 |
|---|
Textum Parmae 1863 editum
et automato translatum a Roberto Busa SJ in taenias magneticas
denuo recognovit Enrique Alarcón atque instruxit
|
|---|
[88316] Aegidius de Roma, In Cant., pr. Sonet vox tua in auribus meis: vox enim tua dulcis, et facies tua decora. Cantic. 2. In principio cujuslibet libri, quantum ad praesens spectat, duo sunt notanda: primo quis sit libri titulus; secundo quae sint causae operis. Praedicta autem auctoritas, quae legitur Cantic. 2, aliter et aliter exposita, nobis utrumque insinuat. Nam si verba praedictae auctoritatis sint sponsi ad sponsam, idest Christi ad Ecclesiam, tunc declarant nobis libri titulum; si vero intelligantur de Christo dicta, manifestant nobis causas operis. Intitulatur autem liber iste, cantica canticorum, ut ex Glossa haberi potest. Cantus tamen qui in hoc libro docetur non est corporalis seu sensibilis, sed magis intellectualis, et secundum spiritum. Dicimus enim duo esse genera verborum; interiora et exteriora, sive sensibilia et intellectualia, ut patet per Augustinum in 2 de civitate Dei, ubi ipsas cogitationes cordis locutiones appellat. Sicut ergo in locutionibus exterioribus secundum melodiam et proportionem prolatis resultat cantus sensibilis; ita in locutionibus interioribus et etiam affectionibus secundum proportionem et ordinem debitum ad Deum directis resultat quaedam melodia spiritualis, et quidam cantus intelligibilis. Non enim sic debemus restringere nomen cantus ut solum in sensibilibus vocibus esse habeat. Nam Boetius in musica sua ostendit musicam proportionem aliquo modo circa omnia esse, inquantum singula secundum melodiam per quamdam proportionem sunt condita. Sicut et Augustinus in 6 musicae, extendit numeros musicales ad actiones animae. Nam secundum quinque numerorum genera, quae ipse distinguit in 2 capit. dicti libri, idest secundum numeros judiciales, progressores, occursores, recordabiles, consonales, salvat actiones ipsius animae. Immo ipsa usitata locutio admittit ut manifeste dictum, canticum appellet, secundum quem modum geometrae loqui consueverunt: unde cum aliquid geometrice probare volunt, dicunt: sicut cantat talis propositio; si in illa propositione manifeste illud profertur. Quia ergo Deo omne cor patet et omnis voluntas loquitur, et cogitationes et affectiones voluntatis non discedunt a melodia et a proportionibus, qua, et secundum quas attenditur operatio virtuosa, quoddam canticum dici possunt. Tale est canticum quod hic cantatur: quia hic exprimuntur debitae affectiones et cogitationes cujuscumque animae sanctae, vel etiam totius Ecclesiae, secundum quas intendit gustare divinam dulcedinem, et habere sui sponsi consortium. Et si volumus secundum quamdam adaptationem loqui, dicere possumus, Deum habere duas aures: unam irae, aliam pietatis. Secundum aurem irae audit clamorem; secundum quem modum dixit ad Cain: vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra: Genesis 4. Secundum aurem pietatis dicitur audire cantilenas, idest affectiones, cogitationes, orationes, desideria devotarum mentium: et quia suave est illi, scilicet Deo, audire tales cantus, et delectatur in animabus sanctis, sicut bonus pater in bonis filiis; ideo invitans animam sanctam, sive totam Ecclesiam, ad sic cantandum ait: sonet vox tua in auribus meis: et subdit causam: vox enim tua dulcis, et facies tua decora. His enim duabus causis appetitur cantus alicujus; primo propter se, videlicet quando cantus est dulcis et suavis; secundo ratione cantantis, ut si habeat decoram faciem: nam cui placet vultus cantantis, verisimile est quod magis delectatur in cantu. Utroque autem modo delectatur Christus in anima sancta; scilicet ratione ipsius cantus, videlicet propter bonitatem affectionum et cogitationum; et ratione ipsius gratiae: nam gratia Dei in essentia animae existens reddit animam bonam, et opera ejus Deo grata. Patet ergo quod si verba praedicta sunt sponsi ad sponsam, designant titulum hujus libri, qui dicitur cantica canticorum, quia excellenti modo hic talis melodia insinuatur: consuevit enim genitivus pluraliter appositus nominativo denotare excellentiam, ut rex regum et dominus dominantium (Apocalyp. 19). Sed si praedicta verba volumus exponere ut sint verba Ecclesiae loquentis ad Christum, designant nobis causas hujus operis, licet serie, litterae contradicere videatur. Ex quo tamen a veritate fidei non discedit, non est talis expositio repellenda: quia in sacra pagina non solum assignatur sensus litteralis, qui semper est continuus, sed etiam mysticus, quem non oportet esse continuum. Secundum hoc ergo dicamus, quod causa materialis et efficiens notatur cum dicitur: sonet vox tua in auribus meis: formalis, cum dicitur: vox enim tua dulcis; finalis cum annectitur: et facies tua decora. Sponsus et sponsa, idest Christus et Ecclesia, sive Christus et anima sancta, est materia hujus libri, ut Glossa tangit. Quod si sponsa dicit sponso: sonet vox tua in auribus meis, causam materialem habemus et etiam efficientem: quia sponsus ipse qui est verus Deus, cum hoc quod est subjectum sive materia doctrinae sacrae, est etiam principaliter causa efficiens hujus scientiae. De causa vero instrumentali non sit nobis curae, quia hujusmodi causae habentur respectu doctrinae sicut instrumenta, sicut penna scribentis, juxta illud Psal. 44: lingua mea calamus Scribae velociter scribentis. Sicut ergo superstitiosum esset, cum quaereretur de auctore alicujus libri, quaerere cum qua penna scriptus fuisset liber; ita quodammodo superstitiosum videtur quod aliquis sit multum solicitus inquirere causas instrumentales Scripturae sacrae: nam si constat de veritate, quod liber sit a spiritu sancto, non est magna cura adhibenda ad inveniendum auctorem alium. Quod si tamen aliter videatur de hoc adhibenda cura, dicimus, quod Salomon fuit talis causa hujus libri, qui secundum quod Glossa tangit, fuit trinomius, et secundum numerum nominum tres edidit libros. Dictus enim fuit; Salomon, idest pacificus; Jeddidia, idest dilectus; et Ecclesiastes, idest concionator. Secundum enim quod fuit pacificus, edidit librum proverbiorum; secundum quod fuit dilectus, edidit librum canticorum; et secundum quod fuit concionator, edidit librum Ecclesiastes. Causa autem formalis habetur cum subjungitur: vox tua dulcis. Consuevit enim distingui duplex forma: scilicet forma tractatus quae est modus agendi; et forma tractandi, quae est ordinatio capitulorum ad invicem. Modus autem agendi in aliis scientiis est approbativus aut improbativus: in doctrina vero sacra, potissime in canone, esse videtur inspirativus idest revelativus, quia magis talis tractatus innititur revelationi quam probationi. Modus autem in isto libro specialiter videtur esse affectivus, desiderativus et contemplativus. Unde Glossa tangit, quod modus hujus libri est ostensivus, quali desiderio membra capiti adhaereant, ei placere contendant, et quali affectione sponsus Ecclesiam diligat: unde modus agendi hujus convenienter notatur per hujusmodi dulcedinem, cum dicit: vox tua dulcis: quia complacentia, affectio et desiderium quamdam dulcedinem amoris important. Ex hoc etiam potest haberi forma tractandi: quae talis debet esse qualem requirit modus agendi. Immo, quia ipse ordo capitulorum ad invicem, bene intellectus, animam demulcet et delectat; non inconvenienter forma tractandi per dulcedinem intelligitur. Causa vero finalis habetur cum subinfertur: facies tua decora. Est igitur finis hujus libri, ut Glossa tangit, dilectio secundum quam sponsa delectatur; et cum hoc potissime sit propter decorem faciei sponsi, convenienter talis finis insinuatur cum dicitur: facies tua decora. Dubitaret forte aliquis, cum in tota sacra pagina finis sit dilectio, quomodo differenter dilectio Dei sit finis hujus libri, et totius doctrinae sacrae: et utrum propter hoc quod finis hujus scientiae est opus an practica scientia dici possit. Ad horum evidentiam est notandum, quod sicut in tota physica naturali finis est cognoscere corpus mobile inquantum mobile; in libris autem partialibus hujusmodi finis contrahitur, sicut patet quod in libro physicorum non intenditur cognitio corporis mobilis quocumque speciali modo, sed cognitio talis corporis simpliciter, non contrahendo ad hoc vel ad illud; in libro vero de generatione intenditur talis cognitio, ut contrahitur corpus mobile ad formam: in libro vero de caelo, ad situm, et sic in aliis libris, modo contracto, intenditur cognitio talis corporis: eodem modo in doctrina ecclesiastica dilectio Dei in universali sumpta intenditur quocumque modo manuducamur ad talem dilectionem; sed in partialibus libris specificatur talis intentio: ut in Genesi, prout ad eam deducimur considerando divinam potentiam, quia ibi ostenditur quomodo Deus caelum et terram, et omnia de nullo produxit in esse. In hoc autem libro specialiter manuducimur ad divinam dilectionem, considerando divinam benignitatem, et meditando quanta affectione Christus sponsam suam diligat, et quanto desiderio moveri debet anima sancta, ad gustandum dulcedinem divinam. Quae si bene advertimus, non inconvenienter finis hujusmodi libri assignatur dilectio Dei, licet etiam hoc sit finis totius doctrinae sacrae: speciali enim modo liber iste provocat nos ad dilectionem Dei et proximi. Ad secundum quaesitum dicendum, quod haec scientia dicitur Dei dilectiva vel affectiva, ut manifeste probavimus in quaestionibus super primum sententiarum; et si propter hoc aliquis velit eam appellare practicam, quia dilectio est quoddam opus, sententiam teneat, linguam corrigat. Nam scientia practica principaliter ordinatur ad opus exterius; ideo scientiae politicae practicae nominantur, et polities, idest bonitas, dependet ex operibus nostris: nam secundum philosophum, quia bona facimus, boni sumus; et ex similibus actibus generantur similes habitus. Bonitas vero spiritualis, quia non dependet ex operibus exterioribus, immo ex habitu caritatis, et ejus operibus; sacra pagina quae ad talem bonitatem ordinatur, practica dici non debet. Sicut ergo scientia quae ordinatur ad speculationem, non dicitur practica, licet speculari sit quoddam opus; sed suscipit nomen ex speculatione, et dicitur speculativa: sic et theologia quae ordinatur ad affectionem sive dilectionem caritatis, quia hujusmodi opera non sunt exteriora, ab eis debet denominari specialiter theologia, et debet dici affectiva vel dilectiva, et non practica. His visis, accedamus ad expositionem litterae.
[88317] Aegidius de Roma, In Cant., cap. 1 Osculetur me osculo oris sui. Intentio principalis hujus operis est exprimere mutua desideria inter sponsum et sponsam, sive inter Christum et Ecclesiam: et quia secundum alium et alium statum alia sunt desideria, ideo secundum diversos status Ecclesiae oportet nos hunc librum dividere. Ecclesia enim potest tripliciter considerari. Primo quantum ad statum primitivum, scilicet quantum ad statum rami fracti: nam Judaei sunt excaecati, et gentiles sunt admissi, juxta illud Rom. 11: tu quidem (gentilis) cum oleaster esses, insertus es in illis (idest ramis bonae olivae) et socius radicis et pinguedinis bonae olivae factus es. Secundo rursum potest considerari quantum ad statum ultimum, quando Judaei omnes salvi fient: quia tunc temporis si fuerit numerus filiorum Israel, sicut arena maris, residui salvi fient (Rom. 9). Et quia non est dare extrema sine medio, ideo praeter statum primum et ultimum est dare medium. Hos autem tres status quodammodo tangit apostolus ad Rom. 11, cum ait: quia caecitas venit in Israel ex parte (quantum ad statum primitivum) donec plenitudo gentium intraret: quantum ad statum medium, secundum quem Ecclesia proficit, et quasi universaliter gentes sunt conversae. Et subdit, quod tunc omnis Israel salvus erit, quantum ad statum ultimum, quando Judaei plene convertentur ad Christum; quod erit in fine saeculi. Secundum hos tres status liber iste dividitur in tres partes. Quia primo describuntur mutua desideria inter Christum et Ecclesiam, secundum quod Ecclesia fuit in statu primitivo; secundo describuntur talia desideria quantum ad statum medium; tertio describuntur quantum ad statum ultimum. Secunda pars est ibi, en lectulum Salomonis sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israel: ultra medium tertii capituli. Tertia pars est ibi, descendi in hortum meum (ut infra cap. 6, circa finem.) Prima pars dividitur in duas partes, secundum quod desideria primitivae Ecclesiae dupliciter distingui possunt; scilicet quantum ad adeptionem boni, et quantum ad fugam mali. Primo ergo Salomon describit desideria sponsae, idest Ecclesiae, sive animae sanctae, secundum quod desiderat adipisci divinas dulcedines, et sponsi sui Christi degustationes. Secundo ponit desideria ejus, secundum quod desiderat fugere exteriores tribulationes. Secunda ibi, nigra sum, sed formosa. Prima dividitur in duas: quia primo ponitur sponsae desiderium; secundo, quia ad obtinendum quod desiderat non potest per se sponsa sufficere, implorat divinum auxilium. Secunda ibi, trahe me post te. Prima pars dividitur in tres partes: quia primo ponitur sponsae desiderium; secundo subditur desiderii causa, sive ratio; tertio ex ratione assignata concludit sponsum suum naturaliter desideratum esse. Secunda ibi, quia meliora; tertia ibi, ideo adolescentulae. Est autem tale desiderium Ecclesiae, quod desiderat osculari osculo oris Dei, idest adipisci dulcedinem et gratiam per ipsum. Debet ergo optative legi ista littera. Osculetur, idest utinam oscularetur me Deus pater osculo oris sui, ita quod Deus pater sit osculans, filius sit os, et spiritus sanctus sit osculum. Dicitur autem filius os patris, inquantum est verbum ejus, et manifestativum ipsius. Spiritus autem sanctus dicitur osculum; quia sicut in osculo procedit corporalis spiritus ab osculante per os, sic spiritus sanctus procedit etiam a patre procedendo a filio, cum filius hoc habeat a patre quod spiret spiritum sanctum. Ideo Augustinus, 16 de Trin., dicit, spiritum sanctum principaliter procedere a patre. Desiderat ergo gustare dulcedinem gratiae, quae appropriatur spiritui sancto, participando ejus dona et suam gratiam. Deinde cum dicit, quia meliora sunt ubera tua vino, assignat causam et rationem desiderii sui. Quod antequam exponamus, triplex nobis occurrit dubitatio litteralis. Primo, quia videtur textus hic dissutus esse, cum prius Ecclesia locuta fuerit in persona tertia dicens: osculetur me osculo oris sui: postea assignando causam, locuta est Deo in persona secunda subdens: quia meliora sunt ubera tua vino. Secundo etiam apparet textus dissutus, et inconveniens ratio: quia cum sponsa desideret osculum, si vellet assignare causam desiderii sui, deberet commendare labia, per quae fit osculum, non ubera. Tertio videtur inconveniens hujusmodi dictum, quia sponsae consueverunt habere ubera, non sponsi. Cum ergo in praedicta locutione sponsa loquatur ad sponsum, non videtur competens quod laudat ubera ejus. Respondeo dicendum, quod primam dubitationem solvit Glossa, dicens, quod sponsa loquitur more amantis, qui propter fervorem dilectionis, loquendo ordinem non valet servare; ideo aliquando loquitur in tertia persona, aliquando in secunda. Possumus etiam taliter dicere: sponsam in primordio suae locutionis loqui in tertia persona, quia non audet tantum dominum in principio alloqui in secunda persona; sed petitione facta, cognoscens se talia desiderare non posse sine divina gratia, juxta illud 2 Corinth. 3: non quod sufficientes simus cogitare a nobis aliquid quasi ex nobis; sed sufficientia nostra ex Deo est: ideo confisa de Dei auxilio, quae prius proposuerat sua desideria Deo in tertia persona, dicens: osculetur me osculo oris sui; in dando rationem sui desiderii, alloquitur ipsum in secunda persona, subdens: quia meliora sunt ubera tua vino. Secunda dubitatio etiam solvitur, quia secundum Dionysium, 1 de Div. Nomin., intelligibilia sunt incomprehensibilia a sensibus; ideo per unum sensibile non expresse manifestatur intelligibile, sed multa sensibilia expressius unum intelligibile notificant. Ut ergo detur intelligi, osculum a sponsa quaesitum, non fuisse carnale, sed spirituale, in quo non solum bonitas labiorum, sed etiam uberum, et aliorum sensibilium multorum perabundantius comprehendatur, in laudando praedictum osculum, laudat sponsa ubera, non labia. Tertia dubitatio solvitur similiter a Glossa: quia ideo tribuit sponsa sponso ubera, ut ostendat se figurative loqui. Aliter etiam solvi potest: quia non est simile de matrimonio carnali et spirituali. Nam sicut in matrimonio carnali sponsa dat dotem sponso; in spirituali fit e converso, quia sponsus charismatibus dotat animam: sic etiam in hujusmodi matrimonio ubera principalius competunt sponso. His visis, notandum, quod assignare rationem vel causam quare aliquid sit desideratum, est ostendere illud esse bonum: quia secundum philosophum in 1 Ethic. et 1 Rhetoric., bonum est quod omnia appetunt. Et quia bona spiritualia nobis innotescunt per corporalia, ideo sponsa in ostendendo bonitatem osculi sponsi, per similem bonitatem divinae dulcedinis commendat eam tripliciter. Primo ex eo quod reficit gustum, quod notatur cum dicitur: quia meliora sunt ubera tua vino; secundo ex eo quod reficit odoratum, quod habetur cum subjungitur: fragrantia unguentis optimis; tertio quia delectat tactum, quod habetur cum dicitur: oleum effusum nomen tuum. Ad intelligentiam praedictorum notandum, quod dulcedo quam Ecclesia sponsa Christi desiderat adipisci, hauritur secundum contemplativam vitam. Vita autem contemplativa, prout de ea locuti sunt philosophi et sancti, non accipitur uniformiter: nam philosophi finem contemplationis ponunt in sapere. Ideo in 10 Ethic. ubi determinatur de contemplatione et felicitate, ostenditur operationem perfectam secundum spiritualem contemplationem esse felicitatem: nam speculari secundum sapientiam, idest secundum metaphysicam, est summa felicitatis quam posuerunt philosophi. Ideo philosophus in 4 Ethic. volens talem felicitatem summe extollere, ostendit eam esse maxime delectabilem, dicens quod philosophia videtur habere delectationes mirabiles puritate et firmitate. Sed contemplatio, ut de ea loquuntur theologi, magis consistit in sapore, quam in sapere; et magis consistit in dilectione et dulcedine, quam in contemplatione. Et si invenitur aliquando studium litterarum pertinere ad contemplativam vitam secundum theologos, hoc est inquantum per hujusmodi studium manuducimur in amorem Dei. Si quis ergo ad hoc studet ut sciat, non ut aedificet, et in dilectione Dei proficiat, cognoscat se vivere vita contemplativa secundum philosophos, non secundum theologos. Si ergo de hujusmodi contemplatione secundum sensibilia loqui volumus, per quamdam adaptationem dicere possumus, vitam contemplativam philosophorum reficere auditum et visum; spiritualem autem contemplationem theologorum reficere gustum, odoratum et tactum. Nam licet omnes sensus nobis ad cognitionem deserviant, potissime tamen auditus et visus nobis famulantur ad scientiam. Nam secundum philosophum, omne quod quis novit, aut discens aut inveniens novit. Auditus ergo, qui est sensus disciplinabilis, ut dicitur 1 Metaph., nobis deservit ad scientiam, ut habetur per doctrinam, et ut sumus discentes. Visus vero, qui plures differentias nobis demonstrat, ut in eod. 1 Metaph. probatur, deservit nobis ad scientiam, ut habetur per inventionem, et ut invenientes novimus. Ideo contemplatio philosophica, quae consistit in sapere, apparet, si considerentur praedicta, quia potissime reficit auditum et visum. Contemplatio vero spiritualis, quae consistit in sapore, et secundum quam est magis vita nostra, habet reficere gustum, odoratum et tactum, quae magis nobis deserviunt ad necessitatem vitae. Unde, cum beatitudo philosophorum consistat in intellectu; beatitudo vero spiritualis completive et consummative consistat in voluntate, ut suo loco poterit declarari (cum cogitationes mentis dicantur locutiones et visiones, ut plane dicit Augustinus in 9 de Trinit. cap. 11, non tamen proprie dicantur gustationes et odorationes et tactus, quia talia magis videntur tenere se ex parte voluntatis); satis apparet bene esse dictum quod proposuimus, contemplationem philosophicam reficere auditum et visum; spiritualem vero, gustum, odoratum et tactum. Volens ergo sponsa commendare contemplationem spiritualem, non philosophicam, ait: meliora sunt ubera tua vino, fragrantia unguentis optimis. In quibus verbis tangit tria genera hominum existentium in Ecclesia, quos aliquo modo reficit divina dulcedo. Nam inquantum ubera sponsi, idest voluptas dulcedinis ejus, melior vino dicitur, idest omni sapore corporali, reficiuntur perfecti, qui talem dulcedinem nituntur gustare; prout vero hujusmodi, idest ubera, sunt fragrantia unguentis optimis, idest omnibus odoribus sensibilibus, reficiuntur proficientes, qui ad talem dulcedinem moventur per odoratum. Sed ut nomen Christi est oleum effusum, propter sui mollitiem et pinguedinem delectans tactum super cetera, reficiuntur incipientes, qui se habent ad modum, habentium solum tactum secundum spiritualem vitam. Nam sicut tactus est illud quo restringitur sensibilis vita in infirmo: quia alius secundum philosophum modus vivendi est secundum alios sensus, alius secundum tactum, quia talis vita sine tactu remanere non potest; ita incipientes participant spiritualem vitam in infirmis, propter quod videntur habere solum tactum secundum talem vitam. Sed cum proficiunt, sic ratione profectus odoratum acquirunt, secundum quod moventur ad odorem dulcedinis. Cum vero perfecti sunt, plene in Christo delectantur, et dulcedinem ejus gustant. Deinde cum dicit, ideo adolescentolae, infert ex dictis, sponsum Christum universaliter dilectum in Ecclesia; et continuatur sic textus: o domine Jesu Christe, qui es omnia in omnibus conformando te omnibus perfectis, proficientibus et incipientibus, omnibus secundum suum modum tuas dulcedines tribuens: quia omnibus sic te conformas, ideo adolescentulae, idest incipientes, dilexerunt te. Vult ergo arguere sponsa per locum a minori: nam si adolescentulae, idest incipientes, de quibus minus videtur, diligunt Christum; sequitur quod Christus in Ecclesia universaliter sit dilectus. Et notandum, quod ista conclusio, ideo adolescentulae dilexerunt te, dupliciter potest continuari. Primo secundum quod sequitur ex omnibus supradictis, quemadmodum est expositum; secundo secundum quod sequitur ex immediate suprapositis; ut quia nomen Christi est oleum effusum, idest reficit incipientes, ut est expositum; ideo adolescentulae, per quas intelliguntur incipientes, dilexerunt te. Dicuntur autem adolescentulae incipientes, ut patet per Glossam dicentem, quod adolescentulae sunt non vetustae per culpam, sed novellae per gratiam. Semper autem per locum a minori concludit, Christum esse universaliter dilectum. Trahe me post te. Postquam sponsa expressit suum desiderium, quo dulcedinem Christi adipisci volebat; videns per se ipsam non posse obtinere suum desiderium, in parte ista implorat divinum auxilium. Et dividitur pars ista in partes duas: quia in postulando tale auxilium, primo ponitur sponsae petitio; secundo sponsi exauditio, ibi, introduxit me rex. Circa primum duo facit: quia primo sponsa implorat divinum auxilium; secundo confitetur, ipsum esse suave et validum. Primum habetur cum dicitur: trahe me post te. Secundum cum subditur: curremus in odorem unguentorum tuorum. Continuetur ergo sic. Domine Jesu Christe, video, quod ex me non possum ad te venire, nec tuam dulcedinem gustare: ideo tuum auxilium implorans rogo: trahe me post te. Nam secundum quod Christus dicebat, Joan. 6: nemo potest venire ad me, nisi pater, qui misit me, traxerit illum. Et quia indivisa sunt opera Trinitatis, ut dicit Augustinus 1 de Trinit. c. 3, et Damascenus Lib. 3, c. 18; ideo sicut nullus accedit ad Christum sponsum, nisi pater eum trahat; ita nullus accedit ad Christum sponsum, nisi Christus eum trahat. Bene ergo dicit sponsa, idest Ecclesia, sponso suo Christo: trahe me post te. Deinde cum dicit, curremus in odorem, sponsa confitetur auxilium Christi esse suave et validum. Continuatur autem sic. Non ad insipientiam dico: trahe me post te: quia tuus tractus est suavis et validus. Quia si tu me traxeris, non solum movebor qualitercumque, sed etiam curram in odorem unguentorum tuorum; idest, velociter movebor, dummodo possim suaviter odorare virtutem et dona tua. Notandum autem, quod cum sponsa dicit se cursuram ad tractum Christi, confitetur ejus tractum non esse violentum sed suavem: nam currere est voluntate moveri. Rursum confitetur, talem tractum esse fortem; quia in cursu notatur velocitas motus, quae sine magna virtute esse non potest. Nec mirum, si Christus trahit suaviter et fortiter, quia Christus est Dei virtus et Dei sapientia; secundum apostolum, 1 ad Corinth. 1, et sapientia (ut legitur Sap. 8), attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. Et notandum, quod sponsa, cum postulat se trahi, nominat se in singulari, dicens, trahe me post te. Cum dicit hujusmodi tractui se obedire, nominat se in plurali, dicens: curremus in odorem unguentorum tuorum: cujus ratio est, quia Deus, quantum est de se, uno modo trahit: quia secundum Dionysium 4 de Div. Nomin., sicut sol non ratiocinans neque praeeligens immittit radios suos sensibiles; sic Deus immittit radios suos intelligibiles. Non tamen trahimur uno modo: quia licet Deus uno modo se habeat ad omnia, non tamen se habent omnia uniformiter ad ipsum, quia eadem influentia diversimode recipitur in creaturis. Quomodo autem intelligendum sit dictum Dionysii, et quomodo Deus se habeat ad omnia uniformiter, alibi (P. 1, qu. 47, art. 1) declaravimus. Deinde cum dicit, introduxit me rex, ponitur, quomodo sponsus exaudiat petitiones suae sponsae. Et circa hoc sponsa tria ostendit: quia primo dicit, se ad dulcedinem quam petierat, esse introductam; secundo, bonum quod desideraverat, gaudet se esse adeptam; tertio fatetur, se circa illud bonum non esse deceptam. Primum cum dicitur: introduxit me rex in cellaria sua; secundum cum annectitur: exultabimus et laetabimur in te; tertium, cum subinfertur: memores uberum tuorum super vinum. Recti diligunt te. Continuatur autem sic. Non in vanum petii divinum auxilium, quia sponsus meus, qui est Christus rex regum, et dominus dominantium (Apoc. 19), respiciens humilem petitionem meam, introduxit me in cellaria sua, idest in dulcedinem suam, dando mihi gratiam suam. Dicitur autem gratia cellaria in plurali, quia ab ea fluunt et derivantur singulae virtutes spirituales, perficientes diversas potentias; et secundum diversas virtutes diversarum potentiarum diversimode laetamur et gaudemus in domino: et perfecti secundum tales virtutes derivatas a gratia, quodammodo potamus vina spiritualis laetitiae de diversis cellariis. Deinde cum dicit, exultabimus et laetabimur in te, ostendit sponsam bonum quod desiderabat, scilicet ipsum Deum, esse adeptam. Nam secundum modum intelligendi, prius perficimur secundum gratiam divinam; et postea perfecti per gratiam, adipiscimur ipsum, ad quem gratia nos ordinat: ideo introducti per gratiam in spiritualem laetitiam, exultabimus et laetabimur in te. Notandum autem, quod universaliter omnes homines appetunt beatitudinem; diversificant autem in particulari: quia quidam ponunt felicitatem in venereis, quidam in divitiis, et sic de aliis; in quibus non est vera beatitudo, quia non delectantur in ipso summo et vero bono, sed in quadam participatione ejus, inquantum omnia participant de pleno bono. Gratia vero divina facit nos ponere felicitatem in summo et vero bono, et non in alio; ideo signanter dicit: exultabimus et laetabimur in te, qui es summum et verum bonum. Deinde cum dicit, memores uberum tuorum super vinum, ostendit, se circa bonum quod desideraverat, non esse deceptam. Ad cujus evidentiam notandum, hanc esse differentiam inter sensibilia et intellectualia bona: quod sensibilia bona antequam habeantur, reputantur magna; habita autem vilescunt: ut potest haberi ab August. in Lib. de Doctr. Christ. et a philosopho in 1 Ethic.: propter quod quilibet invenit se deceptum, cum adipiscitur sensibilia bona: quia non reputat ea tanta bona posteaquam habet, quanta credebat. Sed in intellectualibus bonis non sic se habet; quia habita majora reputantur et potissima, et praecipue summum bonum, quod Deus est. Causa autem quare bona sensibilia per modicum tempus delectant, et quod non inveniuntur tanta bona sicut credebantur, assignari potest, quia hujusmodi bona non sunt delectabilia secundum se, sed quod delectent, hoc est ratione habentium appetitum corruptum: quia unusquisque est talis qualis finis videtur ei, ut dicitur in 3 Ethic. Et quia hujusmodi appetitus sequitur naturam ut transmutabilem; ideo facta mutatione in natura, quae prius erant delectabilia, postea non sunt. Unde dicit philosophus 1 Rhetoric. in Tract. de disceptatione, quod transmutare est delectabile, quia in ipsa natura fit transmutatio. In bonis autem Dei vel divinis non sic se habet: nam talia bona secundum se sunt appetibilia, et ideo delectabilia secundum se, quia ea desideramus secundum illud quod in nobis est supremum et optimum. Unde etiam desiderando ea, distrahimur ab hujusmodi varietatibus: propter quod talia adepta nunquam habentur in fastidio, immo semper inveniuntur esse majora bona quam crederentur ante. Continuetur ergo sic littera. Nos memores uberum tuorum, idest memores quod diximus de uberibus, quod sunt meliora vino, non sumus decepti circa talem sententiam, quia recti, idest illi qui recte sapiunt, diligunt te super vinum. Bene poterat dicere ista sponsa, postquam introducta erat in cellaria sponsi, et gustaverat dulcedinem ejus, id quod dixit regina Saba regi Salomoni; quae, ut habetur 2 Paralip. 9, cum audisset famam Salomonis, venit tentare eum: et cum locuta est ei quaecumque erant in corde suo; postquam exposuit ei Salomon omnia quae proposuerat, nec fuit verbum quod posset regem latere, videns sapientiam Salomonis, non erat prae stupore in ea spiritus: dixitque regi: verus est sermo quem audieram in terra mea de virtutibus tuis. Notandum autem, quod sponsa prius loquitur in singulari, dicens, introduxit me; postea in plurali, cum subdit: exultabimus et laetabimur in te, memores uberum tuorum. Quod propter eamdem causam contingit quam supra assignavimus. Potest tamen alia causa assignari; quia sponsa, quae unum petiit, multis modis et multis communicatum et communicandum invenit; in quibus et pro quibus gaudens dicit: exultabimus et laetabimur in te. Nigra sum, sed formosa. Postquam posita sunt desideria sponsae secundum quae desiderabat adipisci divinam dulcedinem sive divina bona, hic ponuntur desideria ejus secundum quae desiderabat fugere tribulationes et mala. Ad intelligentiam autem dicendorum notandum, sponsam Christi esse Ecclesiam. Ecclesia autem dupliciter potest accipi. Primo pro tota congregatione fidelium; secundo pro ipsis praelatis: quia quando aliquod nomen convenit toti congregationi, tale nomen dicitur de superiori parte totius; sicut videmus, quod hoc nomen homo est nomen totius conjuncti; quia tamen intellectiva pars in homine est superior, nuncupamus hominem etiam illam partem superiorem, quae dicitur intellectiva: quia quae facit homo secundum intellectum, dicitur facere per se ipsum. Propter quod Philos. in 9 Ethic. dicit, hominem esse magis intellectum quam sensum. Sic etiam quia nomen Ecclesiae dicitur de tota congregatione fidelium, praelati qui supremum gradum in Ecclesia tenent, dicuntur Ecclesia; et quod praelati faciunt, dicitur Ecclesia facere; et dominus de eo qui noluit audire unum aut duos aut tres, Matth. 18, ait: dic Ecclesiae, idest praelato, secundum unum modum exponendi. Sic ergo accipiendo Ecclesiam pro ipsis praelatis, melius poterimus continuare seriem litterae. Hoc viso, sciendum est, praelatos propter curam quam habent, dupliciter turbari: primo exterius propter illatas tribulationes; secundo interius per turbationes: quia interiores tribulationes aliquando mentem intantum distrahunt quod si post tribulationem quis ad mentem velit regredi, inveniat se non posse percipere illam dulcedinem quam prius perceperat. Salomon ergo in narrando ibi tribulationes Ecclesiae, idest praelatorum, duo facit: quia primo exteriores tribulationes narrat; secundo interiores distractiones, ibi, in lectulo meo quaesivi quem diligit anima mea: in principio 3 cap. Propter primum notandum, quod Ecclesia primitiva, de qua nunc agitur, ut patet ex textu, habebat quatuor genera tribulationum: et quantum ad duo conveniebat cum Ecclesia moderna; quantum ad alia duo differebat. Nam Ecclesia moderna, sive praelati temporis hujus, dupliciter turbantur; primo ex administratione filiorum: administrantes enim non facile est sine turbatione esse, ut habetur 2 Corinth. 11. Turbantur etiam ex insidiatione haereticorum, quia adhuc hodie regnant multi falsi Christiani. Has autem duas tribulationes habebat primitiva Ecclesia: nam praelati tunc temporis habebant curam subditorum et haeretici insidiabantur ei. Habebat etiam illa Ecclesia duo genera turbationum quae non habet ista: quia tunc temporis communiter Christiani, et maxime praelati, impugnabantur a Judaeis et gentibus, a quibus non impugnantur modo: non enim impugnantur a gentibus, quia plenitudo gentium jam intravit Ecclesiam; nec impugnantur a Judaeis, quia non sunt illius auctoritatis super Christianos cujus erant tunc. Duo ergo facit Salomon: quia primo narrat turbationes primitivae Ecclesiae in quibus differebat ab ista; secundo illas etiam in quibus conveniebat cum ista; et hoc in principio secundi cap., ego flos campi. Prima pars dividitur in duas partes: quia primo narrat sponsa hujusmodi turbationem; secundo petit Christi subventionem, ibi, indica mihi quem diligit anima mea. Turbatio autem quam habuit primitiva Ecclesia, differens a moderna, erant stimulatio gentium, et impugnatio Judaeorum; ideo circa primum duo facit: quia primo instruit Ecclesia, quomodo turbabatur ex gentilium stimulatione; secundo quomodo impugnabatur ex Judaeorum vexatione, ibi, filii matris meae. Prima pars dividitur in duas: quia primo ponitur gentilium impugnatio; secundo ex illa impugnatione subinfertur filiorum instructio, ibi: nolite me considerare. Propter primum modum notandum quod impugnatio Ecclesiae facit ad ejus pulchritudinem; ideo Ecclesia narrando turbationem quam patiebatur a gentilibus, narrat etiam pulchritudinem suam. Continentur ergo sic littera. O filiae Jerusalem, quarum curam habere debeo, ego Ecclesia mater vestra sum nigra sicut tabernacula Cedar; sed sum formosa sicut pelles Salomonis. Cedar fuit secundus filius Ismaelis, ut dicitur Genes. 25, et fuit profugus super terram, sicut Ismael pater suus, cui dictum fuerat: manus tuae contra omnes, et manus omnium contra te. Ideo Cedar quasi habitus odio ab omnibus gentibus non morabatur inter gentes, sed morabatur extra in tentoriis, cujus tabernacula ratione pluviae denigrata erant. Sic Ecclesia despecta a gentilibus inter eos absque turbatione manere non poterat, ut Glossa videtur tangere: in quo notatur turbatio quam Ecclesia primitiva patiebatur a gentibus. Et licet sic essem nigra propter turbationes illatas exterius, attamen interius formosa sum sicut pelles Salomonis, quae fuerunt rubricatae, ex quibus fecit tabernaculum, sicut Glossa tangit, vel ex quibus texuit arcam domini: in quo notatur formositas secundum caritatem. Deinde cum dicit, nolite me considerare quod fusca sim, quia decoloravit me sol, postquam Ecclesia narravit turbationem suam, nunc ex turbatione illata convertit se ad instruendum filios suos et confirmandum eos, dicens: o filiae Jerusalem, nolite me considerare quod fusca sim, quia sol, idest Christus, decoloravit me, idest denigravit me. Dicitur autem Christus denigrasse Ecclesiam primitivam, quia fuit causa finalis suae denigrationis, inquantum propter Christum denigrata erat sentiendo turbationes illatas a gentibus. Intendit ergo Ecclesia instruere filios suos per talem rationem: quia intentio et consideratio principalis non est ponenda in iis quae sunt ad finem, sed in ipso fine; sed turbationes mundi sunt ea per quae venimus ad Christum; Christus autem est finis noster: cum ergo turbamur propter Christum, non debemus considerare nec curare de ipsis turbationibus, sed tota intentio nostra debet poni in Christo, propter quem talia sustinemus. Deinde cum sequitur, filii matris meae pugnaverunt contra me; posuerunt me custodem in vineis, ponitur illa pars in qua, postquam Ecclesia narravit turbationes gentium, narrat stimulationes Judaeorum. Ad cujus evidentiam notandum est, quod Judaei persequendo apostolos et Christianos, qui erant in Jerusalem, fecerunt quod dicti Christiani converterent se ad gentes, juxta illud Act. 13: ecce convertimur ad gentes; et convertendo se ad gentes, facti fuerunt custodes vinearum, idest gentium: propter quod saltem occasionaliter Judaei Ecclesiam primitivam custodem fecerunt in vineis gentium, expellendo eam de Jerusalem: propter quod apostoli custodiendo gentes non custodierunt Jerusalem, quae erat quasi vinea propria ipsorum. In numerando ergo Ecclesia turbationes Judaeorum, tria tangit. Primo narrat personas impugnantes eam, cum dicit: filii matris meae, idest Judaei, pugnaverunt contra me: fuit enim synagoga quasi mater nostra; quia ab ea aliquo modo processit Ecclesia. Et quia Judaei erant filii synagogae, ideo Ecclesia vocat eos filios matris suae. Secundo ponit turbationis excessum, cum subdit: posuerunt me custodem in vineis: quia tantus fuit excessus turbationis quod Christiani non valentes stare in Jerusalem, converterunt se ad gentes, quarum facti sunt custodes. Tertio ponit impugnationis effectum, cum subinfertur: vineam meam non custodivi; quia ex hoc secutum est ut relinquerent Jerusalem. Deinde cum dicit, indica mihi quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi cubes in meridie, videns Ecclesia se habere tot turbationes, petit Christi auxilium et subventionem. Et dividitur in partes duas: quia primo sponsae petitio ponitur, sive quaestio; secundo subjungitur quaesiti ratio, ibi, ne vagari incipiam post greges sodalium tuorum. Continuetur ergo sic. O mi sponse, domine Jesu Christe, quem diligit anima mea, tu vides me tot tribulationibus circumventam, et quia sine te non possum eas fugere: ergo indica mihi ubi pascas, ubi cubes in meridie. Volebat Ecclesia scire domum Christi; quia domus est in qua pascimur et requiescimus; et sciebat, Christum non esse vagabundum; immo quicumque ad domum suam iret ut eum quaereret, et ad eum recurreret in suis tribulationibus, sciebat quod eum semper inveniret paratum et promptum; ideo dixit; indica mihi, ubi cubes in meridie et cetera. Homines cubant in nocte; Christus autem in meridie cubat, et in plena luce, quia ipse est Deus verus, et vera lux, et in eo tenebrae non sunt ullae (1 Joan. 1). Deinde cum dicit, ne vagari incipiam post greges sodalium tuorum, assignat rationem quaesiti: nam ideo Ecclesia in suis tribulationibus recurrit ad Christum, ne vagari incipiat. Et ponit sodales Christi. Dicuntur autem sodales Christi haeretici, qui nolunt esse imitatores, sed socii et sodales ipsius, inquantum propria docere cupiunt, et esse magistri, ut Christus fuit. Deinde cum dicit, si ignoras te, o pulcherrima inter mulieres, ponitur Christi responsio. Ad cujus evidentiam est sciendum, quod sponsa increpanda erat dupliciter: primo ex quaestione quam fecerat, cum dixit: indica mihi, ubi pascas: videbatur enim velle quaerere Deum absentem, nam in se ipsa debebat eum quaerere; ideo quantum ad quaestionem quam fecerat, increpanda erat de ignorantia; sed quantum ad quaestionis rationem quodammodo increpanda erat de diffidentia: videbatur enim dubitare, ne Christus semper esset praesens, eam adjuvans, cum dicebat, ne vagari incipiam. Dividitur ergo haec pars in duas: quia primo Christus increpat sponsam de ignorantia; secundo ne diffidat, narrat quae mala eam sequentur ex tali ignorantia. Egredere et abi. Dicit ergo: o pulcherrima inter omnes mulieres, ideo quaeris me absentem, et dicis, ubi pascas, ubi cubes, si, idest quia, ignoras te: nam si te cognosceres, quaereres me in te ipsa. Notandum, quod nominat Ecclesiam pulcherrimam, quia Deus quaerendus est in anima, ut anima est imago ejus. Et quia de tali ignorantia eam increpat, ideo appellat eam pulcherrimam, quia ut est imago Dei, pulcherrima est. Consequenter cum dicit, egredere, et abi, narrat mala quae sequentur ipsam ex tali ignorantia; et dicit duo. Primum est caecitas intellectus; secundum malitia affectus. Continuatur sic. Quia tu, pulcherrima inter mulieres, sic te ignoras, egredere et abi, idest egredieris et abibis, post vestigia gregum, idest dogmata et exempla haereticorum: nam de illis gregibus nunc loquitur de quibus supra dixerat: ne vagari incipiam post greges sodalium tuorum, idest post haereticos, ut dictum fuit: in quo notatur ignorantia intellectus. Et pasce, idest pasces, haedos tuos, idest carnalia desideria tua adimplebis. Nam haedus est animal foetidum, in quo notantur carnales motus. Et hoc juxta tabernacula pastorum; quia tu ibis post carnalia desideria, sicut et alii carnales vadunt, qui intelliguntur per pastores hoedorum. Deinde cum dicit, equitatui meo in curribus Pharaonis assimilavi te, amica mea: quia sponsa videbatur diffidere; ne diffidat, sed plene confidat de Christo, narrat beneficia quae ei contulit: et circa hoc duo facit. Primo narrat beneficium quod ei contulit respectu inimicorum quos supplantavit; secundo beneficia quae ei contulit respectu majorum bonorum quae acquisivit, ibi, pulchrae sunt genae tuae. Continuatur sic. O amica mea, non diffidas, quia ergo assimilavi te equitatui meo, idest populo Israelitico, qui fuit meus populus peculiaris, quem tamquam equum possidebam et regebam. Illi ergo populo te assimilavi in curribus Pharaonis: quia sicut currus Pharaonis et equites ejus submersi sunt in mari rubro, ut habetur Exod. 14, ita Daemones te infestantes, qui intelliguntur per currus Pharaonis, ego conculcabo et deprimam. Deinde cum dicit, pulchrae sunt genae tuae, tangit bona quae ei contulit, cum quibus ad majora proficere potuit; et enumerat tria bona maxime necessaria quae ei contulit. Primo caritatem; secundo fidem, ibi, collum tuum; tertio spem, ibi, murenulas aureas. Continuatur sic. Non solum de me debes confidere, quia tuos depressi inimicos, sed etiam quia contuli tibi multa bona ad merendum; dedi enim tibi virtutem caritatis, qua me auctorem et factorem diligeres: de qua dicit: pulchrae sunt genae tuae, idest affectiones tuae, sicut turturis. Turtur est animal dilectivum; et postquam perdidit socium, alium renuit: in quo notatur ardor caritatis. Deinde cum dicitur, collum tuum sicut monilia, ostendit quod ei contulit fidem. Et continuatur sic. Non solum dedi caritatem, qua feci quod genae tuae essent sicut turturis; sed etiam contuli tibi fidem qua feci quod collum tuum, idest fides tua, per quam mihi capiti jungeris, sicut per collum caput jungitur corpori, esset sicut monilia idest ornamentum non habens exteriorem amictum: quia purum et solum Deum tenes in pectore. Deinde cum dicit, murenulas aureas faciemus tibi vermiculatas argento, ostendit quod ei contulit spem. Spes autem est respectu praemii aeterni: hujusmodi autem praemium est duplex; videlicet essentiale, ut gaudium de bono increato et accidentale, scilicet de bono creato. Et utrumque tangit dicens: nos faciemus tibi murenulas aureas, idest infundemus tibi spem respectu praemii essentialis: nam praemium essentiale communi nomine dicitur aurea, sic accidentale dicitur aureola. Hujusmodi aurea, sive praemium essentiale, dicitur murenula, quae est catenula conjungens ornamentum colli, intus diversis coloribus colorata. Ergo praemium essentiale est unus Deus. Attamen secundum diversitatem meritorum de illo uno Deo non omnes habebunt par gaudium: quod declarat dominus, Joan. 14: in domo patris mei mansiones multae sunt. Hujusmodi autem murenula aurea erit vermiculata argento, propter additionem praemii accidentalis: quia sicut argentum deficit ab auro, sic praemium accidentale deficit a substantiali. Dicitur autem hujusmodi praemium accidentale vermiculatum propter diversitatem ejus, quia non idem praemium accidentale habebunt omnes. Notandum autem, quod signanter, cum loquitur de spe praemii, dicit, faciemus, quia spes respicit futurum tempus. Deinde cum dicit, dum esset rex in accubitu suo nardus mea dedit odorem suum, ponitur correptio sponsae. Et quia dupliciter erat increpata: scilicet de ignorantia, et de diffidentia; ideo duo facit: primo enim ostendit sponsa se non diffidere, sed confidere: unde quasi correpta de diffidentia, confitetur beneficia sibi facta. Secundo quasi correpta de ignorantia, confitetur se non debere Deum quaerere absentem, sed praesentem. Secunda ibi, lectulus noster floridus. Propter primum notandum, quod secundum philosophum 1 Ethic. differentia est inter correptionem et correctionem: quia correptio est gratia patientis, ut bonus fiat; sed correctio sive castigatio est gratia facientis, ut jus servetur: ideo cum aliquis corripitur, si propter correptiones melioratur et acquiescit corripienti, debet commendari et laudari, ut in correptione sua maneat. Dividitur ergo pars ista in partes duas: quia primo quantum ad diffidentiam ponitur sponsae correptio; secundo ejus commendatio, ibi, ecce tu pulchra es, amica mea. Correptio autem sponsae quantum ad diffidentiam consistit in beneficiorum recognitione, quia confitetur auxilia sibi facta. Hujusmodi autem auxilia, ut dictum fuit, fuerunt quatuor, quae de Christo notabiliter praedicantur. Nam oppressio inimicorum potest appropriari incarnationi: licet enim per passionem princeps hujus mundi sit ejectus foras, hoc non fuit nisi quia homo ille qui patiebatur, Deus erat: et quia in incarnatione Deus factus fuit homo, ideo inimicorum oppressio non incongrue incarnationi attribuitur. Donum autem caritatis potest appropriari passioni, quia majorem caritatem nemo habet, quam ut ponat animam suam quis pro amicis suis (Joan. 15). Donum autem fidei potest appropriari resurrectioni, quia Christo passo omnes apostoli titubaverunt; ipse vero resurgens confirmavit eos in fide. Qui post passionem suam praebuit semetipsum vivum in multis argumentis, per dies quadraginta apparens eis, et loquens de regno Dei; ut dicitur Act. 1 spes autem potest appropriari ascensioni, et missioni spiritus sancti: quia Christus ascendens misit Ecclesiae suae spiritum sanctum, quem accipientes habent pignus hereditatis aeternae, propter quod solidata fuit spes respectu praemiorum aeternorum. Quatuor ergo facit sponsa, secundum quod quatuor beneficia confitetur: nam primo confitetur incarnationem, per quam inimici deprimuntur; secundo passionem, qua caritas Christi ostenditur; tertio resurrectionem, per quam fides nostra confirmatur: quarto et ultimo confitetur spiritus sancti missionem, per quam spes nostra roboratur. Secunda ibi, fasciculus myrrhae; tertia ibi, botrus Cypri: quarta ibi, in vineis Engaddi. Dicit ergo: dum esset rex in accubitu suo, idest in sinu patris, in quo quiescit, nardus mea, idest humilitas mea, dedit odorem suum. Nardus enim est herba modica et odorifera, et significat humilitatem quae dedit odorem, quando filius respiciens humilitatem Ecclesiae suae, incarnatus est. Deinde cum dicit: fasciculus myrrhae, confitetur passionem, dicens: dilectus meus est mihi fasciculus myrrhae. Myrrha secundum Glossam est arbor Arabiae, altitudinis cubitorum quinque, cujus gutta est viridis et amara: unde significat passionem Christi. Haec autem passio fuit fasciculus myrrhae. Fasciculus dicitur quid congregatum, et est nomen diminutivum, sic Christus per passionem reputabatur diminutus. Isa. 53: non erat species ei neque decor: et sequitur: unde nec reputavimus eum. Rursum in eo fuit congregatio myrrhae, idest amaritudinis, propter multas passiones et opprobria quae sustinuit: et ad litteram, datum fuit ei in passione myrrhatum vinum. Et quia tantum bonum Christus contulit sponsae quod voluit pro ea pati et mori, ideo sponsa hoc recognoscens, subdit, quod talis dilectus suus inter ubera commorabitur, idest inter intellectum et affectum: quia nihil vult sapere quod ei displiceat; et nihil vult amare quod ipse abhorreat. Deinde cum dicit, botrus Cypri dilectus meus mihi; idest valde dulcis et jucundus. Cyprus enim est quaedam insula, cujus botri sive uvae faciunt optimum vinum. Et quia vinum laetificat cor hominis (Psal. 103), ideo hic intelligitur resurrectio: quia viso domino (post resurrectionem) gavisi sunt discipuli: Joan. 20. Deinde cum dicit, in vineis Engaddi, confitetur spiritus sancti missionem. Continuetur sic. Tu dilectus meus non solum es botrus Cypri, laetificans animam per resurrectionem; sed etiam es mihi botrus in vineis Engaddi, idest botrus balsami: quia, secundum Glossam, in Engaddi sunt arbores balsami crescentes in modum vinearum: unde significat missionem spiritus sancti, quia dona spiritus sancti suscipimus per unctionem chrismatis, quod conficitur ex balsamo et oleo. Deinde cum dicitur, ecce tu pulchra es, amica mea, ponitur sponsae commendatio. Et dividitur in partes duas: quia primo Christus sponsam commendat; et quia totum bonum nostrum a Christo est, sponsa hoc recognoscens, secundo hanc commendationem ad Christum refert, et ordinat, ibi, ecce tu pulcher es. Continuetur sic. Omnis pulchritudo tua ex eo est quod acquiescis monitionibus meis. Et dicit bis, ecce tu pulchra, ut ostendat eam pulchram et interius et exterius, in opere et intentione; ideo subdit: oculi tui columbarum. Duo enim oculi sunt opus et intentio. Columba enim est animal fecundum et simplex. Tunc enim habemus oculos columbarum, quando opus nostrum est fecundum ratione bonitatis, et intentio nostra est simplex ratione rectitudinis. Deinde cum dicit, ecce tu pulcher es, dilecte mi, et decorus, ordinat sponsa pulchritudinem suam in Christum. Continuetur sic. Tu, dilecte mi, dixisti mihi: ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra: quia nihil habeo quod non acceperim a te; ideo nolo gloriari, quasi non acceperim. Confiteor, quod omnis pulchritudo mea est a pulchritudine tua. Illa ergo duplex pulchritudo quam dixisti esse in me, peramplius et perfectius reservatur in te: propter quod, dilecte mi, ecce tu pulcher es et decorus. Deinde cum dicit, lectulus noster floridus, ostendit sponsa se esse correptam de ignorantia, et confitetur se debere habere Deum praesentem, et non absentem. Quaesierat enim sponsa a Christo, ubi pasceretur, ubi cubaret; propter quod dupliciter ignorabat. Ideo duo facit: quia primo confitetur quod pascitur in se ipsa; secundo quod cubat in se ipsa, ibi, tigna domorum nostrarum. Continuatur sic. Dilecte mi, ego quasi ignorans quaerebam ubi pasceres; modo cognosco quod pasceris in me ipsa: nam tu pasceris inter flores, juxta illud quod habetur infra, cap. 2. Qui pascitur inter lilia, sive inter flores: et quia lectulus noster floridus est, ideo in meo lecto, idest in mea mente, sive in mea conscientia pasceris. Deinde cum dicit, tigna domorum nostrarum cedrina, laquearia nostra cypressina, confitetur quod cubat in se ipsa. Nam requies Christi est ubi sunt dona et virtutes spiritus sancti. Continuetur ergo sic. Non solum, mi dilecte, confiteor quod tu pasceris in me, quia lectulus noster floridus; sed etiam cubas in me, quia tigna domorum nostrarum, idest mentis et conscientiae nostrae, sive potentiarum nostrarum, sunt cedrina, propter virtutes spiritus sancti; et laquearia cypressina, propter ejus dona. Tigna enim domus dicuntur tigna erecta in capite conjuncta; et significant virtutes spiritus sancti, quae sunt in diversis potentiis, conjunguntur tamen in capite, inquantum fluunt a divina gratia, quae est in essentia animae, in qua potentiae radicantur. Hujusmodi autem virtutes dicuntur cedrinae propter incorruptibilitatem. Laquearia autem dicuntur ligna conjungentia ipsa tigna: unde immediatius laquearia adhaerent lateribus, ex quibus tegitur domus, quam faciant ipsa tigna: propter quod dicta sunt laquearia; unde significant dona spiritus, secundum quae movemur a spiritu sancto: nam secundum tales motus virtutes in nobis stant magis firmae. Hujusmodi vero laquearia sunt cypressina propter odorem, quia spargunt odorem usque ad spiritum sanctum.
[88318] Aegidius de Roma, In Cant., cap. 2 Ego flos campi, et lilium convallium. Postquam descriptae sunt turbationes quas patiebatur Ecclesia primitiva ut differebat a moderna, hic narrat turbationes quas patiebatur ut conveniebat cum ea. Hujusmodi autem turbationes sunt duae: scilicet administratio filiorum, et insidiatio haereticorum. Dividitur autem pars ista in duas partes: quia primo ponitur invitatio Christi secundum quod invitat Ecclesiam ad flores producendum, sive procurandum, et ad haereticos capiendum; secundo ponitur famulatio sponsae, quae est prompta ad Christo obediendum, ibi dilectus meus mihi. Prima dividitur in duas partes: quia in prima Christus invitat Ecclesiam ut procuret filios; secundo ut capiat haereticos, ibi, capite nobis vulpeculas. Prima in duas: quia primo invitat Ecclesiam ad officium suscipiendum; secundo ad officium exequendum, ibi, vox dilecti mei. Propter primum, notandum, quod primo Christus invitat Ecclesiam ad ministrandum filiis, et habendam curam de eis; secundo videns sponsa quod non est bonum repellere monitionem sui sponsi, non respondet sponso, innuens se assentire monitionibus ejus; sed convertit se ad filios, declarans quomodo intelligendum sit susceptum officium, ibi, sicut malus; tertio Christus hujusmodi declarationem confirmat, ibi, adjuro vos, filiae Jerusalem. Prima pars dividitur in partes tres, secundum quod tripliciter invitat Ecclesiam ut ministret filiis, et eorum curam habeat. Nam primo invitat Ecclesiam ratione exempli; secundo ratione praemii, ibi, et lilium; tertio ratione meriti, ibi, sicut lilium inter spinas. Continuatur sic. Tu, amica mea, turbaris per gentiles, quia nigra es, sicut tabernacula Cedar, turbaris etiam per Judaeos, quia filii matris tuae pugnaverunt contra te. Sed ultra hoc oportet te tribulationes sustinere propter administrationem filiorum; ad quod debes induci exemplo meo: quia ego sum flos campi: non enim sum flos anguli, sed in campo existens posui animam meam pro ovibus meis (Joan. 10). Sic et tu exemplo meo debes hoc facere. Deinde cum dicit, et lilium convallium, ostendit hoc idem ratione praemii. Continuatur sic. Non solum, amica mea, debes ponere animam tuam pro filiis tuis, habendo curam de eis, ut sis flos campi, sicut ego; sed debes etiam hoc facere considerando quia ego sum lilium convallium, sive decor et praemium humilium. Ideo si te humiliaveris ad hoc faciendum, habebis a me mercedem et praemium. Deinde cum dicit, sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias, ostendit hoc idem ratione meriti. Est enim modus loquendi, quod si aliquis vellet habere aliquem in amicum, et diceret eo audiente, si aliquis vult esse amicus meus, debet esse purus sicut aurum: ille autem si esset sensatus, jam intelligeret, quod oporteret eum esse talem, si vellet esse amicus ejus. Sic loquitur Christus Ecclesiae, cum ait: sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Ideo tu, sponsa, si vis esse amica mea, oportet quod tu exponas te spinis, idest tribulationibus propter filios tuos, atque pungaris sive affligaris propter hujusmodi spinas; quia per hoc mereberis: in quo invitat eam ad suscipiendum officium ratione meriti. Deinde cum dicit, sicut malus inter ligna sylvarum, sic dilectus meus inter filios, declarat Ecclesia filiis suis, qualiter habere se debeant in suscepto officio. Vult enim ostendere quod prius debet intendere sibi, postea aliis. Et hoc ostendit duplici ratione. Primo ex differentia vitae activae et contemplativae; secundo ex ordine caritatis. Prima ratio talis est. Vita contemplativa melior est quam vita activa, juxta illud domini, qui dixit, Mariam elegisse optimam partem, Luc. 10, quia elegerat vitam contemplativam; sed ad majus bonum prius est intendendum: cum ergo praelatus per vitam contemplativam magis intendat sibi; per vitam vero activam magis videatur intendere subditis, prius debet intendere sibi quam suis subditis. Secunda ratio sumitur ex ordine caritatis: nam caritas ordinate fertur in bonum: et quia quodlibet bonum magis servatur ubi est secundum totum quam ubi est secundum partem: ideo bonum nostrum magis servatur in Deo, ubi est secundum totum, quam ubi est secundum partem. Iterum quaelibet res magis servatur in se, quam in suo simili; ideo magis debemus diligere Deum quam nos ipsos, et nos quam proximum. Ergo praelatus ex ordine caritatis prius diligere debet et intendere bonum sibi quam subditis. In ponendo autem istas rationes sic procedit: quia primo proponit media, sive virtutes rationum: secundo ex ipsis mediis arguit, ibi, fulcite me floribus. Prima pars dividitur in duas partes, secundum quod duo media proponit: nam primo ponit medium ex dulcedine contemplationis; secundo ex ordine caritatis, ibi, introduxit me rex. Est ergo medium primum, quod sponsus est summe bonus, et quod ipsa sedit sub umbra illius, scilicet sponsi sui, et gustavit de fructu ejus, in quo sensit magnam dulcedinem: ideo ait, quod sicut malus inter ligna sylvarum, idest sylvestria: non quod ipse sit sylvestris, sed comparatione; sicut omnia sunt arida, et ipse solus viridis; sic omnia ligna sunt sylvestria, et ipse solus domesticus, et summe bonus, et delectabilis et desiderabilis: sic dilectus meus inter filios; idest inter alios justos est summe desiderabilis quia cuncti sancti sunt quasi alieni a Deo in comparatione ad Christum; quia non sunt filii naturales ut ipse. Et quia talis est sponsus suus, ideo subdit, quod sub umbra illius, idest sponsi mei, quam umbram desiderabam, sedi; et fructus ejus dulcis gutturi meo. Tunc enim vere sedemus sub umbra Christi quando ardor libidinis nos non urit; et tunc fructus ejus est dulcis gutturi nostro quando relinquentes terrena, delectamur divina gratia. Deinde cum dicit, introduxit me rex in cellam vinariam, ordinavit in me caritatem, ponit secundum medium ex ordine caritatis, dicens: rex, idest Christus, introduxit me in cellam vinariam, idest in ubertatem spiritualis laetitiae, quae designatur per vinum; et ordinavit in me caritatem: idest, contulit mihi caritatem ordinatam. Deinde cum dicit, fulcite me floribus, stipate me malis, quia amore langueo, arguit ex mediis supradictis, quod prius debet praelatus intendere sibi quam aliis. Et duo facit, secundum quod fuerunt duo media assignata. Primo ergo arguit ex primo medio; secundo ex secundo, ibi, laeva sub capite meo. Continuatur sic. Dictum fuit enim quod dulcedo dilecti mei est valde suavis, et ideo primo quaerenda. Propter quod, o filiae Jerusalem, antequam ego intendam vobis, fulcite me floribus, stipate me malis; idest, permittite me esse fulcitam floribus, non impediendo delectationem meam quam habeo de Christo, qui est flos. Et permittatis me esse stipatam malis, non impediendo dulcedinem meam quam habeo de dilecto meo, qui est malus. Et subdit causam: quia amore langueo. Notandum autem, quod superius Christus nominatus est a singulari flos et malus, hic autem in plurali nominat ipsum, dicens. Fulcite me floribus, stipate me malis; quia bonitas et dulcedo in Christo est unica; cum autem derivatur ad nos, multiplicatur et diversificatur secundum diversa dona gratiarum. Item notandum, quod aliquid dicitur quis facere ex eo quod permittit illud, vel non impedit fieri; et isto modo loquitur Ecclesia filiis suis, quod ornent eam floribus et stipent eam malis, idest stipitibus malorum eam circumdent, quia petit ab eis, quod eam eis stipatam et fulcitam esse permittant, non impediendo ipsam: cum ex suavitate odoris sive ex dulcedine contemplationis debeat prius intendere sibi quam aliis filiis. Deinde cum dicit, laeva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me, arguit hoc idem ex secundo medio: et continuatur sic. Sicut ex dulcedine contemplationis, sic ex ordine caritatis prius debeo mihi intendere per vitam contemplativam, quam vobis per vitam activam. Ergo laeva ejus, idest sinistra Christi, quae denotat vitam activam, erit sub capite meo, idest secundario intenta; et dextera illius, idest vita contemplativa, per quam intendo mihi, amplexabitur me, idest erit super caput meum: quia erit ad quod primo intendam: quia primo intendam mihi, et postea vobis. Deinde cum dicit, adjuro vos, filiae Jerusalem, ponitur confirmatio praedictae declarationis. Sic enim declaraverat sponsa susceptum officium, quia volebat prius intendere sibi, et habere dexteram Christi super se: et postea volebat intendere filiis, et habere sinistram sub capite; et nolebat quod filii impedirent eam a dulcedine contemplationis. Ideo Christus volens hoc confirmare, ait: o filiae Jerusalem, quibus sponsa mea praeest, adjuro, idest obsecro et rogo: nam licet possim praecipere, volo rogare vos per capreas, cervosque camporum, idest propter praelatos sive propter Ecclesiae doctores, qui sunt capreae quae debent subtiliter videre quid expediat subditis; et sunt cervi camporum qui debent solicite currere ad subditorum defectum. Propter hujusmodi praelatos, propter sponsam meam rogo vos, ne suscitetis, neque evigilare faciatis ipsam dilectam, a somno contemplationis, donec ipsa velit: quia prius debet intendere per se et pro se, dulcedini divinae, et postea actionibus vestris. Vox dilecti mei. Postquam sponsus invitavit Ecclesiam ad officium suscipiendum, ut susciperet curam filiorum, in parte ista invitat ipsam ad tale officium exequendum. Et circa hoc duo facit: quia primo Christus ad tale officium exequendum Ecclesiam invitat; secundo hujusmodi officium declarat, ibi, surge amica mea. Prima dividitur in tres partes, secundum quod Christus tripliciter invitat Ecclesiam ad dictum officium exequendum: quia primo invitat eam ex parte sua; secundo ex parte auditorum, ibi, en dilectus meus, tertio ex parte auxiliorum, ibi, vox turturis. Circa primum, notandum, quod praelatus in exequendo officium sibi commissum, quantum ad praesentia, tria debet facere: nam primo ad supplendum subditorum defectum debet velociter currere; secundo ad talem defectum cognoscendum perspicaciter et ardenter intendere; tertio debet suos subditos diligenter instruere. Et quia haec omnia facit Christus, ideo praelatus ex parte ipsius Christi, et exemplo ipsius motus, debet circa subditos suos sic se habere. Posset ergo sic formari ratio. Omnis Christi actio est praelatorum instructio; et licet sit instructio omnium Christianorum, est tamen potissime instructio praelatorum. Sed Christus ad subveniendum filiis velociter cucurrit; eorum defectum perspicaciter, et ardenter perspexit, et eos fideliter instruxit. Ergo et tu Ecclesia, tu sponsa mea, tu praelate, qui per sponsam et Ecclesiam designaris, debes hoc facere. De hac autem ratione non ponitur nisi medium; ideo dividitur pars ista in partes tres, secundum quod medium trahit nam primo ostenditur quod Christus ad subveniendum nobis velociter cucurrit; secundo quod defectus nostros perspicaciter et ardenter perspexit, ibi, similis est dilectus meus capreae; tertio quod nos fideliter et utiliter instruxit, ibi, en ipse stat. Dicit ergo primo: vox dilecti mei; supple, auditur in me: ipsa enim audiebat in se ipsa vocem dilecti sui, juxta illud: audiam quid loquatur in me dominus Deus. Psalm. 84. Et quia locutio interior quaedam visio dici potest, ut dicit Augustinus 19 de Trin., ideo si sponsa in se ipsa loquentem audit dilectum suum, aliquo modo videbat ipsum. Et videns ipsum, admirata de velocitate ejus, et de solicitudine ipsius, dicebat: ecce venit saliens in montibus, transiliens colles, idest Angelos, patriarchas, reges, prophetas, de quorum semine descendit Christus: in quo notatur magna et solicita velocitas Christi ad subveniendum nobis; qui transiens Angelos venit in mundum, descendens ex semine patriarcharum, regum, et prophetarum, ut nostro defectui subveniret. Quare autem Angeli montes, patriarchae et reges colles dici possint, de facili patet, si considerentur altitudines Angelorum, patriarcharum et regum. Deinde cum dicit, similis est dilectus meus capreae, hinnuloque cervorum, ostenditur quomodo Christus defectus nostros ardenter et perspicaciter intuetur: et continuatur sic. Non solum audivi dilectum meum loquentem in me, et audiendo ipsum, vidi, quod transilivit Angelos, patriarchas et reges, et venit ad nos: sed etiam vidi, quod dilectus meus similis est capreae, defectus nostros subtiliter videndo; quia, secundum Glossam, caprea subtiliter videt. Rursum similis est hinnulo cervorum, defectus nostros subtiliter considerando: hinnulus enim, secundum Glossam, agiliter currit. Unde potest designari excellentia amoris Christi: nam per amorem ferimur quocumque ferimur, juxta illud Augustinum 2 confessionum. Pes meus amor meus: eo feror quocumque feror. Et si multus sit amor, per ipsum agiliter et velociter ferimur. Deinde cum dicit, en ipse stat, ostenditur quod Christus nos fideliter et utiliter instruxit. Unde adhuc verba ista sunt verba sponsae videntis quod Christus stat post parietem nostrum, idest post carnem nostram, paratus ad nos docendum fideliter et utiliter. Et stans post parietem nostrum, est respiciens per fenestras, prospiciens per cancellos, idest per dicta prophetarum, exponendo nobis illa; sunt enim dicta prophetarum magis aenigmatica quam ea quae scribuntur in lege; ideo talia dicta designantur per cancellos; dicta vero legalia, quae sunt magis aperta, designantur per fenestras. Et tunc est supplenda ratio: quia, tu sponsa, videns me dilectum sic fecisse, et habuisse diligentem curam filiorum, mei exemplo mota, debes diligenter exequi officium tibi commissum, et non solum ex parte mea, sed ex parte auditorum. Et circa hoc duo facit: quia primo ponitur blanda Christi invitatio; secundo subjungitur etiam invitationis ratio, ibi, jam enim hyems transiit. Dicit enim sponsa: en dilectus meus loquitur mihi; et ait: surge, propera, amica mea, propter caritatem; columba mea, propter simplicitatem, formosa mea, propter imaginis divinae dignitatem: propera scilicet, et veni, exequendo officium tibi commissum, habendo curam filiorum tuorum. Deinde cum dicit, jam enim hyems transiit, ponit rationem ad hoc ex parte auditorum, et intendit talem rationem. Quando materia est disposita, tunc est operandum, et tunc est inducenda in eam forma debita; sed auditores et filii tui sunt nunc dispositi ad obediendum monitionibus tuis: ergo debes surgere, et properare, et exequi officium tibi commissum circa eos. De ista ratione ponit solum medium, ostendens auditores esse dispositos: et duo facit, secundum quod dispositio dupliciter potest accipi et attendi. Nam primo ostendit auditores esse dispositos ex contrariorum amotione; secundo ex positorum inductione, ibi, flores apparuerunt. Continuatur sic. Bene dico, quod debes surgere et ministrare filiis tuis, quia hyems jam transiit, idest congelatio infidelitatis quae intelligitur per hyemem, secundum Glossam, recessit a filiis tuis: propter quod filii tui habent dispositum affectum ad obediendum. Imber abiit et recessit; idest, malitia intemperantiae et voluptuositas abiit et recessit: propter quod filii tui habent dispositum affectum ad obediendum doctrinae tuae. Per imbrem enim, qui est humidus, intelligitur voluptuositas: quia sicut humidum undique currit, et non bene terminatur in termino proprio; sic voluptuosi secundum quamlibet passionem currunt, et non bene terminantur judicio rationis, quod debet esse eorum frenum et terminus. Deinde cum dicit, flores apparuerunt, ostendit, auditores esse dispositos ex parte conditionum propositarum: et continuatur sic. Bene dico, quod tu debes surgere, quia auditores et filii tui non solum non sunt indispositi quia parati sunt ad dimittendum, vel etiam dimiserunt conditiones contrarias; sed videmus etiam jam apparere in eis conditiones convenientes et congruas: unde flores, id est initia bonorum operum, ut exponit Glossa, apparuerunt in terra nostra, idest in filiis nostris, quos quasi terram debemus arare et colere. Tempus putationis advenit: quia sunt in prompta dispositione ad gaudium, vel ad germinandum. Et notandum, quod nos dominus filios suos appellat terram suam: quia quod uni ex minimis fit, sibi reputat fore factum. In quo ejus magna benignitas designatur. Deinde cum dicit, vox turturis audita est in terra nostra, adducit rationem ex parte multorum auxiliorum. Intendit autem talem rationem. Tunc homo debet surgere ad operandum, quando videt sibi adesse multa auxilia, per quae potest consequi quod intendit; et quia tu, sponsa mea, habes multa auxilia te auxiliantia ad ministrandum filiis tuis, ideo debes surgere et ministrare eis, exequendo officium tibi commissum. De ista autem ratione ponit solum vim medii, notans auxilia quae habet Ecclesia; et circa hoc tria facit, secundum quod talia auxilia tria sunt: videlicet auxilium divinum et humanum; humanum duplex, scilicet gentilium et Judaeorum: quia aliqui ex Judaeis conversi erant, et ad adjuvandum Ecclesiam parati erant; et aliqui conversi erant de gentilibus, ad hoc idem parati. Primo ergo narrat auxilium divinum, cum dicit; vox turturis, idest vox spiritus sancti, ut Glossa exponit, audita est in terra nostra: nam ipse spiritus sanctus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus; ut dicitur Rom. 8. Et quia tantum auxilium habes, ideo non debes pigritari ad surgendum. Secundo cum dicit, ficus protulit grossos suos, ostendit hoc idem ex parte auxilii Judaeorum: et continuatur sic. Bene dico, quod tu debes surgere, quia ficus, idest synagoga, quae consuevit esse ficus propter dulcedinem divini cultus, protulit grossos suos, idest protulit ficus suas, quae licet non sint maturae omnino, sed sint grossae, tamen prompti sunt et parati ad te auxiliandum. Potest etiam hoc legi aliter, sed non mutatur, exponendo proferre pro projicere et abjicere. Sic synagoga protulit, idest projecit, grossos suos, idest immaturitatem ficuum suarum, quia jam non habet aliquas ficus maturas promptas ad auxiliandum. Possunt enim dici grossus et grossi fructus, quia parent in ficu ante maturitatem. Deinde cum dicit, vineae florentes dederunt odorem suum, ostendit tertio hoc idem ex parte gentilium: nam Ecclesia debet surgere, et exequi officium sibi commissum: quia vineae florentes dederunt odorem suum; idest, quia jam aliqui ex eis parati sunt ad te juvandum. Nulla ergo tibi remanet excusatio quare tu non debeas surgere et habere diligentem curam filiorum. Deinde cum dicit, surge, propera, amica mea, speciosa mea, et veni, declarat Christus Ecclesiae hujusmodi officium exequendum; et duo facit: quia primo ostendit ad quid Ecclesia debeat exequi officium sibi commissum, et ad quid debeat inducere filios suos; secundo ostendit quomodo filios suos ad illud inducere debeat, ibi, ostende mihi faciem tuam. Dicit ergo: tu amica mea, propter caritatem, speciosa mea, propter cordis simplicitatem, surge et veni in foraminibus petrae, idest in vulneribus Christi, quia secundum Apost. 1 Corinth. 10: petra autem erat Christus. Tunc enim venimus in foraminibus petrae, quando inducimur ad considerationem passionis Christi. Debet etiam Ecclesia venire in caverna maceriae, quia debet filios suos inducere ad veritatem fidei: nam secundum Glossam, maceria est congeries lapidum compositorum in muro sine caemento: sic fides nostra articulos et sententias continet sine caemento rationis; et ideo causam colligare non potest: attamen omnes articuli colligantur in unum, quia vel pertinent ad divinitatem vel ad humanitatem Christi; et divinitas et humanitas plene fuerunt in una hypostasi Christi. Ideo singulariter dicit, in caverna maceriae: nam caverna significat locum imum et cavum, quia humiliter debemus suscipere veritatem fidei, et captivare intellectum nostrum in obsequium Christi. Propter quod apparet, ad quid debeat Ecclesia suscipere curam filiorum, quia ad duo; primo ut inducat eos ad meditandam passionem Christi; de qua dicit Chrysostomus in quodam sermone de passione Christi, quod crux Christi est philosophia Christianorum; ut sic recolendo acerbitatem passionis Christi, non vadant post lascivias suas: in quo notatur bonitas affectus. Secundo debet eos inducere ad veritatem fidei, ne vadant post errores suos: in quo notatur bonitas intellectus. Deinde cum dicit, ostende mihi faciem tuam, ostendit quomodo Ecclesia sive praelatus possit inducere filios suos ad ea quae dicta sunt. Ad cujus evidentiam notandum, quod praelatus dupliciter debet inducere subditos suos ad bonum; exemplo scilicet, et verbo, juxta illud Act. 1: coepit Jesus facere et docere. Et inquantum praelatus dat bonum exemplum subditis suis, inducit eos ad bonum, et ad bonitatem affectus, sive ad foramina petrae, quia inducit eos ut considerent passionem Christi, et non vadant post affectiones malas. Sic faciebat apostolus 1 ad Corinth. 11: imitatores mei estote, sicut et ego Christi. Inquantum vero praedicat eis, inducit eos ad veritatem fidei, sive ad cavernam maceriae, quia ostendit eis quid credendum, et quid non credendum. Nam et si verbo inducitur quis ad bonos mores, hoc est inquantum praedicatio praesupponit bonam vitam praedicantis: quia, ut dicit Gregorius, cujus vita despicitur, necesse est ut ejus praedicatio contemnatur. Unde apparet quod ea quae dicuntur, consonant eis quae prius dixerat. Dicit dominus ipsi Ecclesiae, vel praelato: ostende mihi, faciem tuam; idest, ostende filiis meis, quos tibi commisi, faciem tuam, idest bonum exemplum de te, bene vivendo. Dicitur autem ipsum bonum exemplum facies, quia sicut facies est in aperto, ita bona opera praelatorum debent esse in aperto, ut inducant filios suos ad bonum, juxta illud Matth. 5: sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent patrem vestrum, qui in caelis est. Et addit: sonet vox tua in auribus meis; idest, filii mei tibi commissi audiant vocem praedicationis tuae. Quod enim Ecclesia facit filiis suis commissis sibi, Christus reputat sibi factum. Addit autem causam ejus quod dixerat, dicens: vox enim tua dulcis, quando proponis filiis meis verbum; et facies tua decora, quando tribuis eis bonum exemplum. Deinde cum dicit, capite nobis vulpes, invitat Christus Ecclesiam ad haereticos extirpandos; et quatuor tangit. Nam primo dicit haereticos capiendos, cum ait, capite nobis vulpes, propter fraudulentiam, quia latenter insidiantur doctrinae sanae. Secundo assignat tempus captionis, cum ait, parvulas; quia quando haeretici incipiunt pullulare, et sunt parvuli, tunc sunt capiendi, idest sunt convincendi per doctrinam sanam: quia postquam confirmati sunt in errore suo, non ita de facili convertuntur. Vel sunt capiendi, ad litteram, quia sunt tollendi de medio, ne Ecclesiam destruant. Et ideo tertio subdit captionis rationem, cum ait: quae demoliuntur vineas: nam propterea capiendi sunt propter damna quae inferunt, quia Ecclesiam destruunt. Quarto addit commoditatem damnificandi, cum subdit: nam vinea nostra floruit: est enim haec causa quare haeretici habent commoditatem ad damnificandum, quia vinea, idest Ecclesia, est in flore: quod potissime verificabatur in Ecclesia primitiva, de qua sapiens loquitur. Potest etiam verificari adhuc quantum ad eos qui non sunt in fide solidati. Deinde cum dicit, dilectus meus mihi, et ego illi, postquam posita est multiplex Christi invitatio, hic, ut dicebatur, ponitur Ecclesiae famulatio. Et dividitur pars ista in tres partes: quia primo ponitur Ecclesiae famulatio; secundo subditur famulationis ratio, ibi, qui pascitur inter lilia; tertio, ne Ecclesia in tali famulatu possit deficere, imploratur ab ea Christi subventio, ibi, revertere; similis esto dilecte mi, capreae, hinnuloque cervorum. Continuetur sic, dilectus meus mihi; supple, loquitur, ut meis filiis administrem, et ut haereticos capiam; et ego illi; supple, sum parata obedire: in quo notatur ejus famulatio. Deinde cum dicit, qui pascitur inter lilia, assignat rationem suae famulationis. Est enim Christo obediendum, quia obedientes ei sunt lilia, habentes candorem munditiae. Continuatur ergo sic. Ideo sponso meo obedire volo, quia ipse est qui pascitur inter lilia, idest inter mundas mentes sibi famulantes: propter quod, ut munda sim, semper ipsi obedire volo, donec inclinentur umbrae, idest donec cesset aenigmatica cognitio, quae est in hac vita, et aspiret, idest illucescat, dies, scilicet aeternitatis: in quo designat quod qui semper desiderat mundus esse, semper debet Christo obedire: nam (supple, semper) pascitur inter lilia, et diligit mundas mentes, quamdiu durat praesens vita. Multo magis hoc vult in futura vita, ita quod ly donec ibi teneatur inclusive, non exclusive. Deinde cum dicit, revertere; similis esto, dilecte mi, capreae, hinnuloque cervorum super montes Bethel, implorat Ecclesia Christi auxilium et subventionem, ut ei possit assidue famulari. Et continuatur sic. Tu dilecte mi, qui habitas super montes Bethel, idest super Angelos, Bethel enim interpretatur domus Dei, vel habitaculum Dei: unde montes Bethel significant eos qui in domo Dei tenent altum gradum. Tu autem, dilecte mi, qui es super eos, revertere; idest, si per aliquam negligentiam contingat me a te divertere, tu tamen revertere ad me, me adjuvando, ut ad te redeam, et tecum maneam. Similis esto capreae, quae habet acutum visum, nostros defectus misericorditer aspiciendo; etiam esto similis hinnulo cervorum, qui movetur agiliter: ita tu meis defectibus, ne ultra procedant, succurre velociter.
[88319] Aegidius de Roma, In Cant., cap. 3 In lectulo meo per noctem quaesivi quem diligit anima mea. Sicut dictum est supra, Ecclesia respectu filiorum dupliciter turbatur: primo quantum ad exteriores turbationes; secundo quantum ad interiores distractiones. Finita parte illa ubi egit de exterioribus tribulationibus, nunc determinat de interioribus distractionibus. Et dividitur pars ista in tres partes: quia primo ponitur hujusmodi distractio; secundo subjungitur Christi compassio, ibi, adjuro vos; tertio imponitur finis isti tractatui, in quo determinatur de primitiva Ecclesia: unde subinfertur dictae Ecclesiae commendatio, ibi, quae est ista? Distractio autem Ecclesiae, sive praelati, sic esse habet, quia ipsae exteriores solicitudines, quibus curam filiorum gerit, ita eum occupant, quod quando vult redire ad conscientiam, multoties invenit se deficere ab illa dulcedine quam prius habebat: unde quaerit in lectulo suo Christum, et non invenit; et quandocumque hoc contingit ei, debet surgere, et eum quaerere per vicos et plateas civitatis, idest per omnia desideria et opera quae fecit et quae concupivit utrum aliquid concupierit vel egerit quod Christo displicuerit, propter quod sentiat se distractum in conscientia. Et cum hoc agit, vigiles civitatis, idest vanae cogitationes, inveniunt ipsum: quas debet pertransire, quia in talibus cogitationibus non invenitur Christus. Et talibus pertransitis, ipse invenit Christum. Et quia haec se habent per ordinem, ideo pars ista dividitur in partes quatuor: quia primo ponitur ad conscientiam reversio; secundo ponitur Christi inquisitio, ibi, surgam et circuibo; tertio vanarum cogitationum occurrentium occupatio, ibi, invenerunt me vigiles; quarto Christi inventio, ibi, paululum cum pertransissem eo, inveni quem diligit anima mea. Continuetur sic. Ego praelatus vel Ecclesia, post administrationem et vitam activam, volens redire ad dulcedinem contemplationis, in lectulo meo, idest in conscientia mea, quaesivi per noctem, idest tempore congruo, videlicet tempore silentii, cujusmodi est tempus noctis, illum quem diligit anima mea. Quaesivi illum, et non inveni: quia inveni me distractum et perturbatum in conscientia mea, propter exteriores occupationes: in quo habetur ad conscientiam reversio, quomodo praelatus post actionem redit ad conscientiam, ut ibi Christum inveniat. Deinde cum dicit, surgam et circuibo civitatem: per vicos et plateas quaeram quem diligit anima mea, ponitur sponsae inquisitio ad inveniendum: et continuatur sic. Rediens ad conscientiam meam, quaesivi Christum, et non inveni: unde ut eum inveniam, adhuc quaeram. Surgam et circuibo civitatem; idest, per attentam considerationem perquiram conscientiam meam; et per vicos et plateas, idest per omnia dicta, desiderata et facta, quae ego dixi et concupivi, utrum aliquid egerim quod displicuerit sibi; et sic faciendo Christum quaeram, quem diligit anima mea. Nam si quis post actionem non potest redire ad dulcedinem contemplationis, debet cogitare quod forte in aliquo deliquit, propter quod solitam dulcedinem non sentit. Et ideo debet civitatem, idest conscientiam, totaliter scrutari. Notandum autem conscientiam esse lectulum in quo Christus requiescit, quia stratum coangustatum est, quia non potest jacere nisi unus, scilicet Christus, vel Diabolus. Isaiae 28: coangustatum est stratum ita ut alter decidat, et pallium breve utrumque operire non potest. Sed si consideremus conscientiam et cor nostrum quantum ad genera peccatorum quae ibi esse possunt, sic est civitas distincta per vicos et plateas, idest per delicta majora, et per minora. Deinde cum dicit, quaesivi illum, et non inveni, ponitur vanarum cogitationum occupatio. Continuetur sic. Ad conscientiam meam redii; Christum per plateas et vicos quaesivi. Quaesivi illum, et non inveni. Et est causa quare: quia vigiles civitatis, idest vanae cogitationes, qui custodiunt civitatem, invenerunt me: ideo eis occupata, Christum non inveni; quia vix possumus dicere unum pater noster, quin vanae cogitationes nos non inveniant. Quare tales cogitationes dicuntur vigiles civitatis, quia semper sunt paratae ad capiendum et occupandum nos. Sed quando tales vigiles, seu cogitationes occupant nos, debemus eas derelinquere, quia in talibus cogitationibus non invenitur Christus. Ideo ironice talibus vigilibus dicitur: numquid vidistis Christum, quem diligit anima mea? Deinde cum dicit, paululum cum pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea, ponitur primo Christi inventio; secundo ejus apprehensio, ibi, tenui eum. Continuetur sic. Ita invenerunt me vanae cogitationes, seu vigiles civitatis; sed cum pertransissem eos, scilicet derelinquendo, inveni Christum, quem diligit anima mea. Sciat enim quilibet, quod si ad conscientiam suam redit, et eam diligenter inquirit, et vanas cogitationes dimittit, his peractis Christum invenit. Deinde cum dicit, tenui eum, ponitur Christi apprehensio. Et ostendit primo se apprehendisse fortiter, cum dicit, tenui eum; quasi dicat: non qualitercumque recepi ipsum, sed fortiter apprehendi, tenendo ipsum. Secundo ostendit quod eum apprehendit perseveranter, cum subdit, nec dimittam; quasi dicat: incessanter tenebo ipsum. Tertio innuit quod apprehendit utiliter, cum subinfert: donec introducam illum in domum matris meae, quantum ad majores, et in cubiculum genitricis meae, quantum ad minores. Sic debet facere Ecclesia, quasi bona mater, quod postquam invenit Christum, debet eum tenere: et non dimittere, donec introducat eum in corda filiorum majorum, qui sunt domus matris suae, idest domus gratiae, quia gratia est mater omnium, cum ab ea habeamus esse spirituale: dicuntur enim majores filii Ecclesiae domus gratiae, quia plus habent de gratia. Sic etiam Ecclesia debet introducere Christum in corda filiorum minorum, qui dicuntur cubiculum genitricis, idest cubiculum gratiae, quia minus habent de gratia: cubiculum enim est domuncula parva. Notandum autem, quod Ecclesia non intendit Christum introducere in majores et in minores, quasi Christum non habeant: quia sic non essent domus et habitaculum gratiae; sed ut ipsa in contemplatione gaudeat de donis gratiae majorum atque minorum. Potest etiam intelligi ut per talem introductionem aliqui fiant domus gratiae, et sic majores: et aliqui habitaculum, et sic minores. Deinde cum dicit, adjuro vos, ponitur Christi compassio: nam videns Christus Ecclesiam sive praelatum per exteriores occupationes aliquando distrahi, in conscientia ei compatiens, ait adjuro vos, idest obsecro, filiae Jerusalem, quarum curam habet praelatus, per capreas cervosque camporum, idest propter ipsos praelatos, ut supra expositum est, ne suscitetis, a somno contemplationis, nec evigilare faciatis, a quiete dulcedinis, dilectam Ecclesiam, donec ipsa velit. Notandum autem, bis adjurasse filias Jerusalem, ne evigilare faciant a somno contemplationis Ecclesiam matrem earum: dupliciter enim possunt errare subditi circa curam praelati. Primo si crederent quod praelati primo deberent intendere eis quam sibi; propter hoc dictum fuit primum, adjuro: secundo si crederent quod postquam praelatus incepit intendere eis, non deberet redire ad contemplationem intendendo sibi: et propter hoc Christus secundo filias Jerusalem adjurat, ut permittant matrem suam in contemplatione persistere. Deinde cum dicit, quae est ista? Vult imponere finem huic tractatui, in quo describitur status primitivae Ecclesiae; et quia laus est potissime in fine canenda, ideo imponit finem tractatui in commendatione Ecclesiae primitivae quintupliciter. Primo ab ascensu, est enim laudabile ascendere; et quantum ad hoc admirans ait: quae est ista quae ascendit? Secundo commendat a loco ascensus, cum subdit, per desertum: nam si laudabile est ascendere qualitercumque, laudabilius tamen est ascendere per desertum, ubi sunt spinae et impeditiva, quia summae laudis est bene conversari in medio nationis pravae et perversae. Tertio commendat eam a modo ascendendi, cum ait, sicut virgula fumi: virgula enim fumi est agilis ad ascensum, licet sit nigra et obscura: sic Ecclesia primitiva obscura erat exterius, erat tamen agilis et erecta interius. Quarto commendat eam a carnis mortificatione, cum ait, ex aromatibus myrrhae: myrrha enim amara est, et significat mortificationem carnis, ut dicit Glossa. Fumus ergo, cui assimilatur Ecclesia, surgit ex aromatibus myrrhae, quia Deo placere nititur cum carnis mortificatione. Ad Gal. 5: qui sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis. Quinto commendat eam ab orationis devotione, et virtutum plenitudine, cum dicit: et thuris, et universi pulveris pigmentarii, ut Glossa exponit; ita ut odor thuris referatur ad orationem, universitas vero pulveris aromatici ad plenitudinem virtutum. En lectulum Salomonis et cetera. Finito tractatu in quo tractatur de Ecclesia primitiva, hic incipit tractatus in quo tractatur de Ecclesia moderna. Et sicut in primo tractatu primo describebatur Ecclesia primitiva, et postea finiebatur dictus tractatus in laudem Ecclesiae, cum dicebatur: quae est ista quae ascendit? Sic in parte ista primo describitur status Ecclesiae modernae; secundo finitur tractatus in laudem ipsius, ibi, quae est ista, quae progreditur? Prima pars dividitur in partes duas: quia primo describitur praesens Ecclesia quantum ad ejus diversitatem; secundo quantum ad ejus veritatem, ibi, pulchra es, amica mea: circa principium sexti capituli. Prima pars dividitur in duas: quia primo describitur status Ecclesiae quantum ad vitam contemplativam; secundo quantum ad vitam activam, ibi, ego dormio, et cor meum vigilat. Prima pars dividitur in partes duas: quia primo describuntur ea quae requiruntur ad contemplationem: secundo videns Ecclesia per se ipsam non posse in ipsis persistere, implorat Christi subventionem, ibi. Veniat dilectus meus: in principio quinti capituli. Contemplativa autem vita tria debet habere, nam primo debet converti ad Deum; secundo debet relinquere mundum; tertio debet patienter sustinere tentationes. Ideo pars ista dividitur in partes tres: quia primo ostenditur Ecclesiae ad Christum conversio; secundo quod ei convenit mundi derelictio, ibi, quam pulchra es. In principio quarti capituli; tertio quod ei congruit tentationum toleratio, ibi, quam pulchrae sunt mammae tuae. Ultra medietatem dicti capituli. Propter primum notandum, quod totum bonum quod est in Ecclesia, quantum ad incipientes et proficientes, totum est a Christo; et ideo dignum est ut convertamur ad ipsum, a quo tanta bona habemus. Potest ergo sic formari ratio. Quilibet debet ad illum converti a quo habet omnia sua bona; sed Ecclesia omnia sua bona habet a Christo: ergo ad ipsum debet converti. In ista ratione sic procedit: quia primo ostendit, Christum omnia sua bona contulisse Ecclesiae propter filias Jerusalem: secundo ex hoc concludit quod ipsae filiae Sion convertantur ad Christum, ibi, egredimini, filiae Sion, et videte. Prima pars dividitur in tres partes, quia primo ostenditur esse a Christo bona incipientium, et hoc sub figura lectuli, ibi, en lectulum; secundo ostenditur esse ab eo bona proficientium, et hoc sub figura ferculi, ibi, ferculum fecit sibi; tertio ostenditur esse ab eo bona perfectorum, et hoc sub metaphora reclinatorii aurei, ibi, reclinatorium aureum. Notandum autem, incipientes in Ecclesia potissime indigere custodibus, ne Diabolus et malae tentationes eos invadant, et quasi imbecilles superent: propter quod apparet maxima benignitas Christi, et quod ipse multum diligit bonum incipientium, quando dignatur eis dare custodes. Et quia tria sunt genera hujusmodi custodientium, ideo dividitur pars ista in partes tres: quia primo ostenditur, hujusmodi incipientes esse custoditos per annuntiantes veritatem vitae; secundo per annuntiantes veritatem doctrinae, ibi, omnes tenentes gladios; tertio per annuntiantes veritatem justitiae, ibi, uniuscujusque ensis. Continuatur sic. Primitiva Ecclesia multum vexata fuit; sed modernam Ecclesiam videmus esse in tranquillitate: quia en (pro ecce) ipsos, de quibus minus videtur, videmus esse lectulum Salomonis, quia in eis quiescit Christus: et hujusmodi lectum ambiunt, idest custodiunt, sexaginta fortes ex fortissimis Israel, idest annuntiantes veritatem vitae: quia fortes et non molles per tentationes debent esse qui volunt praedicare de moribus. Et notandum, quod numerus istorum custodum, scilicet numerus sexagenarius, bene competit officio: nam sexagenarius numerus constituitur ex senario ducto per denarium: per quod intelligitur veritas vitae hoc modo, quia vere et juste vivimus, si per sex dies, quibus operari debemus, idest per totum tempus vitae nostrae, quod intelligitur per numerum senarium, qui est numerus perfectus, observamus decem praecepta Decalogi. Signanter autem est notandum, quod Salomon incipiens tractare de moderna Ecclesia, incipit a lectulo, idest a quiete, quia jam cessavit persecutio. Deinde cum dicit, omnes tenentes gladios, ostendit, hujusmodi incipientes esse custoditos per annuntiantes veritatem doctrinae. Et continuatur sic. Hujusmodi fortes non solum sunt sexaginta secundum quod annuntiant veritatem vitae, sed omnes sunt ad bella doctissimi, tenentes gladios doctrinae sacrae; juxta illud ad Ephes. ult. Et gladium spiritus; quod est verbum Dei. Deinde cum dicit, uniuscujusque ensis super femur suum, ostendit quod incipientes custodiuntur per eos qui annuntiant veritatem justitiae: nam non sufficit quod aliquis praedicet de moribus, annuntiando veritatem vitae; vel quod praedicet de fine, annuntiando veritatem doctrinae: sed oportet eum annuntiare veritatem justitiae in se, ut faciat quod dicit, et credat quod docet, quia justum est ut aliquis talis sit in se, qualem praedicat alium debere esse ideo praedicatores, qui debent custodire lectulum Salomonis, sive incipientes, debent tenere ensem, non in ore tantum, ut dicant, et non faciant; sed uniuscujusque ensis debet esse super femur suum, constringendo femora sua, vivendo caste, et observando quae praedicant. Addit autem causam quare lectulum suum Christus vult sic custodiri, cum subdit, propter timores nocturnos, idest propter impugnationes diabolicas, et alias tentationes malas. Deinde cum dicit, ferculum, ostendit bonum proficientium esse a Christo. Ad cujus evidentiam notandum, quod incipientes dicuntur lectulus, quia in eis quiescit Christus: non tamen sunt ferculum, quia non ferunt Christum ad alios, generando ipsum in cordibus aliorum. Proficientes autem sunt ferculum, idest portatorium, quia Christum portant et deferunt usque ad alios. Tanguntur autem tria bona proficientium: quoniam primum sumitur in ordine ad Deum, quod notatur cum dicitur: ferculum fecit sibi rex Salomon, scilicet ordinatum ad se ipsum, qui est verus Deus; secundo tangitur bonum quod habent proficientes in ordine ad se ipsos, cum subdit, de lignis Libani, idest de lignis albis, quia in se ipsis debent esse mundi: tertio tangitur bonum quod habent in ordine ad proximos, cum subdit, columnas fecit argenteas: nam qui sunt proficientes, debent habere columnas argenteas, alios sustentando, et eis veritatem annuntiando: quod notatur per argentum, quod est metallum sonorum. Deinde cum dicit, reclinatorium fecit aureum, describit perfectos. Ad cujus evidentiam notandum, quod ferculum dicitur in quo aliquis portatur: et dicitur a fero fers, quia quiescenter fert. Reclinatorium autem est suprema pars hujus sedis, in qua reclinatur et quiescit caput sedentis. Unde per reclinatorium designantur perfecti, qui tenent supremum gradum in Ecclesia. Bonum autem istorum describitur tripliciter. Primo quantum ad situm quem tenent, quia altum, et clarum sive splendidum: quod notatur cum dicitur, reclinatorium aureum: secundo describitur quantum ad viam per quam ad talem situm ascendunt, cum dicitur, ascensum ejus purpureum: purpura enim ex sanguine piscis conficitur: unde Glossa, infra cap. 8, ait, quod murices ferro circumcisi lacrymas purpurei coloris emittunt, quibus collectis tinctura purpurei coloris efficitur: unde possunt signare passionem Christi ratione effusionis sanguinis, quae passio est via deveniendi ad statum perfectum, quia incedentes per eam perfectionis statum acquirunt. Tertio describitur perfectorum bonum quantum ad virtutem, per quam moti sunt ad talem situm, cum ait, media caritate constravit: quia caritas est virtus media, per quam constratum, sive constitutum est hujusmodi reclinatorium, inquantum virtute ejus, perfecti ascendunt ad talem situm. Addit autem causam quare hujusmodi ordo est in Ecclesia, cum ait, propter filias Jerusalem: quia propter nos Christus pati voluit et Ecclesiam suam ordinavit, et diversis perfectionibus dotavit. Deinde cum dicit, egredimini, concluditur ex habitis, quod existentes in Ecclesia, et potissime praelati, debeant converti ad Christum: nam si tanta bona Christus contulit Ecclesiae propter eos qui sunt in Ecclesia, dignum est existentes in Ecclesia converti ad ipsum; ideo ait: o filiae Sion, egredimini, et videte regem Salomonem in diademate, quo coronavit illum mater sua; idest, convertimini ad Christum, et considerate passionem ejus, non tantum in mente, sed etiam in mentis affectu; in qua mater sua, scilicet synagoga, coronavit eum diademate: quia, ad litteram, coronaverunt Judaei in passione Christum corona spinea; quae licet ex eorum praevaricatione Christo imposita fuerit ad confusionem, tamen secundum veritatem titulus est referens majestatis honorem, quia propter hoc Deus exaltavit illum etc.: ideo affixus est titulus cruci, Joan. 20: rex Judaeorum: quod fuit in die desponsationis illius, idest Christi: quia in passione sua junxit sibi Ecclesiam, dans sanguinem suum in pretium, et introducens latronem in Paradisum: Luc. 23. Et in die laetitiae cordis ejus, idest synagogae: quia, ad litteram, Judaei et synagoga gaudebant et laetabantur de passione Christi.
[88320] Aegidius de Roma, In Cant., cap. 4 Quam pulchra es amica mea. Postquam ostensum est quod existentes in Ecclesia debent converti ad Christum, hic ostendit quod debent relinquere mundum; nec est propter hoc perversio ordinis: quia licet via generationis prius sit relinquere mundum quam adhaerere Deo, via tamen perfectionis et complementi prius est adhaerere Deo. Ita in bono formalius est converti ad ipsum. Dividitur autem haec pars in partes tres, secundum quod tripliciter ostenditur quod Ecclesia debet relinquere mundum: nam primo hoc ostenditur ex statu Ecclesiae; secundo ex fine ejus; tertio ex dilectione quam habet Christus ad ipsam. Secunda ibi, coronaberis de capite Amana: tertia ibi, vulnerasti cor meum. In prima parte intendit talem rationem. Ille cujus status requirit totalem pulchritudinem. Debet se avertere ab immunditia, ne contrahat sordes, et derogetur suo statui: sed status Ecclesiae requirit totalem pulchritudinem: ergo debet se avertere a mundo, ubi est immunditia, ne coinquinetur. In hac autem ratione sic procedit: quia primo ostendit, Ecclesiam quantum ad omnia bona sua debere habere pulchritudinem; secundo ex hoc infert quod status Ecclesiae requirit pulchritudinem totalem, ibi, vadam ad montem myrrhae; tertio ostendit ex habitis, quod Ecclesia debet recedere a mundo, ibi, veni de Libano. Propter primum notandum, quod in quolibet tria reperiuntur; scilicet subjectum vel substantia, virtus et operatio. In ostendendo vero statum Ecclesiae quantum ad omnia requirere pulchritudinem, tria facit: quia primo hoc commendat, et ostendit de substantia; secundo de virtute, ibi, oculi tui; tertio de operatione, ibi, capilli tui. Dicit ergo: quam pulchra es, amica mea, quantum ad substantiam interiorem; quam pulchra, quantum ad exteriorem. Quia in quolibet homine est duplex homo; exterior et interior; duplex substantia, spiritualis et corporalis. Primitiva autem Ecclesia fuit formosa interius, sed nigra exterius: unde ad differentiam illius Ecclesiae, moderna Ecclesia dicitur pulchra interius et exterius, quia cessaverunt persecutiones gentilium et Judaeorum. Deinde cum dicit, oculi tui, ostendit requirere pulchritudinem quantum ad virtutem, sive quantum ad potentias: unde ait: oculi tui, idest intellectus et affectiones, sunt columbarum, habentes simplicitatem et rectitudinem, ut columbae, absque eo quod intrinsecus latet, idest absque actionibus intellectus et affectus, quae latent intrinsecus, quia non sunt transeuntes in exteriorem materiam: vult enim dicere, quod propter pulchritudinem actionum, de qua statim dicetur, habet Ecclesia pulchritudinem oculorum, idest potentiarum vel virtutum: dicuntur enim potentiae vel virtutes animae, ut intellectus et affectus, oculi ejus, quia oculus est illud quo mediante tendimus in aliquid ut in finem, quod fit per intellectum et affectum: per intellectum, inquantum dirigit in finem; per affectum, inquantum inclinat in ipsum. Hujusmodi autem oculi vere sunt columbarum, quando intellectus est simplex et rectus, idest sine plica erroris; et affectus sine plica malitiae. Deinde cum dicit, capilli tui, ostendit eam habere pulchritudinem quantum ad operationes; et duo facit: quia primo ostendit hoc quantum ad operationes affectus; secundo quantum ad operationes intellectus, ibi, dentes tui. Dicit ergo: capilli tui, idest affectiones tuae, quae dicuntur capilli, quia radicantur in suprema parte animae, sunt sicut greges caprarum quae ascenderunt de monte Galaad. In quo tria tangit. Primo, quod affectiones debent esse greges, quia debent esse congregatae, non sparsae, cujusmodi sunt affectiones malorum, quae quaerunt bona sparsa et particularia; secundo debent esse caprarum, idest debent esse altae, sicut caprae quaerunt in alto pastum; tertio debent ascendere de monte Galaad, qui interpretatur acervus testimonii: quia, ad litteram, moderna Ecclesia, et quaelibet sancta anima, de qua nunc agitur, ascendit cogitationibus suis in montem Galaad, idest in acervum testimonii, scilicet in exempla quae praecesserunt, et in altitudinem testimonii Scripturarum. Deinde cum dicit, dentes tui, describit pulchritudinem actionum intellectualium; et facit quinque, secundum quod hujusmodi actiones quinque modis possunt accipi: quia primo ostendit quales debent esse hujusmodi actiones, ut sunt in intellectu; secundo quales debent esse, ut significantur per verba, ibi, sicut vitta coccinea; tertio ut implentur per opera, ibi, sicut fragmen; quarto ut ordinantur ad confusionem adversariorum, ibi, sicut turris; quinto ut ordinantur ad documenta parvulorum, ibi, duo ubera tua. Dicit ergo: dentes tui, idest cogitationes intellectus, quae dicuntur dentes, quia sicut per dentes frangitur quod est unitum, ita homo per intellectum quod uno conceptu recipit, frangit aliis per plures conceptus: unde Dionysius 25 cap. Cael. Hierarch., dicit Angelos superiores, dentes, quia quod intelligunt uno conceptu, dividunt in inferiores per plures conceptus. Hujusmodi autem dentes, sive conceptus, esse debent sicut greges tonsarum quae ascendunt de lavacro, quia debent esse tonsi a lana terrena, et debent ascendere de lavacro propter munditiam. Et debent esse hujusmodi conceptus cum gemellis fetibus propter consilia et praecepta; et inter alias conditiones, non debent esse steriles, quia debent promereri aliquem fructum. Deinde cum dicit, sicut vitta coccinea, ostendit quale debet esse eloquium exprimens hujusmodi cogitationes. Et tangit duo, secundum quod eloquium duo habere debet. Primo debet esse moderatum; et quantum ad hoc dicit: labia tua sicut vitta coccinea: quia sicut vitta capillos tenet, sic eloquium moderatum tenet veram scientiam: haec autem vitta debet esse coccinea, quia coccus habet colorem rubeum, et verba contemplativa debent esse potissime de passione Christi. Secundo eloquium debet esse ordinatum et compositum; et quantum ad hoc ait: eloquium tuum dulce; juxta illud Proverb. 16: favus mellis verba composita. Deinde cum dicit, sicut fragmen, ostendit quales debent esse operationes intellectus, ut adimplentur per opera: nam talia debent esse opera quod respondeant interioribus affectionibus et exterioribus: quia non debemus habere fictam sanctitatem. Ideo ait: genae tuae, idest opera tua, quae sunt in aperto, sicut genae, sunt sicut fragmen mali Punici; idest, sicut malum Punicum fractum in fractura tale apparet quale erat interius: sic opera nostra tales nos debent ostendere quales sumus. Est autem malum Punicum malum granatum, quod quando frangitur, apparent in eo grana rubea plura: sic etiam ex una caritate plura bona opera debent procedere. Et quia simul cum pulchritudine exteriori debet adesse pulchritudo interior, ideo additur: absque eo quod intrinsecus latet. Deinde cum dicit, sicut turris, ostendit quales sunt hujusmodi conceptus, ut ordinantur ad resistendum adversariis, dicens: collum tuum, idest doctrina tua, et boni conceptus tui, per quos uniris mihi capiti, sicut per collum caput unitur corpori: hujusmodi autem collum est sicut turris David quae aedificata est cum propugnaculis; quia sufficiens est ad repellendum omnes impugnationes adversariorum. Ideo addit, quod mille clypei, idest perfectus numerus auctoritatum, pendent ex ea, et omnis armatura fortium: auctoritatibus enim et articulis fidei munitur fides nostra, quasi per quosdam clypeos, notis lumine divino, in quo est omnis armatura fortium, quia quicquid virtutis est in omni intellectu, peramplius et perfectius continetur in lumine divino. Deinde cum dicit, duo ubera tua, determinat de operationibus intellectus, ut ordinantur ad instructionem parvulorum; et tangit quatuor: nam actiones intellectus, sive doctrina, primo debet esse proportionata auditoribus parvulis; ideo dicit, duo ubera tua: quia enim parvuli non possunt masticare dura, sugunt ubera; juxta illud 1 Cor. 3: tamquam parvulis in Christo lac dedi vobis potum, non escam. Et dicit, duo ubera, propter duo testamenta; vel propter sensum litteralem quem significant voces; et mysticum quem significant res. Secundo haec doctrina debet esse caritativa, quia doctor debet docere ardenter; ideo subdit: sicut duo hinnuli capreae gemelli: in quo designatur geminatio caritatis; tertio docere debet regulariter, quia debet docere secundum ordinem sacrae Scripturae; ideo subditur: qui pascuntur in liliis, idest in candore divinarum Scripturarum: quia secundum quod est in sacris Scripturis, sic alios docere debemus; quarto docere debet perseveranter: ideo addit: donec inclinentur umbrae; idest donec cessent aenigmata, quod tempus est totius vitae praesentis; et aspiret dies; scilicet aeternitatis, quod erit in futura vita, ubi non indigebimus ea doctrina qua indigemus modo. Deinde cum dicit, vadam ad montem myrrhae, concludit ex habitis, statum Ecclesiae requirere talem pulchritudinem. Et continuatur sic. Dixi, o Ecclesia, te esse pulchram secundum omnia tua; ideo vadam ad montem myrrhae, idest ad te quae es mons myrrhae propter carnis mortificationem, et ad collem thuris, idest ad te quae es collis thuris propter assiduam et multiplicem orationem. Et supple, dicam: tota pulchra es amica mea, et macula non est in te: nam si Ecclesia secundum omnia sua requirat pulchritudinem, pulchritudo sua debet esse totalis. Est autem diligenter notandum, quod pulchritudo dicta de ipsa Ecclesia non debet referri ad actualitatem, ut actu talis sit, sed ad statum: non quia talis debeat esse semper, sed quia proficere debet; propter quod oportet eam mundum relinquere. Deinde cum dicit, veni de Libano, infert ex habitis, quod debet relinquere mundum. Et continuatur sic. Habitum est quod status tuus requirit totalem pulchritudinem, sponsa mea: ergo ne inficiaris a mundo, veni de Libano, idest veni de mundo, et recede de mundo: veni de Libano veni. Dicit autem ter, veni, propter fidem Trinitatis ad quam alios inducere debet, ut dicit Glossa: vel quia derelinqui mundus non potest, nisi pater adducat sua potentia. Psalmista (Ps. 135): eduxit Israel de medio ejus in manu potenti et brachio extento. Nisi filius dirigat sua sapientia. Sap. 10: eduxit illum sapientia, idest primum hominem, cum omnibus salvandis, a delicto suo, a quo nullus potest educi, nisi educatur de mundo. 1 Jac. 4: qui voluerit amicus esse hujus saeculi, inimicus Dei constituitur. Nisi spiritus sanctus attrahat sua bonitate, et clementia. Isa. 63: spiritus domini ductor ejus fuit. Vel ter dicit, veni; quia sicut peccamus cogitatione, locutione, et opere; ita his tribus ad Christum ire debemus. Dicitur autem mundus Libanus, idest candidus, per contrarium: quia in eo non est candor; sicut lucus, quia caret luce; et piscina, quia caret piscibus; sic dicitur mundus, quia caret munditia. Deinde cum dicit: coronaberis de capite Amana. Adducit rationem ad hoc sumptam ex fine. Et intendit talem rationem. Homo debet relinquere illud quo relicto potest adipisci suam coronam et suum finem: sed si tu relinquas mundum, coronaberis: ergo debes mundum relinquere. De ista ratione non ponit plus, nisi quod si relinquat coronabitur: et ut intelligas verba ejus, notandum, quod mundus quintupliciter inficit. Primo inficit irascibilem per timiditatem; secundo inficit concupiscibilem per intemperantiam et foeditatem; tertio inficit voluntatem per injustitiam; quarto intellectum practicum per falsitatem et imprudentiam in dictis et factis; quinto intellectum speculativum per infidelitatem. Ideo ait: coronaberis de capite Amana, idest de mundo, relinquendo timiditatem, quae inficit irascibilem, Amana enim interpretatur coangustatus; et significat mundum, qui se ipsum coangustat et constringit. Iterum coronaberis, si veneris de vertice Sanir, idest de foeditate et intemperantia, relinquendo ipsam, quia inficit concupiscibilem: nam Sanir, secundum Glossam, idem est quod foedus. Iterum coronaberis de vertice Hermon, idest de injustitia, relinquendo ipsam, quia inficit appetitum intellectivum, sive voluntatem: interpretatur enim Hermon anathematizatio, sive divisio a Deo; quod maxime fit per injustitiam, et potissime ut est vitium generale. Iterum coronaberis, si veneris de cubilibus leonum, idest de improvidentia vel imprudentia, quae inficit rectam rationem agibilium, et inficit intellectum practicum: nam differt homo a bestiis ferocibus, quia est animal politicum per mansuetudinem, quam non habent animalia ferocia, quae intelliguntur per leones, qui non refrenant motus suos per prudentiam, sicut homo. Iterum coronaberis de montibus pardorum, idest de infidelitate, quae inficit intellectum speculativum: haeretici enim et infideles insidiantur ut pardi: et supplendum est, relinquendo hoc perfecte, idest relinquendo mundum. Et quia non coronaberis nisi ista relinquas; ideo debes perfecte mundum relinquere, ut coroneris. Deinde cum dicit, vulnerasti cor meum, ponit tertiam rationem sumptam ex amore divino: congruum enim est ut amantes nos amemus; et quia Christus nos maxime diligit, debemus eum diligere. Cum ergo non possimus ejus amori inhaerere nisi mundum relinquamus, debemus mundum relinquere. De ista ratione non ponit nisi medium, videlicet quod Christus maxime nos diligit. Hoc est ergo quod a te volo, soror mea, propter naturae conformitatem, sponsa mea, propter fidem, vulnerasti cor meum, sagitta amoris, in uno oculorum tuorum, idest unitate cogitationum tuarum, et in uno crine colli tui, idest in unitate affectionum tuarum: nam per oculos, per quos conspicimus, debemus intelligere actiones intellectus, quae tunc placent Deo quando sunt junctae per fidem. Per capillos, ut supra dicebatur, debemus intelligere affectiones, quae tunc placent Deo cum sunt junctae per caritatem, et per alias perfectiones affectus. Et quia talem unitatem habere non possumus nisi mundum relinquamus, debemus mundum relinquere. Quam pulchrae sunt mammae tuae. Superius ostensum est, Ecclesiam, praecipue ut respicit statum contemplativorum, debere converti ad Christum propter susceptam ab eo bonitatem, et debere relinquere mundum, ne per ipsum contrahat foeditatem; hic ostendit, eam debere sufferre tentationes, ut adipiscatur finem et mereatur ampliorem bonitatem. Et intendit talem rationem. Quicumque potest de facili aliquas turbationes sufferre, si per eas potest consequi finem et augmentum in bono, ut talia adipiscatur, debet sufferre libenter; sed Ecclesia, potissime ut respicit statum contemplativorum, potest de levi tentationes ferre: ergo cum per eas mereatur finem, et augeatur in bono, debet eas patienter sufferre. In hac ratione sic procedit. Primo ostendit quod viri contemplativi possunt omnes tentationes de facili vincere; secundo ex hoc concludit quod vult eos permittere tentari, ut ex hoc adipiscantur finem et gloriam, ibi. Surge Aquilo. Prima pars dividitur in duas: quia primo ostendit, viros contemplativos tentationes vincere; secundo ostendit quod hoc possunt de facili, ibi, emissiones tuae. Prima pars dividitur in duas: quia primo ostendit de quolibet genere tentationum, quod possunt ipsas vincere; secundo ex hoc concludit quod universaliter potest Ecclesia, ut respicit statum contemplativorum, omnem tentationem superare, ibi, hortus conclusus, soror mea. Prima pars dividitur in tres partes, secundum quod tria sunt genera tentationum: nam primo ostendit, Ecclesiam posse superare tentationes Diaboli; secundo ostendit, vincere posse tentationes mundi, ibi, favus distillans; tertio ostendit, eam posse superare tentationes carnis, ibi, et odor vestimentorum. Circa primum notandum quod Diabolus dupliciter nos vincit: primo decipiendo nos, cum se transformat in Angelum lucis; et contra hoc valet doctrina quam maxime habent viri contemplativi, quia separati a mundo magis percipiunt divinum influxum: nam philosophus in libro de bona fortuna ostendit, aliquos simplices esse fortunatos, quia amoti a sensibilibus magis percipiunt vim substantiarum separatarum et Dei; sicut caeci non intenti visibilibus magis memorantur. Et quantum ad hoc ait: o soror mea sponsa, quam pulchrae sunt mammae tuae. Idest quam pulchra est doctrina tua, quae dicitur mammae et ubera, quia se contempserat secundum proportionem auditorum; et ideo subdit: pulchriora sunt ubera tua vino; idest, doctrina tua praevalet doctrinae philosophorum, quae non temperat se proportioni audientium, sed continet se in quadam austeritate et excellentia verbi cum ponderositate sententiae: ideo hujusmodi doctrina dicitur vinum, non lac, quia caret dulcedine. Secundo vincit nos Diabolus, si inveniat nos denudatos virtutibus: et quantum ad hoc subdit: et odor unguentorum tuorum, idest fama virtutum spiritualium, ut Glossa exponit, super omnia aromata; idest, superat omnem humanam scientiam: propter quod supplendum est, non debes timere ne Diabolus te vincat decipiendo. Deinde cum dicit, favus distillans, ostendit, Ecclesiam superare impugnationem mundanam: nam maxime mundum superamus, si (cum dividatur inter fideles et infideles) fidelibus effundimus doctrinam, et eam celamus infidelibus, ne capiant nos in verbo; ideo ait: favus distillans labia tua, quantum ad fideles; mel et lac sub lingua tua, quantum ad infideles, quibus non debes communicare dulcedinem doctrinae sacrae, sed tenere eam sub lingua tua. Deinde cum dicit, odor vestimentorum tuorum, idest odor carnis tuae: est enim caro quasi quoddam vestimentum animae, cujus odor est sicut odor thuris: thus enim cum igne crematur, redolet, sicut caro contemplativorum, cum in tentationibus stimulatur; sed eas vincunt, cum continentia redolent, et merentur. Ex quibus haberi potest quod Ecclesia ut respicit vitam contemplativam, potest superare tentationes carnis. Deinde cum dicit, hortus conclusus, infert, quod omnes tentationes universaliter potest superare. Et continuatur sic. Tu, Ecclesia, ut ostensum est, superare potes omnes tentationes Diaboli, mundi et carnis: ergo tu es hortus conclusus, soror mea sponsa: tu es hortus conclusus. Et dicit bis, hortus conclusus, quia tentationes mundi, et carnis non possunt intrare ad ipsam. Addit etiam quod est fons signatus, quia etiam tentationes Diaboli non possunt ad eam ingredi. Est ergo Ecclesia hortus conclusus, inquantum continet poma munda a spurcitiis carnis. Est iterum hortus conclusus, inquantum continet poma vera, non sophisticata vanitatibus mundi: est fons signatus, inquantum continet aquas dulces non amaricatas per versutias Diaboli. Deinde cum dicit, emissiones tuae, ostendit, Ecclesiam, ut respicit contemplativos, de facili posse superare tentationes singulas: nam minima gratia sufficit ad superandum omnes tentationes. Si igitur quis habeat gratiam superabundantem, de facili eas superabit. Gratia superabundans in hoc cognoscitur inquantum alios inducit ad gratiam: nam perfectum est unumquodque cum potest sibi simile generare. Ostendere ergo, Ecclesiam de facili posse superare tentationes singulas, est ostendere quod derivationes gratiarum, prout fluunt ab Ecclesia ad suos filios, sunt sufficientes ad superandum tentationes singulas. Derivantur enim dona gratiarum divinarum a perfectioribus ad imperfectos: non quod perfecti ipsam gratiam causent, cum a solo Deo ipsa gratia causetur; sed quia per praedicationes et bona opera, et exempla perfecti ducunt imperfectos ad gratiam suscipiendam: et ulterius aliquando per suas orationes gratiam impetrant, et ministrando sacramenta, aliquid efficiunt in illa: quo facto nisi quis praebeat obicem, gratiam suscipit. Duo ergo facit: nam primo ostendit quod per hujusmodi derivationes potest quodlibet genus tentationis superare; secundo ex hoc concludit quod universaliter omnes tentationes superare possit, ibi, fons hortorum. Circa primum tria facit: quia primo ostendit quod per tales derivationes possunt superari tentationes mundi; secundo quod Diaboli, ibi, Cypri cum nardo; tertio quod carnis, ibi, myrrha et aloe. Dicit ergo: emissiones tuae, idest dona gratiarum derivata a te ad alios, sunt Paradisus malorum Punicorum, idest illarum arborum, cum pomorum fructibus, idest cum fructibus dictarum arborum: si fructus enim malorum Punicorum habent corticem asperum, sed intus habent grana rubea, et significant doctrinam ecclesiasticam, cujus sensus committitur iis qui sunt intra ipsam; exterioribus autem monstratur cortex tantum. Unde pars ista respondet illi parti ubi dicebatur supra; favus distillans labia tua, mel et lac sub lingua tua. Sicut ergo per illa verba ostendebatur, Ecclesiam posse superare impugnationes mundi; sic per ista habetur quod per dona gratiarum derivata ab Ecclesia ad filios, possunt illas superare. Deinde cum dicit, Cypri cum nardo, ostendit per tales emissiones posse superare Diaboli tentationes. Legatur ergo sic. Emissiones tuae non solum sunt Paradisus malorum, sed etiam hujusmodi emissiones sunt emissiones Cypri: cyprus enim, secundum Glossam, arbor est aromatica habens semen candidum, et potest significare perfectionem intellectus speculativi, quia hujusmodi intellectus est candidus, qui illuminatur lumine fidei, vel lumine intellectus agentis. Ex quo apparet quod hoc nomen Cyprus est aequivocum ad insulam et arborem. Et hujusmodi emissiones sunt cum nardo: nardus enim est herba redolens, et candida: unde potest significare perfectionem affectus, quia dat intelligere caritatem, ut dicit Glossa. Hujusmodi emissiones non solum sunt nardus, sed etiam crocus: crocus enim est aurei coloris, et potest significare prudentiam, cui deservit eubulia, ad quam pertinet dare consilium lucidum et mundum: prudentia autem est in intellectu practico, unde significat perfectionem intellectus practici: sunt etiam hujusmodi emissiones fistula et cinnamomum, per quae designantur perfectiones irascibilis et concupiscibilis: nam cinnamomum habet virtutem suam extra in cortice, et significat perfectionem irascibilis, quae perficitur fortitudine, quae consistit in aggrediendo; casia autem habet bonitatem suam interius, et significat perfectionem concupiscibilis, quae perficitur per temperantiam, cujus bonitas videtur consistere intrinsecus, quia bonitas magis est in retrahendo quam in aggrediendo: habet enim quodammodo modum contrarium fortitudini. Et inde est quod insensibilitas, quae dicit defectum, minus opponitur temperantiae quam intemperantia; et audacia, quae dicit excessum, minus opponitur fortitudini quam timiditas, ut dicitur 2 Ethic. Et hujusmodi emissiones sunt cum universis lignis Libani, idest cum omnibus aliis perfectionibus, designatis per ligna Libani, ratione candoris et munditiae. Et qui habet perfectum intellectum speculativum et practicum, et irascibilem et concupiscibilem et alias perfectiones debitas, potest resistere Diabolo. Ideo per haec dicta etiam intelligitur, quod emissiones sponsae possunt superare diabolicas tentationes: unde ista pars concordat cum illa parte superius quod ubera sponsae erant pulchriora vino, quae respiciunt intellectum; et odor unguentorum erat super omnia aromata, ratione virtutum respicientium potentias alias. Verum etiam per illa, scilicet Cyprum et nardum, possumus intelligere perfectiones potentiarum, per quas superamus Diabolum. Deinde cum dicit, myrrha et aloe, ostendit quomodo per tales emissiones superamus tentationes carnis, quia sunt myrrha et aloe, idest conservant a putrefactione; et hoc cum omnibus primis unguentis, idest cum omnibus unguentis praecipuis conservantibus a putrefactione: myrrha enim a putrefactione conservat, ut dicit Glossa; et aloe etiam hoc facit, licet non tantum, ut in Glossa dicitur: et etiam unguenta praecipua habent hoc efficere. Et quia vitando tentationes, potissime servamur a corruptione; ideo per hoc datur intelligi quod per derivationes praedictas superantur tentationes carnis. Deinde cum dicit, fons hortorum, concludit quod universaliter tentationes omnium superantur; ideo ait, quod hujusmodi emissiones sunt fons hortorum, inquantum valent ad producendum fructus malorum Punicorum, resistendo tentationibus mundi. Sunt etiam puteus aquarum viventium, quia aquae quas continent, non possunt mortificari per tentationes Diaboli. Et hujusmodi aquae sunt quae fluunt impetu de Libano, idest de candore, quia non maculantur immunditia carnis. Deinde cum dicit, surge Aquilo, concludit Christus quod vult permittere tentari sponsam, ut ex hoc mereatur finem et gloriam. Continuatur ergo sic. Tu, sponsa, potes sustinere omnes tentationes, et potes eas sustinere de facili, cum ipsae derivationes et dona gratiarum derivata ad alios hoc possint; ideo surge Aquilo et veni Auster; idest, volo permittere, quod surgant diversa genera tentationum, et perflent, idest stimulent, hortum meum, idest sponsam meam; et fluent aromata illius, quia per tales stimulationes tu mereberis, et redolebis congruo modo. Aquilo enim est ventus frigidus, Auster vero est ventus calidus; et significant omnia genera tentationum, et omnia quae possunt inclinare ad malum: quia quicumque male agit, vel hoc facit ex timore infrigidante, vel ex amore male inflammante.
[88321] Aegidius de Roma, In Cant., cap. 5 Veniat dilectus meus in hortum suum. Quoniam videt sponsa per se ipsam non posse ad sponsum converti, et mundum relinquere et tentationes tolerare; ideo convertit se ad sponsum suum, petens ejus auxilium et subventionem. Dividitur autem haec pars in duas: quia primo ponitur sponsae petitio; secundo subjungitur Christi responsio, ibi, veni in hortum meum. Continuatur autem sic. Sponsus meus me hortatur, ut convertar ad ipsum, relinquendo mundum, et sustineam tentationes, et quod hoc de facili possum; sed, ut video, innixa meo auxilio, nullo modo sum potens ad talia. Et si dicit me posse de facili, recognosco hoc verum esse per ejus auxilium; ideo rogo ut veniat dilectus meus in hortum suum, idest veniat in me, quae sum hortus ejus, et comedat, idest benevola receptione recipiat, fructum pomorum suorum: quia cognosco, et cum gratiarum actione confiteor, quod fructum quem ego facio, poma quae produco, bonarum cogitationum, affectionum, orationum et operum, a me ipsa non facio, sed ejus auxilio; ideo non sunt mea, sed sua. Deinde cum dicit, veni in hortum meum, ponitur Christi responsio. Duo autem notanda posuit sponsa in petitione sua: primum, quod auxilium a Christo petebat; secundum quod bona sua ab ipso recognoscebat. Christus autem respondendo sponsae suae, tria facit. Primo ostendit quod petitionem praevenit: secundo bona sponsae a se esse consentit, ibi, messui myrrham meam; tertio eam ad secure contemplandum inducit, ibi. Comedite amici. Et continuatur sic. Tu, sponsa mea, petis a me auxilium, ut veniam ad te, quae es hortus conclusus: petitionem tuam jam praeveni. Et hoc est quod ait: soror mea sponsa, veni in hortum meum, ita ut ly veni sit temporis praeteriti: unde est sensus: ego jam veni in hortum meum, praeveniendo petitionem tuam, paratus ad auxilium tuum. Posset autem legi, quod ly veni sit imperativi modi; sed quia non bene continuaretur praecedentibus, ideo de tali sensu non est nobis ad praesens cura. Deinde cum dicit, messui myrrham, ostendit Christus quomodo assentit, bona sponsae esse a seipso: unde continuatur sic. Tu, sponsa mea, times ne deficias in certaminibus; ne timeas, quia ego messui, idest secavi vel recollegi, myrrham meam, idest, te, quae es myrrha mea propter carnis mortificationem, secundum quam potes tentationes vitare, et hoc cum aromatibus meis, quia (ut tactum fuit) sustinendo tentationes, ex te fluebant aromata, prout merebaris finem et gloriam: dicit enim Christus metere myrrham cum aromatibus, inquantum sponsa hoc facit vincendo tentationes auxilio suo: in quo Christus assentit quod hoc bonum, quod est tentationes vincere, sponsa non habet a se ipsa, sed a Christo. Postea subdit: comedi favum cum melle meo; idest, feci quod convertereris ad me, secundum quam conversionem gustas contemplationis dulcedinem: bibi vinum meum cum lacte meo, idest, feci quod tu biberes vinum cum lacte meo, quod relinqueres mundum, quem relinquendo biberes vinum propter spiritualem laetitiam; et biberes lac, propter candorem et munditiam. Ex quo apparet Christum confiteri, sponsam non solum habere ab ipso quod tentationes vincit, sed etiam habere ab ipso quod convertitur ad ipsum, et relinquit mundum. Et notandum, quod quia causa prima plus est influens in suum causatum, quam causa secunda; si sponsa metit myrrham, vincendo tentationes, et comedit favum cum melle, convertendo se ad Deum, et bibit vinum cum lacte, relinquendo mundum: si hoc facit, invocato auxilio Christi, qui est caput Ecclesiae et principium; peramplius et perfectius dicitur Christus hoc facere. Deinde cum dicit, comedite, hortatur Ecclesiam ad secure contemplandum: ideo ait: vos amici mei, quia ego semper sum vobiscum, absque trepidatione comedite spiritualem dulcedinem, bibite vinum spiritualis laetitiae, et inebriamini carissimi, ebrietate spiritus, in contemplationis dulcedine persistendo. Notandum autem, quod Christus prius locutus est Ecclesiae in singulari, cum dixit: veni in hortum meum, soror mea sponsa; nunc autem loquitur ei in plurali dicens, comedite amici. Cujus ratio est, quia licet Ecclesia in comparatione ad Christum, cujus est sponsa, sit una, quia unius sponsi debet esse una sponsa; tamen quia dulcedo Christi non uniformiter recipitur in tota Ecclesia: quia dulcedo contemplationis aliquando in uno causatur ex majestate, aliquando in alio ex pietate, in alio ex sapientiae profunditate (2-2, q. 180, art. 4), propter hoc dicitur Ecclesia in plurali comedere et bibere. Ego dormio, et cor meum vigilat. Postquam descriptus est status Ecclesiae modernae quantum ad contemplationem, hic describitur quantum ad actionem, sive quantum ad filiorum ministrationem. Et notandum, Christum sic hortari Ecclesiam ad contemplandum quod tamen eam invitat ad filiis ministrandum. Et ideo dixit: comedite amici, bibite, et inebriamini carissimi. In quo hortatur Ecclesiam ad contemplationem. Hic autem tamquam bonus sponsus, habens curam filiorum, eam invitat ad ministrandum filiis. Et dividitur pars ista in duas: quia primo ponitur Ecclesiae contemplatio; secundo subjungitur Christi exhortatio, secundum quam invitat Ecclesiam surgere a contemplatione ad actionem, ibi, vox dilecti mei. Contemplatio autem Ecclesiae designatur cum dicitur: ego dormio, et cor meum vigilat: viri enim contemplativi dicuntur dormire, quia quiescunt a sensibilibus et exterioribus; tamen secundum cor vigilant, quia magis sunt apti ad percipiendum intrinsecus inspirationes, et divinos influxus: quia (ut superius tactum est), sicut caeci non intenti visibilibus, melius memorantur; sic viri contemplativi, non intenti exterioribus, magis percipiunt interiores inspirationes. Deinde cum dicit: vox dilecti mei pulsantis, ponitur Christi invitatio. Et dividitur pars ista in partes duas: quia primo ponitur hujusmodi invitatio; secundo ponitur sponsae excusatio, ibi, expoliavi me. Circa primum duo facit: quia primo ponitur praedicta invitatio; secundo subjungitur invitationis ratio, ibi, caput meum. Continuatur sic. Me existente in contemplatione, audita est in me vox dilecti mei, idest vox Christi, pulsantis: et dicentis: o soror mea, propter naturae conformitatem, amica mea, propter caritatem, columba mea, propter cordis simplicitatem, surge a statu contemplationis, aperi mihi, praedicando filiis meis, aperiendo corda eorum, ut possim intrare ad eos. Notandum autem, quod Ecclesia per vitam activam, exercendo praedicationis officium, dupliciter aperit Christo: primo in ipsis fidelibus, quia quod uni ex minimis meis fecistis (dicit Christus, Matth. 25), mihi fecistis. Rursum etiam ipsi Christo aperimus, quando per praedicationem cor alicujus aperitur, per quam apertionem ipse Christus intrat ad illum. Deinde cum dicit, quia caput meum plenum est rore, assignat rationem dictae invitationis. Rogo, sponsa mea, ut mihi aperias, praedicando fidei veritatem et morum honestatem; quia caput meum, idest intellectus meus, plenum est rore infidelitatis, et cincinni mei, idest capilli, sive affectiones meae, sunt plenae guttis noctium, idest frigiditate et obscuritate peccatorum, quae per noctes intelliguntur ratione privationis, quae est essentialis cujuslibet malitiae, et quia qui male agit, odit lucem (Joan. 3). Notandum autem, quod intellectus potest dici caput, et voluntas potest dici caput, ratione dominii; secundum quem modum qui dominatur aliis, caput eorum esse dicitur; quia voluntas in regno animae dominari videtur, quia ceterae potentiae exeunt in actiones suas secundum imperium voluntatis; et sic voluntas dicitur caput. Si vero consideremus caput, prout in eo viget cognitio et sensus; et quia cetera membra diriguntur in actiones suas per caput, cum dirigere sit rationis; sic ratio et intellectus merentur nomen capitis: propter quod non est inconveniens quod per caput intelligatur intellectus, et per capillos radicatos in capite designentur affectiones radicatae in voluntate: unde non solum intellectus, sed etiam voluntas potest dici caput. Deinde cum dicit, expoliavi me tunica mea, ponitur sponsae excusatio: et dividitur pars ista in partes tres: quia primo ponitur hujusmodi excusatio; secundo subjungitur Christi attractio ibi, dilectus meus; tertio per hujusmodi attractionem ponitur sponsae famulatio, ibi, surrexi ut aperirem. Continuatur autem sic. Tu, dilecte mi, invitas me ut habeam curam filiorum, et a statu contemplationis, propter quam dimisi temporalia, redeam ad statum actionis, secundum quam de temporalibus curam habueram: sed ego expoliavi me tunica mea; idest dimisi ista temporalia; quomodo induam illam? Idest, quomodo revertar ad habendam iterum curam temporalium? Quasi dicat: grave est mihi. Lavi pedes meos, idest affectiones meas, quae dicuntur pedes, quia per eas venitur ad te. Hujusmodi affectiones lavi, quia non solum dimisi temporalia, sed etiam dimisi voluntatem habendi ea; quomodo inquinabo illos? Idest, quomodo inquinabo pedes meos, idest affectiones meas, volendo iterum habere curam temporalium? Deinde cum dicit, dilectus meus misit manum suam per foramen, ponitur Christi attractio: nam licet sponsa se excusaret, tamen tanta fuit potentia Christi quod virtute sua eam attraxit, voluntatem suam inclinando, ut vellet habere curam filiorum. Continuatur sic. Ego sponsa me excusabam, ne redirem ad activam vitam; sed dilectus meus Christus, qui est potentiae infinitae, misit manum suam per foramen, idest intellectum vel affectum: quia intellectus vel etiam affectus sunt quasi quaedam foramina et rimulae per quas ad nos Christus ingreditur. Et ad tactum ejus, idest ad istam immissionem virtutis, secundum quam me Christus tetigit, venter meus, idest mollior pars in me intremuit, idest prae timore obstupuit, non audens renuere quod sponsus vult: quasi dicat: tanta fuit virtus Christi quod non solum fortiores partes animae fuerunt paratae ad obediendum Christo, sed etiam debiliores. Deinde dicit: surrexi ut aperirem dilecto: quia, ut dictum est, tanta fuit virtus Christi, quod totam sponsam convertit ad suam voluntatem: ideo hic ponitur sponsae confessio, et officii, ad quod invitata fuit, devota susceptio, scilicet curae filiorum. Et quia, ut superius tangebatur, ex administratione filiorum circa exteriora fit distractio in mente, ideo duo facit: quia primo ponitur sponsae famulatio; secundo additur mentis distractio: ibi, pessulum ostii mei. Continuatur sic. Ita sponsus attraxit me: unde non volens vel valens resistere ei, surrexi a contemplatione, ut aperirem dilecto meo per praedicationem; et non solum aperui ei praedicando verbo, sed etiam praedicando exemplo; ideo subditur: manus meae, idest operationes meae, stillaverunt myrrham, idest carnis mortificationem, quae per myrrham intelligitur, ut superius dictum est, inquantum aliquando exemplo mearum operationum moti egerunt poenitentiam, mortificando carnem suam: quia sic alios debemus inducere ad poenitentiam quod etiam nobis poenitentiam servare debemus. Ideo subdit: et digiti mei pleni myrrha probatissima; quasi dicat: manus meae stillaverunt myrrham: quia alii quasdam stillas quasdam guttas perceperunt poenitentiae meae portando in carne sua; sed digiti mei, idest diversae operationes meae, quae dicuntur digiti propter discretionem, ut Glossa tangit, remanserunt pleni myrrha probatissima: quia excellentiorem poenitentiam in corpore meo portavi, quam aliis ostenderem. Deinde cum dicit, pessulum ostii mei aperui dilecto meo, narrat sponsa mentis suae distractionem. Et notandum, quod quando homo est in mente distractus, et non potest gustare illam dulcedinem quam prius sentit, debet reverti ad intima cordis sui, inquirendo Christum, discutiendo cogitationes et afflictiones. Et quia in tali inquisitione et discussione occupatur homo aliquando vanis et variis cogitationibus quae dicuntur vigiles civitatis: debet hujusmodi vanas cogitationes abjicere, et Christum diligenter inquirere. Et si non potest ipsum per se ipsum invenire, debet aliorum auxilium exposcere. Secundum hunc ordinem pars ista dividitur in partes quatuor: quia primo ponitur mentis distractio; secundo additur duplex Christi inquisitio, ibi, anima mea; tertio innuitur vanarum cogitationum occupatio, ibi, invenerunt; quarto ponitur suffragii quaestio, ibi, adjuro vos. Continuatur sic. Ego sponsa, postquam aperueram ostium aliis praedicando, et intenta fueram circa aliorum profectum, volui intendere profectui meo, redeundo ad statum contemplationis: propter quod aperui dilecto meo, idest Christo, pessulum ostii mei. Pessulum dicimus vectem cum quo ostium clauditur; et potest hoc significare curam temporalium, quam debet praelatus ad tempus removere a se, ut possit redire ad contemplationem, aperiendo ostium suum Christo. Verum quia propter temporalium curam ut plurimum praelatus distrahitur secundum mentem, et Christum non invenit, ait: at ille, idest Christus, declinaverat atque transierat: quia distracta in mente non inveni sponsum meum Christum, ut volebam. Deinde cum dicit, anima mea liquefacta est, ponitur Christi inquisitio. Notandum autem, quod cum a statu actionis quis ad contemplationem redit; si Christum non invenit, ut vult; inter cetera quae stimulant ipsum ut Christum quaerat, est memoria praeteritae dulcedinis, nam cum homo sentit se aliquando in oratione gustasse dulcedinem; si postea ad orationem rediens non potest tantam sentire dulcedinem quantam prius, ex memoria talis dulcedinis stimulatur ad discutiendum tales suas cogitationes et affectiones, utrum secundum eas displicuerit Christo, ut possit invenire causam quare nunc non possit sentire illam dulcedinem quam prius senserat. Ideo ait: anima mea liquefacta est, propter dulcedinem contemplationis, ut dilectus locutus est, idest quando dilectus in oratione loquebatur mihi, et ego sibi. Et quia talem liquefactionem modo non sentio, rediens ad conscientiam, Christum non inveni. Unde memorata dictae dulcedinis, quaesivi Christum discutiendo cogitationes intellectus, et non inveni illum; vocavi eum per desideria affectus, et non respondit mihi. Deinde cum dicit, invenerunt me custodes qui circumeunt civitatem, postquam narravit Christi inquisitionem, et non inventionem, narrat variarum cogitationum occupationem. Ad cujus evidentiam notandum, Ecclesiam primitivam habuisse aliquo modo majores turbationes, et aliquo modo minores quam modernam: nam quantum ad persecutionem plus turbata est illa quam ista, quia modo cessaverunt saevitiae tyrannorum; sed quantum ad distractionem plus turbatur ista quam illa, quia modo Ecclesia maximis divitiis est dotata; ideo plus distrahitur interius propter curam temporalium, quam distracta fuerit primitiva Ecclesia. Ideo superius (cap. 3), quando narrabatur distractio Ecclesiae primitivae, simpliciter dicebatur, quod in lectulo suo quaesivit Christum; hic autem dictum est: pessulum ostii mei aperui dilecto meo, quia, ad litteram, curae temporalium faciunt quoddam obstaculum et pessulum in ostio mentis, quod oportet amovere, si Christum invenire volumus. Rursum ibi dicebatur: quaesivi illum, et non inveni; hic autem dicitur, quod sponsus declinavit, atque transivit; et quod quaesivit et non invenit; vocavit eum, et non respondit. In quo ostendit se Ecclesia moderna esse magis elongatam a Christo quam fuerit primitiva. Tertio ibi dicebatur simpliciter, quod invenerunt sponsam vigiles qui custodiebant civitatem; hic autem dicitur: invenerunt me custodes, qui circumeunt civitatem; idest, invenerunt me variae cogitationes; et hujusmodi variae cogitationes percusserunt me, vulneraverunt me, et tulerunt pallium meum, hujusmodi cogitationes, quae sunt custodes murorum. In quo ostendit moderna Ecclesia se magis involvi vanis cogitationibus, quam fuerit primitiva: quod etiam designatur, quia primitiva Ecclesia per se ipsam inveniebat, unde dicebat (cap. 3): paululum cum pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea: hic autem Ecclesia moderna, ut possit Christum invenire, exposcit auxilium filiarum, cum dicit: adjuro vos, filiae Jerusalem. Notandum autem, quod cogitationes, sive vigiles civitatis, nos percutiunt, quando eis damus aditum; nos vulnerant, quando in eis delectamur; sed nobis accipiunt pallium, expoliando nos virtutibus et donis, quando eis consentimus. Deinde cum dicit, adjuro vos, sponsa, ut possit invenire Christum, exposcit auxilium filiarum; haec autem petitio est ad profectum Ecclesiae, et ad profectum filiarum: ad profectum Ecclesiae, inquantum propter preces filiarum sponsus aliqua bona largitur Ecclesiae; ad profectum filiarum est, quia propter adjurationem matris moventur filiae, ut ardentius Christum quaerant. Ideo duo facit: quia primo ponitur hujusmodi adjuratio, secundo subjungitur ardentior filiarum inquisitio, ibi, qualis est dilectus tuus? Continuatur sic, o filiae Jerusalem, quia propter vos causam vestram suscepi, ex qua cura cum distracta conscientia quaesivi Christum sponsum meum, et non inveni; ideo adjuro vos, idest obsecro vos, si inveneritis dilectum meum, quia forte in orationibus vestris loquitur vobis, quia non estis tantum intentae exterioribus, qui non loquitur mihi, eo quod sum magis intenta vobis: si ergo contingat hoc, rogo ut nuntietis ei quia amore langueo; idest, propter amorem deficio, volo in amorem ejus rapi, et dulcedinem contemplationis ejus sentire, et non valeo, sed deficio. Qualis est dilectus tuus, o pulcherrima mulierum? In parte ista ponitur filiarum ardens inquisitio. Et dividitur pars ista in partes duas: quia primo filiae Jerusalem inquirunt a matre sua, idest ab Ecclesia, qualis sit Christus sponsus ejus, ut cognoscant ejus bonitatem; secundo quaerunt ubi sit, ut habeant ejus societatem, ibi, quo abiit dilectus tuus? Habent autem se hae duae quaestiones per ordinem: quia prius est cognoscere quale aliquid sit, ut cognoscens ejus bonitatem, eam desideret, et ejus desiderio motus, secundo quaerat ubi sit ejus bonitas, ut eam adipisci valeat. Prima pars dividitur in partes tres: quia primo quaerit qualis sit Christus secundum divinitatem, ibi, qualis est dilectus tuus ex dilecto? Secundo qualis sit secundum humanitatem, ibi, qualis est dilectus tuus? Tertio assignat rationem quaestionum factarum, ibi, quia sic adjurasti nos. Continuatur sic. O pulcherrima mulierum, sponsa Christi, qualis est dilectus tuus ex dilecto? Nam pater non est dilectus ex dilecto, quia a nullo; spiritus sanctus est dilectus ex dilectis, quia a pluribus, ut a patre et filio; solus autem filius est dilectus ex dilecto. Deinde cum dicit, qualis est dilectus tuus? Quaerit qualis est Christus secundum humanitatem, unde non addit; ibi, ex dilecto, quia sicut nascendo secundum divinam naturam est sine matre, sic quodammodo nascendo secundum humanam naturam est sine patre: nam cum filius debeat esse similis patri in natura, cum nullus homo fuerit pater Christi, dicere possumus, aliquo modo Christum, secundum quod homo, non habuisse patrem. Deinde cum dicit, quia sic adjurasti nos, assignat causam dictarum quaestionum. Continuatur sic. Ideo quaerimus qualis sit dilectus tuus, vel sponsus secundum divinitatem, et qualis sit secundum humanitatem, quia tu movisti desiderium nostrum ad hoc: quia sic adjurasti nos; idest, sic nos obsecrasti. Deinde cum dicit, dilectus meus candidus, ponitur sponsae responsio; in qua facit quatuor: quia primo ostendit qualis sit Christus secundum divinitatem; secundo qualis sit secundum humanitatem, ibi, caput ejus aureum: tertio qualis sit secundum utrumque, ibi, species ejus ut Libani; quarto epilogat dicta, ibi, talis est dilectus meus. Declarat ergo primo qualis sit Christus secundum divinitatem: Christus enim secundum divinitatem tripliciter potest considerari vel declarari. Primo in comparatione ad patrem; secundo in comparatione ad spiritum sanctum; tertio in comparatione ad nos. Prout autem comparatur ad patrem, est genitus ab eo, et procedit per modum intellectus, et dicitur lux et candor; et quantum ad hoc ait: dilectus meus candidus. Prout vero comparatur ad spiritum sanctum, sic spirat ignem amoris; et quantum ad hoc subdit, et rubicundus, ardore caritatis et amoris procedentis ab ipso. Prout vero comparatur ad nos, ipse est filius naturalis, nos autem adoptivi; ideo subdit, electus ex millibus. Deinde cum dicit, caput ejus aurum optimum, ostendit qualis sit Christus secundum humanitatem: et duo facit: quia primo ostendit qualis sit Christus in se: secundo qualis sit in suis membris, ibi, comae ejus. Christus autem secundum humanitatem est caput nostrum, quia caput debet esse ejusdem naturae cum membris; quod non competit Christo secundum divinitatem, sed secundum humanitatem: hoc autem caput est aurum optimum, quia contagione peccati non fuit maculatum; nam in omnes secundum communem legem nascentes transiit originale peccatum, praeterquam in ipsum, qui non communi lege concupiscentiae, sed de virgine ex spiritu sancto conceptus est et natus. Deinde cum dicit, comae ejus sicut elatae palmarum, nigrae quasi corvus, declarat qualis sit Christus secundum membra ejus. Membra autem Christi dupliciter possunt dividi: scilicet secundum materiam doctrinae et vitae. Duo ergo facit: nam primo declarat membra Christi ratione doctrinae: secundo ratione diversitatis vitae, ibi, manus illius. Differentia autem doctrinae in membris Christi est quadruplex: quia primo sunt apostoli; secundo prophetae, qui magis procul viderunt Christum quam apostoli; tertio sunt doctores, qui accipientes dicta apostolorum et prophetarum docent: quarto et ultimo sunt praedicatores, qui ut audiunt a doctoribus, sic referunt populo. Quatuor ergo facit: quia primo declarat quales sunt apostoli, ibi, comae ejus; secundo quales sunt prophetae, ibi, oculi ejus; tertio quales sunt doctores, ibi, genae illius; quarto quales sunt praedicatores, ibi, labia ejus. Dicit ergo primo: comae ejus, idest apostoli (qui dicuntur comae, vel capilli, quia immediate adhaeserunt Christo capiti) quasi elatae, palmarum, quia erectae sunt superius hujusmodi comae, idest apostoli, sicut palmae, unde sunt ad modum elatae palmarum. Vel elatae palmarum sunt quaedam arbores ad modum palmarum, et sunt aromaticae, et significant apostolos propter odorem bonae famae: unde alia translatio (ut dicit Glossa): crines ejus abietes, ita quod per abietes intelligamus arbores aromaticas, non illas unde aedificia fiunt. Et addit, quod hujusmodi comae sunt nigrae quasi corvus; quod potest esse dictum ratione persecutionis, quam passa fuit Ecclesia tempore apostolorum. Deinde cum dicit, oculi ejus sicut columbae, ostendit quales sunt prophetae, qui dicuntur oculi ratione visionis; juxta illud 1 Reg. 9: qui enim propheta dicitur hodie, vocabatur olim videns. Hi autem oculi sunt sicut columbae propter aenigmaticam cognitionem: nam sicut columbae juxta fluenta aquarum vident in aquis speciem accipitris venientis; sic prophetae in aquis (quia per aenigmata) videbant insidias Diaboli, et praecavendas populo annuntiabant. Addit autem quod hae columbae sunt lotae lacte, propter munditiam: nam licet cognitio prophetarum esset aenigmatica, erat tamen munda ab omni cogitatione erroris. Et subdit: et resident juxta fluenta plenissima, ratione revelationis: quod enim viderunt prophetae, habuerunt per inspirationem divinam, ex quo sunt fluenta plenissima Scripturarum. Deinde cum dicit, genae illius sicut areolae aromatum consitae a pigmentariis, ostendit quales sunt doctores, qui sunt genae masticantes cibum doctrinae. Hae autem genae sunt sicut areolae, idest parvae areae, aromatum, quia in doctoribus, quasi in quibusdam parvis areis, Scripturarum aromata triturantur, et confringuntur, inquantum doctores ea quae sunt in sacro canone quasi in magna area, docent alios secundum modum eis proportionatum. Et hujusmodi parvae areae sunt consitae, idest constitutae et ordinatae a pigmentariis, idest a prophetis et apostolis, a quibus accipientes doctrinam, alios docent. Dicuntur autem apostoli et prophetae pigmentarii ratione plenitudinis scientiarum. Deinde cum dicit, labia ejus, ostendit, quales sunt praedicatores, qui sunt labia referentia quae a doctoribus audierunt. Haec autem labia sunt distillantia myrrham, idest praedicantia voluntariam paupertatem, vel voluntariam poenitentiam, quae dicitur myrrha ratione amaritudinis. Et dicit, myrrham primam, quia ad litteram ex arbusto myrrhae fluit quaedam gutta, vel quidam liquor sponte, et hujusmodi liquor dicitur prima myrrha, et significat poenitentiam voluntariam: et postquam desistit talis liquor fluere a dicta arbusta, inciditur, et fluit inde ratione incisionis alius liquor, qui dicitur myrrha secunda, quae non est adeo electa. Deinde cum dicit, manus illius tornatiles, declarat membra Christi, ut distinguuntur secundum varietatem vitae: quod est tripliciter. Quia quidam sunt activi, quidam contemplativi, quidam vero habent utramque vitam, ut praelati. Ideo tria facit. Primo describit activos; secundo contemplativos, ibi, venter ejus; tertio praelatos, ibi, crura illius. Dicit ergo primo: manus illius, idest activi, qui dicuntur manus, quia hae sunt principale instrumentum ad agendum vel operandum; sunt tornatiles, ad operandum faciliter bona, rotundum enim est facile mobile; et sunt aureae, quia non sufficit ut ea fiant quae sunt de genere bonorum, nisi fiant ex habitu caritatis, quae designatur per aurum, quod habet colorem rubeum et ignitum. Rursum hae manus sunt plenae hyacinthis propter rectam intentionem, quae requiritur ad quodlibet opus bonum: hyacinthus enim est lapis pretiosus habens colorem caelestem, et significat rectitudinem intentionis, quia sursum ad caelum Trinitatis debemus intentionem nostram erigere in quolibet bono opere. Deinde cum dicit, venter ejus eburneus distinctus sapphyris, ostendit quales sunt contemplativi, dicens, venter ejus, idest contemplativi, qui sunt venter plenus spirituali cibo, quia ipsi potissime replentur spirituali dulcedine: hic autem venter est eburneus ratione munditiae, quia ipsi maxime sunt separati a terrenis coinquinationibus hominum; et hujusmodi venter est distinctus, idest artificiatus, caelatus, vel distinctus sapphyris, propter divinam adhaesionem: sapphyrus enim est lapis pretiosus habens colorem caelestem, sicut hyacinthus; quod maxime et potissime competit contemplativis: igitur maxime adhaerent supremo cibo. Deinde cum dicit, crura illius columnae marmoreae, declarat quales sunt praelati, dicens: crura illius, idest praelati, qui dicuntur crura, quia alios portant; et haec crura sunt columnae propter rectitudinem, sunt marmoreae propter firmitatem, sunt fundatae super bases aureas, propter caritatem. Unde si inveniantur praelati carentes istis, magis sunt crura Diaboli quam crura Christi. Deinde cum dicit, species ejus ut Libani, ostendit qualis sit Christus secundum humanitatem et divinitatem simul. Et tangit tria quae competunt ei secundum utramque naturam. Et primum est speciositas: nam inquantum homo est speciosus; juxta illud Psalm. 44: speciosus forma prae filiis hominum: inquantum Deus, est speciosus, quia est splendor gloriae, Hebraeos 1, et quia est vera sapientia, de qua sapientiae 7: est speciosior sole, et super omnem stellarum dispositionem. Secundum quod competit ei est incorruptibilitas: et hoc etiam ut est homo; juxta illud Psalm. 15: non dabis sanctum tuum videre corruptionem: et inquantum Deus etiam, ut est vera sapientia. Sapient. 6: clara est et nunquam marcescit sapientia. Tertium quod competit ei secundum humanitatem et divinitatem, est dulcedo et suavitas: quia homo in caelesti patria ingredietur, contemplando divinitatem, et egredietur, contemplando Christi humanitatem; et utrobique pascua inveniet (Joan. 10), idest plenam suavitate refectionem. Haec autem tria tanguntur in parte ista: nam speciositas tangitur cum dicitur, species ejus ut Libani, idest pulchritudo ejus clara et lucida. Incorruptibilitas, cum subjungitur, electus ut cedri: cedrus enim dicitur arbor imputribilis. Suavitas autem manifestatur cum subinfertur, guttur illius suavissimum, idest dulcedo ejus suavissima; ideo additur, quod est totus desiderabilis secundum humanitatem et divinitatem; et concludit: talis est dilectus meus, ad se attrahens amorem meum; et ipse est amicus meus, impartiens mihi amorem suum. Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum? Postquam quaesierunt filiae Jerusalem qualis esset dilectus Ecclesiae, ut eum agnoscerent, hic quaerunt ubi sit, ut ejus habeant societatem. Dividitur autem haec pars in duas: quia primo ponitur dicta quaestio; secundo subjungitur sponsae responsio, ibi (cap. 6): dilectus meus descendit. Circa primum notandum, quod Christus secundum divinitatem abit, et elevatur a nobis; secundum vero humanitatem descendit, et declinat ad nos. In prima ergo parte tria tanguntur: quia primo quaeritur ubi sit Christus secundum divinitatem; secundo ubi sit secundum humanitatem, cum dicit, quo declinavit dilectus tuus? Tertio assignatur utriusque ratio, cum subinfertur, et quaeremus eum tecum; quasi dicat: ob hoc volumus scire ubi sit, ut habeamus ejus societatem tecum.
[88322] Aegidius de Roma, In Cant., cap. 6 Deinde cum dicit: dilectus meus, ponitur sponsae responsio. Ad cujus evidentiam notandum, quod ubi cujuslibet rei acceptum proprie, non competit ei secundum naturam, inquantum hujusmodi: nam natura, ut natura est, non habet ubi, nec quod sit in loco. Quod si ubi accipiatur large, sic ubi cujuslibet naturae sunt propria principia diffinientia ipsam: dicuntur enim talia ipsum ubi naturae, quia sicut nihil est de re extra suum ubi, sic nihil est de re extra sua principia. Et non solum accipiendo proprie, sed etiam large, ipse Christus secundum divinitatem, non clauditur ab aliquo ubi, quia natura ejus divina est infinita, nullis limitibus circumscripta; secundum humanitatem vero competit sibi, cum ejus humanitas sit finita, et intra principia suae speciei sit clausa. Et ideo non respondet sponsa ad quaestionem illam (cap. 5). Quo abiit dilectus tuus? Ubi quaeritur de divinitate; sed respondet ad illam qua dicitur (ibidem): quo declinavit, vel quo descendit, dilectus tuus? Ubi quaerebatur de ejus humanitate. In dando autem suam responsionem tria facit: quia primo dat suam responsionem; secundo subjungit responsionis rationem, ibi, ut pascatur; tertio ostendit, se ad Christum habere veram dilectionem, ibi, ego dilecto meo. Continuatur sic. Vos, filiae Jerusalem, quaesivistis a me, quo abiit dilectus meus: quaesivistis etiam a me, quo descendit. Ad primam quaestionem non respondeo, quia non possum; ad secundam quaestionem respondens dico, quod dilectus meus descendit in hortum suum ad areolam aromatum; idest, descendit in Ecclesiam, quae est hortus suus, ad areolam, idest ad b. virginem, quae est area plena aromatibus virtutum et donorum, assumendo carnem in ipsa, secundum quam carnem conversatus est mecum, quae sum hortus, et Ecclesia sua. Deinde cum dicit ut ibi pascatur in hortis; idest, ut delectetur in bonis operibus nostris, ut dicit Glossa, nos ad bonum promovendo; et lilia colligat, idest electos ad suum beneplacitum congregando. Deinde cum dicit: ego dilecto meo, ostendit, se veram dilectionem habere ad Christum, dicens: ego dilecto meo; scilicet, locum receptionis ego praeparo in me, ut Glossa supplet; et dilectus meus mihi; praeparat apud se locum receptionis meae, ut ille qui pascitur inter lilia, idest inter munda desideria, sit in me, et ego in eo. In quo ostendit, se ad Christum veram habere dilectionem, et Christum veram ad eam, quia qui manet in caritate, in Deo manet, et Deus in eo. Jo. 4. Deinde cum dicit: pulchra es, amica mea, determinat de Ecclesiae unitate, vel removet quamdam quaestionem, quae posset oriri ex praedictis: dictum est enim, in Ecclesia esse diversos status, quia aliqui sunt incipientes, aliqui proficientes, aliqui perfecti. Rursum dictum est, quod ad unum et eumdem statum multa requiruntur; quia secundum quemlibet statum est dare aliqualem pulchritudinem substantiae, virtutis et operationis; et in operationibus maxime est dare multiplicem diversitatem. Et quia tanta diversitas est in Ecclesia, vult Christus ostendere, suam sponsam esse unam, cujus unitas propter talem diversitatem non tollitur. Et duo facit, quia primo repetit ea quae in Ecclesia videntur facere diversitatem; secundo ostendit, hoc non impedire Ecclesiae unitatem, ibi, una est columba mea. Prima pars dividitur in duas, secundum quod duo videntur impedire Ecclesiae unitatem: videlicet diversitas eorum quae requiruntur ad quemlibet statum; secundo diversitas ipsorum statuum, ibi, sexaginta sunt reginae. Prima pars dividitur in partes tres, secundum quod ad quemlibet statum tria requiruntur; scilicet pulchritudo substantiae, virtutis et operationis. Et haec omnia quodammodo sunt tacta superius; ideo reiterare ista est quodammodo repetere quae superius fuerunt tacta. Primo ergo narrat pulchritudinem quam requirit Ecclesia quantum ad substantiam; secundo quantum ad virtutem, ibi, terribilis ut castrorum acies; tertio quantum ad operationem, ibi, capilli. Dicit ergo: pulchra es, amica mea, quantum ad substantiam exteriorem; suavis et decora, sicut Jerusalem, idest sicut Ecclesia primitiva, quantum ad substantiam interiorem: quia illa Ecclesia formosa et pulchra erat interius, licet nigra esset exterius propter persecutionem: nunc autem cessavit persecutio, et idcirco exterius est pulchra. Deinde cum dicit, terribilis ut castrorum acies ordinata, ostendit eam habere pulchritudinem quantum ad virtutem: et quia pulchritudo est per divinas inspirationes, ideo dicit tollendas esse rationes, quod facit, ibi, averte oculos tuos. Dicit ergo, quod Ecclesia propter magnitudinem et excellentem pulchritudinem est terribilis ut castrorum acies ordinata, quae adversarios non timet propter potentiam quam habet ex divino auxilio et ejus inspiratione. Deinde cum dicit, averte oculos tuos, idest tolle rationes secundum quas vis me inquirere, quia ipsi oculi, idest rationes tuae, me avolare fecerunt, eo quod deficiunt ipsae rationes ab inquisitione mea: quod concordat cum eo quod habetur in Psal. 63: accedet homo ad cor altum; et exaltabitur Deus. Quia quanto Deum per rationes naturales investigare volumus, tanto magis recedit a nobis. Bonae autem sunt rationes ad fidem defendendam; ad fidem autem probandam sunt tollendae (2-2, qu. 1, art. 5.) Quod ergo sumus terribiles ad fidem astruendam et defendendam, per sapientiam divinam et miracula, hoc habemus ex gratia, et inspiratione divina praecipue. Deinde cum dicit, capilli tui, narrat primo pulchritudinem quam habet ex operationibus affectus; secundo quam habet ex operationibus intellectus, ibi, sicut cortex. Dicit ergo: capilli tui, idest affectiones tuae, sunt sicut grex caprarum, quae apparuerunt, vel descenderunt, de Galaad. Exponatur sicut superius est expositum. Deinde cum dicit, dentes tui, narrat pulchritudinem ex parte operationum intellectivarum, dicens: dentes tui sunt sicut grex ovium (supple, tonsarum) quae ascenderunt de lavacro: omnes gemellis fetibus, et sterilis non est in eis. Hoc etiam expositum est superius. Deinde cum dicit, sicut cortex mali Punici, sic genae tuae absque occultis tuis, repetit pulchritudinem operum dicens. Genae tuae, idest operationes exteriores, sunt sicut cortex mali Punici, continens grana rubea, idest fervorem caritatis, absque occultis tuis, idest absque eo quod intrinsecus latet: quia non solum es pulchra quantum ad exteriora, sed etiam quantum ad interiora. Deinde cum dicit, sexaginta sunt reginae, et octoginta concubinae, narrat diversitatem Ecclesiae ex parte status. Status autem diversitatis potest multipliciter accipi. Primo ex diversitate perfectionis; et sic distinguitur, quia quidam sunt incipientes, quidam proficientes, quidam perfecti: vel ex parte vitae, quia quidam sunt activi, quidam contemplativi: vel ex parte fructus, quia quidam faciunt fructum centesimum, ut virgines; quidam sexagesimum ut viduae; quidam trigesimum, ut conjugati. Et hanc diversitatem describit; ideo ait: reginae, idest virgines, quae optime se rexerunt, sunt sexaginta, idest sunt in numero parvo et excellenti. Sexaginta cum hoc quod est numerus parvus, est tamen numerus superabundans, quia partes ejus aliquotae simul sumptae reddunt plus quam totum, et designant statum virginalem, quia virgines comparative sunt paucae et in fructu excellunt alios. Concubinae autem, idest viduae, quae dicuntur concubinae, quia habuerunt aliquando virum alium quam Christum, sunt octoginta, qui est numerus major quantitate sexaginta, et minor virtute, quia non est numerus ita superabundans, si considerentur ejus partes aliquotae; et designat statum vidualem, in quo sunt plures quam in statu virginali, sed non faciunt tantum fructum, et adolescentularum, idest imperfectorum, sive viventium in statu conjugali, non est numerus, quia tales quantitate excellunt alios, sed virtute deficiunt ab eis. Potest autem per ea quae dicta sunt, diversitas Ecclesiae aliter assignari, sed de hoc nihil ad praesens, quia continuationem excluderemus. Deinde cum dicit, una est columba mea, ostendit, ista non impedire Ecclesiae unitatem; et duo facit, secundum quod duo narrata sunt quae videntur impedire hujusmodi unitatem. Primo enim ostendit quod hujusmodi unitas non impeditur ex diversitate eorum quae requiruntur ad quemlibet statum; secundo quod non impedit eam diversitas status, ibi, viderunt eam. Propter primum notandum, quod Ecclesia universalis est quadrupliciter unita. Primo in fide, quia una est fides omnium; secundo in caritate, quia unum vinculum amoris omnes qui sunt in Ecclesia, connectit; tertio in gratia, quae potest dici mater nostra, quia ab ea habemus esse spirituale: quarto unitur Ecclesia in fine, quia omnes tendimus ad caelestem Jerusalem, quae potest dici genitrix nostra, quia eam imitari debemus ut filiae imitantur genitricem suam. Continuetur sic. Habitum est quod tanta diversitas est in Ecclesia, quia in quolibet statu in tota universali Ecclesia est dare pulchritudinem substantiae, virtutis et operationis: et est dare tantam diversitatem operum; non tamen propter hoc tollitur Ecclesiae unitas, quia omnia ista uniuntur per fidem, uniuntur in caritate, in gratia, in fine. Et si per haec uniuntur ea quae sunt diversarum personarum, multo magis uniuntur substantia, virtus et operatio, quae ad unam personam pertinere possunt. Et hoc est quod ait, una est columba mea, propter fidei unitatem, quae designatur in columba, quae est animal simplex: sic fides Ecclesiae simplex est sine plica erroris; et etiam quia simpliciter assentimur his quae sunt fidei, cum eis non assentiamur propter fidei discursum. Et subditur: una est perfecta mea, propter caritatem, quia caritas est vinculum perfectionis; et addit: una est matris suae, ratione gratiae, a qua sicut a matre habemus esse spirituale. Electa genitrici suae, propter unitatem finis, quia substantiam nostram, virtutem et operationem, et totum quod in nobis est, secundum mensuram fidei et ordinem caritatis, et perfectionem gratiae, ordinare debemus ad illam caelestem Jerusalem, quam quasi genitricem imitari debemus. Deinde cum dicit, viderunt eam, postquam ostendit, unitatem Ecclesiae non impediri propter diversitatem substantiae, virtutis et operationum occurrentium ad quemlibet statum, et existentium in qualibet persona, et in quolibet membro Ecclesiae; hic ostendit, hujusmodi unitatem non impediri propter diversitatem statuum, vel etiam personarum; et hoc sic. Nam extra Ecclesiam in nullo statu est salus, nec aliqua persona salvatur, nisi intra unitatem Ecclesiae, ideo reginae et concubinae, filiae, vel adolescentulae, et omnes qui sunt in Ecclesia, cujuslibet status, cujuscumque conditionis existant, intantum salvantur inquantum laudant et approbant, et beatissimam praedicant unam Catholicam Ecclesiam, fide et caritate unitam; et ideo licet diversi status sint, una tamen est Ecclesia, in qua omnes isti status salvantur. Hoc est ergo quod ait: filiae, vel adolescentulae, viderunt eam, idest viderunt Ecclesiam fide et caritate unitam, et beatissimam praedicaverunt, approbando hujusmodi unitatem, sic etiam reginae et concubinae laudaverunt eam; idest unitatem ejus. Per filias autem et concubinas et reginas intelliguntur diversi status Ecclesiae, requirentes diversitatem personarum, ut superius fuit expositum. Deinde cum dicit, quae est ista? Finit tractatum Ecclesiae modernae in laudem ejus, dicens: quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens? Nam Ecclesia primitiva ascendebat per desertum sicut virgula fumi, propter persecutiones tyrannorum; Ecclesia vero moderna progreditur quasi aurora consurgens, quia cessavit persecutio et appropinquavit dies. Et haec Ecclesia, est pulchra ut luna, propter fidem: quia quae per fidem cognoscimus, videmus quasi in lumine lunae, quia ea non clare apprehendimus. Est electa ut sol, ratione spei, secundum quam elevatur ad desiderium caelestis Jerusalem, quae ratione claritatis potest dici sol. Est terribilis ut castrorum acies ordinata, propter caritatem, quam habentes terremus Diabolum, quia unitatem et pacem tenemus in terris, et Deo humiliter subjecti sumus; quod ipse renuit tenere in caelis. Descendi in hortum meum. Ut dictum est superius, totus iste liber dividitur in partes tres, secundum tres status Ecclesiae. Executis duabus partibus, restat exequi de tertia, scilicet de statu ultimo Ecclesiae: quia in primo statu fracti fuerunt rami, quia Judaei communiter deseruerunt Christum; in secundo statu, ut in moderna Ecclesia, est plenitudo gentium; sed in tertio statu, ut in ultimis saeculis, omnis Israel salvus erit, ut superius tactum est. Determinare ergo de ultimo statu Ecclesiae est determinare de conversione Judaeorum vel synagogae. Dividitur autem haec pars in duas partes: quia primo determinatur de conversione synagogae; secundo invitatur Ecclesia ut curam habeat de synagoga jam conversa, ibi, sub arbore malo. Prima pars dividitur in duas: nam sicut determinabatur de statu Ecclesiae primitivae, quod primo describebatur status ejus, et postea finiebatur tractatus ille in laudem ejus, cum dicebatur, quae est ista quae ascendit per desertum? Et similiter cum tractabatur de Ecclesia moderna, primo describebatur status ejus, et postea terminabatur in ejus laudem, ubi dictum est: quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens? Sic modo primo describitur conversio synagogae; secundo terminatur iste tractatus de conversione ipsius in laudem ejus, ibi (c. 8), quae est ista quae ascendit de deserto? Prima pars dividitur in tres partes: quia primo Christus ad cognoscendam suam incarnationem synagogam excitat; secundo synagoga excitata per Christum, per ignorantiam se excusat, ibi, nescivi; tertio Christus synagogam, ignorantiam cognoscentem, ad misericordiam revocat, ibi, revertere, revertere. Circa primum notandum, quod sicut terminato statu Ecclesiae primitivae, incipiebatur status modernae Ecclesiae a quiete, cum dicebatur (cap. 3): en lectulum Salomonis, ut daretur intelligi quod jam cessaverat persecutio; sic modo cum determinatur de conversione Judaeorum, incipitur tractatus a descensu, cum dicitur: descendi in hortum meum: quia speciali modo Christus descendit propter Judaeos, juxta illud: non sum missus nisi ad oves quae perierunt domus Israel (Matth. 15). Continuetur sic. O synagoga, tu toties petiisti ut descenderem et salvarem te: certe ego descendi in hortum meum, idest in Ecclesiam meam, vel etiam in te, quae eras hortus meus, assumendo carnem; et hoc feci, ut oculo misericordiae viderem poma convallium, idest statum activorum, qui dicuntur poma convallium quia sunt in infimo statu, et inspicerem oculo pietatis si floruisset vinea; idest, si floruissent contemplativi, qui dicuntur flores vineae propter odorem bonarum orationum; et viderem, si germinassent mala Punica, idest praelati, qui dicuntur mala Punica, quia utramque vitam habere debent, contemplativam et activam. Ideo autem designantur per mala Punica, quia haec habent interius grana rubea, designantia fervorem vitae contemplativae; exterius vero habent corticem asperum, designantem turbationem vitae activae. Sic ergo descendi ut omnem statum inspicerem, et te secundum statum omnium adunarem; nisi praebuisses obicem. Deinde cum dicit, nescivi, synagoga per ignorantiam se excusat. Et continuatur sic. Tu, domine mi, salvator meus, dicis te descendisse, et carnem assumpsisse, ut me juvares: nescivi, idest ignoravi, quod tu esses ille qui venturus erat: nunquam enim te crucifixissem, si te dominum gloriae credidissem. Causa autem, quia excaecata fui, extitit, quia anima mea, idest animalitas et sensualitas mea, sive plebs mea, conturbavit me, non assentiendo monitionibus tuis; et hoc propter quadrigas Aminadab, idest propter Scribas et Pharisaeos persuadentes plebi ut non crederent tibi, sed tu crucifigerent. Scribae autem et Pharisaei dicebantur quadrigae, quia populum portabant et ducebant; et hae quadrigae Aminadab, quod interpretatur populus meus spontaneus, quia secundum voluntatem eorum populum ducebant. Deinde cum dicit, revertere, revertere, Christus ad se synagogam revocat: et duo facit: quia primo ponitur hujusmodi revocatio; secundo subjungitur revocationis ratio, ibi, quid videbis in Sunamite? Continuatur sic. Ex quo tu, synagoga, vel Sunamitis, captivitatem miseriae et caecitatis tuae recognoscis, et vides animalitatem tuam, revertere, relinquendo caecitatem intellectus; revertere Sunamitis, relinquendo animalitatem et pravitatem affectus; revertere, adhaerendo veritati; revertere intendendo bonitati; et hoc ut intueamur te oculo misericordiae, miserendo tui.
[88323] Aegidius de Roma, In Cant., cap. 7 Deinde cum dicit, quid videbis in Sunamite? Assignat hujusmodi conversionis rationem. Et intendit talem rationem. Quilibet debet converti ad illum a quo habet totum bonum suum, et totam pulchritudinem suam; sed praemissum est quod tu, synagoga, a me Christo debes habere totam pulchritudinem tuam: ergo ad Christum converti debes. In hac ratione sic procedit: quia narratur primo synagogae pulchritudo praevisa a Deo; secundo ostenditur quod hujusmodi pulchritudinem debet consequi synagoga per Christum, ibi, dixi, ascendam in palmam; tertio synagoga his dictis assentit, ibi, dignum dilecto meo; quarto ad Christum se convertit, ibi, ego dilecto meo. Circa primum duo facit: quia primo narrat pulchritudinem synagogae in speciali, et diffuse; secundo repetit ejus pulchritudinem in generali et succincte, ibi, quam pulchra. In narrando autem pulchritudinem synagogae in speciali, ostendit ipsam pulcherrimam esse quantum ad omnia sua: nam sicut pulchritudo animae consistit in perfectione virtutum et donorum, quae ornant concupiscibilem et irascibilem, intellectum practicum et speculativum et voluntatem; sic synagogae talis pulchritudo praevisa erat, quam debebat consequi per Christum. Et quia hujusmodi perfectiones, quaedam respiciunt potentias alligatas organo, quaedam non alligatas: ideo pars ista, ubi determinatur de hujusmodi pulchritudine, dividitur in duas partes: quia primo determinat de pulchritudine dicta per comparationem ad perfectiones potentiarum organo alligatarum; secundo per comparationem ad potentias organo non alligatas, ibi, duo ubera tua. Potentiae autem alligatae sunt duae; scilicet irascibilis et concupiscibilis. Primo ergo ait de pulchritudine, prout respicit irascibilem; secundo ut respicit concupiscibilem, ibi, juncturae feminum tuorum. Irascibilis autem potentiae perfectio sive pulchritudo est fortitudo, secundum quam resistimus adversariis et aggredimur eos. Primo ergo determinat de fortitudine seu de perfectione irascibilis, inquantum adversario resistimus; secundo inquantum ipsum invadimus et victoriam obtinemus, ibi, quam pulchri sunt gressus tui. Continuatur sic. Synagoga enim est Sunamitis, idest captiva captivitate miseriae; sed si consideramus eam secundum pulchritudinem a Deo sibi praevisam, sic est tota pulchra: nam pulchra est quantum ad irascibilem, inquantum praevisa est ei perfectio irascibilis, per quam possit adversariis resistere; ideo ait: quid videbis in Sunamite propter rationem tactam, nisi choros castrorum? Idest munitiones fortes, per quas potest resistere adversariis; quasi dicat, nihil debile. Deinde cum dicit, quam pulchri sunt gressus tui. Ostendit, eam posse adversarium invadere et superare. Et continuatur sic. Non solum praevisum est quod tu, synagoga, possis adversariis resistere, sed etiam quod possis ipsos invadere et superare; ideo, o filia principis, idest o synagoga, quae praevisa es esse filia mea, qui sum princeps regum terrae, quam pulchri sunt gressus tui. Idest, quam pulchri sunt processus et operationes tuae, secundum quas adversarium aggrederis et invadis. Non sunt nudae, sed sunt ordinatae, et calceatae, idest informatae caritate, quae totum corpus nostrum et omnia nostra vestit et ornat, inquantum est forma et perfectio omnium virtutum et omnium operationum nostrarum; cum quaelibet operatio sumat perfectionem a caritate: et ideo prout operationes nostrae dicuntur gressus, calceat eas caritas; prout vero sunt operationes manuum, caritas eas chirothecat, ut liceat secundum metaphoram sic loqui. Deinde cum dicit, juncturae feminum tuorum, determinat de pulchritudine ejus, ut respicit concupiscibilem. Circa autem concupiscibilem tripliciter contingit peccare: nam quidam sunt molles, quidam incontinentes, quidam intemperati. Molles sunt illi qui modica tentatione vincuntur. Incontinentes sunt illi qui non modica tentatione vincuntur, sed multis tentationibus stimulati cadunt: unde molles nesciunt pugnam, quia scilicet non pugnaverint, quod ipsum nomen designat; incontinentes autem pugnam experiuntur, sed pugna devicti se non continent: nam si nullam pugnam experirentur, non essent incontinentes, cum non esset cum quo certarent. Intemperati autem sunt illi qui jam acquisierunt habitum inclinantem ad venerea; ideo talibus est delectabile male agere, et peccant ex electione: unde laetantur cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis. (Prov. 2). Haec autem omnia patere possunt ex 7 Ethicorum. Et quia toties multiplicatur unum oppositorum, quoties multiplicatur et reliquum; sicut contingit tripliciter circa concupiscibilem errare, ita contingit tripliciter bene facere: nam quidam homines sunt perseverantes, quidam continentes quidam temperati. Perseverantes sunt illi qui non tentantur, nec cadunt: unde sunt contrarii mollibus, qui sine tentationibus cadunt: continentes sunt illi qui molestati persistunt, nec cadunt; et hi sunt contrarii incontinentibus: temperati autem sunt quibus delectabile est bene facere; habent enim appetitum castificatum, et sunt perfecti per habitum inclinantem ad bonum. In narrando autem pulchritudinem et perfectionem synagogae praevisam a Deo ex parte concupiscibilis, tria facit: quia primo narrat, ut respicit temperantiam contra intemperantiam; secundo ut respicit continentiam contra incontinentiam, ibi, umbilicus tuus; tertio ut respicit perseverantiam contra mollitiem, ibi, venter tuus. Continuatur sic. O synagoga, non solum est tibi pulchritudo quantum ad irascibilem, sed etiam quantum ad concupiscibilem: quia secundum praevisionem divinam, juncturae feminum tuorum sunt sicut monilia, quia sunt clausa femina tua, et nullo modo aperta; et haec monilia sunt fabricata manu artificis, idest manu mea, qui sum ille faber et artifex, qui fabricatus sum auroram et solem (Psal. 73). Cum ergo secundum actus venereos aperiantur femina mulieris, ostenditur synagogae praevisam perfectam castitatem, cum dicitur, femina sua esse sicut monilia, quae sunt ornamenta quibus divisa clauduntur; et quia perfecta castitas designatur per temperantiam per ea quae dicta sunt. Notandum autem, quod dicit, juncturae feminum, quia hoc femur femoris est virorum, sed hoc femen feminis est mulierum: quia synagoga induit personam muliebrem, et personam sponsae; ideo dicit, juncturae feminum, et non femorum. Iterum notandum, quod ait. Sicut monilia: monile autem est fibula, quam mulieres portant ad pectus, et claudunt vestimenta ante pectus: in quo datur intelligi, quod castitas, a qua commendatur synagoga, non solum nescit apertionem carnis, sed etiam nescit divisionem cordis: nam perfecta castitas requirit integritatem carnis et mentis. Iterum notandum, quod hujusmodi monilia fabricata sunt manu artificis, idest manu Dei, quia temperantia, a qua laudatur, non acquisita est, sed infusa. Deinde cum dicit, umbilicus tuus, commendat eam a continentia. Umbilicus enim est illud ubi viget luxuria in mulieribus, sicut dicit Gregorius (Job 40, lect. 2), quod luxuria viris est in lumbis, feminis autem in umbilico. Hic autem umbilicus synagogae secundum praevisionem divinam est crater tornatilis, propter rectam voluntatem, nunquam indigens poculis, idest nunquam carens poculis doctrinae sacrae, propter intellectus perspicacitatem. Incontinens enim propter incontinentiam duo mala contrahit. Contrahit namque malitiam affectus: unde non est crater tornatilis, quia non est agilis ad bonam operationem: vel non est crater tornatilis, quia non habet rectam intentionem, cum non agat propter aeternam vitam, quae per craterem tornatilem significatur, in quo ratione rotunditatis non est principium nec finis. Contrahit etiam caecitatem intellectus: nam propter passiones obcaecatus non observat leges bonas, nec documenta doctrinae sacrae. Deinde cum dicit, venter tuus, commendat eam a perseverantia: venter enim est pars mollior mulieris; sed secundum praevisionem divinam venter synagogae carebit mollitie, et habebit vim persistentis et sustentantis: unde secundum talem praevisionem venter synagogae erit acervus tritici: tritico enim animalia roborantur, et sustentantur. In quo datur intelligi quod secundum praevisionem divinam synagoga debet adipisci tantam perseverantiam, vel tantam persistentiam, quod non solum ipsa non cadet, sed etiam alios sustentabit ne cadant. Quod ad litteram sic erit in finibus saeculorum, quando Israel universaliter convertetur ad Christum: quia multi tunc erunt firmiores in fide et moribus. Et hic venter erit vallatus liliis, propter munditiam; quia per perseverantiam oppositam mollitiei, vitatur carnis spurcitia. Deinde cum dicit, duo ubera tua sicut duo hinnuli gemelli capreae, postquam narrata fuit pulchritudo, quam Deus praevidit synagogae quantum ad potentias organo alligatas, hic in parte ista narratur pulchritudo praevisa ei quantum ad potentias organo non alligatas. Hae autem potentiae sunt duae, scilicet intellectus et affectus; et intellectus dividitur in speculativum et practicum. Tria ergo facit: quia primo narrat pulchritudinem, ut respicit intellectum speculativum; secundo ut respicit intellectum practicum, ibi, oculi tui; tertio ut respicit appetitum intellectivum, ibi, caput tuum. Prima pars dividitur in duas; quia in intellectu speculativo sunt scientia, et fides. Primo ergo narrat pulchritudinem ut respicit scientiam et doctrinam, secundo ut respicit fidem, ibi, collum tuum. Legitur sic littera secundum praevisionem divinam duo ubera tua, idest scientia et doctrina, quae dicuntur duo ubera propter duo testamenta continentia quasi ubera lac, idest dulcedinem doctrinae. Haec autem ubera, vel ejus scientia et doctrina, sunt sicut duo hinnuli capreae gemelli: hinnuli enim sunt agiles, et capreae acute vident; et designant doctrinam sacram, secundum quam et de facili invenimus quid sit verum, et videmus acute et subtiliter judicamus ipsam veritatem. Et hi duo hinnuli capreae dicuntur duo propter duplicem sensum, litteralem et mysticum; et sunt gemelli, quia hi duo sensus semper se vident et concomitantur, cum in qualibet parte doctrinae sacrae hi duo sensus aliqualiter assignari possint. Deinde cum dicit: collum tuum sicut turris eburnea narrat pulchritudinem sibi praevisam ex parte fidei, dicens, collum tuum, idest fides praevisa tibi, quae dicitur collum, quia per eam debes uniri mihi capiti, sicut per collum caput unitur corpori. Hoc autem collum, sive fides, est sicut turris, ratione defensionis: nam licet fides non possit probari, potest tamen defendi. Et haec turris est eburnea, idest clara et solida, non habens admixtionem erroris. Deinde cum dicit, oculi tui, commendat ipsam quantum ad intellectum practicum. Ad intellectum vero practicum, quantum ad praesens, duo pertinere videntur. Primum est dijudicare: nam et prudentia, quae etiam bonorum morum videtur esse judicativa et praeceptiva, est ut in subjecto in intellectu practico (2-2, qu. 47; art. 2). Secundum quod pertinet ad hunc intellectum practicum, est discernere spiritus, et potissime prout per hujusmodi suggeruntur nobis contraria bonorum morum, quia non debemus omni spiritui credere sed probare spiritus, an ex Deo sint. Duo ergo facit: primo eam commendat quantum ad doctrinam morum; secundo quantum ad discretionem spirituum, ibi, nasus tuus. Dicit ergo: oculi tui, idest cogitationes tuae per quas judicas mores bonos a malis, sunt sicut piscinae in Hesebon: Hesebon enim dicitur fuisse quaedam civitas Sehon regis ultra Jordanem, quam ceperunt filii Israel, in cujus porta erant piscinae, quibus potabatur multitudo populi. Talis est doctrina morum in Ecclesia, quia ea multitudo populi, idest omnes Christiani veri potantur, ad quam invitantur omnes. Joan. 7: si quis sitit, veniat ad me et bibat. Et Isaias (cap. 55): omnes sitientes venite ad aquas. Unde subditur, quod hae piscinae sunt in porta filiae multitudinis, idest in porta plena multitudinis: filius enim, vel filia in Scriptura sacra aliquando plenitudinem significat, juxta illud Isaiae 5: vinea facta est dilecto in cornu filio olei, idest in cornu abundanti, et pleno olei; et etiam ipsum usitatum eloquium habet hoc: dicitur enim aliquis filius denariorum, si denariis abundat. Deinde cum dicit: nasus tuus, commendat eam a discretione spirituum, dicens: nasus tuus, idest discretio tua, per quam discernis bonos spiritus a malis, est sicut turris Libani, idest turris clara, non deturpata deceptionibus Diaboli; et haec turris respicit contra Damascum, idest contra Diabolum: Damascus enim interpretatur potus sanguinis, et significat Diabolum, qui sitiens sanguinem nostrum, tamquam leo rugiens circuit quaerens quem devoret 1 Pet. 5. Deinde cum dicit, caput tuum ut Carmelus, commendat eam quantum ad appetitum intellectivum: in quo duo considerare possumus, scilicet potentiam et actum. Dupliciter ergo commendat eam: primo quantum ad ipsam voluntatem; secundo quantum ad actus ejus, ibi, et comae capitis. Dicit ergo, caput tuum, idest voluntas, quae potest dici caput, ut superius ostensum est, ut Carmelus, qui est mons altus: quia non tendit in terrena sed in caelestia: Carmelus enim interpretatur scientia circumcisionis, quia debemus assuefacere nos ad habendum appetitum circumcisum a terrenis. Deinde cum dicit, et comae capitis, commendat eam ab actibus ipsius voluntatis, dicens: comae capitis tui, idest actus et affectiones tuae, quae radicantur in voluntate cui competit nomen capitis, ut dictum est, sunt sicut purpura regis juncta canalibus, quia semper sunt conjunctae passionibus Christi: purpura enim tingitur de sanguine piscis: quia conchae maris, ut dictum est superius, et Glossa tangit, ferro circumcisae lacrymas purpurei coloris emittunt; et haec purpura potest significare carnem Christi, quae fuit rubricata sanguine ejus. Et forte, ad litteram, quando purpura tingitur, ponitur in canalibus, per quos derivatur sanguis ille ad ipsam purpuram: propter hoc quamdiu purpura juncta est canalibus, non est verisimile quod colorem possit amittere, cum per talem conjunctionem illum colorem acquirat. Debent ergo affectiones nostrae esse sicut purpura regis, propter memoriam passionis Christi; et debent esse junctae canalibus, quia illam rubricationem et pulchritudinem, quam acquirunt ex memoria passionis Christi, nunquam debent amittere. Deinde cum dicit, quam pulchra es. Repetit in generali et succincte quae in speciali tetigerat. Omnis enim pulchritudo assignata, ad tria potest reduci: quia vel pertinet ad contemplationem, vel actionem vel instructionem. Tria ergo facit: quia primo commendat eam quantum ad vitam contemplativam; secundo quantum ad activam, ibi, statura tua; tertio quantum ad instructionem et doctrinam, ibi, et ubera tua. Dicit ergo: tu synagoga, secundum praevisionem meam carissima in deliciis, in dulcedine contemplationis quam pulchra es. Exterius, et quam decora. Interius. Vel quam pulchra es. Quantum ad potentias organo alligatas, et quam decora, quantum ad non alligatas. Deinde cum dicit, statura tua, commendat eam quantum ad vitam activam, dicens: statura tua, idest vita activa, secundum quam stas, et non inclinaris ad illicita, assimilata est palmae, idest certamini, quia talis vita semper videtur esse in bello idest in motu: unde designatur per Martham, quae solicita erat, et turbabatur circa plurima (Luc. 10). Deinde cum dicit, et ubera tua, commendat eam quantum ad doctrinam, vel quantum ad instructionem, dicens: et ubera tua, idest doctrina tua (supple, sunt assimilata) botris: quia sicut in botris est vinum in promptu, sic doctrina sua habet in promptu ut proferat pocula Scripturarum. Deinde cum dicit, ascendam in palmam, sequitur illa pars in qua postquam narravit pulchritudinem praevisam synagogae, ostendit quod per Christum debet illam pulchritudinem adipisci. Iterum autem notandum, quod pulchritudo assignata et narrata de synagoga, non est intelligenda secundum actualem existentiam, cum illa verba sint ad ipsam synagogam nondum plene conversam; sed intelligenda secundum praevisionem divinam, scilicet quod praevisum est ei a Deo, quod ipsa per Christum debet habere talem pulchritudinem, et ideo debet ad ipsum converti. Continuatur sic. O synagoga, praevisa est tibi pulchritudo praedicta; sed eam debes adipisci per me: nam ego dixi: ascendam in palmam, idest in crucem, quae dicitur palma ratione victoriae (Op. 58, 21, et in Serm. s. Andreae) vel ad litteram, ut Glossa videtur tangere, crux dicitur palma, quia pars ejus de palma; et apprehendam fructus ejus, idest fructus crucis. Et exponit qui sunt hujusmodi fructus, dicens: et erunt ubera tua sicut botri vineae, idest fructus unus erit, quod ubera tua, idest doctrina tua, erit botrus vineae; et hoc propter pulchritudinem, quam Deus praevidit synagogae ex instructione vel doctrina; et erit fructus crucis ex ascensu meo in crucem fructus odoris; unde sequitur, sicut odor malorum, propter bonitatem famae, quae respicit conversationem, et vitam activam. Et etiam propter ascensum in crucem, guttur tuum, idest dulcedo contemplationis tuae, erit sicut vinum optimum, propter copiam spiritualis laetitiae. Ex quo apparet maxime quod per ascendentem Christum in crucem synagoga debet adipisci pulchritudinem quantum ad doctrinam, et quantum ad vitam activam, et quantum ad contemplativam: et quia tota pulchritudo sibi praevisa respicit aliquod dictorum trium, clare patet quod concludere dicebamus, quod synagoga totam pulchritudinem sibi praevisam a Deo adipisci debet per Christum. Deinde cum dicit, dignum dilecto meo ad potandum, ponitur confessio synagogae, secundum quam consentit, pulchritudinem praedictam se debere adipisci per Christum. Et continuatur sic. Tu domine Jesu Christe, dicis, quod per passionem tuam, et per ascensum in crucem debeo consequi dictam pulchritudinem: confiteor, quod vinum illud, idest passio illa, per quam debeo consequi praedicta, est dignum, idest congruum et competens dilecto meo ad potandum: quia nullius alterius passio esset sufficiens ad impetrandum mihi tantam pulchritudinem, nisi passio tua et passio membrorum tuorum, inquantum passio illorum agit in virtute passionis tuae; ideo addit, quod hujusmodi vinum est dignum ad ruminandum labiis, et dentibus illius, idest labiis et dentibus Christi: quia per passionem membrorum Christi, Ecclesia adepta est multam pulchritudinem; quae pulchritudo extendet se usque ad synagogam, quando in fine temporum convertetur ad Christum. Quod autem passio Christi possit dici potus, patet per id quod dicitur Matth. 26: pater mi, si non potest hic calix transire nisi bibam illum, fiat voluntas tua. Notandum autem, quod Christus dicitur potasse passionem; sed membra Christi, videlicet dentes et labia, ut apostoli et alii sancti, passionem Christi ruminaverunt, quia secundum rationem etiam superiorem non adeo acceptabant passionem ut Christus: propter quod aliquo modo facilius fuit Christo pati, quam aliis sanctis. Et ideo dicitur Christus suam passionem potasse, alii vero sancti dicuntur ruminasse, ut videtur tangere Glossa. Deinde cum dicit, ego dilecto meo, et ad me conversio ejus, ponitur conversio synagogae: et dividitur pars ista in duas: quia primo synagoga cognoscens, tantam pulchritudinem se debere adipisci per Christum, se convertit ad ipsum; secundo ad hoc petit subventionem et auxilium, ibi, veni, dilecte mi. Notandum autem, quod ad continuationem textus oportet partem illam ab illo loco, quid videbis in Sunamite? Usque ad locum illum, dixi, ascendam, exponere de pulchritudine quam Deus praevidit synagogae, et alia postea exponere ut dictum est. Sed in exponendo dicta verba de pulchritudine praevisa synagogae, utrum debeat exponi de pulchritudine quantum ad irascibilem et concupiscibilem, ut tangebatur, vel quantum ad omnia membra synagogae, ut per oculos intelligantur praedicatores, per caput vero praelati; vel alio modo: dummodo littera sit adaptata, non variat continuationem: et quod dictum est de expositione hujus partis, intelligendum est de multis expositionibus superius assignatis. Nos autem secundum modulum intelligentiae nobis divinitus datum, adaptationes apertiores fecimus, et aliquas factas recitavimus ut nobis visum est secundum totalem litterae seriem expedire. Continuatur autem sic littera. Ego synagoga video quod non possum consequi pulchritudinem mihi a Deo praevisam, nisi per Christum; ideo dilecto meo; idest ad dilectum meum, me converto, et rogo quod ad me sit conversio ejus. Deinde cum dicit, veni dilecte, postquam synagoga ad Christum se convertit, hic ejus auxilium et subventionem petit; et duo facit: quia primo petit subventionem; secundo recognoscit et confitetur ejus incarnationem, ibi, quis mihi det fratrem meum? (Cap. 8). Circa primum tria facit: quia primo petit Christi subventionem; secundo ponit subventionis specificationem ibi, videamus, si floruit; tertio ad dictam subventionem suscipiendam ostendit Judaeorum dispositionem, illic, ibi dabo tibi ubera mea. In petendo autem subventionem Christi tria facit. Primo petit quod Christus ei subveniat proportionaliter: secundo quod ei subveniat perseveranter, ibi, commoremur in villis; tertio quod ei subveniat solicite et ardenter, ibi, mane surgamus. Continuatur sic. Per te, dilecte mi, oportet me consequi pulchritudinem tuam; ideo, dilecte mi, veni, auxiliando mihi, et egrediamur in agrum, idest ad Judaeos, qui sunt ager incultus (in Matth. 24, ibi, duo erunt in agro). Et hoc dico quia Judaei adhuc parvuli in fide non possunt ingredi ad te, et ascendere; et sic oportet quod tu egrediaris condescendendo eis: in quo petit auxilium proportionaliter. Deinde cum dicit, commoremur in villis, petit hujusmodi auxilium perseveranter. Continuatur sic. Non sufficit, dilecte mi, quod egrediamur in agrum, idest in ipsos Judaeos proportionaliter ad adjuvandum; sed oportet quod commoremur in villis, idest in Judaeis, qui sunt villae et quasi campestres, et ideo non cultae: unde oportet quod commoremur in eis eosdem perseveranter adjuvando. Deinde cum dicit, mane surgamus, petit hujusmodi auxilium sibi fieri solicite et ardenter: unde ait surgamus mane, idest tempestive: non pigritemur, sed ardenter et solicite surgamus ad vineas, idest ad Judaeos, juvando eos qui prius fuerunt vinea tua, et adhuc redire volunt, ut vinea tua sint. Deinde, cum dicit, videamus si floruit vinea, specificat auxilium et subventionem. Ad cujus evidentiam notandum, quod bonitas nostra, quantum ad praesens spectat, videtur consistere in tribus: videlicet in bonis cogitationibus, quae se tenent ex parte intellectus; et in bonis affectionibus, quae se tenent ex parte affectus; et in operationibus, quae se tenent ex parte effectus. Bonitas cogitationum, quae per flores intelliguntur, ex bona voluntate dependet: similiter et affectionum: quia cogitationes et affectiones quas homo habet sine voluntate recta non placent, et sunt flores sine fructu: similiter operationes exteriores sine bona voluntate non convalescunt, et sunt fructus inutiles, quia merito carent: nihil enim est meritorium nisi secundum quod a voluntate procedit (1-2, qu. 21, art. 1 et 2). Operationes autem exteriores per mala Punica designantur, in quibus sunt grana multiplicata; nam quod intellectu percipitur interius, exterius per diversitatem operum designatur; et aliquando quod simpliciter est in corde, multipliciter multiplicatur in opere, et explicatur. In specificando ergo Christi auxilium tria tangit: nam primo petit quod Christus ei subveniat movendo corda Judaeorum ad bene cogitandum; ideo ait: videamus, oculo misericordiae, scilicet ego et tu cooperando multipliciter, si floruit vinea, idest si intellectus profert cogitationes bonas. Secundo petit quod moveat affectum ad bene volendum; ideo subdit, videamus, si flores fructus parturiunt, idest si per bonas cogitationes producuntur bonae affectiones; quia te auxiliante necesse est hoc fieri. Tertio petit quod Christus moveat Judaeos ad bene operandum exterius: ideo ait: videamus si floruerunt mala Punica, idest bonae operationes; quod te auxiliante fit. Nil autem obstat quod per fructus bonae affectiones et bona opera designentur: quia fructus sunt ad cibum, et bonis affectionibus cibamur, sicut dicitur Eccli. 15: cibavit illum pane vitae et intellectus. Ut bonis similiter operationibus cibamur, juxta illud Psalm. 127: labores manuum tuarum quia manducabis: beatus es, et bene tibi erit. Recte etiam bonae cogitationes sunt flores, qui praecedunt fructus bonarum affectionum et operationum. Rursum haec tria possunt comparari ad praemium: et sic cum praedicta omnia, scilicet cogitationes, affectiones, et operationes praecedant, possunt dici flores praemii, quod dicitur fructus, juxta illud Psalm. 126: cum dederit dilectis suis somnum, ecce hereditas domini, filii, merces, fructus ventris. Quod autem operationes similiter possint dici flores, ex eo apparet quod primum procedens ab arbore cum odore sunt flores: odorem autem bonae famae ad aedificationem aliorum homo habet ex bonitate operationum, non cogitationum vel affectionum, quae non apparent. Recte ergo per flores malorum Punicorum designantur bonae operationes, quae debent esse cum successivo incremento vel profectu, ut sunt mala Punica florentia: quia alia sunt in actu, alia in partu, alia in re, alia in flore. Deinde cum dicit, ibi dabo tibi, postquam petiit auxilium Christi et in quo auxiliaretur Judaeis in speciali, scilicet ad bene cogitandum, bene volendum et bene operandum; hic ostendit Judaeos esse dispositos ad tale auxilium recipiendum. Et tria facit, secundum quod triplex auxilium nominavit. Primo ostendit eos esse dispositos ex parte intellectus; secundo ex parte affectus, ibi, mandragorae; tertio ex parte exteriorum operum, ibi, omnia poma, dilecte mi. Continuatur sic. Ideo peto, dilecte mi, quod tu venias in vineam meam, quia ibi dabo tibi ubera mea, idest Judaeos meos (hoc est carissimos, propter patres,) qui dicuntur ubera propter dispositionem ad suscipiendum lac doctrinae tuae: nam sicut ubera proprie sunt receptaculum lactis, sic ipsi propter dispositionem intellectus erunt proprie receptaculum doctrinae tuae, quae est lac ratione candoris et nutritivae virtutis, ubi nullus est error admixtus. Deinde cum dicit, mandragorae ostendit eos dispositos ex parte affectus, sive voluntatis: unde continuatur sic. Non solum, dilecte mi, Judaei sunt dispositi ex parte intellectus, sed etiam ex parte affectus: nam mandragorae, idest Judaei, dederunt odorem suum, propter bonitatem desideriorum, et propter dispositionem affectus: dederunt, dico odorem, et hoc in portis nostris, idest in introitu ad nos: quia volunt converti, et intrare ad nos; ad te principaliter, ad me Ecclesiam ex consequenti, inquantum per me, sicut per matrem, derivanda sunt dona gratiarum, vel sacramenta, a te ad illos. Notandum autem, quod mandragora est herba, cujus radix habet membra quasi hominis, non tamen caput; unde significat Judaeos, quia nunc sine capite sunt; sed in fine ad praedicationem et odorem Ecclesiae spirabunt et ipsi desideria ut jungantur Christo capiti. Deinde cum dicit, omnia poma, ostendit, Judaeos esse dispositos quantum ad bonitatem exteriorum operum: unde ait: o dilecte mi, ego servavi tibi, idest tuae providentiae credidi, omnia poma nova, scilicet quando essent colligenda, et quando conservanda: unde addit, et vetera; quasi dicat: sola providentia gratiae tuae habet quando colligi debent Judaei, et quomodo conservari: qui dono tuae gratiae collecti, erunt poma nova et vetera, quia secundum exempla et testimonia novi et veteris testamenti satagent operari.
[88324] Aegidius de Roma, In Cant., cap. 8 Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae? Hic synagoga recognoscit et confitetur Christi incarnationem; et quatuor facit. Primo assumens fiduciam de Christo propter carnem assumptam petit ab ipso doctrinae ejus percipere veritatem; secundo postulat dulcedinis ejus gustare suavitatem, ibi, ut inveniam te; tertio ut possit vitare opprobrium, quod priscis temporibus passa fuerat propter caecitatem, ibi, jam me nemo despiciat; quarto desiderat Christum tenere propter filiorum utilitatem, ibi, apprehendam te. Continuatur sic. Ut me doceres, mihi frater factus es: ideo quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae? Idest exponentem mihi legem et Scripturam sacram, quae est quasi mater mea: ille enim qui sugit, lac quod latet in ubere, exterius trahit; et hoc fecit Christus, qui lac et dulcedinem, quae latebat in lege divina, traxit exterius in apertum; secundum illud (Lucae ultimo): interpretabatur illis in omnibus Scripturis, incipiens a Moyse et omnibus prophetis. Habere ergo Christum sugentem ubera legis, est habere ipsum doctorem et magistrum legis. Notandum autem, quod licet nos omnes possimus vocare Christum fratrem nostrum ratione humanitatis assumptae, specialiter tamen synagoga potest ipsum fratrem appellare, quia de Judaeis natus est. Deinde cum dicit, ut inveniam te, petit synagoga gustare Christi suavitatem. Continuatur sic. Domine Jesu Christe, non solum peto te ut sugentem ubera matris, docendo me, sed peto ut inveniam te solum foris, idest non clausum in lege, neque latentem in sinu patris; sed foris in humana natura, secundum quam es frater meus; et sic te cognoscendo et diligendo, deosculer te, percipiendo a te dulcedinis suavitatem. Deinde cum dicit, et jam me nemo despiciat, petit vitare opprobrium quod passa est lapsis temporibus propter caecitatem: unde ait: et jam me nemo despiciat; quasi dicat: usque nunc despecta fui quasi caeca, eo quod redemptorem meum te non cognovi; sed jam, quia te cognosco, peto quod nemo me despiciat, improperando pristinam caecitatem. Deinde cum dicit, apprehendam te, ostendit se velle tenere Christum propter filiorum utilitatem. Dividitur autem haec pars in quatuor. Primo synagoga istam utilitatem insinuat; secundo qualis sit ista utilitas, manifestat, illic, ibi me docebis; tertio quia ex hoc videbatur synagoga suscepisse curam filiorum, qualiter sit cura habenda, declarat, ibi, laeva ejus sub capite meo; quarto et ultimo ponit dictum Christi quo hujusmodi declarationem approbat, ibi, adjuro vos filiae. Continuatur sic. Non solum, dilecte mi, volo te habere, ut te deosculer percipiendo tuam suavitatem, sed etiam volo te habere ad filiorum meorum utilitatem: unde peto ut permittas quod apprehendam te, et sic ducam te in domum matris meae, idest in corda illorum qui plus sciunt de lege: quam legem reputo quasi matrem, cujus mandata quasi matris servare debeo: et etiam ducam te in cubiculum genitricis meae, idest in corda filiorum qui minus sciunt de lege, quam reputo matrem et genitricem meam. Domus autem est amplioris spatii cubiculo: unde corda filiorum qui peramplius et perfectius sciunt legem, domus legis matris synagogae sunt: illi autem sunt cubiculum legis vel genitricis synagogae, qui minus sciunt de lege. Posset etiam secundum aliam adaptationem intelligi, quod illi qui plus sciunt de lege, sint cubiculum, quia sciunt clausa et obscura legis; domus autem, qui minus sciunt de lege, videlicet qui sciunt solum ea quae sunt in aperto, et quae quilibet de facili videre potest. Sed de hoc non est vis, quia continuationem non variat. Deinde cum dicit, ibi me docebis, ostendit qualis sit ista utilitas filiorum, si in corda eorum introducatur Christus. Et assignat triplicem utilitatem. Prima est illuminatio intellectus; secunda inflammatio affectus; tertia bonitas operum vel promotio effectus. Illuminatio intellectus ostenditur cum dicitur, ibi me docebis, si te introduxero in corda filiorum meorum, illuminando intellectum eorum, quia aliter doceri non possunt: quod enim fit filiis suis, synagoga quasi bona mater reputat sibi factum; et ideo dicit, ibi me docebis. Inflammationem autem affectus tangit cum dicit: et dabo tibi poculum; idest, post talem illuminationem intellectus, filii mei grati dabunt tibi poculum, idest affectum inflammatum, et desiderium ex vino condito, idest ex abundantia laetitiae spiritualis, vel ex dulcedine gratiae, et suavitate contemplationis (in Joan. 2. Lect. 2). Bonitatem vero operum tangit cum dicit: et mustum malorum granatorum meorum, idest opera exteriora; quae dicuntur mustum; quia sicut tale mustum exprimitur de granis malorum granatorum, sic opera exteriora bona de puro corde et caritate perfecta. Cor autem potest dici malum granatum, quia continet ipsas affectiones, quasi grana parva rubricata et decorata per caritatem: hoc tibi dabo, Christe, munus acceptum. Hae sunt igitur utilitates propter quas desidero, o Christe mi, te venire in corda filiorum meorum, scilicet ut illumines intellectum eorum, inflammes affectum, multiplices effectum. Deinde cum dicit: laeva ejus sub capite meo, quia ex eo quod petierat synagoga tenere Christum ad utilitatem filiorum, videbatur ex hoc ipsorum filiorum habere curam; hic declarat quomodo haec cura sit intelligenda. Haec autem declaratio in hoc consistit quod synagoga, vel Ecclesia, vel praelatus, qui per dicta intelligi possunt, prius debent intendere sibi per vitam contemplativam, et postea subditis per activam (2, 2. Q. 182 A. 1). Ideo ait synagoga, Ecclesia, vel praelatus: laeva ejus, idest sinistra Christi, per quam intelligitur vita activa, erit sub capite meo, idest secundario intenta; et dextera illius, idest vita contemplativa, per quam intendo mihi, amplexabitur me, idest erit super me, et cooperiet me: quia primo intendam mihi, postea vobis. Deinde cum dicit, adjuro vos, confirmat Christus quod synagoga declaraverat, dicens: filiae Jerusalem, adjuro vos, idest obsecro vos, ne suscitetis, a quiete, neque evigilare faciatis, a somno contemplationis, dilectam meam, idest synagogam matrem vestram, quae mihi est dilecta, quia ad me conversa, donec ipsa velit, cum prius debeat intendere sibi, postea vobis. Deinde cum dicit, quae est ista? Sequitur illa pars in qua finitur tractatus de conversione; et est finis in laude ejus. Quam quadrupliciter commendat. Primo ab ascensu: nam ascendere ad Deum est laudabile, et etiam mirabile; ideo cum admiratione ait: quae est ista quae ascendit? Secundo commendat eam a loco ascensionis, unde ascendit, cum ait, de deserto, idest de spinis tribulationum, et de tribulis afflictionum: nam in primitiva Ecclesia fuerunt magnae persecutiones, et majores erunt in ultima: idcirco quando laudavit Ecclesiam modernam, non laudavit eam quasi ascendentem de deserto, vel per desertum, sed quasi auroram consurgentem. Tertio commendatur Ecclesia ultima ab ornatu, cum dicitur, deliciis affluens, idest ornata bonis desideriis et bonis operibus, ut videtur exponere. Quarto et ultimo commendatur a modo ascendendi, cum dicitur, innixa super dilectum suum, idest super Christum, cujus virtute ascendit: propter quod commendabilis est ipsa Ecclesia, quia magna gloria est sequi dominum suum, sed major inniti ei, quia majoris caritatis est signum, sicut de b. Joanne Evangelista dicitur, quod recubuit supra pectus domini (Joan. 21). Sub arbore malo suscitavi te. Superius determinatum est de conversione synagogae; in parte ista invitatur Ecclesia ad habendam curam, et ad praebendum auxilium synagogae jam conversae. Et dividitur haec pars in tres partes. Primo Christus reducit ad memoriam Ecclesiae suum beneficium et subventionem; secundo ex hoc rependi sibi petit perpetuam dilectionem, ibi, pone me ut signaculum; tertio ex ipsa dilectione quam Ecclesia tenetur habere ad Christum, invitat ipsam ad synagogam juvandam, ibi, soror nostra parva. Reducit ergo Christus ad memoriam Ecclesiae gentium, beneficium quod sibi contulit, dicens, sub arbore malo, idest sub cruce, quae dicitur arbor malus, vel quia ad litteram fuit de malo; vel quia arbor crucis fuit fructifera sicut arbor quae dicitur malus. Sub cruce ergo, vel sub tali arbore, suscitavi te: erat enim Ecclesia gentium mortua, sed suscipiendo beneficium crucis revixit. Dat autem modum quomodo suscitavit Ecclesiam gentium, dicens: ibi, scilicet sub arbore malo, sive sub cruce, corrupta est mater tua, idest idolatria quam sequebaris ut matrem, secundum quam eras caeca; ibi violata est genitrix tua, idest ablata est a te malitia tua, quam imitabaris ut genitricem, secundum quam eras depravata in affectu. Deinde cum dicit, pone me ut signaculum juxta cor tuum, petit perpetuam dilectionem; et duo facit. Primo exposcit praedictam dilectionem; secundo ad hoc inducit multiplicem rationem, ibi, quia: fortis est ut mors dilectio. Continuatur sic. Tu, Ecclesia gentium, suscitata es a me per passionem crucis, quia per talem passionem ego removi errorem idolatriae a tuo intellectu, et malitiam a tuo affectu: ergo quia tantum bonum contuli tibi, pone me ut signaculum super cor tuum, diligendo me perpetuo, non volendo aliquid mihi contrarium; nec debes operari aliquid quod mihi displiceat: ita quod per signaculum cordis debemus intelligere impressam dilectionem; per quam unum fiat anima cum Deo, ei inseparabiliter adhaerendo; et per signaculum brachii bonam operationem exteriorem, quia brachium est extra. Deinde cum dicit, quia fortis est ut mors dilectio, assignat ejus quod dixerat, multiplicem rationem. Ad cujus evidentiam notandum, quod una ratio propter quam debemus Deo perpetuam dilectionem, sumitur ex beneficiis nobis collatis: et hanc tetigit supra, cum dixit: sub arbore malo suscitavi te. Alia ratio sumitur ex ipsa dilectione: nam quia Deus nos dilexit, congruum est quod et nos eum diligamus. Habuit autem Christi dilectio ad nos quatuor conditiones, secundum quas sumi possunt quatuor rationes propter quas debemus ei perpetuam dilectionem. Prima ratio sumitur ex dilectionis ejus immensitate; secunda ex dilectionis ejus utilitate, ibi, lampades ejus; tertia ex dilectionis ejus firmitate vel stabilitate, ibi, aquae multae non potuerunt extinguere caritatem; quarta ex dilectionis ejus pretiositate, ibi, si dederit homo. Prima ratio talis est. Quilibet debet perpetuam dilectionem illi qui diligit eum in immensum, et supra modum; sed ego Christus, o Ecclesia, dilexi te in immensum: ergo mihi debes, ut grata sis, perpetuam dilectionem. De hac ratione ponit solum medium, scilicet quod Christus valde Ecclesiam dilexit. Unde continuatur sic littera. O Ecclesia, de jure debes me ponere ut signaculum super cor tuum et super brachium tuum, ut perpetuo me diligas, et nihil contra me opereris; quia dilectio quam habui ad te, est et fuit excellens et immensa: est enim fortis ut mors; quae, ad litteram, tanta fuit, quod sicut mors separavit animam a corpore, quando mori volui pro amore tuo, ut vivas: etiam aemulatio, idest excessus amoris quem habui ad te, fuit dura sicut Infernus: quia dolores quos amore tui sustinui, similes fuerunt doloribus Inferni: nam dolori meo non potuerunt dolores super terram comparari; juxta illud quod habetur threnorum 1. O vos omnes qui transitis per viam, venite, et videte, si est dolor sicut dolor meus. Deinde cum dicit, lampades ejus lampades ignis, adducit ad hoc secundam rationem, quae talis est. Quilibet debet amorem perpetuum ei de cujus amore consecutus est magnam utilitatem: sed tu, Ecclesia, de amore quem habui et habeo ad te, consecuta es magnam utilitatem: ergo et cetera. De hac ratione ponit solum medium. Continuetur sic. Bene dico, quod debes perpetuo me diligere, quia lampades ejus, idest dilectionis quam habeo et habui, sunt valde utiles: sunt enim lampades ignis, quae purgaverunt tuum intellectum, et inflammaverunt tuum affectum ad omne bonum, atque sunt (supple, lampades) flammarum, inquantum illuminaverunt tuum intellectum ad omne verum necessarium: ex dilectione enim quam Christus habuit ad nos, consequimur perfectionem intellectus et affectus, quibus in hac vita hominibus nihil est utilius. Deinde cum dicit, aquae multae, adducit ad hoc tertiam rationem, quae talis est. Quilibet debet perpetuam dilectionem illi qui diligit eum perpetuo et perseveranter; sed ego, o Ecclesia, dilexi te perpetuo et perseveranter: ergo et cetera. De hac ratione ponit solum medium. Continuetur sic littera. O Ecclesia, de jure debes me diligere perpetuo et perseveranter, quia perpetuo et perseveranter te dilexi, quod apparet, quia aquae multae, idest tribulationes multae, quantum ad quantitatem numerosam, et quantum ad magnitudinem poenosam, non potuerunt extinguere caritatem; nec flumina, quantum ad impetuositatem, obruent illam, scilicet caritatem qua te dilexi et diligo. Deinde cum dicit, si dederit homo, ponit ad hoc quartam rationem, quae talis est. Quilibet debet amorem perpetuum illi qui diligit eum amore caro et pretioso: tali amore, o Ecclesia, ego dilexi te: ergo et cetera. De hac ratione ponit solum medium. Continuetur sic littera. O Ecclesia, de jure debes me diligere perpetuo, quia amore valde caro et pretioso dilexi te: fuit enim amor meus adeo pretiosus quod si dederit homo omnem substantiam domus suae pro dilectione, quam habui et habeo ad te, non poterit aequo pondere adaequari pretio dilectionis; immo, si bene considerabit, quasi nihil despiciet et computabit eam substantiam, respectu dilectionis meae, cui nihil terrenum potest comparari, cum incomparabiliter excedat. Deinde cum dicit, soror nostra parva, ex dilectione quam Ecclesia debet habere ad Christum, Christus invitat eam ut subveniat synagogae jam conversae. Notandum autem, quod non sine causa Christus assignavit tot rationes ad ostendendum quod Ecclesia debet eum valde diligere: nam si ex tali dilectione Christus intendit inducere Ecclesiam, quod amore sui in ultimis saeculis subveniat synagogae conversae, quia tunc erit magna persecutio, non fuit superfluum assignare rationes praedictas. Dividitur autem pars haec in partes tres: quia primo ponitur Christi invitatio; secundo subjungitur praedictae invitationis specificatio, ibi, si murus est; tertio additur Ecclesiae responsio, ibi, ego murus. Intendit autem in invitando talem rationem. Quicumque diligit multum aliquem, debet amore illius subvenire omnibus illis qui habent affinitatem et conjunctionem ad illum; sed tu, Ecclesia, debes mihi magnum amorem, ut ostensum est: ergo debes subvenire synagogae, quae mihi attinet, et est mihi conjuncta, quia est soror mea. Et debet subventio operosius fieri quanto indigentia plus requirit. Et sic erit de synagoga in fine temporum: propter quod dicit, soror nostra, mea affinitate carnali, tua spirituali, quia ad eamdem gratiam colligenda: et sic debes caritate moveri, quia mihi conjuncta et conjungenda tibi. Ad hoc etiam moveri debes ex ejus indigentia quia parva, idest de novo conversa, et ideo indiget confirmatione: et ubera non habet; idest, doctores non habet de se, nec habere potest extra te; propter quod indiget tua instructione, ut per te nutriatur lacte doctrinae. Huic invitationi consentiens Ecclesia de auxilio synagogae ferendo, doceri petit a sponso et magistro, dicens quid faciemus sorori nostrae in die quando alloquenda est, de sui erroris correptione? Quasi dicat: quod auxilium fiet ei? Deinde cum dicit, si murus est, respondet Christus quaestioni, et specificat quod auxilium synagogae debeat impendi. Ad cujus evidentiam est notandum, quod sicut in esse naturae prius aliquid accipit quod possit subsistere in forma acquisita, et hoc primo competit rei a principio suae generationis; et postea accipit quod secundum formam illam possit sibi simile producere, quod ei non competit nisi quando est jam perfecta, quia unumquodque tunc est perfectum quando potest sibi simile generare: sic in esse spirituali prius accipit homo quod stet in dono sibi caelitus infuso, et tunc dicitur murus, quia habet quod stet non quod alios adducat: et postea quando est perfectus secundum donum illud, accipit quod alios manuducat ad Christum; et tunc dicitur ostium, quia alios ad Christum potest introducere. Hoc viso, continuetur sic littera. Tu, Ecclesia, interrogas, et vis a me doceri quod auxilium debeat synagogae dari: hoc specifico, et dico, quod si est murus, idest in esse spirituali nondum perfecta, quia non habet unde alios ad me introducere possit, sed tantum ut stet; ut firmius et constantius perseveret, aedificemus, ego scilicet principaliter, et tu secundario mihi cooperando, super eum, idest dictum murum, propugnacula argentea; idest sententias divini eloquii firmas et lucidas, sicut argentum est firmum et lucidum; quibus in fide et dilectione corda firmantur; juxta illud Ps. 118: confirma me in verbis tuis: quibus vitantur haereticorum et Daemoniorum tentationes. Si autem, idest si non est murus, sed ostium est; idest, si ista jam perfecta est synagoga ut possint per eam alii ad me introduci, compingamus illud tabulis cedrinis; idest, ita ornemus sanctorum testimoniis et exemplis, ut decore conversationis, et bono odore famae alii facilius per tale ostium inducantur venire ad me. Deinde cum dicit, ego murus, ponitur Ecclesiae responsio: et dividitur haec pars in duas partes. Primo Ecclesia in sua responsione fatetur se paratam et promptam ad subveniendum synagogae; secundo ex hoc synagoga consurgens in amorem Ecclesiae, confitetur, eam a Christo esse derivatam, et ab illo esse custoditam et conversatam, ibi, ex quo facta sum coram eo quasi pacem reperiens. Continuatur sic. Ego Ecclesia invitata a te, domine Jesu Christe, de subveniendo synagogae, sive sit murus, sive sit ostium, dico, quod amore tui sum parata subvenire synagogae, non solum inquantum est ostium, idest inquantum habet esse perfectum, quia hoc non esset magnum, sed leve; immo secundum quod est murus, idest secundum quod habet esse imperfectum, parata sum non solum aedificare propugnacula argentea bonorum divinorum, sed etiam dare me ipsam murum ad confirmationem suam; juxta illud 2 ad Corinth. 12: ego ipse impendam, et superimpendar pro animabus vestris. Hoc est ergo quod ait: ego, pro synagoga confirmanda, volo esse murus, idest dare me ipsam, et ex hoc ubera mea, idest doctrina mea, erunt sicut turris, quia per omnia impensa clarior et altior et efficacior ad defendendum apparebit doctrina. Deinde cum dicit, facta sum coram eo quasi pacem reperiens, videns synagoga dilectionem Ecclesiae ad ipsam, quia ex amore Dei parata erat pro sua confirmatione dare se ipsam, consurgit in amorem ejus: et quae prius appellabat Ecclesiam gentium adulteram et a Deo alienam, confitetur nunc esse veram sponsam Christi, et ab eo derivatam, custoditam et conservatam. Dividitur autem haec pars in duas partes: quia primo ponitur synagogae de Ecclesia talis confessio; secundo, ne videatur imperfecta dicta synagogae confessio, ponitur Christi suppletio, ibi, vinea mea. Prima dividitur in duas. Primo synagoga confitetur Ecclesiam a Christo derivatam; secundo confitetur eam a Christo derivatam, custoditam et conservatam, ibi, tradidit eam. Prima pars continuatur sic. Ego synagoga olim ex odio quod habui ad te, non cognoscens nec reputans eum esse verum Deum, fui excaecata in intellectu, ex quo etiam Ecclesiam odio habui, non credens eam veram vineam Christi; sed ex quo facta sum coram eo, idest Christo, quasi (expressive dictum, idest pro certo) pacem reperiens, per illuminationem fidei et remissionem peccatorum, corrigo errorem meum et culpam meam; et quod Ecclesia est vera sponsa Christi, confiteor, pro cujus amore parata est exponere se totam, ut pro me salutem, quae est in Christo, possit consequi. Unde vere oro et corde confiteor quod ipsa est vera sponsa Christi. Et vinea fuit pacifico, idest Christo, qui pacem attulit mundo, in ea (supple, fide) quae habet populos, idest in fide Catholica, quod idem est quod universalis, idest populorum multorum. Notandum etiam, quod non dicit, in ea fide quam habent populi, sed quae habet populos; quia quodlibet donum divinum magis habet nos quam nos habeamus ipsum, in quantum hujusmodi dona respectu bonorum operum sunt principaliora quam liberum nostrum arbitrium. Deinde cum dicit, tradidit eam custodibus, ostendit Ecclesiam a Deo custoditam et conservatam, dicens: bene dico, quod Ecclesia fuit vinea ipsi Christo, quia Christus tradidit eam custodibus, idest Angelis, apostolis et praelatis, quorum quilibet praelatus vir, idest habens vires in operando in ista vinea, corde fideli affert (supple Christo) mille argenteos, idest totum tribuit Christo quod sequitur de fructu ejus, sive sit temporale, sive sit spirituale. Deinde cum dicit, vinea mea, quia male ab aliquibus praedicta confessio posset intelligi, Christus in hac parte supplet confessionem synagogae. Et circa hoc duo facit. Primo supplet dictam confessionem; secundo ex dilectione quam habet synagoga ad Ecclesiam, invitat Ecclesiam ad subventionem synagogae, ibi, quae habitas in hortis. Dupliciter autem posset alicui videri defectus in praedicta synagogae confessione. Primo in custodiae assignatione, quia dixerat, quod Christus tradidit eam custodibus, posset aliquis intelligere, Christum eam dereliquisse. Ad hoc excludendum supplet Christus: vinea mea coram me est; quasi dicat: sic tradidi Ecclesiam meam custodiendam aliis quod etiam per me ipsum immediate habui curam ejus, cum sim verus Deus, omnia immediate conservans. Secundo in fructus assignatione, quia dixerat, vir affert pro fructu ejus mille argenteos, cum in Ecclesia nomine viri possint activi intelligi, posset ex hoc videri alicui, quod soli activi in Ecclesia fructificarent; ideo Christus supplet hanc confessionem, ostendens quod etiam contemplativi in Ecclesia fructificant, ideo subdit: o Ecclesia, pacifici tui, idest contemplativi, qui dicuntur pacifici, quia sunt ab implicationibus saecularibus, quae turbant, abstracti: isti, inquam, tales sunt mille, idest perfecto fructu respondentes: sic dictum est supra, quod vir affert pro fructu ejus mille argenteos, et mille sunt pacifici, idest contemplativi, numero et fructu perfecti. Sed quia ad perfectionem vitae oportet non solum habere vitam contemplativam, sed etiam activam ad curam aliorum (et tamen majus est meritum in contemplatione, quam in actione) ideo postquam dixit, mille tui pacifici, subdit: et ducenti his qui custodiunt fructus ejus, idest merita Ecclesiae: ubi major numerus geminatur, scilicet centenarius (qui etiam geminatus ad ultimum numerorum limitem, qui est mille, non pervenit); quia licet vita contemplativa sit meriti amplioris, tamen activa simul et contemplativa meretur pluribus modis. Unde super illud, ducenti etc. dicit Glossa interlinearis: duplex meretur praemium qui et se tuetur, et alios lucratur. Deinde cum dicit, quae habitas in hortis, Christus invitat Ecclesiam ad subveniendum synagogae, eo quod synagoga eam diligit: et circa hoc duo facit. Primo ponitur ejus invitatio; secundo Ecclesiae responsio, ibi, fuge dilecte mi. Continuatur sic. Usque nunc induxi te, o Ecclesia, ad subveniendum synagogae ex amore meo: cum ergo ipsa synagoga te diligat (quod apparet quia confessa est, te esse veram sponsam, et vineam meam), hujusmodi amicitia, qua una confessione et fide, facta est tecum in me, debet te movere ad subveniendum ei; et hoc est quod ait: tu, Ecclesia, quae habitas in hortis, idest in spiritualibus deliciis, amici, idest Judaei, qui jam facti sunt amici tui, quia fideles mei, auscultant, idest parati sunt et expectant te audire et a te doceri, et desiderant voto cordis, dicentes: fac, o Ecclesia, me synagogam, gratam tibi, fide et caritate sociatam, audire vocem tuam, scilicet in praedicatione. Potest enim hoc accipi ut sit verbum Christi invitantis Ecclesiam, ut doceat synagogam. Et dicit, me audire, quia reputat sibi fieri quod fit aliis propter ipsum. Ultimo autem cum dicit, fuge dilecte mi, ponitur Ecclesiae responsio; quae est quod tamquam bona sponsa optat ad tempus ab illo separari; non ab ejus fide vel amore, sed ab ejus suavitate; hoc est, contemplationis dulcedine ad tempus carere, ut possit Judaeis jam conversis, et sic factis fratribus, intendere per informationem morum et doctrinae; ideo ait: tu, dilecte mi, idest tu, Christe, qui habitas super montes aromatum, propter altitudinem devotionis et odorem bonae conversationis et sanctae operationis, fuge, idest mihi contemplationis dulcedinem subtrahe, ut possim commodius instructioni et informationi Judaeorum vacare; tamen nolo quod hoc sit perpetuo, sed solum ad tempus. Et ideo ait: et assimilare capreae, videndo meos defectus, et quam sis mihi in contemplatione necessarius. Assimilare etiam hinnulo cervorum, ut ad me agiliter per contemplationem redeas, teque mihi cum delectabili contemplatione infundas. Quod in praesenti vita secundum statum viatorum, et in futura per apertam visionem comprehensorum, dignetur Christus operari in nobis; qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat per omnia saecula saeculorum, amen.