Textum Parmae 1864 editum
et automato translatum a Roberto Busa SJ in taenias magneticas
denuo recognovit Enrique Alarcón atque instruxit

---

---

[91163] De humanitate Christi, a. 1 Christus Jesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere: 1 ad Timoth. 1. In verbis propositis apostolus describit divinae incarnationis, et humanae redemptionis sacramentum. Primum ibi: Christus Jesus. Dicit enim Damascenus, quod Jesus significat Deum humanatum; Christus vero e contra hominem deificatum: quia duae naturae in una persona filii se circumdederunt: quia divinitas potentiam exercet in actibus humanis, dum leprosus tactu mundatur, mortuus tactu vivificatur, caecus tactu illuminatur, et sic de aliis: et humana natura propria sua servans, in potentia divinitatis se ostendit, dum solem obscurans moritur, dum petram scindens crucifigitur, dum potestate propria animam ponens, et iterum eam sumens sepelitur. Dicitur autem sacramentum juxta etymologiam, quasi sacrum secretum. Revera hoc sacramentum, scilicet dominicae incarnationis, est et sacratissimum et secretissimum. Sacratissimum, Joan. 10: quem pater sanctificavit, et misit in mundum: Luc. 1: quod nascetur ex te sanctum, vocabitur filius Dei; unde vocatur sanctus sanctorum. Secretissimum quidem Matth. 11: nemo novit filium, nisi pater: unde apostolus dicit ad Ephes. 3: hoc sacramentum absconditum a saeculis in Deo, idest in sola Dei notitia, ut dicit Glossa. Verumtamen sciendum est, quod hoc sacramentum fuit a principio angelicis spiritibus manifestum, Daemonibus vero occultatum, fidelibus etiam misericorditer revelatum. De primo dicit apostolus 2 Timoth. 3, quod apparuit Angelis illud magnum sacramentum pietatis: unde Augustinus: sicut fuit illud mysterium absconditum a saeculis in Deo, ut tamen innotesceret principatibus et potestatibus in caelestibus. Hujus autem ratio est, quia omnes sunt administratorii spiritus ad Hebrae. 1, missi in ministerium propter eos qui hereditatem capiunt salutis: quod quidem fit per incarnationis mysterium. Unde oportuit ipsis omnibus hoc mysterium manifestari a principio. Haec autem manifestatio fuit in generali, non in speciali: unde Dionysius dicit, 7 cap. Cael. Hier., quod Scriptura sacra inducit quasdam caelestes essentias ad ipsum Jesum quaestionem facientes, perfectius scire cupientes ab ipso hujus mysterii rationes, ut patet Isa. 53, ubi quaerentibus: quis est iste rex gloriae? Respondit Jesus: ego qui loquor justitiam: unde maximus: utrum Angeli cognoverunt futuram incarnationem, ambigere non licet: latuit autem eos investigabilis domini conceptio, atque modus qualiter totus in genitore, totus manebat in omnibus, necnon in virginis cellula. Secundo fuit sacramentum incarnationis Daemonibus occultatum; unde dicitur 1 Cor. 1: quem nemo principum hujus saeculi cognovit, idest Daemonum, ut dicit Glossa. Unde notandum, quod Daemones non cognoverunt Christum certitudinaliter propter infirmitatem carnis quam in ipso videbant, sed conjecturaliter propter opera quae divinitus faciebat. Unde super illud Luc. 4: scio quod sis sanctus Dei, dicit Glossa, idest vehementer opinor. Si enim cognovissent, nunquam dominum gloriae crucifixissent, idest crucifigi suggessissent, ut dicit Glossa 1 Cor. 2. Unde Rabanus super illud Matth. 27, multa passa sum per visum propter eum: tunc Diabolus demum intelligens per Christum se spolia sua amissurum, sicut primum per mulierem mortem intulerat, ita modo per mulierem vult Christum de manibus Judaeorum liberare, ne per ejus mortem mortis amittat imperium. Tertio fuit sacramentum incarnationis fidelibus misericorditer revelatum: unde Luc. 10: beati oculi qui vident quae vos videtis: ubi dicit Glossa Bedae: non oculi Scribarum et Pharisaeorum beati sunt, qui tantum corpus domini viderunt; sed illi oculi beati, qui possunt ejus cognoscere sacramenta, de quibus dicitur: et revelasti ea parvulis. Ad Ephes. 3: mysterium Christi aliis generationibus et filiis hominum non est agnitum, sicut nunc sanctis apostolis et prophetis. Glossa, ita plene sicut nunc. Notandum vero, quod sacramentum dominicae incarnationis primo fuit ab aeterno praeordinatum, in veteri lege praefiguratum, a prophetis praeconizatum, a sanctis patribus desideratum, ab Angelo nuntiatum, in beatissima virgine Maria consummatum. De primo dicitur Prov. 8: ab aeterno praeordinata sum: ad Rom. 5: qui praedestinatus est filius Dei in virtute, Glossa: praedestinatio est gratiae praeparatio, qua ab aeterno Deus homini Christo, et cunctis quos praescivit conformes fieri imaginis filii sui, bona sine meritis praeparavit. Praeclarissimum enim lumen praedestinationis et gratiae est ipse mediator Dei et hominum homo Christus Jesus. Infra in Glossa: apparet itaque nobis in nostro capite ipse fons gratiae, a quo in cuncta ejus membra gratia diffunditur. Sciendum vero, quod sacramentum istud congruentissime ordinatum fuit ad salutem hominis: quia licet alius modus fuisset Deo possibilis, nullus tamen ita congruus, ut dicit Augustinus. Congruebat enim ipsi reparatori, et reparabili et reparationi: congruebat reparatori, quem decebat suam sapientiam ostendere, potentiam et bonitatem. Quid autem potius, quam conjungere extrema summe distantia? Magna enim potentia fuit in conjunctione disparium elementorum, major in conjunctione illorum ad spiritum creatum: maxima vero in unione ad spiritum increatum, ubi maxima est disparitas. Quid vero sapientius, quam quod ad completionem totius universi fieret conjunctio primi et ultimi, hoc est verbi Dei, quod est omnium principium, et humanae naturae, quae in operibus sex dierum fuit ultima omnium creaturarum? Quid enim benevolius, quam quod creator rerum communicare se voluit rebus creatis? Et haec benignitas magna fuit in conjunctione sui cum omnibus rebus per praesentiam; major quia communicavit se bonis per gratiam; maxima quia se communicavit Christo homini, et per consequens generibus singulorum in unitate personae. Fuit etiam iste modus congruentissimus ipsi reparabili: quia homo per peccatum corruit in infirmitatem, ignorantiam, et malitiam, per quae ineptus factus est ad virtutem divinam imitandam, ad veritatem cognoscendam, et ad bonitatem diligendam; ideo Deus homo factus est, per quod se tradidit homini imitabilem, cognoscibilem, et amabilem. Fuit similiter iste modus congruentissimus nostrae reparationi, quod dominus in forma servi procuraret salutem servi. Sciendum vero, quod licet opera Trinitatis sint indivisa, tamen solus filius incarnatus est. Exemplum de tribus domicellis induentibus tunicam: de quibus dici potest, quicquid facit una, facit et alia, una tamen sola induit tunicam; ita in proposito, quia incarnatio non solum dicit operationem, sed etiam terminum operationis; sed licet operatio sit communis, non tamen terminus. Fuit autem congruum filium incarnari: quae quidem congruitas attenditur et secundum propria filii, et secundum appropriata: secundum propria, quia filius est verbum, imago et filius: homo vero per peccatum tria perdiderat, scilicet cognitionem sapientiae, similitudinem gratiae; et hereditatem gloriae, ideo missum est verbum, imago et filius. Secundum appropriata etiam magis convenit: quia in opere creationis relucet praecipue potentia, in opere recreationis sapientia et in opere retributionis bonitas. Secundo sacramentum dominicae incarnationis fuit in veteri lege praefiguratum: unde dicitur 1 Cor. 10: omnia in figura contingebant illis. Unde Bernardus de diversis Christum figurantibus dicit sic: manna de caelis descendit, gaudeant esurientes: de vinea caeli botrus erupit, gaudeant sitientes: oleum effusum est, gaudeant aegrotantes: inspiravit Deus spiraculum vitae, reviviscant morientes: lapis de monte praecisus est, timeant superbientes: fons ad ablutionem patet, redeant praevaricatores. A domino factum est istud, et est mirabile in oculis nostris. Idem quod Moysi monstratum est in rubo et igne, Aaron in virga et flore, Gedeoni in vellere et rore. Hoc aperte vidit Salomon in forti muliere et ejus pretio; apertius precidit Jeremias de femina et viro: apertissime Isaias in virgine et Deo. Fuit autem conveniens Christum praefigurari. Primo quia connaturale est homini, ut per sensibilia deveniat in cognitionem intelligibilium. Ad Rom. 1: invisibilia Dei a creatura mundi per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur et cetera. Dionysius 1 cap. caelesti hierarchiae: neque possibile est aliter lucere divinum radium, nisi varietate sacrorum velaminum anagogice circumvelatum, idest inclusum diversis figuris sacrae Scripturae ipsum repraesentantibus. Secundo ut mirabili mysterio fidem praeberent mirabiliora acta. Luc. 2: non erit impossibile apud Deum omne verbum. Augustinus: dicat mihi Judaeus incredulus, quemadmodum virga arida floruit et fronduit et nuces protulit, et ego dicam illi quemadmodum virgo concepit et peperit. Tertio ut infidelibus et indignis divina mysteria occultarentur. Isa. 45: vere tu es Deus absconditus. Matth. 11: abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis, Glossa, idest humilibus. Et sequitur ibid.: ita pater, quoniam sic fuit placitum ante te: ubi dicit Gregorius: his verbis exempla humilitatis accipimus, ne temere discutere de aliorum vocatione aliorumque repulsione praesumamus, quoniam injustum esse non potest quod placuit justo. Tertio sacramentum dominicae incarnationis fuit a prophetis praeconizatum: unde dicitur Lucae 1: benedictus dominus etc.: et sequitur ibi: sicut locutus est per os sanctorum. Fuit conveniens autem Christum a prophetis praeconizari. Primo propter ipsius gloriae dilatationem. Isa. 44: a finibus terrae laudes annuntiamus, Glossa, idest praedicari gloriam justi, idest gloriam Christi omnes justificantis. Augustinus: gloria est clara cum laude notitia. Per prophetas Christus laudabiliter claruit in notitia hominum, ita ut omnes qui praeibant ejus adventum et sequebantur, clamabant, hosanna in excelsis filio David, benedictus qui venit in nomine domini. Secundo propter expectantium consolationem. Prov. 13: spes quae differtur, affligit animam: Glossa, tum propter dilationem honorum, tum propter illationem malorum. Sancti vero patres totam spem posuerunt in adventum domini, ideo ex ejus dilatione affligebantur, propter quod conveniens fuit eos prophetas consolari. Isa. 35: dicite pusillanimes confortamini: Glossa, in spe, et nolite timere. Tertio propter condignam praeparationem. Amos 4: praeparare in occursum domini tui, Glossa, ut veniente ad te per mysterium incarnationis, avide suscipias liberatorem. Quarto sacramentum dominicae incarnationis fuit a sanctis patribus desideratum; unde dicitur Aggaei 2: venit desideratus cunctis gentibus. Augustinus: sciebant antiqui sancti patres Christum esse venturum, et omnes qui pie vivebant, dicebant: o si hic me inveniat illa nativitas. O si quod credo in Scripturis sanctis, videam oculis meis. Sunt autem tres causae propter quas intantum desiderabant. Primo propter inundantiam terrenae miseriae quam sustinuerunt; unde in Psal. 17: in tribulatione mea invocavi dominum, et exaudivit de templo sancto vocem meam; Glossa, idest de venturo Christi corpore, in cujus incarnatione effectum exauditionis consecuti sumus. Exod. 4: obsecro, domine, mitte quem missurus es. Vide afflictionem populi tui, sicut locutus es veni et libera nos. Ubi notatur, quod afflictio et liberatio populi Israelitici fuit figura afflictionis et liberationis totius humani generis. Secundo propter abundantiam pacis internae et externae, quae in ejus adventu superabundaverunt; unde in Psal. 71: orietur in diebus ejus justitia, et abundantia pacis. Glossa 1: pax erit donec morte destructa jam non sit luna, idest carnis mortalitas. Cant. 1: osculetur me osculo oris sui: osculum enim est pacis signum. Petit ergo sponsa incarnationem filii Dei, quae est quasi praelibatio conjunctionis nostrae ad Deum, ut dicit Glossa: in qua quidem conjunctione pax cordis nostri consistit. Tertio propter affluentiam laetitiae internae, quam praegustaverunt. Baruch 4: circumspice, Jerusalem, ad orientem, et vide jucunditatem quae veniet tibi a Deo tuo. Hanc jucunditatem sancti patres videndo praegustaverunt. Joan. 8: Abraham pater vester exultavit ut videret diem meum: vidit et gavisus est: Glossa, intellexit diem incarnationis meae. Augustinus: quale autem gaudium fuit cordis videntis verbum manens, splendorem patris piis mentibus refulgentem, apud patrem manentem Deum, et aliquando in carne venturum, non de patris gremio recessurum? Bernardus: cui namque nostrum ingerat tantum gaudium hujus gratiae exhibitio, quantum in veteribus accenderat sola ejus promissio? Quinto dominicae incarnationis sacramentum fuit ab Angelo nuntiatum: unde dicitur Lucae 1: missus est Gabriel Angelus. Circa hanc vero Annuntiationem tria per ordinem sunt notanda: videlicet actus missionis, modus apparitionis, et ordo executionis. Primum tangitur ibi, missus est Gabriel: ubi tria notare debemus: videlicet tanti nuntii dignitatem, tanti mysterii profunditatem, et tanti mysterii congruitatem. Primum ibi: Angelus est missus: est enim Angelus dignissima creaturarum, eo quod inter creaturas creatori suo similior invenitur: unde dicitur de primo Angelo Ezech. 28: tu signaculum similitudinis: ubi dicit Glossa: quanto in eis natura est subtilior, tanto invenitur imago Dei in eis magis expressa. Gabriel autem fuit de numero Archangelorum, ideo magnae dignitatis fuit. Gregorius: ad Mariam virginem non quilibet Angelus, sed Gabriel Archangelus mittitur. Ad hoc quippe mysterium summum Angelum venire dignum fuit, qui summum omnium nuntiavit. Secundum vero innuitur in verbo Gabrielis, quod interpretatur fortitudo Dei. Gregorius: ad Mariam Gabriel mittitur, qui fortitudo Dei nominatur. Illum quippe nuntiare veniebat, qui ad debellandum aereas potestates humilis apparere dignatus est; de quo per Psalmistam dicitur Ps. 23: tollite portas etc.: et infra: quis est iste rex gloriae? Revera profundum mysterium, in quo, ut dicit Damascenus, monstratur simul bonitas et justitia et sapientia et potentia. Bonitas quidem, quoniam non despexit proprii plasmatis infirmitatem, sed ejus viscera commota sunt in ipso cadente, et manum porrexit: justitia, quia homine victo non alium fecit vincere tyrannum; sed quem quondam per peccatum in servitutem redegit, hunc rursus victorem fecit: sapientia, quoniam invenit difficillimi solutionem decentissimam: potentia sive virtus infinita, quia nihil majus quam Deum hominem fieri. Tertium ibi, a Deo: quae enim a Deo sunt, ordinata sunt. Ad Rom. 13: attingit enim a fine usque ad finem fortiter, Sap. 8, et disponit omnia suaviter, Glossa: ab aeterno usque in aeternum ubique perfecte operatur: finis enim perfectionem significat. Revera hujus mysterii magna congruitas: congruit enim divinae ordinationi, secundum quam divina mediantibus Angelis ad hominem perveniunt. Dionysius c. 4 Cael. Hierarch. dicit, quod caelestes essentiae primo in seipsas redeunt, idest recipiunt illuminationem, et in nos per se deferunt, quae super nos manifestationes: et postea subdit, quod divinum Christi humanitatis mysterium primum Angeli docuere, deinde per ipsos in nos scientiae gratia descendit. Sic ergo Gabriel Zachariam prophetam edocuit, ex quo Joannem contra spem divina gratia nasciturum praedixit: Mariam quoque quomodo futurum foret ineffabile divinae formationis mysterium: et alius Angelorum Joseph erudiebat, alius pastoribus evangelizavit, et cum eo multitudo caelestis exercitus illam valde laudabiliter canebant his qui in terra sunt doxologiam, idest gloriam: doxa enim gloria dicitur. Congruit etiam humanae reparationi: unde Beda: aptum profecto humanae reparationis principium fuit, ut Angelus a Deo mitteretur ad virginem divino partui consecrandam: quia prima humanae perditionis fuit causa, cum serpens a Diabolo mitteretur ad mulierem spiritu superbiae decipiendam. Congruit virginali perfectioni; unde Hieronymus: bene Angelus ad virginem mittitur, quia semper cognita est Angelis virginitas: quia in carne praeter carnem vivere, non est terrena vita, sed caelestis. Modus angelicae apparitionis est triplex secundum triplicem visionem: scilicet intellectualem, imaginariam et corporalem. Primo videtur in propria substantia; et iste modus erit in patria. Secundo modo videtur sub quibusdam figuris et similitudinibus rerum corporalium: et sic apparuit Joseph in somnis Matth. 2. Tertio modo apparet in assumpto corpore; et sic apparuit beatae virgini. Augustinus in persona beatae virginis: venit ad me Gabriel Archangelus facie rutilans, veste coruscans, incessu mirabilis. Ambrosius super illud Lucae 1: turbata est in sermone Angeli: trepidare virginum est, et ad omnes viri ingressus pavere, et omnes viri affatus vereri. Ex his apparet Gabrielem Archangelum apparuisse in visu corporali. Fuit autem talis apparitio conveniens, tum ut ostenderetur incarnatio invisibilis Dei; unde et omnes apparitiones veteris legis ad hanc ordinantur, qua filius Dei in carne apparuit: tum etiam quia beata virgo non solum in mente, sed etiam in ventre Deum erat conceptura. Congruum etiam fuit, ut ejus sensus corporei angelica visione foverentur: tum etiam propter certitudinem ejus quod annuntiabatur, quia certius comprehendimus ea quae sunt oculis subjecta, quam illa quae imaginantur: unde Chrysostomus dicit quod Angelus non in somnis, sed visibiliter beatae Mariae virgini apparuit. Unde, quia magnam valde ab Angelo accepit revelationem, exigebat tantae rei eventus visionem solemnem. Quod autem dicit Augustinus, quod visio intellectualis sit nobilior quam corporalis, intelligendum est si fuerit sola. Virgo beata non solum percepit visionem corporalem, sed etiam intellectualem illuminationem; unde talis apparitio nobilior fuit. Fuisset tamen nobilissima, si Angelum in sua substantia vidisset: sed hoc non patiebatur status vitae hujus. Ordo executionis fit congruus: nam primo aggressus est ipsam virginem salutando, secundo turbatam consolando, tertio conceptum et modum conceptus insinuando. In primo ostenditur virginis excellentia: in secundo ejus desiderii vehementia, scilicet quam habuit pro salute humani generis: in tertio divinae pietatis magnificentia. Primum ibi, ave gratia plena. Hieronymus: vere plena: quia caeteris per partes praestatur, Mariae vero simul se totam infudit gratiae plenitudo: vere gratia plena, per quam velut largo spiritus sancti imbre superfusa est omnis creatura. Bernardus: de plenitudine ejus recipiunt universi, aeger curationem, captivus redemptionem, tristis consolationem, peccator veniam, justus gratiam, Angeli laetitiam, tota Trinitas gloriam, filius hominis humanae carnis substantiam. Idem: in ventre gratia divinitatis, in corde gratia caritatis, in ore gratia affabilitatis, in manibus gratia misericordiae et largitatis. Sequitur: dominus tecum. Hieronymus: jam erat in virgine qui ad virginem mittebat Angelum, et praecessit nuntium suum dominus. Augustinus: dominus tecum, magis quam mecum. Ipse enim est in tuo corde, sit in tuo utero, adimpleat mentem, impleat ventrem. Bernardus: non tantum dominus filius tecum quem carne induis, sed et dominus spiritus sanctus tecum de quo concipis. Sequitur, benedicta tu in mulieribus, una prae cunctis mulieribus, ut dicit Graecus. Hieronymus: quicquid maledictionis infusum est per Evam, totum abstulit benedictio Mariae. Notandum, quod triplici maledicto subjectae erant mulieres: scilicet maledicto opprobrii, quoad non concipientes; unde Rachel dicit Genes. 30: abstulit Deus opprobrium meum; maledicto peccati quoad concipientes, ut in Psalm. 50: ecce enim in iniquitatibus conceptus sum: maledicto poenae quo ad parturientes. Genes. 2: in dolore paries filios. Sola autem benedicta est inter mulieres, cujus virginitati additur fecunditas, fecunditati in conceptu sanctitas, et sanctitati in partu jucunditas. Patet ergo in his virginis excellentia, tum propter gratiarum abundantiam, tum propter divinam praesentiam, tum etiam propter benedictionis excellentiam. Secundum ibi, ne timeas Maria, invenisti gratiam et cetera. Haec enim sunt verba angelicae consolationis. Fuerat autem beata virgo turbata in sermone, sed non in visione Angeli. Graecus: cum assueta his visionibus foret, angelicae non visioni, sed sermoni attribuit turbationem. Petrus Ravennas: venit Gabriel Archangelus blandus in specie, sed terribilis in sermone, et leviter solicitavit visus, nimium turbavit auditus, cui Angelus. Ne timeas et cetera. Bernardus: constat eam pro totius generis humani salute fuisse solicitam, cui dictum est, invenisti gratiam apud dominum. Invenit enim gratiam quam quaerebat: sed quam gratiam? Apud Deum. Bernardus: Dei et hominum pacem, mortis destructionem, vitae reparationem apud Deum invenit. Ex his patet vehemens virginis desiderium circa salutem hominis: tum quia salutis humanae gratiam quaerebat, tum quia quaesitam inveniebat, tum etiam quia inventam omnibus refundebat. Bernardus: vehementia desiderii Mariae favore dilectionis, puritate orationis fontem attingit tam sublimem, cujus plenitudinem tamquam aquae ductum de corde patris excipiens, nobis edidit illum, non prout est, sed prout capere poteramus. Notandum autem quod Gabriel dixit similiter Zachariae, ne timeas, Lucae 1. Et alius Angelus pastoribus, nolite timere, Lucae 2, quia hoc est proprium boni Angeli, ut legitur in vita beati Antonii. Non difficilis est bonorum malorumque spirituum discretio. Si enim post timorem successerit gaudium, a Deo sciamus venisse Angelum, quia securitas animae praesentis majestatis est indicium. Si autem incussa formido permanet, hostis est qui videtur. Tertium ibi, ecce concipies et cetera. Ecce adverbium demonstrantis est: quia mira et inaudita beatae virginis non ad sensum, sed ad intellectum, et sub lumine fidei demonstrantur: unde Hieronymus: quod natura non habuit, visus nescivit, ignoravit ratio, mens non capit humana, pavet caelum, stupet terra, creatura omnis etiam caelestis miratur, hoc totum per Gabrielem Mariae divinitus nuntiatur, et per Christum adimpletur. Revera hoc magnae pietatis et potestatis indicium esse creditur: unde Lucae 2, beata virgo dicit: quia fecit mihi magna qui potens est. Bernardus: hoc ipsum quod me beatificant omnes generationes, non mihi attribuo, non meis meritis ascribo, sed potius qui fecit mihi magna. Magnum est plane quod virgo sum, magnum quod mater sum, magnum quod utrumque simul et mater et virgo sum. De seipsa fatetur dicens, quia fecit mihi magna: revera magna, quia mater et virgo, et mater domini: unde nec primam similem visa est nec habere sequentem. Mystice circa angelicam visionem duo sunt notanda; divini scilicet luminis emanatio, et humanae mentis in Deum reductio. Primum ibi, missus est Angelus Gabriel a Deo. Ad cujus evidentiam sciendum, quod per Angelum significatur divinum lumen: est enim Angelus signaculum similitudinis Dei, Ezech. 28: sic et lumen divinum signaculum est quo fideles signantur, et ab infidelibus distinguuntur: unde in Psal. 88: signatum est super nos lumen vultus etc.: ubi dicit Augustinus: hoc lumen est totum et verum bonum hominis quo signatur, ut denarius, regis imagine; quod autem Angelus Gabriel nuncupatus est, quod interpretatur fortitudo Dei, hoc signat quod divino lumine intellectus humanus divinitus roboratur, et elevatur supra facultatem naturae suae, ut ipsum fontem luminis in suo lumine contempletur: unde in Psalm. 35: in lumine tuo videbimus lumen. Augustinus: sicut solem non videt oculus nisi in lumine solis, sic verum et divinum lumen non potest videre intelligentia, nisi in ipsius lumine. Quod autem missus a Deo legitur, hoc signat emanationem divini luminis esse a Deo, qui est fontale principium totius luminis: unde Jac. 1, dicitur, pater luminum, quia ab ipso procedunt quasi radios a sole, ut dicit Glossa Eccle. 24: ego feci in caelis, idest in Angelis et animabus, ut oriatur lumen indeficiens, Glossa: rationis et intelligentiae. Isaiae 45: ego dominus, et non est alter, Glossa, scilicet Deus, formans lucem, scilicet per praesentiam gratiae, et creans tenebras, per ejus absentiam. Secundum ibi, in civitatem Galileae cui nomen Nazareth; ubi circa reductionem humanae mentis in Deum tria describuntur juxta sensum mysticum; videlicet terminus, motus et fructus. Terminus reductionis est principium emanationis, et innuitur in nomine civitatis: dicitur enim civitas quasi civium unitas, unde significat unitatem fidelium in Deo, de qua dicitur Act. 1: erat illis cor unum et anima una in Deo; et hoc est terminus reductionis, ut ipsi Deo uniamur, a quo per creationem exivimus. Apoc. 1: ego sum alpha et cetera. Dionysius 1 cap. Cael. Hier.: omnis manifestationis luminis processio in nos large proveniens, convertit nos ad congregantis patris unitatem: quia in ipso congregamur et secundum intellectum, et secundum affectum. Recedendo enim ab ipso dispergimur prima principia cognoscendo, et varias in singulis rebus rationes diligendo. Redeundo vero in ipsum, in unum principium et rationem unam diligendi reducimur. Motus reductionis notatur in nomine Galilaeae, quod interpretatur transmigratio, quia transmigrando de bono in melius et proficiendo de virtute in virtutem, in Deum reducimur: nemo enim repente fit summus, ut ait Bernardus. Sicut enim divinum lumen gradatim decrescendo in nos descendit gradatim, quia lux divinitatis est per prima media, et per media ultima reducere decrescendo, quia non recipitur aequaliter in natura inferiori ut est in superiori, et pro tanto dicuntur dona tam naturalia quam spiritualia descendere. Jac. 1: omne datum optimum et cetera. Ita quod contrario modo per ipsum lumen in Deum reducimur gradatim et crescendo; unde Psal. 83: ibunt de virtute in virtutem, videbitur Deus deorum in Sion: Glossa, in plenitudine contemplationis. Prov. 4: justorum semita sicut lux splendens procedit, et crescit usque ad perfectum diem: Glossa, aeternam vitam quae est perfecta dies. Fructus reductionis innuitur in nomine Nazareth, quod interpretatur flos, vel germen; sumitur autem metaphorice in spiritualibus: fructus enim florentis arboris est bonum ultimum quod expectatur et percipitur cum suavitate, unde significat beatissimam fruitionem Dei. Prover. 11: fructus justi lignum vitae. Glossa: hunc fructum vitae justi expectant, dum quasi virens folium germinant. Bernardus: da mihi domine fructum dulcem, fructum vitae: altus est, attolle desiderium: benedictus, sanctifica obsequium: imputribilis, purifica affectum: suavis est, laetifica animum. Hujus fructus dulcedinem devotae animae quandoque praegustant. Cant. 2: sub umbra illius quem desiderabam sedi. Glossa: ab aestu desideriorum carnalium quievi, et fructus ejus dulcis gutturi meo. Glossa: postquam me protexit umbra fructus illius, idest caelesti dulcedine saturata sum. Notandum vero, quod per reductionem creaturarum in Deum, nihil Deo accrescit. Eccles. 1: omnia flumina intrant mare, idest immensitatem Dei, et mare non redundat: quia sicut Deus non deficit amando, ita per refluxum non superabundat, quia dicit Augustinus: non habet quo accrescat illa perfectio. Possumus adhuc tria circa hunc Angelum juxta sensum mysticum notare: videlicet divinae gratiae effluentiam, influentiam et refluentiam. Primum ibi, missus est Angelus Gabriel a Deo. Ad cujus evidentiam est sciendum, quod Angelus iste qui nuntiando praevenit virginis conceptum, significat gratiam quae praevenit in nobis omnem conceptum bonae voluntatis. Augustinus: gratia Dei praevenit nos ut bonum velimus, et sequitur ne frustra velimus. Hac gratia se dicit apostolus praeventum. 1 Corinth. 15: gratia Dei sum id quod sum. Quod autem Angelus iste missus a Deo legitur, hoc significat effluentiam gratiae esse a solo Deo. Jac. 1: omne datum et cetera. Notandum autem quod procedit gratia a Deo tamquam imago ab artifice: ideo per ipsam reformamur: unde dicit Glossa super illud Psal. 4, signatum est super nos etc., quod imago recreationis per quam reformatur imago creata, scilicet mens nostra, est Dei gratia, quae menti reparandae infunditur. Item quasi radius a sole, ut dicit Glossa Jac. 1: ideo per ipsam ad Deum cognoscendum et amandum elevamur. Augustinus: spiritus rationalis ex dono creationis habilis est ad cognoscendum verum et amandum bonum: tamen nisi radio interioris lucis fuerit perfusus et calore succensus, nunquam consequetur sapientiae sive caritatis effectum. Item sicut rivulus a fonte, ideo per ipsam in bonis operibus fecundamur; unde in Psalm. 2: erit tamquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum, Glossa idest gratiarum. Secundo notatur divinae gratiae influentia ibi, et ingressus Angelus ad eam ait, ave. Per hunc ingressum gratiae influentia designatur. Sapient. 4: gratia Dei et misericordia in sanctis ejus. Notandum autem quod gratia est in essentia animae, virtutes in potentiis. Sicut enim per potentiam intellectivam homo participat cognitionem divinam per virtutem fidei: et secundum potentiam voluntatis amorem divinum per virtutem caritatis; ita etiam per naturam animae participat secundum quamdam similitudinem naturam divinam per quamdam recreationem sive regenerationem: et sicut ab essentia animae fluunt potentiae ejus, quae sunt operativa principia; ita etiam ab ipsa gratia effluunt virtutes in potentias animae, per quas potentiae moventur ad actus. Quod autem ingressus dixit, ave, quod sonat sine vae, hoc significat quod per fluxum gratiae liberatur anima ab omni vae. Est enim triplex vae quod per peccatum incurrit homo: videlicet vae culpae, poenae et miseriae. Apocal. 8: vidi alterum Angelum volantem per medium caeli, voce magna clamantem et dicentem, vae, vae, vae habitantibus in terra. Vae propter culpam quam commiserunt; vae propter poenam quam meruerunt: vae propter miseriam quam incurrerunt. Ab hoc triplici vae liberamur per gratiam. Ad Ephes. 2: gratia Christi salvati estis, et conresuscitavit, et consedere fecit nos. Glossa: spe certa quod futurum est tenemus. Tertium ibi, et recessit ab ea Angelus. Beda: accepto virginis consensu Angelus rediit ad caelestia: per quod mystice designatur gratiae refluentia, quae fit per devotam gratiarum actionem. Eccle. 1: ad mare unde flumina exeunt, revertuntur, ut iterum fluant. Bernardus: origo fontium et fluminum omnium mare est; virtutum et scientiarum dominus Christus est: siquidem fluminis aqua si stare coeperit, computrescit: sic plane cessat gratiarum cursus, ubi non fuerit recursus. Refunde igitur in eum qui supra te est quicquid devotionis in te, quicquid dilectionis, quicquid affectionis; ut si qua in te est gratia, referatur ad ipsum, nec tuam quaeres gloriam, sed ipsius. Idem: ingratitudo est ventus urens, siccans fontem pietatis, rorem misericordiae, fluenta gratiae. De sexto dicitur in Psalm. 73: Deus autem rex noster ante saecula operatus est salutem in medio terrae, ut dicit Bernardus, idest virginis Mariae utero, quae mirabili proprietate medium terrae appellatur. Ad ipsum enim respiciunt et qui in caelis habitant, et in Inferno, et qui nos praecesserunt, et nos qui sumus, qui sequentur, et nati natorum, et qui nascentur ab illis: qui sunt in caelo ut resarciantur, qui in Inferno ut eripiantur; qui praecesserunt prophetae, ut fideles inveniantur; qui sequuntur, ut glorificentur. Idem: merito in te respiciunt oculi omnis creaturae: quia in te et de te et per te benigna manus conditoris quicquid creaverat recreavit. Sciendum vero quod istud sacramentum tunc primum consummatum fuit, cum virgo diceret, ecce ancilla domini, fiat mihi secundum verbum tuum. Ubi tria commendabilia de beata virgine tanguntur; mysterium humilitatis, desiderium caritatis, et mysterium credulitatis. Primum ibi, ecce ancilla domini; ubi dicit Beda: non singularitate meriti se extollit, sed suae conditionis et divinae dignationis per omnia memor, illius ancillam se esse fatetur, cujus mater eligitur: unde de seipsa dicit: respexit humilitatem ancillae suae. Augustinus: quid est respexit, nisi adprobavit? Idem: vere beata humilitas quae caelum innovavit, mundum purificavit, Paradisum aperuit, et sanctorum animas de Inferno liberavit. Vere beata humilitas, quae porta caeli efficitur, Paradisi scala constituitur, per quam Deus ad terram descendit. Secundum ibi, fiat mihi: Glossa: cum magna devotione promissum Angeli optat adimpleri. Quod autem optando desiderabat secundum promissum Angeli voluntatem Dei in se adimpleri, ex caritate processit; unde Bernardus: Maria vehementia desiderii, fervore dilectionis, puritate orationis fontem attingit sublimem. De hoc verbo dicit idem Bernardus: multifarie multisque modis olim Deus locutus est patribus: et aliquibus in aure, aliis in ore, aliis in manu verbum domini fuisse memoratur. Mariae autem factum est in aure per angelicam salutationem, in corde per fidem, in ore per confessionem, in manu per contrectationem, in ventre per incarnationem, in gremio per sustentationem, in brachio per oblationem; ideo dicit, fiat mihi. Tertium ibi, secundum verbum tuum: Bernardus: fiat mihi verbum non declamatorie praedicatum, vel figuraliter aut imaginarie somniatum, sed spiritualiter inspiratum, personaliter incarnatum, corporaliter invisceratum. Fiat quidem generaliter omni mundo, sed mihi specialiter secundum verbum tuum. Magna fuit ista credulitas, et ideo magna apud Deum promeruit: unde dictum est ei Luc. 2: beata quae credidisti, quoniam perficientur in te. Augustinus: beatior fuit Maria concipiendo fidem Christi, quam concipiendo carnem Christi. Materna propinquitas nihil in carne profuisset, nisi felicius corde Christum quam carne gestasset. Notandum, quod huic verbo alludit Bernardus in hunc modum: audisti quia concipies et paries filium: audisti, quod non per hominem, sed per spiritum sanctum. Expectat Angelus responsum tuum. Tempus enim est ut revertatur ad eum qui misit illum. Expectamus et nos, domine, verbum miserationis, quos miserabiliter premit sententia damnationis. Hoc supplicat a te, o pia virgo Maria, flebilis Adam cum misera sobole sua, hoc Abraham, hoc David, hoc ceteri sancti flagitant, hoc totus mundus expectat: nec immerito, quia ex tuo ore dependet consolatio miserorum, redemptio captivorum, liberatio damnatorum, salus denique totius generis tui. Da, virgo, responsum festinanter. O domina, responde verbum quod expectat terra, Inferi et superi. Ipse quoque omnium rex et dominus quantum concupivit decorem tuum, tantum desiderat responsum tuum. Responde verbum, et suscipe verbum: profer tuum, et suscipe divinum: emitte transitorium, et amplectere sempiternum. Quid tardas, quid trepidas? Crede, confitere, et suscipe. Aperi, beata virgo, cor fidei, labia confessioni, viscera creatori. Ecce desideratus cunctis gentibus foris stat, et pulsat ad ostium, surge, curre, aperi. Surge per fidem, curre per devotionem, aperi per confessionem. Ecce, inquit, ancilla domini; fiat mihi et cetera.

[91164] De humanitate Christi, a. 2 Sunt autem quatuor utilitates dominicae incarnationis. Prima humanae naturae exaltatio. Cant. 8: quis mihi det ut inveniam te foris? Glossa: intus erat dilectus, quando in principio erat verbum: foris fuit quando verbum caro factum est. Ut deosculer te, Glossa, idest facie videam te, et ore ad os loquar ad te. Et jam nemo me despiciat. Glossa: postquam Christus venit suis infundens spiritum libertatis, etiam Ecclesia ab Angelis honoratur: unde Joanni volenti se adorare dixit Angelus, vide ne feceris, conservus tuus sum. Leo Papa: agnosce, o Christiane, dignitatem tuam; et divinae consors factus naturae noli in veterem vilitatem degeneri conversatione redire. Secunda est adoptio filiorum. Ad Galat. 4: misit Deus filium suum; et infra: ut adoptionem filiorum reciperemus. Augustinus: ideo filius Dei factus est filius hominis, ut homines faceret filios Dei. Idem: multos filios Dei fecit unicus filius. Emit enim sibi fratres sanguine suo, probavit reprobatus, redemit venditus, honoravit injuriatus, vivificavit occisus: dubietas nulla, dabit tibi bona sua qui non dedignatus est recipere mala tua. Notandum vero, quod filiatio adoptionis est quaedam similitudo filiationis naturalis. Filius autem Dei naturaliter procedit a patre ut verbum intellectuale, unum cum ipso existens. Huic autem verbo potest aliquis tripliciter assimilari. Uno modo secundum rationem formae, non autem secundum intellectualitatem ipsius: sicut forma domus exterius constitutae assimilatur verbo mentali artificis secundum speciem formae, non autem secundum intellectualitatem: quia forma domus in materia non est intellectualis, sicut erat in mente artificis; et hoc modo verbo aeterno assimilatur quaelibet creatura, cum sit facta per verbum. Secundo assimilatur creatura verbo non solum quantum ad rationem formae, sed etiam quantum ad intellectualitatem ipsius: sicut scientia quae fit in mente discipuli, assimilatur verbo quod est in mente magistri; et hoc modo creatura rationalis etiam secundum suam naturam assimilatur verbo Dei. Tertio assimilatur creatura verbo aeterno secundum unitatem quam habet ad patrem, quae fit per gratiam et caritatem: unde dominus orat Joan. 17: oro ut sint unum in nobis, sicut et nos unum sumus; et talis assimilatio perficit rationem adoptionis, quia sic assimilatis debetur hereditas. Ad Rom. 8: si filii, et heredes. Tertia utilitas est interna mentis refectio. Matth. 11: venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Augustinus: ut panem Angelorum manducaret homo, creator Angelorum factus est homo. Bernardus: manna de caelo descendit, gaudeant esurientes etc. ut supra. Super illud Luc. 2: positum in praesepio, dicit Glossa: ut nos carnis suae frumento satiaret. Quarta utilitas est beatitudinis augmentatio. Joan. 10: per me si quis introierit, salvabitur, et ingredietur, et egredietur, et pascua inveniet. Augustinus: propterea Deus factus est homo, ut hominem totum in se beatificaret, tota hominis conversio ad ipsum esset, et tota dilectio esset in ipso, cum a sensu carnis videretur per carnem, et a sensu mentis per divinitatis contemplationem; et hoc totum bonum hominis erat, ut sive ingrederetur, sive egrederetur, pascua in factore suo inveniret, foris in carne salvatoris, intus in divinitate creatoris.

[91165] De humanitate Christi, a. 3 Secundum membrum principale, videlicet sacramentum humanae redemptionis tangitur ibi, venit in hunc mundum peccatores salvos facere; Glossa Augustini: nulla causa veniendi fuit Christo domino, nisi peccatores salvos facere. Tolle vulnera, tolle morbos, et nulla causa est medicinae: infra: venit per quod homo erat; nam per quod Deus erat, semper hoc erat. Possumus distinguere triplicem adventum Christi: scilicet in carnem, in mentem, et ad judicium: unde Bernardus: triplicem adventum Christi novimus: ad homines, in homines, contra homines. In primo venit in carne et in infirmitate: in secundo in spiritu et virtute: in tertio in gloria et majestate. In primo fuit Christus redemptio nostra: in secundo est requies et consolatio nostra: in ultimo apparebit vita nostra. De hoc triplici adventu videamus. Circa primum adventum, de quo dicitur in verbis propositis, quod Christus Jesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere etc., notandum, quod omnia quae Christus fecit mysterio humanitatis assumptae, nobis fuerunt salutaria; et ideo de omnibus videamus. Primo ergo videamus de ejus conceptione, de qua dicitur Luc. 1: ecce concipies et paries filium Dei. Circa quam tria notare debemus: videlicet matris sanctificationem, spiritus sancti operationem, et conceptae prolis perfectionem. De primo, scilicet matris sanctificatione, potest dici illud Psalm. 86: sanctificavit tabernaculum suum altissimus: unde Bernardus: quod aliis sanctis legimus concessum esse, fas non est dicere tantae virgini esse negatum. Sed sanctificationis beneficium legitur esse concessum Jeremiae, ut patet Jer. 1: antequam exires de ventre, sanctificavi te; et de Joanne, Luc. 1: spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suae. Ergo non est fas dicere hoc negatum fuisse tantae virgini, quae peperit nobis Christum plenum gratia et veritate, Joan. 1. Et quia creditur prae aliis privilegium gratiae accepisse, secundum quod dictum est ei ab Angelo Luc. 1: ave gratia plena etc., et infra: invenisti gratiam apud dominum. Sciendum quod triplex est effectus hujus sanctificationis. Primus est culpae originalis expiatio: quia sanctificatio est motus ad sanctitatem; sanctitas autem, ut dicit Dionysius, 7 capite de Div. Nom., est ab omni immunditia libera et perfecta et omnino immaculata munditia. Haec autem sanctificatio non potest intelligi ante animationem: tum quia sanctificatio est emundatio a culpa; culpa autem non expellitur nisi per gratiam gratum facientem, cujus objectum non est nisi creatura rationalis: tum quia etiam cum sola creatura rationalis sit susceptiva culpae, ante infusionem animae proles concepta non est culpae obnoxia; et si concepta beata virgo quocumque modo ante animationem sanctificata fuisset, non incurrisset maculam culpae originalis, et sic non indiguisset redemptione et salute quae per Christum facta est: de qua dicitur Matth. 1: ipse salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Hoc est autem inconveniens, quod Christus non sit salvator omnium, ut dicitur 1 Tim. 1. Relinquitur ergo quod sanctificatio Mariae fuerit post ejus animationem: in cujus figura dicitur Exod. ult.: postquam cuncta perfecta sunt, operuit nubes tabernaculum testimonii, et gloria domini implevit illud. Unde, licet sit consuetudo aliquarum Ecclesiarum celebrare festum conceptionis ejus, per hoc non datur intelligi quod ejus conceptio fuerit sancta; sed quia quo tempore fuerit sanctificata ignoratur, celebratur festum sanctificationis ejus potius in die conceptionis ipsius. Secundus effectus est a peccato praeservatio: unde Bernardus: ego puto quod copiosior sanctificationis benedictio in eam quam in alios sanctos ab utero sanctificatos descenderit, quae non solum ipsius ortum sanctificavit, verum etiam deinceps vitam etiam ab omni peccato immunem conservavit. Augustinus: si omnes sancti et sanctae, dum adhuc viverent, interrogati fuissent utrum sine peccato essent, omnes respondissent una voce: si dixerimus quod peccatum non habemus, nosipsos seducimus, et veritas in nobis non est: excepta hac sacra virgine, de qua propter honorem Christi, nullam prorsus volo fieri mentionem cum de peccatis agitur. Unde scimus quod plus gratiae ei collatum fuerit ad vincendum ex omni parte peccatum, quae illum concipere et parere meruit, quem constat nullum habuisse peccatum. Non enim fuisset idonea mater Christi, si aliquando peccasset; tum quia honor parentum redundat in prolem, secundum illud Prov. 18: gloria filiorum parentes eorum; unde et per oppositum ignominia matris ad filium redundasset: tum etiam quia singularem affinitatem habuit ad Christum, qui ab ea carnem accepit. Dicitur autem 1 ad Cor. 5: quae conventio Christi ad Belial? Tum etiam quia Christus qui est sapientia patris, singulari modo habitavit non solum in ejus anima, sed etiam in ejus utero. Dicitur autem Sapient. 1: in malevolam animam non introibit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis. Et ideo simpliciter fatendum est, quod beata virgo nullum peccatum actuale commisit nec mortale nec veniale, ut sic impleatur quod dicitur Cant. 4: tota pulchra es, amica mea et cetera. Sciendum tamen quod per sanctificationem in utero non fuit virgini sublatus fomes secundum essentiam, sed remansit ligatus: non quidem per actum rationis suae, sicut in viris sanctis, quia non habuit statim usum liberi arbitrii, adhuc in ventre matris existens (hoc enim privilegium speciale Christi fuit); sed per gratiam abundantem quam in sanctificatione recepit, et etiam perfectius per divinam providentiam sensualitatem ejus ab omni motu carnis inordinato prohibentem. Postmodum vero in ipsa conceptione filii credendum est, quod ex prole redundaverit in matrem totaliter fomite subtracto; et hoc significatur Ezech. 43, ubi dicitur: ecce gloria Dei Israel ingrediebatur per viam Orientalem, idest per beatam virginem: et terra, idest caro ipsius, splendebat a majestate ejus, scilicet Christi. Tertius effectus est gratiae plenitudo, sive perfectio; unde dicitur Luc. 1: ave gratia plena; ubi dicit Hieronymus: bene gratia plena, quia ceteris per partes tribuitur; Mariae vero se totam infundit plenitudo gratiae. Quia quanto magis aliquid est propinquius primo principio in quolibet genere, tanto magis participat effectum illius principii: unde Dionysius cap. 4 Cael. Hier., dicit, quod Angeli qui sunt Deo propinquiores magis participant de bonitatibus divinis quam homines. Christus vero est principium gratiae secundum divinitatem quidem auctoritative, secundum humanitatem vero instrumentaliter: unde Joan. 1: gratia et veritas per Jesum Christum facta est. Beata autem Maria propinquissima fuit Christo, quia ex ea carnem assumpsit. Unde debuit prae ceteris gratiae plenitudinem obtinere. Sciendum vero quod gratia a malo liberat et in bono perficit. Unde et beata virgo in sui sanctificatione fuit ab originali peccato purgata: in filii sui conceptione totaliter a fomite mundata: in sui vero assumptione ab omni miseria liberata. In sui etiam sanctificatione adepta est gratiam inclinantem eam ad bonum; in filii autem conceptione confirmata est ejus gratia confirmans eam in bono: in sui vero assumptione consummata est ejus gratia perficiens eam in fruitione omnis boni. De secundo, scilicet spiritus sancti operatione, dicitur Luc. 1: spiritus sanctus superveniet in te etc.: ubi dicit Beda: superveniens in virgine spiritus sanctus duobus modis in ea divinae potentiae suae efficaciam ostendit: quia et mentem ejus adeo quantum humana fragilitas patitur, ab omni vitiorum sorde castificavit, ut caelesti esset digna partui, et utero illius sanctum et venerabile redemptoris nostri corpus sua sola operatione creavit. Notandum vero quod conceptionem Christi tota Trinitas operata est, quia indivisa est operatio Trinitatis, ut dicit Augustinus: et tamen spiritui sancto attribuitur; et hoc propter quinque rationes. Prima est, quia spiritus sanctus est amor patris et filii; unde Augustinus: spiritus sanctus est quo genitus a gignente diligitur, genitoremque suum diligit. Hoc autem ex maximo amore provenit, quod Deus filium suum incarnari instituit: unde Joan. 3: sic Deus dilexit mundum etc. unde etiam Bernardus: scias amoris fuisse, quod plenitudo effusa est, quod altitudo adaequata est, quod singularitas associata est. Convenienter ergo attribuitur spiritui sancto. Secunda est, quia spiritui sancto attribuitur bonitas: unde Augustinus: sicut potentia patri, sapientia filio, ita et bonitas appropriatur spiritui sancto: unde opera in quibus relucet potentia, attribuuntur patri; in quibus relucet sapientia, filio; in quibus vero bonitas, spiritui sancto. In hoc vero opere maxime relucet bonitas: unde ad Tit. 3: apparuit benignitas salvatoris nostri Dei. Bernardus: apparuit potentia Dei in creatione, sapientia in gubernatione, sed benignitas misericordiae maxime apparuit in ejus humanitate. Convenienter ergo spiritui sancto attribuitur. Tertia est, quia spiritus sanctus est spiritus sanctificationis, ut dicitur Jerem. 1: et dicit ibidem Glossa quod per ipsum omnia sanctificantur. Quicquid autem in Maria gestum est, totum est sanctum et divinum: unde dictum est ei ab Angelo: quod nascetur ex te sanctum, vocabitur filius Dei. Convenienter ergo attribuitur spiritui sancto: unde dicit Glossa super illud ad Rom. 1, secundum spiritum sanctificationis, quod spiritus sanctus formavit et sanctificavit ipsum hominem in utero virginis sine virili semine. Quarta ratio est, quia spiritus sanctus est omnium gratiarum auctor: unde 1 ad Cor. 12: divisiones gratiarum sunt, idem autem spiritus. Glossa: dator omnium, quia ipse est primum donum in quo omnia donantur. Hoc autem fuit superabundantis gratiae, quod humana natura in unitatem divinae personae assumeretur, quia nulla merita praecesserunt: unde ad Tit. 3: non ex operibus justitiae quae fecimus nos et cetera. Augustinus: iste modus quo Christus conceptus est de spiritu sancto, insinuat nobis gratiam Dei, qua homo ille nullis praecedentibus meritis ex ipso primo exordio naturae suae quando coepit esse, verbo Dei copularetur in tanta unitate personae, ut esset filius Dei. Quinta est: quia verbum humanum in corde existens gerit similitudinem verbi aeterni, secundum quod existit in patre: unde Augustinus: quisquis potest intelligere verbum non solum antequam sonet, verum etiam antequam sonorum ejus imagines cogitatione involvantur, jam potest videre aliquam illius verbi similitudinem, de quo dictum est, in principio erat verbum. Sicut autem verbum humanum vocem assumit, ut sensibiliter hominibus innotescat; ita etiam verbum Dei carnem assumpsit, ut visibiliter hominibus appareret. Vox autem humana per spiritum hominis formatur; unde et caro Dei debuit per spiritum formari. Notandum vero, quod formatio corporis Christi fuit in instanti propter infinitam spiritus sancti virtutem corpus illud formantis: unde Gregorius: Angelo annuntiante, spiritu sancto adveniente, mox intra uterum verbum caro factum est. Simul ergo fuit corporis formatio, et animae creatio, et utriusque ad invicem conjunctio, et eorum ad divinitatem unio. Notandum etiam, quod beata virgo fuit vera mater Christi, quia materiam ministravit: unde dicit Gregorius super illud Luc. 1: virtus altissimi obumbrabit tibi. Umbra formatur lumine et corpore. Deus autem per divinitatem lumen est. Quia ergo lumen incorporeum erat in ejus utero corporandum, recte ei dicitur, virtus altissimi obumbrabit tibi, idest corpus in te humanitatis accipiet incorporeum lumen divinitatis. Fuit autem materia corporis Christi purissimus sanguis virginis: unde Damascenus: filius Dei construxit sibi ipsi ex castis et purissimis sanguinibus virginis carnem animatam anima rationali. Possumus autem notare mystice, quod conceptio virginis significat conceptionem fidelis animae. Ambrosius: si secundum carnem una est mater Christi, secundum fidem tamen omnium fructus est Jesus Christus. Omnis enim anima concipit verbum Dei, si tamen immaculata et immunis a vitiis intemerato castimoniam pectore custodiat. Huic conceptioni congruit mystice locus conceptionis virginis, scilicet Nazareth. Sit tibi honestas conversationis tamquam floris species, vel odor bonae opinionis tamquam fragrantia, vel intentio aeternae retributionis tamquam is cui fructus non desit. Notandum vero quod beata virgo post conceptionem tria legitur fecisse: per quae tria designantur mystice quibus quaelibet anima sancta post conceptum spiritualem verbi Dei debet insistere: videlicet quod montana conscendit, quod Elisabeth salutavit, et quod dominum magnificavit. Per primum significatur virtutum perfectio: per secundum fraterna dilectio: per tertium laus et exultatio. Primum tangitur Luc. 2: exurgens Maria abiit in montana cum festinatione; ubi dicit Glossa: accepto virginis consensu caelestia petit Angelus, quem virgo sequitur, quae in montana progreditur; sic anima quae verbum Dei concepit, virtutum cacumina aggressu amoris conscendit, ut civitatem Judaeae, idest confessionis et laudis arcem penetret, et usque ad perfectionem fidei, spei et caritatis, quasi tribus mensibus, in ea commoretur. In hoc autem ascensu sunt tria: videlicet vallis timoris et humilitatis, ascensus laboris et difficultatis, cacumen amoris sive caritatis: unde Bernardus: virtus vult cum humilitate doceri, cum labore acquiri, cum amore possideri. Et cum his hominibus digna sit, non aliter doceri, acquiri vel possideri potest. Secundum tangitur ibi, et intravit domum Zachariae, et salutavit Elisabeth: salutatio enim est salutis adoptatio; salutem autem optare proximo pertinet ad fraternam dilectionem: quia haec est vera forma diligendi proximum, quae exprimitur Matth. 22: diliges proximum tuum sicut teipsum. Glossa, ad id quod teipsum. Augustinus: quisquis recte proximum diligit, hoc cum eo agere debet, ut etiam ipse toto corde, tota anima, tota mente Deum diligat. Hanc etiam formam diligendi Christus tradidit discipulis suis, Joan. 15: hoc est praeceptum meum ut diligatis invicem, sicut etc.: ubi dicit Augustinus: ad quid dilexit nos Christus, nisi ut possimus regnare cum Christo? Ad hoc ergo et nos invicem diligamus. Huic ergo dilectioni anima sancta postquam spiritualiter verbum Dei concepit, debet insistere: quia dicitur 1 Joan. 4: si diligimus invicem, Deus in nobis manet, et caritas ejus in nobis perfecta est. Augustinus: beatus est qui amat te, et amicum in te, et inimicum propter te. Idem: ubi vera dilectio est, quid est quod possit deesse? Ubi vero non est, quid est quod potest prodesse? Tertium sequitur ibi Luc. 2: magnificat anima mea dominum. Canticum illud est canticum laudis et exultationis, quod quaelibet sancta anima concepto verbo Dei potest decantare: unde dicit Ambrosius: sicut in singulis anima Mariae Deum magnificat, sic in singulis spiritus Mariae in Deo exultat. Quid autem sit Deum magnificare, dicit Ambrosius: magnificatur dominus, non quod ei aliquid humana laus adjungat: sed quia magnificatur in nobis, dum anima nostra, quae ad imaginem Dei est creata, per justitiam se Christo conformat, qui est imago patris. Et sic dum ipsum Christum imitando magnificat, quadam participatione magnitudinis ejus sublimior fit, ut ipsam imaginem splendido bonorum sanctorum colore, et quadam aemulatione virtutis videatur in se exprimere. Origenes: quando magnificavero animam meam opere, cogitatione, sermone, tunc imago Dei grandis efficitur, et ipse dominus, cujus imago est, in anima mea magnificatur. Beda: ejus anima Deum magnificat, qui omnes sui interioris hominis affectus divinis laudibus ac servitiis mancipat. Ejus spiritus in Deo salutari suo exultat, quem nihil in terrenis libet, nulla caducarum rerum affluentia emollit, nulla adversitas frangit, sed sola illius, a quo speratur salus aeterna, sui conditoris memoria delectat. De tertio, scilicet prolis conceptae perfectione, dicitur Luc. 1: hic erit magnus, et filius altissimi vocabitur. Triplicem vero perfectionem habuit proles ista in instanti conceptionis suae: videlicet naturae, gratiae et gloriae. De perfectione naturae dicitur Jerem. 31: creabit Deus novum super terram, mulier circumdabit virum, Glossa perfectus vir in ventre femineo continebatur. Hoc autem non dicitur propter quantitatem virilis corporis, sed propter veritatem humanae naturae, et integritatem tam corporis quam animae, quam proles ista in instanti conceptionis habuit. Unde Damascenus: omnia quae in nostra natura plantavit Deus, Dei verbum assumpsit: scilicet corpus et animam intellectualem, et eorum idiomata: totum enim assumpsit me, ut toti mihi gratificet salutem: idest gratias faciat. Idem: simul verbi Dei caro simul animata rationali et intellectuali anima. Verumtamen sciendum, licet ista tempore simul fuerint, cadit tamen inter ea ordo naturae, ut dicit Augustinus: qui invisibilis et incommutabilis veritas per spiritum animam, et per animam corpus accepit. Ad cujus evidentiam sciendum, quod ordo naturae inter aliqua dupliciter potest attendi. Uno modo per gradum dignitatis; et sic anima media invenitur inter Deum et carnem: et secundum hoc potest dici, quod filius Dei univit sibi carnem mediante anima. Alio modo secundum rationem causalitatis; et sic ipsa anima est aliqualiter causa carnis uniendae filio Dei: non enim esset assumptibilis, nisi per ordinem quem habet ad animam rationalem, secundum quam habet quod sit caro humana, quae prae caeteris est assumptibilis. Similiter per spiritum animam assumpsit, tum propter congruitatem assumptionis, non enim anima est assumptibilis secundum congruitatem nisi per hoc quod capax est Dei ad imaginem ejus existens, quod est secundum mentem quae spiritus dicitur, secundum illud ad Eph. 4: renovamini spiritu mentis vestrae: tum etiam propter ordinem dignitatis, quia intellectus inter caeteras partes animae est superior et dignior, et Deo similior. Et ideo, ut dicit Damascenus, unitum est carni per medium intellectum verbum Dei. Verumtamen sciendum, quod Christus humanam naturam assumpsit cum quibusdam defectibus: cujus ratio triplex est. Prima, ut pro nobis satisfaceret. Isa. 53: vere languores nostros ipse tulit, et dolores ipse portavit. Secunda, ut veritatem humanae naturae ostenderet. Ad Philipp. 2: in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo. Tertia, ut exemplo virtutum nos conformaret. Ad Hebr. 12: recogitate eum qui talem sustinuit adversus semetipsum contradictionem, ut non fatigemini animis vestris deficientes. Ex his etiam patet, quod non debuit defectum peccati assumere: tum quia peccatum impedit virtutem satisfaciendi: Eccles. 34: dona iniquorum non probat altissimus: tum quia ex peccato non monstratur veritas humanae naturae, cujus Deus causa est, cum sit contra naturam seminatione Diaboli introductum, ut dicit Damascenus: tum etiam quia peccando non praeberet exempla virtutum, cum peccatum sit virtuti contrarium. Patet ergo, quod nullum defectum peccati assumpsit, nec originalis nec actualis; unde dicitur 1 Pet. 2: qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus. Sciendum vero, quod triplices sunt defectus. Quidam sunt qui contrariantur perfectioni scientiae et gratiae: sicut ignorantia, pronitas ad malum, difficultas ad bonum, quos non decuit Christum assumere, qui plenus fuit gratia et veritate, ut dicitur Joan. 1. Quidam vero sunt qui proveniunt in hominibus ex quibusdam particularibus causis, sicut lepra, et caducus morbus, et alia hujusmodi: qui quidem defectus causantur quandoque ex hominis culpa ex inordinatione victus, quandoque ex defectu virtutis formativae. Quorum neutrum Christo convenit: quia caro ejus ex spiritu sancto concepta fuit, qui est infinitae virtutis et sapientiae, errare et deficere non valens: ipse enim nihil inordinate in regimine vitae suae exercuit. Tertii sunt defectus qui communiter in hominibus inveniuntur ex peccato primi parentis, sicut mors, fames, sitis et hujusmodi. Hos Christus suscepit defectus, quos Damascenus vocat naturales defectus, et indetractabiles passiones: naturales, quia communiter, quia naturaliter consequuntur totam naturam: indetractabiles, quia defectum gratiae et scientiae non important. Notandum insuper, quod passiones appetitus sensitivi fuerunt in Christo: sed aliter quam in nobis quantum ad tria. Primo quantum ad objectum; quia in nobis feruntur saepe ad illicita, quod in Christo non fuit. Secundo quantum ad principium; quia in nobis saepe judicium rationis praeveniunt, in Christo vero non oriebantur nisi secundum dispositionem rationis; unde dicit Augustinus quod Christus hos cum voluerit motus humana anima suscepit, sicut cum voluit factus est homo. Tertio quantum ad affectum; quia in nobis quandoque hujusmodi motus non sistunt in appetitu sensitivo, sed trahunt rationem: quod in Christo non fuit, quia omnes motus naturaliter humanae carni convenientes sic in appetitu sensitivo remanebant, quod ratio non impediebatur facere quod conveniebat. Unde Hieronymus dicit, quod Christus ut veritatem probaret assumpti hominis, vere contristatus est; sed ne passio illius dominaretur animo, per passionem dicitur quod coepit tristari: ut passio perfecta intelligatur, quando animo et rationi dominatur; propassio vero quae est inchoata in appetitu sensitivo, sed ulterius se non extendit. De perfectione gratiae dicitur Joan. 1: verbum caro factum est, et cetera. Ubi triplex gratia secundum ordinem exprimitur: videlicet gratia unionis, gratia habitualis et gratia capitis. Prima gratia, scilicet unionis, tangitur ibi, verbum caro factum est; unde Augustinus: in rebus per tempus ortis illa summa gratia est, quod homo Deo junctus est in unitate personae. Notandum vero, quod sancti patres non meruerunt incarnationem Christi ex condigno: tum quia opera meritoria hominis propria ordinantur ad beatitudinem, quae est virtutis, et consistit in Dei plena fruitione; unio autem incarnationis cum sit in esse personali, transcendit unionem mentis beatae ad Deum, quae est per actum fruentis: et ita non potest cadere sub merito, quae est principium gratiae, secundum illud Joan. 1: gratia et veritas per Jesum Christum facta est: tum etiam quia incarnatio Christi est reformatio totius humanae naturae; et ideo non cadit sub merito alicujus hominis singularis, quia bonum alicujus hominis puri non potest esse causa totius boni naturae. Tamen ex congruo meruerunt patres sancti incarnationem petendo et desiderando: congruum enim erat ut Deus exaudiret eos qui sibi obediebant. Secunda gratia habitualis tangitur ibi, plenum gratia et veritate, Glossa quia divinitas in eo fuerat replens eum plenitudine redundante in alios. Hujus autem plenitudinis ratio potest accipi ex propinquitate ipsius ad Deum: quanto enim receptivum aliquod propinquius est causae influenti, tanto abundantius participat influentiam ipsius. Influxus autem gratiae est a Deo, juxta illud Ps. 83: gratiam et gloriam dabit dominus. Unde, cum anima Christi propinquissime attingebat ad Deum, ex ejus influentia plenitudinem gratiae in ipso instanti conceptionis accepit. Notandum vero, quod plenitudo gratiae potest accipi dupliciter. Uno modo ex parte ipsius gratiae: quando scilicet aliquis attingit ad summum bonum gratiae et quantum ad essentiam et quantum ad virtutem: quia scilicet habet gratiam in maxima excellentia qua potest haberi, et in maxima extensione ad omnes gratiae effectus: et talis gratiae plenitudo propria est homini Christo. Alio modo potest attendi ex parte habentis gratiam: quando scilicet aliquis habet gratiam secundum suam conditionem, sive secundum intentionem, prout est in eo intensa gratia usque ad terminum ei praefixum a Deo, secundum illud ad Ephes. 4: unicuique nostrum data est gratia, secundum mensuram donationis Christi, idest secundum quod dator Christus mensurat. Est autem mensura divisio donorum: aliud enim habet iste, aliud ille; et quod habet iste non habet ille. Sive etiam secundum virtutem, in quantum scilicet habet facultatem gratiae ad omnia quae pertinent ad suum statum sive officium, sicut dicebat apostolus Ephes. 4: mihi autem omnium, scilicet sanctorum minimo data est gratia haec, illuminare caecos et cetera. Talis plenitudo gratiae non est propria Christo, sed communicatur aliis per Christum: sic beata virgo dicitur gratia plena. Luc. 2, quae habuit gratiam sufficientem ad statum suum ad quem erat electa a Deo, ut scilicet esset mater Dei. Sic et beatus Stephanus dicitur gratia plenus, Act. 7, quia habuit gratiam sufficientem, ut esset idoneus minister et testis Christi. Harum autem plenitudinum una plenior est quam alia, secundum quod aliquis divinitus est praeordinatus ad altiorem vel inferiorem statum. Sic etiam sancti communiter dicuntur pleni gratia, secundum illud Ephes. 4: ut impleamini in omni plenitudine Dei: quia habent gratiam sufficientem ad merendum vitam aeternam, quae consistit in plena fruitione Dei. Notandum etiam, quod gratia Christi habitualis dupliciter consideratur. Uno modo secundum quod est ens quoddam; et sic est finita, eo quod est in anima Christi sicut in subjecto finitam habente capacitatem. Alio modo potest considerari secundum rationem gratiae; et sic potest dici infinita, eo quod non limitatur, quia scilicet habet quicquid potest pertinere ad rationem gratiae, quia collata est animae Christi sicut cuidam principio satisfactionis, seu gratificationis in humana natura, secundum illud Ephes. 1: gratificavit nos in dilecto filio suo; sicut si dicamus lucem solis esse infinitam, non quidem secundum suum esse, sed secundum rationem lucis, quia habet quicquid potest ad rationem lucis pertinere. Verbum autem illud Joan. 4: non enim ad mensuram dat Deus spiritum homini Christo, potest tripliciter exponi. Uno modo de dono quod Deus pater ab aeterno dedit filio, scilicet divinam naturam, quae est donum infinitum. Unde quaedam Glossa dicit ibid., ut tantus sit filius, quantus sit pater. Alio modo potest referri ad donum quod datum est humanae naturae, ut uniatur divinae personae, quod est donum infinitum ut dicit Glossa ibid., sicut pater plenum et perfectum genuit filium, sic plenum et perfectum est naturae unitum humanae. Tertio modo potest referri ad gratiam habitualem, in quantum se extendit ad statum gratiae; unde Augustinus hoc exponens dicit: mensura quaedam donorum divisio. Alii datur per spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae: sed Christus qui dat, non ad mensuram accepit. Sciendum vero, quod gratia unionis praecedit in Christo gratiam habitualem, non ordine temporis, sed naturae et intellectus: unde dicitur Isa. 12: ecce servus meus, suscipiam eum; quod quidem pertinet ad gratiam unionis: et postea sequitur: et ponam super eum spiritum meum; quod quidem pertinet ad donum gratiae habitualis. Hujus autem antecessionis ratio potest accipi ex habitudine gratiae ad suam causam; gratia enim causatur in homine ex praesentia divinitatis, sicut lumen in aere ex praesentia solis: unde Ezech. 43, dicitur, quod gloria Dei Israel ingrediebatur per viam Orientalem, et terra resplenduit a majestate ejus. Praesentia autem Dei in Christo est secundum unionem humanae naturae ad divinam personam. Unde gratia habitualis Christi intelligitur ut consequens hanc unionem, sicut splendor solem. Sicut autem gratia respicit essentiam animae, sic virtus respicit ejus potentiam. Unde oportet quod sicut animae potentiae derivantur ab ejus essentia, ita virtutes sunt quaedam derivationis gratiae: quanto enim aliquod principium est perfectius, tanto magis imprimit suos effectus. Unde cum gratia Christi sit perfectissima, consequens est, quod ex ipsa processerint virtutes ad perficiendas singulas potentias animae, et ita Christus habuit omnes virtutes; fidem tamen et spem non habuit propter ipsarum imperfectionem, sed habuit quae correspondet eis in patria, scilicet visionem et comprehensionem, quia fuit verus comprehensor. Tertia gratia scilicet capitis, tangitur ibi, Joan. 1: de plenitudine ejus omnes accepimus. Haec autem gratia eadem est secundum essentiam cum gratia habituali, differens tamen secundum rationem. Notandum vero, quod Christus dicitur caput Ecclesiae secundum similitudinem capitis humani, in quo possumus tria considerare: scilicet ordinem, perfectionem, virtutem: ordinem, quia caput est prima pars hominis incipiendo a superioribus: et inde est quod omne principium caput consuevit nominari: unde in Psalm. 39: in capite libri scriptum est etc. idest in principio libri: perfectionem, quia in capite vigent omnes sensus tam interiores quam exteriores, cum in ceteris membris sit solus tactus: et inde est quod dicitur Isa. 11: senex et honorabilis ipse est caput virtutem, quia virtus et motus ceterorum membrorum et gubernatio eorum in suis actibus est a capite propter vim sensitivam et motivam ibidem dominantem: unde et rector populi dicitur caput ipsius, secundum illud 1 Reg. 15: cum esses parvulus in oculis tuis, caput in tribubus Israel factus es. Haec autem tria competunt Christo spiritualiter. Primo enim secundum propinquitatem ad Deum gratia ejus altior et prior est, etsi non tempore, quia omnes alii receperunt gratiam per respectum ad gratiam ipsius, secundum illud Rom. 8: quos praescivit et praedestinavit conformes fieri imaginis filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus. Secundo perfectionem habet quantum ad plenitudinem omnium gratiarum, secundum illud Joan. 2: plenum gratia et veritate. Tertio virtutem habet, virtutem scilicet influendi gratiam, omnibus in omnia membra Ecclesiae, secundum illud Joan. 1: de plenitudine ejus omnes accepimus: et sic patet, quod convenienter dicitur caput Ecclesiae. Notandum vero quod non solum influit quantum ad corpus, sed etiam quantum ad animam; sed principaliter quantum ad animam, secundario vero quantum ad corpus. Uno modo in quantum membra corporis exhibentur arma justitiae in anima existente per Christum, ut dicit apostolus ad Rom. 6. Alio modo inquantum vita gloriae ab anima derivatur ad corpus, secundum illud Rom. 8: qui suscitavit Jesum a mortuis, et vivificabit mortalia corpora nostra propter inhabitantem spiritum ejus in nobis. Notandum vero quod Christus est caput hominum secundum diversos gradus. Primo enim est principaliter caput eorum qui actu uniuntur sibi per gloriam: secundo qui actu uniuntur sibi per caritatem: tertio qui uniuntur sibi actu per fidem: quarto eorum qui uniuntur sibi potentia nondum ad actum redacta, quae tamen ad actum est reducenda secundum divinam praedestinationem: quinto eorum qui in potentia sunt sibi uniti, quae nunquam reducetur ad actum, sicut homines in hoc mundo viventes, qui non sunt praedestinati; qui tamen ex hoc mundo recedentes, totaliter desinunt esse membra Christi, quia jam non sunt in potentia ut Christo uniantur; nec solum hominum, sed etiam Angelorum Christus caput est, secundum illud ad Coloss. 2: qui est caput omnis principatus et potestatis: quia propinquius se habet ad Deum, et perfectius dona Dei participat. Unde ipse Angelis influit sensum cognitionis, ipsum illuminando, purgando et perficiendo. Quia tamen non communicat cum Angelis in natura speciei, non ita proprie dicitur caput Angelorum, sicut hominum. Sciendum vero, quod dupliciter caput influit in alia membra. Primo quodam intrinseco influxu, prout virtus motiva et sensitiva a capite derivatur ad cetera membra. Alio modo secundum exteriorem quamdam gubernationem; prout scilicet secundum visum et alios sensus, qui in capite radicantur dirigitur homo in exterioribus actibus. Utroque modo Christus dicitur caput; sed secundo modo alii etiam possunt dici capita, secundum illud Amos 6: optimates capita eorum. Diabolus etiam in quantum gubernat malos ad suum finem, qui est aversio a Deo, dicitur caput omnium malorum, Job 41: ipse est rex super omnes filios superbiae. Gregorius: iniquorum omnium est caput Diabolus. De perfectione tertia prolis, scilicet gloriae, dicitur in Psal. 64: beatus quem elegisti et assumpsisti, habitabit in atriis tuis: quod exponit Glossa de Christo. Consistit autem beatitudo in visione divinae essentiae, quam anima in instanti creationis suae perfectissime contemplabatur; et tanto clarius, quanto propinquius verbo conjungebatur. Sunt autem in hac visione gradus, secundum quod aliqui acutius Deum vident, qui est omnium rerum causa: quanto enim causa aliqua plenius cognoscitur, tanto in ipsa plures effectus cognosci possunt: non enim magis cognoscitur causa, nisi virtus ejus primum cognoscatur, cujus virtutis cognitio sine cognitione effectuum esse non potest: nam quantitas virtutis secundum effectus mensurari solet; et inde est quod eorum qui essentiam Dei vident, aliqui plures effectus vel rationes divinorum operum in ipso Deo conspiciunt, quam alii qui minus clare vident: et secundum hoc inferiores Angeli a superioribus illuminantur secundum Dionysium. Anima ergo Christi summam perfectionem visionis divinae obtinens, inter ceteras creaturas omnia opera divina et rationes ipsorum quaecumque sunt, erunt, vel fuerunt, in ipso Deo plene intuetur, ut non solum homines, sed etiam supremos Angelos illuminet: et ideo dicit apostolus ad Coloss. 2, quod in ipso sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi: et Hebr. 4: omnia autem nuda et aperta sunt oculis ejus; nulli enim intellectui glorificato deest, quin cognoscat in verbo omnia quae ad ipsum spectant. Ad Christum autem et ad ejus dignitatem spectant quodammodo omnia, in quantum subjecta sunt ei omnia, secundum illud Psalm. 8: omnia subjecisti sub pedibus ejus: ipse est enim judex omnium constitutus a Deo, quia filius hominis est, ut dicitur Joan. 5. Et ideo anima ipsius in verbo cognoscit omnia existentia secundum quodcumque tempus, et etiam hominum cogitatus, quorum ipse judex est; ita quod de eo dicitur Joan. 3: ipse enim sciebat quid esset in homine; quod potest intelligi non solum quantum ad scientiam divinam, sed etiam quantum ad scientiam animae, quam habet in verbo; in quo etiam cognoscit non solum omnia quae actu sunt, erunt vel fuerunt; sed etiam quaecumque sunt, erunt vel fuerunt in potentia solum creative, quia in verbo cognoscit omnis creaturae essentiam, potentiam et virtutem: non autem omnia cognoscit quae sunt in divina potentia, quia hoc esset comprehendere omnia quae Deus facere potest; quod esset comprehendere divinam virtutem, et per consequens divinam essentiam, quod est impossibile omni intellectui creato. Possumus autem distinguere triplicem scientiam, quam habuit anima Christi. Una est beata, per quam cognoscit verbum, et res in verbo, ut supra dictum est: de hac scientia dicitur Joan. 8: scio eum, et sermonem ejus servo. Alia est divinitus influxa: nam sicut in Angelis praeter cognitionem intuitivam, qua cognoscunt verbum et res in verbo, est alia cognitio qua cognoscunt res in propriis naturis per species intelligibiles divinitus influxas, ita et in anima Christi praeter scientiam beatam est alia scientia indita, sive infusa, qua cognoscit res in propria natura per species intelligibiles influxas humanae menti proportionatas: unde dicitur Coloss. 2. In ipso sunt omnes thesauri sapientiae absconditi. Secundum hanc scientiam cognoscit anima Christi quaecumque ab homine cognosci possunt per virtutem luminis intellectus agentis, et omnia illa quae per revelationem divinam hominibus innotescunt. Alia vero est scientia experimentalis, sive acquisita: unde dicitur Heb. 5: didicit ex his quae passus est obedientiam. Secundum hanc scientiam scivit anima Christi omnia illa quae possunt sciri per actionem intellectus agentis. Et licet non fuerit omnia expertus, tamen sicut homo ex virtute intellectus agentis potest procedere ad intelligendum effectus per causas, et e converso, et similia per similia, et contraria per contraria; ita ex his quae expertus est, in omnium devenit notitiam. Sciendum vero, quod scientia experimentalis ponitur in Christo secundum lumen intellectus agentis, quod est humanae naturae connaturale; scientia vero infusa per lumen desuper infusum, qui modus cognoscendi est proportionatus angelicae naturae; scientia vero beata, per quam ipsa essentia Dei videtur, est propria et connaturalis soli Deo.

[91166] De humanitate Christi, a. 4 Secundo videamus de nativitate Christi. Circa quam tria possumus considerare: videlicet parentis virginitatem, nascentis benignitatem, et nativitatis utilitatem. De primo dicitur Isa. 7: ecce virgo concipiet et pariet filium: unde Augustinus: speculum non rumpit radius solis, integritatem virginis ingressus aut egressus numquid poterat vitiare divinitatis? Notandum vero, quod fuit conveniens Christum concipi et nasci de virgine: tum quia verbum est patris, cujus similitudinem gerit verbum cordis, quod sine corruptione concipitur, et sine corruptione de corde procedit. Unde etiam conveniens fuit verbum Dei patris sine corruptione concipi et nasci: unde in quodam sermone dicitur: neque verbum nostrum cum paritur, corrumpit mentem, neque verbum Dei specialem eligens partum, peremit virginitatem: tum etiam quia Christus venerat peccati corruptionem tollere, secundum illud Joan. 1: ecce agnus Dei et cetera. Ideo dicit Augustinus: fas non erat, ut per ejus adventum violaretur integritas, qui venerat sanare corrupta. Tum etiam in signum spiritualis regenerationis, quae non ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo, ut dicitur Joan. 11: unde Augustinus: oportebat caput nostrum insigni miraculo secundum corpus nasci de virgine, ut significaret sua membra de virgine Ecclesia secundum spiritum nascitura: tum etiam ut imaginem futurae resurrectionis et gloriae praeferret, ubi neque nubent neque nubentur, sed sunt sicut Angeli Dei in caelo, Matth. 25. Fuit autem conveniens, ut de virgine desponsata viro nasceretur, sicut dicitur Matth. 1: cum esset desponsata mater Jesu et cetera. Ideo secundum Glossam, ut significaret Ecclesiam quae est virgo et sponsa, et ut per Joseph virgo Maria ostenderetur; vel ut Joseph esset testis castitatis; vel ne tamquam adultera lapidaretur, et virgo viri solatio sustentaretur, et partus virginis Diabolo celaretur, et ne virginibus esset excusatio infamiae, quod mater Christi infamata fuerat. De secundo, scilicet benignitate Christi, dicitur Tim. 3: apparuit benignitas et humanitas et cetera. Ubi notandum, quod Christus exhibuit nobis benignitatem in divinitatis suae communicatione; sed misericordiam in humanitatis nostrae susceptione. Primum ibi, apparuit benignitas: ubi dicit Bernardus: apparuit Dei potentia in rerum creatione, sapientia in earum gubernatione, sed benignitas maxime apparuit in humanitate. Magnum enim indicium benignitatis declaravit, qui humanitati Dei nomen addere curavit. Secundum tangitur ibi, non ex operibus justitiae quae fecimus nos, sed secundum suam misericordiam etc.: unde Bernardus: quid tantopere declaravit ejus misericordiam, quam quod ipsam suscepit miseriam? Quid tam pietate plenum, quam quod Dei verbum propter nos factum est foenum? Unde cantat Ecclesia: Christe redemptor omnium, ex patre patris unice et cetera. Notandum vero, quod ratio misericordiae et benignitatis differunt in quatuor. Primo in hoc, quia misericordia respicit remotionem defectus, sed benignitas communicationem perfectionis. Secundo in hoc quod misericordia, proprie loquendo, pertinet ad providentiam divinam, qua bona sua communicat creaturis rationalibus tantum: respicit enim miseriam, quae cum sit contraria felicitati, non potest esse nisi rationabilium creaturarum, quarum est esse felices: sed benignitas respicit providentiam divinam respectu quarumlibet rerum. Tertio in hoc quod miseria importat assimilationem quamdam providentis ad eum cui providetur, in quantum providens alterius miseriam reputat quasi suam: unde non potest esse nisi in natura intellectuali, quae habet aestimationem alienae miseriae; sed benignitas habet ordinem ad communicationem simpliciter: unde cuilibet creaturae quae habet perfectionem communicabilem, potest convenire benignitas. Quarto quia miseria removet debitum ab eo cui providetur: non enim dicitur dari misericorditer alteri quod ei debetur. Sed benignitas non removet debiti rationem ab eo cui aliquid datur; unde benignitas se habet communiter ad largitionem justitiae et misericordiae. De tertio, scilicet utilitate Christi, dicitur Isa. 9: parvulus natus est nobis, idest ad utilitatem nostram. Sunt autem quatuor utilitates nativitatis Christi, quas possumus considerare ex quatuor conditionibus parvulorum: quae sunt puritas, humilitas, amabilitas et placabilitas: quae in hoc parvulo excellentissime inveniuntur. Primo invenimus in eo summam puritatem, quia est candor lucis aeternae et speculum sine macula, ut dicitur Sapien. 8. Hanc autem puritatem demonstrat conceptus et partus virgineus: non enim corruptionem parere potuit incorruptio: unde dicit Alcuinus: factor hominum ut homo fieret, nasciturus de homine talem debuit sibi matrem eligere, qualem et decere sciebat, et sibi placituram noverat. Voluit ergo esse virginem, de qua immaculata immaculatus procederet omnium maculam purgaturus. Secundo in hoc parvulo invenimus summam humilitatem. Ad Philip. 2: exinanivit semetipsum et cetera. Hanc humilitatem ostendit, ut dicit Bernardus, locus diversorii, pannorum involutio, et in praesepe reclinatio. Tertio invenimus in hoc parvulo summam amabilitatem, quia speciosus forma prae filiis hominum, immo prae millibus Angelorum, ut dicit Bernardus. Hanc amabilitatem facit unio divinitatis cum humanitate. Unde Bernardus: plenum prorsus omni suavitatis dulcedine videre hominem hominis conditorem. Quarto invenimus in hoc parvulo summam placabilitatem, quia benignus est et patiens, et multum misericors, et praestabilis super malitia; Joel. 2: unde Bernardus: Christus parvulus est, et leviter placari potest. Quis enim nesciat quia puer facile donat? Ecce si non fuerit nobis magnum, pro minimo possumus reconciliari. Pro minimo, inquam, non sine poenitentia. Et sicut benignitas apparuit super omnem spem ultra omnem aestimationem, similem expectare possumus judicii districtionem. Primo ergo puer iste natus est nobis, ut ejus humilitatem imitemur, ut circa ejus amabilitatem afficiamur, ut ex ejus placabilitate fiduciam habeamus. Primo ergo natus est nobis parvulus iste in sacramentum pietatis: unde ipse dicit Matth. 2: ipse salvum faciet populum suum et cetera. Bernardus: en ipse Christus qui purgationem facit delictorum, ecce sentinam nostram purgaturus advenit. Hinc etiam Augustinus in sermone de Nativ. dicit: o beata infantia, per quam nostri generis reparata est vita. O gratissimi et delectabiles vagitus, per quos stridores dentium ploratusque aeternos evasimus. O felices panni, quibus peccatorum nostrorum extersae sunt sordes. Secundo natus est nobis in exemplum humilitatis. Joan. 13: exemplum dedi vobis etc.: unde Bernardus: studeamus effici sicut parvulus iste: discamus ab eo, quia mitis est et humilis corde: nec magnus, videlicet Deus, sine causa factus est homo parvulus. Unde intolerabilis impudentiae est ut ubi se exinanivit majestas, infletur vermiculus et tumescat. Tertio natus est nobis in augmentum caritatis. Luc. 12: ignem veni mittere in terram et cetera. Bernardus: magnus dominus et laudabilis nimis factus est parvulus et amabilis. Parvulus, inquit, natus et cetera. Ipse enim nobis est omne amabile, ipse est pater, frater, dominus, minister, praemium, et exemplum. Idem: quanto minorem se fecit in humanitate, tanto majorem se exhibuit in bonitate. Quanto autem majorem bonitatem exhibuit, tanto magis affectum nostrum accendit. Quarto natus est nobis in solatium spei et securitatis. Ad Hebr. 5: adeamus cum fiducia ad thronum gratiae ejus. Glossa: idest Christum, in quo regnat gratia, ut per ipsum consequamur misericordiam, idest remissionem peccatorum praecedentium, et inveniamus gratiam et auxilium opportunum. Glossa: recedamus de hac vita. Augustinus: dies dulcissima nativitatis Christi, in qua compunctio etiam infidelibus venit: misericordia tangitur impius, veniam sperat compunctus, reditum non desperat captivus, remedium desiderat vulneratus: in qua nascitur agnus qui tollit peccata mundi: in cujus nativitate qui conscientiam habet securam, dulcius gaudet: qui miseram, attentius timet: qui bonus est, affectuosius orat: qui peccator, devotissime supplicat: dulcis dies et vere dulcis cunctis poenitentibus, et veniam portans. Promitto vobis, filioli, et certus sum, quia in hac die si quis ex corde poenituerit, et ad vomitum peccati reversus non fuerit, quodcumque petierit dabitur ei. Possumus autem mystice notare, quod partus beatae Mariae significat partum poenitentis animae, de quo dicitur Isa. 26: a timore tuo, domine, concepimus, et parturivimus spiritum salutis. Huic partui convenit mystice locus nativitatis Christi, scilicet Bethlehem: unde Bernardus: tu quoque si fueris Bethlehem per cordis contritionem, ut sint tibi lacrymae tuae panes die ac nocte, et in earum refectione jugiter delecteris (interpretatur Bethlehem domus panis) et si fueris Juda per confessionem, civitas David per operis satisfactionem; nascetur in te Christus, et dabit cordi tuo gaudium per gratiam in praesenti et per gloriam in futuro. Notandum vero quod post partum poenitentiae debet anima poenitentis involvi pannis caritatis contra turpitudinem peccandi, quae consistit in interiori mentis deordinatione: reclinari per affectum humilitatis contra superbiam, quae consistit in aversione: et poni in praesepio asperitatis per condignam poenitentiam contra peccati delectationem, quae est in conversione. De primo dicitur Prov. 4: universa delicta operit caritas. Debemus autem in panno hoc ex omni parte involvi: primo ut Deum qui supra nos est diligamus: secundo hoc quod nos sumus: tertio quod juxta nos est, scilicet proximum nostrum: quarto quod infra nos est, scilicet corpus nostrum. Haec quatuor ex caritate sunt diligenda, ut dicit Augustinus. De secundo dicitur in Psal. 50: cor contritum et humiliatum et cetera. Unde Bernardus: porro humilitas nos Deo commendat, Deo facit nos subditos, Deo placet in nobis, sicut ait beata virgo: respexit humilitatem ancillae suae. De tertio dicitur Luc. 3: facite fructus dignos poenitentiae; unde dicit Bernardus: fuge voluptatem quia in ea mors posita est secus introitum delectationis. Age poenitentiam, quia per hanc appropinquat regnum Dei. Hoc tibi praedicat stabulum, illud praesepe clamat: hoc membra illa infantilia loquuntur, hoc lacrymae et vagitus evangelizant.

[91167] De humanitate Christi, a. 5 Tertio videamus de ejus circumcisione, de qua dicitur Luc. 2: postquam consummati sunt dies octo. Ubi notandum est quod Christus sicut nobis natus est, ita etiam pro nobis circumcisus est. Ubi nota quod circumcisio Christi fuit nobis medicamentum sanitatis, exemplum humilitatis, documentum sanctitatis, ut scilicet spiritualiter circumcideremur in signum et figuram salutiferae circumcisionis, quae erit in generali resurrectione, quando ab omni corruptione circumcidemur. De primo dicitur ad Galat. 4: misit Deus filium suum factum sub lege et cetera. Bernardus: quid mirum, si caput accepit pro membris curationem, quam tamen in seipso non habuit necessariam? Nonne et in membris nostris saepe pro unius infirmitate alteri adhibetur curatio? Dolet caput, et in brachio fit coctura; dolent renes, et fit in tibia: ita hodie pro totius corporis putredine cauterium quoddam fixum est in capite. Denique quid mirum, si pro nobis dignatus est mori? Totus mihi siquidem datus est, et totus in meos usus expensus est. De secundo dicitur in Psal. 8: minorasti eum paulo minus ab Angelis: cui verbo alludens Bernardus dicit: ideo minoratus est multo minus ab Angelis qui non solum formam hominis, sed et formam habet peccatoris, et insignitur velut quodam cauterio salutis. Idem: habes manifestae humilitatis exemplum: ad quid enim tibi circumcisio necessaria, qui peccatum non fecisti, nec contraxisti? Quod nec feceris, ipsa manifestat aetas: quod non contraxeris, multo certius probat patris divinitas, et matris integritas. Summus sacerdos es, quem nec super patre nec super matre contaminandum prophetatum in lege potius est quam mandatum. Est tibi pater ab aeterno, sed Deus est in quem peccatum non cadit: est et mater ex partu, sed virgo: nec parere poterat incorruptio corruptelam. Idem: qui sine peccato est, non est dedignatus peccatorem se reputari: nos et esse volumus, et nolumus aestimari. De tertio dicitur Jerem. 4: circumcidimini, et auferte praeputia cordium vestrorum viri Juda, et habitatores Jerusalem. Notandum vero, quod spiritualis circumcisio duplex est, scilicet interior et exterior: unde dicit Beda: quia spiritualis circumcisio est omnium, scilicet interiorum exteriorumque hominis nostri sensuum custodia. Consistit autem exterior circumcisio in tribus: scilicet in habitu, ne sit notabilis: in actione, ne sit reprehensibilis; in sermone, ne sit contemptibilis, ut dicit Bernardus. Interior consistit in tribus: scilicet in cognitione, ut sit sancta: in affectione, ut sit pura: in intentione, ut sit recta, ut dicit idem Bernardus. De quarto dicitur 1 Cor. 15: oportet enim corruptibile hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem. Unde Beda: tunc vera, tunc plena erit nostra circumcisio, cum in die judicii cunctis simul corporis et animae corruptionibus exuti, mox peracto judicio ad videndam perpetuae creatoris nostrae faciem, aulam caelestis regni ingrediemur; quod desideratissimum tempus regni introitus illa octava dies qua circumcisio agitur indicat. Sex enim sunt saeculi aetates, in quibus pro adipiscenda requie sempiterna, ad tempus operari necesse est. Septima aetas non est in hac, sed in alia vita quiescentium usque ad tempus resurrectionis corporum. Octava autem dies est dies resurrectionis sine ullo temporum fine beata. Et sicut nunc a Christo Christiani, ita tunc a Jesu salvati vocabimur.

[91168] De humanitate Christi, a. 6 Quarto videamus de nominis impositione: de qua dicitur Luc. 2: et vocatum est nomen ejus Jesus. Notandum, quod nomina singularium hominum semper imponuntur ab aliqua proprietate ejus cui imponitur: vel a tempore, sicut nomina sanctorum quandoque imponuntur his qui in eorum festis nascuntur; vel a cognatione vel ab aliqua alia proprietate. Nomina vero quae divinitus imponuntur data, semper significant donum aliquod gratuitum divinitus datum eis quibus imponuntur: sicut Gen. 27: dictum est Abrahae: appellaberis Abraham: quia patrem multarum gentium constitui te: et Matth. 16, dictum est Petro: tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. Quia ergo homini Christo hoc munus gratiae collatum erat, ut per ipsum omnes salvarentur, convenienter est vocatum nomen ejus Jesus, idest salvator. Sciendum vero, quod hoc nomen Jesus, est magnae et multae virtutis: est enim poenitentibus in refugium, aegrotantibus in remedium, pugnantibus in subsidium, orantibus in suffragium, quia confert veniam a peccatis, gratiam sanitatis, victoriam tentatis, virtutem et fiduciam impetrandae salutis. De primo dicitur 1 Joan. 2: scribo vobis, filioli, quoniam remittuntur vobis peccata propter ejus nomen: Act. 10: huic omnes prophetae testimonium perhibent. Augustinus: quid est Jesus, nisi salvator? Ergo propter temetipsum esto mihi Jesus: noli, domine, noli sic attendere malum meum, ut obliviscaris bonum tuum. Sed attendendum quod hoc nomen in circumcisione imponitur: per quod significatur, quod spiritualiter circumcisi salvantur: unde Bernardus: nos, fratres, necesse est circumcidi, et sic nomen salutis accipere: circumcidi plane non littera, sed spiritu et veritate. De secundo dicitur Cant. 1: oleum effusum nomen tuum. Oleum enim levamen est doloris, sic et hoc nomen Jesus. Bernardus: habes anima mea, reconditum electuarium in vasculo vocabuli, quod est Jesus, quod nulli unquam pesti invenitur inefficax. Petrus Ravennas: hoc est nomen quod dedit caecis visum, surdis auditum, claudis gressum, sermonem mutis, vitam mortuis. De tertio dicitur Prov. 18: turris fortissima nomen domini: et Marc. ult.: in nomine meo Daemonia ejicient: Luc. 10: reversi sunt discipuli cum gaudio dicentes: domine, etiam in nomine tuo Daemonia subjiciuntur nobis. Petrus Ravennas: totam Diaboli potestatem de obsessis corporibus virtus hujus nominis, scilicet Jesus, fugavit. De quarto dicitur Joan. 14: si quid petieritis patrem in nomine meo, dabit vobis. Augustinus: in nomine meo, quod est Christus Jesus. Christus regem, Jesus salvatorem significat; et per hoc quodcumque petimus, in nomine salvatoris petimus, et tamen ipse salvator est non solum quando facit quod petimus, verum etiam quando non facit: quoniam quod vidit peti contrarium saluti, non faciendo exhibet se salvatorem. Novit enim medicus quid pro sua, quid contra salutem suam poscat aegrotus: ideo contrariam poscentis non facit voluntatem, ut faciat sanitatem. Nota verbum Bernardi de Christi circumcisione, et ejus nominis impositione: magnum et mirabile sacramentum: circumciditur puer, et vocatur Jesus. Quid sibi vult ista connexio? Sed agnosce mediatorem Dei et hominum, qui ab ipso suae nativitatis exordio divinis sociat humana, ima summis: nascitur ex muliere, sed cui fecunditatis fructus sic accedit ut non decidat flos virginitatis. Pannis involvitur, sed isti panni angelicis laudibus honorantur: absconditur in praesepio, sed proditur stella radiante caelo. Sic et circumcisio probat veritatem assumptae humanitatis; et nomen quod est super omne nomen, gloriam indicat majestatis.

[91169] De humanitate Christi, a. 7 Quinto videamus de Christi apparitione: de qua dicitur Matth. 2: cum natus esset Jesus in Bethlehem Judae et cetera. Ubi tria commendabilia tanguntur de magis, quibus Christus per stellam apparuit: videlicet quod Christum per stellam sapienter cognoverunt, cognitum diligenter quaesiverunt, inventum reverenter adoraverunt. Primum ibi, vidimus stellam ejus et cetera. Bene dicitur ejus, quia dicit Fulgentius, quod haec stella nunquam ante apparuit, sed tunc eam puer iste creavit, et magis ad se venientibus praeviam deputavit. Idem: differebat autem haec stella ab aliis in tribus: in situ, quia non erat localiter in firmamento, sed pendebat in meditullio aeris proxima terrae: in splendore, quia splendorem ejus non poterat splendor solis obscurare, immo in meridie lucidissima apparuit. In motu, quia praecedebat magos more viatoris: non enim movebatur motu circulari, sed quasi motu animali et processivo. Notandum vero est, quod sicut dicit Leo Papa, quod praeter illam stellae speciem quae corporeum incitavit obtutum, fulgentior veritatis radius eorum corda perdocuit; et hoc quidem ad illuminationem fidei pertinebat: habebant enim fidem de Christi humanitate; unde dixerunt: ubi est qui natus est rex Judaeorum? Et de ejus divinitate; unde subjunxerunt: venimus adorare eum, Matth. 2. De secundo dicitur Matth. 2: ubi est qui natus est rex Judaeorum? Ubi notandum, quod diligentia inquisitionis in tribus ostenditur. Unde Augustinus: o anima mea, si diligenter peteres, tribus hoc signis ostenderes. Primo enim lumen peteres, ne tenebris impedireris. Secundo scientes interrogares ne quaerens oberrares. Tertio in nullo loco quiesceres, donec dilectum invenires. De primo dicitur in Psal. 66: Deus misereatur nostri, et benedicat nobis illuminet (...) ut cognoscamus in terra viam tuam. Glossa, quae ducit ad caelum. Prov. 4: justorum semita quasi lux splendens procedit et crescit usque ad perfectum diem. Glossa: justorum opera luce scientiae peraguntur et aeternam ducunt ad vitam, quae est perfecta dies: unde magi in lumine stellae dominum quaesierunt, sicut de ipsis cantat Ecclesia: ibant magi quam viderant et cetera. Notandum vero, quod hoc lumen, scilicet gratiae, per peccatum amittitur; unde dicit Remigius de lumine stellae, quod stella gratiam Dei, Herodes Diabolum significat; qui autem per peccatum Diabolo subditur, mox gratiam perdit: a quo si per poenitentiam recesserit, mox gratiam invenit, quae non dimittit donec perducat ad domum pueri, idest Ecclesiam. De secundo dicitur Jerem. 6: state super vias vestras, et videte, et interrogate de semitis antiquis quae sit bona via, et ambulate in ea, et invenietis requiem animabus vestris. Unde etiam magi venerunt Jerosolymam quaerentes et dicentes: ubi est qui natus est rex Judaeorum? Augustinus: annuntiant et interrogant, credunt et quaerunt; significantes eos qui ambulant per fidem, et desiderant speciem. Sed sciendum quod heu. Multi doctores sunt similes Judaeis; qui magis demonstrato fonte vitae, mortui sunt siccitate, ut dicit Augustinus. Quos etiam fabris arcae Noe similes esse dicit: qui aliis ut evaderent praestiterant, et ipsi diluvio perierunt: similes lapidibus milliariis, qui viam aliis ostenderunt nec ipsi ambulare potuerunt. De tertio dicitur Cant. 4: in lectulo meo quaesivi per noctem etc.: ubi dicit Gregorius: dilectum in lecto quaerimus, quando in praesentis vitae requie aliquantula, in redemptoris nostri desiderio suspiramus. Per noctem quaerimus, quia etsi jam mens in ipso vigilat, tamen adhuc oculus caligat. Sed qui dilectum suum non invenit, restat ut surgat, circumeat civitatem, idest sanctam Ecclesiam electorum, mente et inquisitione percurrat, per vicum eum et plateas quaerat, idest per angusta et lata gradiens aspiciat, ut si qua in ejus vestigia invenire valeat, exquirat. Quia sunt nonnulli etiam vitae saecularis, qui imitandum habent aliquid de actione virtutis. Unde etiam magi non quieverunt, donec dilectum, idest Christum invenerunt: cujus signum fuit, quod tam longum spatium in tam modico tempore transierunt. Notandum vero, quod fervens desiderium divini amoris non sinit animam quiescere donec dilectum inveniat. Quia vero desiderium si compleatur, delectat animam, ut dicitur Proverb. 8; ideo quanto desiderium fuerit ferventius, tanto delectabilius dilectus invenitur: unde magi qui ferventissimo desiderio Christum quaerebant, ipsum delectabilissime inveniebant: unde Matth. 2: videntes magi stellam, gavisi sunt gaudio magno valde. Ubi dicit Glossa Bernardi, quod gaudio gaudet qui propter Deum, qui est verum gaudium, gaudet. Addit et magno quo nihil est majus et valde gavisi, quia de magno potest alius plus, alius minus gaudere. De quarto Matth. 2: et procidentes adoraverunt eum. Unde Augustinus: o infantia, cui et astra subduntur. Cujus est iste magnitudinis et supernae gloriae, ad cujus pannos et Angeli excubant et reges trepidant, et sectatores sapientiae ingeniculant? Quis est hic talis et tantus? Stupeo cum video pannos et intueor caelum; aestuo cum inspicio in praesepe mendicum, et supra astra praeclarum. Subveniat nobis fides, ratio naturae deficit. Sequitur: et apertis thesauris suis pretiosa munera obtulerunt, aurum et cetera. Ubi notandum, quod per aurum intelligitur caelestis sapientia. Thren. 4: filii Sion inclyti et amicti auro puro. Glossa: ornati caelesti sapientia. Quomodo. Glossa, quam miserabilis mutatio, reputati sunt in vasa testea. Glossa: relictis caelestibus terrena curantes. Bernardus: invenisti plane sapientiam, si prioris vitae peccata defleas, si hujus seculi desiderabilia parvipendas, si aeternam vitam toto desiderio concupiscas. Invenisti sapientiam, si tibi horum singula sapiunt prout sunt, et haec quidem amara et omnino fugienda. Ista quoque velut caduca et transitoria contemnenda: illa vero ut perfecta bona totis desideriis appetenda, intimo quodam animi sapore dijudices et discernas. Per thus significatur devota oratio: unde in Psalm. 140: dirigatur oratio mea, sicut incensum et cetera. Glossa, igne caritatis succensum. Bernardus: oratio quanto efficacior est, callidius ab adversario impediri solet. Periculum est si fuerit timida, tepida vel temeraria: timida siquidem oratio caelum non penetrat, quia restringit animum timor immoderatus, ut nec procedere queat: tepida vero in ascensu languescit, eo quod non habeat vigorem: temeraria vero ascendit, sed resilit; resistitur enim ei, nec tamen non obtinet gratiam, sed et meretur offensam; quae vero fidelis et humilis et fervens oratio fuerit, caelum sine dubio penetrabit: unde certum est, quod vacua redire non potest. Per myrrham significatur carnis castigatio. Cantic. 3: manus tuae distillaverunt myrrham, et digiti tui pleni myrrha probatissima. Gregorius: per manus operationes virtuosae, per digitos discretio significatur. Manus ergo distillant myrrham, quando caro virtuosis operibus castigatur: sed digiti dicuntur pleni myrrha probatissima, quia castigatio bene probata est, quae fit cum discretione. De his tribus dicit Gregorius: nota regi aurum offerimus, si in conspectu illius claritate divinae sapientiae resplendeamus: thus offerimus, si cogitationes carnis per sancta orationis studia in ara cordis accendimus, ut suave aliquid Deo per caeleste desiderium redoleamus: myrrham offerimus, si carnis vitia per abstinentiam mortificamus. Per myrrham namque agitur, ne caro mortua putrefiat, secundum Glossam, aurum ad tributum, thus ad sacrificium, myrrha ad sepulturam pertinet mortuorum; et per haec tria in Christo initiantur regia potestas, divina majestas, humana mortalitas.

[91170] De humanitate Christi, a. 8 Sexto videamus de Christi oblatione in templo: de qua dicitur Luc. 2: postquam impleti sunt dies purgationis Mariae et cetera. Ad cujus evidentiam sciendum quod Christus sub lege voluit fieri, ut eos qui sub lege erant redimeret: ad Galat. 4. Augustinus: de prole nata duplex praeceptum in lege traditur: unum quidem generale quantum ad omnes, ut scilicet completis diebus purgationis matris offerretur sacrificium pro filio sive pro filia, ut habetur Levitic. 12. Et hoc sacrificium quidem erat ob expiationem peccati, in quo proles concepta erat et nata; et etiam ad consecrationem quamdam ipsius, quia tunc praesentabatur in templo, et ideo aliquid offerebatur in holocaustum, et aliquid pro peccato. Aliud erat speciale praeceptum in lege de primogenitis tam in hominibus quam jumentis: sibi enim deputaverat dominus omne primogenitum Israel, pro eo quod per liberationem Israel percusserat primogenita Aegypti ab homine usque ad pecus, primogenitis Israel reservatis: et hoc mandatum ponitur Exod. 13. Quia ergo Christus ex muliere natus erat primogenitus, voluit fieri sub lege. Haec Evangelista Lucas circa eum observata fuisse ostendit. Primo quidem id quod pertinet ad primogenitos, cum dicit, tulerunt eum in Jerusalem, ut sisterent eum domino. Secundo id quod pertinet ad omnes, cum dicit, et ut darent hostiam pro eo secundum quod dictum est in lege domini, par turturum, aut duos pullos columbarum. Notandum vero quod, ut dicit Anastasius, sicut Christus non gratia sui factus est homo et circumcisus in carne, sed ut faceret nos per gratiam deos, et ut specialiter circumcidamur, sic et propter nos sistitur Deo, ut discamus praesentare nos ipsos. Ad haec quatuor sunt necessaria, quae circa oblationem Christi mystice designantur: scilicet mentis puritas, cordis humilitas, animi tranquillitas, bonorum operum fecunditas. Primum designatur per oblationis tempus, quod completis diebus purgationis: per quod mystice innuitur, quod Deo offerri non possumus, nisi purgati prius ab omni immunditia mentis et corporis. Eccle. 23: oculi domini multo magis lucent super solem, et ad iniquitatem respicere non possunt. Matth. 18: nisi conversi fueritis, et efficiamini sicut parvuli etc., ubi dicit Beda: nisi talem habueritis innocentiam et animi puritatem sicut parvuli, non intrabitis in regnum caelorum. Apoc. 21: nihil coinquinatum intrabit in eam. Duo autem sunt in nobis purganda, ut dicit Bernardus: intellectus, ut noverit; affectus, ut velit. Secundum designatur propter hoc, quod secundum legem voluit offerri, qui huic legi subjectus non erat; quia non ex virili semine, sed mystico spiramine verbum Dei factum est caro; unde in signum humilitatis voluit se offerri, ut doceret per humilitatis meritum, nos dignos fieri divino conspectui. Job 18: omne pretiosum vidit oculus meus. Glossa: idest animam de se abjectam sapientiae suae et gratiae illustratione respexit: quia tanto quis ante oculos Dei pretiosior, quanto ante oculos sui fuerit despectior. 1 Reg. 13: nonne cum parvulus esses in oculis tuis et cetera. Tertium designatur per hoc quod in Jerusalem oblatus fuit, quae interpretatur pacifica, sive visio pacis. Ad Hebr. 12: pacem sequimini in omnibus, et sanctimoniam, sine qua Deum nemo videbit. Augustinus: est autem pax serenitas mentis, tranquillitas animi, simplicitas cordis, amoris vinculum, consortium caritatis: nec poterit ad hereditatem domini pervenire, qui testimonium pacis noluerit observare: nec potest concordiam habere cum Christo, qui discors voluerit esse cum Christiano. Isa. ult. Erit sabbatum ex sabbato: Glossa, quia ille quiescet in futuro, qui hic quiescit ab opere malo. Quartum designatur per hoc quod est oblatus cum muneribus, Exod. 23: non apparebis in conspectu meo vacuus, Glossa bonis operibus. Gregorius: non erit vacua manus a munere, si arca cordis repleta fuerit bona voluntate. Notandum vero quod praeceptum fuit filiis Israel tribus vicibus per singulos annos festa celebrare: scilicet Pascha, Pentecostem et Scenopegiam: et ter in anno apparere coram domino: quod mysterio non vacat: unde Glossa: tribus vicibus per singulos annos, hoc est omni tempore praesentis vitae, in sanctae Trinitatis confessione per fidem, spem et caritatem bonorum operum, obsequia Deo creatori vestro exhibebitis. Pascha enim celebramus mense novorum, cum per sanguinem agni immaculati ab Aegyptia servitute liberati per spirituales aquas de veteri homine in novum transimus non in vetustate litterae, sed in novitate spiritus, quo in terram promissionis per gratiam Christi pervenimus. Solemnitatem vero mensis primitivorum celebramus, cum operum nostrorum voluntatem et sermonum primitias domino consecramus. Solemnitatem vero in exitu anni celebramus, quando congregatis frugibus, idest virtutum fructibus, ad finem vitae et introitum regni caelestis pervenire contendimus in tabernaculis septem diebus commorantes, quia per omne tempus vitae praesentis peregrinos nos esse cognoscimus, nec hic sed in futuro requirimus sedulo curantes, ne in conspectu domini vacui appareamus.

[91171] De humanitate Christi, a. 9 Septimo videndum est de Christi Baptismo, de quo dicitur Matth. 3: venit Jesus a Galilaea in Jordanem ad Joannem ut baptizaretur ab eo. Ubi tria per ordinem describuntur: videlicet persona, loca et officium. Unde dicit Remigius: personae ponuntur cum dicitur, venit Jesus ad Joannem, dominus ad servum, rex ad militem, lux ad lucernam: loca designantur, cum dicitur, a Galilaea: Galilaea enim interpretatur transmigratio. Quicumque ergo vult baptizari, transmigret a vitiis ad virtutes, et veniens ad Baptismum se humiliet. Jordanis interpretatur descensus. Augustinus: multa mirabilia in hoc flumine esse facta Scriptura sacra commemorat: unde Psalm. 113, dicit: Jordanis conversus est retrorsum. Ante quidem retrorsum aquae conversae fuerant; modo peccata retrorsum conversa sunt. Sicut enim Elias in Jordane fecit divisionem aquarum, ita Christus in eodem Jordane fecit separationem, et operatus est peccatorum remissionem. Remigius: officium designatur cum dicitur, ut baptizaretur ab eo, ut dicit Chrysostomus. Non ut ipse reciperet peccatorum remissionem per Baptismum; sed ut sanctificatas relinqueret aquas postmodum baptizandis. Secundo, ut idem dicit: nam quamvis ipse non erat peccator, naturam tamen accepit peccatricem, propterea et si per se Baptismate non egebat, tamen in aliis carnalis natura opus habebat. Tertio, ut dicit Augustinus, quia voluit facere, quod omnibus facere imperabat; ut bonus magister doctrinam suam non tam verbis insinuaret, quam actibus exerceret; et hoc est quod dicit Matth. 4: sic nos decet adimplere omnem justitiam: unde dicebat Ambrosius: haec est justitia, ut quod jubes alterum facere, ipse prius incipias, ut tuo alios horteris exemplo. Sunt autem tria consideranda circa Baptismum Christi divinitus ostensa: videlicet caelorum apertio, spiritus sancti apparitio, paternae vocis insinuatio. Primum ibi, ecce aperti sunt caeli. Hieronymus: non reseratione elementorum, sed spiritualibus oculis, sicut et Ezechias in principio sui voluminis, caelos apertos commemorat: et hoc probat Chrysostomus super Matth. dicens, quod si ipsa creatura, scilicet caelorum rupta fuisset, non dixisset: aperti sunt ei caeli: quia quod corporaliter aperitur, omnibus apertum est. Secundum ibi, et vidit spiritum Dei etc.: ubi dicit Augustinus: sicut non oportebat ut filius Dei homines falleret, sic etiam non oportebat ut falleret spiritus sanctus; sed omnipotenti Deo, qui universam creaturam fabricavit ex nihilo, non erat difficile verum corpus columbae sine aliarum columbarum mysterio figurare, sicut non fuit ei difficile verum corpus in utero virginis Mariae sine virili semine fabricare. Ex his patet hanc columbam verum animal fuisse, quae tamen non in unitate personae spiritus sancti assumpta fuit, et quae postmodum esse desiit: sicut flamma quae apparuit in rubo, ut dicit Augustinus. Ideo autem spiritus sanctus speciem columbae accepit, ut dicit Chrysostomus, quoniam prae aliis animalibus cultrix est caritatis. Omnes autem species justitiae quas habent servi Dei in veritate, possunt habere filii Diaboli in simulatione; solam autem caritatem spiritus sancti non potest immundus spiritus imitari: ideo hanc privatam speciem columbae sibi servavit spiritus sanctus: quia per nullius testimonium sic cognoscitur ubi est spiritus sanctus, sicut per gratiam caritatis. Tertium ibi, hic est filius meus dilectus et cetera. Augustinus: non autem ut ante per Moysen et prophetas, nec per typos aut figuras venturum in carne pater filium docuit, sed palam venisse monstravit dicens: hic est filius meus dilectus et cetera. Notandum vero quod pater non demonstratur in voce nisi sicut auctor vocis, vel loquens per vocem. Et quia patri proprium est producere verbum, quod est dicere vel loqui; ideo convenientissime pater per vocem manifestatus est, quia significat verbum; unde et ipsa vox a patre emissa filiationem verbi protestatur. Et sicut species columbae, in qua demonstratus est spiritus sanctus, non est natura spiritus sancti; nec species hominis, in qua demonstratus est filius, est natura Dei; ita etiam et ipsa vox non pertinet ad naturam verbi, vel patris loquentis; unde Job 5, dominus dicit: neque vocem ejus unquam audistis, neque speciem ejus vidistis. Mystice per haec tria significatur, quod omnibus per Baptismum renatis caelum aperitur, gratia spiritus sancti infunditur, et in filios Dei adoptantur. De primo dicit Remigius: ideo dicitur, aperti sunt ei caeli, quia omnibus renatis aperitur janua regni caelestis. Notandum autem quod per passionem Christi caelum aperitur sicut per causam communem aperitionis caelorum. Oportet tamen hanc causam singulis applicari ad hoc ut caelum introeant: quod quidem fit per Baptismum: et ideo potius fit mentio de aperitione caelorum in Baptismo, quam in passione. De secundo idem dicit Remigius: sicut omnibus per Baptismum renatis janua regni caelestis aperitur, ita omnes in Baptismate donum spiritus sancti accipiunt. De tertio dicit Hilarius: ex his quae consummabantur in Christo cognoscimus post aquae lavacrum de caelestibus portis spiritum sanctum in nos advolare, et caelestis nos gratiae unctione perfundi, et paternae vocis adoptione filios Dei fieri.

[91172] De humanitate Christi, a. 10 Octavo videamus de jejunio Christi; de quo dicitur Matth. 4: et cum jejunasset quadraginta diebus et quadraginta noctibus, postea esuriit. Notandum vero, quod Christi jejunium fuit salutare et exemplare. Salutare quidem, quia pro nobis jejunavit, ut nos epulis aeternis satiaremur. Ubi notandum, quod jejunium assumitur principaliter ad tria. Primo quidem ad carnis concupiscentias comprimendas: unde Hieronymus: sine Cerere et Baccho, Venus frigescit, idest per abstinentiam cibi et potus luxuria tepescit. Secundo, ut mens hominis elevetur ad superna: unde dicitur Dan. 10, quod post jejunium trium hebdomadarum revelationem accepit a Deo. Tertio ad satisfaciendum pro peccatis; unde Joelis 2: convertimini ad me in toto corde vestro, in jejunio et cetera. Bernardus: bonum et salutare jejunium, quo redimuntur aeterna supplicia, dimittuntur peccata: non solum autem obtinet veniam, sed et meretur gratiam: non solum delet peccata praeterita quae commisimus, sed et repellit futura quae committere poteramus. Christus vero primo modo non jejunavit, quia contradictiones in semetipso non tolerabat, ut dicit Gregorius: nec etiam secundo modo, quia non indiguit per jejunium elevari, quia fuit verus comprehensor; sed tertio modo jejunavit, ut pro peccato satisfaceret: non quidem pro suo, quia peccatum non fecit, ut dicitur 1 Petr. 2, sed pro nostro: unde et esuries post jejunium significat desiderium nostrae salutis, ut dicit Glossa super Matth. Fuit etiam jejunium Christi exemplare: unde Chrysostomus: ut autem discas quam bonum, quam magnum est jejunium, et qualiter est scutum adversus Diabolum, et quonam modo post Baptismum non lasciviae, sed jejunio intendere oportet, ipse jejunavit non eo indigens, sed nos instruens. Bernardus: denique tanto devotius imitandum est nobis Christi jejunantis exemplum, quanto certius est eum propter nos jejunasse, non propter seipsum. Debemus autem hoc exemplum imitari secundum possibilitatem nostram: unde Gregorius Nazianzenus dicit: quadraginta diebus Christus jejunavit nihil manducans: erat enim Deus: nos autem jejunium possibilitati nostrae proportionemus. Sciendum vero est, quod per jejunium sic vitia carnis sunt refraenanda, quod tamen naturae necessitas non subtrahatur. Ad cujus evidentiam est sciendum, quod necessarium in rebus accipitur dupliciter. Primo modo ad conservationem vitae; et tale necessarium per jejunium subtrahere non licet, sicut nec interimere seipsum: sed hoc necessarium est valde modicum, quia modico natura contenta est. Alio modo dicitur necessarium ad conservandam valetudinem corporis; quae quidem accipitur in duplici statu. Primo secundum sufficientiam habito respectu ad ea quae incumbunt ex officio, ex societate eorum cum quibus vivitur, ad quae convincitur necessario agenda: et tale necessarium etiam subtrahi non debet: hoc enim esset de rapina hostiam offerre jejunii, si aliquis impediretur propter jejunium ab aliquibus operibus ad quae obligatur: unde Hieronymus dicit: qui de rapina holocaustum offert, vel qui ciborum egestate, vel manducandi vel somni penuria immoderate corpus affligit, si etiam sit tanta abstinentia, quod homo ab operibus utilioribus impediatur, quamvis ad ea non ex necessitate teneatur, indirectum est jejunium, etsi non sit illicitum. Idem: rationalis homo dignitatem amittit, qui jejunium caritati vel vigilias sensus integritati praefert. Secundo modo accipitur valetudo corporis secundum optimam corporis dispositionem. Et quia caro in suo robore consistens difficilius spiritui subditur; ideo ad necessariam valetudinem sic acceptam, etiam si licite accipi potest, tamen laudabiliter subtrahi potest; et talis subtractio non multum mortem accelerat, cum corpus humanum inveniatur frequentius ex superfluitate quam ex defectu mortales incurrere aegritudines: unde Galenus dicit, quod summa medicina est abstinentia. Notandum tamen super illud Matth. 9: non possunt filii sponsi quamdiu cum eis est sponsus, jejunare, quod jejunium duplex est, ut dicit Augustinus: scilicet jejunium luctus, quod cum amaritudine peccatorum et praesentis vitae miseria geritur; aliud est jejunium exultationis, quod cum spirituali jucunditate a carnalibus vitiis et desideriis se abstrahit, quia gustato spiritu, desipit omnis caro. In istis ergo semper habitu sponsus praesens est, sed non semper actu: immo quandoque eis praesens est ut judex, cum sua peccata recogitant vel quae fecerunt, vel in quae cadere possunt, nisi carnem cohibeant: et tunc competit eis jejunium moeroris. Aliquando est eis praesens actu, ut sponsus, quando ejus dulcedine perfunduntur: et tunc competit eis jejunium exultationis, non moeroris.

[91173] De humanitate Christi, a. 11 Nono videamus de Christi tentatione, et quare tentari voluit: de qua dicitur Matth. 4: ductus est in desertum a spiritu Jesus ut tentaretur a Diabolo, ut dicit Gregorius. Tribus modis agitur tentatio: suggestione, delectatione, consensu. Et nos cum tentamur, plerumque in delectationem, aut etiam in consensum labimur: quia de carnis peccato propagati in nobismetipsis gerimus unde certamina toleramus. Deus vero qui in utero virginis incarnatus venit in hunc mundum sine peccato, nihil contradictionis in semetipso tolerabat. Tentari ergo potuit per suggestionem, sed mentem ejus peccati delectatio non momordit: atque ideo omnis diabolica tentatio foris, non intus fuit. Notandum vero quod Christus tentari voluit primo quidem, ut nobis contra tentationes exempla ferret. Gregorius: non est indignum redemptori quod voluit tentari qui venerat occidi, ut tentationes nostras suis tentationibus vinceret, sicut mortem nostram sua morte venerat superare: omnia enim quae Christus in mysterio assumptae humanitatis vel fecit vel sustinuit, nobis salutaria fuerunt: per ejus enim tentationem, et alia quae sustinuit, roboramur. Ad Hebr. 12: recogitate dominum Jesum qualem sustinuit adversus semetipsum contradictionem, ut non fatigemini animis vestris deficientes. Maximus: si nolumus a Diabolo superari, inhaereamus ei qui contra Diabolum triumphavit. Magna ergo consolatio membris ex capite. Bernardus: in creatione, in redemptione, caeterisque omnibus beneficiis est Deus omnium; sed in tentationibus suis tamquam proprium aliquid habent eum singuli electorum. Sic enim paratus est cadentem suscipere et eripere fugientem, ut videri possit relictis omnibus ei soli operam dare. Propterea expedit omni animae Deum semper intendere tamquam proprium, non tantum auditorem, sed etiam inspectorem. Unde legitur de beato Antonio, quod cum semel a Daemonibus in varias formas mutatis laceratus fuisset, subito quidam radius lucis Daemones effugavit, statimque sanatus, et Christum praesentem intelligens, dixit: ubi eras bone Jesu? Et vox ad eum: Antoni, hic eram, sed expectabam certamen tuum. Secundo tentari voluit propter nostram cautelam, ut nullus quantumcumque sanctus, a Diaboli tentatione securus sit. Joan. 13: non est servus major suo domino. Leo Papa: nemo de cordis sui puritate confidat, cum ille pervigil hostis acrioribus pulset insidiis, quos maxime viderit abstinere a peccatis. A quo enim dolos suos timeat abstrahere, qui ipsum dominum majestatis ausus est tentare? Unde post Baptismum Christum tentavit, quia, ut dicit Hilarius super Matth., in sanctificatis maxime tentamenta Diaboli grassantur, quia victoria magis est ei exoptanda a sanctis. Eccl. 2: fili accedens ad servitutem Dei, sta in timore. Tertio propter exemplum, ut dicit Augustinus, quod Christus se Diabolo tentandum praebuit, ut ad superandas tentationes ejus mediator esset non solum per adjutorium, verum etiam per exemplum. Dedit autem nobis exemplum non solum pugnae, sed etiam coronae: unde super illud Matth. 4, accesserunt Angeli et ministrabant ei, dicit Glossa: sicut in hoc agone militia nostra pie instruitur, ita in obsequio Angelorum gloriosa remuneratio edocetur. Unde etiam Bernardus: ipse dominus hortatur ut pugnemus, adjuvat ut vincamus, certantes expectat, deficientes sublevat, vincentes coronat. Sequitur de modo et ordine tentandi: et accedens tentator dicit ei: si filius Dei es, dic ut lapides isti panes fiant. Ubi dicit Gregorius: antiquus hostis primum hominem gulae vitio tentavit, cum ligni cibum vetitum ostendit, atque ad comedendum suasit. Vana gloria, cum diceret, eritis sicut dii. Avaritia, cum diceret, scientes bonum et malum. Avaritia enim non solum pecuniae est, sed etiam altitudinis, cum supra modum sublimitas ambitur. Eisdem modis secundum hominem tentavit: primo per gulam; unde dixit: si filius Dei es et cetera. Hilarius: eam conditionem in tentando proposuit, per quam in Deo ex mutatione lapidis in panes virtutem potestatis agnoscat, et in homine oblectando cibi patientiam esurientis illudat. Huic autem tentationi sic resistit dicens: scriptum est, non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit de ore Dei; ubi dicit Glossa: inferior pars hominis pane sustentatur, altior vero verbo Dei reficitur. Quia vero agis de inferiori parte, patet quod tentator sis. Secundo tentavit eum per vanam gloriam, ut dicitur Matth. 4: unde sequitur: tunc assumpsit eum Diabolus et cetera. Et postea sequitur, si filius Dei es, mitte te deorsum et cetera. Haec tentatio fuit vanae gloriae secundum Glossam: cui sic resistit, non tentabis dominum Deum tuum. Ubi dicit Glossa: non debet tentare Deum, quando habet ex humana ratione quid faciat. Sed postquam deficit humana ratio, commendet se Deo, non tentando, sed devote confitendo. Nota etiam, quod hic dicit Glossa omnia haec corporalibus sensibus esse completa: quia enim verba invicem conferuntur, in specie hominis Diabolum superasse verisimile est. Tertio tentavit eum de avaritia: unde sequitur, assumpsit eum in montem excelsum, et ostendit ei omnia regna mundi, Glossa, idest omnia concupiscibilia in mundo, in quo homines regnant: vel simpliciter totus mundus eo suggerente ab eo visus est: et dixit: haec omnia tibi dabo, si procidens adoraveris me, quia avaritia idolorum servitus, sicut dicitur ad Ephes. 5. Huic autem tentationi sic resistit, vade Satanas. Cur indignanter sic respondit? Quia dicit Chrysostomus, quod in propriis injuriis quempiam esse patientem laudabile est: Dei autem injurias simulare, nimis impium est. Notandum vero quid mystice Christi tentatio significet: unde Chrysostomus sic dicit: jejunium est abstinentia rei malae: esuries desiderium ejus, usus ejus est panis. Qui ergo sibi peccatum convertit in usum, lapidem convertit in panem. Respondeat ergo Diabolo persuadenti, quia non in solo pane, idest usu illius rei, vivit homo, sed in observantia mandatorum Dei. Cum ergo quis inflatus fuerit quasi sanctus, ductus est quasi supra templum; et quando aestimaverit consistere in sanctimonii summitate, positus est super pinnam templi: et haec tentatio sequitur primum, quoniam victoria tentationis gloriam operatur, et fit causa jactantiae. Sed Christus ultro jejunium suscepit. Super templum autem eum Diabolus duxit, ut tu ad abstinentiam laudabilem sponte procedas, extolli autem ad fastigium sanctitatis non acquiescas. Fuge exaltationem cordis, et non patieris ruinam. Ascensio autem montis est processio ad altitudinem divitiarum et gloriam hujus mundi, quae de superbis cordibus descendit. Cum ergo volueris dives fieri, quod ostendens incipis cogitare de divitiis et honoribus acquirendis, et tunc princeps mundi gloriam ostendit regni sui. Tertio loco praevidet tibi causas, ut si volueris illa consequi, servias ei, et negligas justitiam.

[91174] De humanitate Christi, a. 12 Glossa super Psalm. 2, dicit, quod tentat dominus, tentat homo, tentat Diabolus; sed aliter dominus, aliter homo, aliter Diabolus. Tentat dominus ut erudiat; homo ut discat quod nescit; Diabolus ut seducat. De tentatione Dei dicitur ibidem in Psal. 25: proba me, domine, et tenta me. Glossa: judica me probatum non tibi, quia omnia probasti: sed mihi et hominibus, ne quid delicti maneat. Tentatio ergo Dei probatio est, sicut tentavit Deus Abraham Gen. 23. Quod autem dicit Matth. 6: ne nos inducas in tentationem, intelligendum est, ne nos permittas vinci a tentatione. Glossa: in tentationem ducitur, qui in tentatione frangitur. Non ergo precatur ut non tentetur; quia tentatio necessaria est ad coronam; tamquam si cuiquam necesse est igne probari, non precatur ut non contingatur, sed ut non exuratur, ut dicit Glossa. Augustinus: de tentationibus hominis sciendum est, quod tentare est experimentum sumere de eo qui tentatur, sicut Samson proposuit problema Philistaeis ad tentandum eos. Judic. 4: si quis autem hominum explorat voluntatem, prudentiam et potestatem Dei, hoc est tentare Deum, quod prohibitum est: Deut. 6: non tentabis dominum Deum tuum; ubi dicit Glossa: Deum tentat, qui habet quid faciat, ac sine ratione se committit periculo, experiri volens utrum possit liberari a Deo. Quando vero propter necessitatem vel utilitatem committit se aliquis divino auxilio, et suis petitionibus et factis, hoc non est tentare Deum: dicitur enim 2 Paral. 2: cum ignoramus quid agere debeamus, hoc solum habemus residui, ut oculos nostros ad te dirigamus. Ad evidentiam autem illius quod dicitur in Psal. 33, gustate, et videte quoniam suavis est dominus, et illius quod dicitur Rom. 12: ut probetis quae sit voluntas Dei bona, beneplacens et perfecta. Sciendum quod duplex est cognitio divinae voluntatis seu bonitatis: una quidem est speculativa; et quantum ad hanc non licet dubitare, nec probare utrum voluntas bona sit, vel utrum Deus sit suavis; alia autem est divinae bonitatis seu voluntatis cognitio affectiva, seu experimentalis, dum quis experitur in seipsum gustum divinae dulcedinis, et complacentiam divinae voluntatis, sicut de Hierotheo dicit Dionysius 2 cap. de Div. Nom., quod didicit divina ex compassione ad ipsa, et hoc movet, ut probemus Dei voluntatem, et gustus ejus suavitatem. Notandum etiam, quod dupliciter petit aliquis signum a Deo. Uno modo ad explorandum divinam potestatem aut veritatem dicti ejus: et hoc de se pertinet ad Dei tentationem. Alio modo ut instruatur quid sit circa aliquid faciendum, aut quod factum beneplacitum est Deo; et hoc nullo modo pertinet ad Dei tentationem. De tentatione autem Diaboli supra dictum est. Hujusmodi autem diabolicae tentationis rationes, videlicet quare permittit Deus hominem tentari, tangit Chrysostomus dicens: quisquis post Baptisma majores sustines tentationes, non turberis: etenim propter hoc accepisti arma, non ut vaces, sed ut praelieris: ideo autem a te tentationes non prohibet Deus. Primo quidem ut discas quomodo fortior factus es. Secundo ut ex magnitudine donorum non extollaris. Tertio ut Diabolus cognoscat, quod perfecte ab eo abscessisti. Quarto ut per hoc fortior reddaris. Quinto, ut crediti tibi thesauri signum accipias: neque enim Diabolus superveniret tibi ad tentandum, nisi te in majori effectu videret.

[91175] De humanitate Christi, a. 13 Decimo videamus de Christi conversatione, de qua dicitur Baruch 3: post haec in terris visus est, et cum hominibus conversatus. Notandum, quod Christi conversatio fuit perfectissimum exemplar nostrae conversationis; unde in persona ejus dicitur Joan. 14: ego sum via, veritas et vita. Revera ipse est illa regia via, de qua dicitur Num. 21: via regia gradiemur: et dicit quaedam Glossa super, qui habitat quod via regia est via Christi regis nostri, qui sic viam mundi cucurrit, ut nec prosperis alliceretur, nec adversis frangeretur, quem etiam nos imitari debemus. Beda: sequamur iter humanae conversationis ejus, si divinitatis gloriam volumus intueri, et habitare in domo ejus aeterna omnibus diebus vitae nostrae. Notandum vero, quod Christus conversatus fuit secundum legem: primo quidem, ut veterem approbaret: secundo, ut eam in seipso observando consummaret: tertio, ut Judaeis occasionem calumniandi subtraheret: quarto, ut homines a servitute legis liberaret, secundum illud Galat. 4: misit Deus filium suum natum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret. A transgressione autem legis tripliciter se excusat. Primo quidem modo, quia per praeceptum quidem de sanctificatione sabbati non interdicitur opus divinum, sed humanum: quamvis Deus in die septima cessaverit a novis creaturis condendis, semper tamen operatur in rerum gubernatione et conservatione. Quod autem Christus miracula faciebat, erat operis divini, ut ipse dicit Joan. 5: pater meus usque modo operatur, et ego operor. Secundo excusat per hoc quod illo praecepto non prohibentur opera de necessitate salutis corporalis: unde ipse dicit Luc. 7: nonne unusquisque vestrum solvit bovem aut asinum, et ducit adaquare? Et infra 14: cujus vestrum bos aut asinus in puteum cadit, et non continuo extrahit illum in die sabbati? Manifestum est autem, quod opera miraculorum quae Christus faciebat, ad salutem corporis et animae pertinebant. Tertio, quia illo praecepto non prohibentur pertinentia ad Dei cultum: unde dicitur Matth. 12: an non legistis in lege, quod sabbatum sancti violant, et sine crimine sunt? Et Joan. 7, dicitur: si circumcisionem homo accipit in sabbato, ut non solvatur lex Moysi; cur mihi indignamini, quia totum hominem salvum feci in sabbato? Quod autem mandavit paralytico in sabbato lectum suum portare, ad cultum Dei pertinebat, idest ad laudem divinae virtutis. Notandum quod Christus habuit refugia, ut dicit Remigius, navim, montem et desertum, ad quorum alterum quotiescumque a turbis premebatur, descendebat: et hoc legitur ipsum fecisse propter tria. Quandoque propter corporalem quietem; unde Matth. 6, dicitur quod dominus discipulis dixit: venite seorsum in desertum locum, et quiescite pusillum: erant enim qui veniebant et redibant multi, et nec spatium manducandi habebant. Quandoque vero causa orationis; unde Luc. 6: factum est in illis diebus, exiit orare in montem, et erat pernoctans in oratione: ubi dicit Ambrosius, quod ad praecepta virtutum suo nos informat exemplo. Quandoque ut doceat favorem vitare: unde super illud Matth. 5: videns Jesus turbas ascendit in montem, dicit Chrysostomus, quod per hoc quod non in civitate et foro sed in monte et solitudine sedit, erudivit nos nihil ad ostentationem facere, a tumultibus abscondere, et maxime cum de necessariis disputare oportet.

[91176] De humanitate Christi, a. 14 Undecimo videamus de doctrina Christi, de qua dicitur Matth. 22: magister, scimus quia verax es, et viam Dei in veritate doces. Sciendum vero quod Christus veritatem doctrinae confirmavit, tum vitae sanctitate, tum miraculorum sublimitate: vitae sanctitate, quia coepit facere et docere, ut dicitur Act. 1: miraculorum sublimitate: Joan. 4: si mihi non vultis credere, operibus credite. Notandum insuper, quod Christus multa docuit in parabolis, ut dicitur Matth. 13. Quod quidem conveniens fuit, tum quia connaturale est homini ut per sensibilia deveniat in cognitionem intelligibilium, ut dicit Dionysius 1 Cael. Hier., nam impossibile est nobis aliter lucere divinum radium, nisi varietate sacrorum velaminum anagogice circumvelatum, idest inclusum diversis figuris Scripturae ipsum repraesentantibus; tum etiam propter simplicitatem quorumdam audientium, ut qui caelestia capere non poterant, per similitudinem terrenam audita percipere potuissent, ut dicit Glossa Matth. 4. Et subditur ibi, in Glossa, quod parabola Graece, similitudo dicitur Latine, quando quid intelligi volumus per quasdam comparationes indicamus: ut ferreum dicitur ad aliquod durum, et rem velocem ventis comparamus: est enim parabola, ut dicit Hieronymus, rerum natura discrepantium sub aliqua similitudine facta comparatio. Tum etiam ut indignis divina mysteria occultarentur: unde Luc. 3: vobis datum esse nosse mysterium regni Dei, Glossa secreta Scripturarum: et infra: ceteris autem in parabolis, ut videntes non videant: Matth. 7: nolite sanctum dare canibus, neque mittite margaritas vestras ante porcos: Glossa: eadem res dicitur sanctum et margarita, idest Evangelium et ecclesiastica sacramenta: sanctum, quia inviolabile nec debet ab aliquo corrumpi: margarita, quia in abscondito latet, et de figuris quasi de apertis conchis eruitur. Gemma est pretiosa quae non potest corrumpi: canes vero sunt quia oblatrant, et quod integrum est dilacerant: porci qui vilipendunt et conculcant. Notandum vero, quod, sicut Dionysius, 2 cap. Cael. Hier., dicit, magis conveniens est quod divina in Scripturis tradantur sub metaphora rerum corporalium vilium, quam nobilium: et hoc propter tria. Primo, quia per hoc liberatur magis humanus sensus ab errore. Manifestum autem est quod haec non secundum proprietatem dicuntur de divinis: quod posset esse dubium, si sub figuris nobilissimorum corporalium describerentur divina, maxime apud illos qui nihil aliud corporibus nobilibus excogitare noverunt. Secundo, quia hic modus est convenientior cognitioni quam de Deo habemus in hac vita: magis enim manifestatur nobis de ipso quid non est, quam quid est: et ideo similitudines eorum quae magis elongantur a Deo, veriorem nobis faciunt aestimationem de Deo quid sit supra illud quod de eo dicimus vel cogitamus. Tertio, quia per hujusmodi, divina magis indignis occultantur.

[91177] De humanitate Christi, a. 15 Duodecimo videamus de Christi miraculis, de quibus dicitur Joan. 11: hic homo multa signa facit. Unde notandum quod miraculi nomen ab admiratione sumitur. Admiratio autem surgit cum effectus sunt manifesti et causa occulta: sicut aliquis miratur dum videt eclipsim solis, et ignorat causam, ut dicitur 1 Metaph. Potest tamen causa alicujus apparentis effectus esse alicui nota, quae tamen aliis est incognita. Unde aliquid est mirum uni, quod non est mirum aliis; sicut eclipsim solis miratur rusticus, non autem astrologus. Miraculum autem dicitur quasi admiratione plenum, quod simpliciter est, omnibus causam occultat. Haec autem est Deus. Unde illa quae a Deo fiunt praeter causas nobis notas, miracula dicuntur. Describitur autem miraculum sic: miraculum dicitur aliquid arduum et insolitum supra facultatem naturae et spem admirantis proveniens. Ad cujus evidentiam sciendum est, quod arduum dicitur miraculum non propter dignitatem rei in qua fit, sed quia excedit facultatem naturae. Similiter insolitum dicitur, non quia frequenter eveniat, sed quia est praeter naturalem consuetudinem. Supra autem facultatem naturae est aliquid tripliciter. Uno modo quantum ad substantiam facti: sicut quod duo corpora sint simul, et quod sol retrocedit: vel quod corpus humanum glorificetur, quod nullo modo natura facere potest: ista et similia tenent summum gradum in miraculis. Secundo modo est aliquid supra facultatem naturae non quantum ad id quod fit, sed quantum ad id in quo fit: sicut resurrectio mortuorum, illuminatio caecorum, et similia: potest natura causare vitam, sed non in mortuo, et potest praestare visum, sed non caeco; et haec secundum locum tenent in miraculis. Tertio est aliquid supra facultatem naturae quantum ad modum et ordinem faciendi; sicut cum aliquis subito divina virtute curatur a febre, absque solito et consueto cursu naturae in talibus: et cum aer condensatur in pluvias divina virtute absque naturalibus causis, sicut factum est ad preces Eliae et Samuelis: et hujusmodi tenent infimum locum in miraculis. Quodlibet autem istorum habet diversos gradus, secundum quod diversimode excedunt facultatem naturae. Supra spem etiam naturae miraculum esse dicitur, non supra spem gratiae quae ex fide est. Dicuntur autem miracula virtutes, in quantum excedunt facultatem naturae; signa vero inquantum manifestant aliquid supernaturale. Dicuntur autem portenta vel prodigia propter excellentiam, quasi procul aliquid ostendentia. Attribuitur autem operatio miraculorum fidei, secundum illud 1 Cor. 13: si habuero fidem ut montes transferam: et hoc propter duo. Primo, quia ordinatur ad fidei confirmationem. Secundo, quia procedit ex Dei potentia, cui fides innititur: et sicut praeter gratiam fidei necessaria est et gratia sermonis ad fidei instructionem, ita etiam opera miraculorum ad fidei confirmationem. Notandum vero quod divinitus conceditur homini miracula facere. Primo quidem et principaliter ad confirmandum fidem et veritatem quam docet. Quia enim ea quae sunt fidei, humanam rationem excedunt; ideo non possunt per humanam rationem probari, sed oportet quod probentur per argumentum divinae virtutis. Secundo ad ostendendum praesentiam Dei in homine per gratiam spiritus sancti. Ad Galat. 3: qui tribuit nobis spiritum, et operatur virtutes in nobis. Utrumque autem circa Christum erat hominibus manifestandum: scilicet quod Deus esset in eo per gratiam non adoptionis, sed unionis; et quod ejus supernaturalis doctrina esset a Deo: ideo convenientissimum fuit, ut miracula faceret; unde ipse dicit Joan. 5: si mihi non vultis credere, operibus credite: et ibi etiam: opera quae dedit mihi pater ut faciam, ipsa sunt quae testimonium perhibent de me. Facit autem Christus miracula divina virtute; unde ipse dicit Joan. 10: pater in me manens ipse facit opera. Unde Leo Papa dicit, quod in Christo sunt duae naturae: una earum est divina, quae fulget miraculis: et alia humana, quae succumbit injuriis: et tamen una earum agit communicatione alterius, in quantum scilicet natura humana est instrumentum divinae actionis, et actio humana accipit virtutem a natura divina. Blasphemiam vero Judaeorum dicentium in virtute Daemonum eum Daemonia ejicere, Luc. 2, reprobavit. Primo quidem per hoc quod Satanas contra se ipsum non dividitur. Secundo exemplo aliorum qui Daemonia ejiciebant per spiritum Dei. Tertio, quia Daemonium expellere non posset, nisi ipsum vicisset divina virtute. Quarto, quia nulla convenientia in operibus nec in effectu erat sibi et Satanae, cum Satanas dispergere cuperet quos Christus colligebat. Notandum vero, quod miraculorum quaedam non sunt vera, sed phantastica facta, quibus ludificatur homo, ut videatur ei aliquid quod non est: quaedam sunt vera facta, sed non habent vere rationem miraculi, quia fiunt virtute aliquarum naturalium causarum: et haec duo possunt fieri per Daemones; sed vera miracula non possunt fieri nisi virtute divina: operatur enim ea Deus ad utilitatem hominum: et hoc dupliciter. Uno quidem modo ad veritatis praedictae confirmationem: et secundum hunc modum possunt etiam mali miracula facere: unde super Matth. 12, nonne in nomine tuo etc. dicit Hieronymus: prophetare et virtutes facere et Daemonia ejicere interdum non ejus est meriti qui operatur; sed invocatio nominis Jesu Christi haec agit, ut homines Deum honorent, ad cujus invocationem fiunt tanta miracula. Alio modo ad demonstrandam sanctitatem alicujus; et sic fiunt tantum a sanctis, vel in vita eorum, vel etiam post mortem, sive per eos, sive per alios. Legitur enim Act. 12, quod dominus faciebat virtutes per manus Pauli, et etiam dum super languidos ferebantur ejus sudaria, recedebant ab eis languores; et sic nihil prohiberet per aliquem peccatorem miracula fieri, per aliquam invocationem alicujus sancti: quae tamen miracula ille non dicitur facere, sed ille ad cujus sanctitatem demonstrandam haec fierent.

[91178] De humanitate Christi, a. 16 Tertiodecimo videamus de Christi transfiguratione, de qua dicitur Matth. 17: et post sex dies assumpsit Jesus Petrum, Jacobum et Joannem. Ubi tria per ordinem possumus notare: scilicet luminosam claritatem Christi transfigurati: gloriosam apparitionem Eliae et Moysi, gaudiosam delectationem discipulorum Christi. Primum tangitur ibi, et resplenduit facies ejus sicut sol: ubi dicit Hieronymus: qualis futurus est tempore judicii, talis apostolis apparuit. Ad cujus evidentiam sciendum est, quod claritas illa fuit claritas gloriae quantum ad essentiam, non tamen quantum ad modum essendi; claritas enim corporis gloriosi derivatur ab animae claritate, sicut dicit Augustinus: et similiter claritas corporis Christi derivata est in transfiguratione a divinitate ejus, ut dicit Damascenus, et a gloria animae ipsius: aliter tamen quam in corpore glorificato: nam ad corpus glorificatum redundat claritas ab anima, sicut quaedam qualitas permanens; sed ad corpus Christi in transfiguratione derivata est claritas per modum cujusdam passionis transeuntis, sicut cum aer illuminatur a sole: et est simile quantum ad animam de visione quam vidit Paulus. Unde ille fulgor tunc in corpore Christi apparens, miraculosus fuit, sicut et illud quod super undas maris ambulavit. Unde non est dicendum, sicut Hugo de sancto Victore dicit, quod assumpsit dotes claritatis in trasfiguratione, agilitatis ambulando super mare, subtilitatis egrediendo clauso virginis utero: quia dos nominat qualitatem immanentem corpori glorioso, sed miraculose habuit ea quae pertinent ad dotes. Notandum, quod tria describuntur circa hanc transfigurationem: scilicet temporis opportunitas, discipulorum numerositas, et loci congruitas, idest quando facta est, quibus, et ubi: quod mysterio non vacat. Primum ibi, et post sex dies: ubi dicit Origenes: mystice cum aliquis ascenderit sex dies, idest omnes mundi res sex diebus factas, potest gloriam verbum Dei aspicere, et Jesum transfiguratum ante oculos cordis sui videre. Diversas enim habet verbum Dei formas apparentes unicuique secundum quod videnti expedire cognoverit: et nemini super quod capit, seipsum ostendit. Secundum ibi, assumpsit Petrum, Jacobum et Joannem. Per quod datur intelligi, quod dicit Rabanus, quod qui nunc fidem sanctae Trinitatis incorruptam servant, tunc aeterna ejus visione laetantur. Tertium ibi, et duxit illos in montem excelsum seorsum: in quo docet, ut dicit Remigius, quod necesse est omnibus qui Deum contemplari desiderant, ut non in infimis voluptatibus jaceant, sed amore supernorum semper ad caelestia se erigant; et ut ostendat discipulis quatenus gloriam divinae claritatis non in hujus saeculi profundo quaerant, sed in caelestis beatitudinis regno. Ducimur autem seorsum, quia sancti viri toto animo et fidei intentione separati sunt a malis, funditus autem separabuntur in futuro. Secundum principale membrum tangitur ibi, et apparuerunt illis Moyses et Elias loquentes cum eo: ubi dicit Hieronymus: considerandum est, quod Scribis et Pharisaeis signum de caelo petentibus dare noluit: his vero ut apostolorum augeat fidem, dat signum de caelo, Elia inde descendente quo conscenderat, et Moyse ab Inferis resurgente. Quod non est sic intelligendum, quod anima corpus suum assumpsit; sed quod anima ejus apparuit per aliquod corpus assumptum, sicut Angeli apparent. Elias autem apparuit in corpore proprio, non quidem de caelo Empyreo allatus, sed de aliquo eminenti loco, in quo fuerat curru igneo raptus. Sunt autem plures rationes, quare Moyses et Elias ad medium adducuntur, ut dicit Chrysostomus. Prima est, quia dicebant turbae eum esse Eliam, vel Jeremiam, aut unum ex prophetis; capita prophetarum secum ducit, ut saltem hinc appareat differentia servorum et domini. Secunda est, quia Moyses legem dedit, Elias aemulator domini fuit. Unde per hoc quod simul cum Christo apparuerunt, excluditur calumnia Judaeorum accusantium Christum tamquam transgressorem legis, et blasphemum, sibi gloriam Dei usurpantem. Tertia, ut ostendat se potestatem mortis et vitae habere, et esse judicem vivorum et mortuorum, Moysen jam mortuum, et Eliam adhuc viventem secum ducit. Quarta, quia voluit ut discipuli ejus imitarentur Moysi mansuetudinem, et zelum Eliae. Tertium ibi, domine, bonum est nos hic esse: Glossa: si Petrus videns glorificatam humanitatem nunquam voluit ab ejus visione separari, quid putandum est de his qui divinitatem ejus videre meruerunt? Dicitur autem Matth. 9, quod non sciebat quid diceret stupore fragilitatis humanae. Unde Beda: sed in hoc sciebat, quod solum bonum hominis est intrare in gaudium domini sui, ut dicit Glossa Remigii: erravit Petrus, qui voluit ut regnum electorum construeretur in terris, quod dominus promisit dare in caelis: erravit etiam, quia oblitus est se et suos socios esse mortales, et absque gustu mortis voluit subire aeternam felicitatem; et in eo quod in caelesti conversatione tabernacula facienda putavit, in qua domus necessaria non erat, cum scriptum sit, templum non vidi in ea.

[91179] De humanitate Christi, a. 17 Quartodecimo videamus de coena Christi, et institutione dominici corporis et sanguinis Christi; de quibus dicitur Matth. 26: coenantibus illis, accepit Jesus panem et cetera. Notandum, quod convenienter hoc sacramentum institutum fuit in coena. Primo quidem ratione continentiae hujus sacramenti: continetur enim ipse Christus in Eucharistia sicut in sacramento; et ideo quando Christus in propria specie a discipulis discessurus erat, in sacramentali specie seipsum eis reliquit sicut in absentia imperatoris exhibetur ejus veneranda imago. Unde Eusebius dicit: quia corpus assumptum ablaturus erat ab oculis corporalibus, et illaturus sideribus, necesse erat ut die coenae sacramentum corporis et sanguinis sui consecraret nobis, ut coleretur jugiter per mysterium quod semel offerebatur in pretium. Secundo, quia sine fide passionis nunquam potuit esse salus, secundum illud Rom. 3: quem posuit Deus propitiatorem per fidem in sanguine ejus. Et ideo oportet omni tempore apud homines esse aliquod repraesentativum dominicae passionis: cujus in veteri lege praecipuum erat agnus paschalis; unde dicit apostolus 1 Cor. 5: Pascha nostrum immolatus est Christus. Successit autem ei in novo testamento Eucharistiae sacramentum, quod est rememorativum praeteritae dominicae passionis, sicut et illud fuit futurae praefigurativum; et ideo conveniens fuit imminente passione, celebrato priori sacramento, novum instituere. Tertio, quia ea quae ultimo dicuntur ab amicis recedentibus, magis memoriae commendantur; praesertim quia tunc magis inflammatur affectus ad amicos; ea vero quae magis afficiunt, profundius animo imprimuntur. Quia igitur, ut beatus Alexander Papa dicit, nihil in sacrificiis potest esse majus quam corpus Christi et sanguis Christi, nec oblatio hac potior; ideo ut in majore veneratione haberetur, dominus in ultimo discessu suo a discipulis hoc sacramentum instituit: et hoc est quod Augustinus dicit in cit. Lib., Serm. ad Januarium: salvator quo vehementius commendaret illius mysterii altitudinem, ultimum hoc voluit infigere cordibus et memoriae discipulorum, a quibus per passionem erat discessurus. Notandum vero quod hoc sacramentum triplicem habet significationem: unam quidem respectu praeteriti, in quantum scilicet est commemorativum dominicae passionis, quae fuit verum sacrificium; et secundum hoc nominatur sacrificium; aliam autem significationem habet respectu rei praesentis, scilicet ecclesiasticae unitatis, et ut homines per hoc sacramentum congregentur, et secundum hoc nominatur communio. Damascenus dicit 4 Lib., quod dicitur communio, quia communicamus per ipsum Christo, et quia participamus ejus carne et divinitate, et quia communicamur et unimur ad invicem per ipsum. Tertiam autem habet respectum futuri, in quantum praefigurativum fruitionis Dei, quae erit in patria; et secundum hoc dicitur viaticum, quia praebet nobis viam illuc perveniendi: et secundum hoc etiam dicitur Eucharistia, idest bona gratia, quia gratia Dei vita aeterna est, ut dicitur Rom. 6. Vel quia realiter continet Christum, qui est plenus gratia. Dicitur etiam in Graeco metalipsis, idest assumptio, quia, ut dicit Damascenus, per hoc filii Dei divinitatem assumimus. Notandum etiam quod ipse Christus sumpsit hoc sacramentum in coena, quod aliis sumendum tradidit, ut dicit Hieronym., et habetur de consecratione, dist. 4: dominus Jesus ipse conviva et convivium, ipse comedens et comeditur. Unde etiam super illud Ruth 4: cumque comedisset et bibisset, dicit Glossa, quod Christus comedit etiam et bibit in coena corporis et sanguinis sui sacramentum, cum illud discipulis suis tradidit. Unde, quia ipsi communicaverunt, ipse participavit eisdem; unde quidam metrice dixit: rex sedet in coena cinctus turba duodena. Se tenet in manibus, se cibat ipse cibus. Possumus autem distinguere triplicem coenam Christi: videlicet sacramentalem, spiritualem et aeternam. De prima dicitur Apocal. 19: beati qui ad coenam nuptiarum agni sunt vocati. Vere beati et in praesenti per gratiam, et in futuro per gloriam; unde super illud Sapient. 7: venerunt mihi omnia bona pariter cum illa, dicit Glossa: qui Christum corde suscipit vel percipit, notitiam omnium hic pariter virtutum habet et gratiam, et in futuro vitam aeternam. Haec est coena, in qua lavit Christus pedes discipulorum suorum, idest affectus nostrae mentis a peccatis venialibus: quia in hoc sacramento fit transformatio hominis ad Christum per amorem. Et quia fervori amoris peccata venialia contrariantur, qui quidem fervor in hoc sacramento excitatur; ideo ex consequenti peccata venialia dimittuntur; unde Bernardus: in sacramento altaris anima caelesti dulcedine inebriatur, peccatum veniale deletur, homo in gratia roboratur. De secunda dicitur Apocal. 3: ego sto ad ostium et pulso, Glossa cordi clauso. Si quis audierit vocem meam, et aperuerit januam mihi, ad eum intrabo, et coenabo cum illo, Glossa: fide et opere ejus delectabor. Haec coena mystice designata est Joan. 13, ubi dicitur, quod ante sex dies Paschae venit Jesus in Bethaniam, fecerunt autem ei coenam, et Martha ministravit et cetera. Unde Alcuinus: mystice coena domini est fides Ecclesiae, quae per dilectionem operatur. Martha ministrat cum fide, cum anima opera suae devotionis impendit. Lazarus unus erat ex discumbentibus, cum hi qui post peccatorum mortem resuscitati sunt ad justitiam, una cum eis qui in sua justitia permanserunt, de praesentia veritatis exultant, et caelestis gratiae muneribus aluntur. Et bene in Bethania, quae domus obedientiae interpretatur. De tertio Luc. 14, dicitur, homo quidam fecit coenam magnam, Glossa, quia satietatem nobis internae dulcedinis praeparavit. Haec est coena, in qua Joannes, idest quilibet electus, in quo est gratia, recumbit a strepitu vitae praesentis; quia, ut dicit Bernardus, ibi est requies a laboribus, pax ab hostibus, amoenitas de novitate, securitas de aeternitate, suavitas atque dulcedo de Dei visione.

[91180] De humanitate Christi, a. 18 Quintodecimo videamus de Christi passione, de qua dicitur Matth. 20: ecce ascendimus Jerosolymam et filius hominis tradetur principibus sacerdotum et cetera. Possumus autem sex notare circa passionem Christi: scilicet Christi patientis voluntatem, patiendi congruitatem, passionis acerbitatem, ignominiositatem, et utilitatem, ultimo persequentium caecitatem, et peccati gravitatem. De prima dicitur Isa. 25: oblatus est quia ipse voluit. Ad cujus evidentiam est sciendum, quod mors Christi fuit nostrae morti conformis quantum ad id quod est de ratione mortis, quod est animam de corpore separari; sed quantum ad aliud mors Christi a morte nostra fuit differens: nos enim morimur quasi morti subjecti ex necessitate naturae, vel alicujus violentiae nobis illatae; Christus autem mortuus est non ex necessitate, sed ex potestate, et ex propria voluntate: unde ipse dicit Joan. 10: potestatem habeo ponendi animam meam. Hujus differentiae ratio est, quia naturalia voluntati nostrae non subjacent: conjunctio autem animae ad corpus est naturalis: unde voluntati nostrae non subjacet quod anima maneat corpori unita, vel separetur. Quicquid autem in Christo naturale erat, totum voluntati ejus subjacebat propter divinitatis virtutem, cui subjacebat tota natura. Erat igitur in potestate Christi, ut quamdiu vellet, anima ejus unita corpori maneret, et statim cum vellet, separaretur ab eo. Hujus autem divinae virtutis indicium centurio cruci Christi assistens sensit, cum eum vidit expirare: per quod maxime ostenditur, quod non sicut homines ex defectu naturae moriebatur: non enim possunt ceteri cum clamore emittere spiritum, cum in illo mortis articulo vix etiam possunt linguam palpitando movere: unde quod Christus clamando expiravit, in eo divinam virtutem manifestavit. Et propter hoc dixit centurio: vere filius Dei erat iste, Luc. 23. Unde Bernardus in sermone de passione: vigilate, quis tam facile cum vult obdormiat? Magna infirmitas mori, sed plane sic mori virtus immensa. Solus habuit potestatem ponendi animam, et solus facultatem liberam eam resumendi, imperium habens vitae et mortis. Non tamen dicendum, quod Judaei non occiderunt Christum. Ille enim dicitur aliquem occidere, qui causam mortis inducit: non enim mors sequitur nisi causa mortis naturam vincat, quae vitam conservat. Erat autem in potestate Christi ut natura eidem corruptioni cederet, vel resisteret quantum ipse vellet; ideo ipse Christus voluntarie mortuus fuit, et tamen Judaei occiderunt eum. Notandum, quod voluntas patientis excludit necessitatem coactionis; quia dicit Aristoteles in Lib. de anima quod voluntas est animi motus cogente nullo ad aliquid admittendum vel adipiscendum. Unde non fuit necessarium Christum pati necessitate coactus. Dicitur autem aliquid necessarium ex suppositione finis; quando scilicet illud, nullo modo, aut non ita convenienter potest esse nisi tali fine praesupposito; et sic necessarium fuit Christum pati necessitate finis. Qui quidem finis potest intelligi tripliciter. Primo quidem ex parte nostra, quia per ejus passionem liberati sumus, secundum illud Joan. 12: oportet exaltari filium hominis. Secundo ex parte ipsius Christi, qui per humilitatem passionis meruit gloriam exaltationis. Luc. ult.: oportebat Christum pati et cetera. Tertio ex parte Dei, cujus definitio est circa passionem Christi praenuntiata in Scripturis, et praefigurata in observantia veteris testamenti: et hoc est quod dicitur Luc. 22: filius hominis vadit secundum quod definitum est de illo; et Luc. ult.: necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi et prophetis et Psalmis de me. Sciendum vero, quod pater dicitur filium tradidisse, secundum illud Rom. 8, qui proprio filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum. Ubi duo tanguntur: scilicet Dei severitas et bonitas. Severitas quidem est, quod peccata sine poena dimittere noluit. Quod signavit apostolus dicens, qui proprio filio suo non pepercit. Bonitas vero in eo, quod cum homo sufficienter satisfacere non posset per aliquam poenam quam pateretur, satisfactorem filium dedit ei, quem apostolus signavit dicens, pro nobis omnibus tradidit illum. Unde notandum, quod secundum tria tradidit dominus pater Christum passioni. Uno quidem modo, secundum quod sua aeterna voluntate praeordinavit passionem Christi ad humani generis liberationem, secundum illud Isa. 53: dominus posuit in eo iniquitatem omnium nostrum. Secundo in quantum inspiravit ei voluntatem patiendi pro nobis infundendo ei caritatem: unde ibidem sequitur, oblatus est quia ipse voluit. Tertio non protegendo eum a passione, sed exponendo eum persequentibus: unde ipse Christus dixit, Deus Deus meus, ut quid dereliquisti me? Matth. 28. Glossa: dicitur autem Deus eum dereliquisse in morte, quia peccato persequentium eum exposuit: subtraxit enim protectionem, sed non solvit unionem. De secundo dicitur Sap. 8: attingit a fine usque ad finem fortiter, idest a summo caelo usque ad imum Inferni: fortiter, ejiciendo scilicet de caelo superbum, fortiter in Inferno, spoliando animas fortiter in medio, scilicet in mundo, superando ibidem malignum, et disposuit omnia suaviter. Suaviter in caelo stantes Angelos confirmando, in Inferno captivos a Diabolo liberando; in mundo venumdatos sub peccato redimendo. Potest autem congruitas tripliciter attendi: idest ex tempore, ex loco, ex genere passionis. De tempore dicitur Joan. 13: ante diem festum Paschae sciens Jesus quia venit hora ut transeat ex hoc mundo ad patrem et cetera. Unde in libro novi et veteris testamenti dicitur: omnia propriis locis et temporibus gessit salvator. Fuit autem congruum quod Christus in juvenili aetate pateretur: tum ut suam dilectionem magis commendaret, quod vitam suam pro nobis dedit, quando erat in perfectissimo statu: tum etiam quia non conveniebat ut in eo appareret naturae diminutio, sicut nec morbus, ut supra patuit; tum etiam ut in juvenili aetate moriens et resurgens, futuram resurgentium in seipso qualitatem praemonstraret: unde dicitur ad Ephes. 4: donec occurramus omnes in unitatem fidei, et agnitionem filii Dei, in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi. De loco passionis Christi dicitur Luc. 13: non capit prophetam perire extra Jerusalem. Fuit autem conveniens Christum pati in Jerusalem. Primo, quia Jerusalem fuit locus a Deo electus ad sacrificia offerenda: quae quidem figuralia sacrificia figurabant passionem Christi, quod est verum sacrificium, secundum illud Ephes. 5: tradidit semetipsum hostiam et oblationem in odorem suavitatis. Unde Beda dicit in quadam homilia, quod propinquante hora passionis dominus appropinquare voluit loco passionis, scilicet Jerusalem, quo pervenit ante quinque dies Paschae, sicut agnus paschalis ante quinque dies Paschae, idest luna decima secundum praeceptum legis ad locum immolationis ducebatur. Secundo, quia virtus passionis ejus ad totum mundum diffundenda erat; unde dicitur Psal. 72: rex noster ante saecula operatus est salutem in medio terrae, idest in Jerusalem pati voluit, quae dicitur umbilicus terrae. Tertio quia hoc maxime conveniebat humilitati ejus, ut sicut turpissimum genus mortis elegit, ita etiam ad ejus humilitatem pertinuit quod in loco tam celebri confusionem pati non recusaret: unde Leo Papa in quodam sermone Epiphaniae dicit: qui formam servi acceperat, Bethlehem elegit nativitati, Jerusalem passioni. Quarto, ut ostenderet a principibus populi exortam iniquitatem occidentium ipsum, in Jerusalem ubi principes morabantur, pati voluit: unde Bernardus: convenerunt in ista civitate adversus puerum tuum sanctum Jesum, quem unxisti, Herodes et Pontius Pilatus cum ipsius gentibus et populis Israel. Notandum, quod Christus extra portam pati voluit propter tria. Primo, ut veritas responderet figurae; unde Hebr. 13: quorum animalium infertur sanguis pro peccato in sancta per pontificem, horum corpora cremantur extra castra: propter quod Jesus et cetera. Secundo ut daret nobis exemplum exeundi a mundana conversatione: unde ib. subditur: exeamus igitur ad eum extra castra, idest conversatione saecularium: vel secundum Glossam voluptates corporum mortificantes, membra cum vitiis et concupiscentiis crucifigentes ad eum imitandum: nos dico, portando patienter ut ipse, improperium ejus, idest passionem crucis, quae videtur improperium esse infidelibus, nobis autem sanctificatio et redemptio. Tertio, ut Chrysostomus dicit, improperium passionis Christus pati voluit non sub tecto, nec in templo Judaico, ne Judaei subtraherent sacrificium salutare, nec ut putarent pro illa tantum plebe oblatum, ideo foras civitatem, foras muros, ut scias sacrificium esse commune, quod totius terrae est oblatio, quod communis est omnium purificatio. De genere passionis Christi dicitur Philipp. 2: humiliavit semetipsum factus obediens patri usque ad mortem: mortem autem crucis. Fuit autem conveniens Christum pati hoc genus mortis: primo quantum ad humilitatis exemplum: unde apostolus notabiliter dicit, humiliavit semetipsum etc. formam etc., ubi dicit Glossa: quanta humilitate humiliavit se Christus usque ad incarnationem, usque ad mortalitatis humanae participationem, usque ad Diaboli tentationem, usque ad populi derisionem, usque ad sputa, vincula, alapas et flagella, et mortem crucis, quae ignominiosior est. Ecce humilitatis humile exemplum, superbiae medicamentum. Quid ergo tumescis o homo et pulvis morticinus, quid tenderis, o sanies foetida? Quid inflaris? Princeps tuus humilis est, et tu superbus; caput humile est, membrum superbum? Secundo quantum ad satisfactionis medicamentum: dicitur enim Sapient. 9: in quo enim quis peccat, per hoc et torquetur. Adam vero in ligno peccavit. Genes. 1. Unde Christus affigi se ligno permisit, ut exsolveret quae non rapuit. Unde Augustinus in quodam sermone de passione: contempsit Adam praeceptum accipiens ex arbore: sed quicquid Adam perdidit Christus in cruce invenit. Tertio quantum ad salutis sacramentum, ut ad similitudinem mortis ejus moreremur vita carnali: ut spiritus noster in superna elevaretur: unde Joan. 12: ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum. Augustinus: spiritum, animam, et corpus. De hoc etiam sacramento crucis dicitur in Glossa super illud ad Ephes. 3: ut possitis comprehendere quae sit latitudo, longitudo, altitudo et profundum et cetera. Non frustra tale genus mortis elegit, in quo latitudinis, longitudinis, altitudinis et profunditatis magister existeret: namque latitudo est transversum lignum quod ad bona opera pertinet, quia ibi extenduntur manus: longitudo ab ipso transverso ad terram tendit, ubi corpus crucifigitur et quodammodo stat, et ipsa statio perseverantiam significat: altitudo est, quod ab ipso transverso ligno sursum versum eminet, per quod significatur supernorum expectatio: profundum vero est in illa parte quae fixa terrae occultatur; unde totum illud surgit: quod profunditatem significat gratuitae gratiae. Quarto quia hoc genus mortis pluribus figuris respondet: unde Augustinus in sermone de passione: de diluvio aquarum humanum genus arca lignea liberavit. De Aegypto Dei populo recedente, Moyses mare virga divisit, et Pharaonem prostravit, et populum redemit. Idem: Moyses lignum in aquam misit, et amaram aquam in dulcedinem commutavit: ex lignea virga de spirituali petra salutaris unda profertur: et ut Amalec vinceretur, contra eum virgam Moyses expansis manibus extendit, ut his omnibus quasi per quosdam gradus ad crucem perveniatur. Tertio, videlicet de acerbitate passionis, dicitur Thren. 1: o vos omnes qui transitis per viam, attendite, et videte si est dolor et cetera. Notandum vero quod acerbitas passionis causabat in Christo timorem, tristitiam et dolorem. De timore dicitur Marc. 12: coepit Jesus pavere, et taedere. Unde Damascenus: omnia quae a non esse ad esse deducta sunt, a conditore existendi naturaliter desiderium habent, et non existere naturaliter fugiunt. Et Deus igitur verbum homo factus habuit hoc desiderium, quod demonstravit per escam et potum et somnum, quibus scilicet conservatur vita, vivere desiderans: et naturaliter est experientia horum factus; et e converso desiderans corruptionis amotionem. Unde et tempore passionis quam voluntarie sustinuit, habuit mortis timorem naturalem, et tristitiam. Etenim timor naturalis nolens dividi animam a corpore propter eam quae ex principio a conditore imposita est, naturalem familiaritatem, unde causatur timor in homine. Ad cujus evidentiam sciendum est, quod timor causatur ex apprehensione futuri mali: quae quidem apprehensio si omnimodam certitudinem habeat, non inducit timorem, unde philosophus 2 Rethor. dicit, quod timor non est ubi aliqua spes non est evadendi malum: nam quando nulla spes est evadendi, apprehenditur malum ut praesens, et sic magis causat tristitiam quam timorem. Sic igitur timor potest considerari quantum ad duo. Uno modo quantum ad hoc quod appetitus sensitivus naturaliter refugit corporis laesionem per tristitiam si sit praesens, et per timorem si sit futura. Alio modo potest considerari secundum incertitudinem eventus, sicut quando nocte timemus ex aliquo sonitu, quasi ignorantes quid hoc sit: et quantum ad hoc timor non fuit in Christo, ut dicit Damascenus in 3 Lib. Quod vero dicitur Prov. 18: justus quasi leo confidens absque timore erit, intelligendum est secundum quod timor importat perfectam passionem avertentem hominem a bono rationis; et sic non fuit in Christo, sed solum secundum passionem, ut Hieronymus dicit. Item illud secundum Augustinum in Lib. 83 quaest., quod signum perfectionis est absque timore esse, intelligendum est de timore servili, et non naturali. De tristitia autem dicitur Matth. 26: tristis est anima mea usque ad mortem, unde Ambrosius 3 de Trinit.: confidenter tristitiam nomino, qui crucem praedico. Ad cujus evidentiam sciendum est, quod sicut dolor sensibilis est in appetitu sensitivo, ita et tristitia: sed differentia est secundum motivum vel objectum. Nam objectum sive motivum doloris est laesio sensu tactus percepta. Objectum sive motivum tristitiae est nocivum, sive malum, et interius apprehensum, sive per rationem, sive per imaginationem. Potuit autem anima Christi aliquid apprehendere ut nocivum quantum ad se, sicut passio et mors ejus, et quantum ad alios, sicut casus discipulorum et peccatum Judaeorum ipsum occidentium. Unde potuit perpendi in eo esse naturalis tristitia, sed secundum propassionem, ut dicit Glossa Hieronymi. Magnitudo autem hujus tristitiae perpendi potest ex tribus. Primo quidem ex causalitate ipsius, quae fuit propter tria. Primo quidem peccata omnia generis humani, pro quibus satisfaciebat; unde in Psal. 21: longe a salute mea verba delictorum meorum, Glossa delicta sunt causa quare longe es a salute mea. Secundo specialiter casus Judaeorum et aliorum in morte ejus delinquentium; et praecipue scandalum discipulorum, de quo dicitur Matth. 26: omnes vos scandalum patiemini in me in ista nocte. Tertio amissio vitae, quam maxime dilexit propter ejus dignitatem: dicit enim philosophus 4 Ethic., quod virtuosus tanto plus vitam suam diligit, quanto scit eam esse meliorem; unde et in persona Christi dicitur Jerem. 12: dedi dilectam animam meam in manus inimicorum. Secundo perpenditur magnitudo hujus tristitiae ex animae perceptibilitate: ipsa enim anima efficacissime apprehendit omnes causas tristitiae. Tertio perpenditur hujus tristitiae magnitudo ex ejus puritate; nam in aliis mitigatur tristitia interior, et etiam dolor exterior, ex aliqua consideratione rationis per quamdam derivationem seu redundantiam a viribus superioribus ad inferiores: quod in Christo patiente non fuit, quia unicuique permisit agere quod sibi proprium erat; unde dicit Damascenus: virtus moralis mitigat tristitiam. Sciendum vero, quod virtus moralis aliter mitigat tristitiam interiorem, et aliter dolorem exteriorem sensibilem: tristitiam enim interiorem diminuit directe in ea medium constituendo, sicut in propria materia. Medium autem in passionibus virtus moralis constituit, non secundum quantitatem rei, sed secundum quantitatem proportionis; ut scilicet passio non excedat regulam rationis. Et quia Stoici reputabant quod nulla tristitia esset utilis ad aliquid, ideo credebant quod totaliter a ratione discordabat, et per consequens esset totaliter sapienti vitanda. Sed secundum rei veritatem aliqua tristitia laudabilis est, ut Augustinus probat, 14 de Civit. Dei: quando scilicet procedit ex sancto amore: ut puta, cum quis tristatur de peccatis propriis vel alienis. Assumitur enim ut utilis ad finem satisfactionis pro peccato, juxta illud 2 Corinth. 7: quae secundum Deum est tristitia, poenitentiam in salutem stabilem operatur. Et ideo Christus, ut satisfaceret pro peccatis omnium hominum, assumpsit tristitiam maximam quantitate absoluta, non tamen excedentem regulam rationis. Dolorem vero exteriorem sensus tactus virtus moralis directe non minuit, quia talis dolor non obedit rationi, sed sequitur corporis naturam. Diminuit tamen ipsum indirecte per redundantiam a viribus superioribus in inferiores: quod in Christo non fuit, ut dictum est. Notandum vero, quod superior ratio in Christo tristitiam de proximorum defectibus habere non potuit. Quia enim superior ratio Christi plena Dei visione fruebatur, hoc modo apprehendebatur quod ad aliorum defectus pertinet, secundum quod in divina sapientia continetur, secundum quam decenter ordinatum consistit, et quod aliquis peccare permittitur, et quod pro peccatis punitur. Et ideo nec anima Christi nec aliquis beatus videns Deum, de defectibus proximorum tristitiam habere potest. Secus autem est in anima viatoris quae ad rationem sapientiae videndam non attingit. Sic igitur de eisdem de quibus Christus dolebat secundum sensum et imaginationem et rationem inferiorem, secundum rationem superiorem gaudebat, in quantum ea ad ordinem divinae sapientiae referebat. De dolore dicitur Isa. 35: vere languores nostros ipse portavit, et dolores nostros ipse tulit. Bernardus: volve et revolve corpus dominicum, et non invenies in eo nisi dolorem et cruorem. Ad cujus evidentiam sciendum, quod ad veritatem doloris sensibilis requiritur laesio corporalis. Corpus autem Christi laedi poterat, quia erat passibile et mortale: nec defuit ei sensus laesionis, quin anima Christi haberet potentias omnes naturales. Unde nulli dubium debet esse, quin in Christo fuerit verus dolor. Magnitudo vero hujus doloris potest perpendi ex tribus. Primo ex ejus causalitate, quae fuit laesio corporalis, quae habuit magnam acerbitatem: tum propter generalitatem passionis, quia a planta pedis usque ad verticem non fuit in eo sanitas, ut dicitur Isaiae 1; tum etiam ex genere passionis, quia mors confixorum in cruce est acerbissima, quia configuntur in locis nervosis et maxime sensibilibus, scilicet in manibus et pedibus: et ipsum corporis pendentis pondus continue auget dolorem: adhuc etiam temporis diuturnitas, quia non statim moriuntur, sicut illi qui gladio feriuntur vel interficiuntur. Secundo potest perpendi magnitudo doloris ex perceptibilitate patientis: nam et secundum corpus erat optime complexionatus, cum corpus ejus fuerit formatum miraculose operatione spiritus sancti, sicut et alia quae per miracula facta sunt, aliis potiora fuerunt, ut dicit Chrysostomus de vino quod de aqua in nuptiis fecit. Et ideo in eo viguit maxime sensitivus tactus, ex cujus perceptione sequitur dolor. Tertio perpenditur magnitudo doloris ex ejus puritate, sicut est dictum supra de tristitia. Notandum vero, quod innocentia patientis minuit dolorem passionis quoad numerum: quia nocens non solum dolet de poena, sed etiam de culpa. Innocens autem solum de poena; qui tamen dolor in eo augetur ex innocentia, in quantum apprehendit nocumentum illatum ut magis indebitum: unde etiam alii sunt magis reprehensibiles, si eis non compatiantur: unde Isa. 42: justus perit, et non est qui recogitet in corde suo. Utrum vero passus fuit Christus secundum totam animam? Notandum quod totum dicitur respectu partium: partes vero animae dicuntur potentiae ejus. Similiter considerandum, quod duplex est passio animae: una quidem ex parte corporis sive subjecti; alia vero ex parte objecti. Quod in aliqua potentiarum ejus considerari potest; nam potentia visiva patitur quidem ab objecto, sicut ab excellenti fulgido visus obtunditur; ex parte vero organi, sicut cum laesa pupilla visus excaecatur. Si igitur consideretur passio animae Christi ex parte corporis, sic tota patiebatur et secundum essentiam, et secundum potentias: nam tota animae essentia conjungitur corpori, ita quod tota est in toto, et tota in qualibet parte ejus: et ideo corpore patiente, tota anima secundum essentiam patiebatur. In essentia vero animae omnes potentiae radicantur. Unde relinquitur quod corpore patiente, quaelibet potentia quodammodo patiebatur. Si vero consideretur passio animae Christi ex parte objecti, sic non omnis potentia animae patiebatur, sed tantum vires inferiores, quae circa temporalia operabantur: in quibus inveniebatur aliquid quod erat causa doloris; et secundum hoc superior ratio non patiebatur ex parte sui objecti, scilicet Dei, qui non erat ei causa doloris, sed delectationis et gaudii. Similiter vero intelligendum est de fruitione, quod anima potest intelligi et secundum essentiam, et secundum ejus potentias. Si autem intelligatur secundum essentiam, sic tota fruebatur in quantum est subjectum superioris partis animae, cujus est frui divinitate: ut sicut passio ratione essentiae attribuitur superiori parti animae; ita etiam e converso fruitio ratione superioris partis animae attribuitur essentiae. Si vero accipiamus totam animam ratione omnium potentiarum ejus, sic non tota fruebatur: nec directe quidem, quia fruitio potest esse actus cujuslibet partis animae: nec per redundantiam, quia dum Christus erat viator, non fiebat redundantia gloriae a superiore parte in inferiorem partem, nec ab anima in corpus. Sed quia nec e converso superior pars animae non impediebatur circa id quod est sibi proprium per inferiorem, consequens est, quod superior pars animae perfecte fruebatur, Christo patiente. Notandum vero quod tristitia quae erat in anima Christi, non erat contraria gaudio fruitionis; tum quia non erat idem secundum idem, sed vel in diversis potentiis, vel in eadem secundum diversam operationem: tum etiam quia non erat de eodem: tum etiam quia erat materia alterius, sicut accidit de poenitente qui dolet, ac de dolore gaudet. De quarto, videlicet passionis ignominiositate, dicitur Sapient. 2: morte turpissima condemnemus eum, Glossa idest crucis, quae usque ad passionem Christi poena reorum fuit, nunc trophaeus est victoriae, Ecclesiae gloria. Augustinus: crux Christi quae erat supplicium latronum, nunc transit ad frontes imperatorum. Si Deus tantum honorem contulit supplicio, quid conferet servo suo? Notandum vero, quod passio Christi fuit ignominiosa, tum propter ignominiosum locum: Joan. 19: bajulans sibi crucem, exivit in eum qui dicitur Calvariae locus. Hieronymus: extra portam enim et extra urbem loca sunt, in quibus capita damnatorum truncantur, idest decollatorum: et Calvariae sumpsere nomen. Propterea autem ibi crucifixus est Jesus, ut ubi prius erat area damnatorum, ibi, erigerentur vexilla martyrum. Tum etiam propter ignominiosum supplicium. Deuter. 21: maledictus omnis qui pendet in ligno. Glossa super apostolum ad Galat. 3 dicit, quod haec poena ceteris abjectior et ignominiosior fuit: et ideo in Deuteronomio dictum est, quod suspensus in vespera deponeretur. Est autem duplex maledictio, ut dicitur ibi in Glossa: scilicet culpae et poenae. Unde et maledictum duobus modis dicitur: scilicet active et passive, idest secundum culpam et poenam. Suscepit autem Christus sine reatu supplicium nostrum, ut inde solveret reatum nostrum, et finiret etiam supplicium nostrum: tum etiam propter ignominiosum consortium. Isa. 53: et cum impiis et sceleratis reputatus est. Hieronymus: sicut enim pro nobis maledictum crucis factus est Christus, sic pro omnium salute quasi noxius inter noxios crucifixus est. Hoc etiam a mysterio non vacat: unde Augustinus super Joannem: ipsa crux, si attendas, tribunal fuit. In medio enim judice constituto, unus latro qui credidit, liberatus est; alter qui insultavit, damnatus est. Jam significabat quid facturus esset de vivis et mortuis: alios positurus ad dexteram et alios ad sinistram. Beda super Matth.: latrones qui cum domino crucifixi sunt, significant eos qui sub fide et confessione Christi vel agonem martyrii vel quaelibet arctioris disciplinae instituta subeunt. Sed qui haec pro aeterna gloria gerunt, dexteri latronis fide designantur: qui vero humanae laudis intuitu, sinistri latronis mentem imitantur et actus. De quinto, scilicet passionis utilitate, dicitur in Psal. 73: Deus autem rex noster ante saecula operatus est salutem in medio terrae, idest in Jerusalem, quae dicitur umbilicus terrae, secundum Glossam. Est igitur utilitas passionis Christi salus Christianorum. Notandum quod passio Christi causabat nostram salutem multis modis. Uno modo per modum meriti. Philipp. 2: propter quod Deus illum exaltavit et cetera. Unde Augustinus: humilitas passionis Christi claritatis est meritum; claritas passionis, humilitatis est praemium. Christus vero clarificatus est non solum in seipso, sed etiam in suis fidelibus, ut ipse dicit Joan. 17. Ergo videtur quod ipse meruit salutem suorum fidelium. Sciendum insuper, quod ad meritum quatuor requiruntur et sufficiunt: unum est agens, quod sit in statu merendi: alterum est forma, per quam habet opus praemio dignum, scilicet caritas: tertium est, ut ipsa actio sit voluntaria, et in potestate agentis, et de genere bonorum: quartum est finis debite intentus per actionem. Haec quatuor fuerunt in Christo, unde ipse potuit mereri. Alio modo causabat Christi passio salutem per modum satisfactionis; unde ex persona ipsius dicitur in Psal. 68: quae non rapui, tunc exsolvebam: quasi dicat, non peccavi, et poenas dedi, ut dicit Glossa. Ad cujus evidentiam sciendum quod ille proprie satisfacit pro offensa, qui exhibet offenso id quod aeque vel magis diligit quam oderat offensam; Christus autem ex caritate et obedientia patientiae magis aliquid Deo exhibuit quam exigeret recompensatio totius offensae generis humani. Primo quidem propter magnitudinem caritatis ex qua patiebatur. Secundo propter dignitatem vitae suae, quam pro satisfactione ponebat, quae erat vita hominis et Dei. Tertio propter generalitatem et magnitudinem doloris assumpti; ideo passio Christi non solum sufficiens, sed etiam abundans fuit satisfactio pro redemptione generis humani, secundum illud 1 Joan. 2: ipse est propitiatio pro peccatis nostris, non autem pro nostris tantum, sed etiam pro totius mundi. Alio modo passio Christi causabat salutem nostram per modum sacrificii: unde ad Ephes. 5: Christus dilexit nos, et tradidit semetipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suavitatis. Quia vero humanitas Christi operabatur in virtute divinitatis, sacrificium illud efficacissimum erat. Propter quod dicit Augustinus 4 de Trinit. quod convenienter in omni sacrificio quatuor sunt: scilicet cui offeratur, a quo offeratur, quod offeratur, pro quo offeratur. Ideo ipse unus utriusque mediator per sacrificium pacis reconcilians Deo, unum cum illo manens cui offerebat, ut unum in se faceret pro quibus offerebat, unus ipse esset qui offerebatur. Item in eodem: quid tam convenienter ab hominibus sumeretur quod pro eis offerretur, quam humana caro? Et quid tam aptum fuit huic immolationi, quam caro mortalis? Et quid tam mundum pro mundanis vitiis mortalium, quam si de cogitatione carnalis concupiscentiae caro nata in utero, et ex utero virginali? Et quid tam grate offerri possit et suscipi quam corpus caro sacrificii nostri, corpus effectum sacerdotis nostri? Notandum vero, quod homo indiget sacrificio propter tria. Uno modo quidem ad remissionem peccati; unde apostolus dicit ad Hebr. 5, quod ad sacerdotem pertinet offerre sacrificia pro peccatis. Secundo ut homo in statu gratiae conservetur semper Deo inhaerens, in quo ejus pax consistit: unde et in veteri lege immolabatur hostia pacifica pro offerentium salute, ut habetur Levit. 3. Tertio ad hoc ut spiritus hominis perfecte Deo uniatur, quod maxime erit in gloria: unde in veteri testamento offerebatur holocaustum quasi totum incensum, ut dicitur Lev. 1. Haec autem per humanitatem Christi nobis conferuntur. Primo quidem per eum peccata nostra sunt remissa, secundum illud Rom. 3: traditus est propter delicta nostra. Secundo gratiam nos salvantem per ipsum accipimus, secundum illud Hebr. 5: factus est sibi obtemperantibus causa salutis aeternae. Tertio per ipsum adepti sumus perfectionem gloriae, secundum illud Hebr. 4: fiduciam habemus per sanguinem ejus introire in sancta sanctorum, scilicet gloriam caelestem. Et ideo ipse Christus, in quantum homo, non solum fuit sacerdos, sed hostia perfecta, simul existens hostia pro peccato et hostia pacifica et holocaustum. Item alio modo per modum redemptionis, 1 Petr. 1: non corruptibilibus auro vel argento redempti estis de vana vestra conversatione paternae traditionis; sed pretioso sanguine agni immaculati et incontaminati Jesu Christi. Glossa: quanto majus pretium est quo redempti estis a corruptione vitae carnalis, tanto amplius timere debetis, ne revertendo a corruptione vitiorum vitae carnalis, animum vestri redemptoris offendatis. Bernardus: totus siquidem iste mundus ad unius animae pretium aestimari non potest: non enim pro toto mundo Deus animam daret, quam pro humana anima dedit. Idem: sublimius igitur animae pretium est, quae non nisi sanguine Christi redimi potest. Idem: cognosce, o homo, quam nobilis est anima tua, et quam gravia fuerunt vulnera tua, pro quibus est necesse Christum dominum vulnerari. Si non essent haec ad mortem, et mortem sempiternam, nunquam pro eorum remedio filius Dei moreretur. Ad cujus evidentiam sciendum, quod per peccatum homo dupliciter obligatus erat: primo quidem servitute peccati, quia qui facit peccatum, servus est peccati, ut dicitur Joan. 8: et 2 Petr. 2: a quo quis superatus est, ejus servus addictus est. Quia igitur Diabolus hominem superaverat inducendo eum ad peccatum, ideo homo servituti peccati addictus erat. Secundo quantum ad reatum poenae quo homo obligatus erat secundum Dei justitiam; et haec erat servitus quaedam. Ad servitutem enim pertinet quod aliquis patiatur quod non vult, cum liberi hominis sit uti seipso ut vult. Quia ergo passio Christi fuit sufficiens et superabundans satisfactio pro peccato et reatu generis humani; ideo ejus passio fuit quasi quoddam pretium, per quod liberati sumus ab utraque obligatione: nam ipsa satisfactio qua quis satisfacit sive pro se sive pro alio, quoddam pretium dicitur, quo se redemit a peccato et a poena, secundum illud Dan. 10: peccata tua elemosynis redime. Christus quidem satisfacit non pecuniam dando, aut aliquid hujusmodi; sed illud dando quod fuit maximum, scilicet seipsum pro nobis: et ideo passio Christi dicitur esse nostra redemptio. Si vero alicui videatur, quod nullus emit vel redemit quod suum esse non desinit: sed homo nunquam desiit esse Dei et cetera. Dicendum quod homo dicitur esse Dei dupliciter. Uno modo in quantum subjicitur ejus potestati: et hoc modo homo nunquam desiit esse Dei, secundum illud Dan. 4: dominator excelsus in regno hominum et cuicumque voluerit dabit illud. Alio modo per unionem caritatis ad illum, secundum quod dicitur ad Rom. 8: si quis spiritum Christi non habet, hic non est ejus. Primo modo homo nunquam desiit esse Dei: sed secundo modo desiit esse Dei per peccatum: et ideo in quantum homo fuit liberatus a Christo a peccato, et Christo passo satisfaciente, dicitur per passionem Christi esse redemptus. Notandum insuper, quod per passionem Christi consecuti sumus culpae remissionem, poenae dimissionem, a potestate Diaboli liberationem, Dei reconciliationem, januae caelestis aperitionem. De culpae remissione facta per Christi passionem dicitur Apocalyp. 1: qui dilexit nos, et lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo. Unde Bernardus: triplex peccatum virtus crucis expurgat: primum originale, quod non solum personam inficit, sed etiam naturam: secundum personale; gravius quidem cum jam laxatis habenis exhibemus undique membra nostra arma iniquitatis: tertium vero singulare gravissimum quidem, quod commissum est in dominum majestatis, cum viri impii virum justum injuste occiderunt. Hoc peccatum Christus in se pertulit, qui seipsum fecit peccatum, ut de peccato damnaret peccatum. Per hoc enim omne peccatum tam originale quam personale deletum est, et ipsum quoque singulare eliminatum est per seipsum. Idem de eodem: in ipsa elevatione manuum tuarum, cum jam sacrificium matutinum in holocaustum transiret vespertinum, in ipsa inquam virtute incensi, quod caelos ascendebat, et terram aperiebat, Infernos respergebat, exauditus es pro tua reverentia clamans: pater ignosce illis, quia nesciunt quid faciant. Ad hujus vero evidentiam sciendum, quod passio Christi est remissionis peccatorum causa tripliciter. Primo quidem per modum provocantis ad caritatem: quia, ut dicit apostolus ad Rom. 5: commendat Deus caritatem suam in nobis, quoniam cum inimici essemus, Christus pro nobis mortuus est. Per caritatem autem consequimur veniam peccatorum, secundum illud Luc. 7: dimissa sunt ei peccata multa, quoniam dilexit multum. Secundo passio Christi causat remissionem peccatorum per modum redemptionis: quia ipse est caput nostrum: per suam passionem enim quam ex caritate et obedientia sustinuit, liberavit nos tamquam membra sua a peccatis quasi per pretium suae passionis: sicut si homo per aliquod opus meritorium quod manu exerceret, redimeret se a peccato, quod pedibus commisisset. Sicut enim naturale corpus est unum ex membrorum diversitate consistens, ita tota Ecclesia, quae est mysticum corpus Christi, computatur quasi una persona cum suo capite, quod est Christus. Tertio per modum efficientiae; in quantum caro Christi, secundum quam Christus passionem sustinuit, est instrumentum divinitatis, ex quo ejus actiones et passiones operantur virtute divina ad expellendum peccatum. De poenae dimissione facta per Christi passionem dicitur Isa. 53: vere languores nostros ipse tulit, idest peccata, et dolores nostros ipse portavit. Unde Bernardus: duo nobis in hereditate reliquerat ille vetustus Adam; scilicet laborem et dolorem: laborem in actione, dolorem in passione: Christus enim non solum laborem et dolorem consideravit, sed etiam intravit. Vide, inquit ad patrem, humilitatem meam et laborem meum, quia pauper ego sum et in laboribus a juventute mea: manus meae in laboribus servierunt. De dolore vide quid dixit: o vos omnes qui transitis per viam et cetera. Et in vita passivam habuit actionem, et in morte passionem activam sustinuit, dum salutem operabatur in medio terrae. Ad cujus evidentiam sciendum, quod per passionem Christi liberati sumus a reatu poenae dupliciter. Uno modo directe, in quantum scilicet passio Christi fuit sufficiens et superabundans satisfactio pro peccatis totius generis humani. Exhibita autem satisfactione satisfacienti tollitur reatus poenae. Alio modo indirecte, in quantum scilicet passio Christi est causa remissionis peccati, in quo fundatur reatus poenae. Sed notandum, quod satisfactio Christi effectum habet in nobis, in quantum incorporamur ei ut membra capiti. Membra autem oportet capiti esse conformia. Et ideo sicut Christus primo quidem in anima cum passibilitate corporis habuit gratiam, et per passionem ad gloriam immortalitatis pervenit; ita et nos qui sumus membra ejus, per passionem ipsius liberamur quidem a reatu cujuslibet poenae; ita tamen quod primo in anima recipimus spiritum adoptionis filiorum, quo ascribimur ad hereditatem gloriae immortalitatis, adhuc corpus passibile habentes: postmodum vero configurati passionibus et morti Christi in gloria, et in immortalitate perducimur ad vitam, secundum illud Rom. 8: si filii, et heredes: heredes quidem Dei, coheredes autem Christi: si tamen compatimur, ut simul glorificemur. De liberatione a Diabolo facta per passionem Christi dicitur Coloss. 1: qui eripuit nos de potestate tenebrarum, et transtulit nos in regnum filii dilectionis suae. Glossa: dilecti filii sui, per quem redemit nos: et infra dicitur in Glossa quod redemptio est destructio diabolicae potestatis, facultas libertatis, quae nobis data est fuso illius sanguine. Unde et ipse dominus imminente passione dixit, Joan. 12: nunc judicium est mundi, nunc princeps hujus mundi ejicietur foras, Glossa Diabolus qui dominatur in malis mundo deditis. Ad cujus evidentiam sciendum, quod circa potestatem Diaboli, quam in homines exercebat ante Christi passionem, tria sunt consideranda. Primum quidem est ex parte hominis, qui suo peccato meruit ut in potestatem Diaboli traderetur, per cujus tentationem fuerat superatus. Aliud autem est ex parte Dei quem homo peccando offenderat, qui per suam justitiam reliquerat hominem potestati Diaboli. Tertium ex parte Diaboli, qui sua nequissima voluntate hominem ab assecutione salutis impediebat. Quantum ergo ad primum, homo est a potestate Diaboli liberatus per passionem Christi in quantum passio Christi est causa remissionis peccatorum. Quantum ad secundum dicendum est, quod passio Christi liberavit nos a potestate Diaboli, in quantum nos Deo reconciliavit. Quantum ad tertium, passio Christi nos liberavit a Diabolo, in quantum in passione Christi excessit modum potestatis sibi traditae a Deo, machinando in mortem Christi, qui non habebat meritum mortis, cum esset absque peccato. Unde Augustinus, 13 de Trin.: justitia Christi Diabolus victus est: qui cum in eo nihil dignum morte inveniret, occidit eum. Inde etiam utique justum est, ut debitores quos tenebat, liberi dimittantur, videlicet credentes in eum, quem sine ullo debito occidit. Notandum insuper, quod potestas Diaboli in duobus consistit secundum duas manus ejus: unam qua impellit ad peccatum, alteram qua trahit ad supplicium. Secundum primam primos parentes et in eis totum genus humanum vicerat: secundum alteram omnes ad Infernum trahebat et detinebat. Primam debilitavit Christus, dum hostem vicit, et hominibus multa auxilia praeparavit: secundam destruxit in hominibus quoad sufficientiam, in membris vero suis quoad efficientiam. De reconciliatione facta per passionem Christi dicitur Rom. 5: reconciliati sumus Deo per mortem filii ejus. Ad cujus evidentiam sciendum, quod passio Christi est causa nostrae reconciliationis ad Deum dupliciter: uno modo in quantum removet peccatum, per quod homines constituuntur inimici Dei, secundum illud Sap. 4: simul odio sunt Deo impius et impietas ejus: et in Psal. 5: odisti omnes qui operantur iniquitatem; alio modo in quantum est Deo sacrificium acceptissimum: est enim hic proprius effectus hujus sacrificii, ut per ipsum placetur Deus, sicut cum homo offensam in eo commissam remittit propter aliquod obsequium acceptum, quod ei exhibetur. Unde dicitur 1 Reg. 16: si dominus incitat te adversum me, odoretur sacrificium. Et similiter totum bonum fuit, quod Christus voluntarie passus est, quod placatus est super omni offensa generis humani quantum ad eos qui passo Christo conjunguntur. Hinc est, quod Christus dicitur mediator Dei et hominum. Unde dicit Glossa super illud 1 Tim. 2: unus est mediator Dei et hominum homo Christus Jesus: qui mediator dictus est, quia inter Deum immortalem et hominem mortalem est Deus homo reconcilians hominem Deo. Dionysius, 4 de Div. Nom. dicit: Angelos esse medios, quia secundum naturam sunt infra Deum et supra homines constituti: et mediatoris officium exercent, non quidem principaliter et perfecte sicut Christus, sed ministerialiter et dispositive. Unde et Matth. 4, dicitur, quod Angeli accesserunt, et ministrabant ei, scilicet Christo. Notandum insuper, quod Christus dicitur mediator secundum naturam humanam; unde dicit Glossa super illud 1 Tim. 2: unus est mediator etc.: in tantum est mediator, in quantum homo est; in quantum autem verbum, non est mediator, sed unus cum patre Deus. Ad cujus evidentiam est sciendum, quod medium dicit ordinem inter primum et ultimum. Ordo autem iste importat tria: oportet enim quod sit post primum et ante ultimum; item quod conjungat ultimum primo: item quod participet utriusque proprietates aliquo modo, ita quod in ipso communicent: has tres invenimus in Christo, secundum quod homo: sic enim erat infra Deum gradu naturae, et supra ceteros homines propter gratiam unionis. Item conjungit homines Deo officio ut causa proxima, perficiendo opera quibus conjunctionis impedimentum removetur. Item participat cum utroque extremorum, scilicet in conditionibus infirmitatis cum homine, et in conditionibus nobilitatis cum Deo. Praedictas vero conditiones in Christo secundum quod Deus, non invenimus. De aperitione januae caelestis facta per Christi passionem dicitur Hebr. 10: habemus fiduciam in introitum sanctorum in sanguine Christi. Glossa: certi sumus, quod introibimus in sancta sanctorum caelestia per sanguinem Christi. Unde cantat Ecclesia: o admirabile pretium, cujus pondere captivitas redempta est mundi, Tartarea confracta sunt claustra Inferni, aperta est nobis janua regni. Ad cujus evidentiam sciendum, quod clausio januae est obstaculum quoddam prohibens homines ab ingressu regni caelestis propter peccata, sicut dicitur Isa. 25: via illa sancta vocatur, et non transibit per illam pollutus. Est autem duplex peccatum impediens ab ingressu regni caelestis; scilicet originale et actuale. Per passionem autem Christi liberati sumus ab utroque peccato: quia communicamus ejus passioni per fidem et caritatem et fidei sacramenta: et ideo per passionem Christi aperta est nobis janua regni caelestis: et hoc est quod dicit apostolus Hebr. 6: Christus assistens pontifex futurorum bonorum etc., per proprium sanguinem introivit semel in sancta: Glossa: idest in caeleste habitaculum, scilicet in sancta sanctorum. In figura hujus dicitur Num. 35, quod homicida manebat in civitate refugii, donec sacerdos magnus, qui oleo unctus est, moriatur: Glossa idest in cruce. Notandum vero, quod tria sunt consideranda in passione Christi, ut dicit Bernardus, videlicet opus, modus et causa: nam in opere quidem patientia, in modo humilitas, in causa caritas commendatur. Patientia autem singularis, quod videlicet supra dorsum ejus fabricaverunt peccatores, et adversus patrem non murmuravit, a quo missus fuerat; non adversus genus humanum, pro quo quae non rapuit exsolvit; non denique contra populum peculiarem sibi, a quo pro tantis beneficiis tanta mala recepit. Plectuntur aliqui pro peccatis suis et humiliter sustinent, et hoc eis ad patientiam reputatur: flagellantur alii non tam purgandi quam probandi coronandique, et major in his patientia commendatur. Quomodo non maxima in Christo censeatur patientia, qui sicut nullum peccatum omnino habuit nec actu proprio nec contractu, sed nec in quo crescere posset habens? Humilitas autem admirabilis: nempe in humilitate judicium ejus sublatum est. O novissimum et altissimum, o humilem et sublimem, opprobrium hominum et gloria Angelorum; nemo illo sublimior, et nemo illo humilior. Caritas vero inaestimabilis. Joan. 15: majorem, inquit, caritatem nemo et cetera. Tu majorem, domine, habuisti ponens etiam eam pro inimicis. Vix pro justo quis moritur; tu vero pro injustis passus es; moriens propter delicta nostra, qui venisti gratis justificare peccatores, servos facere fratres, captivos heredes, exules reges. De sexto patet, videlicet de persequentium caecitate et gravitate peccati eorum: de quibus dicitur 1 Corinth. 2: si cognovissent, nunquam dominum gloriae crucifixissent: et Matth. 23: et vos implete mensuram patrum vestrorum: ubi dicit Chrysostomus, quod quantum ad veritatem excesserunt mensuram patrum suorum: illi enim homines occiderunt, isti Deum crucifixerunt. Ad horum autem evidentiam est sciendum, quod apud Judaeos quidam erant majores, qui eorum principes dicebantur, qui cognoverunt, ut dicitur in Lib. Vet. et novi testamenti, sicut et Daemones cognoverunt, eum esse Christum in lege promissum: omnia enim signa videbant quae dixerunt futura prophetae: mysterium autem divinitatis ejus ignorabant: et ideo apostolus dixit, si cognovissent et cetera. Sciendum tamen, quod eorum ignorantia erat quodammodo affectata: videbant enim signa ipsius divinitatis, sed ex odio et invidia Christi ea pervertebant, et verbis ejus, quibus se filium Dei fatebatur, credere noluerunt; unde ipse de eis dicit Joan. 12: si non venissem, et locutus eis non fuissem, peccatum non haberent; nunc autem excusationem non habent de peccato suo. Et postea subdit: si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, peccatum non haberent. Unde peccatum eorum fuit gravissimum tum ex genere peccati, tum ex malitia voluntatis. Quidam vero apud Judaeos erant minores, idest populares, qui non plene cognoverunt ipsum esse Christum nec Dei filium, licet etiam aliqui eorum in eum crederent propter signorum multitudinem et efficaciam doctrinae: tamen postea decepti fuerunt a suis principibus, ut eum non crederent nec Christum, nec filium Dei esse: unde et Petrus dixit eis Act. 3: scio quod per ignorantiam fecistis, sicut et principes vestri, qui scilicet principes seducti erant. Unde licet gravissime peccarent quantum ad genus peccati, in aliquo tamen diminuebatur peccatum eorum propter ignorantiam eorum; unde super illud Luc. 23: nesciunt quid faciunt, dicit Beda: pro illis rogat qui nescierunt quid fecerunt, zelum Dei habentes, sed non secundum scientiam. Multo magis fuit excusabile peccatum gentilium, per quorum manus crucifixus est Christus, qui legis scientiam non habuerunt. Nota quod Judas tradidit Christum non Pilato, sed principibus sacerdotum, qui tradiderunt eum Pilato, secundum illud Joan. 18: gens tua et pontifices tui tradiderunt te mihi. Horum tamen omnium peccatum fuit majus quam Pilati, qui timore Caesaris Christum occidit, et etiam quam peccatum militum, qui mandato praesidis Christum crucifixerunt non ex cupiditate sicut Judas, nec ex invidia et odio sicut principes sacerdotum. Notandum tamen, quod eadem actio diversimode judicatur in bono et in malo, secundum quod ex diversa radice procedit. Pater enim tradidit Christum, et ipse seipsum ex caritate: et ideo laudantur: Judas autem Christum ex cupiditate; Pilatus vero ex timore mundano, quo timebat Caesarem; et ideo ipsi vituperantur.

[91181] De humanitate Christi, a. 19 Sextodecimo videamus de morte, de qua dicitur Joan. 11: expedit vobis ut unus moriatur homo pro populo. Unde notandum, quod expediens fuit Christum mori. Primo propter nostrae redemptionis complementum: quia licet quaelibet passio Christi habuit infinitam virtutem propter divinitatis unionem; non tamen per quamlibet passionem conservata fuisset humani generis redemptio, sed per mortem. Unde spiritus sanctus notabiliter per os Caiphae dixit, expedit vobis ut unus moriatur et cetera. Psal. 30: in manus tuas, domine, commendo spiritum meum. Glossa, populus fidelis passione Christi redemptus, dicit gratias agens: tu domine Deus veritatis, redemisti me in capite Christo clamante: in manus tuas, domine, commendo et cetera. Unde Augustinus: admiremur, gratulemur, jucundemur, amemus, laudemus, adoremus: quoniam per redemptoris nostri mortem de tenebris ad lucem, de morte ad vitam, de exilio ad patriam, de luctu ad gaudium vocati sumus. Notandum vero, quod proprie alicujus causae effectus considerantur secundum similitudinem causae. Unde, quia mors est quaedam privatio vitae, proprius effectus mortis attenditur circa remotionem eorum quae contrariantur nostrae saluti: quae quidem sunt mors animae et mors corporis: et ideo per mortem Christi dicitur destructa etiam in nobis animae mors, quae est peccatum, secundum illud Rom. 4: traditus est, scilicet in mortem, propter delicta nostra: et mors corporis, quae consistit in separatione animae a corpore, secundum illud 1 Cor. 15: absorpta est mors in victoria. Secundo fuit expediens mori Christum, propter fidei, spei et caritatis augmentum. De augmento fidei dicitur in Psalm. 140: singulariter sum ego donec transeam. Glossa: de mundo ad patrem. Cum autem transiero ad patrem, tunc multiplicabor: Joan. 12: nisi granum frumenti et cetera. Augustinus: se dicebat granum mortificandum in infidelitate Judaeorum, multiplicandum fide omnium populorum. De augmento spei dicitur Rom. 8: qui proprio filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum, quomodo non cum illo omnia nobis donavit? Glossa: in praesenti Dei justitiam, et in futuro aeternam vitam, quod minus est, quia non potest hoc negare: quia minus est omnia donare, quam nostri causa illum morti tradere: quasi diceret, non potest hoc negare. Bernardus: quis non rapiatur ad spem impetrandi fiduciam, qui attendit crucifixi corporis positionem? Videlicet caput inclinatum ad osculandum, brachia extensa ad amplexandum, manus perforatas ad largiendum, latus apertum ad diligendum, pedes affixos ad nobiscum manendum. Cant. 2: veni columba mea in foraminibus petrae. Glossa 1: in vulneribus Christi Ecclesia sedet et nidificat, cum in passione domini spem salutis suae ponit, et per hoc ab insidiis accipitris, idest Diaboli, se tutandam confidit. De augmento caritatis dicitur Eccl. 23: in meridiano exurit tibi, idest in passionis fervore accendit terrenos ad amorem. Bernardus: super omnia te reddit amabilem mihi, bone Jesu, calix quem bibisti. Opus nostrae redemptionis, omnino amorem nostrum facile sibi vendicat totum: hoc est quod nostram devotionem et blandius allicit, et justius erigit, et arctius stringit, et afficit vehementius. Tertio fuit expediens Christum mori propter sacramentum salutis nostrae, ut ad similitudinem mortis ejus huic mundo moreremur Coloss. 3: mortui enim estis, et vita vestra et cetera. Glossa, vanis et caducis. Job 7: suspendium elegit anima mea, et mortem ossa mea. Gregorius: anima est intentio mentis, ossa fortitudo carnis. Quod suspenditur ab imo elevatur. Anima ergo suspenditur ad aeterna, ut moriantur ossa; quia amore aeternae vitae omnem fortitudinem exterioris vitae in se necat. Hujus autem mortis signum est, si a mundo quis despicitur: unde dicit Gregorius: quia mare viva corpora in se retinet, et mortua mox ex se pellit. Quarto fuit expediens Christum mori propter perfectae virtutis exemplum: unde 1 Petr. 2: Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum. Glossa, tribulationis, contumeliarum, flagellorum, crucis, mortis, ut sequamur vestigia ejus. 2 Timoth. 2: si sustinebimus, Glossa pro Christo tribulationes et passiones et conregnabimus. Glossa, cum illo in aeterna beatitudine. Bernardus: quoniam pauci, domine, post te ire volunt, cum tamen pervenire ad te nemo sit qui nolit, hoc scientibus cunctis, quod delectationes in dextera tua usque in finem; propterea omnes volunt te frui, at te non ita imitari nolunt conregnare cupiunt, sed compati: non curant quaerere, quem tamen desiderant invenire; cupientes consequi, sed non sequi. Verum etiam hoc exemplo docemur non solum pro Christo pati, sed etiam pro proximis animas ponere; unde 1 Joan. 3: quemadmodum Christus animam suam pro nobis posuit, ita et nos debemus pro fratribus animas ponere. Notandum vero, ut dicit Damascenus 3 Lib., etsi mortuus est ut homo, et sancta anima ejus a corpore separata est, divinitas inseparabilis ab utroque permansit. Ad cujus evidentiam sciendum, quod id quod per gratiam Dei alicui conceditur, nunquam absque culpa revocatur: unde dicitur Roman. 11, quod sine poenitentia sunt dona Dei, et vocatio Dei: Glossa: dona Dei, idest promissio, et vocatio Dei, idest electio ab aeterno, sunt sine poenitentia et mutatione, consilii. Multo autem major est gratia unionis, per quam divinitas est humanae naturae in persona Christi conjuncta, quam gratia adoptionis qua alii sanctificantur; et etiam magis permanens ex sui ratione; quia haec gratia ordinatur ad unitatem personalem, gratia vero adoptionis ad quamdam unionem effectualem. Et tamen videmus, quod gratia adoptionis nunquam perditur sine culpa. Cum ergo in Christo nullum fuerit peccatum, impossibile fuit ut solveretur unio divinitatis ipsius a carne sive ab anima: unde de filio Dei dicitur quod sepultus est, quia corpus ejus sepultum fuit: et quod descendit ad Inferos, quia anima ejus separata a corpore descendit ad Inferos.

[91182] De humanitate Christi, a. 20 Decimoseptimo videamus de sepultura Christi; de qua dicitur Isa. 20: et erit sepulchrum ejus gloriosum, idest ab omnibus honorabitur. De modo autem sepeliendi legitur Joan. 19. Fuit autem conveniens Christum sepeliri, tum propter fidem mortis ejus, quia sepeliri mortuorum est: unde legitur Matth. 25, quod Pilatus non concessit Joseph corpus Christi ad sepeliendum, nisi cognito prius a centurione de morte ejus: tum propter spem resurrectionis, quae datur membris ex capite. Joan. 5: omnes qui in monumentis sunt etc.: tum propter mysterium sepulturae spiritualis, de qua dicitur Rom. 6: consepulti enim sumus per Baptismum cum illo in mortem, et in illo consepulti in Baptismo, supple, ei estis, idest ad similitudinem sepulturae ejus baptizati sunt, ut non videantur quid fuerunt, scilicet veteres peccatores, sed novi justi, sicut Christus in sepulchro positus non videbatur. Nota etiam, quod per sepulchrum caelestis contemplatio significatur: unde super illud Job 3, gaudeant vehementer cum invenerint sepulcrum dicit Gregorius: sicut in sepulcro corpus, ita in divina contemplatione anima absconditur mundo mortua, ubi ab omni strepitu saeculi quasi trina immersio per triduum sepulturae est quieta. Psal. 30: abscondes eos in abscondito faciei tuae a conturbatione hominum. Tribulati, et opprobriis hominum vexati mente intrantes ad vultum Dei non turbantur. Sunt autem tria necessaria ad hanc sepulturam spiritualem Dei: videlicet ut mens virtutibus exerceatur, ut tota munda et candida efficiatur, ut huic mundo funditus moriatur: quae circa Christi sepulturam mystice sunt demonstrata. Primum signatum est Marc. 14, ubi legitur, quod beata Maria Magdalena praevenit ungere corpus Jesu in sepulturam, quia unguentum nardi pistici propter sui pretiositatem virtutes designat, quibus in hac vita nihil est pretiosius, secundum illud Eccle. 26: non est ponderatio digna continentis animae. Ideo sancta anima debet prius per exercitium virtutis inungi, quae vult in divina contemplatione sepeliri: unde Job 5: ingredieris in abundantia sepulcrum, Glossa divinae contemplationis: sicut infertur acervus tritici in tempore suo, Glossa quia tempus actionis praemium est aeternae contemplationis; et necesse est ut perfectus prius mentem virtutibus exerceat, et eam post in horreum quietis condat. Secundum signatum est Joan. 19, ubi legitur, quod Joseph mercatus est sindonem etc., quia sindon est pannus lineus, ut dicit Remigius, et cum magno labore ad candorem perducitur: unde significat internum mentis candorem, ad cujus perfectionem cum magno labore pervenitur, Apocal. 22: qui justus est, justificetur adhuc; et sanctus, sanctificetur adhuc. Rom. 6: in novitate vitae ambulemus, Glossa: de bono in melius proficiendo per justitiam fidei et spem gloriae. Igitur homines internae candore munditiae debent in sepulcro divinae contemplationis recondi: unde super illud Matth. 5: beati mundo corde quoniam ipsi Deum videbunt, dicit Hieronymus: mundus dominus a mundo corde conspicitur. Tertium signatum est Joan. 19, ubi subjungit venit Nicodemus ferens mixturam myrrhae et aloes, quasi libras centum: quia per libras centum myrrhae et aloes, quibus caro mortua incorrupta conservatur, perfecta mortificatio sensuum exteriorum designatur: quia mens mundo mortua conservatur, ne a vitiis corrumpatur, secundum illud 1 Corinth. 4: licet is qui foris est noster homo corrumpatur; tamen is qui intus est renovatur de die in diem, Glossa idest assidue purior efficitur a vitiis per ignem tribulationis. Igitur mens hominis prius debet cum Christo huic mundo mortificari, et postea in secreto divinae contemplationis cum ipso tumulari. Unde Coloss. 3: mortui estis cum Christo, Glossa vanis et caducis: et postea subjungitur: et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Possumus tamen adhuc circa sepulturam Christi quatuor notare, quibus indigemus ad hoc quod corpus Christi in sepulcro cordis recondatur devoti. Primum est mentis purificatio, quae per sindonem Joseph significatur: unde dicit Glossa super Joann. quod in sindone munda Jesum involvit, qui eum pura mente suscipit. Secundum est corporis castigatio, quae per myrrham et aloe, quibus caro mortua conservatur a corruptione, significatur: unde Theodoretus: decet autem non solum pura anima suscipere corpus Christi, sed etiam puro corpore. De consecratione, distinctione 2: omnis homo ante communionem a propria uxore abstinere debet tribus aut quatuor aut sex diebus. Ratio autem hujus: quia ad sumptionem corporis Christi requiritur elevatio mentis in Deum per caritatem et fervorem dilectionis: quae elevatio maxime impeditur per delectationem veneream, quae deprimit ad sensibilia, ut dicit Augustinus in libro Soliloquiorum. Tertium est totius vitae innovatio figurata per sepulchri novitatem: unde 1 Cor. 5, dicitur: itaque epulemur non in fermento veteri etc.: et infra: sed in azymis sinceritatis, secundum Glossam, idest novae vitae, et veritatis, ut sine omni fraude simus, ita ut sinceritas novam vitam faciat, et veritas omnem fraudem excludat. Quartum est devota Christi meditatio, quae significatur per sepulcrum excisum in petra: unde Theodoretus: imitemur et nos Joseph, et conemur Christi corpus suscipere per unitatem, et ponere in monumento exciso in petra, idest in anima memorante, et non obliviscente Deum. Unde Lucae 23: hoc facite in meam commemorationem. Rabanus: disce quo pacto decet edere corpus Christi, in memoriam scilicet obedientiae ejus usque ad mortem; et qui vivunt, non amplius in se vivant, sed in eo qui pro eis mortuus est et resurrexit. Notandum insuper, quod ex peccato consequitur homo post mortem quemdam defectum ex parte corporis; videlicet, quod corpus redditur terrae ex qua assumptum est. Hic autem defectus in nobis attenditur secundum duo: scilicet secundum positionem, et secundum resolutionem: quorum primum Christus pati voluit, non autem secundum, juxta illud Psal. 15: nec dabis sanctum tuum videre corruptionem, quod exponit Damascenus 4 libro, de corruptione quae est per resolutionem in elementa. Hujus autem ratio est, quia corpus Christi ejus materiam assumpsit de humana natura, sed formatio ejus non fuit nisi ex virtute spiritus sancti: et ideo propter substantiam materiae subterraneum locum qui corporibus mortuis deputari solet, pati voluit: locus enim debetur corporibus secundum materiam praedominantis elementi; sed dissolutionem corporis per spiritum sanctum formati pati noluit. Unde quantum ad hoc Christus ab aliis hominibus differebat. Sic ergo in assumptae humanitatis signum, conveniens fuit corpus Christi sub terra poni: sed ad ostensionem divinae virtutis conveniens fuit ut non dissolveretur. Unde Chrysostomus dicit, quod viventibus aliis hominibus his qui egerunt strenue arrident propria gesta; his autem pereuntibus pereunt: sed in Christo totum est contrarium: nam ante crucem sunt omnia moesta et infirma: ut autem crucifixus est, omnia clariora facta sunt: ut noscas non purum hominem crucifixum. Notandum insuper, quod Christus tribus diebus et tribus noctibus dicitur fuisse in corde terrae, Matth. 12, illo locutionis modo, quo pars pro toto solet poni. Cum ex die et nocte unus dies naturalis constituitur, quacumque parte et diei et noctis computata, qua Christus fuit in morte, tota illa die dicitur fuisse in morte. Secundum autem sacrae Scripturae consuetudinem nox cum sequenti die computatur, eo quod Hebraei tempora secundum cursum lunae observant, quae de sero incipit apparere. Fuit autem Christus in sepulchro ultima parte sextae feriae: quae si cum praecedente nocte computetur, erit dies artificialis, et nox quasi unus dies naturalis; nocte vero sequenti sextam feriam computata cum integra die sabbati, fuit in sepulcro; et sic sunt duo dies. Jacuit etiam in sepulcro sequenti nocte, quae praecedit diem dominicum, in qua surrexit media nocte, vel diluculo secundum aliquos. Unde si computetur nox tota vel pars ejus cum sequenti die dominica, erit dies tertius naturalis. Sicut enim primi dies propter futuri hominis lapsum a luce in noctem, ita iste propter hominis reparationem a tenebris in lucem computantur. Notandum etiam, quod masculinum genus designat personam, neutrum vero genus naturam: unde de Trinitate dicimus, quod filius est alius a patre, non aliud. Secundum hoc Christus in triduo mortis fuit totus in sepulchro, totus in Inferno, et totus in caelo, propter personam quae unita erat et carni quae jacebat in sepulchro, et animae Infernum spolianti, et subsistebat in natura divina in caelo regnante. Similiter est dicendum, cum unio animae cum corpore faciat hominem, quod Christus in illo triduo non fuit homo, licet caro et anima unita essent cum verbo.

[91183] De humanitate Christi, a. 21 Decimo octavo videamus de descensu Christi ad Inferos: de quo dicitur Ephes. 4: quod autem ascendit, quid est nisi quia et descendit primum in inferiores partes terrae, Glossa idest ad Inferos. Ad cujus evidentiam sciendum est, quod Infernus quandoque nominat locum, aliquando nominat supplicium: unde dicit Glossa Jacobi 2, quod Daemones semper circumferunt suum Infernum, sicut febricitantes ardorem suum. Christi vero anima non descendit ad Inferni supplicia secundum locum. Fuit autem conveniens Christum ad Infernum descendere, primo ad suae dignationis manifestationem: unde Matth. 11: tu es qui venturus es, an alium expectamus? Ac si aperte dicat, sicut pro hominibus nasci dignatus es, an etiam pro hominibus mori et ad Inferos descendere digneris insinuat, ut exponit Gregorius in Hom. Secundo ad patrum liberationem: unde Zach. 4: tu autem in sanguine testamenti eduxisti vinctos de lacu in quo non erat aqua. Unde in persona patrum in Inferno existentium cantat Ecclesia, advenisti desiderabilis, quem expectamus et cetera. Tertio ad Daemonum confutationem: unde in Psal. 23: attollite portas principes vestras, Glossa Angeli praeeuntes Christum ad Infernum, dicunt: o vos principes Inferni, tollite portas vestras, idest auferte potestatem, qua usque nunc homines detinebatis in Inferno. Notandum vero quod quadruplex est Infernus: primus est damnatorum, in quo est carentia lucis divinae et visionis aeternae, et poena sensus: secundus Infernus super istum dicitur Limbus puerorum, in quo sunt duo prima sine tertio: tertius super istum Infernus, qui dicitur Purgatorium, in quo sunt duo ultima sine primo. Quartus supra istum est sinus Abrahae, in quo non sunt duo extrema, sed medium, scilicet carentia divinae visionis. A primo nunquam transierunt animae ad secundum, nec e converso: a secundo similiter nunquam transierunt ad tertium, nec e converso: a tertio vero transierunt ad quartum, sed non e converso: in hunc vero quartum Christus descendit, et quos ibi invenit, liberavit: unde dicitur Infernum momordisse, secundum illud Oseae 13: morsus tuus ero Inferne, quia partem inde abstulit. Fuit autem anima Christi in hoc Inferno per triduum mortis suae cum sanctis patribus, ut simul educeretur et corpus de sepulchro, et anima de Inferno. Quod autem dictum est latroni, hodie mecum eris in Paradiso, Luc. 23, intelligendum est de Paradiso spirituali. Est enim triplex Paradisus. Primus est terrestris, in quo Adam positus fuit, Genes. 2. Secundus caelestis, de quo dicitur Ezech. 28: in deliciis Paradisi Dei fuisti. Tertius spiritualis, in quo sunt qui divina gloria perfruuntur; de isto dictum est latroni, hodie mecum eris in Paradiso, quia latro et alii sancti patres in Inferno cum Christo existentes, divina ejus gloria perfruebantur.

[91184] De humanitate Christi, a. 22 Decimonono videamus de Christi resurrectione, de qua dicitur Matth. ult.: Jesum Nazarenum quaeritis crucifixum, non est hic, sed surrexit. Possumus autem quatuor notare circa Christi resurrectionem: videlicet resurgendi necessitatem, resurgentis qualitatem, resurrectionis veritatem, ultimo resurrectionis causalitatem. De primo, videlicet resurgendi necessitate, dicitur Luc. ult.: oportuit pati Christum, et resurgere a mortuis. Ad cujus evidentiam sciendum, quod necessarium fuit Christum resurgere: primo ad divinae virtutis ostensionem: unde dicitur Joan. 10: nemo tollet a me animam meam, et sequitur: potestatem habeo ponendi animam meam, et iterum sumendi eam: unde Judaeis signum petentibus dixit, solvite templum hoc, et post triduum reaedificabo illud, Glossa, virtute Trinitatis: 2 Cor. ult.: et si crucifixus est ex infirmitate, sed vivit ex virtute Dei. Est enim solius divinae virtutis mortuos resuscitare: unde Damascenus: credo resurrectionem futuram divina voluntate, virtute, et nutu. Ubi tria circa tangit resurrectionem: videlicet, voluntatem Dei quae imperat, virtutem quae exequitur, et facilitatem executionis in hoc quod nutum adjunxit ad similitudinem nostram: illud enim nobis facile est facere, quod ad nutum nostrum fit. Secundo ad divinae justitiae commendationem, ad quam pertinet exaltando remunerare eos qui ex caritate Dei et obedientia humiliantur; unde in persona Christi dicitur in Psal. 138: tu cognovisti sessionem meam, idest humilitatem in passione et resurrectionem, Glossa glorificationem in resurrectione. Est enim Dei justitia prima causa resurrectionis omnium, ut scilicet corpora praemientur vel puniantur simul cum animabus, sicut communicaverunt in merito vel peccato, ut dicit Dionysius cap. 6 Cael. Hier. et Damascenus Lib. 3 ad fidei instructionem: unde 1 Corinth. 15: si Christus non resurrexit, inanis est praedicatio nostra, inanis est fides vestra. Glossa idest inutilis, cum nulla sit remuneratio futura. Unde in Psal. 29: quae utilitas in sanguine meo: Glossa idest in effusione sanguinis mei: dum descendo, quasi per quosdam gradus malorum in corruptionem: quasi diceret: nulla. Si enim statim non resurrexero, corruptumque fuerit corpus meum, nemini annuntiabo, neminem lucrabor. Quarto ad spei elevationem: datur enim ex capite membris spes resurgendi: unde 1 Cor. 15: si Christus praedicatur quia resurrexit a mortuis, quomodo quidam dicunt in vobis, quod resurrectio non est? Job 19: scio quod redemptor meus vivit, et in novissimo die de terra surrecturus sum: ubi dicit Gregorius: nihil nos certius habere credimus, quam quod in sinu tenemus. In sinu ergo spem repositam tenuit, quia vere certitudine spem resurrectionis praesumpsit. Notandum ergo, quod Christus superata morte, prius ad immortalitatem resurrexit: ut sicut in Adam peccante primo vita mortalis apparuit, ita et in Christo satisfaciente primo immortalitas vitae appareret. Redierunt autem alii ad vitam ante Christum vel ab eo vel a prophetis suscitati, tamen iterum morituri. Sed Christus resurgens ex mortuis, jam non moritur, ut dicitur Rom. 6. Unde quia Christus prius necessitatem moriendi effugit, dicitur primogenitus mortuorum Apoc. 1, quia prius a somno mortis resurrexit jugo mortis excusso: et primitiae dormientium, 1 Cor. 15, quia prius aliis tempore et dignitate surrexit, ut dicit Glossa, scilicet ad vitam immortalem. Igitur quia Christi resurrectio nostram praecedit tum ordine temporis, ut dictum est, quia prius ad immortalitatem resurrexit: tum ordine causae, quia resurrectio Christi est causa nostrae resurrectionis, ut infra patebit: tum etiam ordine dignitatis, quia prae cunctis gloriosior resurrexit: Christus dicitur primogenitus mortuorum. De his autem qui cum Christo resurrexerunt, dicit Hieronymus: et tamen cum monumenta aperta sunt, non ante surrexerunt, quam resurgeret dominus, ut esset primogenitus resurrectionis ex mortuis: unde dicitur Matth. 27, quod exeuntes de monumentis post resurrectionem ejus venerunt in sanctam civitatem. Utrum vero iterum mortui fuerunt, opiniones sunt. Dicit enim Hieronymus: quomodo Lazarus a mortuis resurrexit, sic et multa corpora sanctorum resurrexerunt, ut dominum ostenderent resurrexisse. Remigius vero dicit, quod incunctanter debemus credere, quod qui resurgente domino a mortuis resurrexerunt, ascendente eo ad caelos, ipsi pariter ascenderunt, quoniam majus illis tormentum esset qui resurrexerunt, si iterum morituri essent, quam si non resurgerent. Notandum insuper, quod Christi resurrectio non debuit usque ad finem mundi differri, nec etiam nimis accelerari, ut virtus divinitatis ostenderetur, et veritas mortis infra triduum approbaretur. Tertia vero die resurrexit, ut in veritate Trinitatis se ostenderet resurrexisse. Unde etiam quandoque dicitur eum pater resuscitasse, quandoque ipse filius propria virtute surrexisse: quod non est contrarium, cum eadem sit virtus omnino patris et filii et spiritus sancti. Item in signum spiritualis resurrectionis, de qua potest dici illud Oseae 6: vivificabit nos post duos dies, in tertia suscitabit nos: primus dies est contritio, secundus est confessio, tertius satisfactio. Item ut in novitate vitae ambulemus, ad Rom. 6. Glossa: de bono in melius proficiendo, scilicet per fidem, spem et caritatem. Item sicut diem resurrectionis praecessit dies mortis in parasceve, et dies quietis in sabbato; ita resurrectionem nostram gloriosam praecedat mortificatio vitiorum, et quies contemplationis aeternorum. Sciendum etiam, ut dicit Augustinus in Lib. de Trinit., quod Christus in diluculo resurrexit; in quo aliquid lucis apparet, et aliquid noctis tenebrarum: unde de mulieribus dicitur Joan. 20, quod cum adhuc tenebrae essent, venerunt ad monumentum. Ratione ergo harum tenebrarum Gregorius dicit, Christum media nocte surrexisse, non quidem nocte divisa in duas partes aequales, sed infra illam noctem. Illud vero diluculum et pars noctis et pars diei dici potest propter convenientiam quam habet cum utroque. Quod autem Christus illucescente die resurrexit, mystice designatur quod nos per suam resurrectionem ad lucem gloriae inducebat: sicut jam mortuus est die advesperascente et tendente in tenebras, ad ostendendum quod per suam mortem destrueret tenebras poenae et culpae. De secundo, scilicet resurgentis qualitate, dicitur Philip. 3: reformabit corpus humilitatis nostrae configuratum corpori claritatis suae, Glossa quam habuit in resurrectione. Hoc idem, videlicet, quod Christus in resurrectione sua habuit corpus gloriosum, patet triplici ratione. Prima quidem, quia resurrectio Christi est exemplar et causa nostrae resurrectionis, ut habetur 1 Cor. 15. Sancti autem habebunt in resurrectione corpora gloriosa, sicut dicitur ibid. seminatur in ignobilitate, surget in gloria. Unde cum causa nobilior sit causato, et exemplar exemplato, multo magis corpus Christi resurgentis fuit gloriosum. Secunda, quia per humilitatem passionis meruit gloriam resurrectionis; unde et ipse dicebat Joan. 12: nunc anima mea turbata est, quod pertinet ad passionem: et postea subdit, pater, clarifica nomen tuum, in quo petit gloriam resurrectionis. Unde dicit Augustinus: ut Christus in resurrectione clarificetur, humiliatus est in passione: humilitas claritatis est meritum, claritas humilitatis est praemium. Tertia, quia anima Christi a principio suae conceptionis fuit gloriosa per fruitionem divinitatis. Est autem dispensative factum ut ab anima gloria non redundaret in corpus, ad hoc ut mysterium redemptionis nostrae sua passione impleret. Et ideo peracto hoc mysterio passionis et mortis, anima Christi statim in corpus in resurrectione assumptum suam gloriam derivavit, et ita factum est illud corpus gloriosum. Sunt autem quatuor dotes corporis glorificati: videlicet claritas, impassibilitas, subtilitas et agilitas. Ad quarum evidentiam sciendum, quod claritas causatur ex redundantia gloriae animae in corpus: et secundum quod anima est majoris meriti, ita etiam differentia claritatis erit in corpore, ut patet 1 Corinth. 15. Impassibilitas vero resultat ex virtute animae corpus suum continentis potenter, ut a nullo exteriori agente valeat immutari. Subtilitas vero est in corporibus glorificatis propter completissimam corporis perfectionem; quae quidem completio est ex dominio animae glorificatae, quae est forma, scilicet corporis, ratione cujus corpus gloriosum spirituale dicitur, quasi omnino spiritui subjectum. Prima autem subjectio qua corpus animae subjicitur, est ad participandum esse specificum, prout subjicitur ei ut materia formae: deinde subjicitur ei ad alia animae opera prout anima est motor. Et ideo prima ratio spiritualitatis in corpore est ex subtilitate, et deinde ex agilitate et aliis proprietatibus corporis gloriosi. Has vero dotes tangit apostolus 1 Cor. 15 dicens: seminatur in corruptione, Glossa idest sepelitur, vel mortificatur, ut corrumpatur: surget in incorruptione, Glossa idest immortale et impassibile. Seminatur in ignobilitate, Glossa idest sine omni honore: surget in gloria, idest, gloriosum: seminatur in infirmitate, Glossa quia non valet se movere vel regere: surget in virtute, Glossa, idest vere vivum, et vegetativum, seminatur corpus animale, Glossa idest tale, quod cibis sustentatur, ut vivat: surget spirituale, Glossa, quia tunc plene spiritui subditur. Corpus enim jam non repugnabit, sed quasi simile spiritui suo erit, quia nec aliquam corruptionem patietur, nec alimentis indigebit. Notandum, quod licet Christus haberet corpus gloriosum, tamen cicatrices in corpore suo reservavit: quod quidem conveniens fuit, primo in signum victoriae. Dicit enim Beda super Luc., quod non ex impotentia curandi cicatrices servavit, sed ut in perpetuum victoriae suae circumferat triumphum. Unde Augustinus, 22 de Civit. Dei, dicit, quod fortassis in illo regno in corporibus martyrum videbimus vulnerum cicatrices, quae pro Christi nomine pertulerunt: non enim difformitas in eis, sed dignitas erit, et quaedam quamvis in corpore, non corporis, sed virtutis pulchritudo apparebit seu fulgebit. Secundo ut discipulos in fide resurrectionis solidaret: unde dominus Joan. 20 ad Thomam: infer digitum tuum huc. Theodoretus. Qui prius infedelis erat, post lateris tactum optimum se theologum ostendit: nam duplicem naturam unitamque hypostasim Christi disseruit: dicendo enim, dominus meus, humanam naturam, dicendo, Deus meus, divinam confessus est, et unum et eundem dicendum Deum et dominum. Tertio, ut pro nobis apud patrem ostensis vulnerum cicatricibus advocaret: unde Rom. 8: Jesus Christus qui mortuus est, immo qui et resurrexit, qui est ad dexteram Dei, qui etiam interpellat pro nobis, Glossa non voce, sed miseratione et repraesentatione humanitatis, dum quotidie hominem quem assumpsit et grave genus mortis quod pro nobis sustinuit, vultui paterno offerat, ut nostri misereatur: cujus postulatio, cum tantus sit, non potest contemni. Sed notandum, ut dicit Gregorius, quod justus advocatus injustas causas non suscipit, neque dare verba pro injustitia sentit. Unde oportet nos juste vivere, si volumus eum patronum habere. Quarto, ut sua morte redemptis quam misericorditer sint adjuti, propositis ejusdem mortis insinuet signis. Postremo, ut in judicio quam juste damnentur annuntient: unde Apocal. 1: videbit eum omnis oculus et qui eum pupugerunt: unde in Lib. de symbolo dicit, quod Christus inimicis sit demonstraturus vulnera, ut convincens eos veritas dicat: ecce hominem quem crucifixistis, videte vulnera quae infixistis, agnoscite latus quod pupugistis, quoniam et per vos et propter vos apertum est, et intrare noluistis. De tertio, scilicet resurrectionis veritate, dicitur Luc. ultimo: surrexit dominus vere. Sciendum vero, quod Christus resurrectionis veritatem probavit testimonio angelico, et argumento veridico. De primo dicitur Matth. 28, voce Angeli: Jesum quaeritis Nazarenum crucifixum: surrexit, non est hic. Fuit autem conveniens, ut Christi resurrectio angelico denuntiaretur testimonio, quia dicit apostolus Rom. 13: quae a Deo sunt, ordinata sunt. Est hic ordo divinitus institutus, ut ea quae supra homines sunt, hominibus revelentur per Angelos, ut patet per Dionysium, 4 cap. Cael. Hier. Christus autem resurgens non rediit ad vitam communiter omnibus notam, sed ad vitam quamdam immortalem et Deo conformem, secundum illud Rom. 6: quod enim vivit, vivit Deo. Et ideo conveniens fuit ut angelico testimonio hominibus manifestaretur: unde dicit Hilarius super Matth.: misericordiae Dei patris insigne est resurgenti filio ab Inferis virtutum caelestium ministeria mittere. Atque ideo ipse prior resurrectionis est judex, ut quodam famulatu paternae voluntatis resurrectio nuntiaretur. De secundo dicitur Act. 1, quod dominus apparuit discipulis suis per quadraginta dies in multis argumentis. Dicitur autem argumentum hoc loco signum aliquod sensibile quod inducit ad alicujus manifestationem: et sic Christus argumentis probavit resurrectionis veritatem et gloriam. Veritatem autem resurrectionis probavit dupliciter. Uno modo ex parte corporis: circa quod tria ostendit. Primo quod esset verum corpus et solidum, non phantasticum vel rarum, sicut est aer. Hoc ostenditur per hoc, quando corpus suum palpabile ostendit: unde Lucae ult.: palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet. Secundo ostendit quod corpus esset humanum, ostendendo eis effigiem veram, ut oculis corporalibus intuerentur quam discipuli ejus cognoscentes gaudebant: unde Joan. 20: gavisi sunt discipuli viso domino. Tertio ostendit, quod esset idem corpus numero, quod prius habuit, per vulnerum cicatrices: unde Luc. ult.: videte manus meas et pedes meos, quia ego ipse sum. Alio modo ostendit resurrectionis veritatem ex parte animae iterato corpori unitae; et hoc per opera virtutum triplicis vitae. Primo quidem per opera nutritivae, hoc est quod cum discipulis suis manducavit et bibit, ut legitur Luc. ult. ubi tamen notandum, quod Christus, ut dicit Beda super Luc., manducavit potestate non egestate; et ponit exemplum tale, quod aliter absorbet aquam terra sitiens, aliter radius solaris calens: illa indigentia, iste potentia. Unde cibus ille non cessit in nutrimentum corporis Christi, sed in praejacentem materiam resolutus fuit. Secundo modo per opera vitae sensitivae in hoc, quod discipulis ad interrogata respondit et praesentes salutavit, in quo ostendebat se videre et audire: Luc. ult. et Joan. 20. Tertio per opera vitae intellectivae, in hoc quod Scripturas discipulis suis exposuit, Luc. ult. Gloriam vero suae resurrectionis ostendit cum ad discipulos suos januis clausis intravit: unde Gregorius in Homil.: palpandam carnem dominus praebuit, quam clausis ostiis introduxit, ut ostenderet post resurrectionem corpus suum ejusdem esse naturae et alterius gloriae. Similiter ad proprietatem gloriae pertinebat, quod subito ab oculis discipulorum evanuit, ut dicitur Luc. ult.; quia per hoc ostendit quod in ejus potestate erat videri et non videri, claritatem suam ostendere et occultare, quod pertinet ad potestatem corporis gloriosi. Virtutem etiam divinitatis ostendit per miraculum, quod fecit in piscibus capiendis Joan. 12. Et ulterius, quod eis videntibus ascendit in caelum: quia, ut dicitur Joan. 3, nemo ascendit in caelum nisi qui descendit de caelo, filius hominis qui est in caelo. Notandum etiam, quod Christus quinquies apparuit ipsa die resurrectionis. Primo Mariae Magdalenae: unde Matth. ultim.: surgens Jesus mane prima sabbati et cetera. Fuit autem conveniens, ut primo Magdalenae appareret: tum propter ejus vehementiam dilectionis, de qua dicitur Joan. 20: Maria stabat ad monumentum foris plorans: ubi dicit Gregorius: pensandum est hujus mulieris mentem quanta vis dilectionis accenderat, quae a monumento dominico etiam discipulis recedentibus non recedebat. Origenes: amor faciebat eam stare, dolor cogebat eam plorare; stabat et circumspiciebat si forte videret quem diligebat: plorabat, quia ablatum aestimabat quem quaerebat: tum propter diligentiam inquisitionis, de qua dicitur Joan. 20: et dum fleret, inclinavit se; ubi dicit Gregorius: certe jam monumentum vacuum viderat, jam sublatum dominum nuntiaverat: quid est quod iterum se inclinat, iterum eumdem videre desiderat, nisi quod amanti semel aspexisse non sufficit, quia vis amoris intentionem multiplicat inquisitionis? Tum propter perseverantiam expectationis: unde Gregorius: quaesivit prius et minime invenit: perseveravit ut quaereret, unde contigit ut inveniret: quia nimirum virtus boni operis est perseverantia. Unde voce veritatis dicitur: qui perseveraverit usque in finem, salvus erit; tum etiam propter fiduciam peccatorum: unde dicit Beda super Matth.: recte haec mulier quae laetitiam resurrectionis primo nuntiavit, a septem Daemonibus curata esse memoratur, ne quisquam digne poenitens de admissorum venia desperet; et ubi abundavit delictum, superabundasse et gratiam demonstraretur: tum etiam ut mulier quae primo fuit nuntia mortis ad honorem, primo etiam hominibus vitam Christi resurgentis in gloria nuntiaret: unde Cyrillus: femina quae quodammodo fuit ministra mortis, venerandae resurrectionis mysterium prima percepit et nuntiavit. Adeptum est ergo femineum genus ignominiae absolutionem et maledictionis repudium. Similiter etiam per hoc ostenditur, quod quantum ad statum gloriae pertinet, nullum detrimentum patitur sexus; sed qui majore caritate ferbuerunt, etiam majori gloria ex visione Dei potiuntur; eo quod mulieres quae ab ejus sepulcro discipulis recedentibus non recesserant, primo viderunt dominum in gloria resurgentem. Secundo vero apparuit mulieribus de monumento venientibus. Matth. 23: et exierunt cito de monumento cum timore et gaudio magno: unde dicit Hieronymus, quod primo mulieres meruerunt audire, avete, ut maledictum Evae mulieris in mulieribus solvatur. Mystice autem per exitum mulierum de monumento peccatorum conversio significatur: unde Ezech. 37: ecce ego aperiam tumulos vestros et educam vos de sepulchris vestris populus meus, quod exponit Glossa de his qui instar Lazari peccatorum suorum fasciis colligati, ad vocem domini suscitantur. De qua voce dicitur Joan. 5: venit hora et nunc est, quando mortui audient vocem ejus: Glossa in peccatis audient vocem filii Dei, et qui audierint vivent, idest obedierint. Quod autem exierunt de monumento mulieres cum timore et gaudio, per hoc datur intelligi, quod virtus poenitentiae, per quam a monumento peccatorum eximus, timore poenae concipitur, secundum illud Isa. 26: a timore tuo, domine, concepimus et parturivimus spiritum salutis. Expulso vero timore per caritatem, dolor contritionis in gaudium mutatur, secundum illud Prov. 14: cor quod cognovit amaritudinem animae suae, in gaudio ejus non miscebitur. Per cursum vero mulierum designatur justitiae operatio: unde in Psal. 118: viam mandatorum tuorum cucurrimus etc.: ubi dicit Augustinus, quod cordis dilatatio est justitiae operatio, ut non timore sed dilectione Dei agatur, quod est donum Dei. Per occursum Christi salutantis designatur divinae virtutis subventio: unde dicit Rabanus quod per hoc ostendit se omnibus iter virtutum inchoantibus, ut ad salutem perpetuam pervenire queant, adjuvando occurrere. Job 24: operi manuum tuarum porriges dexteram. Per pedum detentionem docetur a futuris peccatis praeservatio. Sunt autem pedes Dei secundum sensum mysticum misericordia et judicium, quorum unum sine altero tenere non est securum: unde Bernardus: fallitur qui sic osculatur pedem misericordiae, ut pedem judicii non attendat. Tertio apparuit Petro: Luc. ult.: surrexit dominus vere et apparuit Simoni: unde dicit Chrysostomus, quod ideo videtur primo a Petro, ut qui prius confessus est Christum, primo ejus resurrectionem videret; et etiam qui prius eum negaverat, prius sibi voluit apparere, consolans eum ne desperaret. Unde etiam Gregorius super illud Matth. ult.: dicite discipulis ejus et Petro, dicit quod vocatur ex nomine, ne desperet ex negatione. Bernardus: magna gratia et magna pietatis dignatio, quod ei et quasi prae ceteris dignatus est apparere, quem prae ceteris de negatione ejus rea conscientia confundebat. Quarto apparebat discipulis ejus duobus euntibus Emaus. Luc. ult.: apparuit autem eis in alia effigie, ut dicitur Matth. ult. Fuit autem conveniens ipsum sic apparere. Primo ad designandum prioris status commutationem; unde dicit Severus: nemo putet Christum sua resurrectione sui vultus effigiem commutasse: sed mutatur effigies, dum efficitur ex mortali immortalis, ut hic sic acquisisse vultus gloriam, non vultus substantiam perdidisse. Secundo propter discipulorum dubitationem. Sapien. 1: apparet autem eis qui fidem habent in illum. Praedicti autem ejus discipuli de ejus resurrectione dubitant: unde Gregorius in Hom. dicit: dominus discipulis de se loquentibus praesentiam exhibuit, sed de se dubitantibus speciem suae cognitionis abscondit. Tertio propter nostram instructionem. 2 Corinth. 2: quamdiu sumus in corpore, peregrinamur a domino: ubi dicit Hieronymus: quod dominus ambulantibus ac laborantibus ostensus est in aliena effigie, mystice designat, quod fides hic laborat per vitam activam agens, illic per contemplationem secura visione regnat: hic per speculum contuemur imaginem, illic facie ad faciem videbimus veritatem. Sciendum quod dominus finxit se longius ire non mendacium, sed figura veritatis fuit: unde Augustinus libro 3 de veritate Evangelii: non omne quod fingimus, mendacium est; sed cum illud fingimus quod nihil est, tunc mendacium est. Cum enim fictio nostra refertur ad aliquam signationem, non est mendacium, sed aliqua figura veritatis: alioquin omnia quae a sanctis et sapientibus viris, et etiam ab ipso Deo figurative dicta sunt, mendacium reputabuntur, quia secundum usitatum intellectum non consistit veritas in talibus dictis. Sicut autem dicta sic et facta sine mendacio finguntur ad aliquam rem significandam: et sic dominus finxit se longius ire, quia a fide discipulorum adhuc peregrinus erat, ut dicit Gregorius; etiam, ut Augustinus dicit, quia longe recessurus erat ascendendo in caelum, qui per hospitalitatem quodammodo detinebatur in terra. Quinto apparuit discipulis januis clausis, quando Thomas non erat cum eis. Joan. 30: cum sero factum esset die illa etc.: ubi dicit Augustinus, quod moli corporis ubi divinitas erat ostia clausa non obstiterunt, cum ille quippe eis non apertis intrare potuit, quo nascente virginitas matris inviolata permansit. Mystice autem circa hanc apparitionem quatuor sunt notanda: videlicet qualitas temporis, diei solemnitas, clausurae firmitas, discipulorum societas. Primum ibi, cum sero factum esset. Ubi notandum est, quod tempus serotinum quando dies deficit, et ad occasum tendit, significat virtutem devotae mentis, cui prae desiderio aeternitatis deficit et occidit dies mundanae prosperitatis seu vanitatis: unde in Psal. 67: iter facite ei qui ascendit super occasum. Bernardus: bonus est occasus, cum stat virtus, et cadit vitium. Super occasum hunc ascendit dominus, quia non excipit eum nova vita, nisi vetus ceciderit, ut dicit Augustinus. Secundum est ibi, una sabbatorum. Ubi notandum, quod sabbatum idem est quod requies. Est autem triplex sabbatum sive requies: videlicet corporis tantum, de qua dici potest illud Isa. 1: sabbatum, et alias festivitates vestras non feram: Glossa idest non sustinebo amplius. Item quoddam sabbatum est mentis, de quo dici potest illud Exod. 21: requies sabbati sanctificata est domino, et infra: maneat unusquisque apud semetipsum: Glossa idest quiescat, et non egrediatur ad opus. Item est etiam quoddam sabbatum mentis et corporis simul; de quo dicitur Isa. ult.: erit sabbatum ex sabbato: Glossa ille quiescet in futuro, qui hic quiescit ab opere malo. Primum sabbatum consistit in corporis otio, sive voluptate; secundum in mentis tranquillitate, tertium in aeterna felicitate. Una ergo sabbatorum venit Jesus, quia in mentis tranquillitate Christus per gratiam ad nos declinat. Quia in pace factus est locus ejus, secundum Psal. 75. Sed, heu. Maligni spiritus, mentis sabbatum nituntur saepe violare: unde dicitur Thren. 1: viderunt eam hostes, et deriserunt sabbata ejus, Glossa maligni spiritus, vocationis nostrae otia ad vocationes et ad cogitationes illicitas pertrahunt. Tertium ibi, et fores essent clausae. Ubi notandum, quod per fores corporis sensus designantur, per quos anima solet egredi et delectari in his omnibus exterioribus, ut dicit Bernardus. Per quos etiam exteriora ingrediuntur ad animam, ut dicitur Joel. 2: domos conscendent: Glossa, quas bonis operibus aedificamus, per fenestras intrabunt quasi fur. Fores istae claudendae sunt, juxta illud Isa. 26: vade populus meus, intra in cubiculum tuum, claude super te ostia tua. Quod autem fores clausae fuerunt propter metum Judaeorum, mystice designat quod per timorem Dei fores sensuum clauduntur: unde Eccle. 10: si non in timore Dei instanter te tenueris, cito subvertetur domus tua. Quartum ibi, ubi erant discipuli congregati in unum. Matth. 28: ubi duo vel tres congregati fuerint in nomine meo et cetera. Psalm. 42: ecce quam bonum, Glossa idest utile, et quam jucundum, Glossa idest delectabile, habitare fratres in unum: et sequitur: sicut unguentum in capite: Glossa: Aaron sacerdos Christum significat, qui fuit victima et sacerdos. In capite ejus est unguentum, quia in eo habitavit plenitudo divinitatis corporaliter, sed a capite Christo descendit in barbam, idest fortes et strenuos quos barba significat, quae est indicium virilitatis, et ab illis descendit in oram vestimenti ejus. Vestis Christi est Ecclesia, quae est sine macula et ruga: ora vestis finis est in perfectis: hi perfecti, qui in unum habitant: et est sensus: ita est illud bonum et jucundum, sicut unguentum, idest unctio spiritus sancti, quae prius fuit in capite Christo. Et sequitur: sicut ros Hermon. Nota, montes illi magno intervallo sunt divisi. Unde spiritualiter intelligendum est, quia Hermon lumen exaltatum dicitur, et Christus prius in cruce, postea in caelo exaltatus est, a quo ros gratiae descendit in Sion, idest Ecclesiam; non enim est in uno Ecclesia, nisi ejus dono et gratia. De quarto, scilicet resurrectionis causalitate, sciendum quod Christi resurrectio est causa nostrae resurrectionis in futuro: unde 1 Cor. 13, Christus resurgens ex mortuis primitiae dormientium, quoniam quidem per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum: et hoc rationabiliter: nam principium humanae justificationis est verbum Dei, de quo dicitur in Psal. 35: apud te est fons vitae; unde etiam ipse dicit Jo. 5: sicut pater suscitat mortuos et vivificat et cetera. Habet autem hoc naturalis ordo rerum divinitus institutus, ut quaelibet causa operetur in id quod sibi est propinquius, et per id operetur in alia magis remota: sicut ignis primo calefacit aerem propinquum, per quem calefacit corpora magis remota; et sic ipse dominus illuminat primo substantias sibi propinquas, per quas illuminat magis remotas, ut dicit Dionysius 14 cap. Cael. Hierarch. Et ideo verbum Dei primo attribuit vitam corpori sibi naturaliter unito, et per ipsum operatur resurrectionem in omnibus aliis. Notandum vero quod Christi resurrectio est causa efficiens et exemplaris nostrae resurrectionis, sed non est meritoria. Efficiens quidem, in quantum humanitas Christi, secundum quam resurrexit, est quodammodo instrumentum divinitatis ipsius, et operatur in virtute ipsius: exemplaris vero, quia sicut resurrectio Christi ex eo quod corpus illud personaliter est verbo unitum, est prima tempore, ita etiam est prima dignitate et perfectione, ut dicit Glossa 1 Cor. 15. Semper autem quod est perfectissimum, est exemplar quod imitantur minus perfecti secundum suum modum; et ideo resurrectio Christi est exemplar nostrae resurrectionis, secundum illud Philip. 3: reformabit corpus humilitatis nostrae configuratum corpori claritatis suae. Licet autem sufficientia resurrectionis Christi se extendat ad resurrectionem tam bonorum quam malorum, exemplaritas tamen ejus proprie se extendit ad bonos, qui sunt facti conformes filiationis ipsius, ut dicitur Rom. 8. Non autem Christi resurrectio fuit causa meritoria nostrae resurrectionis, tum quia Christus jam non erat viator, nec sibi mereri competeret: tum quia claritas resurrectionis fuit praemium passionis, ut patet Philipp. 2. Similiter est dicendum, quod Christi resurrectio est causa resurrectionis animarum, secundum illud Rom. 8: resurrexit propter justificationem nostram, quae nihil aliud est quam resurrectio animarum: et super Psal. 29: ad vesperam demorabitur fletus, dicit Glossa quod resurrectio Christi est causa nostrae resurrectionis, et animae in praesenti, et corporis in futuro. Est autem resurrectio animarum causa efficiens et exemplaris: efficiens quidem, in quantum Christi resurrectio agit in virtute divinitatis, quae quidem non solum extendit se ad resurrectionem corporum, sed etiam ad resurrectionem animarum: a Deo enim est, quod vivit anima per gratiam et corpus per animam. Sicut enim resurrectio Christi habet exemplaritatem animarum, eo quod Christo resurgenti secundum animam conformari debemus, secundum apostolum Rom. 7: quomodo Christus resurrexit a mortuis per gloriam patris, ita et nos in novitate vitae ambulemus, Glossa, de bono in melius proficiendo per justitiam fidei, et spem gloriae. Et quomodo Christus resurrexit non moriturus, ita et vos aestimate vos mortuos quidem esse peccato, viventes autem Deo in Christo Jesu domino nostro. Glossa: sicut Christus mortuus est semel, ita peccatum moritur in nobis semel, ut non oporteat iterari; et sicut Christus semper vivit, ita et vos semper vivatis in virtutibus, et hoc in Christo Jesu domino nostro, idest opere Christi, quia alibi nulla spes. Notandum vero quod in justificatione animarum duo concurrunt; scilicet remissio culpae, et novitas vitae per gratiam. Quantum ergo ad efficientiam quae est per virtutem divinam, tam passio Christi quam resurrectio est causa justificationis quoad utrumque: sed quantum ad exemplaritatem proprie passio et mors Christi est causa remissionis culpae, per quam moritur peccato. Resurrectio autem est causa novitatis vitae, quae est per gratiam, sive justitiam: et ideo dicit apostolus Rom. 4: quod traditus sit in mortem propter delicta nostra. Scilicet tollenda, et resurrexit propter justificationem nostram. Sed passio Christi etiam est meritoria, ut dictum est, non autem ipsius resurrectio. Notandum etiam, quod sicut Christus resurrectionem suam probavit tripliciter: videlicet aspectu: Luc. ult.: videte manus meas et pedes meos: tactu; unde sequitur: palpate et videte quia spiritus carnem etc. gustu, ut ibidem infert: adhuc illis dubitantibus et mirantibus prae gaudio, dixit, habetis hic aliquid quod manducetur? Sic etiam resurrectio spiritualis demonstratur: primo quidem aspectu sanctitatis. Matth. 5: sic luceat lux vestra coram hominibus. Augustinus: non ibi finem constituat homo, sed referat ad laudem Dei: unde sequitur: ut glorificent patrem vestrum qui in caelis est. Quod autem dominus ostendit manus et pedes, designat quod resurrectio spiritualis per affectum divinae dilectionis et effectum bonae operationis declaratur. Apocal. 3: nomen habes quod vivas, et mortuus es; scilicet propter defectum divinae dilectionis, et defectum bonae operationis. Secundo, tactu adversitatis. Eccles. 33: aurum probat fornax, idest homo tentatur tribulatione. Gen. 27: accede ad me, fili mi, ut tangam te: Job 6: quae prius nolebat tangere anima mea et cetera. Glossa: moesta saeculi nunc prae angustia cibi mei sunt. Glossa: jam dulces cibi sunt prae amore et desiderio caeli. Quod autem Deus dixit, palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, mystice designat quod spiritualis homo carnalibus consolationibus non innititur, sed spe caelestis patriae etiam aspera pati non formidat. Job 6: et haec sit mihi consolatio, ut affligens me doloribus non parcat. Tertio, gustu internae et aeternae suavitatis. Coloss. 3: quae sursum sunt sapite: unde Bernardus: quicumque post lamenta poenitentiae non ad carnales redit consolationes, sed in fiducia quadam divinae miserationis excedit, et ingreditur devotionem quamdam novam, et gaudium in spiritu sancto, nec tam compungitur praeteritorum recordatione peccatorum quam delectatur memoria, et inflammatur aeternorum desiderio praemiorum, is plane est qui cum Christo resurget: quia praeoccupatum saecularibus desideriis animum delectatio sancta declinat. Nec misceri possunt vera vanis, aeterna caducis, spiritualia carnalibus, ima summis, ut pariter sapias quae sursum sunt, et quae super terram. Quod autem dominus comedit partem piscis assi et favum mellis, mystice designat quod spiritualiter resuscitati debent dulcedinem divinitatis et humanitatis ipsius praegustare, quae quidem per piscem assum et favum mellis designantur. Gregorius: quid signare credimus piscem assum, nisi mediatorem Dei et hominum passum? Ipse enim latere dignatus est in aquis generis humani, capi voluit laqueo mortis nostrae, et quasi tribulatione assatus est tempore passionis suae. Sed qui piscis in passione fieri dignatus est, favus mellis in resurrectione nobis extitit: et qui in pisce asso figurari voluit tribulationem passionis suae, in favo mellis utramque naturam exprimere voluit personae suae: favus quippe mel in cera est: mel in cera divinitas in humanitate.

[91185] De humanitate Christi, a. 23 Vigesimo videamus de ascensione Christi, de qua dicitur Joan. 20: ascendo ad patrem meum et cetera. Augustinus: meum per naturam, vestrum per gratiam. Possumus autem quatuor notare circa Christi ascensionem: videlicet ascensionis convenientiam, ascendentis virtutem sive potentiam, loci in quem ascendit eminentiam, et gloriae ipsius excellentiam. De primo dicitur Ephes. 4: qui descendit, ipse est et qui ascendit. Fuit autem conveniens Christum ascendere. Primo propter fidei augmentum, quae est de non visis: unde dominus dicit Joan. 16: spiritus adveniens arguet mundum de peccato et de justitia: unde dicit Augustinus: de peccato, quia non credit in Christum; de justitia vero eorum qui credunt. Ipsa quippe fidelium comparatio infidelium est vituperatio; unde subdit: quia ad patrem vado, et jam non videbitis me. Beati qui vident et credunt. Erit itaque nostra justitia de qua mundus arguitur, quoniam nonne quem non videtis, creditis? Secundo ad spei sublevationem: unde dominus dicit Joan. 13: si abiero et praeparavero vobis locum, iterum veniam, et assumam vos ad meipsum, ut ubi ego sum, et vos sitis: per hoc enim quod Christus humanam naturam assumptam in caelo collocavit, dedit nobis spem illuc perveniendi, quia ubi fuerit corpus, ibi congregabuntur et aquilae, Matth. 24. Gregorius: ac si dicat: quia caelesti sedi incarnatus praesidio electorum animas de carne solutas, illuc sublevabo. Michaeae 2: ascendit iter pandens ante eos. Tertio fuit conveniens ad erigendum caritatis affectum ad caelestia; unde dicit apostolus Colossen. 3: quae sursum sunt sapite, non quae super terram. Matth. 6: ubi est thesaurus tuus, ibi est et cor tuum. In signum hujus, Christo ascendente, stabant apostoli suspensis vultibus in caelum. Act. 1. Hinc etiam voce sponsae dicitur Cant. 1: trahe me post te, quasi volentem et non valentem, ut dicit Gregorius. Huic quidem verbo alludens dicit, trahe me post te, in te, ad te. Ad te per dilectionem: post te, ut te imitari valeam: in te, ut tibi conformis in immortalitate et impassibilitate fiam. Quarto etiam conveniens fuit ut fidelibus dona mitteret spiritus sancti: unde dicitur Ephes. 4: qui ascendit super omnes caelos ut adimpleret omnia, Glossa donis suis. Unde etiam ipse dominus dicit Joan. 16: expedit vobis ut ego vadam. Si enim non abiero, Paraclitus non veniet ad vos; si autem abiero, mittam eum ad vos. Glossa: non quod in terra positus dare non posset; sed quia non sunt idonei recipere nisi eum secundum carnem desistant noscere. Postquam autem ab eis subtractus fuerat, traxit post se corda eorum ad caelestia et aeterna; quibus sic elevatis, caelestes et spirituales facti sunt, et ideo spiritus sancti capaciores. Unde ibid. dicit Glossa: mentibus nostris sic raptis ad caelestia aderit simul pater et filius. Spirituales enim ex carnalibus facti, capacius fuerant Deum habituri. De secundo, scilicet ascendentis virtute sive potentia, dicitur Isa. 63: iste formosus in stola sua, gradiens in multitudine virtutis suae. Unde et Gregorius in Homil. ascensionis: notandum est, quod Elias legitur in curru igneo ascendisse, ut videlicet aperte monstraretur, quod homo purus alieno indigebat auxilio. Redemptor autem noster non in curru, non ab Angelis sublevatus legitur, quia qui fecerat omnia, sua virtute ferebatur. Ad cujus evidentiam est sciendum, quod in Christo duplex est natura, scilicet divina et humana: unde secundum utramque naturam potest accipi propria virtus ejus. Sed secundum humanam naturam potest accipi duplex virtus: una quidem naturalis, quae procedit ex principiis naturae: et tali virtute verum est quod Christus non ascendit. Alia virtus in natura humana est virtus gloriae, secundum quam Christus ascendit; quae quidem procedit ex parte animae glorificatae, ex cujus redundantia glorificabitur corpus, ut dicit Augustinus ad Dioscorum: erit tanta obedientia corporis gloriosi ad animam beatam, ut dicit 21 de Civ. Dei, ut ubi vult spiritus, ibi protinus erit corpus; nec vult aliquid quod nec spiritum possit decere nec corpus. Decet autem corpus gloriosum et immortale esse in loco caelesti; et ideo ex virtute animae volentis corpus Christi ascendit in caelum. Sicut autem corpus efficitur gloriosum ex redundantia animae glorificatae; ita, ut Augustinus dicit super Joan., per participationem Dei anima fit beata. Unde prima origo ascensionis in caelum fuit virtus divina. Sic ergo Christus ascendit in caelum propria virtute: primo quidem virtute divina: secundo virtute animae glorificatae moventis corpus prout vult. De tertio, scilicet loci eminentia, dicitur Eph. quod ascendit super omnes caelos, Glossa loco et dignitate. Ad Ephes. 1, dicitur, quod constituit eum super omnem principatum et potestatem, et super omne nomen quod nominatur sive in hoc saeculo, sive in futuro: quia tanto debetur alicui rei locus altior, quanto est nobilior. Corpus autem Christi, licet considerando conditionem naturae corporeae, sit infra spirituales substantias; considerando tamen unionis dignitatem, qua personaliter est Deo unitum, excellit dignitatem omnium substantiarum spiritualium: et ideo ratione praedictae congruentiae debetur sibi locus altior, non solum super omnem creaturam corporalem, verum etiam spiritualem. Unde Gregorius dicit in Hom. ascensionis: quia qui fecerat omnia, super omnia sua virtute ferebatur. De quarto, scilicet gloriae Christi ascendentis excellentia, dicitur Matth. ult.: dominus Jesus postquam locutus est eis, ascendit in caelum, et sedet a dextris Dei. Ubi notandum, quod nomine dextrae tria possunt intelligi. Uno modo gloria divinitatis: unde Damascenus: dexteram patris dicimus gloriam et honorem divinitatis, in quo filius Dei existit ante saecula, ut Deus et patri consubstantialis. Alio modo patris beatitudo: unde Augustinus: sedere habitare intelligitur, quomodo dicimus de quocumque homine, in illa patria sedit per tres annos: sic ergo Christum credite habitare in dextera Dei patris: beatus enim est qui habitat in beatitudine, quae dextra patris indicatur. Tertio modo nomine dextrae intelligitur judiciaria potestas; unde Augustinus: ipsam dextram intelligite ipsam potestatem quam accepit ille homo a Deo susceptus, ut veniat judicaturus, qui prius venerat judicari. Igitur Christus, secundum quod Deus, sedet ad dexteram patris, idest aequalis est patri in divinitate, secundum primam acceptionem dextrae. Christus vero secundum humanitatem sedet ad dextram patris, idest in potioribus bonis paternis in aeterna beatitudine habens judiciariam potestatem, secundum secundam et tertiam acceptionem ipsius dextrae. Notandum vero est quod super illud Roman. 6: consepulti sumus cum illo per Baptismum in mortem, dicit Glossa: quicquid gestum est in cruce Christi, in sepultura in resurrectione et ascensione et sessione ad dexteram patris, ita gestum est ut his rebus mystice non tantum dictis, sed etiam gestis configuraretur vita Christiana: et infra dicitur, quod in cruce est dolor confessorum, in sepultura requies absolutorum, in resurrectione vita justorum, in ascensione profectus profectorum, in consessu ad dexteram gloria beatorum. De primo, scilicet cruce poenitentium, dicitur Gal. 2: qui Christi sunt, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis, scilicet desideriorum. Congruit enim devotioni nostrae, ut qui domini nostri crucifixi colimus passionem, reprimendarum carnalium voluptatum crucem nobis faciamus. In hac quidem cruce semper in hac vita debet pendere Christianus ut sit affixus clavis, idest praeceptis justitiae, ut Christus in cruce clavis affixus fuit. Glossa super Luc. 22: tollitur crux, cum spiritu facta carnis mortificantur. Per unum a dextris, significatur mortificatio carnis pro caelesti gloria: per alium a sinistris, significatur mortificatio carnis pro aliqua mundi causa. Notandum vero, quod ista crux debet habere latitudinem, longitudinem, altitudinem et profunditatem: unde Glossa super illud Ephes. 4, ut possitis comprehendere cum omnibus sanctis quae sit latitudo, altitudo etc.: intelligentes mysterium crucis mundo crucifigamur, extendentes manus in latitudinem bonorum operum et longitudinem usque in finem perseverantiam habentes, atque habentes cor sursum ubi Christus est totum, quod non nobis, sed illius misericordiae tribuentes, cujus profunda omnem scrutatorem fatigant. De secundo, scilicet in sepulchro quiescentium, dicitur Job 3: quasi effodientes thesaurum, gaudent vehementer cum invenerint sepulchrum, quia antiquitus mortui cum divitiis recondebantur, ut dicit Gregorius: sic juxta sensum mysticum anima sancta gaudet, cum invenerit sepulchrum internae quietis; quia nisi a tumultu vitiorum perfecte quieverit, thesaurum gratiarum et virtutum minime reperire poterit. Notandum vero, quod sepeliri mortuorum est: unde nisi anima funditus mundo huic moriatur, in sepulchro internae quietis non poterit abscondi. Coloss. 3: mortui estis, Glossa mundanis et caducis: et vita vestra abscondita est, Glossa, omnibus hic peregrinantibus, sed maxime carnalibus et terrenis cum Christo, qui est vita vestra, quae vita est in Deo patre, qui cum Christo idem est. Videat ergo sancta anima si huic mundo mortua sit; et tunc poterit ad sepulchrum internae quietis anhelare. Hujus autem mortis signum est, si a mundo despicitur; quia mare viva corpora in se retinet, mortua vero mox extra se pellit, ut dicit Gregorius. De tertio dicitur Roman. 6: quomodo Christus surrexit a mortuis per gloriam patris, ita et nos in novitate vitae ambulemus. Ubi notandum, quod vetus vita est vita terrestris vetustate peccatorum consumpta, juxta illud Thren. 2: vetustam fecit pellem et carnem meam, Glossa: inde gemit anima, dum exterius quasi pellis inveteratur, conscientia interius decora quasi caro corrupta tabe peccati consumitur. Sed nova vita est vita caelestis per gratiam de die in diem renovanda, secundum illud Ephes. 4: renovamini spiritu mentis vestrae et cetera. Igitur quomodo Christus surrexit a mortuis per gloriam patris, ita et in novitate vitae ambulemus. Quomodo autem Christus surrexit, subjungitur, Christus resurgens ex mortuis, jam non moritur: et infra: ita et vos aestimate, vos mortuos esse peccato, viventes autem in Christo Jesu domino nostro. Nota: sicut Christus mortuus est semel, ita peccatum in nobis moriatur semel, et non oportet iterari: sicut Christus semper vivit, ita et vos semper vivatis virtutibus; et hoc in Christo Jesu domino nostro, alibi nulla spes est. Sciendum vero, quod vita per motum manifestatur: unde vita vetus per motum terrenae operationis ostenditur, de qua dicitur in Psal. 16: oculos suos statuerunt declinare in terram. Vita vero nova per motum caelestis operationis declaratur, de qua dicitur Col. 3: si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite. Glossa 1, cogitate, inventa autem cum jucunditate tenete: et hoc est quod subdit, quae sursum sunt sapite. De quarto dicitur in Psal. 83: beatus vir cujus est auxilium abs te, ascensiones in corde suo disposuit: unde Bernardus: ascendamus duobus pedibus, scilicet meditatione et oratione. Meditatio quidem quid desit, docet: oratio quod desit obtinet: illa viam ostendit, ista deducit. Idem: quatuor esse dicimus gradus ascensionis: primus est ad cor, secundus in corde, tertius de corde, quartus supra cor. In primo timetur dominus: in secundo auditur consiliarius: in tertio desideratur sponsus: in quarto videtur Deus, de quo Ephes. 2: resuscitavit, consedere fecit in caelestibus in Christo Jesu; nunc quidem in spe, ut dicit Glossa, postea vero in re, secundum illud Coloss. 3: cum apparuerit Christus vita vestra, tunc et vos et cetera. Joan. 12: volo, pater, ut ubi ego sum et cetera. Augustinus: quem honorem majorem poterit recipere adoptatus, quam quod ibi sit, ubi est unicus?

[91186] De humanitate Christi, a. 24 Quia vero supra, secundum Bernardum triplicem adventum Christi esse distinximus, scilicet in carnem, in mentem, et ad judicium; viso de primo nunc de secundo videamus. Ad cujus evidentiam sciendum est, quod adventus Christi in mentem est per gratiam gratum facientem: quia cum Deus communiter est in omnibus rebus, sicut causa in effectibus bonitatem ipsius participantibus, et hoc per essentiam, potentiam et praesentiam: per essentiam quidem in quibus adest omnibus ut causa essendi, sicut anima in corpore et in qualibet parte corporis tota est: per potentiam, in quantum omnia potestati ejus subduntur, sicut rex in regno: per praesentiam, ut in quantum omnia nuda et aperta sunt oculis ejus, sicut paterfamilias in domo. Non sic intelligendus est adventus Dei, ut veniat ubi prius non erat, sed ut novo modo existat ubi prius erat. Novus autem modus, secundum quem Deus est in creatura rationali, est sicut cognitum in cognoscente, et amatum in amante. Cognoscere autem Deum, et amare Deum in quantum est objectum beatitudinis, est per gratiam gratum facientem: unde adventus Christi in mentem, secundum gratiam gratum facientem intelligendus est. Hunc ergo adventum desiderabat sapiens cum dixit Sap. 9: mitte illam de caelis sanctis tuis, et a sede magnitudinis tuae, ut mecum sit, et mecum laboret et cetera. Glossa: quicquid de sapientia Dei dicimus, ad ipsum referimus qui est pax nostra, qui fecit utraque unum, virtus et sapientia Dei, et imago Dei invisibilis, primogenitus omnis creaturae: quasi dicat: Christum mitte Dei virtutem et Dei sapientiam, ut mecum sit per virtutem gratiae gratificantis, et mecum laboret per dilectionem gratiae sublevantis, ut sciam quid acceptum sit apud te per splendorem gratiae illustrantis. Petit igitur adventum Christi in mentem, ut gratificetur quoad modum essendi, ut consoletur quoad statum vivendi, ut illustretur quoad actum intelligendi. Primum ibi, ut mecum sit, idest, me sibi gratificando; unde Ephes. 1: gratificavit nos in dilecto filio suo. Hic est primus effectus gratiae, quem solus Deus in nobis sine nobis operatur; unde dicitur 1 Cor. 15: gratia Dei sum id quod sum, Glossa recte gratiam nominat. Primum enim sola gratia dat Deus, cum non praecedant nisi mala; sed post gratiam incipiunt bona nostra. Sciendum vero quod adventus iste per gratiam est occultus et humano sensui investigabilis; unde Rom. 11: o altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei. Quam incomprehensibilia judicia ejus, et investigabiles viae ejus. Ad cujus evidentiam sciendum, quod tripliciter aliquid scitur. Uno modo per demonstrationem quae fit per propriae rei principium: sic enim certitudo habetur de conclusionibus demonstrativis per principia per se nota et universalia: nullus enim potest scire se habere scientiam conclusionis, si principium illius conclusionis ignoraret. Principium autem gratiae et objectum ejus est ipse Deus, qui propter suam excellentiam nobis est ignotus, secundum illud Job 36: ecce dominus magnus vincens nostram scientiam. Et ideo praesentia vel absentia per certitudinem demonstrationis sciri non potest, secundum illud Job 9: si venerit ad me, non videbo eum: si abierit, non intelligam. Sciendum autem, quod expedit quandoque praesentiam Dei in nobis per gratiam ignorare. Primo quidem ut timor futuri judicii nos humiliet, secundum illud Prov. 25: beatus vir qui semper est pavidus, Glossa pro futura poena. Qui autem est durae mentis, scilicet quem non afficit timor futurae poenae, corruet in malum. Timor iste hominem humiliat: propter quod expedit gratiam quandoque ignorare in nobis. Gregorius: ideo Deus bona nostra nobis voluit esse incerta, ut unam certam gratiam teneamus, scilicet humilitatem. Secundo ne praesumpta securitas praecipitet: unde, Thess. 5: cum dixerint pax et securitas, tunc repentinus eis superveniet interitus. Hieronymus: timor custos virtutum est, securitas ad lapsum facilis. Tertio ut vigilanter et desideranter gratiam Dei expectemus. Prov. 8: beatus qui audit me, et qui vigilat ad fores et cetera. Bernardus: semper debemus vultus suspensos, et sinus expansos habere ad largam Dei benedictionem. Secundo modo scitur aliquid per conjecturam. Et hoc modo secundum quamdam fiduciam spei possumus scire Deum nobiscum esse per gratiam: unde Jud. 13: aperite portas, quia nobiscum Deus est, qui fecit victoriam in Israel. Sunt autem tria signa hujus conjecturationis: scilicet gratiae Dei. Primum est testimonium conscientiae; 2 ad Corinth. 1: gloria nostra haec est testimonium conscientiae nostrae: unde Bernardus: nihil hac luce clarius, nihil hoc testimonio gloriosius, cum veritas in mente fulget, et mens in veritate se videt: sed qualem? Pudicam, verecundam, pavidam, circumspectam, nihilque admittentem quod evacuet gloriam conscientiae attestantis, in nullo consciam sibi quo erubescat in praesentia veritatis. Hoc plane est quod super omnia bona animae divinos delectat aspectus. Secundum est verbi Dei auditus non solum ad audiendum, sed etiam ad faciendum: unde Joan. 8: qui ex Deo est, verba Dei audit; unde dicit Gregorius: caelestem patriam veritatis desiderare jubet, mundi gloriam declinare, aliena non appetere, propria largiri. Penset apud se unusquisque, si haec vox domini in auribus suis invaluit, et quod jam ex Deo sit cognoscit. Tertium signum est internus gustus divinae sapientiae, quae est quasi quaedam praelibatio futurae beatitudinis; unde in Psal. 33: gustate et videte, quoniam suavis est dominus, scilicet per gratiam suam in nobis. Augustinus: quoniam quamdiu sumus in corpore, peregrinamur a domino, gustemus saltem quoniam suavis est dominus, qui dedit nobis pignus spiritus, in quo pulsamus ejus dulcedinem, et desideremus videre ipsum fontem, ubi sobria ebrietate mundemur, et irrigemur sicut lignum quod plantatum est secus decursus aquarum multarum. Idem: fac, precor, domine, me gustare per amorem, quod gusto per agnitionem: sentiam per affectum, quod sentio per intellectum: plus tibi deberem quam meipsum totum; sed nec plus habeo, nec hoc ipsum per me ipsum totum possum reddere: trahe me, domine, in amorem tuum hoc ipsum quod sum. Tertio aliquid scitur per revelationem: et sic Deus ex privilegio gratiae, quibusdam revelavit praesentiam suam gratiosam, sicut discipulis, dicens Matth. ult.: ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem saeculi, Glossa cum finitis laboribus mecum regnabitis: unde Roman. 8: ipse spiritus sanctus testimonium perhibet spiritui nostro, idest recognoscere facit, ut dicit Glossa, quod sumus filii Dei. Sciendum quod revelatio hujusmodi fit quibusdam propter tria. Primo ut omnem timorem humanum tam in agendis quam patiendis abjiciant, ut dicitur Jerem. 1: ne timeas a facie eorum, quia ego tecum sum: et Psal. 22: non timebo mala, quoniam tu mecum es: Glossa in corde per fidem, ut post umbram mortis tecum sim per speciem. Secundo ut gaudium securitatis habeant in hac vita. Prov. 15: secura mens quasi juge convivium: Eccles. 9: vade, comede in laetitia panem tuum, et bibe cum laetitia vinum tuum, quia Deo placent opera tua. Tertio, ut vitam in patientia habentes, mortem cum desiderio expectent: qui enim nescit utrum amore an odio dignus sit, formidat mori, ut dicitur Eccle. 9. Qui vero securus, mortem cum desiderio habet. Talis fuit apostolus desiderium habens dissolvi, et esse cum Christo: Philipp. 1: unde Bernardus: o vita secura, ubi absque formidine mors expectatur, immo exoptatur cum dulcedine, excipitur cum devotione. Secundum membrum principale tangitur ibi, et mecum laboret etc., scilicet in statu vitae praesentis divinis me consolationibus sublevando: quod quidem expertus fuit qui dixit: o quam bonus et suavis, domine, spiritus tuus in nobis. Augustinus in Lib. Confes.: quis dabit mihi ut venias in cor meum, et inebries illud, et obliviscar mala, et unum bonum meum amplectar te: iste est adventus solatii. Sunt autem tria quae disponunt ad hunc adventum. Primum contemptus terrenae voluntatis: unde Col. 4: quae sursum sunt sapite; quasi diceret, non potestis caelestia simul et terrestria sapere. Bernardus: errat omnino, si quis illam caelestem dulcedinem huic cineri, divinum illud balsamum huic veneno, charismata illa spiritus sancti misceri posse hujus mundi illecebris arbitratur. Putas te illum meracissimum spiritum posse suscipere, nisi carneis istis consolationibus renunciaveris? Revera cum inceperis, tristitia implebit cor tuum: sed si perseveraveris, tristitia tua vertetur in gaudium. Tunc enim purgabitur affectus, et renovabitur voluntas; ut omnia quae prius difficilia, imo impossibilia videbantur, cum multa percurrantur dulcedine et aviditate. Secundum devota meditatio divinae voluntatis. Psal. 76: memor fui Dei, et delectatus sum. Bernardus: non deerit electis consolatio de memoria Dei, quibus nondum plena refectio indulgetur. Sed praecipue bonitas Dei exhibita in homine Christo recogitantem delectat; unde super illud Psal. 76, memor ero ab initio mirabilium tuorum, dicit Glossa: idest, quae indulsit Deus humano generi ab initio, scilicet quod Adam ad imaginem suam fecit, quod Abel hostiam accepit: similiter de Noe fecit, in cujus arca diversa animalia in mysterium Ecclesiae servavit; quod de Abraham fecit, cujus oblatione Christi filii sui incarnationem et passionem designavit; tandem quod ipse dominus venit, haec sunt quae virum sanctum delectant. Tertium est fervens desiderium caritatis; unde Bernardus tractans illud Psal. 96: ignis ante ipsum praecedet et inflammabit, dicit: oportet namque ut sancti desiderii ardor praeveniat faciem ejus ad omnem animam, ad quam ipse venturus est, qui omnem consumat rubiginem vitiorum, et sic praeparet locum domino: et tunc scit anima quia juxta est dominus, cum senserit se illo igne succensam. Idem spiritus Dei est, et concupiscit decorem illius animae, quam fortiter advertit in spiritu ambulantem, et curam carnis non perficientem in desiderio, praesertim si sui amore flagrantem conspexerit. Tali animae frequenter suspiranti, immo sine intermissione oranti, et se afflictanti prae desiderio interdum desideratus ille miseratus occurrit. Ergo quisquis ita est vir desiderii, ut cupiat dissolvi et esse cum Christo, cupiat vehementer, sitiat ardenter, assidue meditetur; is profecto suscipiet Deum. Si quidem secundum desiderium cordis ejus tribuetur ei, et adhuc peregrinanti in corpore, ex parte tamen, idest, ad tempus, et ad modicum tempus. Nam cum vigiliis et obsecrationibus et multo labore et imbre lacrymarum quaesitus fuerit, subito dum teneri putatur, illabitur, et non videbitur nisi iterum requiratur toto desiderio. Ita ergo in hoc corpore potest esse de praesentia sponsi frequens laetitia, sed non copia: quia etsi laetificet visitatio, molestat tamen vicissitudo. Nec tamen vel in transitu praesto erit sic omni animae, sed illi dumtaxat quam ingens desiderium et devotio vehemens, praedulcis affectus probat sponsam, et dignam ad quam gratia visitandi accessurum verbum decorem induat, formam sponsi accipiens. De signis vero adventus verbi et recessus ejusdem dicit Bernardus: fateor mihi adventasse verbum, (in insipientia dico) et pluries. Dumque saepius intravit in me, non sensi aliquoties, cum intravit, adesse. Affuisse recordor interdum, et praesentem potui cognoscere: introitum ejus nunquam potui sentire, sed nec exitum. Tria ergo in verbis Bernardi notanda sunt: scilicet quod aliquoties adventum potuit praesentire; quod sensit adesse, et recordatus fuit affuisse. De primo dicit sic: cum per seipsum dignatur Deus animam quaerentem se, quae tamen ad quaerendum se toto desiderio et amore devovit; et hoc signum istiusmodi adventus ejus sicut ab eo qui expertus est edocemur, ignis ante ipsum praecedet etc., ut supra. De secundo dicit sic: quaeris ergo a me, cum ita sint investigabiles omnino viae ejus, unde adesse noverim. Vivum et efficax est verbum: mox ut intus venit, expergefecit dormitantem animam meam, movit et emollivit, et vulneravit cor meum, quoniam durum lapideumque erat, et male sanum coepit evellere et destruere, aedificare et plantare, arida rigare, tenebrosa illuminare, clausa reserare, frigida inflammare, nec non et mittere prava in directa, et aspera in vias planas, ita ut benediceret anima mea domino, et omnia quae intra me sunt nomini sancto ejus. Igitur ita intrans ad me aliquoties verbum, sponsus, tantum ex motu cordis, sicut praefatus sum, intellexi praesentiam ejus, et ex fuga vitiorum carnaliumque affectuum, adverti potentiam virtutis ejus; et ex discussione, sive redargutione occultorum meorum admiratus sum profunditatem sapientiae ejus, et ex quantulacumque emendatione morum meorum expertus sum bonitatem mansuetudinis ejus, et ex reformatione vel renovatione spiritus mentis meae, idest, interioris hominis mei, percepi utcumque speciem decoris ejus, et ex comitatu omnium eorum simul expavi multitudinem magnitudinis ejus. De tertio dicit sic: verum quia haec omnia ubi abscesserit verbum, quodam illico languore torpentia proinde et frigida jacere incipiunt, ac si cacabo bullienti subtraxeris ignem, et hoc mihi signum abscessionis ejus: et quoties elabitur, toties repetitur a me: nec cessabo clamitare quasi post tergum abeuntis ardenti desiderio cordis ut redeat, et reddat mihi laetitiam salutaris sui, reddat mihi seipsum. Fateor, fili, nihil interim aliud libet, dum non praesto est quod solum libet. Tertium membrum principale agitur ibi, et sciam, scilicet praesentia ipsius illustratus, quid acceptum sit apud te, quia candor est lucis aeternae, et speculum sine macula, Sap. 7. Sunt autem tria quae disponunt ad aeternam mentis illustrationem. Primum est in abstractione transitoriae dulcedinis: unde Isa. 28: quem docebit scientiam? Et quem intelligere faciet auditum? Ablactatum a lacte, et avulsum ab uberibus, scilicet terrenae consolationis, vel delectationis: unde super illud Joan. 1: mundus eum non cognovit, dicit Chrysostomus: mundum vocat homines qui soli mundo affixi sunt, et quae mundi sunt sapiunt. Nihil autem ita turbat mentem, et liquefieri facit amore praesentium. Secundum est in approximatione ad ipsum fontem luminis: unde in Psal. 33: accedite ad eum, et illuminamini. Augustinus: anima inter Deum et creaturas media posita, conversione ad Deum illuminatur, melioratur et perficitur: conversione autem ad creaturas obtenebratur, deterioratur, occiditur. Tertium consistit in interiori mentis dilatatione, quae fit per conatum hominis ipsius: unde in Psal. 80: dilata os tuum, Glossa cordis, et ego implebo illud, Glossa pane vitae et intellectus. Unde Augustinus dicit, quod sicut Deus ingenita liberalitate replet omnes creaturas pro captu earum, sic per Christum Dei virtutem et Dei sapientiam veniunt nobis omnia bona, dum in ejus adventum gratificamur quoad modum essendi, consolamur quoad statum vivendi, illustramur quoad actum intelligendi. Sciendum vero, quod non solum filius, sed et pater et spiritus sanctus veniunt per gratiam, et mentem humanam inhabitant, secundum illud Joan. 14: ad eum veniemus, et mansionem et cetera. Isa. 40: qui dat lasso virtutem, Glossa fidei et operis, et his qui non sunt fortitudinem et robur multiplicat. Hac fortitudine confortatus apostolus dixit: omnia possum in eo qui me confortat. Filius enim venit per sapientiam nos illuminando, quia est lux vera, et illuminans omnem hominem et cetera. Joan. 1. Glossa: nullus sine illo illuminatur. Unde sapiens ejus adventum desiderans est. Mitte illam a sede magnitudinis tuae etc. et infra: et sciam quid acceptum sit apud te, Sapien. 9. Spiritus sanctus venit per bonitatem, nos ad amorem suum inflammando: Thren. 1: de excelso misit ignem in ossibus meis, Glossa idest spiritum sanctum ut timeam. Unde cantat Ecclesia: veni sancte spiritus, reple tuorum corda fidelium, et tui amoris in eis ignem accende et cetera. Sic igitur per adventum beatissimae Trinitatis reformatur in nobis quod per peccatum fuerat deformatum, dum nostrum posse per peccatum infirmatum, confirmatur per patris potentiam: nostrum posse per peccatum obscuratum, illuminatur per filii sapientiam: nostrum velle per peccatum infrigidatum, inflammatur per spiritus sancti benignissimam clementiam. Haec enim sunt opera gratuita beatissimae Trinitatis in nobis mirabiliter operantis: unde in Psal. 138: mirabilia opera tua, et anima mea cognoscit nimis. Revera mirabilia opera Dei in nobis: nam potentia patris confortando debilitat, et debilitando confortat: unde Isa. 40: qui sperant in domino, mutabunt fortitudinem, Glossa sic ut fortes Deo fiant, debiles mundo, et post mortem carnis fiant immortales; et sequitur ibi: assument pennas ut aquilae: Glossa quibus volent ad Deum: current et non laborabunt, Glossa quia omnia facilia amanti: ambulabunt, scilicet proficiendo et non deficient. 2 Corinth. 12: cum enim infirmor, Glossa exterius, tunc potens sum: Glossa victor efficior. Similiter filii sapientia non videntes illuminat, et videntes excaecat: unde Joan. 9: ego in judicium veni in mundum, ut non videntes videant. Glossa humiles caeci qui se videre non putant: et qui vident, caeci fiant, Glossa superbi sapientes qui se videre putant. Gregorius super illud Job 56: ecce Deus magnus vincens nostram scientiam: quicquid de claritate magnitudinis Dei scimus, infra ipsum est: et tanto ab ejus scientia longe repellimur, quanto ejus potentiam nos comprehendisse suspicamur; cujus tunc aliquid quasi ex parte cognoscimus, quando eum nos digne cognoscere non posse sentimus. Sic etiam bonitas spiritus sancti mirabiliter operatur in nobis: unde sapiens admirando dicit Sap. 12: o quam bonus et suavis est, domine, spiritus tuus in nobis. Ubi notandum quod valde bonus in nobis est spiritus sanctus, cum nos ad amorem suum accendit: quia amor Dei fons est totius boni, ut dicit Glossa: unde tunc se nobis summe communicat: sed valde suavis in nobis est, dum nos interno gustu suae dulcedinis laetificat. Unde super illud Psal. 114: suavis dominus universis, dicit Glossa sed maxime se gustantibus. Bernardus: solus consolator est qui et inhabitator caritas Deus, qui etsi justis nunquam desit ad meritum, plerumque tamen ad solatium abest: illud jucundius, istud utilius. Habetur igitur, sed latet, dum sensum cordis minime tangit illa suavitas habita. Et sicut populus Israeliticus cum primo sibi dominus manna plueret, admiratus dicit manhu, idest quid est hoc? Sic devota anima gustans in intimis divinae bonitatis suavitatem admiratur, tum quia talem in rebus creatis experta non est. Unde Anselmus: cogita quale sit illud bonum quod continet omnium bonorum jucunditatem, et non qualem sumus experti in rebus creatis, sed tantum differre, quantum creator a creatura. Adhuc etiam quia verbis non exprimitur tantae bonitatis suavitas, nec lingua docetur, sed gratia, Apocal. 2: vincenti dabo manna absconditum, quia nullis sermonibus aperitur. Unde Bernardus: o quis curiosus scire quid sit verbo frui. Para illi non aurem, sed mentem: non docet lingua, docet gratia. Amplius etiam, quia excedit omne ingenium et omne desiderium quod plus est, quia multa scimus quae non exprimimus. Divinae vero bonitatis tanta est suavitas, quod non solum verbis ipsam non exprimimus, verum etiam inquirendo deficimus. Unde in Psal. 76: memor fui Dei, dicit Glossa: in quo est suavitas: et sequitur: et exercitatus sum et defecit spiritus meus. Unde Bernardus dicit, quod non capit hoc intelligentia, nisi quantum attingit experientia. Sic igitur patet verbum prophetae dicentis, mirabilia opera tua, et anima mea cognoscit nimis, idest valde, et patris potentiam, et filii sapientiam, et spiritus sancti suavitatem, ex quo se videt deficere in cognoscendo potentiae magnitudinem, sapientiae altitudinem, et dulcifluae suavitatis abundantiam.

[91187] De humanitate Christi, a. 25 Sequitur de ultimo adventu Christi ad judicium: de quo dicitur Luc. 21: tunc videbunt filium hominis venientem in nube cum potestate magna et majestate. Ubi circa adventum Christi ad judicium tria describuntur: videlicet quod veniet patenter, dominanter sive solemniter, et potenter. Primum notatur ibi, tunc videbunt filium hominis: Glossa: in hac vita omnis homo Christum videre non potuit: sed in die judicii, in sede majestatis electi et reprobi pariter videbunt, ut justi remunerentur, et mali in aeternum gemant. Notabiliter autem dicitur quod videbunt filium hominis: quia in forma humanitatis omnibus apparebit, in qua judicabit, secundum illud Joan. 5: dedit ei potestatem facere judicium, quia filius hominis est: nam secundum quod Dei filius est, semper habuit, ut Augustinus dicit. Conveniens enim est, ut in forma humanitatis veniat judicaturus, in qua venerat judicandus, secundum illud Job 36: cum tua causa quasi impii judicata est, causam judiciumque recipies. Unde Augustinus de verbo domini: ad judicium forma hominis ventura est; forma illa judicabit quae judicata est: sedebit judex qui stetit sub judice: damnabit veros reos qui factus est false reus. Idem in eodem: rectum enim erat, ut judicandi judicem viderent. Judicandi enim erant et boni et mali: restabat ut in judicio forma servi et bonis et malis ostenderetur, forma Dei solum bonis servaretur. Beati enim mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Et quia potestas judiciaria ad Christi exaltationem pertinet sicut et resurrectionis gloria, Christus in judicio non apparebit in humilitate quae pertinebat ad meritum, sed in forma gloriosa pertinente ad praemium. Unde dicitur Luc. 21, quod veniet cum potestate magna et majestate etc., quod pertinet ad ipsius gloriam: unde Origenes dicit, quod in consummatione mundi totius apparebit in multa gloria, ut videant eum omnes in gloria. Sciendum vero, quod visio claritatis Christi electis qui eum toto corde dilexerunt, erit ad gaudium, quod eis promittitur. Isa. 33: regem in decore suo videbunt, impii autem ad confusionem et luctum: quia judicantis gloria et potestas damnationem timentibus tristitiam et metum inducit. Unde dicit in Isa. 36: videant et confundantur zelantes populi, Glossa invidentes mihi et meis, et ignis hostes tuos devoret, Glossa ignis invidiae vel Gehennae. Unde Gregorius dicit, quod omnipotens Deus ad judicium veniens, et blandus justis, et horribilis injustis apparebit; quamvis in forma gloriosa se ostendat, apparebunt tamen indicia passionis non cum defectu, sed cum decore et gloria. Apparebit etiam signum crucis in caelo, ut dicitur Matth. 24: ut ex his visis et electi accipiant gaudium, qui per passionem Christi liberatos se esse recognoscant: et reprobi tristitiam, quia tantum beneficium contempserunt. Unde Apoc. 1: videbunt in quem transfixerunt, et plangent se super eum omnes tribus terrae. Unde Chrysostomus dicit, quod crux apparebit lucidior existens, et non erit tunc necessitas accusationis cum viderint crucem, et ipsum Christum in corpore suo habentem testimonia passionis. Sciendum vero quod signum crucis non accipitur hic pro ipso ligno dominicae crucis, sed pro aliqua repraesentatione ipsius. Sic igitur videbunt filium hominis in forma carnis gloriae habentem indicia passionis virtuosae cum signo crucis victoriosae, ut ex his habeant et boni laetitiam, et mali tristitiam: tum etiam ut ex indiciis passionis et crucis appareat gloriosior salus electorum, et justior damnatio reproborum. Secundum notatur ibi, venientem in nube: ubi Chrysostomus dicit, quod filius hominis in nubibus veniet ut Deus et dominus, non latenter, sed in gloria digna Deo. Ubi notandum quod in primo adventu venit tamquam servus, in secundo vero veniet tamquam dominus et judex: et ideo primo veniens tamquam servus, conveniens fuit ut ad terras descenderet. In secundo adventu tamquam judex et dominus: et ideo convenienter in nubibus veniet, ut liquide omnibus appareat, quod ipse est qui constitutus est a Deo judex vivorum et mortuorum, ut dicitur Act. 1. Sciendum vero quod nubes istae non causabuntur ex aliqua evaporatione terrae, quia cessante motu caeli nulla erit alteratio: sed fiet virtute divina propter conformitatem in adventu domini ad judicium et ascensionem. Unde super illud Act. 1, sic veniet dicit Glossa: creatura ubique obsequitur creatori. Astra indicant nascentem, patienti compatiuntur, ascendentem nubes suscepit, redeuntem ad judicium comitabitur. Notandum autem quod probabiliter creditur Christus venturus ad judicium circa locum montis oliveti, et vallis Josaphat, quae subjacet monti oliveti, secundum illud Joel. 3: congregabo omnes gentes, et deducam eas in vallem Josaphat, et disceptabo cum eis: tum ut idem ostendatur esse qui descendit et qui ascendit: tum quia conveniens est ut ibi veniat cum gloria judicaturus, ubi fuerat cum ignominia judicatus. Possumus etiam rationem hujus convenientiae sumere ex nominibus locorum. Mons enim oliveti designat misericordiam. Josaphat, quod interpretatur judicium, designat justitiam. Quia vero in extremo judicio tractandum est opus misericordiae et justitiae, convenienter dicitur Christus venturus ad locum praedictum ad judicandum. Non autem descendet ad terram, sed in spatio hujus aeris sedebit circa locum montis oliveti ex quo ascendit, ut dicit Glossa, Joelis 3. Tunc fiet separatio bonorum et malorum: nam boni qui Christo fideliter adhaeserunt, secundum apostolum 1 Thess. 4, rapientur in nubibus obviam Christo in aera, ut conformentur Christo non solum configurati gloriae claritatis ejus, sed loco consociati ei, secundum illud Matth. 24: ubicumque fuerit corpus, illuc congregabuntur et aquilae: et per aquilas sancti significantur. Signanter in Hebraeo Joatham dicit, quod cadaver sonat ab eo quod per mortem cadat, secundum Hieronymum, ad commemorandam Christi passionem, per quam et Christus ibi potestatem judiciariam promeruit, et homines passioni ejus conformati ad societatem gloriae ipsius assumentur, secundum illud apostoli 2 ad Tim. 2: si compatimur, et conregnabimus et cetera. Impii vero qui Christo non adhaeserunt, remanebunt in terra quam dilexerunt, secundum illud Jerem. 17: domine, omnes qui te derelinquunt confundentur, Glossa perpetuo recedentes a te: in terra scribentur et cetera. Glossa deleti de libro vitae cum his qui terrena sapiunt. Gregorius: o quam angustae erunt tunc reprobis viae. Superius judex iratus, inferius horrendum chaos, a dextris peccata accusantia, a sinistris infinita Daemonia ad supplicium pertrahentia; intus conscientia urens, foris mundus ardens, miser peccator sic deprehensus quo fugiet? Latere erit impossibile, apparere intolerabile. Sic igitur patet venientis judicis eminentia, quia in nubibus veniet. Loci judicii convenientia, quia circa locum montis oliveti. Differens bonorum et malorum assistentia; quia bonis in aera sublevatis, impii in terra remanebunt sententiam finalem aeternae damnationis pro suis meritis recepturi. Tertium notatur ibi, cum potestate magna et majestate et cetera. Glossa in potestate magna et majestate visuri sunt quem in humilitate positum audire noluerunt; ut virtutem ejus tanto districtius tunc sentiant, quanto nunc cervicem cordis ad potentiam non inclinant. Revera cum potestate magna veniet: nam virtutes caelorum movebuntur, Matth. 24, et Luc. 21. Gregorius: quid enim virtutes caelorum, nisi Angelos, dominationes, potestates et principatus appellat, quae in adventu districti judicis tunc visibiliter oculis apparebunt; ut districte tunc a nobis exigatur hoc quod nos modo invisibilis conditor aequanimiter portat. Chrysostomus: si rex terrenus processurus ad bellum contra aliquem expeditionem mandat in populo, dignitates moventur, exercitus excitantur, civitas tota fervet; quanto magis rege caelesti exurgente judicare vivos et mortuos, angelicae virtutes commoventur terribiles ministri terribiliorem dominum praecedentes? Sciendum vero quod potestas Christi judicantis erit insuperabilis, inexplicabilis, interminabilis. De primo dicit Chrysostomus: nec resistendi virtus, nec fugiendi facultas, nec poenitentiae locus, nec satisfactionis tempus tunc erit. Ex angustia omnium rerum nihil remanet nisi luctus. De secundo, Augustinus tractans illud Joan. 18: ut autem dixit, ego sum, abierunt retrorsum et ceciderunt in terram, sic dicit: una vox turbam odiis ferocem, armis terribilem sine ullo telo percussit, repulit, et stravit virtute latentis divinitatis. Quid faciet judicaturus qui hoc fecit judicandus? Quid regnaturus poterit qui moriturus hoc potuit? Quasi dicat, explicari non potest tanti judicis potestas. De tertio dicitur Dan. 7: aspiciebam in visione, et ecce filius hominis. Et infra: potestas ejus potestas aeterna, Glossa quae nullo fine claudetur. Multum igitur timenda est tanti judicis potestas. Luc. 12: timete eum qui postquam occidit, habet potestatem mittere in Gehennam. Sicut autem potestas Christi judicantis erit insuperabilis, ita sapientia ineffabilis, justitia inflexibilis: unde Bernardus: veniet dies judicii, ubi plus valebunt pura corda quam astuta verba, et bona conscientia quam marsupia plena: quoniam judex ille nec falletur verbis, nec flectetur donis. Haec autem ad faciendum judicium requiruntur: scilicet zelus justitiae, quo ad judicium procedatur: lumen sapientiae, secundum quam sententia proferatur: virtus potentiae qua sententia lata exequatur. Quae excellentissime in Christo judice reperientur, utpote cujus justitia inflexibilis, sapientia ineffabilis, potentia insuperabilis, Scripturae et sanctorum testimonio comprobatur. Sed notandum summopere, quod tempus adventus istiusmodi omnibus est ignotum, secundum illud Matth. 14: de die autem illa et hora nemo scit, neque Angeli in caelo, neque filius, nisi pater. Ubi sciendum quod tunc Deus dicitur aliquid scire, quando alicujus rei notitiam confert, sicut dixit ad Abraham Genes. 12: nunc cognovi quod timeas Deum, idest cognoscere te feci. Sicut etiam filius dicitur ignorare diem adventus sui, quia nobis notitiam hujus diei non dedit. Unde discipulis de hoc die quaerentibus Act. 1, respondit: non est vestrum nosse tempora vel momenta et cetera. Ideo autem notitiam hujus diei non donavit, quia non expedit ut semper incerti de adventu judicis sic quotidie vivamus quasi alia die judicandi, ut dicit Glossa, Matth. 18: videte, vigilate et orate nescitis enim quando tempus sit. In quibus verbis dominus notabiliter tria verba inculcat: scilicet videte, vigilate et orate. Ad cujus evidentiam est sciendum, quod primo debemus ferventer videre, diem adventus justi judicis pensando: semper enim ante oculos nostros ponenda est dies illa dies irae. Unde Deuteron. 32: utinam saperent, et intelligerent, ac novissima providerent: Hieronymus: sive comedam, sive bibam, sive scribam, sive aliud operis quicquam faciam, semper sonat in auribus meis vox illa: surgite mortui, venite ad judicium. Secundo debemus vigilare instanter operando, ut bonis operibus parati inveniamur. Gregorius: vigilat qui ad aspectum veri luminis oculos apertos habet: vigilat, qui servat operando quod credit; vigilat qui a se corporis et negligentiae tenebras repellit. Sic igitur vigilandum est quia nescimus qua hora dominus noster venturus sit, sive ad judicium singulare, quod erit in obitu cujuslibet, sive ad judicium universale et finale: unde Augustinus super illud Matth. 3, quod uni dico omnibus dico vigilate etc., tunc unicuique, veniet dies ille, cum venerit ejus dies, ut talis hinc exeat, qualis est judicandus illo: ac per hoc vigilare debet omnis Christianus, ne imparatum eum inveniat domini adventus. Imparatum autem inveniet dies ille, quem imparatum invenerit suae vitae ultimus dies. Tertio debemus orare ferventer impetrando Christi misericordiam, ut digni esse possimus omnia quae futura sunt mala fugere, et stare ante filium hominis, ut dicitur Luc. 21. Ubi duo tanguntur, pro quibus est orandum: scilicet pro futuris malis vitandis, et pro futuris bonis adipiscendis. Primum ibi, ut digni habeamini fugere ista omnia. Unde etiam Matth. 24, dicitur: orate, ne fuga vestra fiat in sabbato, idest ne tunc velitis fugere quando non licet, nec possitis. Spiritualiter autem orare praecipimur, ut non frigescat fides in Deum et caritas, neque otiosi in opere Dei torpeamus virtutum sabbato, ut dicit Glossa. Secundum tangitur ibi, et stare ante filium hominis, haec est summa beatitudinis in praesentia judicis sui securum esse. Theodoretus: haec enim est angelica gloria, stare ante filium hominis Deum nostrum, et faciem ejus jugiter cernere. Notandum vero quod ultimum adventum Christi quaedam sunt antecedentia, quaedam vero concomitantia. Antecedentia praecipue sunt tria. Primum est Antichristus cum veritatis contradictione: unde apostolus 2 Thess. 2: ne terreamini quasi instet dies domini: quoniam nisi primo discessio venerit, et revelatus fuerit homo peccati filius perditionis, qui adversatur et extollitur super omne quod dicitur Deus, aut quod colitur, ita ut in templo Dei sedeat, ostendens se tamquam Deus, dicit Glossa: non veniet ad judicium dominus, nisi prius fiat discessio a Romano imperio, sive Ecclesiarum a spirituali obedientia Romanae Ecclesiae, vel hominum a fide. Et ubi manifestatus fuerit homo peccati, idest totius peccati servus et fons, idest Antichristus; filius perditionis, idest Diaboli, qui adversatur Christo in membris suis: unde Antichristus extollitur super omne quod dicitur Deus aut quod colitur, scilicet falsa opinione, ut dii gentium, ita ut in templo Dei sedeat a Romanis destructo, quod Judaei reaedificabunt. Nascetur autem Antichristus in Babylone de tribu Dan, juxta quod Jacob ait Genes. 49: fiat Dan coluber in via, cerastes in semita. Et cum venerit Jerosolymam, circumcidet se dicens Judaeis, ego sum Christus vobis promissus. Tunc confluent ad eum omnes Judaei, et reaedificabunt templum a Romanis destructum, et ibi sedebit ostendens se tamquam sit Deus: nam sicut in Christo omnis plenitudo divinitatis habitavit, ita in Antichristo plenitudo malitiae et omnis iniquitas habitabit: quia in ipso erit caput omnium malorum, scilicet Diabolus qui est rex super omnes filios superbiae. Sciendum vero quod Antichristus tribus modis sibi populum subjugabit. Primo per falsam miraculorum operationem; unde Matth. 24: surgent pseudochristi et pseudoprophetae, idest Antichristus et ministri ejus, ut exponit Chrysostomus, et dabunt signa magna et prodigia, ita ut in errorem ducantur, si fieri potest, etiam electi. Glossa super illud Apocal. 13: et fecit signa magna ut etiam ignem faceret de caelo descendere, ut apostolis datus est spiritus sanctus in specie ignis. Glossa super illud 2 ad Thess. 2: cujus est adventus secundum operationem Satanae in omni virtute, signis et prodigiis: quia per magicam artem non veram faciet illa, et per phantasiam deludet homines, sicut Simon magus delusit illum qui putans eum occidere, arietem decollavit pro eo. Secundo per munerum largitionem, ut dicit Glossa super illud Dan. 11: dabit illos potestatem in multis et terram dividet gratuito. Antichristus deceptis multa donabit, et terram suo exercitui dividet: quos enim suo terrore subjugare non poterit; avaritia subjugabit: tertio per tormentorum illationem; unde Matth. 24: erit enim tunc tribulatio magna, Glossa tempore Antichristi, qualis nunquam fuit ab initio mundi usque modo, neque fiet: et nisi abbreviati fuerint dies illi, non fieret salva omnis caro: sed propter electos breviabuntur dies illi, Glossa erunt enim haec mala tribus annis et dimidio tantum; unde Dan. 2 dicitur, quod juravit Angelus per viventem in aeternum quia in tempore, Glossa unius anni: et tempora, Glossa duorum annorum: et dimidium temporis, Glossa unius anni. Hoc spatio dicitur futura desolatio sub Antichristo, ut ibid. in Glossa subinfertur. Sciendum vero quod tempore Antichristi, veniet Elias et Enoch verbo et exemplo poenitentiam praedicantes, et fidem salvatoris confirmantes: unde dicitur Joelis ult.: ecce ego mittam vobis Eliam prophetam, antequam veniat dies domini magnus et horribilis. Apocal. 11: dabo duobus testibus meis, Glossa: Eliae et Enoch, et prophetabunt diebus centum viginti sex, Glossa tribus annis, sicut ipse Christus praedicavit, amicti saccis, Glossa praedicantes poenitentiam, et exemplo ostendentes. Tamdem Antichristus occidet eos: Antichristum vero dominus Jesus Christus interficiet spiritu oris sui, ut dicitur 2 Thess. 2. Glossa idest in virtute spiritus sui, qui a se procedit potentia visionis suae, et subjungitur in Glossa, quia secundum doctores occidetur in monte oliveti in papilione et solio suo in illo loco, contra quem dominus ascendit ad caelos. Illo autem interfecto non statim veniet Christus, sed ut in Lib. Dan. intelligitur, conceduntur electis dies quadraginta quinque ad poenitentiam. Quantum vero dominus post venturus sit, penitus ignoratur. Secundum quod praecedet ultimum Christi adventum, sunt signa cum horribili corruscatione; unde Luc. 21: erunt signa in sole et luna et stellis, de quibus expressius dicitur Matth. 24, quod sol obscurabitur, et luna non dabit lumen suum, et stellae cadent de caelo, idest lumine carebunt, ut dicit Glossa Rabani. Nihil prohibet veraciter intelligi solem et lunam cum ceteris syderibus ad tempus suo lumine privari, sicut de sole factum constat tempore passionis: unde Joel. 2, dicitur: sol convertetur in tenebras, et luna in sanguinem, antequam veniat dies domini magnus et horribilis: quod quidem fieri potest virtute divina, tum ut vicinum indicent domini adventum, secundum Glossam; tum etiam ad terrorem hominum, ut ad reverentiam judicis venturi et subjectionem homines praeparentur. Peracto vero die judicii, mundo innovato, majus lumen recipient, ut dicit Glossa super Matth. Tertium quod praecedet ultimum adventum Christi, est ignis cum vehementi flagratione; unde in Psal. 96: ignis ante ipsum praecedet et inflammabit in circuitu inimicos ejus. Ubi notandum quod ignis iste quatuor habet effectus. Primus est, quod mundum purgabit; unde Glossa super illud 1 Corinth. 7: praeterit figura hujus mundi, idest pulchritudo, nam substantia hujus mundi mundanorum ignium conflagratione peribit: et super illud 2 Thess. 1: in flamma ignis dantis vindictam, dicit Glossa, quod ignis erit in mundo, qui praecedet totum spatium aeris occupans, quantum occupavit aqua diluvii; qui ardebit terram et crassitudinem ejus. Purgabit autem mundum a culpae infectione et impuritatis commixtione, quae sunt contrariae dispositiones ad quamdam gloriae perfectionem, quam Christus in adventu suo mundo conferet, ut sensus carnis glorificatus delectabilius in ipso mundo Deum contempletur. Secundus effectus ejus est, quod bonos purificabit, ut dicit Glossa super illud 2 Thess. 1: inflammatio ignis, quod ille ignis purificabit electos domini Jesu. Unde boni, in quibus nihil purgandum invenitur, nullum dolorem ex igne sentient, sicut nec pueri senserunt in camino, Dan. 3, quamvis eorum corpora nec serventur integra, sicut puerorum, servata fuerunt, et divina virtute fieri poterit, unde sine doloris cruciatu resolutionem corporum patientur. Augustinus: hoc erit incendium mundi sanctis, quod fuit caminum tribus pueris, in quibus fuerit aliquid purgandum per illum ignem, aliis vero nullam molestiam ingeret. Sunt autem tres causae, quare subito illi qui vivi reperientur, purgari poterunt. Una est, quia pauca in eis purganda reperientur, cum terroribus et persecutionibus praecedentibus fuerint praepurgati. Secunda est, quia vivi voluntarie sustinebunt. Poena autem voluntaria in hac vita suscepta, multo plus purgat quam poena post mortem inflicta: sicut patet in martyribus, quod si quid in eis purgandum fuerit, passionis flamma tollitur, ut dicit Augustinus, cum tamen poena martyrum fuerit brevis in comparatione ad poenam quae in Purgatorio sustinetur. Unde Augustinus: hoc erit incendium mundi etc. ut supra et tamen iste ignis recuperabit in incensione, quantum amittit in temporis abbreviatione. Tertius effectus est quod malos cruciabit: unde in Psal. 96: ignis ante ipsum praecedet. Unde dicit Glossa super illud Psal. ibid.: ignis in conspectu ejus exardescit. Ignis iste materialis erit, quo comburetur facies hujus mundi, et mali puniuntur, boni vero purgabuntur: poena vero terreat, quos praemia non invitant. Quartus effectus hujus ignis secundum doctores, est quod tam bonorum quam malorum corpora incinerabit, et quantum ad omnes praedictos effectus praecedet judicium: quantum vero ad involutionem malorum, et cruciatum etiam judicium sequetur; unde etiam propter diversa officia hujus ignis praecedentis et subsequentis judicium, dicuntur esse duo ignes, sicut tangitur in Glossa super illud 1 ad Cor. 3: uniuscujusque opus quale fuerit, ignis probabit, Glossa modo praedicto a doctoribus exponitur. Similiter concomitantia adventum judicis tria sunt. Primum est mortuorum resurrectio: unde 1 Thess. 4: quoniam ipse dominus in jussu, et in voce Archangeli etc., usque primi. Ubi circa resurrectionem tria notantur, videlicet dominium divinae virtutis imperantis, mysterium Archangeli cooperantis signa judicis venientis et suscitantis. Primum ibi, quoniam ipse dominus in jussu; unde Damascenus: crede resurrectionem futuram divina voluntate, virtute et nutu. Ubi circa resurrectionem tria tangit, scilicet voluntatem divinam, quae impetrat, virtutem quae exequitur, et facilitatem exequendi in hoc quod nutum adjunxit ad similitudinem eorum quae in nobis sunt, illud enim valde facile nobis est facere, quod statim ad nutum nostrum fit. Nutus autem divinus, ex quo resurrectio fiet, nihil aliud est, quam signum ab eo datum, cui tota natura obediet ad resurrectionem mortuorum, de quo patebit infra. Secundum ibi, in voce Archangeli: unde Augustinus in 3 de Trin. dicit, quod corpora crassiora et inferiora per subtiliora et potentiora quodam ordine reguntur, a Deo per spiritum rationalem vitae, et hoc etiam Gregorius in 4 Dial. tangit. Unde in omnibus quae corporaliter a Deo fiunt, utitur Deus ministerio Angelorum. In resurrectione autem est aliquid ad transmutationem corporum pertinens, scilicet collectio cinerum, et eorum praeparatio ad reparationem humani corporis. Unde quantum ad hoc in resurrectione utetur Deus ministerio Angelorum; sed anima sicut immediate a Deo creata est, ita immediate a Deo corpori iterato unietur sine aliqua operatione: similiter etiam gloriam corporis ipse faciet absque ministerio Angelorum, sicut et animam immediate glorificat: et istud Angelorum ministerium vox dicitur, secundum unam expositionem, quam tangit Magister sententiarum in 4 dist. 43. Istud autem ministerium erit principale unius Archangeli, scilicet Michaelis, qui est princeps Ecclesiae, sicut fuit synagogae, ut dicitur Dan. 5, qui tamen agit ex influentia virtutum, et aliorum superiorum ordinum. Unde quod ipse faciet, superiores quodammodo faciunt. Similiter inferiores Angeli cooperabuntur ei circa resurrectionem singulorum, quorum custodiae deputati fuerunt, et sic vox illa potest unius, vel plurium Angelorum dici Matth. 24, dicitur: mittet Angelos suos cum tuba, et voce magna, Glossa, tam aperta et intensa voce, quod ubique a mortuis audiatur, et congregabit electos a quatuor ventis, idest a quatuor climatibus mundi, scilicet oriente, occidente, Aquilone, Austro, ut dicit Remigius. Tertium ibi, in tuba Dei descendet de caelo. Ubi notandum, quod Christus dicitur descendere in tuba, tum propter sui adventus evidentiam quia manifeste veniet, ut dicit Glossa: unde dicit Gregorius, quod tubam sonare, nihil aliud est quam mundo ut judicem filium demonstrare: tum propter suae vocis efficaciam: unde in Psalm. 67: dabit voci suae vocem virtutis, idest efficaciam resuscitandi mortuos, qui prius ut agnus sine voce coram tondente se obmutuit, ut dicit Glossa, et secundum hoc sonus tubae est vox Christi imperantis, ut quidam exponunt: tum etiam propter quamdam convenientiam ad usus tubae in veteri testamento: tuba enim congregabantur ad Concilium commovebantur ad praelium, et vocabantur ad festum. Resurgentes autem congregabuntur ad Concilium judicii, ad praelium quo orbis terrarum pugnabit contra insensatos, et ad festum aeternae solemnitatis. Cum igitur Christus sic descenderit in jussu, et voce Archangeli, et in tuba Dei, tunc mortui resurgent. Quod autem apostolus subjungit, deinde nos qui vivimus, non sic intelligendum est, quod vivi reperti non moriantur, sed ut Glossa, ibidem, dicit, in ipso raptu mors eorum erit, et resurrectio, ut quasi anima per soporem egressa de corpore, eidem in momento reddatur: tunc ventilabitur area ministerio Angelorum, et triticum separabitur a palea, quia boni, secundum apostolum, rapientur in nubibus obviam Christo in aera, impiis in terra remanentibus. Notandum vero quod licet determinata hora temporis futurae resurrectionis pro certo non potest sciri, tamen satis probabiliter a quibusdam dicitur, quod resurrectio erit quasi in diluculo sole existente in oriente, luna in occidente, quia tali dispositione creduntur sol et luna creata, ut sic eorum circulatio compleatur penitus ad redditum ad idem punctum, unde de Christo dicitur, quod tali hora resurrexit. Secundum quod comitatur judicis adventum, est meritorum retributio; unde in Psalm. 61: tu reddes unicuique juxta opera sua. 2 Cor. 5: omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque, Glossa similitudine messorum, propria corporis prout gessit sive bonum, sive malum, Glossa. Hic enim omne meritum comparatur, quo post hanc vitam possit quispiam relevari, vel gravari: quia vero meritorum retributio per judicium fiet, ideo de ipso judicio videamus. Unde sciendum, quod post judicium singulare quod erit in obitu cujuslibet, restat aliud judicium universale quod erit in novissimo die: quia licet per mortem vita hominis temporaliter terminetur secundum se, remanet tamen ex futuris secundum quid dependens. Uno modo, secundum quod adhuc vivit in memoriis hominum, in quibus quandoque contra veritatem bonae famae remanet vel malae. Alio modo in filiis qui sunt quasi aliquid patris, secundum illud Eccle. 30. Mortuus est pater illius, et quasi non est mortuus, similem enim reliquit sibi post se. Et tamen multorum bonorum sunt mali filii, et e contrario. Tertio quantum ad effectum operum suorum, sicut ex deceptione Arii, et aliorum seductorum pullulat error infidelitatis usque ad finem mundi, et usque tunc proficit fides ex praedicatione apostolorum. Quarto modo quantum ad corpus, quod quandoque traditur honorifice sepulturae: quandoque vero remanet insepultum, et tandem intumulatum resolvitur omnino. Quinto modo quantum ad ea in quibus homo suum affectum defixit, puta in quibusdam temporalibus rebus, quorum quaedam citius finiuntur, quaedam diutius durant. Omnia autem haec subduntur existimationi divini judicii: et ideo de his omnibus perfectum et manifestum judicium haberi non potest, quamdiu hujus temporis cursus durat: et propter hoc oportet esse finale judicium in novissimo die, in quo perfecte id quod ad unumquemque hominem pertinet quocumque modo, perfecte et manifeste dijudicetur. Sed circa hoc judicium tria possumus considerare: scilicet judicis aequitatem, judicantium cum Christo dignitatem, et judicandorum veritatem. De primo dicitur in Psalm. 25: judicabit populos in aequitate, Glossa in futuro judicio, et Matth. 25: cum venerit filius hominis in majestate et cetera. Ibi judicis aequitas designatur. Primo quoad bonorum et malorum separationem ibid.: et separabit eos quasi pastor segregat oves ab haedis, idest bonos a malis, ut dicit Glossa. Secundo quoad meritorum discussionem, cum dicet bonis, esurivi, et dedistis mihi manducare et cetera. Tertio quoad sententiae illationem, cum dicet bonis, venite benedicti; malis vero, ite maledicti. Sciendum vero quod totum judicium et quoad discussionem, et quoad accusationem malorum et commendationem bonorum, et quoad sententiam de utrisque, mentaliter perficietur. Si enim vocaliter singulorum facta narrarentur, inaestimabilis longitudo temporis ad hoc exigeretur: sicut etiam dicit Augustinus 20 de Civ. Dei, quod si liber ex cujus Scriptura omnes judicabuntur, ut dicitur Apoc. 20, carnaliter cogitetur: quis ejus magnitudinem et longitudinem valeat aestimare? At quanto tempore legi poterit, in quo scriptae sunt viae universorum? Non enim minus tempus requiritur ad narrandum oretenus singulorum facta quam ad legendum, si essent in libro materiali scripta: unde probabile est, quod illa quae dicuntur Matth. 25, non vocaliter, sed mentaliter intelligenda sunt et perficienda. Fiet ergo virtute divina, ut statim unicuique occurrant bona vel mala pro quibus est praemiandus vel puniendus, et non solum unicuique de seipso, sed etiam de alio: unde dicitur 1 Cor. 1: veniet dominus, et illuminabit abscondita tenebrarum, Glossa idest peccatorum: et manifestabit consilia cordium, Glossa quae gesta et cogitata, bona vel mala, tunc erunt aperta et nota omnia omnibus. Apocal. 20: vidi mortuos magnos, et pusillos stantes in conspectu throni, et libri sunt aperti, Glossa, idest conscientiae singulorum, quae apertae erunt omnibus. De secundo, scilicet judicantium cum Christo dignitate, dicitur Matth. 19: sedebitis super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Israel; ubi dicit Glossa, quod per duodecim sedes universitas mandatorum intelligitur. Notandum vero quod quidam judicabunt sola comparatione, scilicet boni minus bonos, mali magis malos, secundum illud Matth. 12: viri Ninivitae surgent in judicio, et condemnabunt generationem istam, non potestate, sed comparationis exemplo. Quidam vero judicabunt per solam approbationem; et sic omnes justi judicabunt, secundum illud Sapient. 3: judicabunt sancti nationes. Quidam vero judicabunt quasi judiciariam potestatem accipientes a Christo, secundum illud Matth. 19: sedebitis super sedes et cetera. Ad cujus evidentiam sciendum, quod cum judicare importet actionem in alium procedentem, ideo proprie loquendo judicare dicitur, qui sententiam loquendo in alium confert. Sed hoc dupliciter contingit. Uno modo ex propria auctoritate: et hoc est illius proprie qui habet in alios dominium et potestatem, cujus regimini subduntur omnes qui judicantur: et sic judicare est solius Dei. Alio modo est sententiam alterius auctoritate latam in aliorum notitiam ducere, quod est sententiam latam pronuntiare; et hoc modo perfecti viri judicabunt, quia ducunt in cognitionem divinae justitiae, aut quod juste eis pro meritis debeatur, ut ipsa revelatio justitiae judicium dicatur. Unde Richardus de sancto Victore: judices coram judicandis decretorum suorum libros aperire, est ad eorum cordium inspectionem inferiorum quorumlibet visum admittere, sensumque suum in his quae ad judicium pertinent revelare. Sciendum vero quod haec dignitas ad illos pertinet, qui relictis omnibus Christum sunt secuti: unde Matth. 19, Petro quaerenti: ecce nos reliquimus omnia, et secuti sumus te: quid ergo erit nobis? Dixit Jesus: amen dico vobis et cetera. Unde Gregorius: quisquis stimulo divini amoris excitatus hic possessa reliquerit, illic proculdubio culmen judiciariae potestatis obtinebit; ut simul tunc judex cum judice veniat, qui nunc consideratione judicii spontanea se paupertate castigat. Quia enim pauperes voluntarii soli Deo adhaerentes non impediuntur rerum solicitudinibus a perceptione sapientiae, nec retrahuntur rerum cupiditatibus a zelo justitiae; et quia etiam depressione paupertatis merentur culmen honoris et excellentiae: ideo idonei et digni judicantur potestatem judiciariam possidere. De tertio, scilicet judicandorum veritate, dicit Gregorius, quod in judicio erunt quatuor ordines: alii enim judicantur et pereunt: alii non judicantur et pereunt: alii judicantur et regnant: alii non judicantur et regnant. Ad cujus evidentiam sciendum, quod ad judicium tria videntur concurrere: primo quidem quod judici praesentetur judicandus: secundo quod ejus merita discutiantur: tertio quod sententiam accipiat. Quantum igitur ad primum omnes boni et mali a primo homine usque ad ultimum Christi judicio subdentur, ut dicitur 2 Corinth. 5: oportet omnes nos assistere ante tribunal Christi: a quorum generalitate non excluduntur etiam parvuli, qui vel sine Baptismo vel cum Baptismo discesserunt, ut dicit Glossa, ibidem. Quantum vero ad secundum, scilicet ad meritorum discussionem, non omnes judicabuntur, nec boni nec mali: ibi enim necessaria est discussio judicii, ubi bona malis permiscentur; ubi vero est bonum absque permixtione mali, vel malum absque permixtione boni, ibi discussio locum non habet. Bonorum igitur quidam sunt qui totaliter bona temporalia contemnunt soli Deo vacantes, et his quae Dei sunt. Quia ergo peccatum committitur per hoc quod spreto incommutabili bono bonis commutabilibus adhaeretur, nulla videtur in his notabilis commixtio boni et mali: non quod absque peccato vivant, cum ex eorum persona dicatur Joan. 1: si dixerimus quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus. Sed quia in eis levia quaedam inveniuntur, quae fervore caritatis quodammodo consumuntur, ut nihil esse videantur; unde hi in judicio non judicabuntur per meritorum discussionem. Qui vero terrenam vitam agentes rebus saecularibus intendentes utuntur quidem non contra Deum, sed eis plus debito inhaerentes, habent aliquid mali bono fidei et caritatis admixtum secundum aliquam notabilem quantitatem, ut non de facili apparere possit quid in eis praevaleat: unde tales judicabuntur etiam quantum ad discussionem meritorum: similiter etiam est ex parte malorum. Notandum quod principium accedendi ad Deum, est fides, secundum illud ad Hebr.: accedentem ad Deum oportet credere. Qui ergo fidem non habent, nihil boni in eis invenitur, cujus aliqua mala permistio faciat eorum dubiam damnationem: et ideo damnabuntur absque meritorum discussione. Qui vero fidem habet, caritatem autem non, non habet opera bona, nec aliquid unde Deo conjungatur, hujus necessaria est meritorum discussio, ut evidenter appareat quid in eo praeponderet, bonum vel malum: unde talis cum discussione meritorum damnabitur, sicut rex terrenus qui peccantem cum audientia damnat, hostem vero sine omni audientia. Quantum vero ad tertium, scilicet sententiae prolationem, omnes judicabuntur, quia omnes ex ipsa sententia vel gloriam vel poenam reportabunt: unde dicitur 2 Cor. 5: ut referat unusquisque propria corporis, prout gessit, sive bonum sive malum. Tertium vero quod comitatur adventum judicis, est mundi innovatio: de qua dicitur Isa. 65: ego creabo caelos novos et terram novam, et non erunt priora in memoria: Apocal. 21: vidi caelum novum, et terram novam. Ad cujus evidentiam sciendum, quod omnia corpora esse facta propter hominem creduntur: unde et omnia dicuntur ei subjecta. Serviunt ei dupliciter: uno modo ad suam sustentationem corporalis vitae; alio modo ad profectum cognitionis divinae, in quantum homo per ea quae facta sunt, invisibilia Dei conspicit, ut dicitur ad Rom. 1 cap. Primo ergo ministerio creaturarum homo glorificatus nullo modo indigebit, cum ejus corpus omnino incorruptibile sit futurum, virtute divina id faciente per animam quam immediate glorificat. Secundo etiam ministerio non indigebit homo quantum ad cognitionem intellectivam, quia tali cognitione Deum sancti videbunt immediate per essentiam. Sed ad hanc visionem essentiae divinae oculus carnis attingere non potest. Et ideo ut ejus solatium etiam sibi congruens de visione deitatis praebeatur, inspiciet deitatem in suis effectibus corporalibus, in quibus manifesta indicia divinae majestatis apparebunt, et praecipue in carne Christi, et post haec in corporibus beatorum, et deinceps in omnibus aliis corporibus: et ideo oportebit, ut etiam alia corpora majorem influentiam a divina bonitate suscipiant; non tamen speciem variantem, sed addentem cujusdam gloriae perfectionem: et haec erit mundi innovatio: unde similis mundus innovabitur et homo glorificabitur.