunt; messores vero sunt apostoli, qui ea quae non manifestaverunt prophetae hominibus, praedicando et docendo revelaverunt. Eph. III, 5: quod aliis generationibus non est agnitum (...) sicut nunc revelatum est sanctis apostolis eius. Consequenter cum dicit in hoc enim est verbum verum etc., inducitur proverbium; quasi dicat, quod in hoc, idest in isto facto, verum est verbum, idest impletur vulgare proverbium, quod erat apud Iudaeos, scilicet unus seminat et alius metit. Quod proverbium derivari videtur ex eo quod dicitur Lev. XXVI, 16: seretis frustra segetem, quae ab hostibus devorabitur. Ex quo consueverunt Iudaei, quando aliquis in re aliqua laborabat, et alius inde gaudebat, huiusmodi proverbium proferre. Hoc est ergo quod dominus dicit: in hoc quod prophetae seminaverunt et laboraverunt, et vos metitis et gaudetis, impletur proverbium. Vel aliter. In hoc verbum verum est, scilicet quod ego dico, quod alius est qui seminat, et alius qui metit; quia vos metetis fructus ex laboribus prophetarum. Sed prophetae quidem et apostoli alii sunt, non in fide: quia et illi et isti fidem habuerunt, Rom. c. III, 21: nunc autem sine lege iustitia Dei manifestata est, testificata a lege et prophetis, sunt tamen alii in conversatione: quia prophetae vivebant sub caeremoniis legalibus, a quibus Christiani et apostoli liberi sunt. Gal. c. IV, 3: et cum essemus parvuli, sub elementis huius mundi eramus servientes. At ubi venit plenitudo temporis, misit Deus filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus. Et licet disparis temporis labores habuerint apostoli et prophetae, tamen gaudio pariter perfruentur, et mercedem accipient in vitam aeternam: ut simul gaudeat qui seminat et qui metit. Et hoc praefiguratum fuit in transfiguratione Christi, ubi omnes gloriam suam habuerunt, et patres veteris testamenti, scilicet Moyses et Elias, et patres novi testamenti, scilicet Petrus, Ioannes et Iacobus: dans per hoc intelligere, quod in illa futura gloria simul gaudent novi et veteris testamenti iusti. Consequenter cum dicit ego misi vos metere quod non laborastis, adaptat proverbium ad propositum, et primo dicit apostolos esse messores; secundo ostendit esse laboratores, ibi alii laboraverunt, et vos in labores eorum introistis. Quantum ad primum dicit: dico quod alius est qui metit, quia vos estis messores, alius est qui seminat, quia ego misi vos metere quod non laborastis. Non autem dicit mittam sed misi, quia bis misit eos: semel ante passionem suam ad Iudaeos, cum dixit eis: in viam gentium ne abieritis (...) sed ite potius ad oves quae perierunt domus Israel, ut dicitur Matth. X, 5. Et quantum ad hanc missionem, missi fuerunt metere quod non laboraverunt, scilicet ipsos Iudaeos convertere, in quibus prophetae laboraverunt. Misit autem eos post resurrectionem ad gentes, dicens eis, Mc. ult., 15: euntes in mundum universum, praedicate Evangelium omni creaturae. In hac missione missi sunt de novo seminare; unde apostolus, Rom. XV, v. 20 et 21: sic autem praedicavi Evangelium, ubi non nominatus est Christus, ne super alienum fundamentum aedificarem; sed sicut scriptum est: quibus non est annuntiatum de eo, videbunt, et qui non audierunt, intelligent. Et ideo dicit misi, habens respectum ad primam missionem. Sic ergo apostoli sunt messores, sed alii, scilicet prophetae, sunt seminatores. Unde dicit alii laboraverunt, seminando primordia doctrinae Christi, et vos in labores eorum introitis, ad colligendum fructus. Sap. III, 15: bonorum laborum gloriosus est fructus. Laboraverunt, inquam, prophetae, ut adducerent homines ad Christum. Infra V, 46: si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi: de me enim ille scripsit. Si autem illius litteris non creditis, quomodo verbis meis credetis? Sed non ipsi fructum messuerunt. Unde secundum hoc dicebat Is. c. XLIX, 4: in vacuum laboravi, et sine causa: vane fortitudinem meam consumpsi.

[87448] Super Io., cap. 4 l. 5 Supra dominus praenuntiavit apostolis fructum qui Samaritanis provenerat ex praedicatione mulieris; hic autem Evangelista agit de isto fructu, et primo ponitur fructus proveniens ex praedicatione mulieris; secundo insinuatur augmentatio ipsius fructus facta per Christum, ibi et multo plures crediderunt in eum propter sermonem eius. Fructus autem ex praedicatione mulieris proveniens ostenditur quantum ad tria. Primo quantum ad fidem, quia, in Christum crediderunt; unde dicit ex civitate autem illa, ad quam scilicet abierat mulier, multi homines crediderunt in eum Samaritanorum, et hoc propter verbum mulieris, a qua Christus aquam petierat, testimonium perhibentis, hoc scilicet quia dixit mihi omnia quaecumque feci: quod quidem testimonium satis inducens erat ad credendum Christo. Cum enim quae Christus dixerat pertinerent ad defectuum suorum manifestationem, nisi ipsa commota fuisset ad credendum, talia non referret: et ideo statim ad auditum verborum suorum crediderunt. In quo significatur quod fides est ex auditu. Secundo ostenditur fructus quantum ad eorum accessum ad Christum: nam ex fide sequitur desiderium rei creditae. Et ideo postquam crediderunt, accedunt ad Christum, ut perficiantur per eum; unde dicit cum venissent ad illum Samaritani. Ps. XXXIII, 6: accedite ad eum, et illuminamini. Matth. XI, v. 28: venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Tertio quantum ad desiderium: nam credenti non solum est necessarium venire ad Christum, sed quod habeat eum secum; unde dicit quod rogaverunt eum ut ibi maneret. Et mansit ibi duos dies. Manet autem dominus nobiscum per caritatem. Infra XIV, 23: si quis diligit me, sermonem meum servabit; et paulo post: et mansionem apud eum faciemus. Sed manet duos dies, quia duo sunt praecepta caritatis, scilicet dilectionis Dei et proximi, in quibus lex pendet et prophetae, ut dicitur Matth. c. XXII, 40. Tertia autem dies est dies gloriae: Oseae, VI, 3: vivificabit nos post duos dies, in die tertia suscitabit nos. Et in hac die non mansit ibi, quia Samaritani non erant adhuc capaces gloriae. Consequenter cum dicit et multo plures crediderunt in eum propter sermonem eius, ponit Evangelista quod fructus proveniens ex praedicatione mulieris, augmentatus est ex praesentia Christi; et hoc tripliciter. Primo ex multitudine credentium; secundo ex modo credendi; tertio ex veritate fidei. Ex multitudine credentium augmentatus est, quia propter mulierem multi crediderunt in eum; sed multo plures crediderunt propter sermonem eius, scilicet Christi. In quo signatur, quod licet multi crediderint per prophetas, tamen multo plures conversi sunt ad fidem veniente Christo, secundum illud Ps. VII, 8: exurge, domine, in praecepto quod mandasti, et synagoga populorum circumdabit te. Secundo augmentatus est fructus ex modo credendi; unde dicunt mulieri quia iam non propter tuam loquelam credimus. Sed notandum, quod tria sunt necessaria ad perfectionem fidei, quae hic per ordinem ponuntur. Primo ut sit recta; secundo ut sit prompta; tertio ut sit certa. Recta quidem est fides, cum veritati non propter aliquod aliud, sed ei propter seipsam obeditur; et quantum ad hoc dicit, quod mulieri dicebant, quod iam credimus veritati, non propter tuam loquelam, sed propter ipsam veritatem. Inducunt autem nos ad fidem Christi tria. Primo quidem ratio naturalis. Ad Rom. I, 20: invisibilia Dei a creatura mundi per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. Secundo testimonia legis et prophetarum. Rom. III, v. 21: nunc autem iustitia Dei sine lege manifestata est, testificata a lege et prophetis. Tertio praedicatio apostolorum et aliorum. Rom. X, 14: quomodo credent sine praedicante? Sed quando per hoc homo manuductus credit, tunc potest dicere, quod propter nullum istorum credit: nec propter rationem naturalem, nec propter testimonia legis, nec propter praedicationem aliorum, sed propter ipsam veritatem tantum; Gen. XV, 6: credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Prompta quidem est fides, si cito credit: et hoc erat in istis, quia ad solum auditum conversi erant ad Deum; unde dicunt ipsi enim audivimus, et tamen credimus ei, et scimus quia hic est vere salvator mundi, absque hoc quod miracula videremus, sicut Iudaei viderunt. Et licet credere cito hominibus pertineat ad levitatem, secundum illud Eccli. c. XIX, 4: qui facile credit, levis est corde, tamen credere cito Deo, magis laus est, secundum illud Ps. XVII, 45: in auditu auris obedivit mihi. Debet fides esse certa, quia qui dubitat in fide, infidelis est; Iac. I, 6: postulet autem in fide nihil haesitans. Et ideo istorum fides certa erat, unde dicunt et scimus. Aliquando enim ipsum credere dicitur scire, sicut hic patet: quia scientia et fides conveniunt in certitudine. Nam sicut scientia est certa, ita et fides: immo multo magis, quia certitudo scientiae innititur rationi humanae, quae falli potest, certitudo vero fidei innititur rationi divinae, cui contrariari non potest. Differunt tamen in modo: quia fides habet certitudinem ex lumine infuso divinitus, scientia vero ex lumine naturali. Nam sicut certitudo scientiae habetur per prima principia naturaliter cognita, ita et principia fidei cognoscuntur ex lumine infuso divinitus; Eph. II, 8: gratia salvati estis per fidem; et hoc non ex vobis, Dei enim donum est. Tertio augmentatus est fructus ex veritate credendi; et ideo dicit quia hic est vere salvator mundi: ubi confitentur Christum salvatorem singularem, verum et universalem. Singularem quidem, cum discretum eum ab aliis dicunt hic est, qui scilicet singulariter salvare venit. Is. XLV, 15: vere tu es Deus absconditus, Deus Israel salvator. Actor. IV, v. 12: non est aliud nomen sub caelo datum hominibus, in quo oporteat salvos fieri. Verum autem, cum dicit vere: nam cum, secundum Dionysium, salus sit liberatio a malis et conservatio in bonis, est duplex salus: quaedam vera, quaedam non vera. Vera quidem salus, cum liberamur a veris malis, et conservamur in veris bonis. In veteri autem testamento licet missi fuerint aliqui salvatores, non tamen vere salvabant: quia liberabant a malis temporalibus, quae non sunt vera mala, nec vera bona, quia sunt transitoria. Sed Christus est vere salvator, qui liberat a veris malis, scilicet peccatis; Matth. I, 21: ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Et praeservat in veris bonis, idest spiritualibus. Universalem vero, quia non particularem, scilicet Iudaeorum tantum, sed mundi. Supra c. III, 17: non enim misit Deus filium suum ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum.

[87449] Super Io., cap. 4 l. 6 Posita conversione gentium per viam doctrinae hic ponitur ipsorum conversio per viam miraculi: unde et quoddam miraculum a Christo perpetratum Evangelista inducit, circa quod primo ponitur locus; secundo describitur miraculum, ibi et erat quidam regulus etc.; tertio ponitur miraculi effectus, ibi cognovit ergo pater et cetera. Circa primum duo facit. Primo designat generalem locum miraculi, scilicet patriam; secundo specialem, ibi venit ergo iterum in Cana Galilaeae. Circa primum duo facit. Primo designat generalem locum miraculi; secundo insinuat quomodo Christus fuit ibi receptus, ibi cum ergo venisset in Galilaeam. Circa primum duo facit. Primo designat locum generalem; secundo rationem assignat, ibi ipse enim Iesus testimonium perhibuit, et cetera. Dicit ergo primo: dico quod mansit Iesus apud Samaritanos per duos dies, et post duos dies exiit inde, id est de Samaria, et abiit in Galilaeam, ubi nutritus fuerat: per quod significatur quod in fine saeculi, confirmatis gentibus in fide et veritate, revertetur ad Iudaeos convertendos, secundum illud Rom. XI, 25: donec omnis plenitudo gentium intraret, et sic omnis Israel salvus fieret. Et rationem assignat, dicens ipse enim Iesus testimonium perhibuit, quia propheta in sua patria honorem non habet. Hic oritur dubitatio: una quidem de sententia litterae; alia vero de eius continuatione. De sententia quidem litterae dubitatur, quia non videtur verum esse quod hic dicitur, scilicet quod propheta in patria sua honorem non habet: nam aliqui prophetae honorati leguntur in terra sua. Sed, secundum Chrysostomum, respondetur ad hoc, quia dominus hic loquitur prout in pluribus accidit. Unde licet in aliquo singulari habeat instantiam, non tamen propter hoc debet reputari falsum, nam in naturalibus et in moralibus, regula eorum quae ut in pluribus verificatur, est vera; et si in aliquo particulari aliter sit, non reputatur falsa. Istud autem quod dominus dicit, in pluribus prophetarum verum erat, quia in veteri testamento vix invenitur aliquis prophetarum, qui a suis contribulibus persecutionem passus non fuerit, secundum illud Actor. VII, 52: quem prophetarum non sunt persecuti patres vestri? Et Matth. XXIII, 37: Ierusalem, Ierusalem quae occidis prophetas, et lapidas eos qui ad te missi sunt. Hoc etiam verbum domini verificatur non solum in prophetis apud Iudaeos, sed etiam, ut Origenes dicit, in pluribus apud gentiles, quia a suis civibus sunt habiti contemptui, et ad mortem deducti: nam consueta conversatio cum hominibus, et nimia familiaritas, reverentiam minuit, et contemptum parit. Et ideo quos familiares magis habemus, minus revereri consuevimus, et quos familiares habere non possumus, magis reputamus. Cuius contrarium contingit de Deo: nam quanto aliquis Deo per amorem et contemplationem familiarior efficitur, tanto eum excellentiorem reputans, magis reveretur, et seipsum minorem reputat: Iob XLII, 5: auditu auris audivi te, nunc autem oculus meus videt te: idcirco ipse me reprehendo, et ago poenitentiam in favilla et cinere. Et huius ratio est, quia in homine, cum sit infirmae et fragilis naturae, quando cum alio diu conversatur, cognoscit in eo aliqua infirma, et ex hoc diminuitur reverentia eius ad eum. Sed cum Deus sit immense perfectus, quanto plus homo in cognitione eius proficit, tanto magis perfectionis eius excellentiam admiratur, et ex hoc eum magis reveretur. Sed numquid Christus propheta fuit? Videtur quod non, quia prophetia importat aenigmaticam cognitionem. Num. XII, 6: si quis fuerit inter vos propheta domini, in visione apparebo ei. Christus autem non habuit aenigmaticam cognitionem. Quod autem propheta fuerit, patet per illud quod dicitur Deut. XVIII, 15: prophetam suscitabit dominus de fratribus tuis et de gente tua sicut me; ipsum audies: quod exponitur de Christo. Respondeo dicendum, quod propheta duplex habet officium: scilicet visionis, I Reg. IX, 9: qui nunc vocatur propheta, olim dicebatur videns, item Annuntiationis, et quantum ad hoc Christus propheta fuit, quia veritatem de Deo annuntiavit; infra XVIII, 37: ad hoc natus sum, et ad hoc veni in mundum, ut testimonium perhibeam veritati. Sed quantum ad primum, sciendum est, quod Christus fuit simul viator et comprehensor. Viator quidem, quantum ad humanae naturae passibilitatem, et ad omnia quae ad eam pertinent; comprehensor vero quantum ad unionem divinitatis, secundum quam Deo perfectissime fruebatur. Sed in visione prophetiae duo sunt. Scilicet lumen intellectuale mentis; et quantum ad hoc non habuit rationem prophetiae: quia non habuit lumen defectivum, sed comprehensoris. Item est ibi visio imaginaria; et quantum ad hoc habuit similitudinem cum prophetis, secundum quod viator fuit, et poterat diversa formare in imaginatione sua. De continuatione dubitatur: non enim videtur Evangelista recte continuare hoc quod dicit post duos autem dies abiit Iesus in Galilaeam, cum hoc quod dicitur: ipse enim testimonium perhibuit et cetera. Videtur enim quod non abiit in Galilaeam, quia ipse Iesus testimonium perhibuit. Si enim sine honore erat ibi, videtur ratio esse quod non iret illuc. Ad hoc, uno modo respondet Augustinus dicens, hoc Evangelistam dixisse respondendo quaestioni quae posset fieri: quare ibat illuc, cum in Galilaea diu moratus fuisset, et non fuerunt ad eum conversi Galilaei; et Samaritani in duobus diebus conversi sunt? Quasi dicat: licet conversi non fuerint nihilominus tamen ipse illuc abiit quia ipse testimonium perhibuit, quod propheta in sua patria honorem non habet. Alio modo respondet Chrysostomus sic: post duos dies exiit inde, et abiit, non in Capharnaum, quae erat patria sua propter continuam commorationem, Bethlehem autem propter originem, Nazareth vero propter educationem. Non ergo abiit in Capharnaum; unde Matth. XI, 23, hoc exprobrat eis, dicens: et tu, Capharnaum, numquid usque in caelum exaltaberis? Usque in Infernum descendes. Sed in Cana Galilaeae. Et rationem assignat hic, quia male se habebant ad eum. Et hoc est, quod dicit ipse enim Iesus testimonium perhibuit, quod propheta in sua patria honorem non habet. Sed numquid Christus quaerebat gloriam ab hominibus? Videtur quod non, quia infra VIII, 50, dicit: ego non quaero gloriam meam. Respondeo dicendum, quod solus Deus est qui sine vitio gloriam suam quaerit. Homo autem ab hominibus quaerere non debet gloriam suam, sed gloriam Dei. Christus autem quaerebat inquantum Deus convenienter gloriam suam, et inquantum homo gloriam Dei in seipso. Consequenter cum dicit cum ergo venisset in Galilaeam etc., ostendit quod honorifice fuerit Christus a Galilaeis receptus magis quam ante, cum dicit cum ergo venisset in Galilaeam Iesus, exceperunt eum Galilaei honorifice. Et huius ratio est, quia viderunt omnia quae fecerat Ierosolymis in die festo: et ipsi enim venerant ad diem festum, secundum quod mandabatur in lege. Sed contra hoc est quia supra non legimus Christum aliquod miraculum Ierosolymis fecisse. Respondeo dicendum, secundum Origenem, quod Iudaei maximum miraculum reputaverunt hoc quod Christus cum tanta auctoritate expulit ementes et vendentes de templo. Vel dicendum, quod forte fecit ibi plura miracula quae non scripta sunt, secundum illud infra ult., 25: multa quidem et alia signa fecit Iesus (...) quae non sunt scripta in libro hoc. Mystice autem per hoc datur nobis exemplum, quod si volumus in nobis recipere Christum Iesum, oportet nos ascendere in Ierusalem in die festo; idest, captare quietem mentis, et videre singula quae peragit ibi Iesus. Is. XXXIII, 20: respice Sion civitatem solemnitatis nostrae; Ps. CXLII, 5: meditatus sum in omnibus operibus tuis. Attende autem, quod secundum quod homines inferiores erant in ordine dignitatis, meliores erant quo ad Deum. Iudaei autem digniores erant quam Galilaei; infra c. VII, 52: scrutamini Scripturas, quia propheta a Galilaea non surrexit. Galilaei vero digniores erant quam Samaritani; supra eodem: non coutuntur Iudaei Samaritanis. Sed e converso Samaritani meliores erant quam Galilaei, quia plures ex eis crediderunt in Christum in duobus diebus et sine miraculo, quam de Galilaeis in multis diebus, et etiam cum miraculo vini: non enim crediderunt in eum nisi eius discipuli. Iudaei vero peiores erant ipsis Galilaeis; quia nullus ex eis crediderat, nisi forte Nicodemus. Consequenter dicit venit ergo iterum in Cana Galilaeae: quod, secundum Chrysostomum, ponitur ut conclusio praemissorum; quasi dicat: quia non honorabatur in Capharnaum, ideo noluit ire illuc, ubi dehonorabatur. Sed in Cana Galilaeae ire debebat: nam primo erat invitatus ad nuptias, modo autem venit iterum non invitatus. Ideo autem de duplici adventu in Cana mentionem facit, ut ostendat eorum duritiam: nam in primo miraculo, scilicet de vino, soli discipuli eius crediderunt in eum; in secundo vero solus regulus, et domus eius tota. Sed Samaritani ad solum verbum crediderunt. Mystice autem per duplicem adventum in Cana, signatur duplex effectus verbi Dei in mentem. Primo enim laetificat: quia, ut dicitur Matth. XIII, 20: cum gaudio suscipiunt verbum. Et hoc signatur in miraculo vini, quod laetificat cor hominis, ut dicitur in Ps. CIII. Secundo sanat; Sap. XVI, 12: neque herba, neque malagma sanavit eos, sed sermo tuus, domine, qui sanat omnia. Et hoc significatur in cura infirmi. Item per hoc significatur duplex adventus filii Dei. Scilicet primus, qui fuit mansuetudinis ad laetificandum; Is. XII, 6: exulta et lauda, habitatio Sion, quia magnus in medio tui sanctus Israel. Unde et Angelus ad pastores ait, Lc. II, 10: annuntio vobis gaudium magnum, quia natus est vobis hodie salvator. Et hoc signatur per vinum. Secundus adventus eius in mundum erit maiestatis, quando veniet tollere infirmitates et poenalitates nostras, et configurare nos corpori claritatis suae; et hoc signatur in cura infirmi.

[87450] Super Io., cap. 4 l. 7 Posito loco miraculi, consequenter agitur de ipso miraculo; et ponuntur tria, scilicet persona infirmans, persona interpellans et persona sanans. Persona infirmans est filius reguli, persona interpellans est pater eius, sed persona sanans est Christus. Circa personam infirmam primo ponitur eius conditio, quia filius reguli; secundo locus infirmitatis, quia Capharnaum; tertio conditio morbi, quia febris. Quantum ad primum dicit erat quidam regulus, cuius filius infirmabatur. Dicitur autem regulus multipliciter. Uno modo qui praeest parvo regno; et hoc modo non accipitur hic: quia tunc temporis nullus erat rex in Iudaea; infra XIX, 15: non habemus regem nisi Caesarem. Alio modo, secundum Chrysostomum, aliquis de stirpe regia: nec hoc modo accipitur. Sed tertio modo regulus dicitur aliquis officialis regis; et isto modo accipitur hic regulus. Unde, secundum quod Chrysostomus dicit, quidam eumdem ipsum aestimant centurionem, de quo habetur Matth. VIII, 5. Sed hoc non est verum: nam quantum ad quatuor differunt. Primo quidem quantum ad genus infirmitatis: nam ille centurionis erat paralyticus, unde dicebat puer meus iacet paralyticus in domo. Filius autem reguli erat febricitans; unde dicit: heri hora septima reliquit eum febris. Secundo quantum ad personam infirmatam, quia ille erat servus: unde dicit puer meus, iste vero erat filius: unde dicit cuius filius. Tertio quantum ad petitionem: nam centurio Christum volentem ad domum suam ire, rogabat remanere, dicens: domine, non sum dignus ut intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo, et sanabitur puer meus. Regulus vero eum rogabat descendere in domum suam, dicens: domine, descende prius quam moriatur. Quarto quantum ad locum: quia illud fuit in Capharnaum; istud vero in Cana Galilaeae. Ergo iste regulus non est idem quod centurio; sed erat quidam de familia Herodis tetrarchae, sive nuntius, sive officialis imperatoris. Allegorice autem regulus iste, Abraham, vel aliquis ex patribus veteris testamenti dicitur, ex eo quod adhaeret magno regi per fidem, scilicet Christo; de quo dicitur in Ps. II, 6: ego autem constitutus sum rex ab eo. Huic autem Abraham adhaesit, secundum illud infra VIII, 56: Abraham pater vester exultavit ut videret diem meum. Filius eius est populus Iudaeorum, infra VIII, 33: semen Abrahae sumus, et nemini servivimus unquam, qui infirmatur pravis voluptatibus et dogmatibus, sed in Capharnaum, idest in abundantia, quae fuit Iudaeis causa recedendi a Deo; secundum illud Deut. XXXII, 15: incrassatus est dilectus, et recalcitravit; et sequitur: dereliquit Deum factorem suum, et recessit a Deo salutari suo. Moraliter vero in regno animae rex est ipsa ratio, secundum illud Prov. XX, 8: rex qui sedet in solio suo. Quare dicitur rex? Quia totum corpus hominis per eam regitur, et affectus hominis ab ea dirigitur et informatur, nec non et aliae vires animae eam sequuntur. Sed quandoque dicitur regulus, quando scilicet diminuitur in cognitione, qua obscurata, sequitur inordinatas passiones, et non resistit eis, secundum illud Eph. IV, 17: ambulant in vanitate sensus sui, tenebris obscuratum habentes intellectum. Et ideo filius eius, idest affectus, infirmatur, idest deviat a bono, et declinat ad malum. Si enim ratio fuisset rex, idest fortis, filius eius non infirmaretur; sed quia regulus est, ideo filius eius infirmatur. Et hoc Capharnaum; quia abundantia temporalium est causa spiritualis infirmitatis; Ez. XVI, 49: haec fuit iniquitas sororis tuae Sodomae, abundantia, saturitas panis, et otium ipsius et filiarum eius. Consequenter cum dicit hic cum audisset etc., ponitur persona interpellans, et primo ponitur motivum ad interpellandum; secundo ipsa interpellatio; et tertio necessitas interpellandi. Motivum ad interpellandum fuit adventus Christi; unde dicit hic, scilicet regulus, cum audisset quod Iesus adveniret a Iudaea in Galilaeam, abiit ad eum. Nam quamdiu adventus Christi differebatur, spes hominum invalidior erat de sanatione a peccatis; sed cum auditur adventus Christi appropinquare, spes sanitatis confortatur in nobis; et tunc imus ad eum: nam ad hoc ipse venit in mundum, ut peccatores salvos faceret; Lc. XIX, 10: venit filius hominis quaerere et salvum facere quod perierat. Sed, sicut dicit Eccli. XVIII, 23, ante orationem animam parare debemus, quod fit occurrendo Deo per desiderium: et hoc fecit iste; unde dicitur quod abiit ad eum. Amos c. IV, 12: praeparare in occursum Dei tui Israel. Petitio autem fit de sanatione filii sui; unde dicit rogabat eum ut descenderet, scilicet per misericordiam; Is. LXIV, 1: utinam dirumperes caelos, et descenderes; et sanaret filium eius. Sic et nos debemus rogare ut sanemur a peccatis, secundum illud Ps. XL, v. 5: sana animam meam, quia peccavi tibi. Nam nullus per se potest ad statum iustitiae redire, nisi a Deo sanetur, secundum illud Iob VI, 13: non est auxilium mihi ex me. Sic et patres veteris testamenti rogabant pro populo Israel. Unde de uno eorum dicitur II Mac. ult. 14: hic est fratrum amator, quia multum orat pro sancta civitate et pro populo Israel, Ieremias propheta Dei. Sed necessitas interpellandi est urgens, incipiebat enim mori. Quando enim homo tentatur, incipit infirmari; sed quando tentatio praevalet ita ut inclinet ad consensum, est prope mortem, sed quando iam consentit, incipit mori. Cum ergo consummat peccatum, moritur, quia, ut dicitur Iac. I, 15: peccatum cum consummatum fuerit, generat mortem. De qua dicitur in Ps. c. XXXIII, 22: mors peccatorum pessima, quia hic incipit, et in futuro absque fine terminatur. Consequenter cum dicit: dixit ergo Iesus ad eum, agitur de petitione sanitatis, quae fit per Christum, et primo ponitur reprehensio domini; secundo petitio reguli; tertio impetratio petitionis. Reprehendit autem eum dominus de infidelitate; unde dicit ad eum nisi signa et prodigia videritis, non creditis. Sed hoc habet quaestionem. Primo quidem videtur inconvenienter dictum de regulo nisi signa et prodigia videritis, non creditis: nisi enim eum salvatorem credidisset, non petivisset ab eo sanitatem. Ad quod dicendum est, quod regulus iste adhuc non credebat perfecte: erat enim in eo duplex defectus fidei. Unus, quia licet crederet Christum esse verum hominem, non tamen credebat eum habere virtutem divinam; alias credidisset eum absentem posse sanare, cum Deus ubique sit praesens, secundum illud Ier. XXIII, 24: caelum et terram ego impleo. Et sic non rogasset eum quod descenderet in domum suam, sed quod mandaret tantum. Secundus defectus fuit, quia, secundum Chrysostomum, dubitabat utrum Christus sanare posset filium suum: nam si pro certo hoc credidisset, non expectasset adventum Christi ad terram suam, sed ipse potius ivisset in Iudaeam. Sed modo quasi desperatus de salute filii, nolens negligere quidquid circa hoc facere posset, abiit ad eum more parentum, qui desperantes de salute filiorum, etiam imperitos medicos consulunt. Secundo vero, quia non videtur reprehendendus de hoc quod signa quaerebat: nam fides per signa probatur. Et ad hoc dicendum est quod aliter trahuntur ad fidem Christi infideles; et aliter fideles. Infideles non possunt trahi nec adduci auctoritate sacrae Scripturae, quia ei non credunt; nec per rationem naturalem quia fides est supra rationem; et ideo ducendi sunt per miracula; I Cor. XIV, 22: signa data sunt infidelibus, non fidelibus. Fideles autem ducendi sunt et dirigendi in fidem auctoritate Scripturae, cui acquiescere tenentur. In hoc ergo regulus redarguitur: quia cum esset nutritus inter Iudaeos, et de lege instructus, non per Scripturae auctoritatem, sed per signa credere volebat. Et ideo dominus eum reprehendens dicit nisi signa et prodigia, idest miracula quae sunt aliquando signa, inquantum sunt demonstrativa dominicae veritatis: prodigia vero, vel quia certissime indicent, ut sic dicatur prodigium, quasi porrodicium; vel quia aliquid futurum protendit, ut sic dicatur prodigium, quasi procul ostendens aliquem effectum futurum. Consequenter ponitur instantia reguli: non enim ad reprehensionem domini desistit, sed cum instantia dicit ad eum domine, descende priusquam moriatur filius meus; Lc. XVIII, 1: oportet semper orare, et non deficere. Ostenditur in hoc profectus fidei eius quantum ad aliquid, quia scilicet vocat eum dominum: licet non totaliter in fide profecerit, adhuc enim corporalem praesentiam Christi ad salutem filii sui necessariam credens, rogabat eum ut descenderet. Sed quia oratio perseverans impetrat, ideo quod petit, conceditur ei a domino; unde dicit ei Iesus: vade, filius tuus vivit. Ubi primo ponitur Annuntiatio sanitatis per Christum, qui eam fecit; secundo ponuntur personae, quae eam factam viderunt, ibi iam autem eo descendente et cetera. Circa primum duo ponuntur: mandatum domini et obedientia reguli, ibi credidit homo sermoni quem dixit ei Iesus. Circa primum dominus duo facit. Primo quidem praecipit; secundo vero annuntiat. Praecipit autem ut vadat: unde dicit vade; idest dispone te praeparando ad gratiam per motum liberi arbitrii in Deum; Is. XLV, 22: convertimini ad me, et salvi eritis. Et per motum liberi arbitrii in peccatum. Nam in iustificatione impii quatuor exiguntur, specialiter in adultis; scilicet infusio gratiae et remissio culpae, motus liberi arbitrii in Deum, qui est fides, et in peccatum, qui est contritio. Annuntiat autem salutem filii, quam petierat, dicens filius tuus vivit. Sed quaeritur cur Christus rogatus a regulo ut descenderet in domum suam, corporaliter ire recusat, ad servum vero centurionis corporaliter ire pollicetur? Huius autem duplex ratio assignatur. Una secundum Gregorium, ut in hoc superbiam nostram retundat, qui magnis hominibus nos ad serviendum offerimus, parvis autem servire recusamus: cum ipse, qui est dominus omnium, ad servum centurionis se iturum obtulit, ire vero ad filium reguli recusavit; Eccli. c. IV, 7: congregationi pauperum affabilem te facito. Alia ratio, secundum Chrysostomum, quia centurio iam confirmatus erat in fide Christi, credens quod etiam absens salvare posset; et ideo ad fidem et devotionem eius ostendendam dominus ire promisit. Iste vero adhuc imperfectus erat, nondum noverat manifeste quod absens curare poterat: et ideo non accedit, ut eum imperfectionem suam cognoscere faciat. Obedientia reguli ponitur quantum ad duo. Primo quia annuntianti credidit; unde dicit credidit homo sermoni quem dixit Iesus, scilicet, filius tuus vivit. Secundo vero, quia mandato obedivit; unde dicit et ibat, proficiendo in fide, licet adhuc neque integre neque sane, ut Origenes dicit. In quo signatur, quod ex fide iustificari oportet; Rom. V, 1: iustificati ex fide, pacem habeamus ad Deum nostrum Iesum Christum. Oportet nos proficiendo ire: quia qui stat, exponit se periculo ut vitam gratiae conservare non possit; in via enim Dei non proficere, deficere est. Annuntiatio autem sanitatis facta per servos ponitur consequenter, cum dicit iam autem eo descendente, servi occurrerunt ei et cetera. Et primo ponitur denuntiatio salutis; secundo fit inquisitio de tempore sanationis, ibi interrogabat autem horam ab eis. Dicit ergo iam autem eo descendente, a Cana Galilaeae in domum suam, servi occurrerunt ei: ex quo patet quod regulus iste dives erat, habens multos servos; et annuntiaverunt, dicentes, quia filius tuus vivit: et hoc ideo quia credebant Christum personaliter accedere, cuius praesentia iam curato filio superflua videbatur. Mystice autem servi reguli, scilicet rationis, sunt opera hominis, quia homo est dominus suorum actuum, et affectus sensitivae partis, quia obediunt rationi imperanti et dirigenti. Isti autem servi annuntiant quidem quod filius reguli, scilicet rationis, vivit, quando relucent in homine bona opera, et vires inferiores magis obediunt rationi, secundum illud Eccli. XIX, 27: amictus corporis, et risus dentium, et ingressus hominis annuntiant de illo. Sed quia regulus neque integre neque sane adhuc credebat, adhuc volebat scire utrum casu an praecepto Christi filius curatus esset: et ideo tempus curationis inquirit. Et hoc est quod dicitur interrogabat ergo horam ab eis, scilicet servis, in qua melius habuerat, scilicet filius suus; et invenit quod illa hora curatus fuit statim quando dominus dixit ei vade, filius tuus vivit. Nec mirum, quia ipse Christus est verbum, quo factum est caelum et terra, secundum Ps. CXLVIII, 5: ipse dixit, et facta sunt; ipse mandavit, et creata sunt; Eccli. X, 5: facile est in conspectu domini et cetera. Et ideo dixerunt ei, scilicet servi, quod heri hora septima reliquit eum febris. Mystice autem per horam septimam, in qua puer a febre dimittitur, significantur septem dona spiritus sancti, per quem fit remissio peccatorum, secundum illud Io. XX, c. 22: accipite spiritum sanctum; quorum remiseritis peccata, remittuntur eis. Per quem etiam vita spiritualis causatur in anima; infra VI, 64: spiritus est qui vivificat. Etiam per horam septimam signatur tempus quieti conveniens, nam dominus septimo die requievit ab omni opere quod patrarat: in quo significatur quod vita spiritualis hominis in quiete spirituali consistit, secundum illud Is. c. XXX, 15: si quieveritis, salvi eritis. De malis dicit Is. LVII, 20: cor impii quasi mare fervens, quod quiescere non potest. Consequenter cum dicit cognovit ergo pater etc., ponitur effectus miraculi: et primo ponitur miraculi fructus; secundo ipsum miraculum altero miraculo continuatur, ibi hoc iterum secundum signum fecit Iesus. Dixit ergo cognovit ergo pater, comparans horam nuntiantium servorum, horae Christi praenuntiantis quia illa hora erat in qua dixit ei Iesus: vade: filius tuus vivit. Ex hoc conversus est ad Christum, cognoscens miraculum eius virtute factum: credidit ipse, et domus eius tota, scilicet servi et ministri, quia secundum conditionem dominorum, sive bonam sive malam, servi disponuntur, secundum illud Eccli. X, 2: secundum iudicem populi, sic et ministri eius; Gen. XVIII, v. 19: scio enim quod praecepturus sit filiis suis. Patet autem ex hoc quod fides istius semper profecit: nam a principio quando interpellavit pro filio infirmo, debilis erat; postea plus firmitatis habere coepit, quando vocavit eum dominum; deinde quando credidit homo sermoni, et ibat, magis perfecta erat; tamen non integre, quia adhuc dubitavit. Hic, cognita manifeste Dei virtute in Christo, perficitur in eius fide, quia, ut dicitur Prov. IV, v. 18: iustorum semita quasi lux splendens procedit, et crescit usque ad perfectum diem. Continuatur autem miraculum istud praecedenti miraculo, cum dicitur hoc iterum secundum signum fecit Iesus: quod potest dupliciter intelligi. Uno modo quod in isto eodem adventu de Iudaea in Galilaeam fecerit dominus duo miracula, quorum primo non scripto, istud ponitur secundum. Alio modo quod Iesus duo signa fecit in Galilaea diversis temporibus. Unum scilicet de vino, et istud secundum quod fecit circa filium reguli, veniens iterum a Iudaea in Galilaeam. Ostenditur autem per hoc quod Galilaei peiores erant Samaritanis, qui nullum signum a domino expectantes, verbo tantum eius crediderunt multi ex eis; sed ad istud miraculum non credidit Christo nisi regulus et domus eius tota: nam Iudaei propter eorum duritiam paulatim convertebantur ad fidem, secundum illud Mich. VII, 1: factus sum sicut qui colligit in autumno racemos vindemiae; non est botrus ad comedendum; praecoquas ficus desideravit anima mea.