Textum Parmae 1869 editum
et automato translatum a Roberto Busa SJ in taenias magneticas
denuo recognovit Enrique Alarcón atque instruxit

---

 

---

[88890] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 1 Post haec paullisper et cetera. Hic est secundus liber Boetii de consolatione philosophiae, qui continuatur ad librum praecedentem in hunc modum. Postquam philosophia in primo libro investigavit causas radicales infirmitatis Boetii, in hoc secundo procedit ad ejus curationem: primo adhibendo sibi remedia levia; secundo remedia validiora in libris consequentibus. Hunc enim modum medicandi philosophia promisit Boetio. Et dividitur iste liber in sexdecim partes: quia sunt octo prosae et octo metra hujus secundi: quae partes patebunt: quid autem in quaelibet parte agatur similiter videbitur. Prima prosa dividitur: primo ostendit Boetius quid philosophia egerit post praedicta: et resumit unam causam doloris Boetii; secundo philosophia ponit quemdam effectum fortunae; tertio excusat se de quodam; quarto tangit opportunitatem medendi Boetium; quinto procedit ad levia medicamenta ejus. Secunda ibi, intelligo. Tertia ibi, sed ut arbitror. Quarta ibi, sed tempus est. Quinta ibi, quid est igitur o homo. Primo dicit: post haec quae dicta sunt philosophia obticuit, idest tacuit paullisper, idest modicum, atque pro et, ubi, idest postquam collegit, idest intellexit, meam attentionem, idest diligentiam, modesta taciturnitate, idest temperato silentio, exorsa est, idest incepit loqui sic, idest taliter. Si pro quia, ego cognovi causas, idest rationes radicales, que pro et, habitum, idest dispositionem aegritudinis, idest infirmitatis, tu Boeti tabescis, idest tristaris affectu, que pro et desiderio prioris fortunae quae fuit tibi prospera; ea fortuna mutata, idest variata apud te pervertit, idest mutavit statum, idest dispositionem tui animi idest tuae mentis, sicut tu tibi fingis. Notandum quod philosophia post praedicta obticuit, ut Boetius magis animo deliberato verba philosophiae colligere posset, et sibi respondere; quia secundum Senecam in proverbiis: deliberare utilia mora tutissima est. Deliberandum est diu quidquid faciendum est: semel discute quid audias, proba quid credas. Et ideo philosophia obticuit tamquam lassata ex quaestionibus prius motis. Unde Seneca in libro de virtutibus cardinalibus: non semper in actu sis; sed interdum animo tuo requiem dato, et requies illa plena sit sapientia. Nota de hoc quod dicit, modesta taciturnitate: duplex est taciturnitas: quaedam moderata, alia superflua. Moderata taciturnitas est quando tacetur quando tacendum est; de qua loquitur Seneca in proverbiis dicens: tene semper vocis et silentii temperamentum: tamen in hoc libentius incumbe ut libentius audias quam loquaris: qui enim nescit tacere, nescit loqui. Superflua taciturnitas est quando tacetur cum loquendum est: de qua dicit poeta: nam nimium tacuisse nocet. Nota quod Boetius in statu miseriae non erat magnanimus, quia habuit animum perversum fortuna. Magnanimus enim est, qui contra difformes insultus fortunae unanimi mentis constantia militat, secundum Albertum super primo libro Ethicorum. Et Seneca in epistola ad Lucillum dicit: primum argumentum compositae mentis existimo posse consistere et secum morari. Nota quod philosophia dicit fortunam esse mutatam circa Boetium sicut ipse fingit. Hoc dicit pro tanto, quia secundum rei veritatem fortuna non erat circa ipsum mutata, sicut philosophia infra probabit. Intelligo multiformes et cetera. Hic philosophia ponit quemdam effectum fortunae, dicens: ego intelligo, idest cognosco, multiformes fucos, idest deceptiones, illius prodigii, idest fortunae: et eo usque, idest tamdiu scilicet ipsa fortuna exercet blandissimam familiaritatem cum his quos nititur, idest laborat, eludere, idest decipere, dum, idest donec confundat, idest protrahat, intolerabili dolore eos quos fortuna insperata, idest sine spe reliquerit, idest dimiserit: cujus scilicet fortunae, si tu Boeti reminiscare, idest recorderis naturam, mores, ac pro etiam, meritum, idest dignitatem, nec etiam cognosces te Boetium in ea fortuna habuisse aliquid pulchrum nec amisisse: et per consequens de amissione ejus nihil esse dolendum. Nota, quod prodigium est miraculum praeter solitum cursum naturae proveniens: et dicitur prodigium quasi porro producens homines in admirationem. Vel secundum Huguitionem, prodigium est monstrum ad vastandum paratum dictum a prodigo-gis, quod est vasto-stas. Fortuna autem potest dici prodigium, primo quia ducit homines in admirationem eo quod bonis mala et malis bona tribuit. Vel dicitur prodigium secundo modo, quia vastat animum hominis: prospera enim fortuna vastat animum hominis per nimiam sollicitudinem; adversa per nimiam desolationem. Nota, fucus in una significatione dicitur color supra positus naturali colori; et ponitur pro deceptione, quia talis color decipit visum cum facit mulierem deformem apparere pulchram. Nota quod fortuna sua familiaritate decipit hominem et confundit; quia dicit Seneca in libro de consolatione filii Helviae: neminem adversa fortuna comminuit nisi quem secunda decepit. Et dicit in proverbiis: fortuna quem nimium fovet hunc stultum facit. Fortuna nulli semel obesse contenta est. Fortuna vitrea est: dum splendet frangitur. Et Seneca tertia epistola dicit: neminem eo fortuna provexit ut non tantum illi minaretur, quantum promiserat. Noli hujus tranquillitati confidere: memento quod mare evertitur, et eodem die ubi luserunt navigia absorbentur. Sed ut arbitror haud et cetera. Hic philosophia excusat se de quodam dicens: sed ut ego philosophia arbitror, idest opinor, haud multum, idest non multum laboraverim revocare, idest reducere tibi haec, supple, praedicta de moribus fortunae in memoriam: enim pro quia, tu solebas, idest consuetus fuisti praesentem, idest astantem fortunam quoque, idest etiam blandientem incessere, idest arguere virilibus, idest asperis verbis; que pro et, insectabare (persequebaris) eum fortunam de nostro aditu, idest nostra informatione prolatis, idest pronunciatis sententiis. Verum (pro sed) omnis subita, idest festina mutatio non contingit, idest advenit, sine quodam conflictu, idest turbatione animorum. Sic, idest taliter factum est, scilicet de te, ut tu discesseris paulisper, idest modicum a tua tranquillitate, idest a tua mentis quiete. Nota, quod sapientis et magnanimi est contra fortunam constanter militare et non pusillo animo succumbere. Unde Seneca libro de clementia dicit: o magnos viros qui malignae fortunae succumbere nesciunt, et adversas res suae virtutis experimenta faciunt. Nam secundum Aristotelem primo Ethicorum: sapiens scit bene ferre fortunam, quia habet se sine vituperio, sicut tetragonum. Corpus enim tetragonum quocumque projicitur firmiter stat, sicut animus sapientis constans permanet quacumque fortuna imminentem. Nota, quod quies animi fit per sedationem passionum quae causatur ex ordinatione rationis cum deliberatione: sed subitae mutationes praeveniunt deliberationem rationis; ideo mutant et turbant animum: propter quod dicit philosophia: omnis subita mutatio rerum non contingit sine conflictu animorum. Sed tempus haurire te aliquid et cetera. Hic philosophia tangit opportunitatem medendi ipsum Boetium, dicens: sed tempus est, idest instat te Boetium haurire, idest recipere, ac pro etiam, degustare aliquid molle, idest facile atque, pro et, jucundum, idest delectabile: quod, supple, leve vel delectabile transmissum ad interiora, scilicet tui animi, fecerit viam validioribus haustibus, idest fortioribus remediis. Igitur pro ergo, suadela, idest persuasio rhetoricae dulcedinis, idest rhetorici ornatus adsit, idest praesens sit: quae rhetorica procedit tantum, idest solummodo, tunc recto calle, idest recta via, cum non deserit, idest dereliquit nostra instituta, idest documenta. Cumque hac, scilicet rhetorica, musica, idest ars metrica vernacula, idest famula nostri Laris, idest nostrae domus, scilicet adsit et succinat, idest decantet, nunc, idest aliquando, leviores modos, idest faciliores versus; et nunc, idest aliquando, graviores, idest difficiliores. Nota, quod philosophia invitat duas scientias ad curationem Boetii: scilicet rhetoricam et musicam. Rhetoricam invitat ratione prosae in qua utitur rationibus persuasivis rhetoricis coloribus adornatis. Musicam invitat propter metrum: nam sicut in musica utimur arsi et thesi, idest concordi elevatione et depressione vocis; sic similiter in metro utimur elevatione, quando productae sillabae elevantur; et utimur depressione, quando breves syllabae deprimuntur quadam concordia proportionali. Nota: dicit Tullius in prooemio rhetoricae suae, quod eloquentia sine sapientia plerumque obesse potest, nunquam autem prodesse. Cum igitur rhetorica sit scientia eloquendi ornate, ipsa non prodest sine sapientia; ideo dicit philosophia quod rhetorica tunc procedit recto calle, quando non deserit nostra instituta quae sunt instituta et documenta sapientiae. Quid est igitur, o homo. Hic philosophia adhibet Boetio levia medicamenta. Ubi nota quod levia medicamenta sive remedia dicuntur rationes sumptae secundum communem usum hominum, persuadentes non esse dolendum de adversitate fortunae. Remedia autem validiora sunt rationes quae sunt contra communem opinionem hominum ostendentes quid sit summum bonum et in quo consistat, et quomodo ad ipsum perveniatur, et quod mali sunt impotentes et boni potentes et similia. Primo ergo ostendit philosophia non esse dolendum de fortuna, quia servat propriam naturam circa ipsum: et hoc ostendit quinque rationibus persuasivis. Secundam ponit ibi, si probas. Tertiam ibi, an vero. Quartam ibi, quod si nec. Quintam ibi, postremo aequo et cetera. Prima ratio talis est: nullus in moestitiam et luctum dejicitur nisi propter aliquid novum vel inusitatum contingens circa ipsum. Sed mutatio fortunae non est aliquid novum vel inusitatum; ergo ejus mutatio nullum debet dejicere in dolorem. Dicit ergo in litera: igitur, o homo, idest tu Boeti quid est illud quod dejecit, idest prostravit te in moestitiam, que (pro et) luctum? Ego philosophia credo quod tu Boeti vidisti aliquid novum, que (pro et) inusitatum, idest inconsuetum, supple, contingere circa te. Tu Boeti putas, idest aestimas ipsam fortunam esse mutatam, idest perversam a sua natura, erga, idest circa te: erras, idest falsae aestimas, quia hi semper sunt ejus mores, ista est natura ejus, quod nunc sit adversa nunc prospera: ipsa fortuna servavit circa te potius propriam constantiam in ipsa sui mutabilitate, quia mutatio fortunae est sua constantia: talis enim erat scilicet mutabilis cum tibi blandiebatur, idest adulabatur, cum tibi alluderet illecebris, idest delectationibus, falsae felicitatis, idest prosperitatis: tu deprehendisti, idest cognosti, ambiguos vultus, idest dubias facies, caeci numinis, idest caecae deae fortunae, quae scilicet fortuna adhuc velat, idest occultat, sese, idest seipsam, aliis, supple, hominibus: tamen applaudendo eis prosperitate, ipsa tibi tota innotuit, idest manifesta est prorsus, idest omnino, scilicet prosperitate et adversitate. Nota, quod illecebra-brae, est delectatio carnalis illicita hominem alliciens; licet inveniatur pro quacumque alia delectatione. Nota, sicut bestia vel avicula vel piscis delectationis spe decipitur, sic homo delectatione prosperitatis fortunae fallaciter irretitur. Unde Seneca octava epistola: clamo: vitate quaecumque casus tribuit; ad omne fortuitum bonum suspiciosi pavidique subsistite. Nam fera et piscis spe aliqua oblectante decipitur. Nota: delectationes fortunae sunt falsae. Nam secundum beatum Augustinum: prospera hujus mundi asperitatem habent veram, jucunditatem falsam, certum dolorem, incertam voluptatem. Nota: philosophia appellat fortunam caecum numen. Huguitio dicit quod numen est virtus Dei, vel ipsa Dei potestas vel majestas. Hic autem accipitur pro dea, quia antiqui fortunam colebant pro dea. Nota, quod fortunam dicit esse caecam. Dicit Tullius in libro de amicitia: fortuna ut medicus ignarus multos excaecaverit: non quod ipsa caeca sit, sed eos caecos plerumque efficit quos complexa est. Nota, quod fortuna antiquitus depingebatur duplici fronte; calva et capillata: per calvam designando adversitatem, per capillatam prosperitatem; ergo dicit philosophia: deprehendisti ambiguos vultus fortunae. Si probas, utere moribus. Hic ponit secundam rationem quae talis est. De illius amissione non est dolendum, quod est perniciosum, et quo habito homo nunquam est securus; fortuna est hujusmodi, ut tangit in litera: ergo et cetera. Dicit ergo: si probas, idest approbas fortunam, utere moribus ejus: ne queraris, idest conqueraris, si perhorrescis, idest pertimescis perfidiam ejus, sperne atque abjice fortunam ludentem, idest ludendo inferentem tibi perniciosa, idest damnosa. Nam fortuna quae nunc est tibi causa moeroris per sui absentiam, haec debuit esse tibi causa tranquillitatis, idest securitatis per sui praesentiam: sed non fuit: enim (pro quia) fortuna reliquit te, quam non relicturam nemo unquam poterit esse securus. Nota: circa hoc quod dicit, perniciosa ludentem, dicit Seneca: ludit fortuna cum suis moribus, et quae dedit aufert, et quae abstulit reddit; nec unquam tutius est illam experiri, quam cum locum injuriae non habes. Nota, quod securitas maxime hominem delectat; propter quod est appetenda. Unde Seneca sexta epistola. Nec me res ulla delectabit licet sit eximia et salutaris, quam quod mihi uni securus sum. Nota, quod prosperitas fortunae non reddit hominem securum: quia dicit Seneca: munera fortunae amica putetis, insidiae sunt: quisquis vestrum tutam vitam agere volet, quam plurimum potest fortunae beneficia devitet, in quibus miserrimi falluntur. Habere putamus honores in praecipitia cursus iste deducit. Nota, Seneca in libro de remediis fortuitorum: exoneravit te fortuna si intelligis et tutiore loco posuit: damnum putas, remedium est: clamas quod opibus expoliatus es; tuo vitio ista tibi jactura tam gravis est: non tam moleste ferres si tamquam perditurus habuisses. An vero tu pretiosam aestimas et cetera. Hic philosophia ponit tertiam rationem quae talis est. Istud non est putandum pretiosum et carum quod non est mansurum et suo recessu est afflicturum: sed fortuna est hujusmodi; ergo non est reputanda pretiosa et cara; et per consequens non dolendum de ejus amissione, nec gaudendum de ejus possessione. Unde dicit in litera: vero (pro sed) an tu aestimas felicitatem abituram, idest recessuram, supple, esse pretiosam et fortuna praesens est cara tibi nec est fida manendi, et cum discesserit est allatura, idest adductura moerorem: quasi dicat: non debet aestimari pretiosa. Nota, quod appellat fortunam felicitatem, quia secundum Aristotelem, fortuna vel est felicitas vel est proxima felicitati. Unde in libro de bona fortuna dicit Aristoteles, quod non contingit esse felicem sine rebus exterioribus, quarum fortuna est domina: et hoc est intelligendum de felicitate politica et non speculativa quae consistit in actu sapientiae. Nota: fortuna discedens inducit moerorem: quia dicit Seneca in libro de tranquillitate animi: laetiores reliquit quos fortuna nunquam respexit quam quos deseruit. Et Boetius postea dicet, quod infelicissimum genus infortunii est felicem fuisse. Quod si nec ex arbitrio retineri. Hic ponit quartam rationem quae talis est. Illud quod est indicium futurae miseriae, nec est carum nec pretiosum, nec per consequens de ipso dolendum: fortuna est hujusmodi, sicut tangit in litera. Unde dicit quod fortuna si nec potest retineri, idest haberi ex arbitrio, idest secundum voluntatem, et ipsa fugiens, idest recedens facit calamitosos, idest miseros; quid aliud est, supple, fortuna fugax quam quoddam indicium, idest signum futurae calamitatis, idest miseriae? Enim, pro quia, neque sufficit intueri, idest inspicere, illud quod situm, idest positum ante oculos, idest quod est praesens, verum (pro sed) prudentia, idest homo prudens, metitur, idest mensurat, exitus, idest fines rerum, que (pro et) eadem mutabilitas, idest instabilitas, in alterutro, idest in adversitate et prosperitate, nec facit minas, idest insidias, fortunae esse formidandas, idest timendas, nec facit blanditias esse exoptandas, idest desiderandas. Nota, calamitas est miseria cum aliquis nihil habet, nec in re nec in spe: et est dicta a calamo qui est vacuus et inanis. Nota, quod non sufficit intueri solum praesentia, sed etiam futura; quia licet quandoque prima salva fiant judicia, ultima tamen alterius saporis inquinamenta permanebunt. Haec in fine de disciplina scolarium. Et Tullius secundo de rhetorica dicit: errant qui in prosperis omnes impetus fortunae putant effugisse; sapienter cogitant qui in temporibus prosperis causas adversas reformidant. Et Seneca in libro de quatuor virtutibus cardinalibus dicit: si prudens es, animus tuus tribus temporibus dispensetur: praesentia ordina, futura provide et praeterita recordare. Nam qui nihil de praeterito cogitat, perdit vitam. Qui nihil de futuro praemeditatur per omnia incautus incedit. Pone ante animum tuum mala futura et bona, ut ista possis sustinere et illa moderari. Et Gaufredus in poetria: exempla Syrenes habe; docearis in illis. Sub meliore statu semper pejora caveto. Nulla fides rerum: sequitur post mella venenum. Et claudit nox atra diem nebulaeque serenum. Postremo aequo animo. Hic ponit quintam rationem quae talis est. Quicumque alterius jugo se submittit, oportet quod mores ejus patienter sustineat. Sed homo affectione temporalium submittit se jugo fortunae; ergo oportet quod mores fortunae patienter toleret. Unde sicut injuste agit qui vult imponere legem dominae suae, ita volens imponere legem fortunae agit injuste: hanc rationem praetendit in litera. Secundo declarat dictum suum per quamdam similitudinem, ibi, si ventis, dicens: postremo, idest ultimo dicam quod oportet ut toleres, idest patiaris, aequo animo, idest constanti animo quidquid geritur, idest fit, intra aream fortunae, idest intra mundum, cum semel submiseris, idest subjugaveris, colla scilicet tua jugo fortunae, appetendo temporalia tamquam praemia tuorum meritorum, quod pro sed, si velis scribere, idest scribendo imponere, legem manendi et abeundi ei, quam tu tibi dominam sponte elegisti: nonne fueris injuriosus impatientia, idest per tuam impatientiam, exacerbabis, idest argues, sortem, idest fortunam, quam non possis permutare. Nota quod philosophia mundum appellat aream fortunae; quia sicut in area triturando torquentur manipuli, sic fortuna in mundo torquet homines nunc prosperitate, nunc adversitate rotando. Notandum circa hoc quod dicit, nonne injuriosus fueris, quod justitia est libertas animi tribuens unicuique quod suum est secundum suam dignitatem: Deo amorem et obedientiam, majori reverentiam, pari concordiam, et minori disciplinam. Si ergo famulus velit imponere legem dominae suae cui tenetur exhibere reverentiam, operaretur contra justitiam. Nota: quicumque afficitur bonis exterioribus et mutatur secundum mutationem eorum, dicitur esse subjectus fortunae et colla sua jugo ejus submittere, quia fortuna est domina bonorum exteriorum: talis autem fuit Boetius: ergo injuriabatur fortunae, volens sibi imponere legem manendi et recedendi. Si ventis vela committeres et cetera. Hic probat dictum suum per quaedam similia, scilicet quod fortuna non sit in potestate hominis, dicens: si committeres vela, supple, navis, ventis, tu promovereris, idest ducereris, non quo voluntas tua peteret, idest desideraret, sed quo flatus venti te impelleret. Si crederes, idest committeres, semina arris, idest agris, tu pensares, idest judicares, annos feraces, idest fertiles, que (pro et) steriles, inter se, ita quod non haberes illos annos in potestate tua: a simili tu dedisti te regendum fortunae: oportet quod obtemperes, idest obedias, moribus dominae, vero (pro sed) tu conaris, idest laboras, retinere impetum, idest cursum volventis rotae, idest mobilis fortunae, et frustra laboras. O stolidissime, idest stultissime, omnium mortalium, nescis tu quod si sors, idest fortuna, incipit manere, idest stabilis esse, quod tunc desistit, idest desinit esse sors. Sicut enim non simul stat quod aliquis sit homo et non sit rationalis, sic non stat simul quod sit fortuna et non sit mutabilis. Nota quod sicut committens velum vento amplius non est in potestate sua duci quo vult, sed secundum impetum venti ducitur, et sicut committens semina agro non est in potestate ejus quod proveniant anni fertiles vel steriles, sic a simili, qui committit se fortunae, non est in potestate sua ut habeat fortunam prosperam vel adversam. Nota: circa hoc quod dicitur volventis rotae, quod antiquitus fortuna depingebatur cum rota, hac ratione. Nam in rota sunt quatuor diversitates. Una pars est summa. Alia infima. Tertia qua de summo descenditur ad imum. Quarta qua de immo ascenditur ad summum. Similiter in hominibus inveniuntur quatuor varietates. Quidam enim sunt in summa prosperitate: tales sunt elevati in rota fortunae. Alii sunt in summa adversitate: tales jacent dejecti sub rota. Tertii declinant de prosperitate in adversitatem: tales descendunt de summitate rotae. Quarti procedunt de adversitate in prosperitatem: tales ascendunt rotam fortunae. Unde elevatus in rota fortunae dicit, glorior elatus. Descendens dicit, descendo mortificatus. Dejectus dicit, infimus axe rotor. Ascendens dicit, laetus ad alta vehor. Nota, quod natura non assuescit in contrarium: nam si lapis millesies projiciatur sursum, non assuescit ascendere sursum cum natura ejus sit descendere. Sicut ergo esset stolidissimus qui laboraret alicui auferre sui naturam, sic stolidus est qui laboret fortunae auferre mutabilitatem, quae est ejus natura: ergo dicit philosophia: at omnium stolidissime.

[88891] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 2 Haec cum superba verterit vices dextra et cetera. Hic incipit primum metrum hujus secundi, quod dicitur hypponaticum ab inventore, quia labor nautarum cantu hujus metri sublevatur; et dicitur metrum jambicum a pede praedominante. Est autem jambus pes contrarius trochaeo, constans ex prima brevi et ultima longa. Et dicitur metrum trimetrum. Licet enim hoc metrum habeat sex pedes, tamen computando duos pedes pro metro erit metrum trimetrum. In quo metro philosophia describit mores fortunae, dicens: cum haec, idest fortuna, verterit vices, idest alternationes prosperitatis et adversitatis superba dextra, et cum fertur more Euripi, idest maris aestuantis, idest inundantis, tunc fortuna saeva, idest crudelis, proterit, idest conculcat reges, dudum tremendos, idest metuendos, et ipsa fallax sublevat de adversitate humilem vultum victi, idest depressi, nec ipsa audit fletus nec curat miseros, idest pauperes, et ipsa existens dura, quia non flectitur ad voluntatem hominum, ridet, idest deridet ultro, idest spontanee, gemitus, supple, miserorum quos fecit: sic illa ludit, sic probat, idest experitur, suas vires, et ipsa monstrat suis magnum ostentum, idest miraculum, si quis visatur una hora stratus, idest adversitate depressus, ac felix, idest prosperitate elevatus: quasi dicat: fortuna videtur exhibere suis, idest hominibus, qui bonis ejus inhiant, magnum miraculum, quando aliquis subito videtur mutari de adversitate in prosperitatem, et e converso. Nota, quod fortuna dicitur superba eo quod nullum veretur, nec advertit probitatem nec malitiam alicujus; et si vocatur, more superborum obaudit. Nota quod Euripus secundum aliquos est ventus turbinis; et dicitur Euripus quasi Eurus rapidus; et est Eurus nomen venti. Secundum alios autem, et forsan melius, Euripus est brachium vel sinus maris cujus decursus est incertus, et propter incertitudinem sui cursus frequenter periclitantur ibi naves: et dicitur ab eu quod est bonum, et ripa quasi bona ripa per contrarium: sicut ergo cursus Euripi aestuantis est incertus, sic et mutabilitas fortunae. Nota, quod de operatione fortunae qualiter hos elevat et hos deprimit, loquitur Alanus in Anticlaudiano, dicens: praecipitem movet illa rotam motusque laborum nulla quies claudit, nec sistunt otia motu: hos premit, hos elevat, hos dejicit, erigit illos. Cogit et in varios homines descendere casus. Et Samarienus, alias pauper Henricus: quicquid agas, quicquid dicas, quicquid patiaris. Non facis ut retrahas quae mea dextra trahit. Sic ego primatum venerandaque sceptra tenebo, et pro velle meo, mel tibi felque dabo.

[88892] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 3 Vellem autem pauca et cetera. Hic incipit prosa secunda hujus secundi libri: in qua philosophia probat Boetio non esse conquirendum de fortuna, quia nihil sibi abstulit: et introducit fortunam alloquentem Boetium. Et dividitur: quia primo persuadet Boetio introductionem fortunae. Secundo introducit eam, ibi, quod tu, o homo. Primo philosophia dicit: o Boeti, ego philosophia vellem tecum pauca agitare, idest discutere verbis ipsius fortunae. Tu vero animadverte an jus, idest justitia postulet hoc. Nota quod similitudo operationis quandoque generat fastidium; ideo quandoque ipsam oportet mutari. Unde Tullius, quarto libro rhetoricae dicit: sermonem in dicendo commutari oportet, ut facile satietas varietate vitetur: ideo philosophia hic variat orationem per introductionem novae personae utendo prosopopaea, quae figura a Tullio vocatur conformatio. Persuadet igitur philosophia Boetio introductionem fortunae, dicens: vellem autem et cetera. Quid tu o homo et cetera. Hic philosophia introducit fortunam alloquentem Boetium: quae ostendit quaerimoniam ipsius esset injustam, quia nihil sibi abstulit. Primo ergo fortuna ostendit quod nihil Boetio injuste abstulit. Secundo quamdam responsionem Boetii excludit, ibi, an tu mores. Primo facit quod dictum est. Secundo respondet tacitae quaestioni, ibi, an ego. Primo dicit fortuna ad Boetium: o tu homo quid agis, idest vexas vel facis me ream quotidianis, idest assiduis querelis? Quasi dicat: facere non deberes. Quam tibi fecimus injuriam? Quasi dicat: nullam. Quae tua bona tibi detraximus? Quasi dicat: nulla. Contende mecum in judicio de possessione opum et dignitatum coram quocumque judice; et si monstraveris aliquid esse proprium horum bonorum cujusquam mortalium, ego sponte concedam tibi ea quae repetis fuisse tua. Quod autem non sint tua nec alicujus hominis propria, probo tibi: quia cum natura produxit te de utero matris, ego suscepi te nudum et inopem, idest carentem omnibus rebus, et fovi te meis opibus, et ego prona, idest prompta educavi, idest nutrivi te, indulgentius, idest clementius favore, idest gratia mea, quae te nunc facit impatientem nostri, idest contra nos: quia si Boetius a principio non fuisset nutritus prosperitate fortunae, non fuisset impatiens de amissione ejus. Et subdit: ego circumdedi te affluentia et splendore omnium bonorum quae sunt mei juris, idest potestatis: nunc autem libet, idest placet mihi retrahere manum: tu habes gratiam, idest mihi referre grates tamquam usus alienis, non habes jus querelae tamquam tua perdideris. Quid igitur ingemiscis querulando? Nulla tibi a nobis illata est violentia: opes, honores et cetera talia sunt mei juris, idest potestatis; et famulae meae scilicet honores et potestates, cognoscunt me dominam, mecum veniunt, me abeunte discedunt, idest recedunt. Audacter affirmem: si tua forent quae conquereris amissa, nullo modo ea perdidisses. Nota, quod tota ratio fortunae in hoc consistit: nulli manet rationabilis quaerimonia de eo qui nihil aliorum aufert, sed propria pro suo libito disposuit: sed fortuna nihil abstulit quod erat Boetii, sed propria disposuit pro suo libito; ergo et cetera. Nota, de hoc quod dicit, quae tibi tua. Seneca dicit in libro de remediis: non est tuum quod fortuna fecit esse tuum. Alienum est omne quidquid optando evenit; et nihil ipsius proprium putari licet quod eripi potest. Nota, quia homo producitur nudus ex utero matris, per hoc innuitur magna ejus miseria. Si enim homo nudus nascitur et nullo indigeret, minus esset miser sed quia nudus nascitur nihil possidens et pluribus indigens, ideo magis miser est. Unde pauper Henricus: primitus in mundo tecum tua quanta tulisti: nudus eras primo et postea nudus eris. Nota, quod bona exteriora non sunt propria hominis; quia dicit Seneca: nihil proprium ducas quod mutare possit; fortuna reposcit quod dedit donum: quod dare potuit auferre potuit; et quod fortuna non dedit non eripit. An ego sola meum jus exercere et cetera. Hic respondet tacitae quaestioni. Diceret aliquis fortunae: licet bona exteriora sint tua, tamen postquam ea homini contulisti, non deberes amplius auferre. Huic quaestioni respondet fortuna dicens, quod hoc esset contra jus et contra naturam suam, quam nullus debet sibi auferre; imo debet uti sicut et ceterae res utuntur sua natura. Unde dicit: nunquid ego sola prohibeor exercere jus meum, cum omnia alia exerceant naturam suam? Quod declarat, quia licet, idest licitum est, caelo proferre lucidos dies eosdemque condere, idest abscondere tenebrosis noctibus, et licet anno redimere, idest ornare vultum, idest superficiem terrae, nunc, idest aliquando, floribus sicut in vere, nunc frugibus sicut in aestate, nunc confundere eam nimbis, idest pluviis et frigoribus sicut in autumno et hyeme. Jus, idest natura est mari nunc, idest aliquando, scilicet tempore sereno blandiri, idest blandum esse, aequore strato, idest pacificato; sed tempore tempestatis inhorrescere, idest horridum apparere, procellis ac fluctibus, idest inundationibus. Numquid inexpleta, idest insatiabilis, cupiditas hominum, alligabit nos ad constantiam alienam nostris moribus? Quasi dicat: non. Enim haec est nostra vis, idest naturalis potestas, hunc ludum continuum, idest omni tempore vel continue ludimus, rotam versamus volubili orbe, idest veloci circulatione; et nos gaudemus mutare infima, idest adversa summis, idest prosperis; et summa infimis, idest prospera adversis. Tu Boeti ascende rotam nostram, si placet; sed ea lege, idest conditione, uti ne putes tibi fieri injuriam si contingit te descendere, cum ratio mei ludicri, idest ludi jocosi hoc poscet. Nota, quod quaelibet res in sua naturali operatione delectatur; frustra ergo laborat qui naturam rei auferre conatur, cum natura non assuescat in contrarium. Unde pauper Henricus: nonne sua licite quivis sic utitur arte? Quod sibi sors dederit utitur omnis homo. Miles equis, piscator aquis et clericus hymnis. Nauta fretis, pugiles Marte, poeta metris. Rusticus arva parat, numerat mercator avarus. Virgo legit flores, stultus amator amat. Seminat in spinis naturae jura retractans. Nota, quod dicit cupiditatem hominum esse inexpletam: quia dicit Aristoteles in secundo de politica: infinita est concupiscentia hominum, ad cujus repletionem multi vivunt. Et Seneca in decimasexta epistola: naturalia desideria finita sunt; ex falsa autem opinione nascentia ubi desinant non habent. Et quadragesima secunda epistola: omnia aliquis contemnere potest, omnia autem habere non potest. An tu mores ignorabas meos? Nesciebas Craesum et cetera. Hic fortuna excludit quamdam responsionem Boetii: posset enim dicere Boetius, o fortuna, ego conquestus sum de tua mutabilitate, quia ignoravi mores tuos. Hanc responsionem excludit fortuna per plura, nota Boetio, ex quibus poterat perpendere mores et instabilitatem suam. Et dicit: numquid tu ignorabas mores meos? Quasi dicat: nonne sciebas quomodo Craesus rex Lydorum, qui prius erat formidabilis Cyro regi Persarum: sed postea captus fuit a Cyro et traditus ignibus ad cremandum, sed imbre misso caelitus fuit defensus et evasit? Numquid etiam praeterit te quando Paulus consul Romanus fudit pias lacrymas super calamitatibus, idest miseriis Persi regis quem captivaverat? Quid enim aliud deflet clamor tragoediarum, idest poematum reprehendentium vitia hominum, nisi me fortunam subvertentem felicia regna indiscreto ictu, idest incerto eventu? Nonne existens adolescentulus didicisti jacere in limine, idest in domo Jovis duo dolia vini, unum bonum, aliud malum, de quibus oportuit unumquemque intrantem gustare? Quid conquereris si uberius de bonorum parte sumpsisti? Quid conquereris si a te non tota discessi? Quid conquereris si haec ipsa mei mutabilitas est tibi justa causa sperandi meliora, idest prospera? Tamen ne (pro non) contabescas, idest deficias animo et tu locatus intra commune regnum omnibus, scilicet in mundum, desideres vivere proprio jure, quia hoc esse non potest ut eximaris a communi lege hominum. Nota, quod cum Craesus rex Lydorum esset pugnaturus contra regem Persarum, ipse consuluit Apollinem de successu pugnae: qui respondit sibi hujusmodi versiculo. Craesus perdet Halym transgressus plurima regna. Halys est fluvius quidam. Quem versiculum Craesus sic intellexit, quod Craesus transgressus Halym perdet, idest destruet plurima regna ipsius Cyri: sed Apollo sic intellexit: Craesus transgressus Halym perdet idest amittet plurima regna sua: et hoc contigit: nam ipse cum transgressus esset Halym victus est a Cyro et in ignem positus: sed tanta inundatio pluviae facta fuit, quod extinctus fuit ignis et evasit. De quo cum multum gloriaretur, dixit filia sua nomine fama: o pater, expecta ultimum diem ante quem non est gloriandum. Quadam vero nocte vidit Craesus in somno quod esset super altam arborem ubi Jupiter eum rigabat et Phoebus eum siccabat: quod somnium cum retulisset filiae suae, respondit filia: tu eris captus a Cyro et in cruce suspensus: ubi Jupiter, idest pluvia te rigabit, et Phoebus, idest sol te siccabit: quod ad ultimum contigit. Ex quo potest perpendi mutabilitas fortunae. Notandum quod Paulus consul Romanus missus fuit pugnare contra regem Persarum, qui erat superbissimus hominum. Cum autem ipsum devicisset, considerans prosperitatem praeteritam et adversitatem praesentem ejus, motus pietate flevit super ipsum et dimisit eum: ex quo similiter perpenditur mutabilitas fortunae. Nota, quod tragoedia est carmen reprehensivum vitiorum, incipiens a prosperitate, desinens in adversitate. Et dicitur a tragos Graece, quod est hircus Latine, et odos cantus, quia cantus hujusmodi carminis hirco remunerabatur. Inde dicuntur tragoedi poetae, qui antiqua gesta et facinora sceleratorum regum luctuoso carmine populo spectante, idest respiciente concinebant, sicut dicit Isidorus libro Etymologiarum. Nota: Homerus volens ostendere mutabilitatem fortunae, describit in domo Jovis jacere duo dolia vini: unum bonum, aliud malum; et omnes intrantes domum de utroque oportebat gustare: sed quosdam plus de bono, quosdam vero plus de malo. Et haec descriptio publice depingebatur Athenis in templo Jovis: ubi Boetius studuit existens adolescens, sicut ipse testatur in libro de scholarium disciplina. Per domum autem Jovis Homerus significabat mundum: per duo dolia prosperitatem et adversitatem. Et omnes qui vivunt in mundo de utroque gustant: quidam plus de prosperitate, quidam plus de adversitate. Nota: dicit fortunam subvertentem felicia regna. Dicit Gaufredus in poetria: hoc unum praescire potes, quod nulla potestas esse morosa potest, quia res fortuna secundas imperat esse breves. Si vis exempla, priores respice fortunas: enarrat illa priorum florida prosperitas: Minos subvertit Athenas. Ilion Atrides, magnae Carthaginis arces Scipio, sed multi Romam: sunt talia fati tempora versa brevi: brevis est distantia Lethi omnibus, et moesti nox est vicina diei. Haec aliena docent et te tua facta docebunt.

[88893] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 4 Si quantas rapidis flatibus incitus et cetera. Istud est secundum metrum hujus secundi libri, quod dicitur Asclepiadium ab inventore, choriambicum a pede praedominante. Quis sit pes choriambus prius habitum est. Et constat illud metrum ex primo spondaeo et duobus choriambis, et pyrrichio vel jambo, quale metrum est istius hymni, sanctorum meritis. Secundum metrum dicitur pherecraticum ab inventore, constans ex primo spondaeo, secundo dactylo, tertio spondaeo vel trochaeo. In hoc ergo metro fortuna conqueritur de inexpleta cupiditate hominum, dicens: si copia, idest fortuna quam gentiles deam copiae appellabant, pleno cornu fundat hominibus tantas opes quantas arenas versat, idest volvit, pontus, idest mare, incitus, idest commotus, rapidis flatibus, idest impetuosis ventis; et si fundat tantas opes quot sidera fulgent in caelo edita, idest orta stelliferis noctibus, et ipsa copia non retrahit manum auferendo opes, haud (pro non) ideo humanum genus cessat flere, idest flendo proponere miseras querelas: et quamvis Deus prodigus, idest dives multi auri, idest ad modum prodigi multum aurum diffundens ipse Deus libens excipiat vota hominum et ornet avidos, idest cupidos claris honoribus, tamen jam parta, idest acquisita et possessa nil videntur eis: sed saeva rapacitas vorans quaesita, idest acquisita pandit, idest manifestat altos hiatus, idest receptacula cupiditatis: et tunc quaerit fortuna, quae jam fraena retentent, idest detinebunt, certo fine cupidinem, idest avaritiam hominum praecipitem, idest praecipitantem hominem, cum sitis, idest desiderium habendi fluens largis muneribus ardescit in homine; et ideo ille qui trepidus terrore adversitatis et gemens credit sese egentem, ille nunquam dives agit, idest vitam ducit. Nota circa hoc quod dicit, pleno copia cornu, quod cum Hercules quodam tempore luctaretur cum Acheloo et Achelous mutaret se in taurum, Hercules apprehendens ipsum per cornu effregit illud et repletum pomis et floribus odoriferis sacrificavit illud fortunae: quod cornu dicitur fortuna quibusdam propinare plenum, quibusdam vacuum, quibusdam semiplenum, secundum diversum statum prosperitatis et adversitatis hominum. Nota, quod fortuna invehitur contra avaritiam hominum: quod Tullius in libro Tusculanarum quaestionum, dicit: avaritiam studium pecuniae habet, quam nemo sapiens concupivit: ea enim quasi malis venenis imbuta corpus animumque virilem offendit. Ipsa enim insatiabilis manens, neque copia neque inopia minuitur. Et in eodem hoc dicit: quid est quod multi cupiditate pecuniae feruntur? Quorum ita perturbantur animi ut non multum absint ab insania. Et dicit Seneca sexagesima sexta epistola: avaritia nullum habet magis malum nisi quod ingrata est. Et sexagesima secunda epistola, avaros comparat canibus, dicens: vidisti aliquem canem missum a domino panis frusta aut carnis aperto ore captantem? Quicquid arripit protinus integrum devorat; et semper ad spem futuri inhiat. Idem evenit nobis: quicquid nobis fortuna expectantibus porrigit, illud sine omni voluptate dimittimus, et statim ad rapinam alterius erigimur. Nota: qui credit se egentem non est dives sed pauper: quia dicit Seneca prima epistola: non qui parum habet, sed qui plus cupit pauper est. Quid enim refert quantum illi in arca, quantum in horreis jacet, si alieno hiatu imminet? Nota, quod divitiae non tollunt avaritiam sed augmentant. Unde Seneca in decimasexta epistola dicit: congeratur in te quicquid locupletes possiderunt ultra privatum pecuniae modum. Fortuna te provehat, auro regat, purpura vestiat, terram marmoribus abscondat, accedant statuae et picturae et quicquid ulla ars elaboravit: majora cupere ab his non desistes. Unde Juvenalis: interea pleno dum turget sacculus aere. Crescit amor nummi quantum ipsa pecunia crescit.

[88894] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 5 His igitur si pro se tecum fortuna et cetera. Hic incipit prosa tertia hujus secundi libri. In qua philosophia probat Boetium non deberi conqueri de fortuna, quia multa bona sibi contulit. Et primo inquirit philosophia quid sentiat de dictis fortunae. Secundo bona fortunae sibi collata enumerat, ibi, verumtamen. Primo ostendit philosophia quod Boetius nihil habeat loqui contra fortunam. Secundo Boetius respondet. Tertio philosophia ejus responsionem approbat, sicut patebit. Dicit prius: si fortuna loqueretur his tecum verbis pro se, profecto (pro certe), tu non haberes quid contra hisceres, idest non haberes unde aperires os ad respondendum fortunae. At si quid est quo tuam querelam jure tuearis, oportet (idest necesse est), ut proferas; dabimus tibi locum dicendi: tunc ego Boetius inquam, idest dixi vel respondi. Speciosa quidem sunt ista quae fortuna dixit, et sunt oblita idest delinita, melle, idest delectatione rhetoricae dulcedinis, scilicet quantum ad prosam, ac (pro et) musicae dulcedinis, scilicet quantum ad metrum: et tamen tunc, idest tunc oblectant, idest delectant animum meum cum audiuntur; sed sensus, idest perceptio malorum est altior, idest profundior miseris quam isti possint attingere: quasi dicat: quamvis verba fortunae superficialiter me delectent, tamen ad profunditatem mei doloris non attingunt. Itaque (idest ergo) cum haec verba fortunae desierint, idest cessaverint, insonare auribus meis, moeror insitus, idest immissus praegravat animum meum. Tunc philosophia approbat responsionem Boetii, dicens: ita est: haec enim verba fortunae nondum sunt remedia tui morbi; sed sunt quaedam fomenta, idest lenimenta adversum curationem, idest contra sanationem contumacis doloris: nam remedia quae penetrent, idest immittent sese in profundum perturbationum expellendo causam radicalem tui morbi, ista admovebo, idest apponam cum fuerit tempestivum. Nota, quod Boetius nihil habuit loqui contra verba fortunae, quia verum dixit et contra veritatem non est loquendum. Nam vero omnia consonant, et veritas sibiipsi attestatur secundum Aristotelem. Nota: hisco est verbum inchoativum; et profertur per syncopam, quia regulariter deberet dici hiasco: unde hiscere, idest hiatum inchoare, cum aliquis aperit os. Nota, quod oblitus altera producta est participium verbi obliviscor. Sed oblitus altera correpta descendit a verbo oblinio et oblitus, idest maculatus. Unde versus: immemor oblitus notat, oblitus est maculatus. Nota, circa hoc quod dicit, insitus moeror animum aggravat, quod quis non doleret de infortunio nulli contigit nisi animo multum elevato supra fortunam. Quia dicit Seneca sexagesima quinta epistola: plus aequo te dolere nolo: sed ut non doleas vix exigere audeo. Nulli autem ista firmitas animi contigit nisi multum supra fortunam elevato. Et subdit: illud agamus ut jucunda nobis fiat amissorum recordatio. Nemo libenter ad id redit quod non sine tormento cogitaturus est. Nota quod per rhetoricam et musicam dulcedinem fortunae Boetius adhuc non fuit restitutus virtuti et sapientiae; quod attestatur ejus moeror aggravans animum. Nam virtus et sapientia, dolorem et moerorem opprimit. Unde Seneca sexagesima quinta epistola: quemadmodum minuta summa claritas solis obscurat, sic dolores moestitias injurias, sapientia et virtus sua magnitudine elidit atque opprimit. Verumtamen ne te miserum existimari et cetera. Hic philosophia enumerat bona fortunae Boetio collata, ratione quorum non debuit se aestimare miserum. Et primo enumerat bona praeterita quae ipsum felicem fecerunt; postea enumerat in quarta prosa bona quae ipsum in praesenti felicem ostendunt. Primo igitur philosophia describit felicitatem suam praeteritam. Secundo excludit quamdam objectionem, ibi, quod si idcirco. Primo enumerat quaedam bona communia; secundo magis specialia. Secundo ibi, praeterea libet. Primo dicit: o Boeti, ne, idest non velis te existimari miserum. Numquid oblitus es numerum, que pro et, modum felicitatis tuae? Taceo, idest pertranseo, quod te desolatum, idest privatum parentem, idest patre et matre, cura summorum virorum, idest consulum Romanorum te suscepit, et tu delectus, idest de aliis electus in affinitatem principum civitatis cepisti prius esse carus quam proximus, quod est pretiosissimum genus propinquitatis. Quis non praedicabit felicissimum cum tanto splendore tuorum socerorum, cum tanto pudore conjugis, idest uxoris, et cum opportunitate, idest opportuna felicitate masculinae prolis? Quasi dicat: nullus est qui non judicaverit te felicem in his. Nota quod triplex est genus propinquitatis. Primum quod contrahitur ex genealogia: et in tali propinquitate aliquis simul efficitur proximus et carus; nam frater fratri est carus et propinquus. Alia est propinquitas quae contrahitur ex matrimonio: et vocatur affinitas: et in tali propinquitate aliquis prius efficitur propinquus quam carus. Tertia propinquitas contrahitur ex bonis moribus et virtutibus: et hoc est pretiosissimum genus propinquitatis: et in tali aliquis prius efficitur carus quam propinquus: et sic Boetius prius factus fuit Romanis principibus carus ratione virtutis, quam propinquus matrimonium contrahendo cum eis. Nota, quod philosophia dicit Boetium fuisse felicem splendore socerorum in plurali, cum tamen non habuerit nisi unum socerum. Nam socer dicitur cujus filiam aliquis ducit; et non legitur quod Boetius habuit duas uxores. Ad hoc potest dici, quod hic accipitur socer large, non tamen pro patre uxoris, sed etiam pro fratre, qui large etiam potest dici socer: ergo dicit pluraliter socerorum. Nota, quod ex tribus philosophia dicit Boetium felicem fuisse: ex honestate socerorum, ex pudore conjugis, ex opportunitate masculinae prolis, idest suorum filiorum. Praetereo: libet enim praeterire communia et cetera. Hic philosophia enumerat quaedam bona specialia: ex quibus Boetius non debet se aestimare miserum. Et dicit: ego praetereo, idest pertransire volo: quia mihi libet praeterire communia, supple bona: et delectat me venire ad singularem, idest specialem cumulum tuae felicitatis, scilicet ad sumptas dignitates in adolescentia negatas senibus. Et subdit: si quis fructus rerum mortalium habet ullum pondus beatitudinis, idest si propter aliquod temporale bonum homo debet dici felix: poterit ne memoria illius lucis, idest tuae felicitatis, quam jam dicam, deleri quantalibet mole, idest quocumque pondere ingruentium malorum? Quasi dicat: non potest deleri. Et quae est illa felicitas? Cum tu vidisti liberos tuos, idest filios tuos, pariter consules, idest consules electos, provehi, idest duci de domo tua, sub frequentia, idest diligentia, patrum scilicet seniorum, et sub alacritate, idest sub gaudio plebis, et cum tu eisdem filiis tuis insidentibus curules, idest sedes judiciarias orator, idest praedicator regiae laudis meruisti gloriam ingenii et facundiae, cum tu medius in circo, idest in circundationem, duorum consulum, scilicet filiorum tuorum, satiasti expectationem circumfusae multitudinis, triumphali largitione, idest victoriali triumphatione. Ut ego opinor, tu dedisti verba, idest deceptiones fortunae: dum te illa demulcet: dum te fovet ut suas delicias, tu abstulisti munus quod nunquam commodaverat ulli, idest alicui privato, idest extraneo. Vis ne ergo cum fortuna ponere calculum, idest computationem? Nunc ipsa fortuna primum perstrinxit te oculo liventi, idest invido. Si consideres numerum et modum laetorum, ve (pro vel) tristium: idest prosperitatis et adversitatis, adhuc non possis te negare felicem. Nota: philosophia per hoc quod dicit, praetereo, et prius dixit taceo, utitur quodam colore rhetorico qui dicitur occupatio, et definitur sic a Tullio: occupatio est cum dicimus nos praeterire aut nescire aut nolle dicere illud quod tamen maxime dicimus. Nota, quod mos erat Romanorum ante triginta annos nulli conferre aliquam dignitatem nisi propter singularem dignitatem vel probitatem, vel propter publicae rei evidentem utilitatem. Boetius autem in adolescentia ante triginta annos electus fuit in consulem: et hoc philosophia vocat felicitatem communem: non quod communiter omnibus hoc concederetur; sed quia non solum Boetio, sed aliis paucis hoc accidit. Refert enim Tullius in libro de amicitia, quod Scipio ante triginta annos bis factus est consul. Similiter Germanicus juvenis consul factus est ante triginta annos. Sed singularem felicitatem Boetii tangit, dicens: cum duos pariter consules. Nota, quod secundum Isidorum in libro etymologiae, curules erant in quibus magistratus sedentes jura reddebant. Et dicuntur curules a curru: quia tali sede utebantur in curru judices quo vehebantur ut expeditius populo judicia redderent. Nota, quod consuetudo erat apud Romanos in electione consulum, habere sermonem ad populum de laudibus regum et electorum in magistratum: et sic bene praedicabant: inde gloriam consequebatur. Hujusmodi sermonem fecit Boetius in electione suorum filiorum in consules: et exinde sua gloria fuit geminata. Et quia consimilis sermo consuevit fieri in triumphis in laudem eorum qui obtinuerant victoriam: ideo hujusmodi sermonem vocat triumphalem largitionem. Nota: qui bonum aliquid promittit et non adimplet, ille dat verba et non rem, et sic decipit: ergo dicit philosophia, dedisti fortunae verba, idest deceptiones promittendo ei aliquid boni quod ipsa te ita fovet. Nota, quod calculus in una significatione est parvus lapillus qui calcando non laedit. Et quia talibus lapillis utebantur antiqui in computando, ideo calculare vel calculum ponere ponitur pro computare vel pro rationem facere. Ergo dicit philosophia: vis ne cum fortuna calculum ponere? Quasi dicat: non debes: si computabis cum ea, ipsa inveniet te multo feliciorem quam miserum. Quod si iccirco te fortunatum esse et cetera. Hic philosophia excludit quamdam objectionem. Posset aliquis dicere: haec praedicta bona non faciunt me felicem, quia sunt pertransita. Hanc objectionem excludit philosophia, dicens: quod pro sed, si non aestimas te fortunatum, idest felicem: quoniam illa abierunt quae tunc videbantur laeta, etiam non est quid idest propter quid, tu putes, idest aestimes te miserum, quoniam quae nunc creduntur, idest videntur moesta, praetereunt. An nunc (pro numquid) tu venisti primum in scenam, idest umbram vitae, subitus, idest improvisus, que (pro et) hospes, idest advena, ut ignores quae gerantur in hac vita? Ne (pro numquid) reris, idest opinaris ullam constantiam inesse humanis rebus, cum ipsum hominem saepe dissolvat velox hora mortis? Nam si fortuitis rebus est fides permanendi, licet rara, tamen ultimus dies vitae est quaedam mors fortunae, etiam manentis fortunae. Quid igitur putas referre, idest distare ne (idest an) tu deseras illam fortunam moriendo, an (pro vel) illa te deserat fugiendo? Quasi dicat: nihil refert quantum ad inconstantiam fortunae, sive fortuna hominem deserat sive deseratur, manifestum est quod permanere non potest. Notandum, quod in rebus humanis non sit constantia. Cujus ratio est; in isto quod est genitum, nulla est constantia: quia nihil est genitum quod non est corruptibile et non permanens: sed res humanae sunt genitae et productae, ergo et cetera. Notandum, quod non est durabilis fortunae prosperitas: quia ipsam cito fugat adversitas. Unde Gaufredus in poetria: omnibus ne crede tuis, si tempore parvo illuxere tibi: mox sunt clausura serenum nubila fata diem: inducentque crepuscula noctem, propter quod non est adhibenda fides rebus fortuitis. Nota, quod philosophia tangit unam rationem quod fortuna non sit constans: quae talis est. Homo non est constans, ergo nec fortuna. Antecedens patet: quia hominem sepe dissolvit velox hora mortis. Consequentia probatur ex hoc, quia fortuna non habet esse nisi circa hominem: cum sit in agentibus a proposito, secundo physicorum. Ergo, dicit philosophia, nihil differt quo ad inconstantiam fortunae, sive fortuna derelinquat hominem fugiendo, sive homo derelinquat ipsam moriendo: quocumque modo fiat, semper ipsa est inconstans et non permanens.

[88895] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 6 Cum polo Phoebus roseis quadrigis et cetera. Istud est metrum tertium hujus secundi, cujus primus versus dicitur Sapphicus ab inventore, trochaicus a pede praedominante. Metrum autem secundi versus dicitur glyconicum ab inventore, choriambicum a pede praedominante. In hoc ergo metro philosophia declarat tribus exemplis mutabilitatem mundanorum. Primum exemplum est de corporibus caelestibus tale. Sole lucente in caelo tunc obscuratur lumen aliarum stellarum. Ecce mutatio stellarum quo ad lumen quod tamen plus apparebat tempore noctis: sed sole nobis lucente non apparet. Unde dicit in littera: cum Phoebus, idest sol ceperit, idest inceperit, spargere, idest emittere lucem roseis quadrigis, idest roseo curru, stella hebetata, idest obscurata flammis, idest luminibus solis prementibus, ipsa pallet, idest pallida fit secundum albentes vultus. Secundum exemplum est in terrae nascentibus tale: Zephiro flante, terra ornatur floribus: sed Austro flante flores deficiunt. Ecce mutatio in terrae nascentibus: unde dicit in littera: cum, idest quando nemus irrubuit vernis, idest vernalibus rosis, flatu Zephiri tepentis, idest calentis, si Auster nebulosus spiret, idest flare inceperit, insanum, idest insane, jam decus rosarum, abeat spinis, idest recedat de spinis. Tertium exemplum est de mari tale. Quando mare non agitatur ventis apparet tranquillum, sed ventis agitatum efficitur tempestuosum. Ecce mutabilitas maris: unde dicit in littera: saepe mare radiat, idest splendet, tranquillo sereno, idest serena tranquillitate, immotis, idest non motis fluctibus: saepe Aquilo concitat, idest provocat, ferventes procellas, idest tempestates, verso aequore, idest moto mari. Tunc hortatur philosophia ne credamus bonis fortunae, dicens: si mundo constat, idest permanet sua forma rara ut ex dictis patet, et si mundus variat tantas vices, idest alternationes, tunc crede caducis, idest transitoriis fortunis hominum: idest noli credere. Et loquitur ironice, debet enim intelligi per contrarium: crede, idest noli, credere bonis fugacibus, qualia sunt bona fortunae. Quod patet ex hoc: quia constat, idest manifestum est, et est positum, idest stabilitum, aeterna lege, idest divina lege, ut nihil genitum constet, idest immutabiliter permaneat. Nota, quod poetae attribuunt soli quadrigam: quae dicitur a numero quatuor equorum. Poetae enim fingunt currum solis trahi quatuor equis propter quatuor diversitates solis. Nam sol cum oritur est rubeus: hora tertia, splendens: hora meridiei est fervens: sed hora vespertina est tepens. Lunae vero attribuunt bigam propter duas proprietates lunae. Nam luna virtualiter est frigida et humida. Nota: circa hoc quod dicit, crede fortuitis bonis: Seneca dicit in libro de consolatione filii Helviae: numquid ego fortunae credidi: quae cum mecum videretur pacem agere, omnia quaecumque in me indulgentissime conferebat pecuniam, honores, gratiam, eo loco posui, unde posset sine motu meo repetere. Intervallum magnum inter me et ipsam habui: itaque nec illa abstulit nec evulsit. Neminem adversa fortuna comminuit, nisi quem secunda decepit. Fortuna fortes metuit, ignavos expavit: opes auferre potest: animum autem surripere non potest. Nota quod philosophia bona fortunae appellat caduca: quia dicit Seneca septuagesimaoctava epistola: omnia ista in quae fortuna dominium exercet, sua sunt, sicut pecuniae, honores: imbecilla sunt; fluida mortalia sunt et passiones incertae. Nota: dicit nullum genitum esse constans. Dicit Seneca epistola praeallegata: omnia mortalia minuuntur, cadunt, deferuntur, decrescunt, exhauriuntur, itaque in illis in sorte causa incerta inaequalitas est: divinorum autem una natura est.

[88896] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 7 Tum ego, vera inquam et cetera. Haec est quarta prosa hujus secundi libri: in qua philosophia probat Boetio non esse conquerendum de fortuna, propter potentia bona quae sibi dereliquit. Et primo Boetius confitetur se fuisse felicem, deplangens praesentem infelicitatem. Secundo philosophia ostendit ipsum esse in praesenti, ibi, sed quod tu et cetera. Dicit ergo Boetius: o philosophia nutrix omnium virtutum, tu commemoras vera; nec possum inficiari, idest negare velocissimum cursum, idest recessum meae prosperitatis: sed hoc est quod coquit, idest anxiat vehementer me recolentem praeteritam prosperitatem. Nam in omni adversitate fortunae infelicissimum genus infortunii est fuisse felicem et jam non esse. Nota, philosophia dicitur nutrix omnium virtutum, quia omnis virtus consistit in medio; medium non attingitur nisi recta ratione, quae recta ratio est sapientiae et philosophiae. Item, cum philosophia dividatur in practicam et speculativam, ipsa includit prudentiam quae est recta ratio agibilium ex sexto Ethicorum: prudentia autem colligata est omnibus virtutibus, ex eodem sexto: propterea philosophia dicitur nutrix omnium virtutum. Nota, quod recordatio praeteritae felicitatis coquit hominem; ideo dicit Seneca sexagesimaquinta epistola: illud agamus ut jucunda nobis fiat amissorum recordatio. Hoc autem contingit cum animus praeparatus est ad amissionem eorum. Nota, quod duplex est infortunium: quoddam continuum; aliud interpolatum sive discontinuum: primum infortunium est infelix, secundum est infelicissimum. Infortunium enim continuum ex consuetudine minus nocet: quia dicit Seneca in libro de tranquillitate animae: tolerabilius est bona non acquirere quam acquisita amittere; ideoque laetiores videbis quos fortuna nunquam respexit quam quos deseruit. Idem dicit in libro de consolatione filii Helviae: unum habet bonum assidua infelicitas, quod illos indurat quos vexat. Infortunium autem discontinuum est cum aliquis mutatur de adversitate in prosperitatem, et iterum de prosperitate in adversitatem. Et tale est infelicissimum genus, quia saepe dejicit hominem in desperationem. Unde Sammariensis, alias pauper Henricus: o bona prosperitas, ubi nunc es, nunc mea versa est in luctum cithara, fit lacrymosa lira. O mala dulcedo subitoque absumpta veneno, quaeque recompensas mellea felle gravi. Sed quod tu, inquit, falsae opinionis et cetera. Hic philosophia ostendit Boetium in praesenti esse felicem propter multa bona quae adhuc possidet. Secundo probat felicitatem fortuitam nulli posse totaliter evenire. Tertio probat veram felicitatem in hominis fortuitis non consistere. Secunda ibi, quis est enim. Tertia ibi, atque ut agnoscas. Primo ponit philosophia quod non debet querulari Boetius de infortunio, cum abundet adhuc pluribus bonis, et illa bona philosophia enumerat. Secundo ipsa consolatur eum, ibi, cum igitur. Dicit primo: o Boeti, quod tu luis, idest patiaris supplicium falsae opinionis, id, idest illud non possis jure imputare rebus: nam si movet te inane nomen fortuitae felicitatis, licet, idest licitum est, ut tu reputes, idest computes, mecum quam plurimis, que (pro et) maximis bonis abundes. Si igitur illud bonum tibi servatur divinitus illaesum, que (pro et) inviolatum quod tu possidebas pretiosissimum in omni censu, idest thesauro tuae fortunae; poteris ne retinens quaeque meliora jure causari, idest conquaeri de infortunio? Quasi dicat: non. Tunc enumerat bona ejus: atqui (pro certe) illud pretiosissimum decus humani generis, scilicet Symmachus socer tuus iste viget, idest floret vel vivit incolumis, idest sanus, quod, supple, decus non segnis, idest non tardus emeres praetio vitae: quasi dicat: tu tantum diligis eum quod vitam tuam pro eo exponeres. Symmachus vir totus factus ex sapientia et virtutibus, illae securus suarum, supple, injuriarum ingemiscit de tuis injuriis: vivit uxor tua modesta ingenio, praecellens pudore pudicitiae: et ut includam breviter omnes dotes, idest virtutes ejus, ipsa est similis patri suo, scilicet Symmacho: et ipsa existens exosa, idest taediosa hujus vitae tantum tibi servat spiritum, idest tantum ipsa vivit propter te, quo, idest in quo uno, ego concesserim tuam felicitatem minui, supple, quod uxor tua tabescit, idest tristatur lacrymis ac dolore desiderio tui. Quid dicam liberos tuos consulares, quorum specimen, idest similitudo ingenii paterni, idest tui, vel aviti, idest avi ipsorum, scilicet Symmachi, qui fuit avus ipsorum ex parte matris, elucet ut in id aetatis pueris: quasi dicat: liberi tui sunt similes patri et avo ipsorum in prudentia inquantum aetas permittit. Notandum, sicut inferius probabitur, quod in rebus fortuitis non potest consistere vera felicitas. Ideo illi qui adeptione talium rerum felices se existimabant et ex amissione earum infelices, falsa opinione decipiebantur: et licet in opinione eorum sic esset, non tamen in re. Ideo dicit philosophia ad Boetium, quod tu falsae opinionis supplicium luis, idest rebus imputare non possis. Nota: supplicium falsae opinionis est in animo non in re: unde Seneca decimaseptima epistola: multis parasse divitias non fuit finis miseriarum, sed mutatio animorum: nec hoc miror; non enim in rebus est vitium, sed in animo: saepius enim opinione quam re laboramus. Ergo infortunium Boetii non erat imputandum rebus, quia non erat, sed imputandum fuit suae falsae opinioni. Nota, quod philosophia ostendit praesentem felicitatem in tribus consistere: scilicet in amicis, in uxore pudica, et filiorum suorum prudentia. Primo enim ad felicitatem requiruntur amici. Nam amicus est pretiosissimum genus divitiarum, ex octava prosa hujus secundi. Et Aristoteles nono Ethicorum: nemo eligit vivere sine amicis habens reliqua bona. Et secundum Tullium in libro de amicitia: qui amicitiam tollit de mundo solem tollere videtur. Et Seneca in libro de remediis fortuitorum: nihil est pejus quam amicos non habere. Si amicum perdidisti, alium quaere, et ibi eum quaeras ubi invenias. Quaere inter artes liberales, inter recta et honesta officia, quaere in laboribus; ad mensam ista res non quaeritur. Secundo requiritur ad felicitatem politicam uxor pudica quae rara est: unde Seneca in libro de remediis fortuitorum: multae inter probas matrimonialis ordinis ceperunt esse exempla meretricularum. Quam multas ex conjugibus optimis pessimas videmus, ex diligentissimis dissolutissimas, ex liberalissimis rapacissimas. Etiam si bonam uxorem habuisti, non potes affirmare eam esse permansuram in illo proposito: nihil tam mobile, nihil tam vagum quam feminarum voluntas. Tertio requiritur ad felicitatem politicam proles; quia secundum Aristotelem primo Ethicorum: non omnino felix est qui specie turpis est, aut solitarius, aut prole carens. Nota secundum Huguitionem, specimen est pulchritudo vel similitudo, vel signum, vel imago, vel notitia, vel experimentum, vel bonum operis documentum: sed in proposito accipitur pro similitudine. Item secundum eumdem, avitus tantum, idest ab avo habitus, vel possessus, vel ad ipsum pertinens: et ponitur quandoque pro antiquo. Cum igitur praecipua sit mortalibus et cetera. Hic philosophia ex dictis consolatur Boetium, dicens: ex quo hominibus est praecipua cura, idest maxima cura retinendae vitae, idest salvandae vitae, o te felicem si cognoscas tua bona. Cui etiam nunc suppetunt, idest abundant talia bona, quae nemo dubitat esse cariora ipsa vita. Quare jam sicca lacrymas et noli flere: nondum enim omnis fortuna est tibi exosa, idest adversa ad unum, idest omnino; nec tibi incubuit, idest instetit, tempestas adversitatis nimium valida; quoniam tenaces anchorae, idest amici inseparabiles haerent, idest firmiter manent; quae scilicet anchorae non patiantur tibi abesse solamen praesentis temporis, nec spem futuri temporis. Et dicit Boetius: precor ut haereant, idest maneant illae anchorae; quia ipsis manentibus, utcumque, idest qualitercumque res se habeant, nos enatabimus evadendo adversitatem fortunae. Sed o philosophia, tu vides quantum decus nostris ornamentis bonorum exteriorum quibus ornabamur decesserit. Subjungit philosophia: nos promovimus aliquantulum animum tuum ad consolationem, si nondum piget te totius tuae sortis; quia major pars salva tibi manet: sed non possum ferre tuas delitias, qui tam luctuosus, idest plenus luctu, atque anxius conquereris aliquid abesse tuae beatitudini, idest tuae felicitati. Nota, quod sicut mors est omnium amarissima, quia omnia abscindit, omnia devorat et quia aliqui judicant se non timere mortem et tamen timent, secundum Senecam in libro de remediis fortuitorum: sic vita est omnium dulcissima: omnia enim appetunt esse et vivere; ideo unumquodque naturaliter nititur ad salvandum vitam qua nihil est charius. Si ergo Boetius possedit bona quae chariora sunt vita; non debuit se aestimare miserum, sed magis felicem. Nota, quod philosophia amicos appellat anchoras: sicut enim tempestate incumbente per anchoram navis retinetur et a periclitatione salvatur, sic imminente adversitate fortunae homo fidelibus amicis ne succumbat infortunio sublevatur. Fideles enim amici retinent hominem impetu fortunae agitatum, ne totaliter dejiciatur a sua stabilitate. Nota secundum Huguitionem, suppetere, idest subministrare vel superabundare: sed pigere est, piger esse vel poenitere vel vel gravare, vel offendere. Quis est enim tam compositae felicitatis et cetera. Hic philosophia probat felicitatem nulli posse totaliter evenire. Secundo ostendit quod quanto aliquis est felicior, tanto leviori adversitate prosternitur. Tertio concludit ex his felicitatem fortuitam amaram esse et miseram. Quarto invehitur contra homines. Secunda ibi, adde quod felicissimi. Tertia ibi, quam multis. Quarta ibi, quid igitur o mortales. Primo dicit: quis est homo tam compositae felicitatis? Idest tam copiose felix: ut non rixetur, idest discordet ex aliqua parte cum qualitate, idest cum dispositione sui status, idest suae fortunae? Quasi dicat: nullus est ita felix: quia conditio, idest status humanorum bonorum est anxia res, idest misera res, quae nunquam homini tota proveniat, vel nunquam perpetua subsistat. Tunc declarat quod non tota proveniant homini: quia huic, idest alicui homini exuberat census, idest abundat pecunia, sed aliud sibi deficit, quia degener sanguis, idest ignobilitas est sibi pudori: hunc, supple alium hominem, nobilitas facit notum, sed ipse inclusus angustia rei familiaris, idest paupertatis, mallet, idest magis vellet esse ignotus. Ille, idest alius homo circumfluus, idest circumdatus utroque, idest tam divitiis quam nobilitate, ipse deflet caelibem vitam, idest castam vitam, quia non potest forsan ducere uxorem: ille, idest alter, felix nuptiis scilicet habendo uxorem, orbus, idest carens liberis, idest pueris, ipse nutrit, idest congregat censum alieno haeredi. Alius autem laetatus prole, ipse moestus illacrymat, idest ingemiscit delictis, idest pro criminibus filii vel filiae suae. Idcirco nemo facile concordat cum conditione suae fortunae. Inest enim singulis, supple, hominibus, aliquid quod ipse inexpertus ignoret, vel expertus ipsum exhorreat: et sic rixatur cum qualitate sui status. Nota, quod non est homo tam felix quin inveniat aliquam conditionem in se quam vellet non habere; propter quod misera est conditio humanorum bonorum, quia nunquam homini tota provenit; quia aliquis contemnere omnia potest, sed omnia habere nemo potest. Et elicitur una ratio ex litera. Illi conditio humanorum bonorum non tota provenit cui suus status in aliquo displicet: sed nullus invenitur tam felix cui status suus non displiceat in aliquo, sicut declarat in litera; ergo et cetera. Item sanguis servilis conditionis dicitur degener, quia homines naturaliter liberi sunt, sed pro servitute degenerant a natura. Nota: vita casta dicitur vita caelebs, quasi caelestis; quia in carne vivere praeter carnem est vita caelestis et angelica. Nota secundum Huguitionem, illacrymari est intus lacrymari vel cum dolore lacrymari, et est deponentis generis, licet secundum antiquos inveniatur neutrius generis: et sic Boetius ponit hoc in neutro genere cum dicit, moestus illacrymat. Adde quod felicissimi cujusquam et cetera. Hic ostendit philosophia quod homo magis felix leviori adversitate prosternitur, cum hoc comparando Boetium ad alios. Et dicit: adde praedictis quod sensus cujusquam hominis felicissimi, idest fortunatissimi, est delicatissimus, idest impatientissimus; nisi ad nutum suum cuncta suppetant, idest abundent, ipse erit insolens, idest impatiens omnis adversitatis, et prosternitur a sua felicitate quibusque minimis adversitatibus; adeo perexigua sunt, idest valde exigua, quae fortunatissimis detrahunt, idest auferunt summam, idest perfectionem beatitudinis. O Boeti, quam multos esse conjectas, idest opinaris, qui sese arbitrentur proximos esse caelo, idest Deo, si eis contingat minima pars de reliquiis, idest de particulis tuae fortunae. Hic locus quem tu vocas exilium, est patria incolentibus, idest habitantibus: et ita eorum judicio spectat ad felicitatem. Universaliter ergo de rebus fortuitis concludit: adeo nihil est miserum nisi tu cum putes, idest nisi ex reputatione animi tui aestimes: que (pro et) contra, idest per contrarium omnis sors est beata aequanimitate, idest patientia animi tolerantis. Quis est ille tam felix, qui cum dederit manus impatientiae, idest cum fuerit factus impatiens, quin ipse non optet mutare statum suum? Quasi dicat, nullus est tam felix. Nota, quod forsan aliquis diceret, nulli homini placet status suus si deest sibi magnum fortunium. Sed defectus modici boni non impedit complacentiam status quin homo totaliter sit felix. Hoc excludit philosophia, dicens: quanto aliquis est felicior, tanto est delicatior; et quanto est delicatior, tanto magis gravatur ex defectu modici boni: et sic felicissimis detrahitur complementum beatitudinis. Notandum, quod una et eadem res est quam unus judicat spectare ad miseriam, alius judicat spectare ad felicitatem; ergo, dicit philosophia, locus quem tu exilium vocas, incolentibus est patria. Notandum, quantumcumque sit homo abundans rebus fortuitis, si aliquid displicet sibi in statu suo, ipse optat statum suum mutari, commendando statum alterius. Unde miles emeritus laudat statum mercatoris; e contra mercator expertus pericula marina laudat malitiam. Similiter legisperiti laudant agricolas, et agricolae urbanos. Simile exemplum patet in Boetio de scholarium disciplina de filio inconstantiae: qui habens displicentiam unius status, semper alium et alium assumpsit. Nota, quod dicit, nihil est miserum nisi cum putes; unde dicit Seneca nona epistola: miser est qui se beatum non judicat, licet mundo imperet: non est beatus qui se beatum non esse putat. Quam multis amaritudinibus et cetera. Hic philosophia ostendit fortuitam felicitatem esse amaram et miseram, dicens: quam multis amaritudinibus dulcedo humanae felicitatis est respersa, idest permixta. Quae etiam si videatur jucunda homini fruenti, tamen non possit retineri quo minus abeat ea cum velit, idest non potest retineri ad voluntatem hominis. Et liquet, idest manifestum est quam misera sit beatitudo rerum mortalium: quae nec perpetua perdurat apud aequanimos, idest apud constantes vel patientes, nec ipsa tota, idest simul delectat anxios, idest miseros. Nota, quod felicitas et dulcedo humana non est sine amaritudine: quia dicit beatus Bernardus: nunquam in honore sine labore; nunquam in praelatione sine tribulatione; nunquam in sublimitate sine vanitate quis esse potest. Item Alanus in Anticlaudiano dicit: sed nihil invenio quod in omni parte beatum vivat: quin multas nobis deferre querelas possit, si nostram velit accusare miseriam. Quid igitur, o mortales et cetera. Hic philosophia invehitur contra homines: et dicit sic: o mortales, quare petitis idest quaeritis extra, idest in rebus exterioribus, felicitatem positam intra vos? Error et inscitia, idest ignorantia confundit vos. Ostendam tibi breviter cardinem, idest radicem summae felicitatis. Est ne aliquid tibi pretiosius teipso? Nihil inquies. Si igitur fueris compos tui per tranquillitatem animi, tu possidebis quod nunquam amittere velis, scilicet delectationem in operatione perfectae virtutis, nec fortuna poterit tibi auferre. Nota, quod duplex est beatitudo: perfecta et imperfecta. Perfecta beatitudo habetur post hanc vitam. Et est vita aeterna, de qua loquitur beatus Joannes, dicens: haec est vita aeterna ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum. Alia est beatitudo imperfecta, quae potest esse in praesenti vita; quam philosophi posuerunt consistere in operatione optimae virtutis. Unde radix talis beatitudinis est tranquillitas animi ex moderatione et sedatione passionum per habitum virtutis. Per talem autem tranquillitatem homo efficitur sui compos ut non dejiciatur passionibus. Ista autem tranquillitas non est quaerenda in rebus exterioribus, sed solum habet esse in animo hominis. De qua beatitudine et tranquillitate hic loquitur philosophia, dicens: quid igitur o mortales et cetera. Et Seneca loquens de eadem felicitate, nona epistola, dicit: summum bonum extrinsecus instrumenta non quaerit: domi colitur: ex se totum est: incipit fortunae esse subjectum si quam partem sibi foris quaerit. Item Seneca vigesimatertia epistola: felicitatis aviditas tuta est; quae sit aut unde proveniat quaeris? Ex bona conscientia, ex honestis consiliis, ex rectis actionibus, ex contemptu fortuitorum. Et trigesimaprima epistola dicit: illud bonum est quaerendum quod non fiet de die in diem pejus. Quid est hoc? Animus, sed hic rectus, bonus, magnus. Quid aliud voces hunc animum quam Deum in corpore humano hospitatum? Et quadragesimaprima epistola dicit: lauda bonum in homine quod eripi non potest, quod est proprium hominis. Quaeris quid sit illud? Animus et ratio perfecta; rationale namque animal est homo. Atque ut agnoscas in his et cetera. Hic philosophia probat veram felicitatem non posse consistere in rebus fortuitis, tribus rationibus. Secundam ponit, ibi, ad haec. Tertiam ibi, et quoniam. Prima ratio talis est. In illo non consistit felicitas hominis quod potest auferri ab homine: sed bona fortuita sunt hujusmodi: ergo et cetera. Major nota: quia summum bonum est proprium hominis: bonum autem quod auferri potest non est summum bonum, quia illud quod auferri non potest melius est eo quod auferri potest. Minor patet. Bona fortuita possunt auferri cum sint mutabilia. Unde dicit littera: ut agnoscas beatitudinem non posse constare in rebus fortuitis, sic collige per tales rationes. Si beatitudo est summum bonum naturae degentis ratione, idest naturae rationalis; nec illud est summum bonum quod ullo modo potest eripi, idest auferri, quia illud, scilicet bonum quod nequeat, idest non potest auferri, hoc praecellit, idest melius est eo quod potest, auferri scilicet. Ex quo manifestum est quod instabilitas fortunae non possit aspirare, idest accedere ad beatitudinem accipiendam. Nota, quod beatitudo est summum bonum; quia in tertio hujus, secunda prosa, dicitur quod beatitudo est status perfectus aggregatione omnium bonorum: et beatitudo est summum bonum naturae degentis, idest viventis ratione, idest naturae rationalis sicut hominis: quia hominum genus vivit arte et ratione, ex prooemio metaphysicorum. Nullum enim aliorum animalium est felix, ex decimo Ethicorum. Bruta enim animantia nemo felicitabit, primo Ethicorum: et talis beatitudo non consistit in bonis exterioribus, sed in actu sapientiae: quia dicit Aristoteles in libro politicae: testis mihi est Deus quod in bonis exterioribus non consistit summum bonum. Et idem: in eisdem nos sumus felices et dii. Dii autem non sunt felices bonis exterioribus, ergo nec homines. Nota: licet in bonis exterioribus fortuitis non consistat felicitas formaliter et essentialiter, tamen felicitas consistit in eis organice: quia deserviunt ad felicitatem veram. Sine enim rebus exterioribus quarum fortuna domina est, non contingit esse felicem, supple organice, ex libro de bona fortuna. Et ex decimo Ethicorum: opus est exteriori prosperitate omni enti; natura enim per se non est sufficiens ad speculandum: sed oportet cibum potum et reliquum famulatum praeexistere. Ad haec quem caduca ista felicitas vehit et cetera. Hic philosophia ponit secundam rationem, quae talis est: ille qui felix est fortuita felicitate: aut scit eam mutabilem esse, aut nescit: si nescit, est ignorans, et per consequens non est felix: si scit eam esse mutabilem, necesse est quod timeat ne eam amittat: cui autem inest continuus timor, felix esse non potest. Unde dicit in littera sic: ad haec, scilicet predicta, addam aliam rationem: homo quem vehit, idest ducit, ista caduca, idest fortuita felicitas, vel scit eam esset mutabilem vel nescit: si nescit, quaenam sors beata, idest quae felicitas beata potest esse caecitati ignorantiae? Quasi dicat, nulla. Si scit eam esse mutabilem, necesse est ut metuat ne amittat illud quod non dubitat posse amitti: quare continuus timor non sinat ipsum esse felicem. Et forsan diceres, homo non timet amissionem fortunae, quia non curat utrum eam amittat vel non. Hoc excludens philosophia dicit: si amiserit bonum fortuitum, et putat illud negligendum, idest non curandum, tunc illud bonum erit valde exile, quod amissum feratur aequo animo, idest aequali animo, sicut conservatum: et per consequens illud non est summum bonum. Nota, ex tertio hujus prosa nona: vera et perfecta felicitas facit hominem potentem, reverendum, celebrem et laetum; ergo vera felicitas excludit timorem: et per consequens continuus timor qui excludit laetitiam, non sinit esse felicem. Unde Seneca nona epistola: ille beatissimus est et securus sui possessor, qui crastinum diem sine sollicitudine expectat. Item nota: ex quo felicitas consistit in speculatione Dei et substantiarum separatarum, ipsa excludit caecitatem ignorantiae, in qua ignorantia felicitas esse non potest. Et quoniam tu idem es et cetera. Hic philosophia ponit tertiam rationem, quae talis est: si beatitudo consisteret in rebus fortuitis: cum bona fortuita finiuntur morte hominis, sequitur quod omnis homo in morte fieret miser: quod non est verum; quia multi per mortem consecuti sunt felicitatem, sicut martyres et alii sancti qui perpessi sunt maxima tormenta ut consequerentur beatitudinem in anima. Dicit ergo sic in littera: quoniam tu idem es homo cui ego scio esse persuasum permultis, idest valde multis demonstrationibus mentes, idest animas hominum nullo modo esse mortales: et cum sit clarum, idest manifestum, fortuitam felicitatem finiri, idest terminari morte corporis hominis, nequit, idest non potest dubitari, si haec fortuita felicitas potest afferre, idest dare beatitudinem, quin omne genus mortalium, idest hominum, labatur in miseriam in fine mortis. Sed si scimus multos, idest sanctos quaesisse fructum beatitudinis non solum morte, verum etiam doloribus que (idest et) supplicii: quonam modo, idest per quem modum, praesens vita, supple, bonis fortuitis ornata, potest facere beatos, quae vita transacta, idest terminata, non efficit miseros? Quasi dicat, nullo modo. Nota: cujus praesentia est causa felicitatis, ejus absentia est causa miseriae et infelicitatis. Sicut enim nauta per sui praesentiam est causa felicitatis navis: sic ejus absentia est causa periclitationis ejus, ex secundo physicorum. Si ergo bona fortuita per sui praesentiam essent causa beatitudinis: per sui absentiam essent causa miseriae. Cum autem in morte hominis bona fortuita relinquunt hominem fugiendo: et homo relinquat ea moriendo: omnis homo post mortem esset miser et infelix: quod falsum est: nam multi post mortem consequentur beatitudinem. Et quia forsan aliquis diceret: mortuo homine moritur et anima ejus, et sic post mortem homo nullam consequetur beatitudinem; hoc excludit philosophia dicens ad Boetium: tu es idem ille cui persuasum est multis demonstrationibus animas hominum esse immortales. Nota, quod omnes leges in hoc conveniunt quod anima intellectiva hominis sit immortalis: separatur enim ab aliis sicut perpetuum a corruptibili, ex secundo de anima; et hoc est rationabile: quia anima intellectiva immaterialis non est educta de potentia materiae, sed ab extra, scilicet a Deo. Ipsa enim, secundum beatum Augustinum, creando infunditur, et infundendo creatur: propter quod, cum abscisio materiae sit causa perpetuitatis, per Commentatorem primo caeli et mundi, anima intellectiva immaterialis existens, ipsa est immortalis.

[88897] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 8 Quisquis volet perennem et cetera. Hic incipit quartum metrum hujus secundi, quod dicitur metrum Anacremicum ab inventore, jambicum a pede praedominante, dimetrum a numero pedum, catalecticum quia deest una sillaba ad complementum metri: huic metro adjungit metrum pherecratium: sic dictum ab inventore, de quo superius dictum est. In hoc ergo metro philosophia commendat vitam mediocrem per talem metaphoram: aedificium constructum in loco nimis alto urgetur tempestatibus ventorum, et fundatum in loco arenoso defluit; sed fundatum in loco humili et saxoso utrumque vitat incommodum: sic vita praesens nimium elevata prosperitate vel nimium depressa adversitate frequenter eventu inopinato calamitatibus defluit, mediocris autem secura permanet. Dicit ergo in littera: quisquis homo cautus volet ponere sedem perennem, idest firmam mansionem, et ipse stabilis existens, nec velit sterni, idest dejici, sonoris flatibus Euri, illius venti, quisquis curat spernere pontum minantem fluctibus, idest mare fluctuans, ille vitet cacumen, idest summitatem alti montis, et vitet arenas bibulas, idest siccas. Tunc assignat causam quare debeat vitari in aedificando cacumen alti montis: quia illud, scilicet cacumen alti montis, urget, idest infestat Auster protervus, idest ventus impetuosus. Tunc assignat causam quare debeant vitari arenae: quia hae, scilicet arenae, solutae, idest disjunctae per siccitatem recusant ferre, idest nolunt portare pendulum pondus, idest labile pondus. Tu ergo fugiens periculosam sortem, idest eventum, amoenae sedis, idest amoenae mansionis, et certus existens, memento figere, idest stabilire, domum tuam in humili saxo, idest depresso lapide, quamvis ventus miscens aequora, idest volvens maria tonet, idest saeviat ruinis, idest flatibus ruinosis, tu felix conditus roboratione, idest firmitate quieti valli, idest munitionis, et tu serenus, idest tranquillus duces, idest ages aevum, idest vitam tuam, ridens, idest deridens et pro nihilo habens iras, idest persecutiones aetheris, idest aurae vel venti saevientis. Nota, quod omnis virtus superfluitate corrumpitur, cum virtus consistat in medio. Est enim virtus habitus electivus in medietate consistens recta ratione determinatus; ideo omnis superfluitas tamquam vitiosa vitanda est. Philosophia ergo docet vitare superfluam prosperitatem, quam designat per cacumen alti montis; quae prosperitas plerumque impugnatur invidia et potentia magnatum quae per ventum impellentem designatur. Docet etiam vitare nimiam paupertatem quam designat bibula arena; quae paupertas recusat ferre indigentiam necessariorum, qui per pondus pendulum designatur. Indigentia enim gravat hominem ad modum penduli ponderis. Nota, securitas secundum Tullium in rhetorica sua, est virtus incommoditates imminentes et inchoatae rei fines non formidans: quae securitas maxime appetenda est: propter quod philosophia docet appetere vitam mediocrem quae reddit hominem securum, secundum illud poeticum: medio tutissimus ibis et: tuta mage puppis est modico quae flumine fertur. Quam vitam mediocrem designat per humile saxum in quo aedificium impetu venti, non dejicitur, nec innundationibus tamquam bibula arena dissolvitur. Nota, quod duplex est paupertas: voluntaria et laeta: alia involuntaria et tristis: prima paupertas est appetenda, secunda fugienda. De prima loquitur Seneca in epistola: honesta res est laeta paupertas: paupertas enim expedita secura est. Et decima octava epistola: o Lucili, incipe cum paupertate habere commercium: aude contemnere opes: nemo alius est Deo dignus, quam qui opes contempserit. Secunda paupertas, scilicet involuntaria et tristis, fugienda est, quia mortalis est, et ratione tristitiae stupefacit et corrumpit naturam.

[88898] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 9 Sed quoniam rationum jam in te et cetera. Hic incipit quinta prosa hujus libri: in qua philosophia ponit remedia moventia Boetium ad ostendendum quod bona fortunae sunt contemnenda, et minus esse dolendum de amissione eorum. Ista autem remedia sunt rationes sumptae ex conditione particularium bonorum fortunae, scilicet divitiarum bonorum potestatum et gloriae. Et primo ostendit hoc de divitiis, quod non sunt magnopere appetendae: ponendo unam rationem generalem respicientem omnia bona fortunae. Secundo ponit rationes de divitiis, ibi, divitiae. Primo intendit talem rationem. Nullus magnopere debet illud appetere quod non potest esse suum, et quod in se consideratum est vile: sed omnia bona fortuita sunt hujusmodi, quia sunt mutabilia; ideo non possunt esse propria hominis, et in se considerata vilescunt; ergo et cetera. Unde dicit in litera: quoniam fomenta, idest medicamenta mearum rationum, in te descendunt, quia ego video te paulatim fortunam contemnere, puto esse utendum paullo validioribus, supple, rationibus, idest magis moventibus. Age, est adverbium hortandi. Si enim dona fortunae non essent caduca, idest casualia et momentanea, idest transitoria ad modum momenti, quid est in eis, quod unquam queat fieri vestrum, aut perspectum et in se consideratum non vilescat? Quasi dicat: nihil. Nota, quod bona fortunae sunt caduca et transitoria: quia dicit Seneca in septuagesima sexta epistola: omnia bona fortunae nobis accidunt, sed non adhaerent: et si abducantur, sine ulla nostri lacrymatione discedunt. Ex quo patet, si mutabilia sunt, quod non sunt propria bona hominis: quia secundum eumdem Senecam: nihil proprium dicas, quod mutari potest. Nota, quod bona fortuita in se considerata vilescant; quia dicit Joannes Chrysostomus: bona fortunae in seipsis veterascunt et consumuntur, aut ab extraneis dolo, vel violentia, vel calumnia diripiuntur. Divitiae ne vel vestri vel sui natura et cetera. Hic philosophia ponit rationes de divitiis in speciali, quod non sunt magnopere appetendae. Secundo probat hoc generaliter de divitiis, ibi, quid autem. Prima dividitur in quinque partes, secundum quod quinque sunt genera divitiarum, quae probat non multum esse appetenda: scilicet pecuniae, gemmae, possessiones, vestes et famuli. Primo ostendit propositum de pecunia. Secundo de gemmis, ibi, an gemmarum. Tertio de possessionibus, ibi, an vos. Quarto de vestibus, ibi, jam vero. Quinto de famulis, ibi, an vero. Primo duabus rationibus probat divitias non multum esse appetendas. Secunda ibi, an eadem. Prima ratio talis est. Illa non sunt multum appetenda quae nec ex sui natura, nec ex natura utentis sunt pretiosa: divitiae sunt hujusmodi; ergo et cetera. Major nota quia nihil appetitur nisi bonum et pretiosum. Minor declaratur. Divitiae non sunt bonae ex sui natura, quia non faciunt bonum eum cui adveniunt: nec sunt bonae ex parte utentis, quia non inquantum conservantur: sic enim faciunt hominem avarum; nec inquantum distribuuntur, quia sic relinquunt hominem. Dicit enim in litera: divitiae vel sunt pretiosae sui natura, aut natura vestri utentium eis. Et quid earum est potius, idest pretiosius? An aurum, an vis congestae pecuniae, idest congregatae. Atqui (pro certe) haec, scilicet divitiae non sunt pretiosae conservando eas, quia melius nitent effundendo, idest distribuendo eas quam coacervando, idest retinendo eas: siquidem avaritia quae pecuniam coacervat semper facit homines odiosos; et largitas quae pecuniam effundit facit claros, idest honestos. Subdit: et si illud quod transfertur in alterum non potest manere apud quemquam, tunc est pretiosa pecunia, loquendo ironice, cum ipsa usu largiendi translata in alios desinit possideri. Notandum quod aliquid est bonum dupliciter: vel ex natura sui, vel ex natura utentis. Illud dicitur bonum ex natura sui, quod a se vel in se habet unde sit bonum, et cuicumque advenit facit ipsum bonum; sicut ratio recta, pax et similia. Sed illud dicitur bonum ex parte utentis, quo si aliquis convenienter utatur, aliquid boni inde provenit. Unde nota secundum beatum Bernardum: solus error hominum facit quod aurum et argentum reputantur pretiosa cum sint nisi terra rubea et alba. Nota, quod Seneca, octogesima octava epistola, probans divitias non esse bonas, sic arguit: quod bonum est bonos facit: divitiae non faciunt bonos; ergo divitiae bonae non sunt. Item illud quod potest contingere contemptissimo et turpissimo, bonum non est: divitiae autem et lenoni et lanistae contingunt; ergo bonae non sunt. Item bonum ex malo non fit: divitiae autem fiunt ex avaritia quae mala est; ergo bonae non sunt. At eadem si apud unum et cetera. Hic ponit secundam rationem, quae talis est. Illa non sunt multum appetenda quae a pluribus non possunt possideri, et non transeunt ad alium sine paupertate aliorum: divitiae sunt hujusmodi; ergo et cetera. Unde dicit in litera: si eadem pecunia quanta est ubique gentium, idest apud omnes gentes, si illa congeratur apud unum hominem, ipsa fecerit ceteros homines inopes sui, idest carentes: et una vox pariter tota, idest similiter replet auditum multorum: divitiae autem non possunt transire in plures nisi comminutae, idest divisae in partes: quod cum factum est, scilicet quod comminutae transeunt in alios, necesse est ut illos faciant pauperes quos relinquunt. Et tunc exclamat contra divitias dicens: o igitur, supple, dico divitias esse angustas, idest artas, que (pro et) inopes, quas non licet pluribus habere totas, et quae non veniunt ad quemlibet sine paupertate ceterorum, idest aliorum hominum. Nota, quod divitiae non veniunt ad quemlibet sine aliorum paupertate; quia dicit Seneca in libro de remediis: pecuniam perdidisti, quam ut haberes alius ante te perdidit: perdidisti pecuniam, habes uno periculo minus tuo: te felicem si cum illa avaritiam perdidisti. Et idem octogesima octava epistola dicit: divitiae animos inflant, superbiam pariunt, invidiam contrahunt, mentem alienant, timorem inducunt, insolentiam faciunt. Nihil autem aliud insolentia est quam spes falsae magnitudinis; ergo divitiae bonae non sunt. An gemmarum fulgor oculos trahit et cetera. Hic ostendit philosophia quod gemmae non sunt appetendae tamquam proprium bonum hominis, intendens talem rationem. Quicquid bonitatis vel pretiositatis est in gemmis, hoc consistit in luce et splendore gemmarum: sed lux gemmarum non est proprium bonum hominis, sed est bonum ipsarum gemmarum; ergo et cetera. Unde dicit in litera: an fulgor gemmarum trahit oculos hominum, supple, ad concupiscendum eas tamquam proprium bonum: sed si quid est praecipui, idest pretiositatis in hoc splendore, illa lux est gemmarum et non hominum: quas quidem gemmas vehementer admiror homines mirari, idest mirando desiderare tamquam bonum suum. Quid enim est carens motu animae atque compage, idest conjunctione membrorum? Quasi dicat: quid recipitur in rebus inanimatis quod jure videatur, idest videri debeat esse pulchrum rei animatae, que (pro et) rationabili naturae? Quasi dicat: nihil. Quae gemmae tametsi (pro quamvis) trahunt, idest recipiant aliquid postremae pulchritudinis opera, idest diligentia conditoris que (pro et) sui distinctione, idest specifica formatione: tamen ipsae collocatae infra veram excellentiam, idest dignitatem, nullomodo merebantur vestram admirationem. Nota, quod non est gloriandum de gemmis tamquam de proprio bono: quia dicit Seneca in quadragesima prima epistola: nemo gloriari debet nisi de suo. Quid enim est stultius, quam in homine aliena laudare? Quid est eo dementius qui ea miratur quae ad alium transferri protinus possunt? Non faciunt equum meliorem aurei freni. Nota, quod quadruplex est pulchritudo. Prima est animalium rationalium: secunda est brutorum sensibilium: tertia plantarum vegetabilium: quarta est rerum inanimatarum, in quo genere gemmae collocantur. Propter quod dicit philosophia: si gemmae trahunt aliquid postremae pulchritudinis, idest ultimae pulchritudinis. An vos agrorum pulchritudo et cetera. Hic probat philosophia idem de possessionibus, sicut de agris: et intendit hanc sententiam. Bonitas agrorum vel consistit in pulchritudine eorum quae delectant aspectum: et talis pulchritudo non magis est ipsius hominis, quam pulchritudo florum vel stellarum, quae etiam delectant aspectum hominis, et tamen nihil ad hominem pulchritudo istorum. Vel bonitas agrorum consistit in utilitate eorum quae est ad sustentationem hominis: sed haec possessio agrorum non est multum appetenda ut sit ampla, quia natura paucis est contenta. Unde dicit in litera: an pulchritudo agrorum delectat vos ut gaudeatis de ea tamquam de bono vestro? Et dicit Boetius: quid ni, idest quare non delectaret? Est enim pulchra portio operis pulcherrimi, idest mundi. Sic nos gaudemus facie, idest aspectu, maris sereni, idest tranquilli: sic, idest eadem ratione miramur caelum sidera solem, que (pro et) lunam. Respondit philosophia: num, idest numquid aliquid horum attingit te tamquam proprium? Quasi dicat: non. Numquid audes gloriari splendore alicujus talium tamquam tuo? Quasi dicat: non. Numquid tuipse distingueris, idest ornaris vernis floribus? Quasi dicat: certe non. Numquid tua ubertas, idest fertilitas, intumescit, idest superbit in aestivos fructus, idest per aestivos fructus? Quasi dicat: non. Quid raperis, idest circumdaris inanibus gaudiis, supple, reputando ista esse tua bona? Quid amplexaris externa bona pro tuis? Quasi dicat: frustra hoc facis; quia fortuna nunquam faciet esse tua, quae natura rerum ante fecit esse aliena. Tunc dicit philosophia: non nego quin ista possint tibi esse utilia: fructus enim terrarum procul dubio debentur alimentis animantium, idest animalibus pro alimentis: sed si velis replere indigentiam naturae, quod satis est, idest ad sufficientiam; nihil est, idest non oportet quod petas, idest desideres affluentiam fortunae, supple, ad dilatandum et ampliandum agros: natura enim paucis contenta est: cujus satietatem si velis urgere, idest cogere superfluis, supple, cibis et potibus, illud quod infuderis ventri superfluum, aut fiet injucundum, idest triste, aut fiet noxium, idest periculosum. Nota, quod ex litera potest formari talis ratio: si illud quod videtur magis inesse non inest; nec illud quod minus. Sed magis videtur quod homo debet gloriari de pulchritudine caeli et stellarum; et non debet, quia nihil horum est suum; ergo minus debet gloriari de pulchritudine agrorum et aliarum possessionum. Nota, quod natura non est oneranda superfluis, sed est alenda paucis, quia paucis contenta est. Unde Seneca in decimasexta epistola: si ad naturam vixeris, nunquam eris pauper: si ad opinionem, nunquam eris dives. Exiguum natura desiderat, opinio vero immensum. Et beatus Augustinus dicit: sumenda sunt alimenta tamquam medicamenta. Et Gregorius: dum venter nimia satietate extenditur, aculeus libidinis suscitatur. Nota, quod Aristoteles in quadam epistola ad Alexandrum dicit: qui transgreditur debitum modum in pleno et in vacuo, non poterit evadere furorem aegritudinis et molestias infirmitatum. Qui ergo appetit vivere et dominari, renuntiet desiderio propriae voluptatis: nec comestionem comestioni superaddat, quia omnis incontinens voluntarie est aegrotans, in secundo Ethicorum. Et subdit: audivi ab Hyppocrate, quod conservavit diaetas pro quibus debilitatem corporis sustinebat. Cui dixit suus discipulus: doctor egregie si velles bene comedere, non sustineres tantam corporis debilitatem. Cui respondit Hyppocrates: ego comedo ut vivam, non vivo ut comedam. Unde dicit Aristoteles ibidem: alimentum propter durabilitatem est quaerendum: non durabilitas propter alimentum. Subdit: multos novi qui diminuerunt de alimento et comestione abstinentes a suis appetitibus et parcentes gulae, viventes temperate per diaetas, qui fuerunt sanissimi corporis longioris vitae et boni appetitus. Jam vero et cetera. Hic philosophia ostendit, quod non sit gaudendum de pulchritudine vestium tamquam de proprio bono: et arguit sic. De illius pulchritudine non est gaudendum quae non est hominis pulchritudo. Sed pulchritudo vestium non est hominis pulchritudo, sed est ipsarum vestium: igitur et cetera. Unde dicit in litera: jam putas pulchrum esse, idest tuae pulchritudini ascribendum fulgere variis vestibus: quasi dicat: non debes hoc putare. Quarum, scilicet vestium, si species, idest pulchritudo est grata, idest delectabilis intuitu, ego mirabor naturam materiae vestium, aut mirabor ingenium, idest subtilitatem artificis vestem formantis, nihil ascribendo tibi. Nota, quod splendor habitus exterioris non facit hominem meliorem, nisi fulgeat habitus mentis interior in eo: unde Seneca: nullus dicit gladium esse bonum si balteus ejus deauratus est, et vagina gemmis distincta: sed gladius bonus est qui bene incidit et bonum acumen habet; et mucro bonus est qui omne munimen rupturus est. Unde sunt versus: aurea nobilitas luteam si vestiat ollam, non ideo sequitur hanc minus esse lutum. Item poeta inquit: cinge caput lauro: tege corpus gemmis et auro: si fueris pridem, remanebis rusticus idem. An vero longus ordo famulorum facit et cetera. Hic philosophia ostendit non esse gloriandum de multitudine famulorum tamquam de proprio bono; et arguit sic. Famuli aut sunt perversi in moribus, et sic sunt nocivi: aut sunt bene morigerati, tunc nihil ad te, quia haec probitas est famulorum et non tua. Unde dicit in litera: an vero longus ordo famulorum facit esse felicem? Qui, scilicet famuli, si sint vitiosi moribus, tunc sunt perniciosa sarcina, idest periculosum pondus ipsius domus, et sunt vehementer inimica sarcina ipsi domino; si vero sint probi, quonam modo, idest per quem modum, aliena probitas numerabitur, idest computabitur in tuis opibus? Quasi dicat: nullo modo. Et tunc concludit de omnibus praedictis dicens: ex quibus omnibus praedictis monstratur liquido, idest aperte, nihil horum esse bonum tuum, quae tu computas in tuis bonis: quibus si nihil inest appetendae pulchritudinis, supple, quae tibi ascribi poterit, quid est, idest quare est quod tantum doleas de amissis, vel laeteris retentis? Quod (pro sed) si praedicta sunt pulchra natura, idest propter naturam propriam, quid refert id tua, idest quid pertinet hoc ad te? Quasi dicat: nihil. Nam haec sequestrata, idest divisa a tuis opibus per se placuissent. Non enim iccirco sunt pretiosa quod in tuas venere divitias; sed quoniam tibi videbantur pretiosa, ideo maluisti ea annumerare tuis divitiis. Nota, quod servi perversi in moribus sunt familiares inimici domini et totius domus: de quibus postea dicetur tertio libro hujus quinta prosa: non est pestis efficacior ad nocendum quam familiaris inimicus: et si videntur aliquando amici, hoc est ratione utilitatis, non ratione virtutis. De quibus loquitur Seneca in libro de remediis dicens: mel muscae sequuntur, cadavera lupi, frumenta formicae, praedam sequitur ista turba, non hominem. Item Seneca dicit in quadragesima prima epistola: in homine illud laudandum est quod ipsius est: si familiam formosam habet et domum pulchram, si multum serit, si multum feneratur, nihil horum in ipso est, sed circa ipsum. Lauda in illo quod proprium est, quod nec auferri nec eripi potest. Quid autem tanto fortunae strepitu et cetera. Hic philosophia ostendit generaliter divitias non esse appetendas magnopere. Et facit hoc tribus rationibus. Secundam ponit ibi, ita ne. Tertiam ibi, ego vero nego. Prima ratio est ista: illa non sunt multum appetenda per quae homo non consequitur ea propter quae appetuntur. Sed per divitias homo non consequitur ea propter quae divitiae appetuntur; appetuntur enim divitiae propter fugam indigentiae, quam fugam indigentiae homo non consequitur per divitias, sicut declarat in litera dicens: quid autem tanto strepitu, idest labore desideratis, idest cum desiderio insistitis fortunae? Credo vos quaeritis fugare indigentiam copia, idest divitiis: quasi dicat: ideo desideratis divitias ut suppleatis vestram indigentiam: sed hoc cedit vobis in contrarium: quia pluribus adminiculis, idest adjutoriis, est opus ad tuendam varietatem pretiosae suppellectilis, idest possessionis, verumque illud est, permultis eos indigere qui permulta possident; et etiam contra, idest per contrarium, illi minimo indigent qui metiantur, idest mensurant suam abundantiam non superfluitate ambitus, idest cupiditatis, sed necessitate naturae. Nota, secundum Senecam, permultis indigent qui permulta possident; propter quod multae divitiae non fugant indigentiam, sed magis excitant: unde poeta: nulla ditari ratione potestis avari. Vos faciunt inopes quas cumulatis opes. Nota, circa hoc quod dicit: nimium indigent, dicit Seneca in sexagesima secunda epistola: taurus paucissimorum jugerum pascuis impletur, et una silva pluribus elephantibus sufficit: homo terra pascitur et mari. Quid igitur tam insatiabilem ventrem natura dedit nobis, cum tam modica corpora nobis dederit, ut vastissimorum edacissimorumque animalium aviditatem vinceremus? Quantulum enim est quod naturae datur? Parvo illa educatur. Non fames nostri ventris nobis magno constat, sed ambitio; ventri autem obedientes loco animalium numeremur non hominum. Ita ne autem nullum et cetera. Hic ponit secundam rationem. Secundo concludit manifestum errorem hominum, ibi, quam vero late. Et ratio talis est. Illa non sunt appetenda quibus appetitis homo putans se talibus ornari facit injuriam suo creatori: sed bona exteriora, sicut divitiae, sunt hujusmodi, ut declarat in litera; ergo et cetera. Et dicit: o homines, numquid nullum bonum est proprium atque insitum, idest naturale et intrinsecum vobis, ita ut quaeratis bona vestra, in externis rebus, idest in extrinsecis rebus et in rebus sepositis, idest a vobis seorsum positis? Quasi dicat: immo in vobis est bonum si considerare vultis: sed sic est versa, idest mutata conditio rerum ut animal divinum, scilicet homo, quod est similis Deo, non aliter videatur sibi splendere nisi in possessione suppellectilis inanimatae, idest bonorum exteriorum quae sunt inanimata. Et alia quidem ab homine contenta sunt suis bonis; vos autem homines Deo consimiles mente captatis, idest quaeritis ornamenta vestrae excellentis naturae a rebus infimis, scilicet inanimatis, quod erroneum est; nec intelligitis quantam injuriam faciatis vestro conditori, supple, pervertendo ordinem ab eo institutum. Ille enim conditor voluit humanum genus praestare, idest praecellere omnibus terrenis; sed vos detruditis vestram dignitatem infra quaeque rerum infima. Quod probatur ex hoc. Nam omne bonum est pretiosius eo cujus est bonum. Cum vos judicatis vilissima rerum, sicut sunt dona fortunae, esse vestra bona, vos submittitis, idest subjicitis vosmetipsos eisdem, vestra existimatione, idest opinione. Et hoc non immerito cadit, idest accidit homini. Nam illa est conditio humanae naturae, quod tum, idest tunc tantum excellat ceteris rebus cum se cognoscit; eadem tamen natura humana redigatur infra bestias si desierit se nosse. Nam ceteris animantibus natura est ignorare sese; sed hominibus venit, idest provenit ex vitio. Nota, quod homini est insitum proprium bonum quod est recta ratio, quae semper deprecatur ad optima, idest cujus actu et speculatione consistit felicitas, quia sapiens maxime est felix, in decimo Ethicorum: et homo curans intellectum Deo amantissimus videtur, ibidem; ideo non est quaerendum bonum hominibus in rebus externis. Nota, quod homo mente et ratione est similis Deo, quia secundum Senecam, ratio nihil aliud est quam pars divini spiritus, mersa in corpus humanum. Et dicit idem quod animus rectus est quasi Deus in humano corpore hospitatus. Et idem dicit: disce potius animum extollere in immensum; nobilis enim et generosa res est. Nota, quod homo seipsum ignorans deterior est bestia. Unde Boetius in tractatu de summo bono allegans Commentatorem dicit: vae vobis hominibus qui de numero bestiarum computati estis, divinum quod in vobis est non cognoscentes, propter quod ad superiora ascenditis, et Deo similes estis. Et subdit: divinum autem in homine vocat intellectum et rationem. Nota, quod nihil prohibet unum et idem esse nobilius et ignobilius, quod diversificatur secundum conditionem seu considerationem. Unde quamvis homo secundum se et simpliciter sit nobilior bestiis, tamen inquantum deficit ab aliquo quod sibi debetur secundum naturam, scilicet cognoscere se, quod non debetur bestiis, sic est ignobilior bestia. Quam vero late patet et cetera. Hic philosophia concludit manifestum errorem hominum, dicens: o homines, quam late patet, videtur error. Qui existimatis aliquid posse ornari ornamentis alienis, sed illud fieri nequit. Nam si aliquid luceat ex appositis sibi et non ex pulchritudine propria, tunc apposita illa laudantur; sed illud quod est velatum et tectum appositis illis, illud nihilominus perdurat, idest perseverat in sua foeditate, idest turpitudine. Nota: si aliquid est foetidum in se, ejus foetiditas non tollitur per ornatum extrinsecum: unde dicit poeta: aurea nobilitas luteam si vestiat ollam, non ideo sequitur hanc minus esse lutum. Et quidam clericus respondens mulieri quaerenti utrum esset pulchra, dixit: o domina, pulchra sunt tibi appensa. Ego vero nego illud esse bonum et cetera. Hic ponit tertiam rationem, quae talis est. Illud non est multum appetendum quod nocet possidenti: sed divitiae saepe nocuerunt possidentibus: quod declarat ex duobus. Primo quia divitiae faciunt possidentes de se falsa opinari vel existimare. Secundo quia faciunt possidentes amissa securitate timere: unde dicit in litera: ego philosophia nego illud esse bonum quod noceat habenti. Num id mentior? Inquies, minime. Atqui (pro certe) divitiae persaepe nocuerunt possidentibus, quia quisque homo eo quod ipse est avidus magis alieni aeris, ipse putat illum hominem solum dignissimum qui habet, idest possidet, quicquid usquam est auri et gemmarum. Tu igitur homo qui in divitiis constitutus nunc pertimescis gladium que (pro et) contum, si intrasses callem, idest semitam hujus vitae, tamquam viator vacuus coram latrone securus cantares. Tunc invehitur contra divitias. O praeclara beatitudo opum mortalium. Et loquitur ironice: quasi dicat: minime praeclara; quam tu homo cum adeptus fueris, securus esse desisti. Nota: divitiae nocent habenti: unde Aristoteles in Ethicis dicit: talem quidem errorem habent bona quod multa contingunt detrimenta ex ipsis; multi enim propter divitias perierunt. Nota, quod mali tantum divites reputant esse dignos: unde dicit Ambrosius: ita incubuerunt mores hominum in admiratione divitiarum, ut nemo nisi dives putetur dignus. Nota: divitiae non reddunt hominem securum: unde Juvenalis poeta: pauca licet portes argenti vascula puri, nocte iter ingressus contum gladiumque timebis. Et motae ad lunam trepidabis arundinis umbram. Cantabit vacuus coram latrone viator. Et Seneca in decimaquarta epistola dicit: nudum latro transmittit etiam in obsessa via: pauperi pax est; et septuagesima quarta epistola dicit: quisquis se multum fortunae dedit, ingentem sibi materiam perturbationis fecit. Una haec via est ad tuta vadendi: externa despicere et honesto contentum esse.

[88899] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 10 Felix nimium prior et cetera. Hic incipit quintum metrum hujus secundi libri, quod dicitur pentaticum ab inventore, anapesticum a pede praedominante; et est dimetrum, quia quatuor pedum; nam duo pedes unum metrum constituunt: et est catalecticum, quia in quarto pede una syllaba deficit ad complementum metri. In quo metro philosophia commendat primam aetatem quae erat sine cupiditate divitiarum, deplangendo praesentem aetatem in qua dominatur et regnat avaritia. Primo ergo commendat aetatem antiquorum. Secundo nostram aetatem deplangit, ibi, utinam modo. Primo dicit: prior aetas nimium felix fuit contenta fidelibus arvis, idest fideli agricultura; nec fuit perdita, idest depravata, inerti luxu, idest gravi superfluitate; quae aetas solebat solvere, idest removere, sera, idest tarda jejunia facili glande, idest vili fructu, nec ita illa aetas norat, idest noverat, confundere idest miscere Bacchica munera, idest vina, liquido melle ad faciendum mellicratum, sicut modo sit; nec etiam moverat miscere, idest intingere, lucida vellera, idest albam lanam, Serum, idest illorum populorum, Tyrio veneno, idest sanguine conchiliorum, quorum copia apud Tyrum invenitur, ad faciendum purpureum colorem. Herba dabat eis salubres somnos: non enim dormiebant in lectis eburneis, sed in herbis; et lubricus amnis, idest labilis aqua dabat eis potum; et pinus illa arbor altissima dabat eis umbras, idest umbrosas habitationes; non enim in domibus et in curiosis aedificiis habitabant. Nondum hospes aliquis existens secabat, idest dividebat navigando, alta, idest profunda maris, quia adhuc non erat usus navium; nec mercibus undique lectis, idest collectis, viderat nova littora, idest alienas terras, quia manebant in patria. Tunc in illa aetate tacebant saeva classica, idest tubae, vel cornua vocantia homines ad bellum; dicta classica a calo quod est voco: neque cruor fusus acerbis odiis tinxerat, idest madidaverat horrida arma, quia tunc non erat usus armorum. Quid enim, idest propter quid hosticus furor vellet prior arma movere cum videret saeva vulnera, nec videret ulla praemia sanguinis, quia nihil erat pro quo pugnarent. Nota, circa hoc quod dicit, prior aetas: quatuor aetates distinguuntur secundum poetas. In prima fuerunt homines boni et simplices paucis contenti, qui comedebant glandes, bibebant aquam non colebant vineas; hanc aetatem vocabant poetae auream, et erat sub Saturno, de qua Boetius loquitur in litera. Secunda aetas dicebatur argentea, quae erat sub Jove, cum homines magis astuti invenerunt agriculturam et ceperunt inhabitare domos et plantare vineas. Tertiam aetatem vocabant aeneam, in qua homines propter propriam curam rerum ceperunt alios depellere, et se aliqualiter malitiae dare. Quartam aetatem vocabant ferream, quando intantum abundabat malitia et avaritia hominum, quod nec fides nec justitia mansit in terra; in qua aetate nos sumus, quam in fine Boetius deplangit. Nota, circa hoc quod dicit, inerti luxu, quod inertia et otium sunt causa luxuriae: unde poeta: otia si tollas, periere cupidinis arcus. Item Horatius: quaeritur Aegystus quare sit factus adulter? In promptu causa est: desidiosus erat. Est autem triplex luxuria ex libro de scholarium disciplina: quaedam consistit in coitu, quaedam in crapula, et quaedam in vestitu: et quaelibet est fugienda. Nota, circa hoc quod dicit, lucida vellera Serum, Seres sunt quidam homines apud quos contexitur lana de arboribus: fila ergo quae a vermibus qui dicuntur bombyces operantur, illa vocat Boetius lucida vellera. Nota, quod Tyrus est vermis venenosus in cujus sanguine intingitur purpura. Alii dicunt quod sit genus conchiliorum in quorum sanguine intingitur purpura; quorum conchiliorum copia invenitur apud Tyrum in insula. Utinam modo nostra redirent et cetera. Hic philosophia deplangit praesentem aetatem dicens: utinam nostra tempora, idest conditiones nostri temporis redirent modo, idest redigerentur in priscos mores, idest in mores antiquos. Sed heu non est ita: sed amor, idest desiderium habendi, fervens saevior, idest periculosior, ignibus Aetnae illius montis ardet. Heu qui fuit ille qui primus fodit, idest effodit, pondera tecti auri, idest absconditi; et effodit gemmas volentes latere. Quae sunt pretiosa pericula, quia multi propter eorum pretiositatem pericula incidunt. Nota: Seneca in libro de divisione scientiarum, commendans priorem aetatem dicit: o felix prior aetas quae tot protulit sapientes quibus velut stellis fulgentibus mundi tenebras irradiaret. Sed heu nunc alii terrenis curis inserviunt; alii temporalis dignitatis ambitione inardescunt; omnes vere circa studium sapientiae elanguescunt. Nota, quod Aetna est mons Siciliae qui frequenter ignibus inardescit, ad cujus similitudinem habet se avaritia et cupiditas hominum, quae insatiabilis nunquam penitus extinguitur: unde Tullius in libro de finibus bonorum et malorum, dicit: cupiditates hominum sunt insatiabiles; quae non modo singulares, sed universas familias evertunt. Ex cupiditatibus enim odia seditiones discordiae bella nascuntur, ex quibus vitam amarissimam necesse est effici.

[88900] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 11 Quid autem de dignitatibus et cetera. Haec est sexta prosa hujus secundi libri; in qua philosophia ostendit quod dignitates et potestates non sunt magnopere appetendae. Et primo probat intentum de dignitate et potestate simul. Secundo de potestate divisim, ibi, quae vero. Tertio iterato simul de dignitate et potestate, ibi, ad haec. Primo intendit rationem talem: illa non sunt multum appetenda quae cum adveniunt malos faciunt deteriores, et bonos non efficiunt meliores. Sed dignitates et potestates hujusmodi sunt, sicut declarat in litera: igitur et cetera. Unde dicit sic: quid disseram, idest dicam de dignitatibus, que (pro et) potentia quas vos inscii, idest ignari verae dignitatis et potestatis exaequatis, idest assimilatis caelo, idest summo bono? Quae si ceciderint in quemquam improbissimum, idest vitiosissimum, quae incendia Aetnae illius montis dederint tantas strages, idest pericula flammis eructantibus, idest exeuntibus; et quod diluvium dederit tantas strages, sicut illi mali quibus adveniunt dignitates? Quasi dicat: plura mala proveniunt ex dignitatibus et potestatibus malorum quam ex incendio ignis vel diluvio fluvii. Et subdit philosophia: uti (pro sicut) arbitror te meminisse, vestri veteres, idest antiquiores Romani, cupierunt abolere, idest delere imperium consulare, idest dignitatem consularem propter superbiam consulum quod imperium consulare fuerat principium libertatis, quia Romani liberius vivebant sub consulibus quam sub regibus: qui Romani etiam prius abstulerant de civitate nomen regium propter eamdem superbiam, scilicet regum. Ex quo patet quod dignitates faciunt malos deteriores. Si autem potestates et dignitates deferantur probis, quod perrarum est, quid in eis aliud placet, dignitatibus, quam probitas utentium? Quasi dicat: nihil. Ita fit, idest propter hoc fit ut virtutibus non accedat honor ex dignitate; sed honor accedit dignitatibus ex virtute utentium eis; et ita dignitates nihil boni adjiciunt ipsis bonis. Nota: duplex est dignitas et potestas: quaedam mundana sive temporalis, quae consistit in bonis temporalibus exterioribus; et in tali non consistit vera felicitas, cum sit respersa multis amaritudinibus. Alia est dignitas et potestas animae sive spiritualis, quae consistit in scientiis et virtutibus; et illa non potest superari vitio, nec adversitatibus nec prosperitatibus; in quo consistit beatitudo et beata vita. Unde Ambrosius in libro de officiis dicit: dico beatam vitam consistere in altitudine sapientiae, in suavitate conscientiae et in virtutis sublimitate. Nota, quod inscii dignitates et potestates mundanas adaequant caelo, quia non recte judicant: judicant enim secundum concupiscentiam et non secundum rei veritatem; imperiti enim velut a longe distantes a veritate speculantur, primo elenchorum. Nota, quod mali dignitatibus et potestatibus praediti plus nocent quam ignis vel diluvium aquarum; quia mali dignitate sua et potestate extolluntur in superbiam alios jugo servitutis opprimendo; pro quo exequendo moventur bella quibus humanum genus plus offenditur quam igne vel diluvio. Nota, quod civitas Romana a tempore Romuli sui conditoris a regibus erat gubernata: postea Romani, exigente malitia et superbia regum, ipsos deleverunt et consules instituerunt, qui etiam propter eorum superbiam erant abjecti. Ex quo patet quod dignitas et potestas malorum eos effecit pejores. Nota, quod honor non debetur alicui ratione dignitatis, sed potius ratione virtutis. Unde Aristoteles in quarto Ethicorum: non erit utique dignus honore pravus existens; virtutis enim praemium honor est. Unde secundum veritatem solus bonus est honorandus. Quae vero est ista vestra et cetera. Hic probat specialiter de potestate, quod non sit multum appetenda, duabus rationibus. Secunda ibi, quid autem est. Ratio talis est: illa potestas non est multum appetenda quae non est magnae et fortis reputationis, sed tantum est fragilis et imbecillis: sed potestas temporalis est hujusmodi, quia per eam homo non potest supra animam, sed tantum supra corpus, et super ea bona quae corporis sunt: humano autem corpore nihil est imbecillius. Dicit ergo in litera: quae est ista vestra expetibilis, idest desiderabilis, ac praeclara, idest nobilis potentia? Quasi dicat: nulla est. Nonne consideratis terrena animalia quibus videamini praesidere, idest praeesse? Si enim inter mures videres unum prae ceteris, sibi vendicantem, idest usurpantem, jus ac potestatem super alios mures, o quanto cachinno, idest risu tu movereris. Quia derisibile esset. Et talis est potestas terrena; scilicet derisibilis quae non extendit se nisi ad corpus. Quid vero si tu spectes, idest consideres corpus, imbecillius, idest debilius homine? Quasi dicat: nihil. Quos homines saepe necat, idest interficit morsus muscularum, idest parvorum vermium, vel etiam introitus in secreta, idest in interiora hominis, quaeque reptantium, idest serpentium. Quo vero, idest quomodo quisquam possit exercere jus aliquod in quempiam nisi in solum corpus et in fortunam, idest in bona fortunae quae sunt infra corpus? Quasi dicat: nullo modo. Numquid tu unquam imperabis libero animo? Quasi dicat: non. Numquid tu amovebis de statu propriae quietis mentem sibi firma ratione cohaerentem? Quasi dicat: non. Et hoc probat exemplo cujusdam philosophi qui nullis tormentis ad hoc potuit compelli ut illud faceret quod ratio naturalis judicabat non faciendum: unde dicit: cum quidam tyrannus putaret se adacturum, idest compulsurum suppliciis quemdam liberum virum, idest philosophum, ut ipse proderet conscios factae conjurationis adversum se, ille liber homo linguam momordit atque abscidit, et abjecit eam in os, idest in faciem saevientis tyranni. Ita illos cruciatus quos tyrannus putabat esse materiam, idest causam crudelitatis, vir sapiens fecit esse maximam virtutis, quia hoc pro virtute non pro crudelitate ei reputatum est. Nota, quod muscula est diminutivum hujus nominis musca: et per musculam dat intelligere quaecumque animalia venenosa vel vermes venenosos. Et ab isto loco recepit auctor florum cum dixit: debilius quid sit mare quos nece muscula perdit? Nota, quod animus hominis liber est, et cogi non potest: unde Seneca: errat siquis servitutem credit transire in totum hominem: non enim transit in animam, quia libertas est anima. Nota, quod homo liber et constans nullis suppliciis vinci potest: quia dicit Seneca in libro de clementia: magni animi proprium est placidum esse, et tranquillum, et injurias et offensiones superbiae despicere. Et vigesima octava epistola: triginta tyranni Socratem circumsteterunt, nec potuerunt animum ejus infringere. Quid autem est et cetera. Hic philosophia ponit secundam rationem, quae est talis: illa potestas non est multum appetenda, per quam nemo potest facere quod alius non possit in ipsum quod ipse potest in alium: sed potestas temporalis est hujusmodi, sicut in litera declarat ponens duo exempla de Busiride et regulo. Primum exemplum est de Busiride. Busirides fuit filius Neptuni ex matre Libya, qui hospites suos mactabat. Hercules autem apud ipsum hospitatus ipsum e contra mactabat. Secundum exemplum est de regulo. Regulus fuit consul Romanus, qui cum multa bella ingessit cum Carthaginensibus multos ex eis captivavit, sed tandem ab eis fuit captus. Ex quo patet quod quicquid potest aliquis in alium facere, potest etiam illud ab alio pati. Unde Cato: victorem a victo et cetera. Et per consequens nulla est potentia humana quae hoc intercipere non potest. Unde dicit litera: quid est quod quisquam possit facere in alium, quod ipse non possit sustinere ab alio? Quasi dicat: nihil. Quod declarat. Nos accepimus, idest cognovimus, Busiridem solitum, idest consuetum, necare hospites, ipsum fuisse mactatum ab Hercule hospite, supple, suo. Aliud exemplum ponit. Regulus consul Romanus plures Poenorum, idest Carthaginensium captos bello conjecerat, idest posuerat in vincula; sed mox ipse praebuit manus catenis victorum, idest Carthaginensium. Numquid igitur ullam putas esse hominis potentiam qui non possit efficere ne alius valeat in se quod ipse potest in alio? Quasi dicat: nulla reputanda est haec potentia. Ad haec si ipsis dignitatibus et cetera. Hic probat philosophia simul de dignitatibus et potestatibus quod non habent in se aliquod naturale bonum, propter quod sint appetendae. Secundo ostendit quod idem potest concludi de omnibus bonis fortuitis, ibi, postremo. Primo facit quod dictum est. Secundo ostendit falsam nominationem exteriorum bonorum, ibi, de quibus etiam illud. Ratio quam intendit est illa. Illud quod in se naturaliter est bonum non potest adjungi pessimis: sed dignitates et potestates pessimis adveniunt; ergo et cetera. Major declaratur in litera. Unde dicit: si ipsis dignitatibus et potestatibus inesset aliquid naturalis et proprii boni, nunquam provenirent pessimis: neque enim adversa, idest opposita solent sibi sociari, quia natura respuit, ut quaeque contraria jungantur, idest stent simul; cum ergo non sit dubium pessimos plerumque fungi, idest uti dignitatibus, illud etiam liquet, idest manifestum est, ipsa non esse bona sui natura quae se pessimis patiantur haerere, idest commanere. Quod quidem dictum de dignitatibus et potestatibus dignius potest existimari de cunctis muneribus fortunae, quae scilicet munera uberiora, idest copiosiora proveniunt ad quemque improbissimum. Nota, quod duplex est bonum: unum quod convertitur cum ente; et sic dignitates et potestates, licet malis adveniant, tamen sunt bonae. Aliud est bonum quod est quaedam qualitas derelicta ex bonis operationibus, et vocatur bonum moris; et sic dignitates et potestates bonae non sunt, quia ut plurimum pessimis sociantur. De quibus etiam et cetera. Hic philosophia probat quod bona fortuita non possunt in suum effectum, et sic per consequens habent falsam denominationem, arguendo sic. Omne quod est naturaliter bonum, efficit quod ei proprium et expellit contrarium, sicut fortitudo facit fortem, velocitas velocem: sed bona fortunae non efficiunt quod videtur esse proprium; quia divitiae non faciunt divitem cum non restringant avaritiam, nec potentia facit potentem, nec dignitas dignum: propter quod divitiae falsae nominantur. Unde dicit in litera: de quibus bonis fortuitis illud etiam puto considerandum, quod nemo dubitat illum esse fortem cui conspexerit inesse fortitudinem, et illum esse velocem cuicumque adest velocitas; et sic musica facit musicos, medicina facit medicos, rhetorica rhetores. Natura enim cujuscumque rei agit quod sibi est proprium, et non miscetur effectibus contrariarum rerum: et ultro, idest sponte repellit quae sunt adversa, idest contraria. Atqui (pro certe), nec opes, idest divitiae queunt, idest possunt restringere, inexpletam avaritiam hominum, idest insatiabilem; nec potestas facit illum compotem sui, idest potentem quem vitiosae libidines retinent astrictum insolubilibus catenis, idest passionibus; et dignitas collata improbis non modo, idest non tantum non effecit dignos, sed prodit et ostentat indignos. Cur ita provenit quod bonae fortunae non efficiunt quod videtur eis esse proprium? Hoc est ideo, quia vos homines gaudetis res sese aliter habentes quam videantur, compellare, idest denominare, falsis nominibus quae nominationes facile redarguuntur effectu ipsarum rerum. Itaque nec illae divitiae jure possunt appellari, cum non faciunt divitem, nec illa potentia, nec haec dignitas jure appellari potest. Nota, quod divitiae non faciunt divitem, quia non restringunt avaritiam: nam divitiae, secundum Senecam, vigesima septima epistola, sunt composita paupertas in lege naturae: talis autem paupertas secundum legem naturae excludit avaritiam quae insatiabilis est. Natura enim paucis contenta est. Nota, quod dignitas improborum ostentat improbos; quia improbus tanto a pluribus cognoscitur, quanto magis innotescit ejus vitium; et quanto aliquis in majori dignitate constituitur, tanto plus cognoscitur. Propter quod dixit Seneca in proverbiis: loco ignominiae apud indignum est dignitas. Postremo idem de tota fortuna et cetera. Hic philosophia ostendit idem posse concludi de omnibus bonis fortuitis, dicens: postremo, idest finaliter licet hoc idem concludere de tota fortuna, in qua nihil est expetendum, idest desiderandum; nihil inesse sibi naturae bonitatis, idest naturalis, manifestum est: quae fortuna non adjungit se semper bonis, et quibus fuerit adjuncta bonos non efficit. Nota, quod bonum fortunae facit illud bonum cui additur, sicut musica facit musicum et virtus facit virtuosum: sed quia fortuna malos quibus advenit non facit bonos, patet quia nihil naturae bonitatis sibi inest. Qualiter autem mali malos faciunt bonos, patebit in quarto hujus libri, prosa sexta.

[88901] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 12 Novimus quantas dederit ruinas et cetera. Istud est sextum metrum hujus secundi libri quod dicitur Sapphicum ab inventore, trochaicum a pede praedominante; et est endecasyllabum, quia quilibet versus continet undecim syllabas; et est acatalecticum, quia nulla syllaba deficit ad perfectionem metri. In quo metro philosophia declarat per exemplum quod dignitates et potestates malis advenientes non faciunt eos bonos: et hoc declarat per Neronem: qui quanto fuit potentior tanto fuit pejor. Tangit autem philosophia quatuor malitias Neronis in hoc metro. Prima est quod urbem Romanam incendit; quae arsit septem diebus et septem noctibus; ut spectaculo illius ignis cognosceret quantus olim fuerat ignis quando Troja capta arserat. Secundum malum est quod Nero magnam partem senatus sine ulla causa interfecit. Tertium est quod proprium fratrem occidit ut solus securius regnaret. Quartum est quod matrem suam occidi fecit, ut videret locum ventris in quo jacuit. Dicit ergo in litera: novimus quantas ruinas, idest quanta pericula dederit Nero urbe, supple, Romana flammata, idest incensa, que (pro et) caesis, idest occisis, patribus, idest senatoribus: qui Nero quondam ferus, idest crudelis interempto fratre, ipse etiam maduit cruore matris effuso. Et designans ejus crudelitatem circa matrem, dicit: et ipse Nero pererrans, idest transiens visu gelidum corpus, idest infrigidatum corpus matris non tinxit, idest madidavit ora, idest faciem suam lacrymis: sed ipse potuit sine omnibus lacrymis esse censor, idest judex extincti decoris, idest interfectae matris quae decora fuit: tamen hic Nero licet ita malus esset, regebat populos sceptro, idest imperiali dignitate. Hos inquam populos rexit quos Phoebus, idest sol veniens ab ortu extremo, videt condens, idest abscondens, radios suos sub undas. Et loquitur more poetarum: quasi dicat ipse rexit omnes populos qui erant ab ortu solis usque ad occasum. Similiter regebat populos quos Septemtriones, idest septem stellae quae sunt in majori ursa; quae dicuntur triones quasi teriones, quia illam plagam terunt gelidi, idest frigidi premunt; plaga enim Septentrionalis frigida est. Quasi dicat: regebat omnes populos aquilonares; et istos regebat quos Notus, idest ille ventus collateralis Austro, violentus existens torret, idest cremat sicco aestu, idest calore, Notus inquam recoquens ardentes arenas, idest calidas: venit enim ille ventus a torrida zona, et ideo calidus est. Quasi dicat: Nero etiam regebat omnes populos Australes. Et sic per quatuor plagas mundi ostendit ejus potestatem super omnes populos. Tandem celsa potestas, idest magna non valuit vertere, idest mutare rabiem, idest crudelitatem pravi Neronis. Et tunc deplangit conjunctionem magnae potestatis cum magna malitia, quia multa mala ex ea proveniunt; dicens: heu, supple, dico esse gravem sortem, idest eventum, quoties iniquus gladius, idest iniqua potestas, additur saevo veneno, idest venenosae crudelitati. Nota: secundum Aristotelem in quinto Ethicorum, principatus virum ostendit; malitia enim hominis vel probitas ostenditur principatu. Sicut patet in Nerone, cujus malitia et crudelitas in imperio suae dignitatis apparuit. Propter quod dixit Aristoteles: saevissima est injustitia habens arma. Et in septimo Ethicorum dicit: simile est igitur comparare injustitiam homini injusto: est enim deterior bestia decies millies: plura enim utique mala faciet homo malus quam bestia. Nota: praeter haec mala Neronis quae tanguntur in litera, multo plura ipse perpetravit. Nam dicit philosophia tertio libro quinta prosa: Nero Senecam familiarem suum praeceptorem coegit ad eligendum mortis arbitrium. Et quia Nero fuit crudelissimus hominum; ideo Seneca scripsit quemdam libellum ad ipsum, qui intitulatur liber de clementia: in quo hortatur eum ad fugam crudelitatis et ad usum clementiae: qui liber sic incipit: tibi scribere de clementia, Nero Caesar, institui.

[88902] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 13 Tum ego: scis inquam et cetera. Hinc incipit septima prosa secundi libri; in qua ostendit philosophia quod gloria mundana non sit multum appetenda. Et primo inducit Boetium confitentem se non desiderasse multum praedicta, scilicet potestates et dignitates, nisi inquantum sunt materia rerum gerendarum. Secundo ostendit philosophia quod gloria sit perexile bonum, et sit non multum appetenda. Secunda ibi, et illa. Dicit primo: tum (pro tunc), ego Boetius inquam, idest dixi, o philosophia, tu ipsa scis ambitionem, idest cupiditatem, rerum mortalium, de quibus dixisti, minimum nobis fuisse dominatam: sed bene optavimus materiam rebus gerendis, quo ne (pro ut) non consenesceret in nobis virtus tacita, idest non excitata. Nota, quod in sapiente non dominatur cupiditas rerum temporalium; quia philosophia inducit mobilis affluentiae contemptum, ex libro de plantis. Et Socrates cum Athenis ad studium pergeret, magnum pondus auri in mare projecit dicens: mergam te ne mergar a te. Nota, quod materia rerum gerendarum sunt ista, sine quibus res convenienter geri non possunt: et sunt tria: sapientia, auctoritas et potentia. Sine enim sapientia nihil convenienter geritur, ut de se patet. Res etiam gerenda auctoritate ornatur, quia homo authenticus libentius auditur et facilius ei creditur. Potentia vero mali deprimuntur et boni extolluntur. Hanc materiam Boetius desiderans, potentiam et dignitates quaesivit. Nota, quod Boetius materiam dignitatis et potestatis ideo quaesivit, ne virtus sua tacita consenesceret, idest ne dum ipse ad senectutem proveniret, virtus sua tacita esset, dum nullus aliquid loqueretur de laude suae virtutis vel scriberet. Tunc enim virtus tacita consenescit quando non agit aliquis unde alii loquantur; et dum nihil scribitur de suis beneficiis; quia virtus habentem perficit et opus ejus laudabile reddit. Et illa: atqui hoc unum est et cetera. Hic philosophia ostendit gloriam mundanam non esse appetendam. Et primo praemittit quod cupido gloriae multos allicit. Secundo probat eam esse exilem et vanam, ibi, omnem terrae ambitum. Primo dicit sic: ex quo Boetius quandoque quaesivit dignitates et potestates ne virtus sua tacita consenesceret, videtur quod ista propter laudem et gloriam quaesivit; ideo dicit philosophia: hoc unum est, scilicet cupido gloriae et fama optimorum meritorum in rempublicam, quae fama possit allicere mentes hominum, natura prestantes, idest excellentes, sed nondum, idest non adhuc, perductas ad extremam manum perfectione virtutum, idest ad summam perfectionem: quae fama et gloria quam sit exilis et vacua totius ponderis, idest pretiositatis, sic considera ex sequentibus. Nota, quod cupido vanae gloriae multos allicit et delectat: unde Seneca, sexagesimaprima epistola dicit: illud praecipue nos impedit: quod cito nobis placemus, si invenimus qui nos bonos viros dicant, qui prudentes qui sanctos: non sumus modica laudatione contenti: quidquid in nos adulatio sine pudore congesserit, tamquam debitum putamus: optimos nos esse sapientissimosque affirmantibus assentimus, cum sciamus nos saepe multa mentiri. Adeo quoque indulgemus nobis ut laudari velimus in id cui contrarium maxime facimus. Nota, quod duplex est bonitas mentis: scilicet naturalis et acquisita. Naturalis bonitas est secundum quam aliqui naturaliter sunt pii mansueti, sobrii et casti: sed haec bonitas si non emendatur virtute et sapientia, cito extollit hominem ad inanem gloriam. Alia est bonitas acquisita exercitio virtutum et scientiarum; quae non permittit hominem extolli vana gloria; quia sapiens fructum suum ponit in conscientia, stultus autem in laude, secundum Macrobium. Ideo dicit philosophia, quod cupido gloriae allicit mentes natura praestantes, nondum, scilicet non adhuc virtutibus perfectas. Nota, quod fama est frequens laus optimorum meritorum in rempublicam, sed gloria est clara notitia cum laude. Vel gloria est late patens praeconium, idest Annuntiatio. Omnem terrae ambitum et cetera. Hic philosophia ostendit gloriam mundanam esse exilem, nec multum appetendam. Primo ostendit hoc ex parte spatii in quo dilatatur. Secundo ostendit hoc ex diversitate nationum ad quas non divulgatur. Tertio ostendit idem ex diversitate morum, propter quos de eodem contrarie judicatur. Quarto ostendit idem ex brevitate durationis propter quam non perpetuatur. Secunda ibi, adde quod hoc. Tertia, ibi, quid quod diversarum. Quarta, ibi, sed quam multos. Primo intendit talem rationem. Latitudo famae consistit in latitudine terrae super quam dilatatur: sed terra non est lata super quam fit dilatatio famae, sicut declarat in littera; ergo fama late non potest diffundi, et per consequens est exilis nec multum appetenda. Unde dicit in littera: tu accepisti, idest didicisti, astrologicis demonstrationibus omnem ambitum terrae, idest spatium terrae obtinere, idest habere rationem puncti, ad spatium caeli, idest ad magnitudinem caeli: quod magis exponens dicit: ut si terra conferatur, idest compararetur ad magnitudinem caelestis globi, ipsa judicetur prorsus nihil spatii habere. Hujus igitur tam exiguae regionis, idest terrae in mundo, fere quarta portio, idest quarta pars est quae incolatur, idest inhabitatur ab animantibus nobis cognitis, sicut tu didicisti a Ptolomaeo hoc probante. Si subtraxeris cogitatione, huic quartae parti terrae quantum maria et paludes premunt, idest occupant, et quantum vasta, idest ampla, regio distenditur siti, idest siccitate, tunc vix relinquetur hominibus angustissima area, idest arctissimus locus inhabitandi. In hoc ergo quodam minimo puncti, idest minima portione terrae, vos homines circum septi atque conclusi cogitatis de pervulganda fama, de proferendo, idest extollendo, nomine, idest fama: et hoc fit inutiliter. Sed quid habeat, idest potest habere, gloria amplum, que (pro et) magnificum, quae artata est tam angustis et exiguis limitibus, idest terminis? Quasi dicat: nihil habet magnificum. Nota, quod terra respectu caeli non est alicujus quantitatis sensibilis, sed habet se sicut punctus; quia horizon qui terminat visum nostrum dividit caelum in duo media: quod non esset si terra in comparatione ad caelum haberet aliquam quantitatem. Item si terra esset alicujus quantitatis sensibilis respectu caeli, tunc stellae non semper apparerent nobis ejusdem quantitatis: quod patet falsum: quia in ea parte ubi terra esset magis gibbosa et propinquior caelo, apparerent stellae majores, et opposita parte minores. Item minima stella fixa visu notabilis est major tota terra; si ergo talis stella apparet nobis existentibus in terra sicut punctus, multo magis terra respectu caeli erit sicut punctus. Item punctus est quiddam indivisibile, a quo linea aequaliter distans facit circulum: et quia caelum ex omni parte aequaliter distat a terra, ideo terra respectu caeli habet se sicut punctus. Nota, quod tres partes terrae sunt inhabitabiles: una propter nimium calorem, duae propter nimium frigus: sed quarta pars quae est temperata in caliditate et frigiditate a nobis inhabitatur. Sed quia adhuc non tota inhabitatur propter maria et paludes, et propter nimiam siccitatem: ideo dicit philosophia quod quarta pars fere est habitabilis. Vel dicit fere, secundum alios, quia aestus solis non facit torridam zonam totaliter inhabitabilem, cum quaedam civitas dicta Zenith supra quam Ptolomaeus dicitur fundasse astrolabium, directe sit sub aequinoctiali: sed dicitur inhabitabilis, quia est gravis inhabitationis; sed ultra aequinoctialem omnino est inhabitabilis, propter nimium calorem. Item dicit quartam partem terrae inhabitari ab animantibus nobis incognitis: hoc forsan dicit propter antipodes si sunt, qui nobis sunt ignoti. Adde quod hoc ipsum et cetera. Hic philosophia ostendit gloriam non esse appetendam, ex diversitate nationum ad quas non divulgatur: intendens talem rationem. Diversae nationes et diversa idiomata non solum impediunt promulgationem famae hominum, sed etiam urbium: sed in terra habitabili sunt diversae nationes diversorum idiomatum: ergo promulgatio famae per talia impeditur: et per consequens non est multum appetenda. Unde dicit in littera: adde praedictae rationi, quod hoc ipsum septum, idest spatium brevis habitaculi, idest parvi spatii, in quo nos habitamus, incolunt, idest inhabitant plures nationes, idest gentes distantes, idest differentes lingua, idest idiomate et moribus, et ratione totius vitae, idest ratione modi vivendi, ad quas non potest pervenire, non modo, idest non tantum fama singulorum hominum, sed etiam nec fama urbium, tum, idest tam difficultate itinerum, idest viarum, tum, idest tam diversitate loquendi, idest idiomatum, tum, idest tam insolentia, idest inconsuetudine commercii, quia aliqui homines non consueverunt cum aliis communicare in commerciis, quia aetate, idest tempore Marci Tullii, sicut ipse Marcus Tullius significat, quodam loco, idest in quibusdam suis scriptis, fama Romanae reipublicae nondum transcenderat Caucasum montem, et tamen fama Romanorum erat adulta, idest ab antiquo nota, etiam formidolosa, Parthis, talibus hominibus, et ceteris gentibus, idest locorum circa Caucasum montem. Vides ne igitur quam angusta sit gloria quam compressa, idest in modicum redacta, quam laboratis dilatare et propagare. An (pro numquid) gloria unius hominis Romani illuc progredietur, idest perveniet, ubi fama Romani nominis, idest Romanae urbis nequit transire? Quasi dicat, non. Nota, partem terrae habitabilem vocat septum, quia est septa, circumdata mari. Unde Linconiensis in tractatu suo de sphaera, et etiam Macrobius dicunt quod quarta portio nostra habitabilis undique cingitur mari. Nota, quod insolentia, secundum Senecam, est species falsae magnitudinis: sed secundum Huguitionem insolentia est superbia vel fatuitas: in proposito autem potest exponi pro inconsuetudine: et tunc dicitur ab in quod est non, et soleo quod est consuesco. Nota, quod Caucasus est mons quidam situs in parte Septentrionis, ad quem non pervenerat fama Romanae urbis, licet Parthis et aliis gentibus assidentibus fama Romanorum erat formidolosa, idest formidabilis. Quid? Quod diversarum et cetera. Hic ostendit gloriam mundanam esse exilem ex parte diversitatis morum, propter quos de eodem apud diversos contrarie judicatur: et intendit talem rationem. Contrarietas institutionum et legum impediunt famae dilatationem: sed homines contrariarum institutionum et legum terram inhabitant; ergo diversitas institutionum et legum impediunt dilatationem famae, et per consequens non est multum appetenda. Unde dicit in littera: quid, supple, est judicandum quod mores et instituta et leges diversarum gentium inter se discordant, ut illud quod apud alios judicetur dignum laude, apud alios judicetur dignum supplicio? Quo fit, idest propter quid, ut si praedicatio, idest dilatatio famae, delectat quem, idest aliquem, nullo modo conducat, idest laboret, proferre nomen, idest famam suam, in plurimos populos; quia licet ab aliquibus laudaretur, ab aliis tamen vituperaretur. Erit igitur quisque contentus gloria pervagata, idest dilatata inter suos: et illa praeclara immortalitas famae (et loquitur ironice: quia non est praeclara nec immortalis) illa coartabitur, idest constringetur intra terminos unius gentis, idest unius idiomatis. Nota, quod tanta est diversitas morum in gentibus, quod illud quod reputatur apud alios laudabile, apud aliquos reputatur vituperabile. Reputatur enim apud Syrios laudabile comedere parentes mortuos, ne comedantur a vermibus in terra: quod apud alios extraneos est execrabile. Similiter apud Judaeos reputatur laudabile ducere uxores consanguinitate proximas; quod apud Christianos prohibetur. Item in Trivallis laudabile est occidere patrem sexagenarium et cremare ipsum: quod apud alios est vituperabile. Unde dicit poeta: sunt loca sunt gentes, quibus est mactare parentes et fas et pietas dum longa supervenit aetas. Sed quam multos clarissimos et cetera. Hic philosophia ostendit exilitatem gloriae ex brevitate durationis propter quam non perpetuatur. Et dividitur in tres partes. Primo ostendit hoc ex hominum oblivione. Secundo ex temporis brevitate, ibi, vos vero. Tertio ostendit gloriam a viris virtuosis non esse appetendam, ibi, vos autem. Primo dicit: quod fama et gloria non sit immortalis, patet: quia quam multos viros clarissimos, idest gloriosos suis temporibus delevit inops, idest defectuosa oblivio scriptorum. Quamquam etiam ipsa scripta proficiant quid, idest parum, quae scripta longior, idest obscura vetustas temporis premit, idest consumit, cum suis auctoribus quorum sunt scripta. Nota, quod per Scripturam fama gestorum transmittitur ad posteros. Talis autem Scriptura quandoque deficit vel propter inopiam scriptorum, vel quia ipsa scripta in se vetustate consumuntur. Et ideo fama et gloria in oblivionem perveniunt. Unde Salustius in Catilinario conqueritur res gestas Romanorum minus esse famosas propter inopiam scriptorum, Atheniensium vero majoris famae quam Romanorum, propter scriptorum copiam. Vos autem immortalitatem vobis et cetera. Hic philosophia ostendit famam et gloriam non esse durabilem et immortalem ex temporis brevitate, dicens: vos ergo homines videmini vobis propagare, idest facere immortalitatem, cum cogitatis famam futuri temporis: et in hoc frustra cogitatis, quia exilis est duratio famae per tempus: quod, scilicet tempus, si pertractes, idest compares, ad infinita spatia aeternitatis, quid habes quod laeteris de tui nominis diuturnitate, idest tuae famae? Quasi dicat: nihil est. Etenim mora unius momenti si conferatur, idest comparetur, decem millibus annis, habet aliquam proportionem, licet minimam, idest valde parvam, quoniam utrumque spatium temporis est definitum: sed hic numerus annorum, scilicet decem millia, vel ejus numeri quantumlibet multiplex sicut duplum vel triplum, non potest comparari ad interminabilem diuturnitatem quae est aeternitas. Etenim (pro quia) finitis ad seinvicem fuerit quaedam collatio, idest comparatio. Infiniti vero et finiti nulla unquam potest esse collatio, idest comparatio. Ita fit ut fama temporis quantumcumque prolixi si cogitetur comparando cum inexhausta, idest infinita aeternitate, ipsa videatur non parva sed plane nulla esse. Nota, quod omne quod incipit in tempore, necessario habet finem in tempore, cum tempus sit causa corruptionis temporalium, quarto Ethicorum. Cum igitur fama sit temporalis incipiens in tempore, ipsa desinet in tempore, et per consequens non est perpetua. Nota, quod tempus quantumcumque magnum comparatum ad aeternitatem minimum reputatur, et quasi nullius momenti. Licet enim finitorum ad seinvicem possit esse comparatio et inter ipsa potest esse proportio: tamen finiti ad infinitum nulla potest esse comparatio. Cum igitur aeternitas sit duratio infinita tota simul existens: et tempus quantumcumque magnum sit finitum: tempus nullam habebit proportionem ad aeternitatem, et per consequens fama quantumcumque prolixi temporis comparata ad aeternitatem nulla videtur esse. Vos autem nisi ad populares aures et cetera. Hic philosophia ostendit gloriam a viris virtuosis non esse curandam: et hoc duabus rationibus. Secunda ibi, quid autem est. Prima ratio est illa: illud quod spectat ad levitatem arrogantiae, a sapientibus non est curandum: sed gloria propter quam homo recte facit propter laudes hominum illa spectat ad levitatem arrogantiae et est digna derisione; ergo et cetera. Quod autem talis arrogantia sit quaedam derisio, declarat in litera et dicit: vos homines nescitis recte facere, nisi ad populares aures, idest ad populorum complacentias et ad inanes rumores et laudes: et vos postulatis, idest desideratis praemia de sermunculis alienis, relicta, idest postposita, praestantia, idest dignitate vestrae conscientiae et virtutis, propter quam deberetis recte operari. Accipe, idest considera quam festive, idest gloriose aliquis illuserit, idest deriserit quemdam dicentem se esse philosophum in levitate hujusmodi arrogantiae. Nam cum quidam tyrannus esset adorsus contumeliis, idest incoepisset alloqui contumeliose quemdam hominem qui induerat, idest usurpaverat sibi falsum nomen philosophi non ad usum verae virtutis, sed ad superbam gloriam, et tyrannus adjecisset, idest dixisset se jam sciturum an iste esset philosophus, si quidem illatas sibi injurias patienter leviterque tolerasset; ille qui dixit se philosophum paulisper patientiam assumpsit, scilicet in principio, que (pro et) accepta contumelia a tyranno velut sibi insultans inquit ad tyrannum: intelligis ne me esse philosophum? Tunc ille tyrannus mordaciter inquit: intellexeram te philosophum esse si tacuisses. Nota: secundum Commentatorem in prologo in octavo physicorum, verus philosophus debet esse perfectus omnibus generibus virtutum, et per consequens debet esse magnanimus. Sed secundum Senecam in libro de clementia, magnanimi est injurias et offensiones superbi despicere, et per consequens verbis contumeliosis provocari non debet. Item philosophi est non vinci a passionibus; sed potius debet moderare et refrenare passiones, cum virtus consistat in moderatione passionum. Unde Aristoteles in quarto Ethicorum dicit: mansuetus vult imperturbatus esse et non duci a passione. Unde quidam philosophus contumeliose sibi insultanti dixit: tu didicisti maledicere, sed ego didici maledicta contemnere. Quid autem est quod ad praecipuos viros et cetera. Hic philosophia ponit secundam rationem, quae talis est. Homines virtuosi vel totaliter moriuntur corpore et anima, vel anima vivit post mortem. Si totaliter moriuntur, nihil spectat ad eos de gloria post mortem. Si anima eorum vivit post mortem, illa petit caelum spernens omne terrenum negotium, et sic nihil ad eam de terrena gloria; ergo apud virtuosos homines nulla debet esse cura de gloria. Dicit ergo in litera: quid est quod ad praecipuos, idest ad virtuosos viros attineat de fama post resolutum corpus extrema morte? Quasi dicat: nihil. De his enim viris est sermo noster qui petunt, idest quaerunt gloriam virtute, idest operibus virtuosis. Nam si homines toti moriuntur corpore et anima, ut quidam putant, quod tamen nostrae rationes, idest philosophicae rationes vetant, idest prohibent credi, quia secundum philosophiam anima intellectiva est immortalis, nulla est omnino gloria post mortem, cum iste omnino existet, idest non sit cujus ea gloria esse dicitur. Sin vero mens bene sibi conscia, idest illaesa, resoluta, idest liberata terreno carcere, idest a corpore post mortem libera petit caelum, nonne ipsa anima quae caelo fruens gaudet se exemptam terrenis, ipsa spernet omne terrenum negotium et per consequens terrenam gloriam? Quasi dicat: sic. Nota, quod ad virtuosos nihil spectat de fama nec in praesenti vita nec in futura; non in praesenti, quia dicit Seneca in proverbiis: quam plurimi curant famam pauci autem conscientiam. Tales pauci curantes conscientiam sunt virtuosi et philosophi: de quibus loquitur Boetius in fine tractatus de summo bono, dicens: pauci sunt viri honorandi, sicut philosophi, qui contemnunt desiderium sensus et sequuntur desiderium intellectus. Plurimi autem sunt qui curant famam, sicut sunt vulgares qui relicta virtute conscientiae propter laudes hominum recte faciunt: de quibus dicit Scriptura: amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Nec etiam fama spectat ad viros virtuosos in futura vita qui virtuosi si totaliter moriuntur nihil ad eos de fama. Si autem anima vivit post mortem, ista evolat ad caelum et nihil curat de fama, spernit omne terrenum negotium, et potius gaudet quia est exempta a curis terrenis et gaudio caelesti fruitur in aeternum.

[88903] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 14 Quicumque solam mente praecipiti petit et cetera. Hic incipit metrum septimum hujus secundi libri, quod dicitur Archilochicum ab inventore, jambicum a pede praedominante: et constat ex primo versu trimetro et secundo dimetro, in quo metro philosophia docet quomodo gloria sit contemnenda, ex consideratione amplitudinis caeli et strictitudinis terrae, dicens: quicumque petit, idest desiderat praecipiti mente solam gloriam et credit istam esse summum, idest praecipuum inter appetenda, iste cernat, idest consideret plagas aetheris, idest partes caeli, late patentes, et cernat arctum situm terrarum, idest strictum spatium terrae in comparatione ad caelum: ille pudebit, idest verecundabitur aucti nominis, idest auctae famae suae, non valentis replere brevem ambitum, idest parvum spatium terrae. Et tunc exclamat dicens: o, propter hoc miror quid, idest propter quid, superbi gestiunt, idest cupiunt frustra levare, idest extollere colla sua mortali jugo, idest mortali fama. Licet enim fama diffusa means, idest transiens per remotos populos explicet se linguas, idest per linguas populorum, et licet magna domus tua, idest nobilis parentela vel familia fulgeat claris titulis, idest laudibus, tamen mors spernit altam gloriam; et mors pariter, idest simul involvit humile caput, idest miserum hominem et celsum, idest nobilem vel divitem; et mors aequat infima summis nulli parcendo: quod declarat dicens: ubi nunc manent ossa fidelis Fabricii? Quid Brutus rigidus aut Cato, supple, est? Quasi dicat: quid manet de gloria eorum post mortem? Utique modicum: scilicet illud manet quod tenuis fama, idest exilis superstes, idest manens, signat inane nomen eorum pauculis literis scriptis in epitaphiis. Sed quid, idest ad quid novimus decora vocabula scripta? Numquid intelligitur per ea ipsos esse consumptos, idest mortuos? Quasi dicat: immo taceri. Ergo mortui prorsus ignorabiles, nec fama efficit vos notos. Et quia aliquis diceret: licet ipsi sint mortui corpore, tamen vivunt secundum famam, dicit philosophia: si putatis vitam vestram longius trahi idest prolungari, aura mortalis nominis, idest splendore mortalis famae; cum sera, idest ultima dies vobis hoc rapiet, idest famam auferet, jam vos manet, idest expectat, secunda mors: quasi dicat: si estis prius mortui corpore, idest fama manens est vita vestra, illa cessante secundario moriemini. Notandum: Fabritius fuit consul Romanus qui cum mitteretur pugnare contra Pyrrhum regem Epirotarum, rex promisit sibi partem regni sui ut transiret ad ipsum: quod Fabritius contempsit. Sequenti anno Pyrrhus obtulit sibi magnam pecuniam auri, ut traderet sibi Romanum imperium: cui ait Fabritius. Roma non vult aurum, sed vult imperare habentibus aurum. Propter hoc ipse dictus fuit fidelis Fabritius. Dicitur etiam de Fabricio, quod cum quidam ad eum venisset promittens se Pyrrhum regem occisurum, si Fabritius sibi pecuniam aliquam dare vellet, ipse vero Fabritius hunc traditorem ligatum misit ad Pyrrhum pro tali scelere puniendum: cui tunc Pyrrhus dixit: possibilius est solem a suo tramite deviare quam Fabritium a via rectae rationis discedere. Nota, quod Brutus fuit primus praesul Romanus qui amore libertatis et justitiae propter stuprum Lucretiae plurima egit et multa bella pro Romanis iniit, propter quod etiam famosus fuit. Nota, quod Cato dictus est rigidus propter rigorem animi qui ad nihil turpe flecti potuit; et tantae justitiae fuit ut Lucanus ipsum diis compareret in judicanda causa quae fuit inter Julium Cesarem et Pompejum, dicens: victrix causa diis placuit, sed victa Catoni. Et de hoc magis patet quarto hujus libri prosa sexta.

[88904] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 15 Sed ne me inexorabile et cetera. Ista est octava et ultima prosa hujus secundi. Et quia philosophia ostendit bona fortunae non multum esse appetenda, aliquis putaret quod in fortuna nihil esset boni; ideo jam ostendit philosophia cujusmodi bonum sit in fortuna: et probat fortunam adversam plus esse bonam quam prosperam. Et primo praemittit suam intentionem. Secundo probat intentum, ibi, illa enim. Primo dicit: o Boeti, ex dictis patet quod fortuna est contemnenda. Sed ne putes me gerere, idest facere bellum inexorabile, idest implacabile contra fortunam, supple, scias, quod aliquando est, idest contingit quod ipsa fortuna fallax, non nihil, idest aliquid bene mereatur de hominibus eo quod aliquod bonum evenit hominibus per eam, tum scilicet cum fortuna se aperit manifestando suam falsitatem, cum detegit frontem per sui adversitatem, cum profitetur mores suos per instabilitatem. Et subdit philosophia: nondum forte intelligis quid loquar: quia mirum est quod ego gestio, idest cupio dicere eoque, idest ideo vix queo explicare scientiam verbis. Etenim ego reor, idest opinor adversam fortunam plus prodesse hominibus quam prosperam. Nota: quandocumque in aliquo dicto videtur esse repugnantia, illud videtur mirabile dictum. Sed dicere fortunam adversam hominibus prodesse, videtur esse quaedam repugnantia in dicto. Nam esse adversum alicui et sibi prodesse adinvicem repugnant; ideo dicit philosophia: mirum est quod gestio dicere: scilicet fortunam adversam magis prodesse quam prosperam. Illa enim semper speciem felicitatis et cetera. Hic philosophia probat intentum quod fortuna adversa melior sit quam prospera, tribus rationibus. Secunda ibi, postremo. Tertia ibi, an hoc. Primo dicit: illa fortuna prospera semper mentitur cum videtur, idest apparet blanda specie felicitatis, idest prosperitatis. Sed haec, idest fortuna adversa semper vera est cum demonstrat se esse instabilem sui mutatione: ostendit enim se esse talem qualis est, et ita per eam non decipiuntur homines: sed illa, scilicet prospera fortuna confidentes in se fallit, haec autem adversa fortuna hominem instruit ostendendo quod non sit confidendum prosperae fortunae propter ejus mutabilitatem. Illa, scilicet prospera fortuna, ligat, scilicet fallendo mentes fruentium hominum specie bonorum mendacium: haec, scilicet adversa fortuna absolvit, idest liberat, scilicet mentes hominum cognitione fragilis, idest transitoriae felicitatis. Et tunc recolligit effectus utriusque fortunae dicens: itaque illam, scilicet prosperam fortunam videas ventosam, idest superbam, fluentem, idest prodigam et suiipsius ignaram: nam homines in prosperitate continua seipsos non cognoscunt: hanc, scilicet adversam fortunam tu videas sobriam, et succinctam, idest humilem non superbam et prudentem exercitatione adversitatis. Nota, quod ex ista littera possunt formari tres rationes quod fortuna adversa melior sit prospera. Prima ratio est ista: bona fortuna specie verae felicitatis decipit habentem ipsam; sed fortuna adversa non decipit, sed vera est ostendens se talem qualis est; ergo, adversa melior est quam prospera. Secunda ratio est: prospera fortuna ligat mentes hominum mendacibus bonis; sed adversa liberat mentes a falsa felicitate; ergo est melior. Tertia ratio est: prospera fortuna reddit homines sui ignaros: sed adversa facit homines sapientes; ergo melior est quam prospera. Postremo felix a vero bono et cetera. Hic philosophia ponit secundam rationem, quae talis est. Quaecumque fortuna trahit ad inquisitionem veri boni, illa melior est quam quae retrahit a vero bono: sed fortuna adversa est hujusmodi: ergo et cetera. Unde dicit in littera: postremo felix idest prospera fortuna cum suis blanditiis, trahit devios, idest errantes a vero bono: sed adversa fortuna plerumque retrahit unco, idest tenaculo reducens ad vera bona. Nota, quod quia prospera fortuna videtur esse propinqua felicitati: eo quod sine bonis fortunae non contingit esse felicem (ex de bona fortuna): ideo suis blanditiis trahit hominem sensualem a vero bono, quod consistit in speculatione Dei; adversa autem fortuna quia ostendit prosperam fortunam esse mutabilem, ipsa reducit hominem ad verum bonum quod est immutabile. An hoc inter minima aestimandum putas et cetera. Hic philosophia ponit ultimam rationem, quae talis est. Illa fortuna est melior per quam cognoscuntur veri amici: sed adversa fortuna est talis; ergo etc. unde dicit in littera: an (pro numquid) putas hoc esse aestimandum inter minima bona, quod haec aspera, idest adversa fortuna detexit, idest monstravit, tibi mentes, idest corda fidelium amicorum? Quasi dicat: illud est bonum de maximis bonis. Et haec, supple, prospera fortuna secrevit, idest distinxit tibi certos amicos et ambiguos vultus sodalium: idest amicorum: quasi dicat: aspera fortuna docuit te discernere inter veros amicos et falsos: quia prospera fortuna a te discedens abstulit suos, idest qui erant amici ratione prosperitatis, et reliquit tuos amicos qui te dilexerunt non propter tua. O quanti, idest quanto pretio, tu emisses hoc integer, idest in integritate fortunae constitutus cum videbaris tibi fortunatus, ut potuisses cognoscere veros amicos. Nunc desine, idest cessa quaerere opes, idest divitias amissas, quia invenisti veros amicos quod est pretiosissimum genus divitiarum. Nota: in adversitate falsi amici fugiunt, sed in tempore prosperitatis manent. Unde Seneca in libro de remediis: quem tu felicem credis, illum multi comitantur, ut mel muscae sequuntur, cadavera lupi, frumenta formicae: praedam ista turba sequitur non hominem. Nota, quod adversa fortuna ostendit fideles amicos. Unde Seneca vigesima epistola: turba familiaris eum a te pasci desierit, ipsa te non pascet: et quod tu beneficio tuo scire non poteras, paupertate scies: illa veros amicos retinebit. Discedit quicumque non te sed aliud sequebatur. Est autem propter hoc unum amanda paupertas, quod a quibus ameris ostendit. Unde pauper Henricus: praevalet hoc solo mala sors quod monstrat amicos. Qui boni qui mali: monstrat utramque viam. Item poeta: tempore felici non cognoscuntur amici: sorte patet misera quae sit dilectio vera. Item alibi: cum fueris felix multos numerabis amicos: tempora si fuerint nubila, solus eris. Item Tobias. Fluctuat ad censum venalis amicus egenum; sed verus renovat ut fabricatus amor. Nota, quod fidelis amicus est pretiosissimum genus divitiarum: quia amicus, nono Ethicorum, est alter ego, idest amicorum est idem velle et nolle. Nemo enim eligit vivere sine amicis habens reliqua bona. Et Seneca nona epistola dicit: sapiens etsi contentus sit seipso, tamen amicum habere vult, propter nihil aliud nisi ut exerceat amicitiam: ne tam magna virtus lateat. Et Tullius in libro de officiis dicit: honores divitiae et dignitates nunquam sunt amicitiae anteponendae.

[88905] Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 16 Quod mundus stabili fide et cetera. Hic incipit octavum et ultimum metrum hujus secundi, quod dicitur glyconium ab inventore, amphimacrum a pede praedominante: et est amphimacrus pes antiquorum constans ex prima et ultima longa et duabus brevibus mediis; dictus ab amphi, quod est circum, et macros longum, quasi habens circumquaque longam syllabam. In quo metro philosophia commendat amorem, ex quo dixit quod amici sunt pretiosissimum genus divitiarum. Et primo commendat amorem divinum. Secundo ostendit quomodo humana natura amicitia conservatur, ibi, hic sanctos. Primo facit hoc quod dictum est. Secundo ostendit quod ablato divino amore omnia corrumpuntur, ibi, hic si frena. Primo dicit: amor divinus regens terras ac pelagus, et imperitans, idest frequenter imperans caelo, ille amor ligat hanc seriem, idest concordiam rerum, quod mundus stabili fide variat concordes vices, idest alternationes temporum anni noctis et diei, et quod semina pugnantia, idest elementa contraria, teneant perpetuum foedus, idest concordiam, ne unum totaliter aliud corrumpat; quod Phoebus, idem sol, curru aureo provehit, idest producit, roseum diem, idest clarum diem: idem amor facit ut Phoebe, idest luna, imperet, idest praesit noctibus, quas noctes Hesperus, idest stella vespertina duxerit, idest adducit; et ut avidum mare ad exeundum coerceat fluctus suos, certo fine, idest determinato fine, ne liceat sibi tendere, idest extendere, latos terminos, vagis terris, idest amplis terris, supple, totaliter cooperiendo terram. Nota, quod Tullius loquens de amicitia, dicit: amicitia est virtus movens superiora ad perfectionem inferiorum, et inferiora ad subjectionem superiorum. Amicitia enim sublata, omnis in vita tollitur jucunditas. Nota, quod elementa appellat semina: quia ex ipsis tamquam ex seminibus elementa producuntur. Sicut enim semen est principium fructus, sic elementa sunt principia corporum mixtorum. Et dicit elementa pugnantia propter ipsorum contrarietatem; nam aliqua sunt calida, alia frigida: quaedam humida, quaedam sicca. Haec elementa divino amore ordinante tenent proprium foedus; quia gravitas inferiorum non aufert levitatem superiorum, nec e converso, et simul totaliter se non corrumpunt. Hic si fraena remiserit et cetera. Hic ostendit quod amore divino subtracto omnia corrumpuntur, dicens: si hic amor divinus remiserit fraena, idest legem gubernandi res, quidquid nunc amat invicem, idest concordat, illud continuo geret bellum, et ipsa elementa certant, idest litigant solvere, idest destruere machinam, scilicet mundanam quam nunc socia fide, idest concordi foedere incitant pulchris motibus, idest faciunt ordinate movere. Nota, quod sublato amore et concordia omnia dissolvuntur. Unde Alanus in Anticlaudiano loquens in persona amoris et concordiae dicit: si mea jura meas leges mea foedera mundus olim servasset, vel adhuc servaret amoris vincula, non tantis gemeret sub cladibus orbis. Hic sanctos populos quoque et cetera. Hic ostendit philosophia quomodo per amorem conservatur et conciliatur amicitia humana, dicens: hic amor continet, idest conservat sanctos, idest virtuosos et populos junctos foedere, scilicet amicitiae: et hic amor nectit sacrum, idest sacramentum conjugii castis amoribus viri et uxoris: et hic amor dictat jura sua, idest imponit legem amicitiae fidis sodalibus. Et quia ista proveniunt ab amore divino tamquam a suo principio, ideo subjungit: o felix genus hominum (supple, dico), si amor, scilicet divinus quo caelum regitur, regat animos vestros super causando in eis concordiam amicitiae. Nota, quod amor dictat jura fidis sodalibus. Jura autem amicorum et sodalium innuit Seneca tertia epistola dicens: diu cogita an aliquis in amicum sit tibi recipiendus: sed cum placuerit fieri, toto illum pectore admitte: tam audacter cum illo loquere quam tecum. Tu quidem ita vive ut nihil tibi committas nisi quod etiam amico tuo committere possis. Cum amico tuo omnes curas, omnes cogitationes misce si fidelem putaveris. Sunt enim quidam qui quae amicis sunt tantum committenda omnibus narrant: quidam carissimorum conscientiam reformidant, nulli credituri. Neutrum faciendum est: utrumque enim vitium est; et omnibus credere et nulli. Nota, circa praedicta, quod amicitia proprie dicta tantum invenitur in rebus rationalibus; et ut sic, amicitia est par voluntas bonorum inter aliquos. Sed large accipiendo amicitiam, sic etiam est irrationalibus, et ut sic amicitia est concordia diversarum rerum adinvicem.