CORPUS THOMISTICUM
Ignoti Auctoris
Expositio super Apocalypsim «Vox»
a capite VIII ad caput XII

Thomas de Aquino in Coronatione Mariae a Fra Angelico depicta

Textum Parmae 1869 editum
et automato translatum a Roberto Busa SJ in taenias magneticas
denuo recognovit Enrique Alarcón atque instruxit




age retro   age ultra




Caput 8

[91212] Super Apocalypsim «Vox», cap. 8 Et cum aperuisset et cetera. Hic agitur de apertione sigilli septimi; in qua manifestatur status Ecclesiae post mortem Antichristi, quando dabitur Ecclesiae pax, quae tamen parum durabit. Apertio igitur hujus sigilli est manifestatio illius status qui clausus est et signatus in sacra Scriptura. Dicit igitur: et cum aperuisset sigillum septimum, per cujus apertionem signatur manifestatio septimi mysterii, quod prius erat clausum, scilicet de statu Ecclesiae post mortem Antichristi, factum est silentium in caelo quasi media hora, sic videbat in visione. Per illud silentium signatur pax et tranquillitas quae est futura in Ecclesia; quae caelum est propter caelestem claritatem, propter fidei caritatem et vitae sublimitatem, post mortem Antichristi parum durabit. Et ideo signatur per silentium, quasi dimidiae horae; quia cito post veniet dominus ad judicium, ut dicit Glossa. Nota igitur quod, sicut dicit Glossa, post mortem Antichristi dabuntur quadraginta duo dies ad poenitendum eis, qui titubaverunt in persecutione Antichristi; sicut habuerunt Judaei quadraginta duos annos ad poenitendum post passionem Christi, ut dicit Hieronymus. Et notandum quod non tantum erit tunc pax bonis, sed etiam malis, idest fautoribus Antichristi, qui credent se in prosperitatibus diu victuros et in malitia obstinati non convertentur. Ducent autem uxores, celebrabunt convivia dicentes: licet princeps noster sit mortuus, tamen pacem habemus et securitatem. Sed, ut dicitur 1 Thessal. 10, dies domini, sicut fur in nocte ita veniet. Cum enim dixerint pax et securitas, tunc repentinus eis superveniet interitus, sicut dolor in utero habentis. Tropologice per silentium, secundum beatum Gregorium, intelligitur secretum intimae contemplationis in quo silere debet tumultus cogitationum, ut anima justi, quae caelum est per elevationem a terrenis et claritatem mentis, cum sponso loqui, et ejus vocem dulcissimam audire possit. Unde beatus Gregorius super hunc locum: caelum quippe est anima justi. Anima itaque justi, dum ad aeterna sublimia per sublevationem contemplationis intendit, surgentes ab infimis cogitationum tumultus premit, et intra se Deo quoddam silentium facit. Hoc autem silentium quasi media hora fit, quando non diu durat quies contemplationis, sed vel necessitas corporalis, vel aliud aliquid interrumpit eam. Unde Gregorius: hoc silentium contemplationis et haec quies mentis, in hac vita non potest esse perfecta. Sic igitur terminatur visio secunda. Et vidi septem Angelos et cetera. Tertia visio est, in qua agitur de Angelis clangentibus tubis. In hac igitur tertia visione magna, sunt septem Angeli clangentes tubis. Prima enim visio fuit de correctione Ecclesiarum. Secunda de revelatione mysteriorum. Haec vero. Tertia de cantu tubarum. Prima fuit correctio. Secunda consolatoria. Tertia est terribilis et comminatoria. Nota Glossam: in hac visione et cetera. Dividitur autem haec pars in duas. In prima agitur de quibusdam praeambulis ad cantum tubarum. In secunda de ipso cantu earum. Et primus Angelus. Praeambula ad cantum tubarum, de quo infra sequitur, ponuntur tria: scilicet, praedicatorum institutio ad praedicandi officium. Item excommunicatio de damnatione impoenitentium. Et alius Angelus. Item praeparatio ad officii actum sive exercitium. Et septem Angeli. Institutio autem praedicatorum ostenditur sub figura septem tubarum quae septem Angelis datae sunt. Et ostenduntur quatuor quae praedicatori sunt necessaria: scilicet vita ad aedificandum, scientia ad docendum. Haec duo in nomine Angeli intelliguntur. Promptitudo sive zelus ad proficiendum stantes: auctoritas ad exequendum. Et datae. Dicit igitur: et vidi: quasi dicat: ex praemissis intellexi salvationem justorum. Post haec ex opposito intellexi damnationem malorum per officium praedicationis praedicatoribus injunctum. Unde per septem Angelos intelligitur universitas praedicatorum, qui introducuntur canentes tubis ad ostendendam malignorum et infidelium damnationem. Juxta similitudinem sacerdotum qui canentes tubis destruxerunt moenia Jericho. Josue 6. Hoc est ergo quod dicit et post praedicta vidi septem Angelos, idest universos praedicatores: quia numerus septenarius signat universalitatem: tota enim vita hominum dierum septenario volvitur. Designantur autem praedicatores per Angelos qui debent habere sublimem vitam ut aedificent exemplo, et caelestem scientiam, ut erudiant verbo. Vita enim sancta et divinorum scientia sunt in Angelis. De vita dicit Gregorius loquens de praedicatoribus sancte viventibus: de propria vita sumunt quod per linguam proximo conferunt. Psalm. peccatori autem dixit Deus: quare tu enarras justitias meas? De scientia, Malach. 2, labia sacerdotis custodient scientiam, et legem requirent ex ore ejus, quia Angelus domini exercituum est. Isidorus 3 de summo bono: desinat locum docendi suscipere qui nescit docere. Coecus si coeco ducatum praebeat, ambo in foveam cadunt. Qui autem haec duo habet, propinquam habet dispositionem ut fiat Angelus, idest nuntius Dei annuntiando et praedicando quae sunt salutis. Isa. 33, Angeli pacis amare flebunt. Dicuntur autem septem propter universitatem, ut dictum est. Item quia septem donis spiritus sancti repleri debent, secundum Glossam. Item quia fidem Trinitatis per quatuor mundi partes annuntiant. Item propter septem quae debent habere praedicatores, sicut dicit beatus Bernardus super illud Cant. 1, oleum effusum nomen tuum. Antequam effundatur verbum praedicationis, debet praecedere primo compunctio. Secundo devotio. Tertio poenitentiae labor. Quarto pietatis opus. Quinto orationis studium. Sexto contemplationis otium. Septimo plenitudo dilectionis. Stantes in conspectu Dei, idest promptos et zelantes ad proficiendum proximo secundum voluntatem et imperium Dei, non per incuriam et defectum zeli jacentes. Tob. 5, inveni juvenem stantem splendidum praecinctum et cetera. Rom. 1, in me promptum est et vobis qui Romae estis evangelizare. Talis promptitudo valde placet Deo. 2 Timoth. 2, sed verbum Dei non est alligatum. Vel stantes, scilicet rectos per affectionem calcantes terrena. Item in sursum erectos sive elevatos per contemplationem. In conspectu Dei, idest ut Deum aspiciant per intentionem ut propter Deum faciant. Item ut Deum aspiciant per ipsam contemplationem. Praedicatores enim orationi et contemplationi debent insistere, ut ibi hauriant quod aliis effundant. Ambrosius. Calcatis terrenis cupiditatibus, divinae contemplationi inhaerent. Et datae sunt illis septem tubae, idest universum officium praedicationis commissum est eis a Deo, qui vel per se vel per praelatos concedit officium praedicandi. Aliter enim praedicare non debet; non enim est usurpandum tantum officium. Rom. 10, quomodo praedicabunt, nisi mittantur? Comparatur autem tubae praedicatio, sive officium praedicandi propter sonum, quia publice et aperte fieri debet. Isa. 58, clama, ne cesses; quasi tuba exalta vocem tuam. Item propter usum: usus enim tubarum apud Judaeos erat in bellis, in festis, in conviviis. Similiter praedicatio excitat ad bellum contra vitia. Josue 6, legitur quod septem sacerdotes, septem tubis clangebant ad bellandum contra Jericho, idest contra vitia mundi, quae mutatur ut luna. Jericho enim interpretatur luna. Item vocat ad vera solemnia, scilicet gratiae et gloriae. Isaiae 30, canticum erit vobis sicut vox sanctificatae solemnitatis. Item invitat ad omnia convivia quae fiunt hic per gratiam et in futuro per gloriam. Infra 19, audivi quasi vocem tubae magnae; gaudeamus et exultemus et cetera. Septem autem tubae dicuntur propter universitatem officii praedicationis, quod datur praedicatoribus ad hoc idoneis, ut scilicet de universa Scriptura praedicent. Item ut praedicent universis divitibus, pauperibus, magnis et parvis, bonis et malis, fidelibus et incredulis. Item ut praedicent universa quae ad salutem pertinent, ut de vitiis et virtutibus, suppliciis et praemiis. Esther 7, tubae quarum usus est in jubilaeo, idest quibus annunciatur peccatorum remissio, quae est in via, et reversio ad haereditatem quae erit in gloria: de quibus tubis Josue 6. Et alius. Hic agitur de excommunicatione praedicatorum, ne ipsis praedicatoribus ascribatur malorum damnatio, vel ipsi mali videantur inexcusabiles. Ideo prius ostendit, nec ipsos praedicatores accusabiles, nec ipsos impios inexcusabiles. Cum enim Christus ex sua caritate pro omnibus, quantum est de se, passus fuerit et omnes apud patrem juvare paratus sit, pro omnium etiam salute praedicatores suos per orbem miserit; patet nec praedicatores a bono doctore ad bonum hominum missos debere accusari, si aliqui damnantur, nec posse excusari homines qui damnantur. Nota Glossam: dicturus et cetera. Ad ostendendum autem, quod nec ex parte Christi, nec a parte praedicatorum est causa vel culpa damnationis malorum, sed ex parte ipsorum, tria ostenduntur. Primo Christi caritas sive pietas. Secundo, praedicatorum bonitas, et accepit. Tertio, commissa auctoritas, et misit. Christi autem caritas ostenditur in tribus. Primo, in affectu redimendi. Secundo, in affectu regendi, habens thuribulum. Tertio, in efficacia obtinendi scilicet pro hominibus illud quod desiderant, et data sunt ei. Ex his patet nec Christum, nec ejus apostolos sive praedicatores esse de impiorum damnatione culpandos. Caritas autem Christi quantum ad affectum redimendi hominem ostenditur. Primo, quantum ad humilitatem incarnationis. Secundo, quantum ad desiderium passionis: et stetit. Dicit igitur, et alius: quasi dicat: ita vidi praedicatores. Et alius Angelus, scilicet Christus, qui dicitur Angelus, quia missus a patre in mundum ad annunciandum quae sunt salutis hominibus. Non enim dicitur Angelus inquantum Deus, sed inquantum homo. Isaiae 9, secundum aliam literam, et vocabitur nomen ejus magni consilii Angelus. Dicitur autem alius, ab aliis praemissis, quia altior et major eis in dignitate. Joan. 3, qui de caelo est, super omnes est. Venit, per humilitatis assumptionem. 1 Timoth. 1, Christus Jesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere. Sed quomodo dicitur venisse, qui locum non potest mutare, qui ubique est totus? Jeremiae 23, caelum et terram ego impleo. Augustinus, 6 Lib. confessionum: ubique totus es, et nusquam locorum es. Respondeo. In his verbis et consimilibus, non intelligitur dominus venisse per loci mutationem; sed per humanitatis assumptionem: ipsum assumere fuit venire: et sic saepe ejus incarnatio vocatur adventus, ratione humiliationis quae ostenditur vocabulo veniendi. Item ratione manifestationis: unde dicitur venisse, quia per carnem, se dignatus est manifestare. Hoc est quod dicit Augustinus 1 Lib. de doctrina Christiana: non per locorum spatia veniendo; sed in carne mortali mortalibus apparendo, venisse ad nos dicitur; illuc ergo venit, ubi erat. Quomodo venit, nisi quod verbum caro factum est, et habitavit in nobis? Haec Augustinus. Et stetit ante altare, idest paratus fuit et affectuosus se immolare in cruce, quae est altare in quo oblatus est Deo patri sacrificium nostrae redemptionis, scilicet ipse Deus homo. Lucae 12, et quomodo coarctor usque dum perficiatur? Vel. Alius, ipse Christus, quia super eo quasi super altari offerunt fideles patri preces et merita: qui dicitur stare ante altare, idest ante se ipsum; quia scilicet per se ipsum placet patri, non per alium mediatorem. Stetit, ergo, ante altare, idest paratus fuit se hostiam patri offerre, non per mediatorem alium, sed per se ipsum. Vel alius, Ecclesia in cujus unitate habet offerri omne bonum Deo, alioquin ei non placet. Ante hoc altare ostensus est Christus stare, quia omnes qui sunt vel esse volunt de unitate Ecclesiae paratus est juvare et ducere ad salutem, et omnibus se offert quantum est de se. 1 Petri 1: sperare in eam quae offertur vobis gratiam. Nota: fides dicitur altare: nihil enim Deo est acceptum, quod non offertur spiritualiter in fide. Psal. tunc imponent super altare tuum vitulos. Item cor justi etiam dicitur altare; quia in eo immolantur motus bestiales, unde dicitur altare holocausti. De altari Exod. 26. Praeterea sancta desideria in eo igne caritatis cremantur: unde dicitur altare thymiamatis. Exod. 30, facies altare ad adolendum thymiama. Item crux Christi. In ipsa enim oblatum est illud sacrificium dignitatis quod est ipse Christus. Amos 9, vidi dominum stantem super altare. Item Christus ipse, ut dicit Glossa; quia per eum et super eum offerimus patri preces nostras. Item Ecclesia, super cujus unitatem debet offerri Deo omne bonum nostrum. Isaiae 60. Offerentur super placabili altari meo, scilicet fideles super Ecclesiae unitatem. Habens thuribulum. Hic ostenditur Christi caritas in effectu regendi, specialiter quantum ad apostolos quos ipse rexit, ut per eos, alios regeret. Unde dicit, habens thuribulum, idest apostolos qui sunt quasi thuribula, et vasa ignis spiritus sancti inferius clausa, per contemptum carnis et terrenorum; superius aperta, per desiderium supernorum; de quibus exeunt vapores thymiamatis, idest orationum ex interna devotione ascendentes coram domino: de quibus etiam exit odor ad homines, per quem Christus manifestatur, quem praedicant docendo, et sequuntur imitando. 2 Corinth. 2, odorem notitiae suae manifestat per nos in omni loco. Aureum, propter caelestem sapientiam, per quam sunt fulgidi, decori ac pretiosi apud Deum et homines: vel propter caritatem, quae dat fulgorem decorem ac valorem. De quo auro supra 3, suadeo tibi emere aurum ignitum. In apostolis fuit sapientia caelestis, et affectus caritatis ad Deum et ad salutem hominum. De his, 3 Reg. 10, omnia vasa in quibus potabat Salomon, erant aurea. In manu sua, idest in suo regimine. In hoc autem ostenditur caritas et pietas Christi ad genus humanum; quia ad conversionem et instructionem hominum ejus apostolos et discipulos et alios praedicatores praeparavit eligendo, informando, regendo, mittendo, sicut infra sequitur: unde nec ex parte Christi nec suorum praedicatorum est culpa, si qui damnantur. Specialiter tamen de apostolis et discipulis hic agitur. Nota quod cor humanum debet esse thuribulum in quo sit ignis amoris et thus devotionis: et sic ascendet coram Deo odor sacrae meditationis, affectionis et orationis. Sine igne autem hoc fieri non potest per quem thus resolvitur. Eccles. 50, quasi ignis effulgens et thus ardens in igne. Debet autem clausum esse inferius, apertum superius. Coloss. 3, quae sursum sunt quaerite. Debet etiam esse aureum per veram et caelestem sapientiam, sine qua nihil est fulgidum acceptum sive decorum ac pretiosum in conspectu Dei. De hoc thuribulo aureo per figuram dicitur 3 Reg. 7, ubi legitur quod Salomon fecit thuribulum ex auro purissimo et data sunt. Hic ostenditur Christi caritas in efficacia impetrandi. Ipse enim pro eis qui sibi adhaerent efficaciter impetrat quod desiderant. Primo ergo ostenditur orationum effusio sive oblatio apud mediatorem. Secundo earumdem exauditio per ipsum apud patrem, et ascendit. Dicit igitur, et data: quasi dicat: ita prius praeparavit apostolos et discipulos ad salutem hominum. Ipsos etiam homines paratus est apud patrem juvare, si in fide ipsum invocent. Et hoc est: et data sunt ei, idest Angelo, incensa multa, idest Christo offeruntur a justis orationes Deo acceptabiles. Psal. dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo. Et dicit, multa, propter multas innovationes sanctarum affectionum, et varietatem meditationum et orationum. Ut daret de orationibus sanctorum omnium, idest justorum; idest ut repraesentaret orationes justorum Deo patri. Ipse enim est mediator noster, per quem accessum habemus ad patrem, et per quem orationes justorum exaudiuntur. Unde et in orationibus Ecclesiae petitur orationum exauditio per ipsum filium; unde dicitur, dominum nostrum et cetera. Dicit autem partitionem de orationibus, non omnes orationes; quia non omnes orationes justorum exaudiuntur, sed illae quae sunt utiles ad salutem. Quandoque enim petitur quod non est expediens dari, ut patet in oratione Pauli, 2 Corinth. 12, ter dominum rogavi. Super altare aureum, idest Deo Trinitati, qui est super ipsum Christum, inquantum homo est: qui inquantum Christus, est altare, quia super ipsum offerimus preces et merita nostra Deo. Aureum, propter pretiositatem: totus enim est aureus, quia totus pretiosus, etiam secundum quod homo. Quod, scilicet, altare, est ante thronum, idest in beneplacito patris sedentis in throno, idest in Ecclesia quam inhabitat et regit. Ipsum enim altare, quod est Christus, est per omnia patri acceptum. Item placet patri, ut per hoc altare, homines, et hominum orationes fiant acceptabiles. Vel, ut daret de orationibus sanctorum omnium super altare aureum, idest repraesentaret eas Deo, super se ipsum, qui est altare aureum, ut dictum est. Ipse enim non per alium, sed per se ipsum offert orationes justorum patri. Nam alius mediator non est. Hebr. 7, accedens per semetipsum ad Deum semper vivens ad interpellandum pro nobis, quod est ante thronum, idest Ecclesiam; quia Christus dominus se offert suis, promptum ad placandum patri, et ad offerendum orationes eorum patri sicut pontifex bonus. Hebr. 4, habentes pontificem magnum qui penetravit caelos Jesum. Et ascendit, idest factus est acceptabilis, fumus, idest compunctio et devotio, incensorum, idest ad modum incensorum redolens, de orationibus sanctorum, quae sunt incensae: de quibus jam dixit: et data sunt ei incensa multa. Compunctio autem et devotio dicitur fumus; quia sicut ex igne operante in lignis, dum ea ignit et concremat, ascendit fumus: sic ex igne amoris operante interius in cogitationibus et affectionibus et igniente et concremante eas procedit compunctio et devotio in oratione, quae devotio est Deo acceptabilis; et ideo dicitur de orationibus fumus ascendere coram Deo, de manu Angeli, idest mediante operatione sive interpellatione Christi. Coram Deo, scilicet patre. Ipse enim est mediator, per quem devotio orationum fit efficax et acceptabilis apud patrem. 1 Joan. 2, advocatum habemus apud patrem. Sed quomodo dicitur Christus offerre orationes justorum Deo, cum ipse sit Deus? Offerens autem et cui offertur differre debent. Item quare dicitur offerri patri, ut dicit Glossa super illud, ut daret, cum aeque sint offerendae orationes tribus personis, quia sibi sunt coaequales? Respondeo. Ad primum, quod recte dicitur Christus offerre Deo preces nostras, quia ipse in quantum offerens differt a se inquantum ei offertur, et a patre et spiritu sancto. Ipse enim inquantum homo est, offert preces nostras sibi, inquantum Deus, et patri, et spiritui sancto. Ipse enim est mediator in quantum homo, sicut dicit Augustinus. Et sic offert devotionem hominum Trinitati, ut dicit Glossa super illud, super altare. Ad aliud dicendum, quod sicut dictum est, Christus homo offert preces justorum Trinitati. Quandoque autem dicitur offerri patri, non quia non similiter offerat sibi inquantum Deo et spiritui sancto, cum personae sunt sibi coaequales; sed illud dicitur ratione auctoritatis, quae convenit patri; quae non dicit majorem dignitatem in patre; sed dicit originem respectu aliarum personarum: quia a patre est filius, similiter spiritus sanctus. Et acceperunt. Hic introducitur bonitas missorum apostolorum, ad ostendendam excusationem eorum et inexcusabilitatem impiorum: quia repleti fuerunt gratia spiritus sancti. Unde patet eos desiderasse et procurasse, quantum in se fuit, salutem hominum: et hoc est quod dicit, et accepit Angelus, idest Christus, thuribulum aureum, idest apostolos: accepit inquam, non tactu corporali, sed amplexu spirituali, manu scilicet suae bonitatis, ad replendum eos amplioribus donis. Unde sequitur, et implevit illud, scilicet thuribulum, idest apostolos et discipulos, cum spiritum sanctum super eos effudit abunde. Act. 1, repleti sunt omnes spiritu sancto. De igne altaris, idest de igne spiritus sancti, quo tempore plenus fuit, qui est altare fidelium. Joan. 1, plenum gratiae et veritatis. Ut enim essent idonei et haberent virtutes ad praedicandum hominibus, datus est eis spiritus sanctus in abundantia. Et per hoc signatum est quod praedicator debet habere claritatem in scientia, et ardorem in vita, claritatem etiam in exemplo, et ardorem in animo. Ignis enim, in cujus specie apparuit super eos spiritus, lucet et ardet: unde de illo nobili praedicatore, scilicet Joanne Baptista, dicitur Joan. 5, ille erat lucerna ardens et lucens. Vel de igne altaris, idest de igne, cujus vis fuit manifestata in patibulo crucis. Ignis enim spiritus sancti in Christo multum luxit et suum ardorem manifestavit in cruce: ex sola enim caritate passus est: et de isto igne dedit apostolis, ut hominum salutem zelarent, et pro Christo, vel pro ipsis hominibus mori parati essent, Joan. 1, et de plenitudine ejus omnes accepimus. Sed quomodo hic dicitur accepisse thuribulum, idest apostolos, cum prius accepisset eos? Unde et supra dicitur: qui habebat thuribulum in manu sua. Respondeo. Acceperat prius ad illuminandum et regendum. Hic autem dicitur accepisse ad aliud, idest ad amplius replendum et ad mittendum repletos ad homines convertendos, sicut post sequitur. Item objicitur de hoc quod dicitur: implevit illud de igne altaris. Cum enim haec propositio denotet partialitatem, aut notat partem spiritus sancti qui erat in Christo datam apostolis, aut partem gratiae. Si primo modo; ergo habet partem et partem, quod falsum est. Si secundo, ergo pars gratiae Christi ablata est a Christo et data ipsis, quod est absurdum. Respondeo. Per haec verba, implevit illud de ignis altaris, intelligitur ipse spiritus sanctus amplius datus apostolis, et etiam dona ejus. Cum enim datur ipse, dantur et ejus dona, et e contrario: quod est intelligendum de donis gratum facientibus. Tum illa partialitas quae notatur per illam propositionem, non intelligitur respectu spiritus sancti in se, sed respectu gratiae creatae sive donorum. Nota ergo quod illa propositio duo notat: scilicet partialitatem et conformitatem. Partialitatem autem dico, non quia gratia data apostolis in Pentecoste sit pars gratiae quae est in Christo secundum virtutem: sed pars dicitur secundum quemdam modum loquendi; quia gratia spiritus sancti longe copiosior fuit in Christo quam in apostolis, ita ut ipsi quasi partem gratiae habere videntur, Christus vero totam. Conformitas vero fuit, quia gratia illa, tam in Christo quam in eis, fuit ad illustrandum et ad accendendum proprium subjectum, et etiam ad redundandum in alios per effectum. Ad objectum patet; quia non notatur pars gratiae secundum virtutem: non enim fuit aliqua pars gratiae Christi data apostolis: sed secundum proportionem; quia longe minus fuit in apostolis gratia, in Christo autem perfectissime, ut dictum est. Simili modo dicitur, Num. 11, auferam de spiritu tuo tradamque eis. Et misit. Hic ostenditur auctoritas apostolis commissa, per quam patet eos non esse culpandos, nec ipsum Christum, de damnatione reproborum; cum ipse Christus salutem hominum zelans, apostolos ad eorum salutem miserit. Juxta missionem autem tangitur de actu ad quem missi sunt, et de effectu consequente. Primo ergo ostenditur missio apostolorum. Secundo actus missorum, et facta. Tertio commotio populorum, et terraemotus. Dicit igitur: et misit, thuribulum impletum, idest apostolos. In terram, idest ad diversas partes terrae. Marci ultimo, euntes in mundum universum et cetera. Vel in terram, idest ad illos qui apti erant ferre fructum ad modum terrae, ut fuerunt gentiles. De quibus Psalm. in auditu auris et cetera. Et facta: notatur actus missorum qui fuit triplex. Emiserunt enim tonitrua comminationum, voces admonitionum, fulgura miraculorum. Dicit igitur: et facta sunt, ab apostolis Missis, tonitrua, comminationum quae terrent. Et voces, admonitionum quae mulcent. Vel voces promissionum et fulgura, miraculorum quae simul illuminant et incutiunt timorem Dei. De his tribus supra 4, et de throno procedunt fulgura et voces et tonitrua. Et terraemotus, idest terrenorum hominum motus, idest interior commotio. Magnus, supple, factus est ad praedicationem apostolorum. Magna enim commotione concitati sunt homines ad verba eorum: quidam ad bonum, scilicet ad conversionem, sicut legitur Act. 13, quod crediderunt de gentilibus quotquot erant praeordinati ad vitam. Quidam ad malum, ut ad blasphemiam, vel ad persequendum ipsos praedicantes, sicut legitur Act. 13, quod Judaei concitaverunt mulieres religiosas et honestas et primos civitatis, et excitaverunt persequutionem in apostolos. Aliter potest intelligi. Ostenditur enim caritas et benevolentia Christi ad salutem hominum multiplex, ut ostendatur causa damnationis non esse nisi ex parte eorum qui damnantur. Unde primo ostenditur mysterium incarnationis. Secundo promptitudo complendae redemptionis, et stetit. Tertio sustinentia desideratae passionis, et data sunt. Quarto destinatio dilatandae praedicationis, et misit in terram. Dicit igitur: et alius, expone ut supra. Et stetit. Hic ostenditur in Christo promptitudo complendae redemptionis: et hoc dupliciter. Primo quantum ad effectum animae. Et stetit ante altare, expone ut supra. Secundo quantum ad obedientiam ex parte carnis. Habens thuribulum, idest carnem sive humanitatem in qua crematur thus, idest orationes sanctorum, unde ascendit fumus in odorem suavissimum Deo. Justi enim ante Christi adventum habebant quidem thus, idest orationes, sed non thuribulum: unde eorum orationes non habuerunt plenam efficaciam: nunc autem habemus, scilicet Christi humanitatem, in qua crematur thus devotionis, quia per eam fit oratio acceptabilis. Aureum propter acceptabilitatem et pretiositatem, quam habuit ejus humanitas propter immunitatem a peccato, et propter unionem cum verbo. Hoc thuribulum aureum signatur per illud de quo dicitur Hebr. 9, post velamentum autem secundum tabernaculum, quod dicitur sancta sanctorum, aureum habens thuribulum. In manu sua, idest in potestate sua et perfecta obedientia, quia caro Christi omnino fuit obediens spiritui; quod signatur Genes. 7, in arca Noe, ubi omnia animalia erant pacata, idest omnes motus sensualitatis in Christo. Et data. Hic ostenditur sustinentia passionis Christi. Ante passionem praecesserunt multae orationes justorum pro redemptione. Secundo orationum exauditio in acceptatione. Et ascendit. Tertio ipsa earumdem adimpletio in passione. Et accepit. Dicit igitur: et data sunt ei incensa multa, idest datae sunt ei a Deo patre multiplices orationes Deo acceptabiles pro generis humani reparatione: idest data est Christo secundum humanitatem auctoritas, virtus et idoneitas praesentandi apud patrem orationes antiquorum qui redemptionem petierant. Unde sequitur. Ut daret de orationibus sanctorum omnium super altare aureum, idest ut repraesentaret eas patri super seipsum patientem. Ipse enim patiens fuit altare, super quo factae sunt acceptabiles per ejus passionem orationes antiquorum qui supplicaverunt Deo pro reparatione. Quod est ante thronum, idest in beneplacito sedentis in throno; quia patri placebat orationes justorum super hoc altare immolari per ipsius Christi passionem. Vel ante thronum, idest Ecclesiam ut supra. Vel super altare, idest crucem in qua se pro omnibus obtulit. Aureum propter pretiositatem, quia in eo oblatum est pretium humanae redemptionis. Quod est ante thronum, idest in beneplacito Dei sedentis in throno; quia placuit Deo, ut quod fuit contractum ligno praevaricationis, solveretur per lignum crucis: de quo Proverb. 13, lignum vitae desiderium veniens. In hoc enim ligno impletum fuit desiderium antiquorum. Vel ante thronum, idest Ecclesiam, quia nobis offertur crux Christi in refugium et auxilium. Item quia semper debet haberi tanta gratia prae oculis mentis, Eccles. 29, gratiam fidejussoris ne obliviscaris. Bernardus super illud Cant. 1, fasciculus myrrhae etc.: si sapiens fueris, hunc myrrhae tam carum fasciculum, de principali pectoris tui, nec ad horam patiaris auferri; amara illa omnia quae pro te pertulit, semper in memoria retinens et assidua meditatione revolvens. Ut daret de orationibus; quia non omnes orationes erant pro redemptione, sed pro aliis etiam obtinendis. Vel quia non omnes orationes justorum erant exauditae, sicut quas non expediebat exaudiri, ut tactum est supra. Sanctorum omnium: hoc dicit quia oratio omnium justorum, qui amplius quibusdam aliis illuminati fuerunt, erant ut filius Dei genus humanum redimeret, licet non omnis oratio eorum. Hoc enim orabant justi qui fuerunt ante ejus passionem. Unde dictum est Simeoni per spiritum adventum Christi expectanti, quod non videret mortem nisi vidisset Christum domini. Et dicitur Isa. 63, utinam disrumperes caelos et descenderes. Psalm. inclina caelos tuos et descende. Quasi dicat: Christo data est potestas, efficacia, idoneitas, ut orationes antiquorum ac desideria de reparatione per ipsum facienda patri praesentaret et impleret super seipsum patientem, sive super crucem. Et ascendit per acceptationem, fumus incensorum, idest devotio redolens, sicut multa incensa. De orationibus sanctorum de manu Angeli, idest mediante ipso Christo. Coram Deo Trinitate, quia per ipsum mediatorem factae sunt apud patrem acceptabiles orationes antiquorum. Ipso enim offerente eas patri etiam ante passionem magis factae sunt Deo acceptabiles quam prius, licet et ante disponeret eas implere: unde ipse dicitur mediator non solum propter passionem, sed etiam preces justorum patri praesentando et impetrando. 1 Timoth. 2, unus est mediator Dei et hominum homo Christus Jesus. Maxime autem praesentavit in passione, in qua impletum est desiderium sanctorum. Unde sequitur: et accepit Angelus thuribulum aureum, idest carnem suam paravit et exposuit passioni, quando venit Jerusalem sciens quod ibi occideretur, Matth. 20, ecce ascendimus Jerosolymam et cetera. Joan. 19, Jesus autem sciens omnia quae ventura erant super eum, processit et dixit: quem quaeritis? Et implevit illud, scilicet thuribulum, idest humanitatem, scilicet corpus et anima. De igne altaris, idest de ardore passionis quam in cruce sustinuit, quae hic dicitur altare. Passio propter vehementiam doloris igni comparatur. Psalm. igne me examinasti. Per hoc etiam quod dicitur, implevit, ostenditur immensitas ac gravitas passionis. Psal. repleta est malis (idest afflictionibus) anima mea. Et misit. Hic ostenditur destinatio dilatandae praedicationis. Et primo ostenditur destinatio sive missio praedicatorum. Secundo actus destinatorum. Et facta sunt. Tertio commotio populorum, ut prius et post passionem. Misit, scilicet thuribulum, idest humanitatem suam. In terram, idest terrenos praedicatores ad hoc destinatos, ut eam credant et imitentur creditam: unde et apostoli dicuntur equus domini supra. Et facta sunt per apostolos a Deo destinatos per orbem terrarum tonitrua ut supra. Et septem Angeli. Hic ostenditur praeparatio praedicatorum ad officii actum, scilicet ad praedicandum. Postquam enim ostensum est Christum esse mediatorem, et quantum est de se paratum omnes suscipere ad salutem, convenienter subditur de damnatione impiorum quae intelligitur ex praedicatione praedicatorum: quam damnationem patet ex praemissis esse inexcusabilem. Prius tamen agitur de praeparatione praedicatorum. Dicit igitur: et septem Angeli, idest universi praedicatores spiritu septiformi imbuti. Qui habebant septem tubas, idest universum officium praedicandi, ut supra. Praeparaverunt se, implendo prius opere quod dicturi erant ore. Secundum exemplum domini, de quo Act. 1, coepit Jesus facere et docere. Gregorius, necesse est ut qui verbum Dei loquitur, prius studeat scire qualiter vivat, ut post ex vita colligat, quae et qualiter dicat. Item excitando se ad mentis ardorem, ad quam alios debent accendere per sermonem. Unde Gregorius, ipsi de omnipotente Deo sciunt loqui suaviter, qui hunc didicerunt in cordis sui visceribus amare veraciter. Item ordinando intentionem, ut non ad inanem gloriam vel propter lucrum temporale, sed propter Deum et proprium meritum et supremum bonum. 2 Corinth. 2, non sumus sicut plurimi adulterantes et cetera. Isidorus 2 Lib. de summo bono, mala est intentio quae pro terreno lucro aut vanagloria est. Item praevidendo prudenter, quid sit dicendum, et quibus et quando, et quantum et qualiter. Gregorius, in ore pastoris magna debet esse consideratio locutionis. Pensare enim debet doctor, quid loquatur, quando loquatur, qualiter loquatur, et quantum loquatur: si enim unum defuerit, locutio apta non erit. Item fundendo orationem. Unde Augustinus 4 Lib. de doctrina Christiana: orando pro se ac pro illis quos est allocuturus, sit orator, antequam doctor. Praeparatio igitur praedicatorum, debet esse multiplex: videlicet per operis exhibitionem, per affectus inflammationem, per intentionis ordinationem, per materiae et circumstantiarum praemeditationem, per devotam orationem. Ad quid autem haec sit praeparatio subditur: ut tuba canerent, idest ut officio praedicationis uterentur in actu. Recte autem sic loquitur; quia etsi praedicatio quandoque terrere debeat, tamen etiam debet allicere ad amorem. Quantum ad incussionem timoris officium praedicandi sive praedicatio dicitur tuba: quantum ad secundum vocatur praedicatio cantus, Joel. 2, canite tuba in Sion. Quidam semper se praeparant et nunquam canunt, qui semper student et nunquam praedicant. Sed objicit Glossa, quia dicitur Matth. 10, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini. Item quare dicitur, ut tuba caneret, in singulari, cum ante dixerit. Septem tubas? Respondeo. Ad primum respondet Glossa quod apostoli fuerunt privilegiati in hoc, quia spiritus sanctus eis ita aderat, quod non oportebat eos praemeditari; sed alii qui non sunt in hoc privilegiati, praemeditari debent. Aliter posset esse praesumptio, vel inanis gloria, nisi in casu, scilicet cum subito praedicare oportet vel hujusmodi; et nisi esset praedicator multum habens ad manum ea quae sunt Dei, propter altitudinem intelligentiae, vel gustum experientiae, vel donum illuminationis internae. Nota autem quantum ad materiam praedicationis, quod debet esse praemeditatio de vero, honesto, et salutifero. Nam circa illud quod praedicandum est, haec tria sunt attendenda: scilicet, veritas; quia falsa non sunt praedicanda. 1 Timoth. 2, veritatem dico, non mentior, doctor gentium in fide et veritate. Item honestas. Non enim omnia vera sunt praedicanda, quia quaedam non decerent. De his duobus dicitur in Psal. eloquia Dei eloquia casta, argentum igne examinatum. Item utilitas, non enim omnia vera et honesta sunt praedicanda; sed quae sunt ad salutem utilia. Matth. 4, praedicans Evangelium regni. Ad illud potest dici, quod sic recte loquitur; quia licet sint diversa praedicandi officia et diversae praedicationes, secundum praedicatorum diversitatem: tamen unitas est in origine et in fine. Origo est Scriptura sacra, unde debet omnis praedicatio sumi. Finis est honorificatio divina in ejus laude, et humana salute. Vel quia quilibet praedicator habet proprium officium, et propriam praedicationem. Et primus. Hic agitur de ipso cantu tubarum; in quo cantu ostenditur damnatio reproborum. Vidit autem et audivit septem Angelos tuba canentes, ad signandum praedicationem universorum praedicatorum, secundum diversos status Ecclesiae. Et primo agitur de cantu pertinente ad statum Ecclesiae initialem vel medium, ut est cantus quatuor Angelorum. Secundo de cantu pertinente ad statum ultimum, ut est cantus trium Angelorum sequentium, circa finem hujus capitis, et vidi. Prima pars dividitur in quatuor, secundum cantus quatuor Angelorum. Primo ergo agitur de cantu primi Angeli. Secundo, secundi, et secundus Angelus. Tertio, tertii, et tertius. Quarto, quarti. Et quartus. Ad intelligentiam horum notandum, quod a principio fundationis Ecclesiae perseveravit praedicatio evangelica. Multa tamen hostis generis humani successive objecit impedimenta semper graviora. Primo Judaeorum. Secundo gentilium principum, ut Romanorum et aliorum. Tertio haereticorum. Quarto falsorum fratrum. Quinto Antichristi et suorum. Horum damnationem denunciant isti Angeli. Distinguuntur autem sic cantus septem Angelorum. Quia cantus quatuor Angelorum pertinent ad statum Ecclesiae initialem vel medium; quaedam enim pertinent ad initialem, quaedam ad medium Ecclesiae statum; quia non solum in primo statu fuerunt haeretici et falsi fratres, sed etiam in statu medio. Cantus vero trium Angelorum, pertinent ad statum finalem sive ultimum. Unde prima quatuor narrantur ut praeterita, tria vero ut futura, ut dicit Glossa, in fine cantus quarti Angeli. Rursus cantus quatuor Angelorum sic differunt. Nam primus Angelus ostendit damnationem Judaeorum. Secundus matricidarum, scilicet gentium persequentium Ecclesiam. Tertius haereticorum. Quartus falsorum fratrum. Tres vero ultimi sic differunt. Quintus enim ostendit praecursores Antichristi. Sextus ipsum Antichristum cum suis. Septimus judicium et finem mundi. In prima vero parte sic proceditur. Primo ostenditur praedicatio apostolorum. Secundo perversitas Judaeorum. Et facta est. Tertio poena eorumdem perversorum. Et missum est. Dicit igitur, et primus Angelus, idest primus ordo praedicatorum, scilicet ordo sive coetus apostolorum et discipulorum. Et dicitur primus ordine narrationis, et etiam primus ordine temporis; quia prius contigit excaecatio Judaeorum praedicantibus apostolis. Nota quod secundum diversitatem statuum Ecclesiae, est diversitas et ordo Angelorum. Item etiam secundum diversitatem et ordinem persecutionum. Primus igitur Angelus est primus ordo praedicatorum, scilicet apostolorum quoad primum statum Ecclesiae praedicantium Judaeis. Secundus Angelus est ordo praedicatorum, quo ad secundum statum, scilicet apostolorum et discipulorum praedicantium gentilibus. Unde ille secundus Angelus dicitur ratione secundi status, licet iidem praedicatores fuerint. Tertius Angelus, ordo praedicatorum quantum ad tertium statum, et sic ulterius, ut infra patebit. Tuba cecinit, idest timorem incussit, et ad amorem allexit praedicando quantum in se fuit. Et nota quod praedicator debet strictiorem partem tubae ex parte sua ponere latam ex parte hominum; quia majorem perfectionem debet in se habere, quam aliis stricte suadeat; cujus contrarium faciunt quidam. De praedicatione apostolorum ad Judaeos habetur Act. 2, 3, 4 et 5, et in aliis locis actuum. Et facta est. Hic ostenditur perversitas Judaeorum: et hoc quantum ad tria. Primo quantum ad divini verbi repulsionem. Secundo, quantum ad internae iracundiae concitationem, et ignis. Tertio quantum ad actualem apostolorum interfectionem, mixta sanguine. Quid ergo sequutum sit ex apostolorum praedicatione ostenditur. Inde enim facti sunt magis perversi propter suam nequitiam. Unde dicitur: et facta est grando, idest praedicatio quae est de se suavis, Judaeis visa fuit quasi grando contundens et molesta, unde eam repulerunt. Act. 27, legitur quod Paulo praedicante Judaei levaverunt vocem dicentes: tolle de terra hujusmodi; et projiciebant vestimenta sua et jactabant pulverem in aera. Et ignis, est factus, scilicet iracundiae sive invidiae, contra apostolos, Act. 13, videntes turbas Judaei et cetera. Et haec duo erant mixta sanguine, idest sanguinis effusione; quia ex illis duobus sequuta est interfectio praedicatorum. Unde Stephanum interfecerunt, Act. 7. Vel grando, potest intelligi contumelia verborum, et immanitas exteriorum persequutionum. Act. 8, facta est persecutio magna in Ecclesia quae erat Jerosolymis et cetera. Et ignis etc., ut supra. Aliqui libri habent in sanguine, idest cum sanguine, idem sensus est. Et missum est in terra. Hic ostenditur poena. Et primo ostenditur reatus poenae in generali. Et missum est, scilicet hoc totum, idest grando, ignis et sanguis. In terra, idest in Judaeos terrenos: vel quia ut terra fructificare debent, cum essent exculti per legem et prophetas. Per hoc signatur quod praemissa perversitas eos obligat ad poenam. In eos enim cadit, quia in eos per reatum poenae redundat; per hoc enim meruerunt excaecari, hinc et tandem damnari. Psalm. obscurentur oculi eorum ne videant, et dorsum eorum semper incurva: effunde super eos iram tuam et cetera. Haec dicuntur de Judaeis, sicut vult apostolus, Rom. 11. Secundo ostenditur poena in speciali et tertia. Nota quod in Judaeis erat triplex differentia. Quidam enim erant terrenis dediti, qui signantur per terram. Quidam in lege justi secundum opera exteriora, credentes se recte agere; et sic erat de multis: isti signantur per arbores. Alii in vita ficti male agentes, et bene simulantes, et se male agere scientes, ut hypocritae. Hi signantur per foenum viride. In primis iterum erant tres partes. Prima pars fuit de Judaeis credentibus ante apostolorum praedicationem, scilicet visis operibus Christi. Alia pars fuit credentium post eorum praedicationem. Tertia obstinatorum, qui nec ante nec post crediderunt. Similiter in secundis triplex pars eodem modo, scilicet credentium ante praedicationem. Item post. Item nec ante nec post. Dicit igitur. Et tertia, quia ita facti sunt perversi Judaei in magna parte. Et ideo tertia pars terrae, idest terrenis deditorum, combusta est, excaecata igne peccati sive malitiae. Psalm. supercecidit ignis et non viderunt solem. Vel. Combusta est, idest comburetur igne perpetuo. Isaiae 33, quis poterit habitare de vobis cum igne devorante? Quasi dicat: tertia pars eorum qui terrenis inhiant excaecanda de Judaeis ut ad fidem non veniant, et per hoc damnanda. Duae partes salvabuntur; scilicet qui crediderunt ante apostolorum praedicationem, vel qui post: quia a terrenitate conversi sunt, et etiam multi adhuc convertentur, si velimus secundam partem in futurum extendere. Et tertia pars arborum, idest eorum qui erant in lege justi, et conversantes sine querela, tendentes in sursum per bona opera sicut bonae arbores. Combusta, idest comburetur igne aeterno. Isaiae ultimo: vermis eorum non morietur. De Judaeis enim qui bene operabuntur quidam salvantur, scilicet duae partes, videlicet qui crediderunt ante praedicationem apostolorum, et qui post; qui tamen in fide, cum gratia perstiterunt; tertia vero pars damnatur, scilicet illi qui nec ante nec post crediderunt in Christum, licet aliquando bona opera habuerint, scilicet legis doctrinam. Et omne foenum viride combustum est, idest omnis Judaeus in vita fictus et hypocrita excaecatus est et consumptus igne infidelitatis, vel hypocrisis, si quod bonum quandoque habuit. Et bene foeno comparatur, quia cito arescit laus et favor humanus quem quaerunt; sicut foenum primo viret, et post aret. Viride autem dicitur, quia aliquid viroris habere videtur per speciem exteriorem, et quia in flore et virore laudis delectatur. Job 8, cum adhuc sit in flore et cetera. Tales vix statum mutant: unde hujusmodi foenum totaliter combustum est. Aliter possent haec distingui. Quidam enim ex Judaeis erant apti ad activam; hi per terram quae est apta ad fructificandum. Quidam ad contemplativam, qui per arbores quae in altum eriguntur. Quidam ad neutram, ut qui omnino vanitatibus inserviebant sequendo mundi florem et virorem per elationem vel cupiditatem vel voluptatem vel hypocrisim vel infidelitatem; quia etiam ante adventum Christi, quidam male sentiebant inter Judaeos, ut Sadducaei qui dicebant resurrectionem non esse: qui tamen transierunt vel transituri sunt, ut foenum viride arescit. Tales autem qui quasi nullam dispositionem habent ad bonum, non facile convertuntur; et ideo dicitur, omne foenum viride esse combustum. Isa. 40, exsiccatum est foenum et cecidit flos. In primis est triplex differentia, sive pars. Duae partes sunt perfectae, secundum quod in vita activa est dicere hominem perfectum et minus perfectum, vel praelati boni et subditi. Et per has duas partes in gratia perseverantes intelliguntur electi. Tertia vero pars est tota numerositas reproborum damnandorum, ut dicit Glossa. Similiter intellige in eis qui sunt apti ad contemplativam: quia horum sunt tres partes: scilicet perfecti, minus perfecti et reprobi: qui vel non insistunt contemplationi, licet essent apti; vel si insistunt aliquo tempore, non finaliter persistunt. Quidam enim de contemplativis etiam damnabuntur propter defectum perseverantiae. Unde Matth. 24: duo in lecto: unus assumetur, alter relinquetur. Combustionem intellige ut superius. Sed objicitur de hoc quod dicitur, tertia pars etc.: quia dicitur Matth. 20, multi sunt vocati, pauci vero electi; ergo plures sunt reprobi quam electi. Et Zachar. 13, partes duae dispergentur et cetera. Respondeo, dicendum, quod per binarium signatur hic duplex status bonorum: scilicet status eorum qui ante apostolorum praedicationem crediderunt in Christum, cum ejus signa viderent, et eorum qui post: vel perfectorum et imperfectorum, ut vult Glossa. Unde quod hic dicitur non est referendum ad personarum multitudinem, sed ad status duplicitatem, ut patet ex Glossa. Et quod specialiter dictum est de Judaeis, habet etiam locum in Ecclesia: quia quidam sunt apti ad activam, quidam ad contemplativam, quidam ad neutram; et priorum tertia pars, idest reprobi, qui non finaliter persistunt, damnabuntur. Matth. 24, duo erunt in agro etc. et sic ulterius ut supra dictum est. Sed objicitur de hoc quod dicitur: et omne foenum viride: quia videtur dicere debuisse: tertia pars foeni etc. ut supra: quare ergo dicit omne? Respondeo. Per foenum viride signantur illi, qui multum adhaerent mundanae vanitati, quos multum allexit et traxit viror mundi; qui tamen cito evanescunt, ut foenum viride, quod hodie est et cras in clibanum mittitur: propter hujusmodi autem adhaerentiam fiunt inepti ad conversionem, quamvis non impossibiles. Unde quod dicitur: omne foenum viride etc. intelligendum est de eis qui firmiter et finaliter mundano virori et flori adhaerent: unde dicitur omne et non ponitur tertia pars, licet quandoque aliqui multum prius vanis infixi convertantur, tamen difficillime et raro. Non sic est de his qui supra terra vocantur; quia etsi sint cupidi, tamen non sic tenaciter adhaerent, ut hypocritae et hujusmodi. Tertio quaeritur communiter de Judaeis circa praemissa: quare scilicet Deus Judaeos primo ad se traxit ante legem et sub lege, gentiles autem in infidelitate reliquit? Postea vero paucis Judaeis conversis tempore gratiae per se et per apostolos, respectu eorum qui permanserunt, infideles reliquit Judaeos et facti sunt obstinati; gentiles autem prius idola colentes convertit? Respondeo. Licet aliqua super haec vera possent dici, tamen melius dicitur hujus rationem plenam et claram apud Deum esse et nobis occultam esse. In talibus enim occulta sunt sua judicia, tamen justissima, quia nihil sine ratione justissima facit. Unde dicit beatus Gregorius: incomprehensibilitas divini judicii, humanae mentis oculis non valet penetrari: quare primum Judaea credidit, gentilitate omni in perfidia gentilitatis remanente. Postmodum vero ad fidem gentilium corda mollita sunt, et Judaeorum infidelitas obdurata. Haec Gregorius: propter hoc, sicut dicit ipse Gregorius, exclamat apostolus Rom. 11, o altitudo divitiarum et cetera. Et sicut dicit beatus Gregorius, judicia Dei magis sunt veneranda quam discutienda. Et secundus. Hic agitur de cantu secundi Angeli, per quem intelligitur doctrina praedicatorum, in secundo statu Ecclesiae, scilicet quando apostoli et alii praedicaverunt gentibus; cujus praedicationis occasione concitati sunt gentiles ad persecutionem fidelium instigante Diabolo; et ideo magis sunt a Deo destituti. Primo ergo ostenditur doctrina praedicatorum. Secundo nequitia gentilium, et tamquam. Tertio poena ipsorum, et facta est. Dicit igitur: et secundus Angelus, idest ordo praedicatorum in secundo statu, scilicet ordo eorumdem apostolorum et discipulorum a Judaeis ad gentiles transeuntium. Et dicitur secundus ordine narrationis et etiam ordine temporis, licet non ordine personarum; quia iidem apostoli praedicaverunt primo Judaeis, ut supra habitum est, secundo gentilibus ut hic dicitur. Tuba cecinit, idest inter gentes praedicavit. Act. 13, vobis oportebat primum loqui verbum Dei: sed quoniam repulistis illud et indignos vos judicatis aeternae vitae, ecce convertimur ad gentes. Et tamquam mons, scilicet Diabolus, qui est tamquam mons, per superbiam, per quam est grossus et altus, Jerem. 51, ecce ergo ad te mons pestifer. Magnus, propter magnitudinem superbiae; adhuc enim valde superbus est. Job 41, ipse est rex super universos filios superbiae. Ardens igne invidiae. Hoc igne ardet Diabolus. Invidet enim saluti humanae, quia videt hominem ad beatitudinem, quam ipse amisit, posse ascendere; et ideo ardens dolore invidiae, hominem tentat, ut eum ad Tartara trahat. Sap. 2, invidia Diaboli mors introivit in orbem terrarum. Bene autem invidia dicitur ignis, quia mentem cremat et vexat per dolorem de alieno bono, tum in Diabolo tum in aliis invidis. Unde Gregorius: cum devictum cor livoris putredo corruperit, color pallore afficitur, oculi deprimuntur, mens accenditur et membra frigescunt. Fit in cogitatione rabies, in dentibus stridor; nil laetum de proximis libet, quia tabescentem mentem sua poena sauciat, quam felicitas torquet aliena. Missus est, idest immissus, in mare, idest in gentiles ad nocendum et provocandum eos contra apostolos et alios praedicatores. Mundus autem sive gentilitas dicitur mare ratione tumoris per superbiam. Jonae 1, mare ibat et intumescebat. Ratione inquietudinis per gulam, quia affectus gulosi non quiescit. Prov. 30, sanguisugae duae sunt filiae, dicentes affer affer; gula scilicet et luxuria. Sanguisuga est carnalitas, ratione foetoris, quantum ad luxuriam, propter quam voluptuosi vocantur hirci. Zachar. 10, et super hircos visitabo. Ratione capacitatis, quantum ad avaritiam, quia non redundat, Eccles. 1, omnia flumina intrant in mare et mare non redundat. Ratione fervoris quantum ad iracundiam. Isa. 57, impii quasi mare fervens. Gregorius, irae suae stimulis accensum cor palpitat, corpus tremit, lingua se praepedit, facies ignescit, exasperantur oculi et nequaquam recognoscuntur noti. Ratione amaritudinis, quantum ad accidiam; quae dum utilem laborem, vel bonae actionis, vel praedicationis, vel meditationis aut orationis refugit, internam amaritudinem gignit. Unde Gregorius vocans eam nomine: tristitiae, dicit ita: cum mens dulcedinem tranquillitatis per tristitiam amiserit, nihil hanc nisi moeror pascit. Ratione obscuritatis, quantum ad perfidiam. Mare enim ratione profunditatis et fluctuationis obscuritatem habet; sic et infideles obscuri sunt per tenebras errorum. Rom. 1, obscuratum est insipiens cor eorum. Nequitia igitur gentilium ex inhabitatione Diaboli, tum ex figura maris propter multiplex vitium. Sed a quo est missus Diabolus in gentiles? Item ante erat in gentibus: quomodo ergo praedicantibus apostolis est missus in eos? Respondeo. Dicendum quod Diabolus missus est in gentiles, vel a propria libidine qua nocere appetit, ipsum impellente in corda hominum, vel ab ipso Deo non impellente, sed permittente, quia non potest nocere nisi a Deo permissus; et ideo potest dici missus ab eo, non ut agente, sed ut juste permittente. Juxta hoc dicitur de Saul, 1 Reg. 16: exagitabat eum spiritus nequam a domino. Similiter Matth. 8, si ejicis nos, mitte nos in gregem porcorum. Ad aliud dicendum quod Diabolus dupliciter mittitur, idest immittitur in aliquem: aut possidere incipiendo; et sic mittitur in eum qui cum prius justus esset, nunc de novo peccat mortaliter: aut prius possessum amplius sive plenius possidendo: et sic mittitur in eos qui prius erant mali. Hoc modo accipitur quod hic dicitur, quia praedicantibus apostolis et aliis, dum gentiles multi repulerunt verbum Dei, permisit juste Diabolum eis magis praedominari ita ut praedicatores flagellarent et occiderent. Juxta hoc dicitur de Juda, Joan. 13, et post buccellam introivit in eum Satanas. Et facta est. Hic ostenditur poena gentilium obstinatorum conversis tamen multis: quae poena, non est solum poena praecise, sed etiam est in eis quaedam poena quae est culpa et crudelitas persecutionis, quae sequitur ex praecedentibus peccatis. Quidam autem gentilium erant minores, qui designantur nomine maris, licet prius nomen maris communiter pro parvis et magnis acciperetur. Hic enim loquitur sub distinctione, non prius quidam majores: et hoc sub duplici differentia: scilicet vel ratione scientiae vel apparentis bonitatis: et hi nomine creaturae habentis animam in mari designantur: vel ratione potestatis: et hi per naves. Et omnes hi subdistinguuntur secundum triplicem differentiam vel statum; et ideo dicitur: tertia pars et cetera. Dicit igitur: Diabolo instigante, facta est tertia pars maris, idest gentilium minorum qui nomine communi designantur. Horum quidam approbaverunt et receperunt doctrinam sanctorum in aperto, quidam humane timentes in occulto, et hae sunt duae partes: quidam nullo modo approbaverunt nec receperunt sed persecutionem concitaverunt usque ad occisionem: unde dicitur: et facta est tertia pars maris sanguis, idest peccatrix persequendo sanctos fideles. Per sanguinem enim peccatum signatur, ratione infectionis, ratione horroris, ratione signi mortis; quia peccatum turpiter inficit, horribile est, et signum est mortis spiritualis, immo et causa. Oseae 4, sanguis sanguinem tetigit. Vel sanguis, idest crudelis actualiter per sanguinis effusionem. Micheae 7, omnes insidiantur in sanguine et cetera. Istae tres partes possunt aliter accipi: scilicet perfecti et imperfecti, licet aliquando mali fuerint. Item reprobi. Sed objicitur de hoc quod dicitur sanguis. Primo modo per Glossam. Nam quomodo dicitur tunc facta fuisse peccatrix haec tertia pars, cum prius esset peccatrix? Respondeo. Non per peccatorum inchoationem, sed accumulationem. Et per montem missum in mare et concitantem illud, dum ei gentiles obedierunt persequendo fideles. Mortua est, morte culpae, et per hoc obligata ad mortem Gehennae. Psalm. illumina oculos meos ne unquam obdormiam in morte. Tertia pars creaturae, idest multiplicitas creaturarum. Nomen enim creaturae accipitur hic quasi collective, unde singulare ponitur pro plurali, ut patet per hoc quod dicitur tertia pars creaturae. Simile Exod. 8, venit musca gravissima in domos Pharaonis, idest multiplicitas muscarum gravissimarum, ut patet ex sequentibus. Item Exod. 10, arreptam locustam projecit in mare. Nomen etiam creaturae accipitur pro digniori creatura, scilicet pro homine; quia homo est dignior creatura inter creaturas inferiores; et etiam pro hominibus qui inter gentiles videbantur digniores, ut philosophi et hujusmodi. Juxta hunc modum accipitur, Rom. 1, invisibilia Dei a creatura mundi etc.: unde sequitur, quae, scilicet creaturae, ut fiat relatio ad plurale subintellectum in nomine singulariter posito, ut dictum est. Habebant animas, idest discretionem, per quam digniores aliis videbantur. Anima enim, secundum quod intelligitur rationalis, discretionem dat intellectui in eo quod rationalis, maxime quia hic specialiter et cum pondere ponitur. Vel animas, idest vitam nobiliorem, secundum opera exteriora. Philosophi enim et hujusmodi gentiles habebant majorem discretionem et etiam quaedam bona opera: unde secundum Glossam, digniores aliis reputabantur. In mari, idest in mundo, sive in societate gentilium, qui per mare signantur, ut supra dictum est: quasi dicat: quidam philosophorum et aliorum qui in scientia vel vita digniores aliis videbantur conversi sunt, et sic non mortui. Alii vero qui dicuntur tertia pars, facti sunt obstinati et persequebantur fideles magis ac magis, mortui sunt, morte nequitiae, et dispositi ad mortem Gehennae. Nota igitur quod philosophorum et hujusmodi, tres erant partes. Quidam enim ex ordine rationis praeparati fuerunt ad gratiam recipiendam praedicantibus apostolis. Alii per doctrinam et miracula et exempla sanctorum; et hi intelliguntur non esse mortui. Sed tertii erant, qui nec sic, nec sic credere voluerunt; de quibus dicitur, tertia pars et cetera. Vel tres partes sunt perfecti et imperfecti post conversionem, licet aliquando mali fuerint. Item reprobi. Sed quomodo dicitur, mortua est, cum prius essent mortui per peccatum infidelitatis et aliud multiplex? Respondeo. Dupliciter est mori spiritualiter. Aut per primam gratiae amissionem; et sic dicitur mortuus qui de novo peccavit mortaliter, cum ante viveret per gratiam. Unde Isidorus 1 libro de summo bono: vita corporis anima, vita animae Deus est: et sicut corpus mortuum sine anima, ita anima mortua est sine Deo. Aut per majorem elongationem: scilicet a gratia sive a Deo: quod fit, cum peccatum multiplicatur, et maxime cum anima induratur; et sic accipitur hic. Et tertia pars navium, idest eorum qui alios gubernabant et portabant, et quorum motu alii movebantur, ut erant principes, et hujusmodi aliorum rectores, interiit, idest mortua est, spiritualiter ut prius. In talibus erant tres partes. Quidam enim satis facile crediderunt, quidam difficile. Tertii nullo modo, de quibus dicitur, tertia pars navium. Vel, perfecti, imperfecti. Multi enim principes gentiles conversi ascenderunt ad statum perfectionis. Tertia pars est reproborum. Hanc distinctionem refert Glossa, ad omnia hujusmodi. Isaiae 23, jubilate naves maris, quia vastata est fortitudo vestra. Sed de hoc tertio modo distinguendi quem supra posuit Glossa, objicitur; quia quandoque perfecti cadunt; similiter et imperfecti. Item quaeritur, quare fit talis distinctio, tertia pars maris facta est ut sanguis, et in aliis dicitur, mortua est, vel, interiit? Respondeo. Ad primum dicendum quod illa distinctio de perfectis et imperfectis, intelligitur de eis qui finaliter in gratia decedunt. Ad aliud dici potest, quod tam minores quam majores, qui sunt tertia pars, facti sunt sanguis et similiter mortui sunt; quia tamen majores majori nequitia suffocati sunt quam minores, propter auctoritatem vel excellentiam in qua confidebant; et quia status altus, quandoque est occasio majoris perversitatis; ideo ipsi dicuntur mortui fuisse vel interiisse. Minores vero sanguis, propter peccatum persecutionis fidelium vel crudelitatem. Mors autem signat peccati sive crudelitatis exaggerationem. Expressius enim dicit mors quam sanguis, quantitatem vel nocumentum peccati. Et tertius. Hic agitur de cantu tertii Angeli, per quem cantum intelligitur praedicatio sanctorum in tertio statu Ecclesiae; tempore scilicet haereticorum, qui procurante Diabolo, male exposuerunt et exponunt Scripturas. Et sic quatuor. In prima ostenditur praedicatio sanctorum. In secunda nequitia capitis haereticorum Diaboli, et cecidit. In tertia perversitas ipsorum membrorum, et facta est. In quarta, deceptio auditorum, et multi. Dicit igitur, et tertius Angelus, idest ordo praedicatorum, qui scilicet in tertio statu Ecclesiae praedicaverunt, scilicet tempore haereticorum. Isti fuerunt non tantum apostoli et discipuli, sed etiam alii multi, qui contra haereses praedicaverunt. Tuba cecinit, idest Judaeis et gentibus praedicavit, docendo virtutem, confutando errores, ut beatus Augustinus, Hilarius, Hieronymus, Gregorius, Leo Papa, et alii multi, qui contra errores praedicabant, ut habetur in eorum sermonibus et libris. Dicitur autem tertius Angelus, et ordine narrationis, et etiam temporis. Nota Glossam, et tertius et cetera. Et cecidit. Hic ostenditur nequitia Diaboli. Primo quantum ad poenam, quae poena declarat ejus propriam superbiam propter quam cecidit. Secundo quantum ad naturam, scilicet scientiam naturalem, stella magna. Tertio quantum ad culpam, ardens et cetera. Ubi primo ostenditur culpa ejus quantum ad malitiam invidiae interius. Secundo quantum ad effectum malitiae exterius, et cecidit. Cujus maxime effectus ostenditur duplex: unus est perversio intellectus, faciendo male intelligere Scripturam. Alius amaricatio affectus, et nomen. Dicit igitur, et cecidit de caelo, ad literam merito superbiae. Lucae 10, videbam Satanam sicut fulgur de caelo cadentem. Stella, idest Diabolus, qui dicitur stella per naturalem scientiam. Ezechiel. 28, tu signaculum similitudinis, plenus sapientia et decore. Non enim scientiam prorsus amisit. Unde Isidorus 1 libro de summo bono: praevaricatores Angeli, etiam sanctitate amissa, non tamen amiserunt vivacem creaturae angelicae sensum. Magna, per scientiae eminentiam, quia magnam valde scientiam habent, et naturalem, et acquisitam per experientiam tam antiqui temporis. Isidorus 1 libro de summo bono: triplici modo scientiae acumine vigent Angeli praevaricatores: idest subtilitate naturae, experientia temporum, revelatione supernorum spirituum. Vel, magna per potentiam. Job 41, non est potestas super terram et cetera. His autem donis Dei abutitur Diabolus, impugnando datorem per superbiam et nequitiam. Ardens, flamma invidiae et malitiae contra hominem, tamquam facula, quia ardet interius ad modum faculae per invidiam desiderans incendere homines; et incendendo affectu vel effectu alios, seipsum igne malitiae consumit et urit, sicut facula cum incenditur consumitur. Job 40, de ore ejus procedunt lampades sicut thedae ignis accensae. Idem est thedae quod facula hic. Et cecidit, idest immisit se motus dolore invidiae, dum vidit virtutem Catholicam praedicari, in tertiam partem fluminum, idest parvam expositionem, et in fontes aquarum, idest in evangelicam et apostolicam et propheticam doctrinam, quae est origo totius salutaris doctrinae. Per fontes enim, secundum Glossam, intelliguntur quatuor Evangelia, quae sunt quasi fons et origo doctrinae, fidei et morum. Per fontes etiam potest intelligi lex vetus: et dicuntur fontes aquarum idest doctrinarum, quibus anima rigatur ad fructificandum, et mundatur ac reficitur. In hos fontes aquarum cadit, idest se immittit Diabolus dum ad hoc vigilat ut sacra verba faciat male intelligi. Unde de haereticis quos pervertit Diabolus dicitur 2 Petri 3, sunt quaedam difficilia intellectu quae indocti et instabiles depravant et cetera. Per flumina vero, ex fontibus emanantia, intelliguntur Scripturarum expositiones, quae ex eis trahuntur, sicut flumina a fontibus. Harum expositionum sunt tres partes sive tres modi: videlicet expositio literalis et spiritualis et utraque recta: tertio est expositio perversa. Vel unus modus est secundum principia fidei. Alius secundum principia morum. Tertius secundum placita excaecatae rationis. In hanc tertiam partem immittit se Diabolus, ut scilicet eam haereticis suggerat et teneri irrevocabiliter faciat, et suadeat aliis seminari. Recte autem prius loquitur de expositionibus quam de Scripturis; quia Diabolus per pravitatem expositionum procedit ad perversionem Scripturarum. Item dicit, in fontes, propter multiplicitatem in diversis libris et partibus suis. Item non dicit, in tertiam partem fontium, quia in sacra Scriptura nihil est nisi rectum; dicit autem in tertiam partem fluminum; quia quaedam sunt expositiones bonae, quaedam malae. Vel, fluminum, idest praedicatorum, qui aliis deferunt sive propinant copiam doctrinae, quae per aquam fluminis intelligitur. Ratione emanationis, irrigationis et refectionis horum fluminum est triplex pars. Quidam praedicant innitendo lumini gratiae; quidam adhaerendo aliorum doctrinae; ut qui per se non sufficiunt, sed majorum dicta accipiunt. Tertii acquiescendo conceptae phantasiae, scilicet erroneae sententiae. Et in fontes, idest Scripturas sacras, ut prius. Sed ad quid agitur hic de casu Diaboli? Respondeo. Recte de eo hic agitur, licet in principio mundi contigerit, ut ostendatur nequitia Diaboli, quae per poenam patet; quia propter superbiam de caelo cecidit, et illam nequitiam accumulat, dum adhuc ad hominum damnationem laborat. Aliter potest intelligi ab illo loco et cecidit et cetera. Stella, idest cetus haereticorum, sive haereticus, qui multum videtur sapiens, ut haeresiarcha, qui dicitur stella, quia videtur habere lucem sapientiae et doctrinae, docet autem nocte, de die non audet; quia, ut dicitur Proverb. 7, aquae furtivae dulciores sunt: vel si de die, in latibulis. Job 37, ingredietur bestia latibulum suum. Stella enim noctu lucet. Magna, propter magnam sapientiae apparentiam. Vel magna, propter magnam superbiam. Jeremiae 48, audivimus superbiam Moab, superbus est valde. Moab interpretatur ex patre. Haeretici autem sunt ex patre Diabolo. Ardens, igne invidiae sive iracundiae, contra Ecclesiam; non tamen sicut stella, sed sicut facula: quia illud quod incendit, sive se, sive alios, in carbonem deformem redigit. Cecidit de caelo, idest de Ecclesia, quae in alto est per fidem et amorem. Et cecidit in tertiam partem fluminum, expone ut supra, idest in haereticas expositiones, quas ex Scripturis trahunt, ut flumina ex fontibus sunt, et ad alios fluere faciunt; quas magis ac magis adinvenerunt, et inventas muniunt, licet falso, et falso munitis utuntur contra fideles. Et in fontes aquarum, idest sacras Scripturas, ex quibus manant aquae doctrinarum reficientium, quas per expositiones pravas pervertunt. Isidorus 1 libro de summo bono: in divinarum Scripturarum obscuritate caligantes haeretici, aliud quam res habet intelligunt. Et nomen stellae, scilicet Diaboli, dicitur absynthium, idest amaritudo, quia potum amarum ministrat haereticis, dum eis pravas expositiones suggerit. Ministrat etiam per eos aliis. Sicut enim absynthium est herba amarissima: sic Diabolus in eis amaritudinem qui male sapiunt, facit, quia anima eorum amaricatur per errorem, et tandem per damnationem. Vel, nomen stellae, scilicet haeretici apparenter sapientes, dicitur absynthium; quia alios in amaritudinem erroris mittit. Proverb. 5, favus distillans labia meretricis, et nitidius oleo guttur ejus, amara quasi absynthium. Haec meretrix est doctrina haereticorum. Et facta. Hic ostenditur perversitas haereticorum, quia scilicet amaritudinem propinant aliis suggerente Diabolo per expositiones pravas, et propter casum stellae, idest Diaboli, sive haeretici, in tertiam partem fluminum. Facta est tertia pars aquae, idest expositionum, quibus potus ministratur animae, sive bonus sive malus secundum quod est expositio bona vel mala; sicut aqua datur in potum: sive documenta Scripturarum secundum expositionem fiunt amaricativa. In absynthium: quasi dicat: tertius sensus est, qui est haereticorum; talis factus est per astutiam eorum, ut sit amaritudine erroris intoxicatus: student enim ad pravas expositiones inveniendas, persuadendas et continuandas, licet falso: per quas generatur amaritudo erroris in auditoribus quando consentiunt. Isidorus in eodem: haeretici ingenti studio mendacia sua discunt. Threnorum 3, inebriavit me absynthio, verbum est Ecclesiae. Et multi. Hic ostenditur deceptio auditorum; unde propter injuriam in Deum, cujus Scripturam pervertunt; et propter offensam in proximum, quem potu erroris perimunt, patet damnationem deberi haereticis. Dicit igitur, multi homines. Doctrinae haereticorum acquiescentes, mortui sunt, in anima per errorem, unde et meruerunt aeternam mortem, de aquis, scilicet de doctrinis Scripturarum male intellectis, et male expositis. Unde sequitur, quia amarae factae sunt: dum enim male per haereticos exponuntur documenta Scripturae, redundant per erroris amaritudinem, auditoribus in mortem: quae bene intellecta per virtutis dulcedinem vitam gratiae darent et gloriae. Isaiae 24, amara erit potio bibentibus illam. Sed quare dominus permittit haereticos esse, et impugnantes Ecclesiam, cum tantum malum inde sequatur? Respondeo. Triplex ratio reddi potest. Una est propter conditionem libertatis ex parte liberi arbitrii eorum qui Deo conservatori non adhaerent, sed ab eo recedunt, permittit agere et moveri secundum quod volunt. Unde dicit Augustinus 7 de civitate Dei: sic administrat Deus omnia quae creavit, ut ipsa proprios agere motus sinat. Secunda est propter meritum iniquitatis, tum ex parte haereticorum, tum ex parte eorum qui per eos seducuntur; quia propter peccata praecedentia, et contemptum divinorum mandatorum, permittuntur illi cadere in errorem per se; et isti per eos seduci. Unde de his qui per se errant, dicit Gregorius: saepe cum negligunt bene vivere, etiam usque ad perfidiam dilabuntur, nullo persequente. Item dicit Anselmus in principio libri Dei incarnatione verbi. De aliis vero qui per haereticos decipiuntur procurante Diabolo, habetur per Gregorium dicentem: multos autem meritis exigentibus, hostis ferire permittitur: ut cum Deum deserunt, hosti damnato famulentur. Hoc autem est ex ira divinae justitiae quae permittit utrosque ire in viam suam. Apoc. ultimo: qui in sordibus est, sordescat adhuc. Ista tamen ratio non semper nec in omnibus habet locum, sed aliquando et in aliquibus. Tertia ratio est, propter inquisitionem veritatis ex parte Catholicorum; ut scilicet doctores Ecclesiae diligentius veritatem inquirant, ad eamdem defendendam et perfidiam confutandam. Unde dicit Augustinus, et habetur in Glossa super illud 1 Corinth. 11, oportet haereses esse: ut qui probati sunt et cetera. Ab adversario mota quaestio discendi existit occasio. Multa quippe ad fidem pertinentia, dum haereticorum callida inquietudine exagitantur, ut adversus eos defendi possint, et considerantur diligentius, et intelliguntur clarius, et praedicantur instantius. Ad objectum dicendum, quod licet ex hoc multa mala proveniant, conveniens tamen est a Deo permitti, ut sint haeretici propter praedicta: quia si Deo homines amore stabili inhaererent, eos dominus teneret, ne caderent in errorem per se, nec per alios deciperentur. Unde patet quod eorum culpa est, cum labuntur per se, vel per alios. Unde de adhaerentibus Deo dictum est supra ubi agitur de haereticis, bilibris tritici. Item de omnibus malis dominus bonum aliquid elicit, licet multi propter illa damnentur. Et quartus. Hic agitur de cantu quarti Angeli, per quem signatur praedicatio sanctorum in quarto statu Ecclesiae, scilicet in tempore falsorum fratrum; ad quam praedicationem secuta est damnatio eorumdem falsorum fratrum. Primo ergo tangitur doctrina praedicatorum. Et quartus Angelus, idest quartus ordo praedicatorum; et dicitur quartus ordo ratione quarti status Ecclesiae. Nota Glossam: quartus ordine. Tuba cecinit, idest praedicavit tempore falsorum fratrum contra ipsos falsos fratres et hypocritas. Secundo ostenditur condemnatio falsorum fratrum. Et tertia. Et horum quidam fuerunt in magno statu, quidam in minori; quidam illuminantes alios, quidam illuminati. Unde primo ostenditur damnatio quantum ad illuminantes. Secundo quantum ad illuminatos et diei. Illuminantes autem, aut illuminant excellenter, hi signantur per solem; aut mediocriter, illi per lunam; aut tenuiter, isti per stellas. Item illuminati, aut illuminantur a majoribus doctoribus, isti per diem; aut a minoribus, isti per noctem. Dicit igitur, et percussa est, quasi dicat: ita sancti praedicaverunt: et procurante Diabolo, et impediente fructum doctrinae, tertia pars solis, idest majorum, qui erant in statu, in quo illuminabant vel illuminare debebant, verbo et exemplo, alios excellenter, sicut sol, ut majores praelati et praedicatores, percussa est, obscuritate: quasi dicat: excaecata est per omnem subtractionem, et per hoc obligata ad damnationem; quia cum contra falsos fratres praedicaretur, dolens Diabolus concitavit et pervertit amplius corda hominum, vel ipsos fratres falsos reddendo pejores et magis caecos, tam de majoribus, quam de minoribus, ut infra sequitur. Vel eos qui prius boni erant, tam de majori statu, quam de minori, excaecando, et in statum falsitatis inducendo: utroque enim modo potest intelligi. Tertia pars dicitur ratione reproborum: isti enim excaecantur. Aliae duae partes sunt perfecti et imperfecti; justi veritatis et unitatis amatores. Isti non percutiuntur finaliter. Inter praelatos enim et praedicatores dignitate vel scientia et doctrina majores, sunt perfecti et imperfecti electi. Item reprobi. Sed quid est quod dicit Glossa, excaecata subtractione gratiae? Non enim videtur decens quod Deus qui est summe pius, gratiam subtrahat. Respondeo: dicendum quod Deus dicitur subtrahere gratiam non proprie et positive, sed large et negative. Non enim ipse aufert; sed dicitur eam subtrahere, quando non conservat, vel quia ab ea elongari permittit. Et tertia pars lunae, idest mediocritas pastorum et praedicatorum alios mediocriter illuminantium, vel existentium in statu pastoris, vel praedicatoris, in quo debent illuminare ceteros. Philipp. 2, inter quos lucetis sicut luminaria et cetera. Supple, percussa est. Duae partes lunae sunt perfecti et imperfecti justi, de numero eorum qui sunt mediocres secundum statum pastoris vel praedicatoris. Mediocres dico officio vel dignitate; licet quidam sunt perfecti merito, quando sunt in statu gratiae. Tertia pars lunae est, omnes reprobi, qui sunt in hoc statu in mediocribus; et isti sunt percussi, ut prius. Et tertia pars stellarum, idest reprobi inter eos qui alios illuminabant, vel statum habebant alios illuminandi, licet tenuiter et minus quam praedicti, ut stellae minus illuminant quam luna vel quam sol diem: sic qui sunt in inferiori gradu praelationis, vel qui habent parvam doctrinam praedicationis. Supple, percussa est, ut supra. Talium, secundum quod sunt aliquando in statu gratiae, sunt quidam perfecti in vita, ut quidam rectores Ecclesiarum vel praedicatores pollentes magna doctrina: quidam imperfecti: alii reprobi. Ita, percussa est obscuritate. Ut obscuraretur. Defectu luminis cognitionis et operationis. Tertia pars eorum, scilicet omnium praedicatorum, id est ita ut reprobi obtenebrarentur per defectum luminis spiritualis, aliis in sua claritate manentibus. Joelis 3, sol et luna obtenebrati sunt, et stellae retraxerunt splendorem suum. Deinde ostenditur damnatio quantum ad prius illuminatos, vel qui illuminari debebant per alios, et diei: quia ita percussa est tertia pars praedictorum, ut obscuraretur, et ita ut non luceret, in se, sed obscura esset propter defectum luminis fidei et operationis, cujusmodi lumen deficit in falsis fratribus. Pars tertia diei, id est eorum qui illuminabantur aliquando a majoribus praelatis et praedicatoribus. Dies dicitur hic respectu solis, scilicet illi qui a majoribus illuminati sunt aliquando, ut dicit Glossa ut sunt laici et clerici quidam, qui habent altiores pastores, et meliores praedicatores. Horum sunt tres partes: scilicet perfecti pro tempore gratiae, etsi aliquando in alio statu fuerint. Item imperfecti. Item reprobi: haec est tertia pars quae obscurata fuit aliquando per falsitatem et hypocrisim, ut est in falsis fratribus, et adhuc fit: quantum ad tales potest illud accipi, Job 3, dies illa vertatur in tenebras. Et noctis, similiter supple, tertia pars non luceret: idest reprobi inter eos qui a minoribus pastoribus et praedicatoribus aliquatenus illuminantur. Nox enim dicitur respectu lunae et stellarum, scilicet illi qui a minoribus praelatis et doctoribus reguntur et ab eis lumen recipiunt, licet non magnum, ut nox non magnum lumen recipit a luna et stellis. Inter tales quidam sunt qui secundum modum illius status perfecti sunt ex doctrina interiori; quidam imperfecti, alii reprobi. Isti sunt tertia pars quae perdit fulgorem. De talibus potest intelligi illud Job 3, noctem illam tenebrosus turbo possideat. In his ultimis aliter potest accipi triplex pars. Quidam videntur boni, et sunt: quidam qui videntur et non sunt, et hi sunt tertia pars quae obscurantur, licet aliquando in bono statu fuerunt; vel si prius in malo, magis elongantur a lumine. Horum omnium praemissorum, quidam permanserunt in lumine, qui sub duabus partibus intelliguntur. Alii vero sunt obscurati Diabolo machinante, amissa cognitione fidei, et rectitudine operationis. Quod dupliciter potest intelligi, ut dictum est supra: vel quia cum prius essent veri et boni fratres, facti sunt falsi fratres, sicut et quidam alii prius erant: quia Diabolus impediens fructum praedicationis induxit eos per astutas et improbas tentationes in hunc statum: vel quia cum prius essent falsi, facti sunt Diabolo fortius instigante falsiores, fidem abjicientes, et fidelibus dolose insidiantes et fidem veram simulantes. Et vidi. Habito de cantu quatuor Angelorum, qui pertinet ad statum Ecclesiae initialem vel medium, agit hic de cantu trium Angelorum sequentium, qui pertinet ad statum Ecclesiae finalem seu ultimum. Primo autem ostenditur quoddam praeambulum. Secundo agitur de ipso cantu aliorum Angelorum in cap. sequenti: et quintus Angelus. Praeambulum autem illud, est clamor aquilae volantis per medium caelum et dicentis fortiter, vae vae vae habitantibus in terra. Per hanc aquilam signatur coetus praedicatorum venturas miserias denunciantium. Primo autem ponitur descriptio praedicatorum miserias denunciantium. Secundo ipsa denunciatio miseriarum. Vae, vae et cetera. Coetus autem praedicatorum describitur multipliciter. Primo, quantum ad doctrinae uniformitatem. Secundo, quantum ad intelligentiae subtilitatem aquilae. Tertio ad zeli sedulitatem volantis. Quarto, quantum ad informationis communitatem per medium caeli. Quinto quantum ad constantiae magnanimitatem dicentis voce magna. Dicit igitur, et vidi: quasi dicat: ita vidi praemissa, et post illa quae prius videram, vidi ea quae sequuntur, visu interno, et in illa visione audivi. Auditu interiori vocem etc. et sic quod dicitur, vidi, commune est ad auditum, et ea quae post dicuntur. Vel visio refertur ad aquilam, auditus ad vocem aquilae. Vocem unius aquilae. Nota quod sic vidit in visione, scilicet quod quaedam aquila volabat per medium caeli et voce magna dicebat, vae vae vae habitantibus in terra: et hoc dicebat juxta ea quae erant dicturi tres Angeli sequentes. Per illam autem aquilam, ut dicit Glossa, signantur praedicatores, qui futura mala quandoque praeostendunt, secundum quod per Scripturam vel aliter percipiunt, et sic Ecclesiam praemuniunt. Hoc est quod dicitur, vocem, per quam intelligitur praedicatio sanctorum praedicatorum, qui sua voce alios excitant. Canticorum 2, vox tua dulcis. Unius. Omnes praedicatores dicuntur una aquila, propter uniformitatem doctrinae, quia omnes docent Catholicam virtutem. Vel unius, quia omnes tendunt ad unum, quia sancti praedicatores qui intendunt honorem Dei et salutem proximi. Unde Augustinus in Enchiridio: tunc recte fiunt quae mandat Deus et quae consilio monet, cum referuntur ad dilectionem Dei et proximi. Aquilae. Praedicator dicitur aquila propter sublimitatem intelligentiae, sive perspicacitatem, quia aquila visum multum acutum habet; sic praedicator debet habere acumen intelligentiae in divinis. Job 39, et de longe oculi ejus prospiciunt. Volantis, idest hoc et illuc discurrentis. Prov. 6, discurre festina et cetera. Ideo dicitur Scriptura volumen, Zachar. 5, et ecce volumen volans. In hoc ostenditur diligentia et zelus sanctorum praedicatorum in discurrendo et laborando pro animabus. Per medium caeli, idest per medium Ecclesiae; quae est caelum quia alta per vitae eminentiam, celans in se divina secreta per prudentiam. Per hoc notatur communitas doctrinae, quia medium est nota communitatis; quia bonis et malis parvis et magnis praedicandum est, paucis etiam et multis. Eccles. 15, in medio Ecclesiae aperiet os ejus. Hoc est contra eos qui non nisi in locis famosis praedicare dignantur, cum tamen dominus uni mulierculae doctrinam dederit, Joan. 4. Vel volantis, idest per intellectum elevatum velociter transeuntis. Per medium caeli, idest per medium Scripturae, non declinando, scilicet ad dexteram per scrutinium majestatis, Proverb. 25, qui perscrutator est majestatis opprimetur a gloria: nec ad sinistram per solam acceptionem sensus literalis, quia non omnia sunt ad literam accipienda, ut patet Galat. 4, Abraham duos filios habuit et cetera. Medio tutissimus ibis. Dicentis voce magna. Glossa, magna stabilitate. Ille enim loquitur magna voce cujus vox fulcitur magna constantia mentis ad sustinendum quaelibet adversa. Act. 21, ego autem non solum alligari et cetera. Vel voce magna, Glossa, quia in toto mundo. Psalm. in omnem terram exivit sonus eorum. Vel voce magna per operationem voci adjunctam: unde multi praedicatores habent vocem parvam, quia non habent in opere efficaciam. Nota quod est dicere sine voce ut in cogitatione sine intellectu, Matth. 9, dicebat intra se, si tetigero tantum vestimenta ejus, salva ero. Et est dicere voce, sed parva, Matth. 23, dicunt enim et non faciunt. Item est dicere voce magna, cum vox pondus sumit ex opere adjuncto: et sic accipitur quod hic dicitur Gregorius: necesse est ut quod docendo loquitur, hoc vigilanter operetur. Vae, vae, vae, idest triplex miseria erit. Habitantibus in terra, idest infixis in terrenis per affectum, non viris justis. Vae, scilicet, quantum ad carentiam divinae visionis. Vae quantum ad poenam vermis rodentis, scilicet conscientiam. Vae quantum ad supplicium ignis vorantis. Vel vae superbis, vae voluptuosis, vae cupidis. Propter hoc triplex vae dicitur Zachar. 2, o, o, o, fugite de terra Babylonis. Joelis 1, a, a, a, diei, quia prope est dies domini. Vel triplex vae ponitur propter triplicem miseriam quae accidet temporibus sequentium praedicatorum qui inferius distincte ostenduntur cum agitur de cantu trium Angelorum. Unde infra 9, postquam dictum est de quinto Angelo, vae unum abiit, et ecce veniunt adhuc duo vae: unde sequitur, de ceteris et cetera. Glossa. Accipiens haec tria vae, hoc est, haec tria vae quae praedixit aquila, referuntur ad tres damnationes a vocibus trium Angelorum denuntiandas, de quibus infra habetur. Per hoc potest intelligi, quod praedicatores praecedentes, praeostendunt hominibus, quasi in generali, miserias sive poenas quae a praedicatoribus sequentibus sunt annuntiandae expressius et in speciali. Per hoc autem quod dicitur, dicentis: vae vae vae, patet quod verba hujus libri sunt secundum sensum mysticum accipienda: quia aquila materialis loqui non potest. Licet ergo in visione sic viderit, tamen propter aliud mysticum sic vidit ut vult Glossa. Quidam dicunt quod hic est titulus eorum quae sequuntur; sed melius videtur sic. Sed quare potius apponitur pronuntiatio ante cantum trium Angelorum, quam ante cantum quatuor praecedentium? Respondeo: potest dici quod ideo, quia mala futura in novissimis graviora erunt; et ideo praedicatores illa potius praenuntiant, antequam accidant; quod signatur per aquilam praenuntiantem ea quae postea contingent. Nota quod praedicator debet esse aquila per vitae innovationem. Aquila enim renovatur excutiendo rostrum ad petram: sic praedicator excutiendo onus vanitatis ad considerationem Christi. 2 Corinth. 4, licet is qui foris est noster homo corrumpatur et cetera. Per acutam cognitionem. Aquila enim habet visum acutum et videt solem in rota; sic praedicator in his quae sunt Dei. Job 39, et de longe oculi ejus prospiciunt. Per sublimem contemplationem, quia aquila volat in altum et moratur in altum, Job 39, in arduis ponet nidum suum, in petris manet, in praeruptis silicibus commoratur atque inaccessis rupibus. Per sedulam piscationem, ut piscetur per praedicationem voluptuosos, sicut aquila pisces inquirit piscando, Matth. 4, faciam vos fieri piscatores hominum. Illos autem pisces debet comedere, idest corpori Ecclesiae incorporare. Per cautam expugnationem, ut vincat Diabolum. Aquila enim pugnat cum cervis, ut dicit Plinius: nam insidens cornibus pulverem excutit in oculos, pennis ora contundens. 1 Corinth. 9, sic pugna non quasi aerem verberans. Per sacram intentionem. Aquila enim ponit gemmam in nido: sic praedicator spem et desiderium gloriae in animo ut eam intendat non ad vanum. Prov. 17, gemma gratissima expectatio praestolantis. Vel gemma in nido, correctio in secreto, cum erit opportunum humiliter corrigat. Prov. 25, inauris aurea et margarita fulgens et cetera. Per finis considerationem. Aquila enim respicit ungues, sic praedicator finem: Eccles. 7, memorare novissima et cetera. Hieronymus, facile contemnit omnia qui se cogitat semper moriturum.


Caput 9

[91213] Super Apocalypsim «Vox», cap. 9 Et quintus Angelus et cetera. Habito quodam praeambulo ad cantum trium Angelorum: hic agitur de cantu ipsorum. Dividitur autem pars ista in tres, secundum triplicem cantum trium Angelorum. In prima agitur de praecursoribus Antichristi. In secunda de Antichristo et ministris suis, infra eodem, et sextus. In tertia de judicio et fine mundi, ante finem 11 capitis. Et septimus. In prima parte ponitur determinatio propositi principalis. Secundo subditur conclusio hujus partis, vae unum. Circa primum primo ostenditur sanctorum praedicatio. Secundo damnatio praeparantium viam Antichristo. Et vidi. Dicit igitur, et quintus, quia ita cecinerunt quatuor Angeli. Et post eorum cantum, quintus Angelus, idest quintus ordo praedicatorum, qui scilicet erunt in quinto statu Ecclesiae, scilicet tempore praecursorum Antichristi. Dicitur autem quintus ordine narrationis et rei. Nota Glossam: tuba cecinit. Idest praedicavit contra eos qui viam Antichristo venturo praeparabunt, quorum damnatio hic ostenditur. Et vidi. Hic ostenditur damnatio praecursorum Antichristi, per hoc quod ostenditur causa damnationis eorum, scilicet ipsorum nequitia multiplex et magna quae eos in damnatione immerget. Quoniam autem Diabolus caput omnis malitiae ex sua nequitia perversos excitat et perversiores facit; ideo agitur de malitia ipsius Diaboli. Primo ergo agitur de nequitia Diaboli. Secundo de nequitia praecursorum Antichristi et data est illis potestas, quia vero Diabolus, ex hoc quod se videt de caelo dejectum, motus invidia, studet ad dejectionem hominum, quod non potest nisi ex divino permissu: nec ejus studium caret effectu in quibusdam: ideo primo agitur de ejus lapsu. Secundo de potestatis permissu, et data. Tertio de permissae potestatis usu. Et aperuit. Quarto de potestatis et usus effectu. Et ascendit fumus. Dicit igitur: et vidi, cum vidissem Angelum canentem. Stellam de caelo cecidisse: sic vidit in visione. Per hoc signatus est casus Diaboli sive Luciferi, qui dicitur stella ratione naturae pulcherrimae in qua conditus est, quae tamen natura per peccatum est obfuscata. Dicitur etiam stella principaliter ratione scientiae sive notitiae quae magna est in eo; non autem eam prorsus perdidit: sed tamen non habet tantam claritatem scientiae ut ante lapsum: qui in illo primordio mundi cecidit de caelo propter superbiam. Isa. 14, quomodo cecidisti Lucifer qui mane oriebaris? Cecidit in terram, idest in inferiora haec, quia in hoc aere inferiori est juxta terram, sicut in carcere, aut in Inferno, qui est infra terram. Vel in terram, idest in animam, terrenorum amore terrenam; talibus enim dominatur, Genes. 3, terram comedes et cetera. Sed ad quid hic agitur de casu Diaboli, cum in principio mundi acciderit? Respondeo. Dicendum videtur quod ideo, quia casus suus excitat in eo invidiam et malitiam ad tentandum homines, ne scilicet possent illuc ascendere, unde ipse irrevocabiliter cecidit. Unde Glossa, Diabolum videt. Et data est illi clavis, idest potestas. Putei abyssi, idest potestas tentandi de profunditate iniquitatis, contra fidem et mores. Puteus profundus est, unde signat profunditatem. Abyssus, cum profunditate habet obscuritatem, unde dicitur ab a, quod est sine, et bysso, idest candore, quasi sine candore: unde abyssus signat iniquitatem, obscuritatem, per peccatum infidelitatis et vitiorum quae sunt contra mores. Data est igitur Diabolo clavis putei abyssi, idest permissa est illi potestas tentandi de profunditate iniquitatis involventis et obscurantis animam ac sepelientis: infra 16, bestia ascensura est de abysso. Potestas autem Diaboli ad tentandum, dicitur clavis, quia aperit ingressum ad malum, et per hoc claudit ad bonum; aperit ingressum ad Gehennam et claudit ad gloriam. Vel clavis dicitur potestas dominandi super eos qui sunt putei abyssi, idest qui sunt in profunditate peccatorum obtenebrantium et alios in ipsa profunditate immergunt et absorbent. Tales sunt maxime haeretici, ut dicit Glossa, quia talibus permittitur dominari, maxime in ultimis temporibus. De hujusmodi abysso mystice dicitur Genes. 1, et tenebrae erant super faciem abyssi. Sed quomodo dicitur post casum data ei potestas tentandi, cum ab initio suae creationis eam habuerit? Potestas enim male agendi vel bene est ipsum liberum arbitrium. Respondeo: de potestate tentandi est loqui dupliciter. Aut quantum ad primam potentiam tentandi quae est liberum arbitrium, et sic potestas tentandi fuit data omnibus Angelis in ipsa creatione, scilicet liberum arbitrium. Aut quantum ad usum potentiae; et sic quantum ad usum malum dicitur esse ei data potestas, idest permissa post lapsum; tunc enim potestatem prius sibi datam ad bonum, convertit ad malum usum, quod non potuit nisi permissus. Et sic loquitur hic, scilicet quantum ad usum. De hoc magis dictum est supra 5, et aperuit puteum abyssi, idest profunditatem tenebrosae nequitiae haereticorum fecit manifestam, quia haereses prius latentes fecit proferri ad decipiendum alios, vel ipsos haereticos qui sunt puteus abyssi fecit prodire ad decipiendum. Iste puteus plenus est aquis mortis et mortem ministrantibus, sed Ecclesia est puteus aquis vivis redundans. Cant. 4, fons hortorum, puteus aquarum viventium. Et ascendit. Hic ostenditur effectus qui tangitur triplex. Primus est emanatio erroneorum documentorum. Secundus est excaecatio multorum Catholicorum, et obscuratus. Tertius est multiplicatio nefandorum haereticorum. Et de fumo. Dicit igitur: et ascendit, idest surrexit per eminentiam superbiae quae prius in corde quasi latebat, vel per profectum in malo. Fumus, idest doctrina prava, in se obscura et alios excoecans quasi fumus, Job 11, de naribus ejus procedit fumus et cetera. Sicut fumus, fornacis magnae, idest sicut doctrina Antichristi, quae est sicut fumus obtenebrans se huc et illuc, quia diffundens. Fornax magna dicitur Antichristus, quia consumet malos et purgabit bonos. Hic est fornax Nabuchodonosor, quae quosdam consumpsit, tres autem pueros non laesit, Daniel. 3. Magna autem recte dicitur, quia per ejus doctrinam et persecutionem magna fit consumptio reproborum et probatio electorum. Posset etiam intelligi et fieri comparatio ad fumum fornacis magnae de qua magnus fumus procedit, sic de haereticorum doctrina, multum excoecans et se diffundens. Sed quomodo dicitur: sicut fumus fornacis magnae, secundum primum modum cum Antichristus alios excedat in malitia? Respondeo. Non notatur aequalitas, sed magna similitudo, sicut dicitur Matth. 5, estote perfecti sicut et cetera. Et obscuratus est sol, idest quidam qui prius alios illuminabant, sunt obscurati per fumum, idest tenebras illius doctrinae haereticorum, et aer, idest quidam qui prius per alios illuminabantur. Sol enim illuminat, aer illuminatur. De fumo putei, idest de obscura et excoecativa doctrina haereticorum, qui sunt puteus per profunditatem errorum demersi, et demergentes. Dicitur autem, obscuratus; quia non omnino homines obtenebrantur, quin aliquid videant, licet ad insipientiam sibi; quia lumen dextri oculi perdunt non sinistri: quia non amittunt calliditatem et astutiam mundi. 1 regum 11. In hoc feriam vobiscum foedus, ut omnium et cetera. Et de fumo putei, idest de obscura doctrina haereticorum profundorum in erroribus, exierunt, idest exibunt, hoc est praedicabunt, locustae, idest alii haeretici pseudopraedicatores, discipuli praecedentium haereticorum, parantes cum eis viam Antichristo. Matth. 24, surgent pseudochristi etc., quia nec volant per contemplationem, vel salubrem cogitationem; et non stant in uno loco propter instabilitatem, et in pejus recidunt per pejorem errorem; quia de malo cadunt in pejus. Item non diu volabunt, sed cito corruent, quia eorum doctrina per praedicationem Enoch et Eliae destruetur. Exod. 7, virga Moysi devoravit virgas magorum. Item quia bonos et bona aliorum spiritualia corrodent detrahendo et impediendo. De his Exod. 10, mane facto ventus urens levavit locustas, in terram, idest in orbem terrarum. Vel, in terram, idest in eos qui terram amant, ut talpa, quia talibus nocebit doctrina haereticorum: unde de locustis dicitur Exod. 10, ascenderunt super universam terram Aegypti. Et data est. Hic agitur de nequitia praecursorum Antichristi, de quibus jam aliqua tetigit. Nota tamen quod praemissa possunt aliter accipi sic. Vidi stellam, idest coetum haereticorum, qui prius erant vel videbantur lucentes doctrina vel vita, vel utroque. De caelo, idest de Ecclesia, quae caelum est per fidei et vitae sublimitatem. Cecidit, per errorem, in terram, idest in terrenorum amorem, ut est rerum copia, honorum et carnis voluptas: supra 8, et cecidit de caelo stella et cetera. Et data est illi, idest permissa est, clavis, idest potestas, putei abyssi, idest doctrinae quae demergit in profundum peccatorum animam obtenebrantium ad modum abyssi: vel in profundum Inferni. Utroque modo doctrina haereticorum recte dicitur puteus abyssi. Et aperuit puteum abyssi, idest manifestavit doctrinam suam, quae est puteus; quia in profundum demergit, et est puteus abyssi quia demergit in caliginem peccati vel Inferni. Praedicant enim haeretici aliis suos errores. Et ascendit, idest inde surrexit, idest surget, fumus, idest obscuritas erroris sicut fumus. Ad literam ponitur similitudo, vel sicut obscuritas doctrinae errorum Antichristi magna erit, et obscuratus est sol, idest illuminans doctrina veritatis, et per hoc multi homines fideles pervertuntur: unde sequitur, et aer, idest Ecclesia quantum ad quaedam membra. Comparatur autem aeri: quia illuminatur per sacram Scripturam sicut aer per solem. Item sicut aer est inter caelum et terram, sic Ecclesia mente est in caelo, corpore in terram. Et de fumo, idest de fumoso et obscurante ac excoecante errore doctrinae. Exierunt locustae, idest alii haeretici procreati sunt etc., ut supra, quia haeretici student ad haereticorum multiplicationem. Job 8, haec est enim laetitia viae ejus et cetera. Et data est. Hic agitur de nequitia haereticorum praecursorum Antichristi. Et sequitur recte post praemissa, secundum duplicem modum exponendi: et quia non possunt nocere nisi permissi; quorum tamen est maxima malitia, et juvantur in malum a suo capite, scilicet Diabolo. Ideo primo ostenditur permissio divina. Secundo eorumdem malitia, et similitudines locustarum. Tertio persecutionis mora, et potestas earum. Quarto, capitis potentia, et habebant super se. Circa primum primo ostenditur dispensatio permissionis. Secundo restrictio potestatis, et praeceptum. Tertio gravitas adversitatis, et cruciatus. Dicit igitur, data est illis, scilicet haereticis per alios haereticos ex prava doctrina generatis, praeparantes viam Antichristo, quos jam locustas vocavit. Et hoc extendit se usque ad principes quosdam qui erunt membra Antichristi, etiam antequam veniat. Data est inquam, idest permissa quantum ad usum malum. Joan. 19, non haberes in me potestatem ullam, nisi tibi datum esset, sicut habent scorpiones terrae, qui habitant in terra. Scorpio habet blandam et mitem faciem, ita ut facile habeas animum tangendi; sed cauda latenter pungit acerrime appropinquantes: sicut haeretici mollibus verbis et signis alliciunt; sed latenter inficiunt et interficiunt erroribus, et etiam quandoque morte corporali. Ezech. 2, subversores sunt tecum, et cum scorpionibus ambulas. Item quando scorpio tangit non sentitur, sed post quando diffunditur venenum: sic etiam de doctrina haereticorum. Oseae 7, comederunt alieni robur ejus, et ipse nescivit, terrae, quia in terrenis habitat per affectionem. Et praeceptum. Hic ostenditur restrictio potestatis. Et primo ostenditur restrictio quantum ad personas, quibus scilicet nocere vellent haeretici. Secundo quantum ad effectum in ipsas, et dictum est. Quantum autem ad personas fit restrictio: quia electis non permittuntur nocere finaliter laedendo, sed reprobis. Primo ergo fit restrictio, quantum ad electos. Secundo permissio quantum ad reprobos, nisi tantum. Electos autem tangit, quantum ad statum incipientium, proficientium, et perfectorum. Dicit igitur, et praeceptum, quia ita permissum est ut noceant, sed tamen permissione non larga: unde dicitur, et praeceptum est illis, idest divina cohibitione refrenati sunt. Glossa, dolos istorum refrenat Deus et cetera. Ne laederent, interficiendo spiritualiter, per doctrinam et exemplum. Nec dicit, ne percuterent. Justi enim licet corpore flagellentur, tamen dominus custodit eos, quantum ad animas. Psal. custodit dominus omnes diligentes se. Foenum, idest incipientes, qui rudes sunt in bono, ac imperfecti et simplices et faciles decipi, sicut foenum rude quodammodo est, et non magni ac perfecti valoris, et facile destrui et dissipari potest. 1 Corinth. 3, non potui vobis loqui quasi spiritualibus et cetera. Terrae, quia tales temporalia quae ad terram pertinent, non omnino abjiciunt, sed sub Deo diligunt. Neque omne viride, idest neque aliquos proficientes, qui jam virent virore virtutum, unde placent oculi Dei: Ecclesiastici 40, gratiam et speciem desiderabit oculus, et super hoc virides sationes. Neque omnem arborem, idest neque alios perfectos, qui in altum elevantur per meritum perfectionis, et jam ad soliditatem ligni pervenerunt, et copiose fructificant. Ecclesiastici 39, obaudite me divini fructus. Vel per haec tria possunt intelligi tres ordines salvandorum in Ecclesia; Noe, Daniel et Job Ezechielis 14, per foenum, quod praecisum ultra non pullulat, signatur Daniel qui non pullulavit per generationem; quia continens fuit; per quem signatur ordo continentium. Per viride Job qui prolem produxit, per quem signatur ordo conjugatorum bonorum. Per arborem, sub cujus ramis recipitur refrigerium et consolatio, Noe qui fuit rector in arca, per quem boni praelati; quia dominus omnes justos sibi adhaerentes custodit a tentatione haereticorum finaliter, sive sint continentes, sive conjugati, sive praelati. Ecclesiast. 34, oculi domini super timentes eum, protector potentiae et cetera. Nisi tantum, supple literam sic. Praeceptum est inquam, eis, ut nullum penitus laederent, nisi tantum homines, non sapientes divina, qui non habent signum Dei vivi, qui non habent per constantiam mentis et audaciam signum crucis vel fidei, nolentes exterius aperte confiteri nomen Christi. Per frontem enim, quae est sedes verecundiae vel audaciae, signatur constantia in mente, ad confitendum exterius nomen Christi; Glossa: qui non audent et cetera. Supra 7, nolite nocere terrae et mari neque arboribus, quoadusque signemus et cetera. Ezechiel. 9, omnem super quem videritis tau ne occidatis. Reprobi enim qui non portant signaculum Dei vivi finaliter in frontibus, idest qui non habent fidem et gratiam cum constantia et audacia confitendi, laedentur et extinguentur spiritualiter per errores haereticorum. Nota per hoc quod dicitur, nisi tantum homines, quod propter peccata hominum permittuntur mali nocere spiritualiter ipsis hominibus. Danielis 8, robur datum est ei contra juge sacrificium propter peccata. Sed objicitur: quia supra 8 dicitur, quod omne foenum viride combustum est, quomodo ergo dicitur, quod foenum et omne viride non laedetur? Item Isaiae quadragesimo, omnis caro foenum; ergo per foenum intelligitur omnis homo: ergo si foenum non permittitur laedi, nullus prorsus laedetur. Respondeo. Dicendum quod idem vocabulum, non semper eodem modo accipitur in Scriptura; sed secundum diversas considerationes diversimode in diversis locis accipitur, ut mons quandoque signat superbiam, quandoque perfectionis eminentiam. Unde Augustinus, 3 libro de doctrina Christiana: non putemus esse praescriptum, ut quod in aliquo loco res aliqua per similitudinem significaverit, hoc eam semper significare credamus. Foenum ergo supra 8, signat homines vanos qui vana et quae cito deficiunt sequuntur, sicut foenum viride cito siccatur et arescit: hic autem simplices et rudes in fide signat, secundum Glossam, qui tamen boni sunt. Item viride signat superius eos qui virorem mundi sectantur, hic eos qui virorem virtutis. Ad aliud dicendum, justa hoc, quod hominem est dicere foenum dupliciter. Aut quantum ad corpus; et sic accipitur ratione figurantis corporis Isaiae 40, et sic omnis homo est foenum in via: hoc autem modo hic non accipitur. Aut quantum ad animam: et tunc aut accipitur in malo, et sic supra 8; aut in bono; scilicet ut significet eos qui possunt esse cibus animalium, idest praedicatorum, qui per animalia designantur supra 4, licet tales sunt adhuc rudes et imperfecti: et sic accipitur hic. Et datum est. Hic agitur de restrictione quantum ad effectum, scilicet ne occidant spiritualiter, sed corporaliter affligant. Primo ergo ostenditur quantum ad quid restrictio. Secundo quantum ad quid permissio sed ut cruciarentur. Tertio ostenditur temporis duratio, mensibus quinque. Dicit igitur, et dictum est. Haec referuntur ad illud quod supra dictum est, et praeceptum est illis ne laederent. Ibi enim ostensa est restrictio, quantum ad personas; quantum autem ad effectum, non nisi semiplene. Unde ad exponendum, a qua laesione restringuntur, et quantum ad quid permittuntur, dicit, et dictum est illis, idest prohibitum, ne occidant eos, morte spirituali culpae finalis. Job 2, verumtamen animam illius serva. Sed permissum est ut cruciarentur afflictione corporali, quia mali permittuntur bonos corporaliter affligere. Job 10, terra data est in manibus impii. Mensibus quinque, idest toto tempore vitae suae quamdiu in quinque sensibus degunt. Non sine causa positum est nomen mensis, ad signandum vitam hominis. Mensis enim ipso suo nomine defectum sonat, a mene quod est defectus: quia luna semel in mense defectum patitur, similiter et vita humana defectum multiplicem habet. Rursus mensis quatuor septimanas continet et septimana septem dies: unde per mensem signatur vita hominis quae multis defectibus subjacet, quam justi peragunt cum observantia quatuor Evangeliorum et septiformi gratia spiritus sancti, qua juvantur ad omnia. Per quinarium vero signatur quintuplex sensus corporis. Quamdiu enim justi vivent in corpore mortali sub usu quinque sensuum, permittentur praecursores Antichristi, sicut quidam principes et alii perversi, corporaliter eos affligere: sed post hanc vitam, quando non erit necessitas mortalium sensuum, quae modo est, non poterit eis nocere. Infra 21, et mors ultra non erit, neque clamor, neque luctus, neque dolor erit ultra; quia prima abierunt. Alia litera habet, mensibus sex, propter sex aetates vitae hominis, scilicet infantiam, pueritiam, adolescentiam, juventutem, senectam, aetatem decrepitam, quia perversi quandoque affligunt etiam infantes et decrepitos, et sic permittentur praecursores Antichristi posse facere. Et cruciatus. Hic ostenditur gravitas adversitatis sive afflictionis ab eis inflictae. Et primo ostenditur gravitas ex comparationis exemplo, quia scilicet similis erit illa afflictio persecutioni scorpionis. Secundo ex mordendi desiderio, et in diebus. Dicit igitur cruciatus, idest crucians afflictio, eorum, idest quam ipsi infligent, est vel erit, ut cruciatus scorpii. Scorpio scorpionis dicitur vel scorpius scorpii, cum percutit hominem, pungendo occulte et graviter: et ideo vocatur percussio; sic et isti graviter persequentur. Scorpio occulte percutit cauda, facie blandiendo: sic haeretici blandiuntur quandoque in verbis, sed latenter tunc suggerent principibus ut fideles torqueant. Haec est autem gravissima persecutio; propter quod dicitur, Proverb. 27, meliora sunt vulnera diligentis, quam fraudulenta odientis oscula. Item percussus a scorpione, non statim moritur, sed languet; sic isti quandoque non statim interficient, sed diu vexabunt, cum tamen levius esset statim interfici. Et in diebus illis, quando tantae afflictiones infligentur justis, quandoque occulte quandoque aperte a praecursoribus Antichristi quaerent, affectu et planctu et oratione homines justi quos permittentur perversi affligere corporaliter non spiritualiter laedere. Mortem, scilicet corporalem, quia timebunt lapsum propter tribulationis gravitatem in duris carceribus, flagellis et aliis malis. Quandoque enim contingit in magnis adversis praeeligere mortem, vel propter timorem offensae vel propter ipsam gravitatem poenae. Tob. 3, praecipe in pace recipi spiritum meum. Expedit enim mihi magis mori quam vivere. Et non inveniet eam. Glossa, ut probatiores reddantur. Quomodo autem quaerent ostendit. Et desiderabunt mori: quasi dicat: non qualitercumque quaerent, sed cum desiderio magno. Et per hoc quod haec tribulatio praedicitur, fidelis praemunitur. Gregorius, minus enim feriunt jacula quae praevidentur et nos et cetera. Vel potest hoc referri ad praelatos, illud praecedens ad subditos. Unde Glossa: hoc de praelatis. 3 Reg. 18, petivit animae suae ut moreretur, dicitur de Elia, quem persequebatur Jezabel. Et fugiet mors ab illis, ut magis mereantur. Job 3, expectant mortem et non veniet. Vel de praelatis ut gregi proficiant, secundum Glossam. Philipp. 1, scio quia manebo et permanebo cum omnibus vobis. Haymon, nolentes vivunt, sed dilatam mortem propter aliorum salutem aequanimiter ferunt. Sed dubitatio est de hoc quod dicitur: dictum est illis ne occiderent eos, quia quandoque justi deficiunt in adversis et cadunt. Respondeo. Dicendum, quod dominus quosdam electorum non permittit occidi spiritualiter, quia custodit a mortali: quosdam autem etsi permittit occidi, non tamen finaliter, quia vero corde resurgent et finaliter persistent. Illud ergo accipitur vel simpliciter ne occidant quosdam spiritualiter, vel ne occidant aliquem electorum finaliter. Item de hoc quod dicitur: et cruciatus et cetera. Quare enim permitteret dominus sic electos affligi, cum tam gravis tribulatio sit periculosa propter periculum lapsus? Respondeo. Propter majus meritum et exemplum. Unde Glossa: et non invenient ut probatiores reddantur. 2 Corinth. 1, sicut socii passionum et cetera. Ad objectum dicendum, quod dominus tollit periculum ad minus quantum ad finalem statum, quia protegit electos a periculo in adversis, vel si labuntur, surgere facit. Psalm. salus autem justorum a domino, et protector eorum in tempore tribulationis. Et similitudines. Hic ostenditur malitia haereticorum qui erunt discipuli praecedentium haereticorum, sicut supra habitum est, quorum utrique praeparabunt viam Antichristo. Hujusmodi autem discipulos incepit supra describere sub specie locustarum, sicut in visione vidit. Describit autem eos sub specie locustarum habentium multiplicem dispositionem; unde hujusmodi locustas describit. Primo quantum ad agilitatem ipsarum, quia promptae ad currendum contra fideles, sicut equi sunt agiles ad cursum. Secundo quantum ad ornatum capitum, et super capita. Tertio quantum ad speciem facierum, et facies. Quarto quantum ad condecorationem capillorum, et habebant capillos. Quinto quantum ad qualitatem dentium, et dentes. Sexto quantum ad formam armorum, et habebant loricas. Septimo quantum ad sonitum alarum, et vox. Octavo quantum ad dispositionem caudarum, et habebant caudas. Haec omnia habent mysterium, ut patebit. Dicit igitur: et similitudines locustarum, idest locustae imaginativae. Non enim videbat corporales locustas, sed similitudines locustarum, visione imaginaria, quia revelationes ei fiebant sub quibusdam figuris, propter significationem illarum specierum ad infirmationem fidelium propter quos scribendum erat. Et patet ex hac litera, quod sensus mysticus est quaerendus hic, non literalis. Similes, erant. Equis paratis in praelium. Per hoc signatur, quod haeretici qui locustis comparantur, ut supra habitum est, sunt prompti ac veloces ad faciendum impetum contra fideles, et feroces ad persequendum, sicut equus velox est et ferox ad praelium. Jerem. 8. Omnes conversi sunt ad cursum suum, quasi equus impetu vadens in praelium. Et super capita, idest super doctores. Earum, scilicet haeresiarchas qui sunt capita aliorum, vel super mentes quae regunt alia quae sunt in homine. Erant tamquam coronae, idest victoriae acquisitae de fidelibus praecipitatis, quia gloriantur se victoriam habuisse de quibusdam Catholicis in errorem inductis. Haec tamen non est vera victoria, quia tunc ipsi haeretici Diabolo amplius subduntur. Unde recte dicitur: tamquam. Item dicunt se vincere per veram sapientiam quae tamen solum videtur et non est, sed error. Unde sequitur. Similes auro, idest de non vero auro, quia de non vera sapientia sunt illae victoriae. 1 Timoth. 3, habentes quidem speciem pietatis, virtutem autem ejus abnegantes. Et facies, idest vultus. Earum, sicut facies hominum, quia haeretici simulant et simulabunt se esse rationales et pios et mansuetos, quia homo est animal rationale et natura mansuetum, et ipse homo cognoscitur per faciem esse homo: sunt tamen intus crudeles, unde sunt Syrenae quae habent vultum virgineum, et tamen sunt animalia irrationalia. Isa. 13, et Syrenae in delubris voluptatis. Et habebant capillos. Idest cogitationes quae sunt multiplices ut capilli et a mente procedunt et menti adhaerent. Sicut capilli mulierum, quia sunt fragiles ac fluxibiles ut capilli mulierum, et machinantur ipsae eorum cogitationes deceptiones aliorum, ut mulier mala capillos parat ad decipiendum alios. Vel per capillos mulierum, mores istorum intelliguntur, quia exterius a mente procedunt et sunt molles et fluxibiles et effeminati et in malitia multiplices et ad aliorum deceptionem ab eis dependentes, Job 36, vita eorum inter effeminatos. Vel capilli mulierum possunt intelligi minores eis adhaerentes, qui multi erunt sicut capilli et ad decipiendum astuti et malitiosi ut mulier, et erunt ad mala fluxibiles et ab eis sicut a capite pendentes, quia eorum documenta sequuntur. Et dentes, idest doctores et expositores eorum, qui panem mendacii et erroris eis praeparant male exponendo et docendo. Job 33, vigilantes ad praedam praeparant panem libidinis. Sed talis panis intoxicatus est, Job 20, panis ejus in utero vertatur in fel aspidum. Erant sicut dentes leonum, quia foetor est in tali doctrina sicut dentes leonum in hiatu habent foetorem, ut dicit Glossa. Vel dentes eorum ministri et ipsi etiam principes, per quos, quasi per dentes, ipsi haeretici laniant fideles corporaliter et spiritualiter, sicut dentes leonum fortiter et crudeliter laniant praedam. Posset etiam intelligi de omnibus illis praecursoribus Antichristi communiter. Dentes eorum, idest multiplex malitia eorum parata ad discindendum et devorandum fideles, sicut dentes leonum, quia haec malitia et foetorem habet in docendo et crudelitatem in nocendo corporaliter et spiritualiter. Eccles. 21, dentes leonis dentes ejus. Et habebant loricas, sicut loricas ferreas. Glossa, idest corda obstinata quae sagitta veritatis non penetrat: quasi dicat: corda dura habebunt, quae ita obstinata erunt, ut veritas ea non penetret; unde comparabilia erunt loricis ferreis. Job 41, corpus ejus ut scuta fusilia. Vel habebunt loricas, idest sententias quibus se armant, sicut lorica ferrea est forte munimentum. Multa autem ratione multipliciter involutae sunt diversae maculae in his loricis. Isidorus 1 Lib. de summo bono, loquens de haereticis: docuerunt linguam suam loqui mendacium, ut iniquum facerent laboraverunt. Sumit autem illud de Jerem. 9. Sed videtur eis male attribui lorica, quia lorica est fides cum caritate. 1 Thess. ult. induti lorica fidei et caritatis. Item contra secundum expositionem, quam Glossa ponit, objicitur, quia sententia haereticorum non potest muniri etsi videatur. Respondeo. Ad primum dicendum, secundum Augustinum, ut supra dictum est, quod non semper sumuntur vocabula in eadem significatione. Nomen ergo loricae hic accipitur in malo et signat perversam obstinationem. In verbo vero apostoli sumitur in bono et signat salubrem munitionem. Ad aliud dicendum, quod illa munitio non vere est, sed apparenter: et ideo comparatur loricae ferreae, scilicet quia se dicunt rationibus munitos, et quia sic videtur et vox, idest tumultus et clamor, quia videntes se ratione vincere non posse, verborum tumultum faciunt, ut sic saltem victores appareant. Alarum suarum, idest sententiarum quibus se pertinaciter extollunt. Alae enim sunt eorum sententiae quas ostentant esse magna ut alti videantur. Sicut vox curruum multorum equorum currentium in bello; quia haeretici sunt multi et eorum multitudo concorditer Ecclesiam impugnat. Et sicut diversi currus diversis equis et diversis viis ad idem bellum raptim currunt, sic isti, licet diversis haeresibus inter se divisi, unanimiter Ecclesiam impugnant docendo errores, disputando. Ad ejus enim impugnationem uniuntur. Job 41, dicitur de squamis, una alteri adhaerebit et tenentes se nequaquam separabuntur. Isidorus 1 Lib. de summo bono: sic invicem haeretici sese collidunt, ut contra Ecclesiam pari erroris spiritu decertent. Et nota quod cum vox ab ore animalis proferatur, dicit tamen, vox alarum, quia quantum ad mysterium, haec est vox haereticorum. Et habebant caudas similes scorpionum, idest habebunt faventes sibi principes, dure pungentes, vel afflictionibus, vel deceptoriis erroribus, quibus eos seducunt ad modum caudarum scorpionum, licet ipsi principes muneribus alliciant et promissionibus blandiantur, sicut scorpio. Principes autem dicuntur caudae, quia terrent minis et flagellis et blandiuntur donis et promissis, more canis, qui iratos cauda terret, laetus blanditur; et quia pungunt, peccare eos faciunt, quantum est de se: unde dicitur de Diabolo, Job 11, caudam suam stringit quasi cedrum. Et aculei, idest punctiones vel flagellorum, vel persuasionum mortiferarum, quibus student pugnare ad pervertendum et interficiendum spiritualiter veneno erroris, sicut aculeus caudae scorpionis venenum infert. In caudis earum, in principibus qui multipliciter fidelis volunt pervertere. Vel caudas similes habebunt scorpionum, idest dolosas sententias, quibus latenter laedent animas, licet in facie blandiantur: et in his caudis sunt aculei, idest punctio venenosa et mortifera nisi caveatur. Et potestas. Hic agitur de persequutionis mora. Et potestas. A Deo permissa. Earum. Idest locustarum, scilicet haereticorum est. Nocere hominibus mensibus quinque, idest toto tempore vitae hominis, in qua vivunt sub usu quinque sensuum; expone ut supra. Ultra vero hujus vitae tempus nocere non poterunt. Sed ad quid hic repetitur de mora temporis, cum supra eodem, de hoc dictum sit? Respondeo. Potest dici quod supra dicitur de cruciatu bonorum: unde ibi dicitur: sed ut cruciarent mensibus quinque: hic autem agitur de nocumento malorum, idest qui nocet malos, quia bonis non nocetur licet crucientur: malos autem vel per flagella, vel per blandimenta, vel per documenta trahent ad interitum animae, et sic nocebunt; et ideo praemuniuntur hic electi, ut sint fortes contra tentationes et persequutiones haereticorum, ne eis possint nocere quamdiu hic vivunt. Si tamen velimus intelligere etiam de nocumento bonis; possumus intelligere illud nocumentum corporale esse. Et non inconvenienter repetitur de mora temporis; quia per hoc est consolatio magna justis, quod non possunt etiam corporibus nocere, nisi quamdiu vivunt, in quinque sensibus corporis, et post mortalem hanc vitam praemium suscipient. Et habebant. Hic ostenditur potentia per quam possunt praemissa. Et habebant illae locustae praemissae regem, scilicet Diabolum, per quem possunt praedicta, quia ejus potestas naturalis magna est cum non prohibetur a Deo vel ejus Angelis. Job 41, non est potestas super terram et cetera. Nec potest tamen violentiam facere libero arbitrio, sicut dicit Damascenus. Ipse autem est rex malorum, et specialiter eorum de quibus hic agitur erit rex et dux. Job 41, ipse est rex super omnes filios superbiae. Angelum abyssi, idest Angelum de Inferno, scilicet ipsum Diabolum, quia ipse per majorem superbiam meruit majorem cruciatum infernalem quam alii. Dicitur autem Infernus abyssus, quia caret candore et omni gaudio, et quia caret fundamento, idest fine poenarum. Dicitur autem abyssus ab a quod est sine et basis quod est fundamentum. Item quia habet profunditatem. Ratione ergo tenebrositatis, ratione infinitatis, ratione profunditatis poenarum dicitur Infernus abyssus. Job 41, aestimabit abyssum quasi senescentem. Gregorius, abyssum senescere aestimat qui terminari in supplicii supernam animadversionem putat. Vel abyssus dicitur cor peccatoris, peccati caligine tenebrosum, cujus Angelus est Diabolus, quia Angelus annuntiat peccatori mala quae ei suadet, et dominatur ei. Job 28, abyssus dicit, non est in me. Cui nomen Hebraice, idest lingua Hebraeorum. Labadon, quod dicitur Graece, apollyon, et Latina lingua, exterminans, ut sequitur. Debet autem dici Labadon non Abadon, sicut dicit beatus Hieronymus in interpretationibus; sed vitio scriptorum est corruptum et subtractum l. Interpretatur autem exterminans, quia Diabolus exterminare nititur hominem a gratia in via et a gloria in patria, idest extra terminum ponere. Psal. exterminavit aper de sylva. Labadon autem Graecum est et interpretatur indicans. Unde per interpretationem quae sequitur patet quod non debet hic esse Abbadon. Tribus linguis solemnibus nominat Diabolum ut omnes excitet ad cavendum ejus astutias; sicut titulus domini scriptus fuit tribus linguis, ut signaretur illud Philipp. 2, et omnis lingua confiteatur et cetera. Joan. 19, et sicut Evangelium scriptum in triplici lingua. Scripsit enim Matthaeus Hebraice, Lucas et Joannes Graece, Marcus autem Latine, qui scripsit Romanis: quasi dicat: vos Hebraei Graeci et Latini cavete ab ejus seductione. In his autem linguis omnes aliae intelliguntur; quia enim hae tres sunt principaliores, ideo eas ponit. Vae unum. Hic ponitur conclusio praedictorum. Vae unum, idest damnatio praecursorum Antichristi. Abiit, quantum ad narrationem libri, idest jam determinata est, per hoc, scilicet, quod eorum nequitia propter quam damnandi sunt descripta est, ita videtur. Vel lege Glossam, superius in principio praemissae partis, ubi dicit quod ibi agitur de damnatione praeparantium viam Antichristo. Et ecce veniunt adhuc duo vae post haec: idest adhuc ostendetur duplex damnatio, scilicet Antichristi et suorum cum agetur de cantu sexti Angeli: etiam damnatio malorum in judicio, cum agetur de cantu septimi Angeli. Vel istud vae potest intelligi tribulatio hominum, quae fiet per praecursores Antichristi; non tantum corporalis, sed etiam spiritualis; quia multi per eos pervertentur. Vae unum abiit, idest completum est, scilicet tribulatio quae sub tuba quinti Angeli continetur. Completum est dico, quantum ad visionem et narrationem, et complebuntur in re tempore suo: quia per illa praemissa signantur illa quae erant ventura, et postquam complebitur illa tribulatio ante tempus Antichristi veniet alia sub tempore Antichristi, et iterum alia in fine mundi. Unde sequitur, et ecce veniunt adhuc duo vae post haec, idest duplex tribulatio. Una scilicet quam Antichristus et sui inferent hominibus, non solum corporaliter, sed etiam spiritualiter, quia multos pervertet. Alia est tribulatio damnationis quae erit in judicio. Haec duo vae dicit venire, quantum ad significationem, et quantum ad rem, quae significabuntur inferius per ea quae vidit in cantu sexti Angeli et septimi: et sic etiam accident in ultimis temporibus judicii, et jam narravit: vidit et narravit illa vae quae sequuntur infra, et corporaliter in re erit ordo ille. Vel posset secundum Glossam, quod dicitur. Post haec, referri ad sequentem litteram. Post haec et sextus et cetera. Et sextus Angelus. Hic agitur de tubicinio sexti Angeli, et ostenditur damnatio perversorum qui erunt tempore Antichristi, per hoc quod eorum nequitia describitur. Primo autem ponitur determinatio propositi principalis, scilicet de statu Ecclesiae sub tempore Antichristi. Secundo subjungitur conclusio hujus partis ante finem 11 capitis. Vae secundum. Circa primum notandum quod tunc erit persequutio, nec deerit omnino divina consolatio. Ideo primo ostenditur ipsa praedicatio. Secundo fidelium persequutio sub Antichristo. Et soluti sunt. Tertio tribulatorum fidelium consolatio, decimo capite, et vidi alium Angelum fortem. In prima parte primo ostenditur sanctorum praedicatio. Secundo materia praedicationis, et audivi vocem unam. Dicit igitur, et sextus quia ita cecinerant quinque, et post eos, et sextus Angelus, idest ordo sextus praedicatorum, idest in sexto statu praedicantium. Et dicitur sextus, et ordine narrationis et ordine temporis. Nota Glossam. Tuba cecinit, idest praedicabit: hoc erit tempore Antichristi. Sed quomodo hoc, cum non audeant tunc praedicare fideles? Dicitur enim supra 6, super illud, sicut saccus cilicinus et cetera. Lux in sacco posita, lucem praedicationis nunquam effundens. Respondeo. Potest dici, quod in principio cum natus erit Antichristus, antequam potestatem suam dilataverit, praedicatio fiet: sed post cum erit in magna sua dominatione, tunc praedicatio erit particularis non generalis ut modo, nec ita solemnis ut modo: et pro illo tempore, quando erit gravissima persecutio, loquitur illa Glossa. Et quod dicitur, numquam effundens, intelligitur de solemni et multum publica praedicatione, non sicut modo est, ut fiat vis in hoc vocabulo effundens. Erit enim tunc aliqua praedicatio, ut infra 11, habetur de Elia et Enoch. Et audivi. Hic ostenditur materia praedicationis, scilicet illud quod tunc praedicari debebit. Non omne tamen quod tunc praedicabitur, tangitur hic; sed quiddam, scilicet quod gravis tribulatio imminet: quia potestas Daemonum laxabitur; et ad hoc praedicandum, sancti praedicatores qui erunt circa illa tempora, et temporibus praeteritis praedicaverunt, excitabunt alios, qui erunt tempore Antichristi, ut fideles sint magis cauti: quod signatur per vocem dicentem Angelo etc. id est praedica solvendos. Primo ergo ostenditur ipse instruens. Secundo instructus dicentem sexto Angelo et cetera. Tertio de quo est instructio, scilicet de eo quod est praedicandum solve etc. dicit igitur, et audivi vocem unam, procedentem ex quatuor cornibus altaris aurei, quod est ante oculos Dei. De quo altari habitum est supra 8, dicentem sexto Angelo qui habebat tubam: solve et cetera. Sic audiebat interno auditu in illa visione: per hoc signatur, sicut Glossa velle videtur, quod praedicatores, qui ante praeterito tempore praedicaverunt, alios praedicatores venientes qui tempore Antichristi erunt, excitant et instruunt ut fideles contra adversa sub Antichristo ventura praemuniant praedicando ea, et roborando corda fidelium contra ipsa. Unde Glossa: praecones praeteriti temporis praemonent illos, qui erunt tempore Antichristi, quid sint facturi. Dicit itaque: audivi vocem unam, idest doctrinam unam conformem consonam in veritate et in rectitudine et in fine: quia praedicatores unam doctrinam habent per conformitatem, licet diversis modis loquuntur. Omnes enim recti et boni praedicatores veritatem et doctrinam sacrae Scripturae docent, et eodem fine, scilicet ad honorem Dei et salutem hominum. Et illi praedicatores praeteriti temporis docebunt alios, sive excitabunt sub doctrinae evangelicae uniformitate, quae loquitur de adversitate, sub tempore Antichristi futura, ut sint paratiores et magis experti, excitant et instruunt alios. Ex quatuor cornibus altaris, supple procedentem. Hoc est de praedicatoribus Christi. Altare enim Christus est, quia in ipso per ipsum offerre debemus patri quicquid volumus esse acceptum: sive sacrificium orationis, sive alia bona. Hebr. ultimo, habemus altare de quo edere et cetera. Hoc altare est aureum, propter splendorem sapientiae. Coloss. 2, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi. Propter eminentiam caritatis intimae, qua scilicet nos dilexit. Aurum enim splendet et praeeminet aliis metallis: similiter sapientia fulget; et caritas non tantum fulget, sed etiam omni virtuti praeeminet. Ephes. 3, scire etiam supereminentem scientiae caritatem Christi. Quod est ante oculos Dei, idest quod est acceptabile patri. Per omnia tangit illud quod dicitur supra 8, super altare aureum quod est ante thronum Dei. Matth. 3, hic est filius meus dilectus in quo mihi complacui. Hujus altaris cornua sunt praedicatores sancti, per quos debet Christus elevari et extolli, sicut per cornua. Exod. 30, facies altare ad adolendum thymiama de lignis sethim, cornua ex ipso procedant. Item quia debent esse pro Christo mori parati, et portare in memoria et affectu, et imitationis affectu effundere sanguinem, sicut in cornibus altaris in lege ponebatur sanguis. Levitici 4, pones de eodem sanguine in cornibus altaris, quod est coram domino. Haec autem cornua dicuntur quatuor, propter quatuor quae debent praedicare de Christo. Duo sunt assumptae infirmitatis, scilicet nativitas et passio: duo sunt divinae potestatis, scilicet resurrectio et ascensio. Vel quatuor propter quatuor modos expositionis Scripturarum: scilicet modum historicum sive litteralem, et allegoricum, moralem et anagogicum. Vel altare est Ecclesia, super cujus unitate offerendum est Deo omne bonum. Aureum autem dicitur propter caelestem sapientiam et caritatem quae est in ea. Hujus altaris cornua sunt praedicatores; quia ipsam defendunt quasi ejus cornua: et dicuntur quatuor propter praedicta. Quod est etc. quia Ecclesia quantum ad justos acceptabilis est Deo. De quo autem sit instructio ostenditur cum sequitur, dicentem sexto Angelo qui habebat tubam, idest sexto ordini praedicatorum qui scilicet habebant officium praedicandi in sexto statu, scilicet tempore Antichristi. Solve, id praedica sive annuncia fidelibus, esse solvendos, idest laxandos quantum ad potestatem. Quatuor Angelos, idest universos Daemones, ut sibi fideles caveant ut sint constantes. Aliter posset haec vox intelligi, scilicet doctrina Evangeliorum; quae per hoc ipsum quod praedicit tribulationes futuras, sub tempore Antichristi, excitat praedicatores, qui erunt illo tempore ad praemuniendum fideles. Et audivi vocem unam, idest concordem doctrinam Evangelistarum, quia in nullo dissentiunt, licet non eisdem verbis loquantur, et de Antichristo concorditer docent, procedentem ex quatuor cornibus, idest a quatuor Evangelistis, vel ipsis Evangeliis; quia omnes Evangelistae loquuntur de Antichristo, et per hoc quasi invitant praedicatores illius temporis ad annunciandum fidelibus persecutiones Antichristi. Altaris aurei, idest Christi vel Ecclesiae, ut supra. Evangelistae autem sunt cornua altaris, quod est Christus vel Ecclesia, quia Christum elevaverunt sive extulerunt verbo, scripto, et vitae exemplo, et intincti fuerunt sanguine Christi. Item fuerunt Ecclesiae in defensionem. Quod est ante oculos Dei, ut prius expone, dicentem, per hoc quod de Antichristo loquitur. Nam hoc ipso debent praedicatores, qui tunc erunt, esse instructi ad praemuniendum fideles. Sexto Angelo, ut prius, solve, idest praedica solvendos. Quatuor Angelos, idest universos Daemones, ad persequendum homines corporaliter et spiritualiter; exigentibus meritis malorum, et propter purgationes electorum. Daemones autem dicuntur Angeli: sive ratione naturae nobilis, quia naturam habent angelicam; tum ratione missionis; quia mittuntur a principe imperante, et a Deo permittente; quod tamen non dicitur proprie mitti, sed large. Dicuntur autem quatuor, propter quatuor partes mundi, per quas nocent, vel quod quatuor de Christo praedicta impugnant: supra 7, vidi quatuor Angelos stantes super quatuor angulos terrae. Qui alligati sunt in flumine magno Euphrate, idest in cordibus divitum et principum mundanorum, in quibus latent et dominantur occulte, restricti tamen interim quantum ad alios ne saeviant sicut poterunt sub Antichristo saevire. Nota quod Euphrates est flumen Babylonis, circumiens Babylonem ut dicit Glossa, quod diviserunt Persi et Medi in multos rivos et sic ingressi sunt Babylonem. Est autem hoc flumen vorax et profundum ac magnum: et interpretatur Euphrates, pulverulentus vel humidus, vel crescens, vel fructifer: unde per Euphratem flumen magnum figurantur illi principes mundani, et quidam pravi divites, qui vivunt in pulvere elationis excaecantis, et in humo delitiarum carnis, quae humus est, et sunt in abundantia rerum et in ea crescunt, et in praemissis sunt profunde et immersi quasi vorati, et ex his fluunt in alia ad modum fluminis; quia proficiunt in pejus. Hoc flumen dicitur magnum propter magnitudinem et multitudinem scelerum. In his habitant Daemones, quia eis dominantur; sed in eis ligantur, quia ita in eis habitant quod nondum permittuntur aperte desaevire in bonos; sed tunc solventur, quia per ipsos principes et per alios perversos nocere permittentur hominibus, quando potestas Diaboli laxabitur. Ideo dicitur: qui alligati sunt in flumine magno Euphrate. Unde dicit beatus Gregorius: hostis antiqui virtus nunc a bonorum cordibus religatur, et in reproborum mentibus reclusus premitur: tempore vero Antichristi de iniquorum cordibus non occulte saevientibus, eductus procedit, et tunc accepta potestate, contra Ecclesiam in vim apertae persequutionis erumpet. Haec Gregorius. Vel secundum Glossam: alligati, idest refrenati a nocumento hominum, ne scilicet tantum noceant quantum possent et vellent. In flumine magno Euphrate, idest in passione domini, qui habuit abundantiam et impetum magnum angustiae, ideo comparatur magno flumini. Psal. De torrente in via bibet. Item frugem salutis attulit mundo, scilicet reconciliationem et dona: ergo et praemia gloriae, quod signatur per Euphratem, quod interpretatur frugifer. Rom. 5, reconciliati sumus Deo per mortem filii ejus. Et sequitur: abundantiam gratiae et donationis et justitiae accipientes in vita regnabunt per unum Jesum Christum. Vel solve, idest perversos, qui scilicet per flumen magnum Euphratem signantur, excommunica, et sic solventur. Et soluti sunt. Habito de praedicatione, quae fit per praedicatores, agitur hic de persequutione, quae fiet per Antichristum et suos complices: et describuntur sub similitudine belli, sive congressus equitum equis et armis pugnantium. Primo ergo ponitur descriptio equitum. Secundo descriptio eorum quae erunt eis in adjutorium, et ita vidi equos. Tertio congressus eorum, et de ore eorum. Quarto damnum ex congressu illatum, et ab his. Circa primum primo describuntur equites, scilicet Daemones, quantum ad laxatam potestatem. Secundo, quantum ad nocendi sive pugnandi aviditatem, qui parati sunt. Tertio quantum ad exercitus numerositatem, et numerus. Dicit igitur, et soluti sunt etc., idest solventur tempore statuto et praefinito a Deo, idest permittentur tribulare multum homines spiritualiter et etiam corporaliter, propter nocumentum spirituale, infra 20, solvetur Satanas de carcere suo. Qui parati. Hic notatur nocendi aviditas, quae maxima erit, quia omni hora nocere appetent. Unde dicit, qui parati erant, idest qui erunt prompti et avidi, scilicet ad nocendum, sicut post subditur, ut occiderent et cetera. Inter horam et diem, idest in omni parte horae et diei et mensis et anni sine interpolatione: quasi dicat: non est inter partes horae vel diei, vel mensis vel anni, aliquid temporis, in quo non sint parati ad nocendum hominibus. Unde Glossa, continue et diu. Augustinus 2 libro de civitate Dei: Daemones ad decipiendum vigilantissimi sunt. Vel per hoc potest tota duratio persequutionis intelligi. Durabit enim persequutio Antichristi tribus annis et dimidio: unde per horam intelligitur dimidius annus, per diem annus unus, per mensem alius tertius annus exprimitur. Item notatur etiam qualitas et processus persecutionis in praemisso tempore. Persequutio enim quae videbitur primo, non videbitur gravis, respectu ejus quae erit ultimo; ut quasi hora videatur unius diei: sequens vero erit gravis supra hanc, sicut dies excedit horam; subsequens autem erit gravior, sicut mensis major est quam dies: ultima vero gravissima, sicut annus superexcedit horam diem et mensem: unde illi tres anni et dimidius recte per haec quae gradum important, significantur. Item talibus minutiis signatur illud tempus, ut ostendatur illam persequutionem fore sine interpolatione. Infra 12, per tempus et tempora et dimidium temporis, idest tribus annis et dimidio. Daniel. 7, et tradentur in manu ejus usque ad tempus et tempora et dimidium temporis. Ad quid autem erant parati ostenditur, cum subditur, ut occiderent tertiam partem hominum, idest reprobos, qui non sunt activi, nec contemplativi, vel non sunt justi secundum statum perfectionis vel imperfectionis. Occiderent inquam, morte culpae in praesenti, et morte Gehennae in futuro. Supra 8. Et tertia pars terrae combusta est. Habacuc 1, semper interficere gentes non cessat. Et numerus. Hic agitur de numero equitum Diaboli: et ponitur iste numerus propter mysterium. Equites enim hujus exercitus sunt Daemones, equi horum equitum sunt pravi homines, princeps horum omnium est Diabolus qui dicitur Lucifer. Isti autem equites, scilicet Daemones, ponuntur sub tali numero propter numerum sacratum. Daemones enim faciunt haereticos quibus praesident, simulare se perfectos in observantia divinorum praeceptorum, cum tamen ipsi haeretici transgrediantur praecepta, et omittant ipsam perfectionem de qua gloriantur, cum fidem non habeant, sine qua praecepta servare non possunt. Per hoc ergo quod dicuntur dena millia, ostenditur simulatio perfectionis in observantia Decalogi, quae simulatio est in haereticis, procurantibus ipsis Daemonibus, qui insident eis. Per millenarium enim perfectio. Per decem vero Decalogus praeceptorum. Et dicuntur dena millia, non propter perfectionem observantiae Decalogi quae sit in haereticis, sed quam simulant secundum doctrinam Daemonum, sicut supra 6, dicitur: ecce equus niger, et qui sedebat super eum habebat stateram in manu sua. Ubi attribuitur Diabolo, quod per ejus suggestionem faciunt haeretici, qui dicunt se habere rectum Scripturae intellectum, cum non habeant. Per numerum vero additum, scilicet vicies millies, ostenditur defectus perfectionis praedictae: quia vicenarius numerus eo quod recedit a denario, sicut binarius ab unitate; signat transgressionem Decalogi, et omissionem perfectionis significatae per millies. Isidorus 1 libro de summo bono: haeretici quamvis legem et prophetas operae implere contendant, a vultu Dei projiciuntur, et a justorum coetibus separantur. Et audivi. Quia dixerat numerum exercitus equestris, idest exercitus equitum esse tantum: nunc ut quod dixit certius sit dicit se haec audisse. Saepe enim dicit se vidisse vel audisse, ad certitudinem testimonii, et audivi, in visione, auditu interno, numerum eorum, scilicet equitum, supple: esse illum qui dictus est. Ponitur autem numerus ille, propter significationem, ut dictum est. Vel aliter, secundum quod Glossa innuere videtur, ut hic numerus equitum Diaboli et equitum Dei intelligatur; et equites Diaboli intelligantur haeretici, qui equitant contra fideles: equites Dei viri justi. Per dena millia signantur boni, qui vere habent perfectionem observantiae decem praeceptorum, ad minus perfectionem sufficientiae. Per vicies millies, mali: quia plures sunt mali quam boni. Item quia vicenarius numerus sic se habet ad denarium sicut binarius ad unitatem: unde sicut binarius ab unitate recedens signat transgressionem, sic ille numerus a denario recedens signat transgressores Decalogi, et omissores perfectionis, quae signatur per mille. Dicit igitur secundum hunc modum, et numerus exercitus equestris, idest equitum scilicet Dei et Diaboli, qui invicem pugnant, est vel erat, vicies millies dena millia; ita quod vicies millies referatur ad equites Diaboli, dena millia ad equites Dei, ut dictum est. De hoc duplici exercitu, 1 Machab. 6: ubi dicitur, quod exercitus Antiochi et Judae comparaverunt se in praelium. Et audivi numerum eorum, idest intellexi quid per eorum numerum signaretur: vel intellexi complures esse malos quam bonos, secundum Glossam, quia numerus malorum ponitur major, licet uterque ponatur ratione mysterii. Sed tunc quaeritur quare mali signantur per adverbia, boni vero per nomina? Item quare duplicatur numerus malorum quantum ad modum dicendi, supra numerum bonorum? Item quare sub tanta obscuritate dicitur quod manifeste dici potuit? Respondeo. Ad primum dici potest, quod malum per se non stat, sed coalescit in bono naturae rationalis. Item adverbium est pars non principalis, nomen autem est pars principalis; similiter mali quiddam vile sunt, boni autem aliquid magnum. Ad aliud potest dici quod haec est ratio, quia malum est multifarium et accidit superfluitate et diminutione: bonum autem est indivisibile, et virtus in medietate consistit. Ad aliud dicendum, quod cum ille sit liber revelationum, voluit divina sapientia, quae omnia decenter ordinat, haec obscure tradere, propter perversos, scilicet haereticos, ne haec perverterent si essent aperta. Item propter fastidiosos, ut scilicet reverentius et gratantius accipiantur. Item per talem modum magis manifestatur divina sapientia quae sic convenienter sua mysteria celat. De his magis dictum est supra 7, et ita vidi. Hic agitur de eis quae erunt Daemonibus in adjutorium nocendi. Haec autem sunt equi, scilicet pravi homines; et arma, scilicet sententiae erroris. Primo autem agitur de equis equitum. Secundo de armis eorum, et qui sedebant. Tertio de dispositione equorum, et capita. Dicit igitur, et ita vidi, quia sic vidi equites sub illo numero: et ita sicut videram equites sub numero illo, vidi equos in visione: quasi dicat: secundum numerum equitum vidi numerum equorum; et intelligatur de numero signante, non de numero numerante. Si aliquis quaereret quare potius agitur de numero signante, quam de numero numerante? Et dicendum quod cum liber iste sit de revelationibus factis ad aedificationem Ecclesiae, et numerus numerans non sit ad aedificationem, sed numerus signans, ideo etc., et qui sedebant. Hic agitur de armis equitum: vidit enim eos loricatos loricis igneis, hyacinthinis et sulphureis; per quod signantur mentes perversae et obstinatae, quibus Daemones roborant haereticos contra fideles. Unde primo ostenditur, quomodo eos possident per dominationem. Secundo quomodo eis utuntur ad aliorum deceptionem, habebant loricas. Ubi primo tangitur obstinata perversitas. Secundo accumulata iniquitas, igneas, quae triplex ostenditur. Prima est fervor irae, quia ira et malitia ardent haeretici contra fideles; unde dicitur igneas. Secunda simulatio vitae hyacinthinas. Tertia foetor doctrinae, et sulphureas. Haec enim tria sunt annexa obstinatae perversitati haereticorum, et per hoc Daemones praeparant eos ad decipiendum fideles. Dicit igitur, et qui sedebant super eos, scilicet Daemones, qui dominabuntur haereticis et pravis hominibus, tempore Antichristi; et per quos sicut per equos eis subjectos, portabuntur ad alios expugnandos, habebant loricas, idest habebunt obstinatam perversitatem, sive mentes induratas, non tantum in se, sed in haereticis: quia procurabunt quod haeretici sint obstinati, ita quod se vinci a Catholicis non permittant, ut perversitas obstinata, sit eis quasi lorica fortis. 1 Reg. 17, dicitur de Golia, quod lorica squamata induebatur. Igneas, idest igne irae sive malitiae; quia sicut ipsi Daemones sunt igne irae accensi contra justos, ita accendent magis ac magis haereticos contra ipsos. Hyacinthinas, idest coloratas simulatione vitae. Hyacinthus enim est lapis pretiosus habens colorem caeli, per quem signatur similitudo vitae sanctae sive caelestis. Et sulphureas, foetore doctrinae, quia doctrina a mentibus haereticorum, procurantibus Daemonibus procedens foetida est in conspectu Dei et hominum fidelium. Foetida autem est ratione erroris. Sulphur enim foetet. Haec tria sunt annexa mentibus eorum induratis. Vel loricae possunt intelligi sententiae quibus Daemones muniunt haereticos. Quae sententiae describuntur multipliciter; quia Daemones per hujus sententias erroris reddunt haereticos munitos ad sui defensionem: unde dicit: habebant loricas, idest sententias fortes secundum apparentiam, quibus haereticos munient sub quibusdam rationibus. Item acutas, ad aliorum deceptionem. Igneas, quia accendent haereticos ad imbuendum alios, et etiam multos Catholicos inflammabunt ad consensum erroris. Supra 8, cecidit de caelo stella magna ardens tamquam facula. Item coecas apud se: hyacinthinas, idest excoecantes eos et fumosos reddentes. Hyacinthus enim est lapis fumidi coloris. Alia litera habet fumidas. Job 40, de naribus ejus procedit fumus. Item foetidas apud Deum et etiam apud fideles per ipsam perfidiam, per blasphemiam, per infamiam. Et sulphureas; et ideo dicitur infra 21, pars illorum erit in stagno ardenti igne et sulphure. Vel expone de poena aeterna secundum Glossam. Et capita. Hic agitur de dispositione equorum qui habebunt capita ad modum leonum: unde dicit: et capita equorum, idest majores super haereticos, ut sunt haeresiarchae et principes. Erant tamquam capita leonum, idest erunt crudeles in actu persequendi et superbi et vitiis foetidi. Leo enim est animal crudele et rugiens et foetorem habet in hiatu oris in capite. Habacuc 2, suscitabuntur lacerantes te et eris in rapinam eis. Multum enim repraesentabunt crudelitatem Diaboli regis sui. De quo Jerem. 6, crudelis est et non miserebitur. Et de ore. Hic agitur de congressu, secundum quod fit per doctrinam erroris. Pugnabunt autem tam majores quam minores aliis modis: scilicet blandiendo, comminando corporaliter, et temporaliter persequendo: quod habetur per illud quod praemissum est de capitibus leonum. Et de ore eorum, idest de eorum praedicatione, scilicet equorum, scilicet haereticorum qui portant Daemones ad homines decipiendos: ut patet infra eodem, potestas equorum in ore eorum. Procedit ignis. Doctrina eorum ostenditur esse inflammativa: unde dicitur: ignis, idest doctrina alios accendens, quia nova placebunt hominibus, unde accendentur corda hominum. Item comburentur igne devorante per errorem. Item excoecativa, et fumus, idest doctrina fumosa excoecans. Item infectiva, et sulphureas, idest doctrina foetens, et per hoc inficiens multos. Vel per hoc potest intelligi doctrina quae est eis et aliis causa poenae aeternae, ubi sunt haec tria, secundum Glossam: scilicet ignis excrucians. Isa. ult. ignis eorum non extinguetur. Item caligo obtenebrans: unde dicitur: et fumus. Isa. 34, ascendet fumus ejus in generatione et generationem. Item foetor penetrans, et sulphur. Psalm. ignis sulphur et spiritus procellarum. Et ab his. Hic ostenditur damnum ex congressu illatum: et quia hoc damnum est de damnatione hominum, et multi alii damnabuntur, praeter eos qui per Antichristum seducentur; ideo incidenter agit de praedicatione aliorum. Primo ergo agit de perditis hac persecutione. Secundo de perditis alia ratione, et ceteri homines. Circa primum primo ostendit malorum perditionem. Secundo replicat perditionis originem, et de igne. Tertio subdit ampliorem originis descriptionem, potestas enim equorum. Dicit igitur: et ab his tribus plagis, scilicet ab igne, fumo, sulphure, idest ab inflammatione, excoecatione et foetore doctrinae haereticorum per quae inferentur plagae animabus. Vel per ignem potest intelligi suggestio haereticorum, ad avaritiam vel cupiditatem quae est ignis accendens. Per fumum suggestio ad superbiam quae elevatur in altum et excoecat et evanescit ut fumus. Per sulphur suggestio ad actionem pravam quae habet foetorem in conspectu Dei, quia pravi homines in illo suggerent facere multa mala occisa est, idest occidetur morte culpae, et tamdem morte Gehennae. Supra 8, multi homines mortui sunt de aquis et cetera. Tertia pars hominum, idest multitudo reproborum, quia boni non illo modo occidentur, quia in adversis merebuntur. Rom. 8, omnia cooperantur in bonum et cetera. Reprobi dicuntur tertia pars, quia nec sunt in activa nec contemplativa: vel quia non sunt in statu justorum perfectorum vel imperfectorum. Vel una pars est quae incoepit poenitentiam et complevit, huic statim reddetur Paradisus. Alia quae incoepit sed non complevit, huic debetur Purgatorius. Alia quae nec incoepit finaliter nec complevit, cui debetur Infernus. Et de igne. Hic replicat hujus perditionis originem sive causam ad expressionem malitiae eorum et ad indicium rectitudinis, et ut magis caveatur. Et ponitur et, pro idest de igne etc. et expone modo praemisso. Ex ore, idest suggestione ipsorum dum praedicant, vel suggerunt errorem, vel aliud peccatum. Genes. 41, quod autem vidisti secundo, ad eamdem rem pertinens somnium, firmitatis judicium est. Potestas enim. Hic describit plenius originem sive causam perditionis praedictorum: hanc autem ostendit duplicem: scilicet per doctrinam et astutiam: quia cum non poterunt primo per doctrinam pervertere, per astutiam machinabuntur tandem decipere. Primo ergo ostenditur perniciosa doctrina. Secundo machinationis astutia, et in caudis. Tertio astutiae nequitia, nam caudae. Quarto nequitiae efficacia, et in his nocent. Dicit igitur: potestas enim: quasi dicat: vere ex ore eorum procedet malum unde alii damnentur. Nam potestas equorum, idest haereticorum super quos sedent et dominantur Daemones, et per quos alios impugnant, est, idest erit: sed loquitur ac si jam esset, quia certum est esse futurum: vel quia jam de praesenti in parte hoc impletur in quibusdam haereticis. In ore, idest in praedicatione seu suggestione eorum, quia dolose et blandis verbis et allectivis rationibus suggerent errores hominibus. Antichristus enim mittet suos praedicatores ad decipiendum homines. Prov. 5, favus distillans labia meretricis etc., et haec meretrix est haeresis. Gregorius super hunc locum: nequissimi praedicatores, perversa suadendo praedicabunt. Et in caudis eorum, idest in occultis deceptionibus qui astute machinabunt decipere, vel promissis, vel astutis minis, vel aliter. Erunt enim quidam, sive praedicatores Antichristi, sive alii, qui videntes se non posse aperte quosdam fideles seducere, astute per aliam viam procedent, sicut vult Glossa: et tales comparantur caudis, quia cauda non sic apparet ut facies, et iterum cooperit corporis turpitudinem; sic tales astutiam suam abscondunt et turpitudinem erroris sui cooperiunt. Eccles. 11, attende tibi a pestifero, fabricat enim mala. Nam caudae. Hic ostenditur astutiae nequitia. Primo quia machinabuntur contra fideles per se decipiendo. Secundo quia per potentiores affligendo, habentes capita. Dicit igitur: nam, vere in caudis est eorum potestas. Nam caudae eorum, idest illi qui inter eos sunt astuti deceptibiles aliorum. Et bene dicuntur caudae eorum, quia omnes mali sunt quasi unum corpus: sed secundum diversos actus comparantur diversis partibus corporis. Sunt vel erunt similes serpentibus, quia scilicet venenum erroris latet in eis et astute student ad immittendum. Et in sententiis varii sunt, quia multiplices sententias habent perfidiae, sicut serpens varium colorem. Item quia terrenis delectantur sicut serpens terram comedit. Isa. 65, serpenti pulvis panis ejus. Alia litera habet, draconibus, qui scilicet occulte insidiantur. Isa. 55, absorbuit me quasi draco. Habentes capita, scilicet ad modum serpentum, idest principes et divites qui sunt aliis priores et altiores per potentiam et mordentes fideles per saevitiam, quia haeretici, cum non poterunt per se decipere fideles, facient eos per alios majores affligi, sicut insinuat Glossa. Unde Gregorius, multi potentum studebunt fideles saeviendo et affligendo terrere. Et in his, scilicet capitibus, nocent, idest nocebunt caudae cum non poterunt per se nocere, quia multi per saevitiam principum seducentur. Gregorius, quicquid tunc Antichristus callide machinabitur etiam cum virtute saecularis potentiae exequetur. Vel aliter, ut per os equorum, idest haereticorum, designetur praedicatio praedicatorum. Unde sensus est, secundum beatum Gregorium, potestas equorum, idest haereticorum, ut supra, est, idest erit in ore eorum, idest in suggestione doctorum, et in caudis eorum, idest in potentibus, ut erunt principes: qui erunt caudae eorum quia juvabunt eos ad seducendum homines. Unde Gregorius super hunc locum: in ore doctorum scientia; in cauda vero saecularium potestas signatur. Potentes autem per caudam signantur, quia potestas saecularis retro est sicut cauda, idest inter vilia et contemnenda computanda est. Unde beatus Gregorius super hunc locum: retro est omne quod transit, ante vero omne quod veniens permanet. Nam caudae eorum, idest principes haereticos juvantes per potentiam contemnendam et vanam. Similes serpentibus, quantum ad venenum perfidiae in deceptione animarum, quia intoxicati erunt haeresibus principes multi. Obedient Antichristo et alios errore venenabuntur quantum ad animas habentes capita per crudelitatem malitiae in afflictione corporum. Dicit igitur: habentes capita, idest multiplices ac crudeles malitias, per quas mordebunt et affligent corpora fidelium. Notandum igitur quod, sicut dicit beatus Gregorius, Antichristus dupliciter studebit fideles pervertere: scilicet per doctrinam suorum praedicatorum et per potentiam principum. Unde dicit beatus Gregorius super verba praemissa: duplici calliditate contra fideles agetur: quia quod eis ab aliis verbis blandientibus dicetur, hoc ab aliis gladiis ferientibus imperabitur. Sed quare Diabolus temporibus ultimis magis saeviet per se et per suos ministros, quam nunc, cum semper crudelissimae malitiae sit? Respondeo. Dicendum, quod erit duplici ratione: scilicet propter laxationem potestatis, quia tunc permittetur a Deo uti sua potestate, cum nunc non permittatur: quae permissio fiet exigentibus meritis impiorum et ad probationem electorum. Infra 20, post haec oportet illum solvi modico tempore. Item propter brevitatem temporis, quia cognoscet in ultimis temporibus quod breve tempus ei restat, ad nocendum saluti hominum; et ideo tunc faciet quicquid poterit mali. Infra 12, vae terrae et mari quia descendit ad vos Diabolus habens iram magnam, sciens quod modicum tempus habet. Gregorius, antiquus hostis atrocius extrema mundi tentaturus aggreditur, quia considerat quod juxta sit ut licentiam amittat nequissimae libertatis. Et ceteri. Hic agitur de eis qui damnabuntur sine persecutione Antichristi, quae damnatio erit propter peccata, de quibus non poenituerunt finaliter. Unde hic multiplex peccatum ostenditur; quia omne peccatum vel contra fidem vel contra mores. Peccatum autem contra fidem, tangitur duplex: scilicet adoratio Daemoniorum in seipsis, vel in corporibus assumptis, procurant enim se adorari. Item adoratio simulacrorum, et simulacra. Peccatum vero contra mores ostendit multiplex: tangit autem specialiter peccata actus exterioris; et per hoc magis ostendit eos inexcusabiles, quia etiam actu ipso peccaverunt, nec tamen de actu poenituerunt. Ponit autem expresse peccata quibus peccatur in proximum, sicut per infidelitatem, de qua primo loquitur, peccant in Deum: et in his intelligitur peccatum in seipsum. Item fornicatio de qua sequitur, non tantum est in proximum, sed in semetipsum. Peccatum autem quo peccatur in proximum, aut nocet proximo quantum ad personam, aut quantum ad rem. Si quantum ad personam, aut quantum ad esse naturae, aut quantum ad esse moris. Si quantum ad esse naturae, sic est occisio, quae fit dupliciter: aut aperte, et sic vocatur hic homicidium; aut occulte, et sic fit quandoque per veneficium. Si quantum ad esse moris, sic est fornicatio, per quam destruitur esse moris, non tantum in se, sed etiam in alio. Si quantum ad rem personae, sic est furtum. Dicit igitur: et ceteri: quasi dicat: ita multi peribunt decepti per Antichristum et suos. Et, similiter ceteri, homines, supple secundum Glossam, peribunt. Qui non sunt occisi in his plagis, contra quos scilicet non fuit conatus Diaboli in persecutione Antichristi, ut qui erunt ei subditi per infidelitatem vel aliud peccatum: quos quia de jure quieto possidebit, non persequetur. Vel qui erunt vel fuerunt ante tempus Antichristi, neque poenitentiam egerunt. De operibus manuum suarum, scilicet de malis actibus. Haec est causa quare peribunt, scilicet peccata cum impoenitentia, Luc. 13, si poenitentiam non habueritis, omnes similiter peribitis. Ostendit autem quae sunt illa mala opera, subdens. Ut non adorarent Daemonia, quia non egerunt poenitentiam ut non adorarent Daemonia, scilicet deinceps; quia si poenitentia salubris abjicitur, deinceps actum malum. Et adoratio Daemoniorum vocatur opus manuum tum propter annexum, quia manibus colunt Daemonia idolatrae sacrificando eis et supplicando et aliis modis. Tum quia ita damnatur homo, per talem adorationem, sicut per aliud grave opus manibus commissum, Deuteronom. 22, immolaverunt et non Deo. Daemones enim multum volunt et procurant adorari ab hominibus. Matth. 4, haec omnia tibi dabo, si cadens adoraveris me. Et ut non adorarent simulacra, idest idola a simulando, quia non est in eis veritas divinitatis, sed simulatio est prorsus. Aurea et argentea etc. tangit multiplicem materiam de qua fiunt idola: et hoc facit ad irrisionem, quia de diversa materia corporea faciunt sibi deos ut volunt, scilicet de auro vel argento, vel aere, vel lapide, vel ligno. Psalm. simulacra gentium argentum et aurum. Quae neque videre. Removet ab idolis triplicem actum quem non videntur posse habere propter organa corporea quae habere adhuc videntur, scilicet visum, auditum et gressum. Tactum autem et odoratum et gustum non exprimit, quia in exclusione praecedentium intelliguntur excludi. Item in expressione materiae idolorum excluduntur omnes actus sensuum: sed tamen quidam actus exprimuntur qui sunt magis nobiles et evidentes in re sensibili. Psal. oculos habent et non videbunt. Dupliciter ergo tangitur peccatum idolatriae, quia Diabolus multos gentiles decepit. Sap. 13, infelices sunt et inter mortuos spes illorum et cetera. Dicit ergo corporeitatem simulacrorum ex parte materiae; et ideo non possunt esse dii, quia Deus est nobilis et invisibilis naturae. Item vanitatem sive inefficaciam ex parte formae, quia in forma sua videntur habere virtutem ad quosdam actus et non habent. Et non egerunt poenitentiam ab homicidiis, quod peccatum est grave. Exod. 20, non occides. Neque a veneficiis suis, scilicet per quae quandoque procuratur occulte mors alterius, ut dando venenum, vel alio modo. Est enim veneficium species maleficii, infra ultimo: foris canes et venefici. Neque a fornicatione sua. Ecce quod fornicatio peccatum mortale est. Hebr. ult. fornicatores et adulteros judicabit Deus. Neque a furtis suis, idest a se factis quae sunt contra legem Dei. Exod. 20 cap., ubi scriptum est: non furtum facies. Sed dubitatur de hoc quod dicitur: neque poenitentiam egerunt ut non adorarent Daemonia: quia velle videtur quod ad poenitentiam sufficiat actum malum relinquere, cum tamen oporteat se per actum poenitentiae punire. Unde Augustinus, poenitentia est quaedam dolentis vindicta, puniens in se quod dolet commisisse. Item de hoc quod dicitur: ut non adorarent Daemonia: et quaeritur, unde est quod Daemones volunt et procurant adorari, cum sciant hoc soli Deo deberi, et inde sibi poenam augeri? Item cum adulterium et incestus et hujusmodi sint graviora quam fornicatio, quaeritur quare non loquatur de illis? Respondeo, ad primum, quod non vult dicere, quod sufficiat ad poenitentiam dimittere pravum actum, cum oporteat se pro peccatis punire, ut dicit Augustinus. Et Joel. 2, convertimini ad me in toto corde vestro, in jejunio et cetera. Sed per hoc ostendit quod ad veram poenitentiam et salubrem, necesse est actum pravum dimittere, aliter enim non esset salubris. Unde Gregorius, poenitere est acta peccata deflere et flenda non committere. Unde patet quod etsi aliquis bene peccata sua defleat, non tamen vere poenitet, nisi ipsum actum malum relinquat. Unde Isidorus: irrisor est et non poenitens, qui adhuc agit quod poenitet. Multi lacrymas indesinenter fundunt et peccare non desinunt. Ad aliud dicendum, quod illud est propter superbiam et propter malitiam: propter superbiam volunt tamquam dii honorari. Psalm. superbia eorum qui te oderunt ascendit semper. Item Augustinus in 10 Lib. de civitate Dei: qui divinitatem sibi arrogant spiritus, non cujuslibet corporis fumo, sed supplicantis animo delectantur. Propter malitiam vero procurant homines per hujusmodi grave peccatum damnari et sibi in Inferno sociari. Unde Augustinus, 2 Lib. de civitate Dei: intelliguntur Daemones, sicut nobis notum est in literis sacris, negotium suum agere ut pro diis habeantur et colantur: ut hi qui exhibent unam pessimam causam cum eis habeant in judicio Dei. Ad objecta dicendum, quod per superbiam usurpat, quod scit soli Deo convenire: per malitiam vero dejicit hominem, licet sciat, inde poenam sibi accrescere. Unde super illud Job 41, qui factus est ut nullum timeret, dicit beatus Gregorius: nec Deum timet, neque hoc quod passus est metuit. Ad ultimum dicendum, quod ideo de illis gravioribus non loquitur, quia breviter sub nomine fornicationis, illa majora includit: unde nomine fornicationis, intelligitur et simplex fornicatio soluti cum soluta et adulterium et alia majora. Unde notandum quod est duplex fornicatio, scilicet spiritualis, et haec est in omni mortali, cum scilicet anima recedit a suo sponso. Psalm. perdidisti omnem qui fornicatur abs te. Item corporalis: et haec aliquando dicitur communiter, scilicet pro actu illicito carnali. 1 Corinth. 6: qui autem fornicatur, in corpus suum peccat. Similiter haec aliquando accipitur spiritualiter, scilicet pro illicito actu cum soluta.


Caput 10

[91214] Super Apocalypsim «Vox», cap. 10 Et vidi alium Angelum et cetera. Habito de persecutione quae erit sub tempore Antichristi, agitur hic de consolatione fidelium, quam tunc habebunt et etiam nunc possunt habere. Dividitur autem haec pars in quatuor. In prima ponitur consolatio ex dominici regiminis ordinatione. Et haec consolatio est contra adversa illius temporis generaliter; quia qui pro Ecclesia incarnatus et passus, et eam semper regit nec dimittet suos in illis adversis. Specialiter tamen est contra defectum sive subtractionem praedicationis. In secunda parte ponitur consolatio, ex aeternae mercedis certitudine, sive praeordinatione: et Angelus quem vidi. In tertia ex salubris doctrinae praemunitione, et vox quam audivi. In quarta, ex futura fidei testificatione. Infra 11, et dabo duobus testibus. Consolatio autem ex dominici regiminis ordinatione est; quia scilicet dominus sic rexit Ecclesiam, quod pro ea regenda et custodienda et salvanda, incarnatus et passus est, et praedicatores per mundum instituit, quando conveniens fuit: et praedicationem subtrahet, quando non erit congruum praedicare; quia praedicatio, si ita solemnis et multa esset tempore Antichristi ut modo est, contemneretur et margaritae ante porcos ponerentur: et ideo sustinere debebunt fideles; quia dominus per sapientiam sic ordinabit; et misericordia, qua pro hominibus se humiliavit, et eis prius praedicatores dedit, suis electis non deerit. Nota Glossam, infra eodem super illud, et audivi vocem de caelo et cetera. Quia tempore Antichristi et cetera. Sic autem proceditur in prima parte. Primo ostenditur dominicum regimen, quantum ad statum Ecclesiae initialem vel medium; quia aliqua pertinent ad primum statum, aliqua ad medium. Secundo quantum ad finalem sive ultimum, et cum locuta fuissent. Circa primum ostenditur primo quomodo dominus regit per se Ecclesiam. Secundo quomodo per suos, et facies. Per se autem regit et rexit Ecclesiam; quia per carnem assumptam se Ecclesiae conjunxit, et eam pie redemit; et eadem pietate promovet et protegit: unde de incarnatione et passione hic tangitur. Primo agitur de ejus regimine implicite et in generali. Secundo explicite et in speciali, descendentem. In generali vero, quantum ad duo. Tum quantum ad mediatoris pietatem, propter quam dicitur Angelus, tum quantum ad liberationis potestatem, propter quam dicitur fortis. In speciali vero ostendit dominicum regimen hoc modo; quia cum ab incarnatione totum bonum proveniat, primo ostendit incarnationis caritatem. Secundo emanantem utilitatem; et haec ponitur duplex. Una est munimentum contra vitia, ex parte humanitatis: unde dicitur: amictum nube. Secunda est benevolentia ad salubria ex parte divinitatis, et iris. Ex his autem diligenter consideratis, magna consolatio surgit in anima, quae vexatur adversis. Dicit igitur, et vidi: quasi dicat: ita vidi Angelus malos paratos nocere tempore Antichristi, et e contra, vidi, interno oculo, alium, idest bonum Angelum contrarium: qui sunt avidi ad nocendum, iste vero ad adjuvandum: Angelum, scilicet Christum, qui venit ut annunciaret hominibus quae sunt salutis, et sua caritate impleret officium mediatoris: et ideo dicitur Angelus, quia quasi nuncium patris se nobis in praedictis exhibuit. Christus autem dicitur Angelus, inquantum homo, non inquantum Deus. Dicitur inquam, Angelus, non natura, sed officio. Isaiae 9, secundum aliam literam: et vocabitur nomen ejus magni consilii Angelus. Ex hoc autem colligitur quod suis non deerit, qui tam dulciter eos dilexit. Rom. 8, qui enim proprio filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum; quomodo non etiam cum illo omnia nobis donavit? Fortem, cujus fortitudo apparuit, quomodo per infirmitatem carnis, et passionis in carne Diabolum vicit, et hominem liberavit. Lucae 11, cum fortis armatus custodit atrium suum, in pace sunt ea quae possidet. Si autem fortior illo superveniens, vicerit eum: universa arma ejus auferet in quibus confidebat, et spolia ejus distribuet. Unde patet quod fortis est ad protegendum suos in adversis, et tempore Antichristi, et alio quocumque. Job 9, si fortitudo quaeritur, robustissimus est. Sed contra. Habacuc 3, ibi abscondita est fortitudo ejus; ergo non in cruce apparuit ejus fortitudo, cujus contrarium vult Glossa. Respondeo. De Christo patiente in cruce est loqui tripliciter: scilicet quantum ad suppliciorum perpessionem, quantum ad mortis consummationem: et quantum ad haec duo abscondita est et non apparuit ejus fortitudo, sed caritatis magnitudo. Item quantum ad humanam redemptionem: et sic ejus fortitudo multum in cruce apparuit, si tunc esset qui eam cognosceret; quia magna fortitudo fuit, per infirmitatem carnis patiens vincere fortem Diabolum et hominem liberare. Psal. dominus fortis et potens. Dominus potens in praelio, descendentem de caelo, scilicet se per carnis assumptionem humiliantem de sublimitate suae majestatis. Psal. inclinavit caelos et descendit. Item dicitur descendisse de caelo, quia se hominibus in terra fecit cognoscibilem, qui ante fere a solis Angelis cognoscebatur in caelo. Non enim dicitur descendisse de caelo localiter, cum ubique sit. Jeremiae 23, caelum et terram ego impleo. Unde Glossa, a cognitione Angelorum etc. amictum, idest coopertum, nube, idest humanitate assumpta, quae nobis est refrigerium contra vitia, sicut nubes protegit ab aestu. Isaiae 19, ascendet dominus super nubem levem. Haec enim nubes effundit pluviam doctorum in Evangelio. Matth. 23, magister vester unus est Christus. Item facit interpositionem exemplorum: sicut nubes interponitur inter nos et aestum solis. Dat igitur nobis refrigerium contra vitia et adversa, per exemplum innocentiae a malis. 1 Petri 2, qui peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore ejus. Item per exemplum justitiae in bonis. Joan. 8, quae placita sunt ei facio semper. Item per exemplum patientiae in adversis. 1 Petri 4, Christo in carne passo, et vos eadem cogitatione armamini. Denique offert efficaciam meritorum; quia per merita sua offert suis remedium contra vitia: unde Psal. sub umbra alarum tuarum protege me. Et iris, idest divina propitiatio et benevolentia; cujus signum est redemptio per passionem, et purificatio per regenerationem: quae duo signantur per colorem rubeum et caeruleum sive aquaticum, qui sunt in iride, ut dictum est supra 4, et iris erat in circuitu sedis. Item iris fuit signum pacis inter Deum et homines. Similiter assumptio humanitatis, fuit signum benevolentiae Dei ad homines. Genes. 9, ponam arcum meum etc., in capite ejus, idest divinitate, quae est caput Christi inquantum homo. 1 Cor. 9, caput autem Christi Deus. Haec autem benevolentia divinitatis dedit efficaciam redemptioni; quia non esset sufficiens pretium, nisi esset simul homo et Deus, ut ostendit Anselmus. 2 Corinth. 5, Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi. Ipsa etiam divinitas benevolentia est hominibus in eis quae sunt salutis, ratione incarnationis et merito passionis. Unde beatus Bernardus in sermone: an ad Jesum trepidas accedere? Frater tuus est, et caro tua: hunc tibi fratrem Maria dedit. Facies ejus. Hic ostenditur, quomodo regit Ecclesiam per suos. Specialiter autem loquitur de majoribus membris. Primo ergo ostendit quomodo Christus regit Ecclesiam per exemplum contemplativorum. Secundo quomodo per doctrinam praedicatorum, et pedes. Ubi primo agit de ipsis praedicatoribus. Secundo de materia praedicationis, et habebat. Tertio de missione ad praedicandum, et posuit. Quarto de ipsa doctrina praedicantium. Et clamavit. Dicit igitur, et facies ejus, idest illi in quibus relucet ipse per imitationem, qui sunt ei conformes per configurationem: et per hoc sunt quasi facies Dei, quia ipsum ostendunt et repraesentant in se sicut facies manifestat hominem. Sicut sol; quia tales qui sunt perfecti imitatores Christi, sicut sunt contemplativi, in se sunt illuminosi, et alios claro suo exemplo illuminantes, sicut sol inferiora; propter perfectionem contemplationis, et opera sanctae rogationis. Talibus maxime dicitur Matth. 5, vos estis lux mundi. Vel, facies ejus, idest praesentia in carne, per quam se hominibus praesentem reddidit. Sicut sol, idest illustrat mundum, documentis, exemplis et donis. Joan. 8, ego sum lux mundi; qui sequitur me non ambulat in tenebris. Supra 1, et facies ejus sicut sol lucet in virtute. Et pedes ejus. Hic agitur de regimine per doctrinam praedicatorum. Et primo de ipsis praedicatoribus: quos describit primo quantum ad praeconium nominis dominici. Secundo quantum ad fructus sui praeconii, qui fructus est triplex: scilicet roborationis ad firmandum irascibilem, quod signatur per columnam. Item illuminationis, ad clarificandum rationalem. Item inflammationis, ad accendendum concupiscibilem. Et haec duo nomine ignis designantur, cujus est illuminare et accendere. Dicit igitur, et pedes ejus, idest praedicatores, ipsum per mundum suo praeconio portantes. Act. 9, vas electionis mihi est iste, ut portet nomen meum coram gentibus et regibus et filiis Israel. Vel quia corpus Christi mysticum sustentant vi doctrinae. Rom. 15, debemus nos firmiores imbecillitatem aliorum sustinere. Tamquam columna ignis, idest illuminant alios inflammant et roborant: quod signatur per ignem formam columnae habentem. Columna enim solet dare firmitatem. De illuminatione et inflammatione, Joan. 5, ille erat lucerna ardens et lucens. De roboratione supra 3, qui vicerit, faciam illum columnam meam et cetera. Et habebat in manu sua, quia opere complevit quod docuit. Item per efficaciam passionis implevit Scripturam quantum ad praenunciationem humanae redemptionis. Librum apertum, idest Scriptura quae est liber in quo legitur quidquid est salutis: et est liber apertus; quia ipse dominus praedicando populis manifestavit secreta mysteria Scripturae. Item in patibulo crucis implevit ea quae de humana redemptione fuerant praefigurata et praedicta. Item suis documentis aperuit discipulis Scripturam, et per eos aliis. Propter haec tria dicitur liber apertus, secundum Glossam. Dicitur ergo Christus habere librum apertum in manu; quia scilicet habet Scripturam ad opus fidelium informandorum et praedicatorum de Scriptura haurientium. Dicitur autem Scripturam habere, quia ipse est dux et princeps totius Scripturae, quia et ipse eam dedit, et ipse ejus intellectum ostendit: quam Scripturam dicitur habere in manu, quia quod docet in Scriptura, et quod praedicavit, sicut legitur in Scriptura, opere complevit. Vel, in manu, idest in dominatione et potestate; quia ejus est dare Scripturam et ejus intelligentiam, vel omnino subtrahere, si velit. Scriptura autem dicitur liber apertus praedicto modo: scilicet ipso actu praedicationis: ipsa etiam efficacia passionis, verbo etiam suae informationis, quando aperuit apostolis et discipulis sensum ut intelligerent Scripturas. Lucae ultimo. Supra 5, vicit leo de tribu Juda, radix David, aperire librum, et solvere septem et cetera. De hoc autem libro dat praedicatoribus materiam praedicationis. Sed quare dicit libellum et non librum? Respondeo. Potest dici quod ideo, quia ea quae sunt in Scriptura, pro magna parte sui ad Christi humilitatem referuntur. Vel propter statum Ecclesiae, qui per hunc librum informatur; quia scilicet praesens status Ecclesiae modicus est, respectu status futuri in gloria. Matth. 11, qui autem minor est in regno caelorum, major est illo. Et posuit pedem dextrum, idest firmiores praedicatores, secundum Glossam: quia in dextera parte hominis magis viget virtus. Praedicator autem dicitur per Christi, quia ipsum portat per mundum, praedicando ejus nomen; vel quia sustentat, ut praedictum est, corpus ejus mysticum, super mare, idest super maximos peccatores, qui sunt in majori amaritudine et profunditate et fluxibilitate vitiorum, sicut Petrus et Paulus positi sunt Romae, ubi erat populus crudelis et durus. Sinistrum autem, idest praedicatores minores et imperfectiores, quia sinistra non ita nobilis et fortis est ut dextra pars. Super terram, idest super peccatores, terrenorum amatores: licet non in gravissimo gradu criminum. Terra enim licet peccatores significet; tamen mare peccatorem signat sub majori gravitate scelerum, propter amaritudinem, profunditatem, fluxum; quas dicat, majores. Sapient. 8, et disponit omnia suaviter. Et clamavit. Hic agitur de ipsa doctrina praedicantium. Et primo de doctrina praecedentium, scilicet apostolorum et discipulorum, et aliorum qui praedicaverunt in principio Ecclesiae primitivae. Secundo de doctrina subsequentium, et cum clamasset. Dicit igitur, et clamavit. Glossa: per eos scilicet praedicatores, quos per mundum misit et instituit, idest ipsi ejus virtute clamaverunt. Praedicatio autem dicitur clamor; quia vehementer debet animam excitare, et terrendo per comminationem, et alliciendo per promissionem, et divinae bonitatis manifestationem. Isaiae 56, clama, ne cesses: quasi tuba exalta vocem tuam. Unde sequitur, voce magna, idest de magnis agente, cum de praemiis loquitur, et supplicia comminatur. Unde quantum ad comminationem, ponitur exemplum, quemadmodum cum leo rugit: quasi dicat: dominus per suos praedicatores terret peccatores comminatione suppliciorum, sicut leo suo rugitu animalia terret, ut tangit Glossa. Timor enim poenae primo terret peccatorum. Deinde subtrahitur ad amorem. Amos 3, leo rugiet, quis non timebit? Et cum clamasset, idest cum clamore praedicationis homines comminando et attrahendo vocasset per suos praedicatores, septem tonitrua, idest universi praedicatores, aliis praecedentibus succedentes: sicut illi qui post apostolos et discipulos et alios, qui in primitiva Ecclesia praedicaverant, venerunt: ut innuit Glossa. Et dicuntur tonitrua, ratione terroris quem inferunt comminando supplicia. Psal. vox tonitrui tui in rota, locuta sunt, praedicando, voces suas, idest suo tempori congruas. Vel, suas, idest quae conveniunt ratione officii praedicationis, idest vocis salutis, non fabularum et vanitatis. Praecedentibus enim praedicatoribus conformant se praedicatores qui post eos veniunt; quia primi fuerunt sancti a Deo missi. Canticor. ultimo, fac me audire vocem tuam. Sed quare vocat tonitrua praedicatores, cum non tantum terrere sed etiam allicere debeant ad amorem? Respondeo: non ideo vocantur praedicatores tonitrua, quia solum debeant comminari malis, cum sit etiam vocare, praemia annunciare, et multiplex allicere: sed quia non pauci sunt qui plus inducuntur ad bonum timore poenae quando praedicatores minantur, quam amore gloriae: et ideo sic loquitur. Et ideo locuta. Habito de regimine dominico in Ecclesia quantum ad statum Ecclesiae initialem vel medium; hic agitur de eodem quantum ad statum finalem sive ultimum; quia licet praedicatores illius temporis, scilicet sub tempore Antichristi, ex zelo praedicare velint: tamen dominus sic reget statum illum Ecclesiae, quod subtrahet praedicationem, quia inde infideles in pejus proficerent. Primo ergo ostenditur praedicatorum affectio ad praedicationem. Secundo praedicationis subtractio per divinam ordinationem. Et audivi. Dicit igitur. Et cum locuta fuissent et cetera. Nota tenorem visionis. Audiebat enim tonitrua tonantia, et ipse voluit scribere illud quod sonabant: et dictum est ei per vocem de caelo, ne scriberet, sed occulta teneret ea quae clamaverant illa septem tonitrua. Per hoc, sicut dicit Glossa, signatur quod praedicatores, qui erunt tempore Antichristi, quorum typum gerit in hoc loco Joannes, volent praedicare ex zelo, sed dominus oppositum ordinabit. Sensus igitur est secundum Glossam. Et audivi: quasi dicat: ita universi praedicatores praedicare ante tempus Antichristi. Cum locuta fuissent septem tonitrua voces suas, idest, cum universi praedicatores ante tempus Antichristi praedicassent sicut suo tempori vel suo officio congruebat. Et, idest etiam, ego scripturus eram, scilicet voces tonitruorum, id est praedicatorum temporis Antichristi, quorum personam gero, volent praedicare, sicut alii ante eos praedicaverunt. Scribere enim in hoc loco est manifestare praedicando: qui enim scribit praeparat viam ad notitiam rei quae scribitur. Similiter qui praedicat, praeparat viam hominibus ad intelligenda divina quae praedicat. Hoc autem erit ex zelo. Glossa. Tempore Antichristi praedicare volent ex praecedentium imitatione. Psalm. zelus domus tuae comedit me. Et audivi, idest intellexi. Hoc est, praedicatores intelligent illo tempore. Vocem, idest inspirationem. De caelo, idest facta a Deo, qui habitat in sublimitate suae majestatis. Vel de caelo, idest de Ecclesia: quia Deus in Ecclesia habitat, et habitans in Ecclesia, tamquam in suo caelo, inspirabit praedicatoribus, quod non praedicent, ut Glossa vult. Tamen, secundum quod accipitur de ipsa visione Joannis, vox illa intelligitur locutio angelica quae ad Joannem fiebat. Dicentem mihi: signa. Haec sigilla, id est claude, sicut illud quod sub sigillo absconditur. Quae locuta sunt septem tonitrua, idest quae praedicaverunt universi praedicatores, scilicet ea quae dirigunt ad salutem, ut de vitiis cavendis, de bonis agendis, de suppliciis, de praemiis, de bonitate et beneficiis Dei, et de aliis multis. Glossa. Sigilla ut amicis pateat et inimicos lateat. Isaiae 8, liga testimonium, signa legem, in discipulis meis. Et noli ea scribere, idest manifestare infidelibus: quia inde in pejus proficerent: et ut dicit apostolus 2 Timoth. 4, sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad sua desideria coacervabunt sibi magistros prurientes auribus. Et ex hoc datur consolatio; quia scilicet Christus, qui ante, cum expediebat, dedit doctrinam in ore praedicatorum, tunc eam subtrahet, quando non erit tempus congruum praedicationi publicae, sicut nunc sit: quasi dicat: tunc intelligent divina virtute quod praedicare non debeant, quia doctrina eorum non admitteretur, sed conculcaretur. Matth. 7, nolite sanctum dare canibus. Sed contra: quia tunc praedicabunt Enoch et Elias ut habetur infra 11. Respondeo dicendum quod praedicatio dicitur tunc esse subtrahenda, non quia omnino non praedicetur, sed quia non erit praedicatio generalis ut nunc, sed particularis. Item quia non sic erit solemnis ut nunc. Et Angelus quem vidi. Hic ponitur secunda consolatio, quae est ex aeternae mercedis praeordinatione, quae praeordinatio ostenditur in prophetarum pronunciatione, et suo tempore complebitur. Unde primo ostenditur stabilitas divinae praeordinationis. Secundo tempus complendae retributionis sed in diebus. Tertio testimonium propheticae pronunciationis, sicut Evangelium. Sed primo et tertio est duplex certitudo dandae mercedis; ex secundo autem ostenditur, quando erit completio exhibitionis dicit igitur, et Angelus: quasi dicat: ita subtrahetur praedicatio tempore Antichristi sed non ad detrimentum salutis electorum: qui enim patienter sustinebunt, et coronabuntur. Et hoc est, et Angelus, scilicet Christus. Quem vidi stantem, scilicet suis pedibus, scilicet per suos praedicatores, supra mare et supra terram, tangit illud quod supra eodem dictum est, posuit pedem suum dextrum etc., idest paratum juvare peccatores, tam illos qui sunt in mari gravitate scelerum, quam illos qui sunt in terra per suos praedicatores, ut supra expositum est. Levavit manum suam ad caelum. Sic vidit de Angelo qui sibi hoc ostendebat. Et exprimitur in hoc modus jurandi. Per hoc signatur, sicut dicit Glossa, quod Christus levavit, hoc est exaltavit humanitatem suam, ad sublimitatem gloriae ad dexteram patris, per quam humanitatem operatus est quasi per manum salutem humanam: et per hoc paravit nobis ingressum ad gloriam, de qua post subdetur. Hebr. 6, praecursor introivit pro nobis Jesus. Vel levavit manum suam ad caelum, idest Christus levavit et offert auxilium suum per gratiam Ecclesiae militantis, quae caelum est, per fidei et caritatis ac vitae sublimitatem et claritatem, ut perveniat ad statum triumphantis, de quo sequitur infra, et juravit per viventem in saecula saeculorum, idest per patrem et per se Deum: quasi dicat: virtute suae divinitatis, per quam suam carnem resuscitavit, faciens eam vivere in aeternum, firmiter statuit sive praeordinavit illud quod sequitur, scilicet praemium immutabile esse dandum electis, quia jurare Dei, est firmiter statuere, sicut vult Glossa. Et per hoc quod dicitur, viventem in saecula saeculorum; innuitur quod sicut ipse non solum ex parte divinitatis, sed etiam humanitatis, vivit in aeternum, sic vivent et sui. Qui creavit caelum, scilicet Empyreum. Et ea quae in eo sunt, scilicet Angelos et animas beatas. Vel caelum, scilicet sidereum, et ea quae in eo sunt, scilicet sidera omnia. Et terram, ad litteram. Et omnia quae in ea sunt. Ut gressibilia et reptilia. Ex hoc autem eliditur error quorumdam haereticorum, qui dixerunt creaturas corporales, maxime viles, non esse factas a Deo bono. Joan. primo, omnia per ipsum facta sunt. Act. 17, Deus qui fecit mundum et omnia quae in eo sunt. Et mare, ad literam, et ea quae in eo sunt, ut pisces: quasi dicat: qui omnia creavit, de nobis firmiter statuit et potenter implevit. Genes. 1, in principio creavit Deus caelum et terram. Psalm. qui fecit caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt. Quid autem Angelus, quem Joannes videbat, juravit, hoc est, quid Christus de electis stabiliter praeordinavit, ostenditur cum subditur, quia, idest quod, tempus, id est varietas sive mutabilitas, quae in tempore fieri solet. Amplius non erit: scilicet postquam justi pro meritis bonorum actuum, et sustinentiae adversorum, receperint mercedem: quasi dicat: merces immutabilis, sine status et rerum varietate, sine aliquorum adversorum immissione dabitur justis, qui in tentationibus et adversis fortes fuerunt: quia immortales et impassibiles fient, et status eorum invariabilis erit, qui tamen nunc mutabilitati subjacent. Rom. 8, vanitati subjecta est creatura et cetera. Et sequitur, ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis in libertate gloriae filiorum Dei. Ecce qualis merces dabitur sanctis; scilicet plenitudo totius boni cum omnimoda invariabilitate in perpetuum. Psal. in pace in idipsum, dormiam et requiescam, hoc est immutabiliter. Sed in diebus vocis septimi Angeli, id est ultimorum praedicatorum, quorum vox, id est praedicatio, erit ultimo tempore, sicut infra 11, patet, tunc enim praedicabit septimus ordo praedicatorum. Cum coeperit, scilicet septimus Angelus, id est septimus ordo praedicatorum. Tuba canere, idest praedicare, hoc est, quando ultimi praedicatores ultimo tempore praedicabunt. Et dicit, coeperit, quia parum durabit illa praedicatio, quae erit post mortem Antichristi: quia non diu post durabit mundus. Consummabitur mysterium Dei, id est, complebitur secreta Dei praeordinatio de praemiatione justorum. Illa autem praeordinatio dicitur mysterium, id est, secretum, quia ineffabile est. Item quia ipsum praemium praeordinatum est inenarrabile: 1 Corinth. 2, oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt quae praeparavit Deus iis qui diligunt illum. Isa. 64, oculus non vidit et cetera. Postquam enim erit conversus populus Judaeorum qui sunt electi, (quia reliquiae convertentur) et gentes ad fidem intraverint virtute praedicationis, tunc erit judicium et retributio universorum. Sicut evangelizavit, idest annuntiavit sive praedixit. Evangelizatio enim est bona Annuntiatio. Propriissime autem Christi doctrina dicitur Evangelium sive evangelizatio: tamen etiam doctrina apostolorum et etiam prophetarum potest dici evangelizatio, secundum quod nomen accipitur in communi significatione. Per servos suos prophetas, fore scilicet consummandum. Daniel. 12, evigilabunt, alii in vitam aeternam, alii in opprobrium ut videant semper. Zachar. 13, et erit dies una quae nota est domino, non dies neque nox. Psalm. beati qui habitant in domo tua domine, in saecula saeculorum laudabunt te. Isa. 35, gaudium et laetitiam obtinebunt et fugiet dolor et gemitus. Ex hoc igitur praemio perseverantibus exhibendo, surgit consolatio in adversis. Augustinus in Lib. de bono patientiae: vis desideriorum, facit tolerantiam laborum et dolorum. Sed objicitur: ad quid agitur de ascensione Christi cum agitur de ejus juramento, cum nihil videatur facere ad propositum? Nam secundum Glossam: levatio manus est exaltatio dominicae humanitatis. Respondeo. Dici potest quod ideo de ejus ascensione hic agitur, quia in ejus ascensione quam fecit propter nos, apparuit praeordinatio qua disposuerat praemiare suos electos: propter eos enim ascendit. Item quia praeordinavit suos electos introducere in locum incommutabilis mercedis, de qua post loquitur, et per ipsam ascensionem complebitur ut praeordinatum est. Joan. 14, si abiero et praeparavero vobis locum. Haec autem praeordinatio intelligitur per juramentum, quia juratio Dei est firma dispositio, ut vult Glossa. Secundo quaeritur de hoc quod dicitur: qui creavit caelum etc. quare non loquitur de aere et igne, sicut de aliis duobus elementis et de caelo, cum Deus omnia fecerit? Respondeo. Videtur dicendum quod cum loquatur hic de creatione rerum ad manifestationem divinae potentiae, quatenus potest implere quod disposuit de homine, agit specialiter et expresse de illis creaturis quae habent sensibilem magnitudinem, ut est terra et mare et caelum: aer autem non est visibilis ita aperte, ut terra vel mare vel sidereum caelum; quod videtur saltem per hoc quod ejus corpora, scilicet stellae, videntur. Si autem intelligitur de Empyreo, illud est corpus nobilissimum, unde merito de eo fit sermo. Ignis autem, ut est in sua sphaera, non est manifestus hic inferius oculo corporali. Ignis autem qui est apud nos intelligitur in eis quae sunt in terra. Licet autem de aere non loquatur, tamen nominatis caelo et terra, datur intelligi illud quod est in medio, scilicet aer. Vel cum dicitur caelum datur intelligi aer, quia nomine caeli quandoque signatur. Item objicitur de hoc quod dicitur: tempus amplius non erit, quia dicitur in Psalm. et erit tempus eorum in saecula. Respondeo. Tempus dupliciter potest dici: uno modo dicitur tempus mensura motus primi mobilis: et sic tempus non erit post judicium, quia motus firmamenti cessabit. Habacuc 3, sol et luna steterunt in habitaculo suo, idest stabunt in caelo. Alio modo dicitur tempus mensura motus rerum mutabilium: et sic fuit tempus cum primum mobile esset conditum, quia fuit motus sive mutabilitas in rebus, quia mutatio sive variatio aliqua in rebus est causa temporis. Unde Augustinus, 12 Lib. confessionum, rerum mutationibus feriunt tempora dum variantur. Hoc modo non erit tempus in electis post judicium, quia non erit in eis variatio nec mutabilitas, quia erunt incorporales et immortales, nec status eorum vel praemium variabitur, sed semper immutatum manebit. Nunc autem multiplex fit variatio. Modo enim bonum crescit, modo decrescit, modo malum culpae vel poenae succedit, modo timor, modo quasi securitas, modo est tepor, modo fervor, et sic in aliis multis. Et ideo dicitur, tempus non erit amplius, scilicet nec motus primi mobilis, cujus mensura est tempus, nec motus vel mutabilitas in electis, qui nunc subjacent multiplici varietati temporum et poenarum: et de hoc intelligitur principaliter. Ponitur enim hic tempus pro mutatione seu varietate quam tempus comitatur. In reprobis autem in Inferno erit per tempus, quia variatio et mutatio erit in eis, quia transibunt ab aquis nivium ad calorem nimium, Job 24: et sic accipitur illud Psalmistae, et erit tempus eorum in saecula, ut tempus dicat variationem quae erit in eis, quantum ad poenas. Quod autem hic dicitur, tantum de electis intelligitur. Et vocem quam audivi. Hic ponitur consolatio ex salubris doctrinae praemunitione. Ipse enim Joannes tenens typum praedicatorum praecipitur interim praedicare, ut fideles magis sint cauti cum venerit Antichristus, quia minus feriunt jacula quae praevidentur. Et licet hoc intelligatur de persona ipsa Joannis, tamen in hoc ipso intelligitur quod dominus vult Ecclesiam suam per alios praedicatores similiter instrui et praemuniri: et est hoc ad consolationem fidelium qui sunt ante tempus Antichristi, et etiam eorum qui tunc erunt, quia facilius, vincent et resistent, quia scient illud tempus esse praenunciatum per praedicatores et per Scripturam sacram. Nota Glossam, ostensa et cetera. Sic autem proceditur. Primo agitur de Scripturae informatione, quia necessaria est ad praedicandum. Secundo de praedicationis testificatione, et dixit mihi, oportet te iterum. Tertio de praedicatoris discretione, infra 11, et datus est mihi. Circa primum, quia ad informationem praedicatoris necessaria est notitia quantum ad intellectum et devotio quantum ad affectum, primo agitur de informatione quantum ad notitiam ex parte intellectus. Secundo quantum ad aviditatem ex parte affectus, et dixit mihi: accipe. Circa primum primo ostenditur praeceptum datum Joanni. Secundo subditur impletio praecepti, et abii. Dicit igitur: et vox, supple fuit illa quae sequitur cum subditur, vade et cetera. Quam scilicet audivi de caelo, idest de sublimitate divinae bonitatis. Iterum loquentem. Quia prius audiverat vocem angelicam; ideo dicit, iterum. Dictum est enim ante audivi vocem. Haec autem vox est vox Angeli qui Joannem instruebat, ut librum acciperet de manu cujusdam Angeli, quem prius viderat descendentem. Et videbatur de caelo venire vox illa: unde dicitur. Audivi de caelo. Vel vox ista est divina admonitio quae loquitur de caelo, idest de celsitudine suae bonitatis, quia humanae necessitati condescendit. Et dicentem, vade, aliqui libri habent, et vocem. Et secundum hoc potest sic ordinari. Et vocem: quasi dicat: vox quam audivi fuit illa quae sequitur: audivi inquam, iterum loquentem etc. ut prius. Per hoc signatur quod multiplex allocutio interna, sive Angeli, sive Dei, fit praedicatori zelanti animas et sancte viventi. Psalm. vox domini praeparantis cervos. Vade, idest accede magis ad Christum et promerere gratiam intelligentiae elongando a mundo. Matth. 13, abiit et vendidit omnia quae habuit et cetera. Et accipe librum apertum, idest Scripturam per Christum impletam fidelibus intimatam: idest pete et accipe intelligentiam Scripturae, quam Christus aperuit et praenuntiata implendo et suis declarando, de manu Angeli, idest de potestate Christi, idest a Christo, qui eam habet in potestate sua. Ipse enim Christus dat suis sapientiam et intelligentiam Scripturae. Prov. 2, ex ore ejus prudentia et scientia, stantis super mare et super terram, idest parati juvare omnes peccatores, si ad ipsum accedant; sive sint in majori gradu vitiorum, sive in minori. Psalm. prope est dominus omnibus invocantibus eum. Sed objicitur de hoc quod dicitur, vade. Glossa, promerere Dei gratiam. Nam beatus Joannes habebat abundantiam gratiae. Item objicitur de hoc quod dicitur: accipe librum, Glossa, Scripturam. Habebat enim intelligentiam Scripturae, cum suscepisset abunde cum aliis spiritum sanctum illuminantem et accendentem. Respondeo. Ad primum dicendum, quod de gratia est loqui dupliciter. Aut quantum ad gratiae primae donum, quod scilicet primo datur homini cum a peccatis justificatur; et sic non accipitur quod hic dicitur: aut quantum ad gratiae augmentum, et sic intelligitur: licet enim abundantem gratiam suscepisset in missione spiritus sancti, tamen poterat augeri tam gratia gratificans quam gratia illuminans, ad majorem intellectum Scripturae. Item hoc dicitur ad signandum quod quilibet praedicator debet abundare gratia et magis ac magis promereri eam. Ad aliud dicendum, quod licet haberet beatus Joannes, sublimis aquila, sublimem intelligentiam Scripturarum, tamen augeri poterat, et quantum ad hoc potest intelligi. Item hoc dicitur, non tantum propter beatum Joannem, sed etiam propter alios praedicatores: necessaria enim est intelligentia Scripturae; et ideo eam et ejus augmentum quaerere debent a Deo. Unde Damascenus 4 Lib. 10 cap.: et qui petit accipit, et qui quaerit invenit, et pulsanti aperietur. Pulsemus igitur in optimum Paradisum Scripturarum, quae odorifera et dulcissima et speciosissima. Et abii, sicut mihi visum fuerat. Ad Angelum, refert tenorem visionis. Per hoc signatur quod praedicator debet ad Christum accedere magis ac magis per terrenorum contemptum et majorem amoris affectum et meritorum profectum, petens ab eo orando et bene operando, librum idest intellectum Scripturae, sicut fecit beatus Joannes. Unde dicit: et abii et cetera. Jacob. 1, si quis indiget sapientia, postulet a Deo qui dat omnibus affluenter. Et dixit mihi. Hic agitur de aviditate affectus. Et primo ostenditur praeceptum injunctum Joanni. Secundo completio praecepti. Et accepi. Dicit igitur: et dixit mihi: accipe. Nota tenorem visionis. Per hoc significatum est, quod Deus exigat a praedicatore, ut ab ipso accipiat donum intelligentiae, quod Deus paratus est dare, et ut cum aviditate imprimat cordi et meditetur ac inquirat et opere observet quod, aliis praedicat. Dicit igitur: et dixit mihi, scilicet Angelus, idest Christus. Accipe, scilicet librum, ut post sequitur cum subditur librum, hoc est accipe intelligentiam Scripturae, ut quid alios docere debes, hoc dominus dicit praedicari; et si non verbo, tamen ipso facto, quando dat vel offert ei gratiam intelligentiae. Luc. 21, ego enim dabo vobis os et sapientiam et cetera. Item cum exigit praecepto vel naturali, vel in Scriptura expresso, ut praedicator se praeparet ad accipiendum intellectum Scripturae, ut Scripturam ferventer sibi imprimat. Unde de ignorantibus et tepidis dicitur Isa. 56, speculatores ejus caeci omnes, nescierunt universi. Et devora illum, idest in memoria firmiter, profunde et avide imprime, ut ibi mediteris salubriter et actu impleas efficaciter. Nota quod tria sunt proposita: scilicet vade, accipe et devora. Vade per desiderii et vitae profectum. Accipe Scripturae intellectum. Devora per sitientem affectum. Devorare enim librum est in mente avide amplexari ad considerandum devote et implendum in re: unde Ambrosius, devorare librum est Scripturarum intelligentiam secretis visceribus recondere. Ezechiel. 2, comede volumen istud. Vel devora, idest cum effectu pertracta, masticando per inquisitionem, et sic transglutiendo ut nutriaris, quia illud quod devoratur comeditur. Comestio autem signat masticationem difficilium in Scriptura et devoratio aviditatem addit. Unde Gregorius exponens illud verbum devora: pertracta et intellige, idest prius mande et tunc degluti. Et nota quod, sicut dicit beatus Gregorius, Scriptura cibus et potus est. In locis obscuris est cibus, quia mandendo et ruminando sumitur, ut hic tangitur, devora illum. In locis autem apertis, potus est, quia facile intelligitur, sicut potum sine masticatione sumimus. Prov. 5, bibe aquam de cisterna tua. Sed quare hic potius dicit devora quam bibe? Respondeo. Dicendum, secundum beatum Gregorium, quod loquitur hic de difficilibus, non de facilibus. Difficilia autem beatus Joannes diligenter et affectuose pertractabat ad exponendum aliis, et sic debet quilibet praedicator. Et faciet amaricari, idest amare dolere. Ventrem suum, idest sensualitatem sive carnem infirmam. Sensualitas enim mollis est et infirma, sicut est mollior pars corporis. Sensualitas ergo per librum devoratum amaricatur, quia cum consideratur verbum Dei ad implendum in se, generatur horror in sensualitate, seu carne, propter afflictionem quae intelligitur esse in observantia verborum. Item quando verbum Dei impletur (tunc enim devoratur et comeditur ad nutrimentum) sensualitas affligitur. Item cum investigatur verbum, ut aliis praedicetur, cum cogitatur tribulatio sustinenda, sensualitas amaricatur. Jerem. 4, ventrem meum doleo, ventrem meum doleo. Consideratio tamen verbi Dei et ejus impletio, dulcis est rationi: unde sequitur: sed in ore tuo, idest in mente sive ratione, quae dicitur os, quia per eam dum masticat verbum Dei, venit nutrimentum ad animam. Erit dulce tamquam mel, quia verbum Dei, dum devote consideratur et ferventer praedicatur dulcedinem parit in mente, licet faciat amaritudinem in carne. Ezechiel. 3, comedi illud et factum est in ore meo quasi mel dulce. Et accepi librum, idest intelligentiam Scripturarum de manu Angeli, idest de potestate Christi sive bonitate; quia Christus sua virtute et bonitate facit intelligere Scripturam. Accepit autem quia petierat, ut supra dixit. Matth. 7, omnis qui petit accipit. Vel, de manu Angeli, idest de operatione Christi; quia ipsa Christi operatio, qua Scripturam quam praedicavit, opere complevit, juvat ad intellectum Scripturae; dum quis ipsum imitando operatur. De quo dicitur Act. 1, coepit Jesus facere et docere. Et devoravi eum, idest in memoria avide recondidi; quia illud quod comedendo devoratur, cum aviditate trajicitur. Tunc enim devorat homo librum, quando verbo Dei se satiat et nutrit per impletionem verbi, sicut innuit Glossa. Vel, devoravi eum, idest operando complevi avide ad spiritus nutrimentum. Illud enim quod devoratur comedendo, avide incorporatur ad corporis nutrimentum. Vel, devoravi, secundum Gregorium, idest avide inquirendo, quasi masticando pertractavi, ut sic glutirem ad reficiendum. Et erat in ore meo etc., idest dum ore cordis comederem considerando et pertractando avide, erat mihi dulce sive suave; quia dulcis est sermo Dei animae bene dispositae dum devote consideratur. Psal. quam dulcia faucibus meis eloquia tua. Vel dum opere implerem, quod est devorare, secundum unum modum, erat sermo Dei dum opere implebatur, dulcis in ore cordis, ubi sentitur sapor boni operis et divini sermonis. Psal. judicia domini vera, justificata in semetipsa, et dulciora super mel et favum. Tamen licet verbum Dei dum intra consideratur, et exterius impletur, dulce sit rationi propter fervidam caritatem ad Deum: tamen grave est sensualitati propter sensualitatem: unde sequitur, et cum devorassem eum, idest mente avide recondidissem, vel inquirendo ruminassem, vel operando complessem ad nutrimentum animae, amaricatus, idest amara afflictione cruciatus, venter meus, idest sensualitas, quae debilis est et infirma; quia dum verbum Dei consideratur, vel implendum in mortificatione carnis, vel denunciandum aliis, unde quandoque timetur tribulatio, fit in carne horror amarus. Item quando verbum impletur opere, licet dulce sit menti quantum ad rationem: amaritudinem tamen gignit in carne, propter gravitatem poenitentiae, quae est in verborum impletione; quia spiritus quidem promptus est, caro autem infirma. Matth. 26, morale. Notandum circa illud, accipe librum, et devora illum: hoc dicitur cuilibet Christiano. Iste enim liber est ipse Christus vel ejus vita. Job 31, librum scribat ipse qui judicat. Iste liber de manu Angeli, idest de gratia et misericordia Christi accipitur. Ipse enim est qui dat seipsum ad possidendum, ad diligendum, ad meditandum, ad imitandum. Facile autem potest legi in hoc libro; quia scriptus est liber iste literis grossis et legibilibus; scilicet humilitate, patientia, paupertate, vilitate, innocentia, benignitate, constantia, caritate, sapientia, livore vulnerum, et grossis guttis ac rivis sanguinis immaculati, et aliis literis multis. Habacuc 2, scribe librum, explana eum super tabulas, ut percurrat qui legerit. Tabulae istae sunt lignum crucis. In hoc libro scriptum fuit stylo clavorum perforantium manus pedes ac latus, et stylo flagellorum pertrahentium sanguinem in corpore ejus. Hic liber devoratur, quando magna amoris aviditate, meditando ad interiora trajicitur ut anima nutriatur. Debet autem devorari; quia dulcissimus est interno affectui ad meditandum et revolvendum, et ad servandum per imitationem. Galat. 6, mihi autem absit gloriari, nisi in cruce domini nostri Jesu Christi, licet inde gravetur sensualitas. Galat. 6, stigmata domini Jesu et cetera. Item secundum quod de libro Scripturae intelligitur, licet praedicatori principaliter dicatur, accipe librum et devora illum, scilicet propter aliorum instructionem; tamen cuilibet fideli dicitur, ut librum Scripturae devoret, propter propriam salutem; vel per se meditando, si novit, vel ab aliis audiendo. Tunc autem devorat, quando avide considerat. Unde super hunc locum dicit beatus Gregorius: librum devoramus cum verba vitae cum aviditate sumimus. Sunt autem qui librum accipiunt, dum apud se meditantur, vel ab alio audiunt; sed non devorant, quia avidi vel affectuosi non sunt et implere negligunt; et ideo jejuni multi legunt, et ab ipsa lectione jejuni sunt. Multi audiunt, et post vocem vacui et jejuni recedunt. Qui autem librum devorat, licet sensualitas abhorreat, et eam impletio verborum affligat: tamen liber devoratus, idest verbum avide in mente impressum, dulcedinem facit in ore affectionis interius, ut dictum est supra. Unde Gregorius super hunc locum: veritatis pabulum dulciter intrinsecus ruminant. Item etiam dulcedinem introducit in ore exterius, dum dulci affectu salubria proponit aliis. Unde super hunc locum Gregorius: de eorum ore praedicatio tanto audientibus dulcis est, quanto eorum actio suis praedicationibus nota est. Nam sermo dulcedinem non habet, quem vita reproba intra conscientiam remordet. Et dixit mihi: oportet te. Hic agitur de restitutione praedicationis; et intelligitur hic de ipsa persona beati Joannis. Dicit ergo, et dixit mihi, scilicet Angelus, oportet te, quia Dei voluntas, quam te ejus servum oportet implere: oportet etiam quia hominibus necessarium, prophetare, idest praedicare. Prophetare enim quandoque accipitur pro praedicare, ut 1 Corinth. 14, nam qui prophetat, hominibus loquitur ad edificationem: iterum, prius enim ante relegationem praedicaverat: et ab exilio in quo haec vidit et scripsit liberandus erat. Non erat autem paucis praedicaturus: unde subditur, populis et gentibus. Praedicavit enim tam minoribus quam majoribus. Majores inquam, secundum gradum altissimum, qui vocantur hic reges. Minores sunt omnes qui eis subsunt. Isti autem sunt de Judaeis, et nomine populorum, quia nomen populi eis appropriatur quandoque, sicut gentibus nomen gentis, aut de gentilibus. Et sic sunt gentes et linguae. Sed per hoc quod dicitur, gentes, ostenditur diversitas nationum et regionum: per hoc vero quod dicitur, et linguis, subdidit quod dixerat gentibus; ut in uno regno est una gens, et tamen diversa idiomata; et ita sub una gente, sunt diversarum linguarum homines. Beatus igitur Joannes, postquam rediit ab exilio in Asiam, praedicavit multum; quia et Judaeis et gentilibus, tam regibus quam subjectis; et hoc vel verbo vel scripto. Cum enim rediit de Pathmos in Asiam, invenit Asiam corruptam per haereses in multis; unde instanter praedicavit, et Evangelium scripsit, in quo errores destruxit, et omnes in veritate instruxit. In ipso Joanne intelliguntur alii praedicatores, quos dominus ante tempus Antichristi, vult instanter praedicare majoribus et minoribus, etiam postquam diu laboraverunt vel adversa sustinuerunt. Unde dicitur: per Angelum, per quem Christus signatur: oportet te iterum prophetare etc.: quia Christus praecipit praedicatoribus annunciare verbum Dei. Unde dicit per apostolum 2 Timoth. 4, praedica verbum, insta opportune importune.


Caput 11

[91215] Super Apocalypsim «Vox», cap. 11 Et datus est mihi calamus et cetera. Hic agitur de praedicantis discretione; quia discrete praedicandum est, juxta capacitatem audientium, et qualitatem vitae ipsorum. Et primo agitur de discretione, quantum ad ipsius discretionis donum, quod scilicet datur a Deo. Secundo quantum ad doni usum, et dictum est mihi. Dicit igitur, et datus est mihi: per hoc patet quod discretio praedicatoris, qua novit non solum quid sit praedicandum, sed etiam qualiter, et quibus, et quando, et quantum, donum Dei est. Job 38, quis dedit gallo intelligentiam? Super quem locum dicit beatus Gregorius: veritatis doctori, discretionis virtus, ut noverit quibus, quid, quando, vel quomodo inferat, divinitus ministratur. Calamus, idest discretio. Sicut enim mediante calamo apto et disposito bene scribitur; sic mediante discretione convenienter et salubriter scribitur verbum Dei in cordibus auditorum; quia non omnia omnibus conveniunt. Unde Gregorius. Non una eademque cunctis exhortatio convenit: quia nec cunctos par morum qualitas astringit. Item sicut calamus, nisi interius incaustum habeat non scribit: sic et discretio praedicatoris in intellectu, nisi repleatur gratia, in affectu vacua remanet, nec affectum habet. Psal. lingua mea calamus Scribae, velociter scribentis. Item sicut calamo recte mensuratur res; sic recta discretione mensurat praedicator hominum capacitatem et vitae qualitatem: unde sequitur, metire, Ezechiel. 40, calamus mensurae in manu ejus. Similis virgae: quia si vera est discretio, recta est, et facit recte docere, secundum conditionem rei ac personae et temporis; et tunc ad modum virgae, recta est. Item virga est instrumentum regiminis: similiter per discretionem alii docendo bene reguntur. Psal. virga directionis, virga regni tui. Item facit reges eos, qui bene et discrete alios docent: unde haec est virga scriptum regale, ut Glossa tangit. Nota quod calamus discretionis, non est rectus ut virga, quando tam parva est discretionis regula, ut regulare praedicatores non possint. Item si utitur discretione, vel propter favorem saecularem, vel propter substantiam, vel gloriam temporalem; non est calamus rectus. 2 Corinth. 4, non enim nosmetipsos praedicamus, sed dominum Jesum. Valde autem necessaria est rectitudo hujus calami, idest discretionis: ut non solum quantum ad intentionem sit rectitudo, sed etiam quantum ad exequutionem; quia quandoque unus recipit quod alius contemnit. Saepe alicui obest, quod alteri prodest. Unde Gregorius: saepe aliis officiunt quae aliis prosunt; pro qualitate igitur audientium formari debet sermo doctorum. Et dictum est mihi. Hic agitur de discretione quantum ad usum. Debet enim praedicator, per normam discretionis, quibusdam sapienter doctrinam dare, aliis vero omnino subtrahere; qui scilicet contemnunt. Unde primo agitur de usu discretionis, quantum ad praedicationis convenientem distributionem. Secundo quantum ad ejusdem omnimodam subtractionem, atrium autem. Circa primum primo ostenditur quoddam praeambulum. Secundo ostenditur usus discretionis in informatione fidelium, et metire. Dicit igitur, et dictum est mihi. Audiebat vocem sibi dicentem, surge, idest erige te, vel praepara ad praedicandum; hoc enim praeambulum, exigitur ad actum discretum praedicandi. Per hoc namque quod Joanni dictum est, surge, signatur quod praedicator prius debet se erigere virtutibus, per vitae rectitudinem et proficiendi zelum, deposito mentis torpore, ut prius alios erigat per verbum. Ezechiel. 3, surge et egredere in campum. Et metire templum Dei, et altare, et adorantes in eo. Tria jubet: metiri scilicet templum, per quod intelligitur Ecclesia. Item altare, quod est Christus: rursus adorantes in templo, idest eos qui adorare debent in Ecclesia. Metiri templum est, per donum discretionis statum Ecclesiae prudenter considerare, secundum capacitatis diversitatem, ut praedicentur majora provectis, facilia vero simplicibus. 1 Corinth. 3, tamquam parvulis in Christo, lac vobis dedi potum non escam. Et 1 Corinth. 2, sapientiam loquimur inter perfectos. Item secundum vitae qualitatem, et sic juxta capacitatem intelligentiae et qualitatem, doctrinam ministrare; quia aliter est praedicandum justis, aliter eis qui non recte ambulare videntur, aliter saecularibus, aliter religiosis, aliter clericis, aliter laicis, aliter superbis, aliter voluptuosis, aliter cupidis, aliter fidelibus, aliter infidelibus. Unde Gregorius, sanctus quisque praedicator, prius in auditoribus suis qualitatem vitae considerat, et tunc demum ad erudiendum vocem praedicationis format. Metiri altare, est considerare quae sunt dicenda de Christo, et sic ea aliis proponere; quia non omnia quae sunt de Christo, sunt omnibus communiter praedicanda: quia vel non intelligerent vel male intelligerent, vel non inde proficerent. Magna enim est discretio necessaria circa praedicanda. Unde Gregorius, considerare debemus quid loquamur, ut sermo noster sale gratiae sit semper conditus. Metiri adorantes in templo, scilicet eos qui adoraturi sunt vel adorare deberent; est fidelium, qui sunt in Ecclesia, capacitatem et vitae qualitatem considerare; et sic eos instruere, qualiter Deum in unitatem Ecclesiae venerentur. Dicit igitur, metire templum, idest calamo discretionis mensurare, et considera Ecclesiam Catholicam, in qua Deus sicut in suo templo colitur, attendens singulorum capacitatem et vitae qualitatem; et sic praedica et per hoc Ecclesiam magis ac magis aedifica, ut sit amplius templum Dei. Gregorius, pensare debet doctor quid loquatur, cui loquatur, quando loquatur, et qualiter loquatur: si enim unum defuerit, locutio apta non erit. Et altare, idest Christum, super quo, in templo Ecclesiae, offerre debemus munera nostra ipsi inquantum est Deus, et patri, et spiritui sancto. De hoc altari, Exod. 20. Quasi dicat: mensura et considera quae sunt Ecclesiae praedicanda de Christo; et sic praedica, et praedicando fac: ut Christus sit Ecclesiae in altare. Et metire adorantes in eo, scilicet in templo; idest considera modum fidelium et praedicando doce qualiter in Ecclesia, quae est templum Dei adorent: idest Deum humiliter et devote venerentur. Et potest hoc intelligi de adoratione speciali, ut cum quis se devote humiliat coram majestate divina. Psal. venite adoremus et procidamus ante Deum. Vel de adoratione generali, secundum quod servire Deo humiliter et devote est ipsum adorare. Hoc autem habet fieri in templo, idest in Ecclesiae unitate. Unde Gregorius: sola est Ecclesia in qua bonum opus fructuose peragitur. Atrium autem. Hic agitur de discretionis usu, quantum ad praedicationis subtractionem, quia doctrina subtrahitur obstinatis. Primo, praecipitur praedicationis subtractio. Secundo dicitur ratio subtractionis, quoniam datum est. Circa primum, quia mali in malo obstinati merentur ab Ecclesia separari, et a doctrina salutis elongari: ideo primo injungitur Joanni subtrahere perversis ecclesiasticam communionem. Secundo subtrahere salutis praedicationem. Dicit igitur, atrium autem: quasi dicat, benevolos cum discretione informa. Atrium autem, idest falsos Christianos, qui ficti sunt in malo indurati, simulantes se esse de Ecclesia, cum non sint, hos comparat atrio, quia dicunt se adhaerere Ecclesiae, sicut atrium adhaeret templo; tamen non pertinent ad Ecclesiam secundum veritatem. Unde dicuntur esse foris templum. Item quia sicut atrium sanctum est, tamen in eo sepeliuntur cadavera: ita isti fuerunt aliquando sacramentaliter sanctificati per Baptismum, cum intus foetent foetore vitiorum. Quod est foris templum, idest extra Ecclesiam juncto: licet non numero, quantum ad speciem exteriorem. Ejice foras, idest excommunicando ostende esse foras secundum Glossam. Haec ejectio quae fit per excommunicationem signata fuit per ejectionem Adae de Paradiso, Genes. 3. Et in ejectione Agar ancillae Sarae, Genes. 21. Galat. 4, ejice ancillam. Vel ejice, idest praedica esse foras, et non esse de fidelium numero, secundum veritatem. Jeremiae 15, ejice illos a facie mea. Quasi dicat: illos qui sunt falsi Christiani, simulantes se esse veros filios Ecclesiae, cum non sint; quia vel fide carent, vel si fidem habent, in moribus pravis obstinati sunt, manifesta esse extra Ecclesiam, vel excommunicando vel praedicando. Sed quomodo dicitur atrium quod est foris templum, ejici foras? Quod enim extra est, quomodo ejici potest? Item quomodo dicitur, ejice, excommunicando secundum Glossam, cum excommunicatio non ita cito sit ferenda, cum vel non est certa contumacia, vel quando aliud remedium potest haberi? Item fit ne aliud per excommunicationem nisi quod ostenduntur esse extra Ecclesiam? Videtur quod non, per Glossam, quae dicit, excommunicando ostende esse foras. Item ejectio de Ecclesia fit per mortale. Eo enim ipso quo peccat quis mortaliter, ejicit se de unitate fidelium, quae est per gratiam et caritatem. Sed contra: quia excommunicare, est extra communionem ponere. Item 1 Cor. 5, quid enim mihi de his, qui foris sunt, judicare? Ergo non potest eos, qui foris sunt, excommunicare. Respondeo. Ad primum dicendum, quod atrium quod est foris secundum veritatem praecipitur ejici quantum ad manifestationem, idest manifestari esse foras, quod fit excommunicando, ut dicit Glossa, vel praedicando. Vel qui sunt extra Ecclesiam quantum ad communionem caritatis, quia non sunt sub unitate gratiae et caritatis cum fidelibus, praecipiuntur ejici, per exclusionem a communione Christianae societatis, quae est insimul loquendo, bibendo, comedendo, et simul sacramenta Ecclesiae participando; quae exclusio fit per excommunicationem. Ad aliud dicendum quod hic loquitur de obstinatis qui cessare nolunt, nec ad statum gratiae redire: et quorum crimen notorium vel legitimis testibus probatum vel confessione propria in judicio detectum, et non invenitur aliud efficax remedium. Licet enim brevi sermone dicatur, ejice, intelligendae sunt tamen, in praecepto divino vel angelico, circumstantiae debitae, quas debet attendere qui excommunicat. Hic enim ostenditur quod spirituali gladio Ecclesiae sunt feriendi, qui a magnis offensis contemnunt corrigi. Hoc tamen nihilominus ad personam beati Joannis pertinere videtur, qui multos perversos, post regressum de exilio in Ecclesiis Asianis invenit. Ad aliud dicendum quod triplex est communio fidelium in Ecclesia: scilicet unitivae caritatis. Item sacramentalis participationis, scilicet qua communicant in sacramentorum participatione. Item Christianae societatis, scilicet tam in sacramentorum participatione, quam in conversando per mutuam loquelam, cibum et potum, et sic in aliis. Et secundum hoc est triplex excommunicatio sive ejectio de Ecclesia. Una est per quodlibet mortale, quod tollit primam communionem; quantum ad hanc nihil facit excommunicatio primo et per se, nisi quod eam manifestat; et sic accipit Glossa. Alia est excommunicatio sive ejectio quae dicitur minor, et haec tollit secundam communionem, scilicet sacramentorum: sed de hac sola non est hic sermo. Hanc tamen ejectionem facit Ecclesia ferendo excommunicationem minorem. Tertia est, quae dicitur excommunicatio major, quae privat sacramentis et suffragiis Ecclesiae et societate fidelium in loquela, et in aliis hujusmodi, nisi in casibus a jure exceptis; et hanc ejectionem facit Ecclesia propter perversitatem malorum ut corrigantur propter confusionem et damni considerationem; vel ut alii, ne attentent similia, terreantur: et hanc ejectionem ostendit Glossa cum ponit ipsum vocabulum excommunicationis. Quantum ergo ad primam ejectionem, non fit aliud per excommunicationem, quam ostensio illius ejectionis factae per mortale; quae ejectio prius facta, declaratur magis per excommunicationem majorem. Non enim videtur aliquatenus ferenda, nisi pro mortali. Tamen simpliciter plus fit per excommunicationem, quam ostensio; scilicet exclusio a Christiana societate, ut dictum est. Ad Glossam patet: quia cum dicit Glossa, ostende esse foras, loquitur quantum ad primam ejectionem: tamen per hoc quod dicit, excommunicando, ostendit quod plus est ibi quam ostensio. Ad aliud patet; quia objicitur de prima ejectione, et illam non facit Ecclesia, sed declarat. Secundam autem et tertiam declarat et facit. Ad aliud dicendum quod hic loquitur de his qui aliquo modo sunt intus; scilicet quia susceperunt Ecclesiae sacramenta, saltem Baptismum; et ideo Ecclesia eos excommunicat cum magna causa hoc exigit: unde haeretici excommunicantur. Apostolus autem loquitur de eis qui omnino sunt foris, nec unquam intus fuerunt; quia Pagani sunt, et tales non judicat feriendo gladio spirituali. Et ne metiaris illud, id est nullam circa eos discretionem adhibeas ad praedicandum, sed omnino praedicationem subtrahe; quia non sunt dandae margaritae ante porcos. Matth. 7, aliter per calamum potest intelligi Scriptura secundum Glossam, quia calamo metitur quis longitudinem, latitudinem et altitudinem construendae domus: sic qui habet Scripturae intelligentiam, metitur cum ea singulorum capacitatem; ut majoribus majora, minoribus minora proponat. Exod. 21, si quis aperuerit cisternam et foderit, et non operuerit eam, cecideritque bos aut asinus in eam: reddet dominus cisternae pretium jumentorum. Cisterna est Scriptura, bos et asinus fidelis et infidelis; cadere in cisternam, est cadere in errorem; et qui stulte, quod non debuit, praedicavit, tenetur ad restitutionem animarum in multis casibus. Item quia Scriptura sacra, quasi calamo scribitur in anima, fides, caritas, et alia bona. Item sicut calamus non scribit, nisi habeat incaustum in se; sic nec Scriptura scribit virtutes in anima, nisi adjungatur ei gratia. Item de bona littera non laudatur calamus, sed manus: sic de bona praedicatione Scripturae non est laudandus praedicator sed spiritus sanctus. Unde beatus Bernardus, de bona litterae tornatura, laudatur manus non calamus: sic de bona sententia, non laudatur praedicator, sed spiritus. Et dicit, datus est, quia Scriptura sacra donum Dei est. Ecclesiastici 1, omnis sapientia a domino Deo est. Similis virgae, propter rectitudinem. Proverb. 8, recti sunt sermones mei et cetera. Item propter dignitatem; quia reges constituit, quia virga sceptralis, signum est dignitatis regalis. Proverb. 8, per me reges regnant. Propter flexibilitatem, in omnem expositionem convenientem. Daniel. 12, et multiplex erit scientia. Et dictum est et cetera. Metire, scilicet calamo Scripturae; quia Scriptura docet considerare capacitatem hominum et sic praedicare. Joan. 16, multa habeo vobis dicere, quae non potestis portare modo. Templum etc., ut prius, quoniam datum est. Hic ponitur ratio quare non est eis praedicandum; quia conformes sunt in vita gentilibus; unde verbum non reciperent ad salutem, sed contemnerent. Dicit igitur, quoniam: quasi dicat: ideo non praedices falsis Christianis obstinatis. Quoniam datum est, scilicet atrium, gentibus, idest Deo eos deserente, facti sunt similes gentibus in vitiorum profunditate sepultis, et ideo conculcarent margaritas. Psal. commixti sunt inter gentes, et didicerunt opera eorum. Et civitatem. Hic ponitur consolatio ex futura fidei testificatione, quae fiet per Enoch et Eliam, qui tempore Antichristi fortiter testificabuntur, veritatem Catholicam praedicando; et hoc est in consolationem fidelibus etiam qui sunt ante tempus Antichristi, et erit in consolationem eis qui tunc erunt. Primo autem tangitur futura tribulatio Ecclesiae. Secundo ostenditur consolatio in tribulatione. Et dabo. Dicit igitur, et civitatem sanctam, scilicet Ecclesiam fidelium, quae est civium unitas, per fidei et caritatis uniformitatem. Psal. gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei. Quae sancta est conjunctione ad sponsum, qui est sanctus sanctorum: sanctificata sanguine sponsi. Ephes. 5, Christus dilexit Ecclesiam et semetipsum tradidit pro ea ut illam sanctificaret et cetera. Calcabunt, scilicet gentiles, idest persequentur, et suppeditabunt temporaliter et corporaliter. Et dicit calcabunt, non comminuent: sed sicut silex cum calcatur pedibus elimatur. Ezechielis 3, ut adamantem et silicem dedi te. Proficiunt enim justi ex persecutionibus. 1 Corinth. 12, cum autem infirmor, tunc fortior sum et potens. Mensibus quadraginta duobus, idest tribus annis et dimidio, secundum computationem anni solaris. Nam tribus annis et dimidio regnabit Antichristus, et per se et per suos Ecclesiam persequetur, sicut Christus tanto tempore praedicavit, ut dicit Glossa. Daniel. 7: tradentur in manu ejus usque ad tempus et tempora et dimidium temporis. Praeterea, sicut populus Israel quadraginta duobus mansionibus pervenit ad terram promissionum, Numer. 33, et in illis mansionibus multa mala prius sustinuit ab hostibus: ita Ecclesia per persecutiones quas in istis quadraginta duobus mensibus sustinebit, perveniet ad terram viventium. Omnia enim in figuram contingebant illis. 1 Cor. 10. Et nota, quod post quam dictum est Joanni qualiter debet praedicare post reditum de exilio: redit ad describendum statum Ecclesiae sub tempore Antichristi, de quo principaliter in hac parte intendit, de quo et supra 9, coeperat loqui: et ostendit quantum illa persecutio durabit. Deinde subdit consolationem fidelium, cum subdit, et dabo. Agens autem de Elia et Enoch, qui erunt in magnam consolationem fidelibus, procedit sic. Primo agit de eorum praedicatione. Secundo de potestate, hi habent potestatem. Tertio de passione, et cum finierint. Quarto de retributione, et post tres dies et dimidium. Circa primum primo agit de ipsa eorum praedicatione. Secundo de adjunctis praedicationi, quae scilicet eorum praedicationem commendabilem reddent, amicti etc.: quia in praedicatione ad actum praedicationis reddendum commendabilem, multa concurrere debent. Circa praedicationem vero tria tanguntur. Primum est gratia ad praedicandum, dabo. Secundum ipse actus praedicandi, et prophetabunt. Tertio duratio praedicationis, diebus et cetera. Dicit igitur, et dabo: quasi dicat, ita calcabuntur fideles, et in illa tribulatione, dabo duobus testibus meis, scilicet Eliae et Enoch, ut dicit Glossa, qui nunc sunt in Paradiso terrestri, et tunc, scilicet tempore Antichristi, venient in publicum ad testificandum veritatem Catholicam, et cum suum testimonium finierint, interficiet eos Antichristus, ut infra eodem dicitur. Per hoc quod dicit duobus, ostendit sufficientiam testium. Matth. 18, in ore duorum vel trium testium stabit omne verbum. Vel duobus, quia de duobus testimonium perhibebunt in Christo; scilicet quod est Deus et homo. Vel de duobus, scilicet de magnificatione Christi, et reprobatione Antichristi. Testes autem Christi erunt hi duo, et in vita recte vivendo, et recte docendo: et in morte pro Christo patiendo: unde et secundum Haymonem duplex martyrium erit in eis: alterum in mente, multa enim erit angustia eorum pro his quae videbunt, et multa adversa sustinebunt. Alterum in carne. De Enoch dicitur Genes. 5, ambulavit Enoch cum Deo, et non apparuit, quia tulit eum Deus. De Elia, 4 Reg. 2, ascendit Elias per turbinem in caelum. Quid autem est daturus dominus, non dicitur; sed intelligitur gratia ad praedicandum et idoneitas ad testificandum. Non autem dicitur, quod eis dabit, quia non est facile narrabile. Magna enim dabitur eis gratia ad testificandum convenienter de Christo; unde in hoc quod donum non exprimitur, intelligitur magnitudo doni. Similiter dicitur in Psal. ponam in salutari; non dicitur quid ponet. Et prophetabunt, idest praedicabunt, sicut accipitur 1 Corinth. 14, nam qui prophetat hominibus loquitur ad aedificationem. Per eorum autem praedicationem, convertentur Judaei qui tunc erunt, et intelligent se fuisse deceptos, expectando suum Messiam. Roborabuntur etiam per eos multi fideles in fide Ecclesiae. Unde beatus Gregorius: temporibus Antichristi, gentibus ad plenum susceptis, Elia et Enoch praedicantibus, quoquot ex plebe Judaica fuerint inventi convertentur, et fideles quique roborati, in soliditate sanctae Ecclesiae persistent. Hoc etiam dicitur, sicut dicit Gregorius, de Elia per Malachiam. Malach. 1, ecce ego mittam vobis Eliam prophetam et cetera. Diebus mille ducentis sexaginta, idest tribus annis et dimidio, sicut Christus praedicavit tanto tempore, ut dicit Glossa. Notandum tamen, quod iste numerus dierum non complet per integrum tres annos et dimidium, ut dicit alia Glossa; imo deficiunt viginti unus dies: sicut et Christus non complevit dimidium annum praedicationis post tres annos quibus praedicaverat, quia Christus post quam fuit baptizatus supervixit tribus annis et dimidio, non tamen integro; quia pro dimidio anno computatur tantum temporis quantum de Epiphania domini usque ad Pascha. Tamen Scriptura non facit vim saepe de minutiis; unde posito majori numero, non fit vis de minori: unde ponuntur tres anni et dimidius, licet ille dimidius non sit integre completus. Per istos duos, qui tunc praedicabunt, intelliguntur etiam alii qui praedicabunt similiter illo tempore, ut vult Glossa. Enoch enim interpretatur dedicatio; unde signat sanctos praedicatores illius temporis, qui erunt Deo sanctitate amoris dedicati, et alios dedicabunt. Elias interpretatur robustus dominator; et signat eosdem praedicatores, qui sibi ipsis, et omni vitio dominabuntur. Proverb. 12, manus fortium dominabuntur. Sed potest quaeri de Elia et Enoch ad quid translati sunt in Paradisum, cum alii homines non tam longo tempore vivant? Item quomodo ibi vivunt? Item si morituri sunt, ad quid tamdiu protenditur vita eorum, cum diu vivere quaedam afflictio sit? Item quare isti specialius mittentur ad praedicandum tempore Antichristi, quia de his specialius fit mentio, licet et alii sunt qui praedicent? Ut innuit Glossa. Respondeo. Ad primum videtur dicendum secundum beatum Gregorium, quod ideo ibi positi sunt ex divina voluntate, ut ibi serventur ad testificandum tempore Antichristi, nomen Christi et fidei Catholicae veritatem. Tunc enim procedent in medium, et ita fortiter et fideliter praedicabunt quod mortem propter hoc ab Antichristo sustinebunt. Unde Gregorius in Gregoriano, et habetur in Moral.: tam crudelia ac dura Antichristus facturus est, ut priores patres qui in ejus expugnatione servati sunt, carnalis mortis dolore transigat. Loquitur autem de Elia et Enoch: unde ibi dicit: Elias et Enoch in exprobrationem Antichristi reducentur ad medium: hoc etiam dicit Magister in historiis super Genesim. Ad aliud dicendum, quod creduntur in Paradiso vesci ligno vitae: vivunt autem in magna quiete carnis et spiritus, et dant operam delectationi, quae est ad Deum. Unde de Elia dicit beatus Gregorius in Gregoriano: in caelum aereum, quod terrae est proximum, Elias sublevatus legitur, ut in quamdam terrae secretam regionem repente duceretur, ubi in magna jam carnis et spiritus quiete viveret, quousque in fine mundi redeat et mortis debitum solvat. Vult etiam Augustinus, 9 libro super Genesim, quod quasi in quodam medio statu sunt inter statum viae, quem habent alii mortales, et inter statum gloriae. Ad aliud patet jam, quod secundum Gregorium adhuc videntur ibi divina voluntate tam longo tempore vivere, ut tempore Antichristi testificentur efficaciter nomen Christi. Nec eorum vita longa est eis afflictio sicut est in aliis hominibus multis: quia secundum animam sunt in jucunditate quietis internae, sicut vult Gregorius, et etiam secundum corpus habent quietem; in fine tamen multa amarissima sustinebunt cum praedicabunt. Ad aliud videtur dicendum, quod ideo specialius isti mittentur quam alii, licet alii sint zelantes pro veritate Catholica tempore Antichristi; quia scilicet unus est de tempore ante legem, scilicet Enoch; alius de tempore sub lege; et per hoc erit eorum testimonium solidum, quod homines antiquorum temporum secundum diversos temporum status, de quibus in Scriptura legitur, quod translati fuerunt et quorum vita per Scripturam commendatur, de Christo cum magna soliditate animi testificabuntur: et ita homines cujuslibet temporis dabunt testimonium Christo, et contradicent Antichristo: Enoch qui pertinet ad tempus ante legem; Elias, qui est de tempore legis, et Christiani praedicatores, qui erunt de tempore gratiae. Amicti. Hic agitur de adjunctis praedicationi eorum, per quae eorum praedicatio commendabilis reddetur. Extolluntur autem hic quantum ad multa, quibus eorum praedicatio fulcietur. Primum est, humilitas austerae poenitentiae. Secundum est inunctio perfectae gratiae hi sunt duo olivae. Tertium diffusio caritatis publicae, et duo candelabra. Quartum fervor affectionis devotae, in conspectu. Quintum virtus invictae constantiae. Et si quis voluerit nocere. Sextum pondus divinae benivolentiae, et si quis velit eos laedere. Haec praedicta florebunt in eis: agent enim in corpore ingentem poenitentiam, habebunt in anima perfectam gratiam, dabunt aliis claritatem apertam, verbo scilicet et exemplo; habebunt ad Deum affectionem intimam, tenebunt ad persecutores immobilem constantiam, et in his omnibus obtinebunt acceptabilitatem divinam, quod patebit in poena persecutorum. Dicit igitur, amicti: quasi dicat: praedicabunt ipsi, dico, amicti, idest cooperti sive induti, saccis, idest vilibus pannis. In praeconibus enim secundi adventus, erit vilitas habitus exterioris indicium humilitatis et sanctitatis, sicut in praecone primi adventus. De quo Marci 1, erat Joannes vestitus pilis cameli, et zona pellicea circa lumbos ejus. Praedicabunt enim Elias et Enoch poenitentiam, et exemplo eam ostendent, sicut dicit Glossa. Item in hoc notatur quod ultimis temporibus Ecclesia revertetur ad humilitatem primi status. Item per saccum intelligitur humilitas et austeritas poenitentiae, quae erit in Elia et Enoch, et quae ulterius debent esse in viro poenitente. Gregorius: si abjectio vilis indumenti virtus non esset, Evangelista tam vigilanter non diceret de Joanne Baptista: erat indutus pilis cameli, hi sunt duae olivae, idest duae arbores spirituales unctionem gratiae perfectae in se habentes, et aliis ministerialiter dantes. Oliva est arbor in qua invenitur oleum. Per oleum quod supernatat aliis liquoribus signatur gratia et virtutes et dona; quia haec omnibus bonis temporalibus et corporalibus supereminent, et animam inungunt et pinguem faciunt. Psal. sicut adipe et pinguedine et cetera. Magna enim gratia erit in eis. Zachariae 4, quid sunt duae olivae istae? et cetera. Per hoc etiam ostenditur quod praedicator debet habere excellenter dona gratiae. Nota quod ad hoc quod aliquis sit idoneus testis, requiritur quod habeat veritatis notitiam. Item quod habeat fidelitatem et audaciam: quia si veritatem quam sciret dimidiaret vel celaret, et non fideliter et audacter diceret testimonium; bonus testis non esset. Item quod non posset replicari contra ejus vitam. Haec tria ostenduntur de his testibus, scilicet Elia et Enoch. Primum per hoc quod dicitur: dabo, scilicet gratiam praedicandi et ea quae ad actum praedicandi concurrunt. Item etiam quae est notitia mentis divinae. Secundum per hoc quod dicitur: testibus meis; quia testis non est, qui in dicendo testimonium fidelis non est. Tertium per hoc quod dicitur, amicti, et cetera quae sequuntur, et duo candelabra, idest dantes aliis lumen, quasi apertum et publicum, scilicet verbo et exemplo manifesto, sicut candelabrum manifeste lumen suum ostendit. Gregorius: Elias et Enoch, uterque per Zachariam duae olivae, et per Joannem duo candelabra nominantur. Per hoc autem notatur lumen apertum doctrinae et vitae, quod debet esse in praedicatoribus. Matth. 5, vos estis lux mundi. Item: luceat lux vestra coram hominibus. In conspectu Dei. Hic ostenditur fervor affectionis devotae: unde dicit, stantes, per rectitudinem et promptitudinem affectionis, et elevationem mentis. In conspectu domini terrae, idest in conspectu Dei qui est dominator totius orbis terrarum: quasi dicat: prompti erunt implere beneplacitum universalis dominatoris: nec in sua actione intendent, nisi ut placeant divino conspectu. Vel secundum Haymonem: sancti intimae contemplationi conditoris inhaerent. Propter haec omnia dicitur quod stabunt in conspectu Dei. Item per hoc quod dicitur, domini terrae, confutatur error haereticorum, qui dicunt quod corporalia non sint a Deo, sed a principe tenebrarum. Si hoc esset, non esset Deus dominus terrae. Item per hoc confutatur superbia Antichristi qui scilicet dominum terrae, cum solus Deus sit verus universorum dominus. Zachar. 4, isti sunt duo filii olei, qui assistunt dominatori universae terrae. Hic informatur praedicator, ut habeat rectam intentionem. 2 Corinth. 2, non sumus (sicut plurimi) adulterantes verbum Dei, ut sit promptus ad divinae voluntatis impletionem. Ephes. 6, facientes voluntatem Dei ex animo, ut sit etiam erectus in sursum per contemplationem. Philipp. 3, nostra autem conversatio in caelis est. Et si quis. Hic ostenditur eorum invicta constantia in confessione veritatis: quasi dicat: si qui velint eos pervertere per virtutem verbi divini, confutabunt ipsos, nec aliquatenus desistent a proposito. Unde dicit: et si quis, de numero malorum, voluerit nocere eis, scilicet spiritualiter, scilicet a proposito revocare: ignis, idest spiritualis virtus divini verbi, quae comparatur igni, quia bonos accendit et impios quasi consumit dum eos retundit et refellit: exiet de ore eorum, ad confutandum perversos. Et devorabit inimicos eorum, idest quasi devoratos reddet, dum eos refellet et impotentes ostendet ad resistendum. Luc. 22, dabo vobis os et sapientiam cui non poterunt resistere omnes adversarii vestri. Jerem. 5, dabo verba mea in ore tuo in ignem, et populum istum in ligna, et vorabit eos. Vel ignis, idest spiritualis sententia de aeterno ardore. Exiet de ore eorum, comminando vel praedicendo eis poenam aeternam constanter, sicut legitur de multis martyribus. Et devorabit eos, idest damnabit, idest damnandos esse ostendet: quasi dicat: persuasionibus pravitatis constanter comminabuntur vel praedicent poenam aeternam, nec aliquatenus acquiescent. In hoc datur praedicatoribus exemplum constantiae, ut propter metum non cedant. Unde de Elia dicitur Eccles. 48, verbum illius quasi facula ardebat: et sequitur: in diebus suis non pertimuit principem, nec superavit eum verbum aliquod. Sic etiam erit tempore Antichristi. Et si quis voluerit eos laedere, scilicet morte corporali, ut Antichristus, quando inveniet eos inflexibiles. Sic, idest sine sententia, scilicet sententia mortis: licet illa quam inferunt sit corporalis, illa quam sustinebunt sit spiritualis et aeterna. Oportet eum occidi, scilicet morte aeterna. Matth. 26, omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt. Dominus enim interfectores electorum obstinatos damnabit: et hoc complebitur spiritualiter in Antichristo, 2 Thessal. 2, quem dominus Jesus interficiet et cetera. In hoc autem manifestatur benevolentia divini amoris ad electos, quia non sustinet eorum occisionem transire inultam. Hoc autem quod hic dicitur, differt ab eo quod dicitur ante immediate; quia ibi agitur de nocumento spirituali, hic vero de laesione corporali. Hi habent. Hic agitur de eorum potestate, quae ostenditur quantum ad tria. Primo quantum ad caeli clausionem. Secundo quantum ad aquarum mutationem. Et potestatem. Tertio quantum ad plagarum immissionem, ibi: et percutere terram. Dicit igitur, hi, scilicet Elias et Enoch. Habent, loquitur pro tempore Antichristi, idest habebunt. Potestatem claudendi caelum, idest aerem ad literam. Ne pluat, si ipsi noluerint. Diebus prophetiae ipsorum, idest tempore eis dato ad praedicandum, scilicet tribus annis et fere dimidio. Hoc videtur intelligendum ad literam, quia et hoc legitur fecisse Elias: unde legitur, 3 Reg. 17, quod ad preces Eliae clausum fuerit caelum, ne daret rorem vel pluviam tribus annis et sex mensibus. Jacob. 5, Elias erat homo similis nobis et cetera. Vel potest intelligi de clausione spirituali qua Scripturam abscondent pro tempore: unde dicitur: hi habent potestatem claudendi caelum, idest abscondendi Scripturam quae dicitur caelum a celando quia divina arcana celat. Ne pluat, idest ne fiat pluvia doctrinae. Diebus prophetiae, idest praedicationis, ipsorum: quasi dicat: in potestate eorum et voluntate erit praedicare, quando erit opportunum et congruum, et non praedicare quando non erit congruum. Haec autem gratia non ita datur aliis praedicatoribus, ut possint et sciant praedicare quando est congruum et tacere quando non congruit praedicare. Ipsi autem, ut dicit Glossa, non nisi congruo tempore praedicabunt. Eccles. 8, omni negotio tempus est et opportunitas. Et potestatem habent super aquas convertendi eas in sanguinem: hoc etiam videtur intelligendum ad literam, sicut factum est per Moysen, Exod. 7, vel spiritualiter. Habebunt potestatem super aquas doctrinae quae irrigat fideles et fecundat ad modum aquarum. Potestatem inquam, convertendi eas in sanguinem, idest habebunt potestatem praedicandi virtuose, constanter et efficaciter, ita ut aqua doctrinae convertatur malis in sanguinem, idest in peccatum; quia ex hoc quod ipsi audacter et confidenter praedicabunt, mali fient pejores et in eos erunt crudeliores: et sic ponitur consequens pro antecedente. De his aquis, Prov. 18, aqua profunda ex ore viri et cetera. Et percutere terram, idest habitatores terrae. Omni plaga, quotiescumque voluerint, forsitan ad literam intelligitur, sicut legitur de Moyse, Exod. 7, 8, 9, 10, 11. Spiritualiter autem potest hoc intelligi de potestate convincendi et confutandi impios, licet non propter hoc resipiscant. Dicit igitur: et potestatem habebunt percutere terram, idest impios terrenos. Omni plaga, idest omni genere confutationis sive convictionis, quod erit gravis plaga. Quotiescumque voluerint, scilicet quoties eis videbitur opportunum. Magna enim virtus doctrinae et praedicationis erit in eis. Vel, omni plaga, scilicet per comminationem gravem omnium poenarum Inferni. Unde propter virtutem praedicationis quae dabitur eis, dicitur supra eodem, et dabo duobus testibus meis. Et cum finierint. Hic agitur de morte sive passione ipsorum. Nam interficientur ab Antichristo. Primo autem describitur eorum mors, quantum ad temporis congruitatem: quia postquam finierint testimonium suum de Christo; non ante, quia Deus suaviter disponit omnia. Secundo quantum ad mortis sive passionis auctorem, bestia et cetera. Tertio quantum ad ordinem sive modum, faciet adversus. Quarto quantum ad humanum spectaculum sive opprobrium, et corpora eorum. Quinto quantum ad malitiam gaudentium, et inhabitantes. Dicit igitur: et cum finierint testimonium suum scilicet praedicationis, cujus finitio in eis erit post tres annos et dimidium, ut dicit Glossa, bestia, scilicet Antichristus, bestialiter vivens et crudeliter contra fideles saeviens. Daniel. 7, aspiciebam et ecce bestia quarta terribilis atque mirabilis et fortis nimis et cetera. Quae ascendit, idest ascendet per superbiam ad regnum sive potestatem obtinendam. De abysso, idest de Judaeis in infidelitate profundis et tenebrosis, scilicet de tribu Dan. Genes. 49, fiat Dan coluber in via, cerastes in semita. Per hoc quod dicitur coluber, notatur dolus Antichristi. Per hoc quod dicitur cerastes, notatur potentia. Vel, de abysso, idest per abyssum, idest per homines tenebrosos et profundos erroribus et peccatis, secundum Glossam, quia tales ipsum juvabunt. Unde Gregorius, quicquid tunc Antichristus superbe extolletur, etiam cum virtute potentiae saecularis exequetur. Facit adversus. Hic ostenditur ordo et modus passionis eorum. Primo enim erit studium subversionis. Secundo erit ipse actus interfectionis. Et vincet. Dicit igitur: faciet adversus illos bellum, scilicet disputationibus, miraculorum operationibus, persuasionibus et promissionibus et corporalibus tormentis. Haymon. Adhibebit diversa genera tormentorum: et quos non poterit vincere, conabitur doctrina superare. Dabit dona, promet verba suavia, adhibebit falsa miracula. Et vincet illos, corporali violentia non spirituali victoria, quia non succumbent, nec per erroris consensum, nec per defectum rationum. Non enim deerit eis qui dicit: ego dabo vobis os et sapientiam et cetera. Luc. 22. Unde sequitur: et occidet eos, ad literam morte corporali, quam tamen libenter suscipient, juxta illud Matth. 10, nolite timere eos qui corpus occidunt. Gregorius in moralibus: Elias et Enoch ad medium revocabuntur, et crudelitatis ejus saevitiam in sua adhuc mortali carne patientur. Et corpora. Hic agitur de eorum morte, quantum ad subsequens spectaculum, sive humanum opprobrium. Primo ergo ostenditur spectaculi locus. Secundo tempus, scilicet per tres dies et dimidium. Et videbunt. Tertio modus, quia scilicet erunt corpora inhumata, et per hoc erunt hominibus in spectaculum sive opprobrium, et corpora. Dicit igitur: et corpora eorum, scilicet jam mortua. Jacebunt, inhumata. In plateis civitatis. Nomen platearum plurali, accipitur pro singulari propter magnitudinem plateae. Aut dicitur in plateis, quia in diversis locis interficientur. Aut ab una platea deportabuntur, ut plures videntes eos timeant imitari. Civitatis magnae, idest Jerusalem, quae dicitur magna propter abundantiam malitiae. Jerem. 6, haec est civitas visitationis, omnis calumnia et cetera. Ad ostendendum civitatis nequitiam subdit: quae vocatur spiritualiter Sodoma, quia muta, scilicet a laude Dei; vel propter abominationes quae fient in Jerusalem, per quas Sodomae in culpa assimilatur. Isa. 1, audite verbum domini principes Sodomorum et cetera. Et Aegyptus, quia tenebrosa in infidelitate. Psalm. nescierunt neque intellexerunt, in tenebris ambulant. Sodoma enim interpretatur muta. Aegyptus tenebrae. Ubi, idest in qua civitate, scilicet Jerusalem. Dominus eorum, scilicet Eliae et Enoch, scilicet Christus. Crucifixus est, corporali crucifixione, et ita erunt ei conformes, et morte et mortis loco. Et videbunt. Hic agitur de eorum morte quantum ad spectaculi tempus. Et videbunt de populis: quasi dicat: non omnes, sed quidam de populis et cetera. Videbunt inquam, quidam oculis, quidam fama. Haec autem quatuor quae ponit possunt distingui secundum quadruplicem diversitatem quae est in hominibus. Est enim in hominibus diversitas loci, et sic sunt diversi populi: unde dicit: de populis, idest quidam de diversis multitudinibus hominum, secundum loca diversa distinctis. Diversi enim populi sunt diversae multitudines secundum diversa loca, sive regionum, sive civitatum, vel particularum habitationum distinctae. Item est diversitas generis: unde dicit: et tribubus, idest diversis multitudinibus hominum, secundum diversas cognationes. Item est diversitas idiomatis: unde sequitur, et linguis, idest ex hominibus diversarum linguarum. Item est diversitas ritus sive actionis in cultu numinis, sive viri, sive effeminati, unde subdit: et gentibus, scilicet diversis, secundum diversitatem rituum. Gentes enim proprie gentiles; et diversae gentes sunt diversi gentiles, diversos ritus et cultus habentes. Diversi enim gentiles, diversas sectas habent. Per tres dies et dimidium: ad literam intelligitur et exponitur hoc de Elia et Enoch. Et corpora eorum non sinentur, idest non permittentur. Poni in monumentis, idest in sepulchris, ut scilicet hominibus sint spectaculum et opprobrium, et ne eorum memoria habeatur, quia monumenta sunt ad memoriam eorum qui in eis humati sunt: et ut alii terreantur, ne eos imitentur. Et est probabile, quod foetorem non dabunt, quia comedunt de fructibus Paradisi qui sunt virtutis conservativae. Sed quare dominus talia permittit de suis electis? Respondeo. Est enim ex parte impiorum: quia eorum perversitas exigit et meretur, ut permittantur implere suam malitiam, ut per consequens immergantur in majorem damnationis miseriam. Infra ultimo: qui in sordibus est sordescat adhuc. Item ex parte bonorum, quia Deus ampliori cumulo gloriae tam in corpore quam in anima suos praemiabit. Quia dum pro honore Dei patiuntur, vel viliter tractantur, dominum honorificant: 1 Reg. 2, qui me honorificaverit, glorificabo eum. Licet enim tunc anima in corpore non sit, et tamen anima existens in corpore similiter Deo adhaeret, quod propter hoc ipsum corpus ita viliter tractatum fuit. Et inhabitantes. Hic agitur de malitia gaudentium. Primo autem ostenditur gaudium in animo. Secundo in signo. Et jucundabuntur. Tertio in facto. Et munera. Quarto subditur hujus gaudii ratio. Quoniam hi. Dicit igitur: et inhabitantes terram, et corpore et animo. Gaudebunt, interius in mente, super illos, idest super morte et opprobrio eorum. In hoc ostenditur malitia eorum. Prov. 24, cum ceciderit inimicus tuus, ne gaudeas. Et jucundabuntur, exterius in signo. Et munera mittent invicem, idest unus alii, propter gaudium. Tangit consuetudinem congaudentium. Sed extrema gaudii luctus occupat. Proverb. 14, quoniam hi duo prophetae, scilicet Elias et Enoch. Cruciaverunt eos, scilicet contradicendo, ac sine timore resistendo eis, et corripiendo et cruciando, praedicando audacter. Proverb. 15, non amat pestilens eum qui se corripit. Eos qui inhabitant. Vel inhabitabant, carne, super terram. Mente tamen sub terra. Ex hoc quod dicit, cruciaverunt, patet quod quasi cruciatus est malis doctrina sapientiae. Ecclesiastici 6, quam aspera est nimium sapientia indoctis hominibus. Et post dies tres. Hic agitur de eorum retributione. Retributio autem ipsorum erit quantum ad resurrectionem, qua corpora reformabuntur; et quantum ad gloriam, qua anima simul et corpus sublimabuntur. Primo ergo ostenditur eorum retributio quantum ad corporum resurrectionem. Secundo quantum ad gloriae sublimationem. Et audierunt. Resurrectio autem Eliae et Enoch describitur primo quantum ad tempus. Secundo quantum ad causam, spiritus vitae. Tertio quantum ad signum, et steterunt. Quarto quantum ad effectum, quia inde timor generabitur in aliis, qui videbunt, et timor. Dicit igitur, et post tres dies et dimidium. Quidam voluerunt hoc intelligi de generali resurrectione. Ergo et post tres dies et dimidium, idest post illos tres annos et dimidium. Et sumitur dies pro anno, juxta illud Ezechiel. 4, diem pro anno dedi tibi. Hoc autem erit in judicio. Daniel. 7, post tempus et tempora et dimidium temporis judicium sedit. Spiritus vitae, idest anima aeternaliter et essentialiter in se vivens et vivificans corpus. A Deo intravit in eos, idest operante divina virtute intravit in corpora ipsorum. Ezechiel. 37, ecce intromittam in vos spiritum et vivetis. Et steterunt super pedes suos, scilicet virtute sua, idest sibi a Deo data stabunt sancti incorruptibiles et immortales, non indigentes humano auxilio, sed in se firmi. Et in hoc ostenditur stabilitas resurrectionis. Augustinus in Lib. de vera religione: corpus stabilitatem habebit per animam stabilitam in Deo, quae non per se stabilitur, sed per Deum, quo firmatur. Et timor magnus cecidit, idest cadet. Super eos qui viderunt, idest videbunt. Eos, ita scilicet glorificatos. Sapient. 5, videntes turbabuntur timore horribili, et mirabuntur et cetera. Vel expone ad litteram. Post tres dies et dimidium, ad litteram spiritus vitae etc. ut supra. Et steterunt et cetera. Et timor magnus, scilicet Dei vel aeterni supplicii, cecidit super eos, idest cadet ut pondus opprimens. Qui viderunt eos, prius mortuos et post glorificatos. Job 31, semper quasi timentes super me fluctus timui Deum. Sed quaeritur utrum Elias et Enoch resurgant glorificati in corpore, aut iterum morituri ut Lazarus? Quod non iterum morituri, videntur; quia cum martyrium sustinuerint prius, non videtur conveniens, quod iterum transeant per mortis afflictionem. Sed glorificati. Quomodo ergo videri poterunt oculo mortali? Item quaeritur, unde erit quod resurgent ante corpora aliorum? Respondeo. Dicunt quod resurgent non morituri, sed in corporibus glorificatis; quia propter speciale testimonium Christo exhibitum, privilegiati erunt. Ad objectum respondetur, quod licet corpus glorificatum a mortalibus videri non possit, quantum est ex parte mortalium: potestas tamen est ex parte corporis glorificati, quando vult et cui vult se manifestare, et visibile exhibere. Ad aliud respondetur, quod hoc erit, quia nobilitabit eos dominus hoc privilegio, ut ante alios resurgant propter praerogativam gratiae et meritorum in speciali testimonio, in vita, doctrina et martyrio, sub tempore tam acerbae persequutionis: sicut et privilegiati fuerant prius in longitudine vitae, et loco et modo vivendi. Et audierunt. Hic agitur de gloriae sublimatione, quae fit divina virtute et voluntate, et sequentur ad eam motus hominum. Unde primo ostenditur gloriae causa, quae est divina virtus, sive voluntas; quae in illa voce intelligitur. Secundo ipsa gloria sive corona, et ascenderunt. Tertio ejus sequela, et viderunt. Dicit igitur, et audivi, scilicet Elias et Enoch, id est audient. Vocem magnam, idest magnae potestatis. De caelo, idest de celsitudine divinae majestatis. Vel, de caelo, idest de Christo procedente vel Archangelo. Dicentem illis, scilicet Eliae et Enoch. Ascendite, vos qui fuistis in valle humilitatis, ascendite huc, scilicet ad consortium sanctorum. Lucae 13, qui se humiliat exaltabitur. Forsitan sicut quaedam vox, scilicet vel ipsius Christi vel alicujus Archangeli suscitari faciet corpora hominum generaliter, ita vocabit aliqua vox vel Christi vel Archangeli, Eliam et Enoch post suam resurrectionem specialem, ut ascendant in caelum ad gloriam sanctorum. Vel per hujus vocem signatur nutus vel reale imperium divinae voluntatis, cujus voluntatis efficacia sive nutu sublimabuntur ad gloriam. Quasi dicat: percipient sive cognoscent nutum divinae voluntatis, de sui sublimatione ad caelum, et sic fiet quia ascendent. Unde sequitur: et ascenderunt, idest ascendent. In caelum, scilicet Empyreum. In nube, potest de nube materiali intelligi. In hoc sunt conformes Christo: de quo Act. 1, et nubes suscepit eum ab oculis eorum. Vel, in nube, idest in corpore subtili et agili. Potest etiam secundum Glossam, per nubem intelligi refrigerium gloriae. Sic igitur ista vox, aut erit ad litteram, vox aliqua eos vocaliter vocans ad perceptionem gloriae: aut si non erit vox sensibilis et corporalis, erit vox realis, scilicet nutus divinae voluntatis. Et signatur per vocem quam audivit auditu interiori in sua visione beatus Joannes, dicentem quibusdam testibus Dei, ascendite huc. Simile est supra 7, clamavit quatuor Angelis quibus datum est nocere et cetera. Ubi dicit Glossa: clamare Dei, est facere. Et viderunt. Hic ostenditur sequela gloriae ipsorum: quia cognita gloria Eliae et Enoch, sequetur magnum malum in multis. Primo ergo ostenditur cognitionis aspectus. Secundo sequens effectus: scilicet magnum malum quod sequetur in reprobis; ex quo tamen malo proveniet fructus electis. Et in illa hora. Unde primo ostenditur effectus sequens in reprobo. Secundo ostenditur fructus ex illo effectu consequens in electis, et reliqui. Effectus autem sequuturus in reprobis ostenditur triplex: scilicet motus, casus et interitus. Motus est concitatio per malitiam. Casus est lapsus per culpam quae sequetur ex illa concitatione. Interitus autem obstinatio per impoenitentiam. Dicit igitur, et viderunt, idest videbunt. Eos, scilicet Eliam et Enoch ascendentes ad locum gloriae. Videbunt inquam, vel oculo corporali, vel aspectu interno per aliquod signum datum a Deo, ut miraculum vel aliquid aliud. Inimici eorum, scilicet infideles qui odio habent fideles. Proverb. 29, abominantur impii eos qui in recta sunt via. Propter hoc dolebunt de eorum gloria, et procedent ad persequendam Ecclesiam. Unde sequitur, et in illa hora, idest in illo tempore glorificationis istorum. Factus est terraemotus magnus. Utrum ad litteram ita fiet, non satis certum videtur; sed spiritualiter fiet, sicut dicit Glossa. Sensus ergo est, factus est terraemotus magnus, idest magna commotio terrenorum hominum; quia occisis magistris Ecclesiae, concitabuntur per malitiam ad persequendum et subvertendum ipsam: et ad hoc sequetur lapsus multorum. Unde sequitur, et decima pars civitatis. Haec civitas est tota numerositas, sive multitudo Angelorum et hominum. Decima pars hujus civitatis est multitudo hominum: homines enim supra numerum novem ordinum Angelorum sunt quasi decima pars civitatis. Unde homo per drachmam decimam signatur, Lucae 15. Sensus ergo est: decima pars civitatis, scilicet homo, qui est quasi decima pars civitatis, idest totius multitudinis Angelorum et hominum supra novem ordines Angelorum. Vel secundum Glossam, quia ad hoc constitutus est homo, ut decimus ordo qui ceciderat restauraretur. Cecidit, idest cadet. Glossa, de Ecclesia, idest de unitate Ecclesiae, vel quantum ad fidem, vel quantum ad gratiam lapsu culpae, vel erroris vel alterius peccati in illa praemissa persequutione; quia multi fundentur sicut plumbum in ignem. Lucae 8, ad tempus credunt et in tempore tentationis recedunt. Hoc autem intelligendum est de homine, non universaliter, sed quantum ad reprobos, qui finaliter cadent, sicut postea sequetur. Et occisi sunt, occisione spirituali et finali; quia scilicet non resipuerunt, sicut dicit Glossa. Unde occisio supra casum addit obstinationem, sive impoenitentiam finalem. In terraemotu, scilicet praemisso, idest in illa persecutione, scilicet per consensum erroris, vel ad peccatum mortiferum. Nomina hominum septem millia, idest universi in malitia perfecti; solum nomen non rem salutaris boni habentes. Septenarius signat universitatem. Millenarius perfectionem, sive in bono, et sic frequenter accipitur; sive in malo, secundum quod aliquis dicitur bonus vel perfectus latro. Unde per septem millia signatur hic multitudo malorum quae finaliter tunc interibit morte finalis impoenitentiae. Quandoque accipitur in bono iste numerus: 3 Reg. 19, reliqui mihi septem millia virorum qui non curvaverunt genua Baal. Dicit autem: occisi sunt nomina etc., quia mali nomen habent non rem nominis. Supra 3, nomen habes quod vivas, et mortuus es. Hoc autem adjectivum occisi, respicit substantivum nomina, non quantum ad consignificatum vocis sed quantum ad consignatum; quia sensus est, nomina, idest homines habentes nomina sola; ut cum dicitur Christianus, vel fidelis, vel cultor Dei, et hujusmodi denominatione. Simile de Dathan et Abyron quos terra absorbuit, Numer. 16: ubi dicitur quod per nomina vocabantur. Vel, ceciderunt, scilicet in poena Gehennae. Et occisi sunt, idest omnino in Inferno detrusi. Sed objicitur de hoc quod dicitur, decima pars civitatis cecidit. Decima enim intelligitur vel omnis homo vel electi ut habetur ex parabola Lucae 15, aut quae mulier habens drachmas decem et cetera. Sed nec omnis homo cadet spiritualiter et finaliter, nec electi. Item objicitur de hoc quod dicitur in Glossa, quod homo ad hoc constitutus est, ut decimus ordo qui ceciderat restitueretur: quia homo factus est ad fruendum Deo, ergo non propter suppletionem angelicae ruinae. Dicit enim Anselmus, 2 Lib. Cur Deus homo, cap. 4: fecit Deus rationalem naturam ad gaudendum de se. Item fieret homo etiam si non peccasset aliquis Angelus. Unde Anselmus primo Lib. Cur Deus homo: humana natura pro seipsa facta est: unde palam est, quod etiam si nullus Angelus periisset, homines tamen in civitate caelesti locum suum habuissent. Item objicitur de hoc quod dicit Glossa de decimo ordine Angelorum: quia etiam si nullus Angelus peccasset, non essent nisi novem ordines, ut dicit Magister in sententiis. Respondeo. Homo dicitur tertia pars civitatis, ut dictum est, quia post novem ordines Angelorum est quasi decimus: etiam quia Angeli sunt in nobiliori statu, scilicet gloriae: ideo distincti sunt, et secundum varios ordines dispositi: unde sunt quasi novem partes civitatis, idest numerositatis, quae est simul ex Angelis et hominibus. Homo autem, quia in statu viae est, non distinguitur ita certa distinctione: unde ponitur pro decima parte civitatis. Vel posset poni ratio quam ponit Glossa: quia scilicet homo factus est, ut numerus Angelorum lapsorum per eum restituatur: qui numerus tantus est, quod de ipso posset constitui decimus ordo. Tamen prima ratio principalior est; et colligitur ex Glossa super Lucam 15. Ad aliud autem quod objicitur, notandum quod cum homo sit decima pars civitatis, quia omnis homo, quantum est ex parte Dei, ordinatur ad beatitudinem: possumus loqui de hac decima, sive de homine, communiter quantum ad bonos et malos; et sic non est dicere, quod tota pars civitatis cadat: aut specialiter quantum ad electos, et sic proprie accipitur Lucae 15. Et si quis velit illam parabolam de drachma decima inventa, de omnibus hominibus accipere: intelligitur illa inventio secundum sufficientiam; quantum ad electos vero, secundum efficaciam. Aut specialiter quantum ad reprobos; et sic accipitur hic. Dicendum ergo, quod licet decima pars intelligatur homo, tamen non prorsus eodem modo per omnia accipitur hic et 15 Lucae: quia inquantum ad electos qui sunt inventi secundum efficaciam. Vel quantum ad omnes communiter: omnes enim invenit quantum ad sufficientiam, quia omnes reparavit quantum fuit in se. Hic autem accipitur quantum ad reprobos. Ad aliud dicendum, quod Deus est finis sive causa finalis hominis, scilicet finis per se sive principalis, scilicet divina fruitio, sive Deus inquantum fruibilis. Item finis per accidens sive secundarius, scilicet reparatio angelicae ruinae. Potest autem res una habere duplicem finem, dummodo unus sit principalis et per se: de secundo loquitur Glossa: non tamen excluditur primus, cum sit principalis. Et concedendum, sicut dicit Anselmus, quod etiam si nullus cecidisset Angelus, homo tamen conditus esset; et ex hoc non sequitur nisi quod homo non est factus propter angelicae ruinae reparationem principaliter, sed secundario per accidens; est enim illa causa nonnulla, quare factus est homo. Ad aliud dicendum, quod etiam si nullus Angelus cecidisset, non essent nisi novem ordines Angelorum; et hoc est propter expressiorem repraesentationem beatissimae Trinitatis per ternas hierarchias, quare quaelibet ternos ordines habet. Quod autem dicit Glossa, de decimo ordine per homines reparando et prius lapso, potest dici, sicut Magister dicit in sententiis, quod de hominibus restaurabitur decimus ordo qui cecidit, idest reparabitur illud quod de Angelis lapsum est, de quibus tot corruerunt, unde posset fieri decimus ordo, et reliqui. Hic ostenditur fructus ex praemisso effectu sequens in electis: qui erit duplex: scilicet metus pro se ipsis, et affectus in Deum qui manifestabitur in laude ejus et dederunt gloriam. Dicit igitur, et reliqui, a praemissis. Reliqui inquam, qui non ceciderunt; in timore sunt missi, idest timuerunt ne caderent viso casu malorum. Ex hoc patet, quod cum quis videt casum alterius, debet alii compati, et pro seipso timere. 1 Corinth. 9, qui se existimat stare, videat ne cadat. Item debet Deum glorificare, cujus gratia stat. Unde sequitur, et dederunt gloriam, idest glorificabunt, hoc est laudabunt, gratias agendo, quia eos non permittit cadere sicut alios: vel extollendo ejus justitiam, quae semper recte agit. Deuteron. 32, date gloriam Deo nostro. Deo caeli: et si caeli, multo magis terrae: sed caelum exprimitur quia dignius; et ideo dignius est omnino a cunctis extolli. Act. 17, Deus qui fecit caelum et terram, hic caeli et terrae cum sit dominus et cetera. Vae secundum. Hic ponitur conclusio hujus partis. Vae secundum, inter illa tria vae, de quibus supra 8, vae vae vae. Hoc autem vae, est damnatio Antichristi et suorum: quae descripta est per hoc quod ostensa est nequitia ipsorum, ratione cujus damnandi sunt. Abiit, scilicet quantum ad narrationem: quasi dicat: ostensum est secundum vae. Et ecce, nota est certitudinis, vae tertium, idest damnatio malorum communis in judicio, quae est tertium vae inter tria vae praemissa, veniet cito, et quantum ad narrationem et secundum rem: quia post mortem Antichristi, instabit judicium. Vel, vae secundum est tribulatio, quae hominibus infertur, non tantum corporalis, sed etiam spiritualis; quia et corporaliter affligentur multi, et spiritualiter multi subvertentur. Abiit, idest abibit, hoc est complebitur tempus Antichristi. Et ecce tertium vae, scilicet damnatio malorum communiter in judicio. Veniet cito; quia post tempus et mortem Antichristi instabit judicium et damnatio impiorum, ut dictum est. Et septimus. Hic agitur de cantu septimi Angeli, et similiter agitur hic de judicio et fine mundi. Notandum igitur quod post mortem Antichristi, praedicabunt sancti praedicatores, et fideles magnificabunt Deum; cujus potestas in destructione Antichristi jam manifestata erit, et amplius apparebit in judicio instanti. Primo ergo ostenditur praedicatio sanctorum, et septimus Angelus, idest septimus ordo praedicatorum existentium in septimo statu Ecclesiae, scilicet post mortem Antichristi, et dicitur septimus ordine narrationis et temporis, tuba cecinit, idest canet, hoc est praedicabit; quia interfecto Antichristo, praedicabunt fideles praedicatores. Secundo ostenditur divinae laudis praeconium. Et primo ostenditur laus divina in justis communiter. Secundo in majoribus specialiter et viginti quatuor. Circa primum tria tanguntur. Primo ostenditur laudantium affectus. Secundo laudis locus, in caelo. Tertio laudandi modus, dicentes, factum est. Dicit igitur, et factae sunt, idest fient, voces magnae, idest devotae laudes, scilicet de conservatione suorum et confusione impiorum, quos confundet cum Antichristum interficiet; vel de suorum salvatione, quae tunc instabit. Per hoc autem quod dicitur, magnae, ostenditur effectus magnae devotionis, et alti desiderii. Gregorius: tanto quis majorem vocem in aures incircumscripti spiritus exprimit, quanto se in ejus desiderium plenius fundit. In caelo, idest in Ecclesia per caelestem conversationem excelsa. Philip. 3, nostra conversatio in caelis est. Bene dicit, in caelo, quia in sola Ecclesia fidelium est laus Deo acceptabilis; quia sine fide impossibile est placere Deo. Hebr. 11. Unde Gregorius loquens de Ecclesia, dicit: hunc omnes sancti summo studio locum quaerunt, quaerentes inveniunt, invenientes tenent. Dicentes et cetera. Hic ostenditur forma sive modus laudandi. Est enim haec laus quantum ad duo: scilicet universalitatem, et quantum ad ejusdem aeternitatem, et regnabunt. Dicit igitur, dicentes, factum est regnum, idest dominatio et imperium, hujus mundi: factum est inquam, Dei nostri, scilicet patris, qui Deus justorum dicitur, per devotam dilectionem et humilem subjectionem, et Christi ejus, idest filii qui est Christus patris, quia Christus, inquantum homo, nihil habet vel habuit, nihil quod patris est; quia Diabolus nihil habet in eo, sed pater. Joan. 14, venit enim princeps mundi hujus, et in me non habet quicquam. Vel, Christus ejus dicitur, idest unctus ab eo, inquantum homo. Psal. unxit te Deus tuus oleo laetitiae: quasi dicat: jam manifestatur in dejectione Antichristi et suorum, et exaltatione electorum, quod ad patrem et filium pertinet dominatio universalis omnium. Ex hoc enim quod justi post mortem Antichristi videbunt Deum dejecisse impios, qui ante persequebantur Ecclesiam: quia interficiendo Antichristum, manifestabit eos vane in eos sperasse: videbunt etiam Deum suos de persecutione impiorum liberasse et pacem reddidisse: jam in parte ostensum erit, quod universalis dominatio ad ipsum pertinet. Rursus quia sperabunt judicium in brevi futurum, recte dicunt, factum est regnum et cetera. Haec autem dominatio universalis semper durabit. Unde sequitur: et regnabit, scilicet pater et filius, in saecula, consequutiva, saeculorum, hoc est in aeternum, amen, idest vere fiet quod dictum est. Vel, amen, hoc est, ita fiat. Psal. et dominatio tua in omni generatione et generatione. Et ideo sancti semper cum eo regnabunt. Danielis 7, suscipient regnum Dei altissimi et obtinebunt usque in saeculum. Sed quid est quod dicitur: factum est regnum etc., cum ab initio mundi regnaret Deus universaliter super omnia? Item quare hic non fit mentio de spiritu sancto? Respondeo. Ad primum dicendum, quod Deus secundum rem dominus fuit et rex universorum ab initio mundi: verumtamen quando impii dominari videbantur impediendo ejus cultum, et persequendo cultores, non manifestabatur plene plena dominatio Dei, sicut manifestabitur post destructionem Antichristi, quando etiam expectabitur major manifestatio in brevi per judicium futura, ut dictum est. Loquitur ergo hic quantum ad manifestationem. Ad aliud dicendum, quod ea quae dicuntur de patre et filio, quantum ad regnum dominationis, aeque conveniunt spiritui sancto; unde etiam de ipso sunt aequaliter intelligenda. Ubicumque enim nominatur una persona, in his quae sunt essentialia, non personalia vel vocationalia, intelliguntur aliae personae, sicut dicit Augustinus; quia est una trium essentia, virtus, dominatio et majestas. In patre ergo et filio intelligitur spiritus sanctus, sicut nexus et unitas et caritas amborum. Specialiter autem hic exprimitur pater, quia ei appropriatur potentia. Dominatio autem potentiam dicit. Item exprimitur filius et non spiritus sanctus, quia filius in passione visibiliter in carne sua fuit tractatus. Et tempore Antichristi specialiter ejus nomen et dominationem perimere intendebant impii; et ideo ejus dominatio exprimitur hic. Quando autem de bonitate agitur, quae attribuitur spiritui sancto; tunc nominatur specialiter spiritus sanctus, ut Rom. 8: ipse spiritus testimonium reddit spiritui nostro, quod sumus filii Dei. Et supra 1, et a spiritibus et cetera. Notandum quod mundus uno modo dicitur universitas creaturae, tam rationalis, sive sit in gratia sive non, quam irrationalis. Joan. 1, in mundo erat, et mundus per ipsum factus est. Quandoque dicitur mundus numerositas electorum. Joan. 3, sic Deus dilexit mundum. Licet posset accipi tam pro bonis quam pro malis; quia pro omnibus est Christus passus secundum sufficientiam, pro electis autem tantum secundum efficaciam. Quandoque numerositas malorum. Joan. 1, et mundus eum non cognovit. Idem 12, nunc princeps mundi hujus et cetera. Omnibus his modis est Deus dominus mundi, secundum veritatem; tamen hoc, ut dictum est, fit tunc magis manifestum. Primo modo potest hic accipi; maxime autem quantum ad omnes homines, sive boni sive mali sunt. Et vigintiquatuor. Hic describitur laus in majoribus specialiter, quorum est Deum magnificare reverenter et devote. Primo ergo describitur hic magnificatio quantum ad reverentiam humiliationis. Secundo quantum ad devotionem adorationis. Tertio quantum ad formam ipsius magnificationis, dicentes, agimus tibi. Dicit igitur, et viginti quatuor seniores. Per hos intelliguntur patres et rectores aliorum, qui auctoritate officii, maturitate vitae, et doctrina sapientiae alios regunt. Haec omnia in nomine seniorum intelliguntur. Possunt autem intelligi tam patres veteris testamenti quam novi, per hunc numerum, quantum est de ipso numero, ut habetur in Glossa supra 4: tamen hic videtur, propter illa quae sequuntur, intelligi tantum de patribus novi testamenti, qui tunc erunt in carne mortali, qui per hunc numerum signantur. Duodenario enim qui est numerus abundans, signatur perfectio. Sive perfectio in pastoribus: quae duplex est: scilicet vitae quantum ad actus supererogationis. Item pastoralis curae in diligentia perfecti regiminis. Unde recte duplicatur numerus, ut dicantur viginti quatuor, scilicet propter perfectionem vitae et pastoralis curae. Qui in conspectu Dei, idest considerantes quod placet Deo. In conspectu enim Dei stat, qui ejus voluntatem considerat, promptus ad implendum, attendendo Deum ubique praesentem. Haymon, in conspectu Dei sedent qui in cunctis quae agunt Deum sibi praesentem attendunt. Sedent, idest praesident vel judicant, quia sedere quandoque importat auctoritatem et judicium. Matth. 19, sedebitis et vos super sedes. In sedibus suis, idest in officiis seu gradibus dignitatum. Dignitas enim seu pastorale officium, quasi sedes est ejus qui praesidet: quia sedes quandoque dignitatem significat; sicut de Deo dicitur in Psalm. sedes tua, Deus, in saeculum saeculi. Vel, in sedibus suis, idest in suis subditis, in quibus sicut in sedibus sedent, quando eis recte praesident, et eos judicant, idest disponunt et regunt convenienter. Item in hoc quod dicitur sedent, nota quod boni pastores vigilanter incumbunt ovibus regendis; non propter terrena negotia propria vel aliena suum officium negligunt. Tales enim non sedent in sedibus suis, sed eas relinquunt. Act. 20, attendite vobis et universo gregi. Item nota quod sunt qui sedent in sedibus suis, idest dignitatibus vel subditis, quantum ad dominatum, non quantum ad curae pastoralis actum; et de ipsa sede non curant, nisi ut in eis sublimes appareant: tales non sedent in sedibus in conspectu Dei. De his dicit Gregorius. Plerumque qui praesunt in dominatu, sibi metum a subditis exigunt, intus se tumore cordis extollunt, cunctosque subditos in sui comparatione despiciunt. Ceciderunt, idest cadent. In facies suas, idest intus in corda sua: quasi dicat: boni pastores humiliabunt se in conspectu Dei. Hoc est enim cadere in faciem, idest in ipsum cor, quod dicitur facies, quia sicut homo per faciem cognoscitur, sic per voluntatem cognoscitur cordis, utrum sit homo de ovibus Dei. Item quia cor hominis debet respicere ea quae sunt ante se, non quae retro, sicut facies habet aspectum ad ea quae sunt ante. Nota Glossam, in facies et cetera. Eccles. 3, quanto magnus es, humilia te in omnibus. Et adoraverunt Deum, cui debetur sola adoratio latriae. Matth. 4, dominum Deum tuum adorabis. Dicentes gratias et cetera. Hic ostenditur forma sive modus magnificationis. Dupliciter autem habet magnificare creatura rationalis Deum: scilicet ei pro beneficiis regratiando, et ejus magnificentiam extollendo; ut qui est dominus omnium et Deus verus, et est omnipotens et bonus. Primo ergo ponitur forma magnificationis quantum ad gratiarum actionem pro beneficiis. Dicentes, gratias agimus tibi domine Deus noster omnipotens, quia nos aliis cadentibus servasti, quod inimicos fidei confudisti, et tuos exaltasti et pacem eis dedisti. Erunt enim in magna quiete post mortem Antichristi: supra 7, factum est silentium et cetera. Hic docemur gratias agere Deo de donis suis. 1 Thessal. ultimo, sine intermissione orate, in omnibus gratias agite, haec est enim et cetera. Secundo quantum ad praeconium magnificentiae ipsius beneficii, ne sit nuda gratiarum actio. Primo autem ponitur magnificatio divinae magnificentiae succincte et quasi in generali. Secundo diffuse et in speciali, qui es. Circa primum tria tangit quae sunt unum omnino in Deo; scilicet praesidentiam, naturam, potentiam. Praesidentiam qua dominatur. Naturam qua est Deus. Potentiam qua potest operari quicquid vult, domine praesidentia, Esther 12, dominus omnium et cetera. Deus natura. Haec est laus soli Deo conveniens et nulli communicabilis, scilicet quod habeat divinitatis naturam. Isa. 45, non est Deus ultra absque me. Omnipotens infinita potentia. Exod. 15, omnipotens nomen ejus. Quia vero ex natura divinitatis praeest omnibus, et omnes et omnia ei subjici debent: dicitur Deus noster, quia tibi subjicimur, noster, quia te super omnia diligentes colimus. Haec tria valde sunt honoranda. Universalitas praesidentiae. Sublimitas naturae. Infinitas potentiae. Infra 19, et audivi quasi vocem et cetera. Qui es et qui eras. Hic diffuse et in speciali ponitur praeconium divinae magnificentiae. Et primo quantum ad naturam. Secundo quantum ad potentiam. Et accepisti. Tertio quantum ad praesidentiam, et regnasti. Quarto quantum ad justitiam, et advenit. Licet autem de justitia ante expresse dictum non sit, tamen infra exprimitur, quia tunc erit proprie justitiae tempus. Natura divinitatis magnificatur, tum quantum ad immutabilitatem in essendo. Qui es, immutabiliter. Jacob. 1, apud quem non est transmutatio nec vicissitudinis obumbratio. Exod. 3. Ego sum qui sum. Tum quantum ad aeternitatem in durando, quia caret principio et, per consequens, fine. Et qui eras, quando adhuc mundus non erat. Joan. 1, in principio erat verbum. Aliqui libri habent: et qui venturus es: tamen multi non habent, quia sequitur: et advenit et cetera. Quia accepisti virtutem tuam, idest manifestasti potestatem tuam in dissipando hostes fidei qui prius fideles premebant. Multum enim manifestabitur potestas Christi, quando interficiet impium Antichristum, et fidelibus dabit magnam tranquillitatem, qui prius valde pressi fuerunt. Dicitur autem Deus accipere virtutem suam quando eam manifestat: quasi enim eam deposuisse videtur, quando cultum suum impediri et impios regnare permittit. Sap. 12, virtutem ostendis et cetera. Magnam, quia incomparabilem. Psalm. domine Deus virtutum quis similis tibi? Et regnasti, idest regnare, hoc est dominari ostendisti, supra impios, qui ante persequebantur fideles, et supra justos, quia per operationem divinae potentiae manifestatur dominatio ejus. 1 Paralip. ultimo: tuum, domine, regnum; tu es super omnes principes. Vel, accepisti virtutem a patre secundum humanitatem, scilicet resurgendo, quam nunc manifestasti: et per hoc regnasti, idest te regnare ostendisti, ut prius. De dominatione autem Christi dolebunt impii, videntes suum principem viliter interfectum et ejus dominatum, quem sequebantur, periisse. Unde sequitur et iratae sunt gentes, idest gentiliter viventes, scilicet de tuo regno, idest de tua dominatione, per quam amiserunt, qua quasi regnabant sub Antichristo. Psalm. dominus regnabit, irascantur populi. Et advenit. Hic magnificatur divina magnificentia, quantum ad justitiam in retributione meritorum. Et primo ostenditur specialiter in justitia quantum ad malos. Secundo communiter quantum ad malos et bonos, et tempus. Ubi primo agit indistincte et simul de retributione omnium. Secundo separatim et distincte, et reddere. Ubi primo agitur distincte de praemiatione bonorum. Secundo de damnatione malorum et exterminandi. Dicit igitur: et advenit ira tua, idest instat vindicta tua quae est signum irae, contra eos qui de tuo regno irati sunt, Eccles. 5, subito veniet ira illius etc.: quia autem tunc quasi praesens reputabitur judicium quia instabit; ideo dicitur: advenit, jam praesens factum est, idest cito veniet. Hoc dictum est quantum ad malos specialiter: quantum vero ad omnes communiter subditur: et tempus mortuorum, quia tunc erunt mortui tam boni quam mali, vel omnes vel major pars antequam fiat judicium. Tempus inquam, scilicet opportunitas: vel tempus a te praeordinatum. Advenit judicari, idest ut judicentur, judicio discretionis, scilicet ut separentur mali a bonis; et judicio retributionis, ut quilibet judicetur ad poenam vel gloriam secundum merita. Vel, judicium, alia litera, idest ut judices eos scilicet omnes. Psalm. judicabit orbem terrae in aequitate et cetera. Et reddere. Hic agitur distincte quantum ad bonos. Et advenit tempus reddere, idest ut reddas. Mercedem, scilicet aeternam et infinitam et ineffabilem. De qua Matth. 5, gaudete et exultate, quoniam merces vestra copiosa est in caelis. Per hoc autem quod dicitur reddere, nota meritum ex parte justorum et justitia retribuens ex parte Dei, 2 Timoth. 4, in reliquo reposita est mihi corona justitiae, quam reddet mihi justus judex. Servis tuis, idest eis qui tibi servierunt. Matth. 15, euge serve bone et fidelis. Deinde tangit quaedam in quibus servitur Deo: quae sunt Annuntiatio veritatis, unde dicitur. Prophetis, idest qui aliis veritatem annuntiaverunt. Et potest nomen prophetae hic accipi, tam pro eo qui praedicit futura, quam pro eo qui annuntiat ea quae sunt salutis praedicando: supra 10, oportet te iterum prophetare, quia nomen prophetae quandoque large accipitur. Item imitatio bonitatis. Et sanctis, in actibus vitae bonae et sanctae, Levit. 19, sancti estote, quia ego sanctus sum. Item reverentia potestatis. Et timentibus nomen tuum, quod est magnum et potestativum. Psalm. dedisti haereditatem timentibus nomen tuum. Primum, scilicet prophetia, est speciale, scilicet in praedicentibus futura et praedicantibus divina. Et quod dictum est servis tuis posset specialiter referri ad prophetas, vel generaliter ad omnes justos, ut supra tactum est. Sanctitas vero large dicta secundum quod ponit statum gratiae, et timor Dei, sunt communia ad omnes justos. Vel aliter. De justis est loqui tripliciter. Aut quantum ad doctrinam; et sic sunt prophetae, expone ut prius; et est intelligendum de eis qui Deo servierunt, sicut ante dicitur, servis tuis. Aut quantum ad vitam, sicut illi quibus non est datum officium praedicandi aliis vel praedicendi futura: et tales considerantur aut quantum ad specialem statum, scilicet perfectionis, et sic sunt prophetae sancti; aut secundum generalem, qui est in omnibus justis, scilicet statum gratiae, sive sunt perfecti sive non; et sic sunt timentes dominum. Ut autem intelligatur justos esse praemiandos sine acceptione personae, tam parvos quam magnos, subditur, pusillis, idest parvis quantum ad ea quae sunt mundi. Et magnis, idest qui in his quae mundi sunt videntur magni, ut in nobilitate vel dignitate, vel divitiis. Et explanatur hoc quod praecedit, timentibus et cetera. Sap. 6, pusillum et magnum ipse fecit et aequaliter et cetera. Et exterminandi eos. Hic agitur de poena malorum. Et advenit, idest imminet tempus. Exterminandi, idest extra terminum ponendi, scilicet ejiciendo eos consortio sanctorum, ut in perpetuum gloria priventur, et a vanitate mundanorum quae dilexerunt, ut in aeternum crucientur. Matth. 3, omnis arbor quae non facit fructum bonum excidetur et in ignem mittetur. Eos qui corruperunt terram, idest homines habitantes in terra. Corruperunt inquam, per documenta, per exempla, sicut illi qui per haereses corrumpebant alios tempore Antichristi. Jerem. 51, ecce ego ad te mons pestifer qui corrumpis universam terram. Sed quare non agitur de laude Dei in praedicatoribus qui signantur per quatuor animalia, supra 4, sicut in pastoribus qui signantur per viginti quatuor seniores? Respondeo. Secundum aliquos, non tantum pastores, sed etiam praedicatores intelliguntur hoc in loco per vigintiquatuor seniores. Vel potest dici, quod laus praedicatorum illius temporis intelliguntur in eorum praedicatione cum dicitur: et septimus Angelus. Secundo objicitur, quod exterminare est actus Diaboli, supra 9, cui nomen Hebraice etc.: ergo non pertinet ad Deum. Respondeo. Dicendum, quod exterminare eo modo quo est actus Diaboli, non est actus Dei. Diabolus enim exterminat, quantum est de se, justos et injustos; Deus solum injustos. Diabolus exterminat a gratia suggerendo peccatum, et a gloria ne obtineatur, per hoc quod in peccatum inducit. Deus autem nunquam exterminat a gratia, nec suadet malum, sed vocat ad gratiam, et dat ipsam gratiam et suadet bonum. Nec, quantum est de se, exterminaret ab ingressu gloriae: sed hanc exterminationem facit, non impediendo hominem a profectu meriti, cum omnino merita quaerat, sed ulciscendo et puniendo peccata hominis qui hoc meretur. Item Diabolus exterminat hominem sitibundus et ex invidia. Deus autem quasi coactus et ex justitia; quoniam justus dominus et justitias dilexit et cetera. Tertio objicitur de hoc quod dicit: qui corruperunt terram: quia non solum illi damnabuntur qui alios documento vel exemplo, aut corpora sua, quae terrea sunt, peccato carnali corruperunt; sed etiam alii qui occulte peccatis spiritualibus peccaverunt. Quomodo ergo fit solum sermo de ipsis? Respondeo. Dicendum videtur, quod de istis loquitur antonomastice qui alios corruperunt per exemplum vitae vel errorem doctrinae, sicut factum est ante adventum Christi, et fiet maxime sub Antichristo: unde et major eis poena debetur: non tamen propter hoc a damnatione excluduntur alii, cum dicatur etiam de eis qui bona omittunt, Matth. 3, omnis arbor quae non facit fructum bonum excidetur. Et apertum est. Hic describitur quarta visio quae est de pugna mulieris et draconis. Nota igitur de differentia septimae visionis; quod quatuor primae respiciunt universalem statum Ecclesiae, tres vero ultimae finalem. In primis iterum est differentia. Prima enim continet correptionem septem Ecclesiarum, et est correctoria, unde frequenter monet ad poenitentiam, et saepe dicitur: age poenitentiam, supra 2 et 3; et sic excitat ad affectum doloris. Secunda est consolatoria per revelationem mysteriorum, et sic allicit ad affectum amoris. Tertia est comminatoria per Angelos elongantes tubas, ostendens damnationem malorum, et sic trahit ad affectum timoris. Quarta quae hic describitur, est exhortatoria ad constantiam in pugna exemplo mulieris, idest Ecclesiae; et erigit ad affectum spei de adversario Dei; et sic quatuor visiones quatuor generant in nobis ordinatas et salubres affectiones. Prima, affectum doloris de peccatis. Secunda, affectum amoris vel gaudii, de divinis beneficiis. Tertia, affectum timoris, de suppliciis. Quarta, affectum spei, de tentationibus superandis. In hac igitur visione, agitur de pugna mulieris cum dracone, et ejus victoria, et profectu meriti: hoc est de pugna Ecclesiae contra hostes, et ejus victoria, et profectu. Materia ergo hujus visionis, est mulier bene ornata, bona auxilia habens in bello spirituali et vincens, et vincendo proficiens; et per hoc fideles armantur ad constantiam in tentationibus et adversis, et eriguntur ad fiduciam de auxilio Dei. Sic autem proceditur. Primo ponit quaedam praeambula ad principale visionis. Secundo describit ipsam visionem, videlicet quantum ad illud, quod principaliter intendit in ea. Licet enim a principio capituli totum sit de hac visione, tamen illud quod sequitur est principale in visione. Unde sequitur: et signum magnum. Praeambula autem ad principale visionis ponuntur duo. Primum, templi apertio. Secundum, multiplex mutatio. Et facta sunt. Primum signat occultorum reserationem. Secundum praedicationis diffusionem. Et ab his dependet visio, quae post describitur, ut dicit Glossa. Dicit igitur, et apertum: quasi dicat: ita vidi praemissa, et adhuc vidi amplius: et hoc est quod dicit, et apertum est, idest manifestatum et reseratum, cum prius esset clausum. Templum Dei, id est occultum sive mysterium Dei dignum et venerandum, in quo consistit virtus divini cultus. In caelo, idest in Ecclesia, quae caelum est per virtutum et vitae claritatem et meritorum sublimitatem. Supra 4, post haec vidi, et ecce ostium apertum in caelo. Templum dicitur illud, quod est secretum sive occultum de Deo, et sacramentum venerabile ac dignum, sicut templum clausum secreta continet. Sacramentum est venerabile quoque ac dignum. Unde, sicut Glossa innuit, templum Dei dicitur hic occultum, sive mysterium Dei dignum ac venerandum, quod ante adventum Christi clausum erat in Scriptura; quia nondum manifestatum. Tunc autem hoc templum Dei apertum fuit in caelo, quando secreta divinorum mysteriorum in Scriptura clausorum, manifestata fuerunt per Christum carnem assumentem; quia tunc coepit aperire templum, id est mysteria. Item per ipsum Christum praedicantem, patientem, ac morientem. Tunc enim apertum est quod primo in Scriptura erat occultum. Item per ipsum Christum post resurrectionem aperientem discipulis sensum ut intelligerent Scripturas. Item per ipsum dantem spiritum sanctum discipulis et aliis fidelibus, per quem intelliguntur quae prius clausa erant, ut tangit Glossa. Ezechielis 43, fili hominis ostende templum domui Israel, et confundantur ab iniquitatibus suis. Quid autem ex apertione templi visum fuerit, ostenditur, cum sequitur: et visa est, idest hominibus manifestata in carne visibili. Arca, idest Christus qui est arca, quae continet omnes thesauros sapientiae. Coloss. 2, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi. Item gratiae. Joan. 1, plenum gratiae et veritatis. Item fit hic mentio de arca testamenti, quae fuit sub lege. Hoc enim videtur tangere haec visio. Haec autem arca Christus est, ut dictum est; et continet urnam auream continentem manna, idest habet in se humanitatem purissimam, cui est unita divinitas, cujus est dulcedo super mel et favum. De urna, Exod. 16. Item continet virgam Aaron, plenariae potestatis, cujus est dominari in praesidendo. Psal. virgam virtutis tuae, emittet dominus ex Sion. Matth. ultimo: data est mihi omnis potestas et cetera. Item regere, in informando scilicet documentis et exemplis et deducendo donis. Psalm. Virga directionis, virga regni tui. Item corrigere flagellando. Psal. virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt. Hebr. 12, quis enim filius, quem non corripiat pater? Rursus, continet tabulas testamenti; quia ipse habet plenam notitiam veteris ac novi testamenti, et docet nos, sicut magister certissimus. Matth. 23, magister vester unus est Christus. Dicitur autem arca testamenti ejus, scilicet Dei; quia continet in se vetus testamentum et etiam novum, idest utriusque habet notitiam, quam etiam dat fidelibus, et vetus in se complevit, et novum instituit. Tangitur historia de arca testamenti, quae scilicet continebat testamentum vetus; quae erat in secundo tabernaculo, quod dicebatur sancta sanctorum, ut habetur Hebr. 9, post velamentum autem secundum tabernaculum quod dicitur sancta sanctorum. Illud secundum tabernaculum, quod hic secundum Glossam videtur vocari templum, signat mysteria Dei de humana redemptione, sicut innuit Glossa: in quibus mysteriis, erat haec arca, idest Christus latens in eis: quia de ipso erant illa mysteria legis, quae erant sub figuris et prophetiis velata. Haec igitur arca visa est, quia Christus, qui prius erat in sua divinitate invisibilis, et in mysteriis Scripturae occultus, factus est visibilis et manifestus in carne assumpta, per hoc quod templum est apertum, idest mysteria, ut supra est expositum, reserata. Unde sequitur, in templo ejus, scilicet aperto, idest in mysteriis revelatis. Quasi dicat: aperto templo, idest revelatis mysteriis, quae in divina praeordinatione et in Scriptura latebant, visus est Christus, idest cognitus oculo fidei et amoris. Psal. Notum fecit dominus salutare suum: viderunt omnes fines terrae, salutare Dei nostri. Pulcherrima est arca haec et delectabilis ad videndum. Canticor. 1, et totus desiderabilis. Pulcher autem oculus est necessarius, scilicet oculus amoris. Bernardus, caritas est oculus, quo videtur Deus. Et facta sunt. Hic ponitur secundum praeambulum, scilicet multiplex immutatio, scilicet fulgura et cetera. Haec enim viderat in visione: per quae signatur diffusio praedicationis per apostolos et alios, postquam Christus templum aperuerat et se cognosci fecerat: sicut superius est expositum. Primo autem tangitur id quod fuit ex parte praedicatorum. Secundo, id quod fuit ex parte auditorum, et terraemotus. Ex parte praedicatorum fuerunt tria scilicet, operatio miraculorum. Unde dicitur, et facta sunt, per praedicatores, quos misit dominus post dationem spiritus sancti, cum templum jam apertum esset. Fulgura, idest miracula, quae in primitiva Ecclesia fuerunt necessaria. Et dicuntur fulgura; quia illuminabant ad fidem. Item terrebant inducendo Dei potentis timorem. Item urebant, accendendo ad amorem, scindebant ad contritionem, foetere faciebant peccata ad detestationem, confessionem, et satisfactionem. Psal. alluxerunt fulgura ejus et cetera. Item laevitas admonitionum. Unde sequitur. Et voces, idest exhortationes cum mansuetudine propositae. Canticorum 2, vox tua dulcis. Item terror comminationum. Unde subditur, tonitrua, idest comminationes deterrentes: supra 4, et de throno procedunt fulgura et voces et tonitrua. Et terrae motus. Hic tangitur illud quod fuit ex parte audientium. Et primo agitur de obstinatis et poenitentibus communiter, quia utrique moti sunt licet differenter, quia quidam ad bonum, quidam ad malum; unde dicitur, et terraemotus, supple factus est, idest terreni moti sunt, quidam ad fidem, quidam ad iram. De utrisque Act. 12, circa finem. Supra 8, facta sunt tonitrua et cetera. Secundo agitur de obstinatis specialiter. Unde dicitur: et grando, supple facta est. Hoc dicitur quantum ad obstinatos, haec enim praedicatio in se et bonis suavis, visa est quibusdam contundens et intolerabilis. Vel, grando, idest contumelia et gravitas verborum et persecutionum: supra 8, et facta est grando et ignis et cetera. De hoc Act. 8, facta est persecutio magna in Ecclesia. Aliqui codices non habent hic tonitrua: tamen secundum Haymonem ponuntur hic quinque praedicta, scilicet, fulgura, voces, tonitrua, terraemotus, et grando. Aperte tamen non videtur tangere illud nomen tonitrua. Ex his autem praeambulis duobus praemissis sequutum est illud, quod in visione infra describitur. Ex his enim quae dominus docuit, fecit, pertulit, et dedit, aperiens per hoc templum, nec non et ex documentis et miraculis apostolorum, facta est Ecclesia sponsa divina, facta est potens ad proficiendum et triumphandum; et ex his iisdem, incitatus est Diabolus ad persequendum, unde subditur visio.


Caput 12

[91216] Super Apocalypsim «Vox», cap. 12 Et signum magnum et cetera. Notandum quod quandoque aliquid unum et idem particulare videbat in diversis visionibus, quia faciebat ad diversa, in aliis tamen erat differentia visionum. Primum ergo praeambulum tactum fuit supra secundam partem 4 capite in visione secunda. Secundum vero supra 8, ut tangit Glossa. In hac igitur quarta visione, agitur de pugna mulieris et draconis, et victoria et profectu mulieris, idest Ecclesiae in persecutione. Sic autem proceditur. Primo agitur de profectu Ecclesiae in persecutione. Secundo de finali retributione, scilicet bonorum sustinentium et malorum inferentium persequutionem, infra 14, et vidi et ecce nubem. Persecutionem autem sustinet Ecclesia a Diabolo, sustinebit et ab Antichristo. Unde primo agitur de profectu Ecclesiae in persecutione Diaboli. Secundo de profectu ejus in persecutione Antichristi, 13 capite. Et vidi de mari bestiam. Rursus circa primum primo agitur de profectu Ecclesiae sub persecutione Diaboli occulta. Secundo de ejus profectu sub manifestatione, secundum Glossam, hic et inferius. De manifesta persequutione habetur ibi: et post quam vidit draco. In prima parte primo describuntur pugnantes, scilicet mulier et draco. Secundo ostenditur aviditas hostis repugnatoris. Et draco stetit. Tertio auxilium impugnatae mulieris, et peperit masculum. Quarto dejectio ipsius draconis et projectus est draco. Quinto sanctorum jubilus de triumpho dejectionis, sive adjutoris, scilicet Dei, et audivi vocem. Circa primum primo describitur mulier bellum sustinens. Secundo draco bellum inferens, et visum est aliud. Mulier autem describitur quantum ad quatuor quae decent eam quae regi desponsatur. Primo autem describitur implicite et in generali. Secundo explicite et in speciali: mulier amicta: ubi describitur quantum ad figuras designantes Ecclesiae laudem. Primo quantum ad ornatum speciositatis. Secundo quantum ad dominationem potestatis, et luna. Tertio quantum ad indicium sive insigne dignitatis, in capite. Quarto quantum ad virtutem fecunditatis, et in utero. Dicit igitur: et signum: quasi dicat: ita vidi praemissa et praeter illa vidi aliud, scilicet magnum: scilicet quaedam mulier apparuit amicta sole, et sic de aliis; et hoc est quod dicit: et signum magnum, scilicet figura quiddam magnum signans, apparuit in caelo, idest in Ecclesia militante: quasi dicat: vidi per visionem quasi in caelo quamdam figuram magnam, significantem aliquid. Hoc signum sive haec figura, fuit illud quod sequitur, scilicet de muliere amicta sole et habente lunam sub pedibus, et sic ulterius. Apparuit autem hoc signum in caelo, quia illud signum sive haec figura est de Ecclesia significata per caelum. Signum autem dicit apparuisse, quia haec et alia videbat sub figuris sive signis, sicut supra in prologo dicetur, ut ea sub congruis similitudinibus scriberet et traderet nobis. Hoc autem signum magnum dicitur, quia magna signat de Ecclesia: scilicet amabilem speciositatem, dominativam potestatem, regiam dignitatem, sobolis fecunditatem. Haec autem quatuor magni ponderis sunt apud Deum et magnae utilitatis in Ecclesia ipsa, et haec per hujusmodi signa signantur. Augustinus, 2 de doctrina Christiana: nemo ambigit per similitudinem libentius quaelibet cognosci. Sed cum haec signa obscuram significationem habeant, nec sit certum quis intellectus sit accipiendus, videtur fuisse utilius, si aperte signis nobis veritas exprimeretur. Item unus intelligit uno modo, alius alio: et videtur quod saltem unus deviet ab intellectu recto. Respondeo. Dicendum, quod hae visiones sub figuris obscuris scriptae sunt convenientissima ratione; et est ad hoc ut alias plurimas Scripturae obscuritates ratio multiplex. Tum ex parte legentium, ex parte quorum est quadruplex ratio, ut dictum est supra 7. Tum ex parte Scripturae, ut scilicet fecundius veritas per ipsa signa detur intelligi: quod fit dupliciter: scilicet quantum ad ipsam rem in se, quia ipsa res plenius ostenditur per ipsa signa, quia signa non plus important quam vocabulum nudum, sicut plus importatur cum dicitur, mulier amicta sole et luna sub pedibus ejus, quam si diceretur: Ecclesia decora spiritualiter et contemnens temporalia; sicut plus sonat ignis quam amor. Luc. 12, ignem veni mittere in terram. Item quantum ad intellectuum multiplicitatem; quia ipsa obscuritas dat viam ad multiplicem intellectum, et sic majus documentum elicitur. Unde Augustinus, 11 Lib. de civitate Dei: divini sermonis obscuritas, ad hoc utilis est, quod plures sententias veritatis parit, et lucem notitiae producit, dum alius eum sic, alius sic intelligit. Ad primum objectum dicendum, quod sicut dicit Augustinus 11 Lib. confessionum: non frustra voluit Deus scribi tot paginarum opaca secreta: unde dominus sanctis doctoribus revelavit intellectum Scripturae quantum judicavit esse necessarium nobis. Per ipsos autem datur via ad intelligentiam Scripturarum, ut patet de beatis Gregorio, Augustino, Hieronymo, Chrysostomo et aliis sanctis expositoribus. Item quotidie aliis studiosis qui sunt ad docendum ceteros idonei revelat quantum placet suae sapientiae, omnia congrue dispensante. Dat etiam quandoque intellectum indignis, propter commodum aliorum. Maxime autem dat dominus intellectum humilibus et orationi instantibus. De humilibus Matth. 11, abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis. De orantibus Damascenus 4 Lib. cap. 10, pulsemus avide sic enim aperietur. Licet igitur homini certum non sit de se et per se quis intellectus in Scriptura habendus sit, tamen per documenta sanctorum cognoscitur, et etiam per donum illuminationis internae. Ad aliud dicendum, secundum Augustinum, quod non est deviatio propter hoc a recto intellectu, licet unus intelligat alio modo quam alter, vel licet unus intelligat pluribus modis. Scriptura enim, secundum Augustinum, fons est educens rivulos multos. Et non est dubitandum quin beatus Joannes perfectius et clarius intellexerit ea quae scripsit quam doctor exponens: et probabile est, quod omnes convenientes expositiones quae ponuntur in eis, ipse in ipsis verbis intellexit, cum per ipsum haec ad nos manaverint et prius ipse receperit. Item etiam si non omnes intellectus qui habentur in his, non novit ille per quem liber aliquis Scripturae est editus, non propter hoc latuit spiritum sanctum aliquis utilis et congruus intellectus. Unde Augustinus loquens de Moyse, et de illis verbis, in principio creavit Deus etc. dicit 12 Lib. confessionum: si quid homo minus videt, numquid spiritum tuum bonum in terram deducentem latere potuit, quicquid eras in eis verbis tu ipse revelaturus legentibus? Mulier. Hic in speciali describitur mulier: et hoc quantum ad quatuor praemissa: quia signum apparuit, scilicet, mulier amicta sole, idest Ecclesia induta sive ornata Christo illuminante et decorante. Ecclesia dicitur mulier, quia scientia verbi divini generat filios sponso suo et nutrit cum diligentia et labore. Haec est Esther quam rex amat super omnes mulieres, sicut dicitur Esther 2, quia Christus plus diligit Ecclesiam quam congregationes fidelium ante legem et legem. Hujus est indumentum et ornamentum Christus, Rom. 13, sed induimini Jesum Christum, quia regit, calefacit, protegit, decorat et honorificat eam, sicut vestis nobilis hominem indutum. Christus autem dicitur sol, propter claritatem quam habet in se, et quam efficit in Ecclesia sive in justis. Pulcher talis ornatus et delectabilis aspectu. Malachiae ultimo. Orietur vobis timentibus sol justitiae, Eccles. 10, dulce lumen et desiderabile est oculis videre solem. Et lunam, idest rerum temporalitas sive temporalia quae subjacent multiplici mutationi, sicut luna multipliciter mutatur. Eccles. 1, vanitas vanitatum et omnia vanitas. Sub pedibus ejus, idest sub affectionibus, quia non subjicitur temporalibus Ecclesia, quantum ad justos, per amorem et cupiditatem, sed eis dominatur. Affectus autem sunt pedes, quia eis tota anima et omnia merita innituntur et sustentantur. Item per eos inceditur, proficiendo in meritis. Item cum eis quasi cum pedibus calcanda sunt vana: unde dicitur hic, luna sub pedibus ejus. Gregorius super hunc locum: quia Ecclesia cuncta temporalia despicit, lunam sub pedibus premit. Nota quod Ecclesia despicit sive calcat pedibus lunam, propter amorem solis. Philipp. 2, omnia detrimentum feci et arbitror ut stercora ut Christum lucrifaciam. De hoc Hieronymus: humanas terrenasque opes contemne, ut illi placeas pauper cui difficile opulentus placere potest. Et in capite. Hic ostenditur insigne regiae dignitatis; quia in capite suo habet coronam duodecim stellarum. Ornatus enim capitis coronat et decorat ac nobilitat eam. Dicit igitur: et in capite ejus, scilicet in Christo, qui est caput Ecclesiae ipsam regens et providens, in ea influens sensum fidei et motum dilectionis et operationis. Coloss. 1, ipsum dedit caput super omnem Ecclesiam. Corona stellarum duodecim, idest nobilis victoria duodecim apostolorum, hoc est duodecim apostoli in se lucidi, et aliorum illuminativi; in oculis terrenorum minimi, coram Deo magni: contra vitia et contra Diabolum, et contra hostes fidei victoriosi. Quae victoria per coronam signatur, quia victoribus dari solet. Et dicitur haec corona esse in Christo, quia hoc cedit ad honorem ipsius et ad ostensionem regiae dignitatis in eo, cujus milites fuerunt apostoli, et cujus virtute et ad cujus gloriam vicerunt omne vitium et Diabolum et fidei impugnatores quos vicerat efficacia doctrinae operatione, potestate et miraculis et virtute constantiae, quia propter adversa non cesserunt. 2 Corinth. 2: Deo autem gratias, qui semper triumphat nos in Christo Jesu. Comparantur autem stellis, quia in se luminosi aliis praebent lucem in nocte adversitatis et infidelitatis: Baruch 3, stellae dederunt lumen in custodiis suis: sicut Thomas in India majore, ipse Joannes in Asia, Andreas in Achaia, similiter de aliis. Dicitur autem hoc ad laudem Ecclesiae, quia per hoc ostenditur ipsa habere dignitatem regiam, quod caput suum est coronatum, quia corona capitis cedit in honorem totius corporis. Vel corona duodecim stellarum est gloria duodecim particularium praemiorum quae sunt in Christo. Etiam Ecclesia habet hanc coronam in suo capite, idest Christo, et ab eo eamdem recipiet in se ipsa. Hae duodecim stellae sunt septem dotes: tres animae, scilicet visio aperta, 1 Joan. 3, videbimus eum sicuti est. Dilectio plena. Isa. 31, dixit dominus cujus ignis in Sion et caminus ejus in Jerusalem. Item tentio sive comprehensio aeterna. Philipp. 3, sequor autem si quo modo comprehendam et cetera. Sunt autem quatuor corporis: scilicet claritas. Matth. 13, fulgebunt justi sicut sol. Impassibilitas, 1 Corinth. 15, oportet corruptibile hoc induere incorruptionem. Agilitas, Sap. 3, tamquam scintillae in arundineto discurrent. Subtilitas, Joan. 20, stetit Jesus januis clausis. Item cum his septem dotibus erunt alia quinque: scilicet gaudium de evasione totius mali. Psalm. laqueus contritus est, et nos liberati sumus. Item filiatio Dei in perceptione haereditatis, Rom. 8, quod si filii, et haeredes. Item societas jubilosa. Ephes. 3, ut possitis comprehendere cum omnibus sanctis et cetera. Pax perpetua. Psalm. in pace in idipsum, dormiam et requiescam. Securitas firma. Zachar. 13, sedebit Jerusalem secura. In his consistit abundantia totius boni; et in his intelliguntur omnia bona patriae. Vel in capite ejus, idest in ejus primordio; quia in primitivo statu habuit apostolos Ecclesia, ex quibus fuit quasi coronata, quia magnam auctoritatem obtinebat per eos et victoriam. Vel in capite, idest in mente. Corona duodecim stellarum, idest duodecim fructus ipsam reddentes victoriosam et claram. De quibus Galat. 5, fructus autem spiritus, caritas, gaudium, pax, patientia, benignitas, mansuetudo, bonitas, longanimitas, fides, modestia, continentia, castitas. Quilibet Ecclesiae verus filius, hos duodecim fructus habet, vel in mente sua habet duodecim articulos quae sunt Ecclesiae in coronam, idest dignitatem et victoriam, cum per eos cum annexa caritate Christo conjungitur et vitia debellantur. 1 Joan. ult. haec est victoria quae vincit mundum, fides nostra. Allegorice de beata virgine. Signum, scilicet illud quod sequitur, scilicet de beata virgine, quod fuit amicta sole, et habuit lunam sub pedibus et coronam duodecim stellarum in capite. Hoc enim fuit signum divinae bonitatis et sapientiae, signum castitatis et pietatis ad genus humanum. Isa. 7, propter hoc dabit dominus ipse vobis signum et cetera. Magnum, quia valde magnum judicium bonitatis suae et caritatis ad homines ostendit in ipsa. In caelo, idest in Ecclesia, de qua fuit virgo beatissima perfecte. Quod autem fuit hoc signum ostendit mulier, scilicet virgo beata benedicta super omnes mulieres, quae salutis auctorem peperit, viris ac mulieribus. Prov. 11, mulier gratiosa inveniet gloriam. Amicta, idest ornata, sole, idest Christo qui de seipso ipsam ornavit, decoravit et fecit totam luminosam, non suis radiis solum, sed et seipso; unde virginis claritas in alios redundabat. Unde beatus Bernardus in quodam sermone: Mariae praesentia totus illustrabatur orbis adeo, ut et ipsa jam caelestis patria, clarius rutilet virgineae lampadis illustrata fulgore. Sed contra. Jerem. 31, femina circumdabit virum; ergo potius ipsa circumdedit Christo non fuit eo circumdata vel amicta. Respondeo. Utrumque verum est, nec sunt contraria, sed unum potius est alterius causa. Fuit enim circumdatus Christus in quantum ejus filius, dum ipsum de se genitum virgo in utero circumdedit. Circumdedit etiam eam inquantum ejus ornatus, dum eam seipso spiritualiter decoravit. Et luna, idest temporalia, mutabilia et defectibilia ut luna. Sub pedibus, idest affectibus, ejus, idest omnia temporalia calcavit per eorum contemptum, ne quoquomodo fuscarent ejus dilectionem ad filium. Ideo de ipsa dicitur Ecclesiastici 24, ego mater pulchrae dilectionis. Amor enim commutabilis boni, aliquo modo semper derogat amori boni incommutabilis. Unde Augustinus, 10 Lib. confessionum: minus te amat, qui tecum aliquid amat. Et in capite etc. idest ipsam sublimavit sive honorificavit dignitas privilegiorum; sicut corona in capite, caput et ipsum hominem honorificum facit. Hae duodecim stellae sunt, secundum Bernardum, duodecim praerogativae beatae virginis. Quatuor de caelo, quia super eam erant. Quatuor ex parte animae. Quatuor ex parte corporis. Primae quatuor praerogativae sunt sanctificatio ipsius virginis, salutatio Angeli, obumbratio spiritus sancti, inenarrabilis conceptio filii Dei. Aliae quatuor fuerunt, donum humilitatis, magnanimitas fidei, mansuetudo pudoris, sive zelus humanae salutis; quia sacro pudore salubriter pudorata fuit. Item salutem humanam multum zelavit. Quartum fuit martyrium cordis. Lucae 2, et tuam ipsius animam, pertransibit gladius. Alia quatuor sunt, quia fuit virginitate purissima, sine corruptione fecunda, sine gravamine gravida, sine dolore puerpera. Et bene dicuntur stellae, quia eam claram et sublimem reddebant. Extollitur ergo his verbis universalis regina, quantum ad amabilem speciositatem, immutabilem sanctitatem, et admirabilem dignitatem. Et in utero. Hic agitur de fecunditate Ecclesiae. Novos enim filios, Christo sponso parit. Ad hoc autem concurrit semen divini verbi, quod suscepit Ecclesia a sponso Christo. Item doctrina praedicationis, quae homines disponit ut fiant filii Dei per adoptionem. Item quandoque praedicatores et pastores se affligunt per mortificationem carnis, ut homines convertant. Primo ergo ostenditur verbum in corde. Secundo, doctrina in ore, et clamabat. Tertio, afflictio in corpore, et cruciatur. Dicit igitur, et in utero, Glossa, in jugi memoria, habens, Glossa, verbum Dei. Iste est foetus quem Ecclesia suscepit a suo sponso, de quo satagit formare filios pulchros et novos. Unde Anselmus in libro de concordia gratiae et liberi arbitrii: est autem semen verbum Dei. Matth. 13, semen est verbum Dei. Et clamat, idest Ecclesia in praedicatoribus et pastoribus bonis. Clamat Ecclesia in majoribus, praedicando cum affectu, qui in clamore intelligitur, Isaiae 58, clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam. Parturiens, idest cum labore satagens ad pariendum filios spirituales. Parturitio, est praeparatio partus, quae fit cum frequenti cruciatu et dolore; et per hoc signatur diligentia et laboris frequentia in officio praedicandi et adjuvandi animas. Galat. 4, filioli mei quos iterum parturio, donec formetur in vobis Christus. Clamori autem praedicationis, debet adjungi clamor orationis, quae prorsus est necessaria. Psal., clamavit ad me et exaudiam eum. Augustinus, 4 libro de doctrina Christiana: priusquam exerat proferentem linguam, ad Deum levet animam sitientem. Et cruciatur, interiori desiderio, et exteriori carnis maceratione, ut pariat, scilicet spirituales filios Deo. Partus enim est quando proles nascitur: unde praecedit parturitio, idest praeparatio ad partum, et sequitur partus. Sancti enim praedicatores, quandoque se affligunt corporaliter, ut efficaciter animas convertant et Deo pariant. 1 Corinth. 9, castigo corpus meum et in servitutem redigo et cetera. 2 Corinth. 11, in fame et siti et cetera. Haec verba non conveniunt beatissimae orbis reginae, quantum ad partum filii; quia sine dolore peperit; sed quantum ad compassionem dominicae passionis. Et habens in utero, idest in intimis cordis, per plenum amorem. Et clamabat, per compassionem instante filii passione. Parturiens, idest ad modum parturientis afflictionem sustinens quando per acutum doloris gladium martyr effecta est, ut praedixerat Simeon. Lucae 2, tuam ipsius animam pertransibit gladius. Unde beatus Bernardus: vere tuam ergo animam pertransivit vis doloris, ut plus quam martyrem non immerito praedicemus; in qua nimirum corporeae sensum passionis excessit compassionis affectus. Et cruciatur ut pariat, ut intelligatur pro tempore passionis, idest flagrat afflictivo desiderio, ut parturitionis ejus finis veniat. Parturitionis ejus finis fuit, cessatio doloris filii, et redemptio generis humani: unde sibi convenit illud Isaiae 66, antequam parturiret peperit, antequam veniret partus ejus peperit masculum. Antequam parturiret, idest ad modum parturientis doleret, compatiendo filio patienti. Peperit: verum est quia in ipsa partus praecessit parturitionem; quia peperit sine dolore, et antequam veniret partus, idest finis parturitionis, scilicet redemptio humana, peperit masculum. Et visum. Hic describitur draco bellum inferens. Et primo implicite et in generali. Secundo explicite et in speciali, ecce. Dicit igitur, et visum est, idest apparuit, aliud signum, aliud dico a primo; quia primum fuit signum bonitatis et dignitatis Ecclesiae quae impugnatur: hoc autem est signum perversitatis Diaboli, a quo impugnatur. In caelo: tangit igitur tenorem visionis: quia scilicet vidit aliud quoddam signum in caelum, scilicet draconem magnum Rufum, et sic de aliis quae sequuntur. Hoc signum signat malitiam Diaboli in Ecclesia, idest contra Ecclesiam, quae caelum est, propter splendorem meritorum in justis. Unde super hunc locum dicit Gregorius: caelum est Ecclesia, quae in nocte vitae praesentis, dum innumeras in se sanctorum virtutes continet, radiantibus de super sideribus fulget. Et ecce. Hic describitur draco impugnator in speciali. Et primo describitur quantum ad potestatem in habitu. Secundo quantum ad malignitatem in actu, et cauda. Circa primum primo agitur de ejus potentia quam habet in se. Secundo de ejus praesidentia super principes habens septem capita. Ejus autem potentia quam habet in se, habet annexam astutiam, et utraque magna est; habet et annexam saevitiam. Unde circa primum primo ostenditur potestas cum astutia. Secundo, utriusque vehementia, magnus. Tertio, malitiosa saevitia, rufus. Dicit igitur, et ecce. Specificat hic quod est illud signum. Per hoc quod dicit ecce, notatur praesentia visionis: quasi dicat: ante oculos vidi draconem talem. Per hoc etiam potest intelligi, quod Diabolus semper praesto est ad nocendum, quia ecce adverbium est demonstrandi, draco, scilicet Diabolus fortis astutus. Nomen enim draconis, dicit fortitudinem; quia draco cum astutia fortitudinem habet: unde dicitur draco, hoc est Diabolus, pugnare cum Michaele. Job 41, non est potestas super terram et cetera. Item draco dicit astutiam. Unde Augustinus in quodam sermone: leo aperte irascitur, draco occulte insidiatur. Magnus, propter magnitudinem utriusque. Ezechiel. 29, ecce ego ad te draco magne, qui cubas in medio fluminum. Vel, magnus, propter elationem. Job 41, ipse est rex super filios superbiae, rufus, idest saevissimus. Color enim rufus, signat crudelitatem in effusione sanguinis, idest in interfectione spirituali. Joan. 8, ille homicida erat ab initio, habens septem capita, idest universos pravos principes possidet, et per ipsos nititur subvertere multos. Et quia per illos et per alios principibus subjectos facit Decalogum violari, recte sequitur, et cornua decem, idest omnes perversos homines, legis Decalogum impugnantes. Numerus enim denarius, quia numerus est completus, signat universitatem perversorum, qui Decalogum praeceptorum salutis et in se et in aliis impugnant. Cornu enim impugnationem signat. Et sic principes dicuntur capita in quantum aliis praesident. Ipsi etiam et eorum subditi, dicuntur cornu, inquantum Decalogum impugnant. Vel, cornu possunt intelligi secundum Glossam alii eis subditi, per quos faciunt legem frangi ab hominibus. Unde Glossa, reges et cetera. Quia vero principes plusquam alii nocent, multos fideles dejiciunt in infidelitatem, vel aliud commissum, et sic videntur victores, subditur, et in capitibus suis, idest in principibus suis habet, diademata septem, idest universas victorias, de subversis, secundum Glossam. Universas inquam, quia de universis vitiis. Item secundum omnem modum tentandi; quia perversi principes, maxime infideles, multipliciter seducunt homines; scilicet per astutiam, per potentiam, per documenta, per blandimenta, per minas, per dona, per flagella. Hoc etiam nunc fit, maxime autem fiet sub Antichristo. Talis autem victoria apparens est, non vera; quia qui videtur in hujusmodi vincere, post ipse a Diabolo vincitur. Unde supra 9, additur tamquam, et super capita earum tamquam similes auro. Et cauda. Hic ostenditur malignitas in actu: quia multos qui lucere per vitam videbantur seducit: unde dicitur, et cauda ejus, idest deceptio fraudulenta, qua celant vitia, et vitiorum incommoda, sicut cauda celantur turpia, trahebat, idest trahit de fide ad infidelitatem, per suggestionem et blandimenta et astutiam multiplicem. Tertiam partem stellarum, idest illos qui lucem vitae habere videbantur et alios illuminare. Eorum enim qui videntur lucere per doctrinam et vitam, quidam habent lucem vitae activae, quidam contemplativae, et hoc stabiliter et finaliter; quidam neutram, sed solum phantasticam, licet fidem informem habeant; et hi sunt tertia pars: supra 9. Tertia pars hominum occisa. Et misit in terram, scilicet tractos allexit terrenorum amore. Primo enim draco ille homines seducit trahendo a fide vel a statu gratiae, et sic eos aliquo tempore per blandas tentationes seducit; postmodum ut magis eos involvat, allicit terrenorum amore, et facit aperte peccare, ad pervertendum ulterius alios. Unde Gregorius super hunc locum: stellas de caelo in terram cadere est, relicta spe caelestium illo duce ad ambitum gloriae saecularis inhiare. Secundum aliquos exponuntur haec verba praeter modum praemissum de reprobis Angelis. Cauda ejus, idest naturalium excellentiam, qua alios traxit, sicut aliquid trahitur cauda. Trahebat, idest traxit dejiciendo per superbiam. Ipse enim Diabolus, cum primo esset omnibus excellentior, videns suam naturalem excellentiam, superbuit. Multi autem ex aliis videntes eum tam excellentem, consenserunt ejus superbiae, et ei adhaeserunt. Tertiam partem stellarum, idest omnes Angelos reprobos, qui stellae erant per claritatem ac volubilitatem naturae. Una pars Angelorum est multitudo eorum qui assistunt, ita, quod si mittuntur, raro mittuntur. Alia est eorum qui ita assistunt, quod frequenter mittuntur. Tertia pars sunt illi, qui nec sunt de illis nec de istis. Hos traxit Diabolus de primis et secundis. Danielis, 7, millia millium et decies centena millia et cetera. Per hoc autem quod dicitur, trahebat, intelligitur motus violentior; quia motus quo declinaverunt aliqui post ipsum, fuit contra naturam. Potius enim naturale est converti ad suum factorem. Unde Augustinus de homine loquens in 2 Lib. contra Faustum dicit: sed nec ipse homo contra naturam facit quicquam, nisi cum peccat. Et misit eos in terram, quia propter excellentiam naturalium ejus, adhaeserunt ei et ceciderunt in hunc aerem inferiorem propinquum terrae, ut seducerent homines. Vel, in terram, idest in Infernum, qui est sub terra, et etiam terra vocatur, propter firmitatem, quia semper durabit. Job 10, terram misit et cetera. Et draco. Hic ostenditur aviditas hostis impugnatoris, qua sitit devorare fideles. Et draco: quasi dicat: ita fortis est draco, et jam multos seduxit, et sua potestate confisus, et experientia edoctus; adhuc sitit bonos pervertere. Et hoc est, et draco, idest Diabolus, cum fortitudine et veneno malitiae, habens insidiosam astutiam, stetit. Per hoc notatur mora et aviditas nocendi. Unde Augustinus, 2 libro de civitate Dei: Daemones semper sunt ad decipiendum vigilantissimi. Ante mulierem, idest contra Ecclesiam Deo filios parientem; quia semper Ecclesiae insidiatur ut fidelibus noceat. 1 Petri 5, adversarius vester Diabolus, tamquam leo rugiens, circuit quaerens quem devoret. Quae paritura erat, idest quae quantum ad aliquos convertendos, propinqua erat partui; quia quantum ad aliquos longe est a partu, quantum ad aliquos prope, quantum ad aliquos est in pariendo; cum scilicet eos cum effectu convertit; quantum ad aliquos post partum, cum scilicet aliqui jam sunt fideles et justi, et eos educat Ecclesia lacte documenti et exempli. Isaiae ultimo: parturivit et peperit Sion filios suos. Quod autem dicit, paritura, potest intelligi pro tempore praeterito, quia olim jam diu incepit filios Deo procreare. Intelligendum etiam pro praesenti: hoc enim habet quotidie locum. Quid autem intendit draco, ostenditur cum subditur, ut cum peperisset, idest aliquem in fide vel mores bonos generasset, filium ejus, scilicet spiritualem, devoraret, idest ad peccatum traheret; tenet similitudinem draconis, qui devorat. Per hoc patet quod in principio, cum quis inchoat bene agere, Diabolus sitit eum devorare. Jeremiae 51, replevit ventrem suum teneritudine mea. Sed quid est quod dicit, stetit? Aut enim dicitur, stetit, secundum locum, aut secundum affectum. Si secundum locum, contra, 1 Petri 5, tamquam leo rugiens circuit et cetera. Si secundum affectum: sed stare affectu est habere rectum affectum. Unde supra 8, vidi septem Angelos stantes in conspectu Dei. Respondeo. Stare est dupliciter. Aut secundum locum; et sic non accipitur hic secundum sensum mysticum, quia non semper stat eodem loco: aut secundum affectum, et tunc aut accipitur in bono, et sic dicit affectum rectum et promptum ad bonum, ut supra 8: aut in malo, et sic dicit affectum intentum et sitibundum ad malum, et sic accipitur hic. Et peperit. Hic agitur de auxilio in pugna mulieris. Et primo ostenditur auxilium ei praestitum a filio per se. Secundo a ministris filii, et factus est. Circa primum primo ostenditur partus filii auxiliantis. Secundo potestas ad auxiliandum, masculum. Tertio ipsum auxilium praestitum, et mulier. Potestas autem ostenditur quantum ad quatuor. Primo quantum ad gratiae validitatem, cum dicitur masculum. Secundo quantum ad praesidentiae dignitatem, qui recturus. Tertio quantum ad divinitatis majestatem, et raptus est. Quarto quantum ad judiciariam auctoritatem, et ad thronum ejus. Nam secundum haec quatuor habet Christus magnam potestatem ad auxiliandum Ecclesiae. In ipso enim secundum humanitatem fuit et est plenitudo gratiae, per quam habet robur ad resistendum Diabolo, ne Ecclesiae noceat. In ipso enim est sublimitas praesidentiae, quia etiam secundum quod homo, dux est et princeps Ecclesiae: unde eam defendere potest. Item in eo est majestas divinae naturae, quia aequalis est patri, et per hoc omnia potest. Item in eo est dominium autoritatis judiciariae, per quam poterit de Diabolo vindictam accipere, de his quae contra Ecclesiam machinatur. Dicit igitur: et peperit filium, quasi dicat: ita Ecclesia paritura erat et quotidie parit, inter multos autem filios quos peperit, genuit unum, aliis digniorem. Et hoc est quod dicit, et peperit, scilicet mulier Ecclesia, filium, idest Christum per virginem matrem, quae fuit membrum et pars Ecclesiae: unde hoc attribuitur toti, quod est partis; corpori quod est membri. Dum enim virgo beata filium peperit, ipsa Ecclesia per virginem ipsum peperit, scilicet inter multos quos genuit. Dupliciter enim parit Ecclesia filium: scilicet vel spiritualiter, et sic peperit et quotidie parit fideles per virtutem doctrinae et exemplum vitae: vel corporaliter, et sic peperit Christum per virginem, quae erat pars ipsius Ecclesiae; et hoc fuit per virtutem ipsi virgini datam mirabiliter: unde de virgine dicitur Matth. 1, et peperit filium suum primogenitum et vocavit nomen ejus Jesum: quasi dicat: paratus erat draco ad devorandos filios Ecclesiae, sed natus est ei filius qui draconem arceret. Masculum, idest nihil infirmitatis contrariae virtuti habentem nihilque femineum in operibus suis; quia in ipsa sua infantia, ab ipsa incarnatione plenam gratiam habuit, et in aetate sequente fortia opera fecit: unde per fortitudinem gratiae plenae in se, et secundo in meritis potens est resistere Diabolo, impugnanti Ecclesiam. Isa. ult., antequam veniret partus ejus, peperit masculum. Partus, idest potestas pariendi secundum cursum naturae. Qui recturus erat, in actu et via recte vivendi. Gentes, idest electos ex gentibus. Ex quo patet latitudo suae praesidentiae, quia supra gentiles et Judaeos dominabatur etiam inquantum homo. Rom. 15, qui exurget regere gentes et cetera. In virga ferrea, idest potentia infrangibili et invincibili: unde cum sit potens rector suorum, certum est quod eos defendere potest. Vel, virga, idest justitia, propter rectitudinem. Ferrea, idest inflectibili; et quia suos regit juste, non declinabit ab eorum defensione. Psalm., reges eos in virga ferrea. Et raptus est filius ejus, scilicet Christus qui est filius Ecclesiae, per hoc quod est filius virginis beatissimae quae membrum est et nobilis pars Ecclesiae. Ad Deum, idest ad aequalitatem Dei patris: quasi dicat: ascendit in caelum et sic manifestavit se patri esse aequalem inquantum Deus: licet ad carnem suscipiendam se humiliaverit, Philipp. 2, non rapinam est arbitratus esse aequalem Deo. Per hoc autem quod dicitur, raptus, potest intelligi nobilitatio naturae humanae, quae supra propriam conditionem facta est nobilis dum filius in ipsa natura humana existens cognoscitur patri aequalis, quia per hoc magis manifestatur dignitas humanitatis. Raptus enim dicit virtutem quae quasi quamdam violentiam conditioni naturae facit, dum ipsam naturam tam nobiliter extollit. Sed quomodo dicitur raptus ad aequalitatem patris, cum inquantum Deus semper eam habuerit, secundum humanitatem autem nunquam? Respondeo. Raptus iste ad aequalitatem patris est secundum manifestationem, quia post ascensionem magis apparuit ejus divinitas inquantum est patri aequalis, quam ante: et intelligitur de ipso secundum divinitatem humanitati unitam, propter quam unionem nihil amisit. Sed ejus divinitas ante ascensionem a paucis cognoscebatur: postmodum autem manifestata fuit, cum spiritum sanctum effudit et discipulos per mundum praedicare fecit. Et ad thronum ejus, scilicet patris, est raptus, idest potestatem judiciariam se habere ostendit. Totum hoc post ascensionem patuit magis quam ante. Et potest intelligi tam de potestate judicandi inquantum Deus, quam habet eamdem cum patre, vel de potestate judicandi quam habet a patre inquantum homo: et secundum hoc dicitur esse raptus, propter altitudinem hujus dignitatis quae est supra naturam humanam, secundum se acceptam. Dicitur autem raptus ad thronum patris, quia etiam inquantum homo participat judiciariam potestatem patris, Joan. 5, pater omne judicium dedit filio. Hoc autem magis claruit per ascensionem, quia tunc fides dilatata est. Et mulier. Hic ostenditur ipsum auxilium praestitum; et hoc in tribus. Primo quantum ad confugium, quia dedit Christus Ecclesiae gratiam confugiendi ad secretum mentis et declinandi a tumultu mundano. Secundo quantum ad locum, quia facit Ecclesiam manere in loco spirituali sibi congruo, et ipsum locum praeparat. Ubi habet. Tertio quantum ad pastum, ut ibi pascat. Dicit igitur: et mulier: quasi dicat: talem filium peperit mulier, cui draco insidiabatur: et per auxilium hujus filii, mulier, idest Ecclesia, virtutibus et filiis spiritualibus fecunda. Fugit, volens cavere insidias et nocumenta draconis. In solitudinem, idest secretum mentis: ibi sola est per exclusionem tumultus mundanorum desideriorum. Hoc autem confugium est per auxilium Christi, quia ex Dei dono est. Job 39, cui dedi in solitudine donum. Gregorius, bene conversantibus solitudo mentis tribuitur, ut exurgentem intrinsecus strepitum terrenorum desideriorum premant, et quoddam sibi cum domino intra se secretum quaerant. Ubi habet locum, idest in qua solitudine interni secreti habet Ecclesia, quantum ad viros justos, mansionem spiritualem, qua tamquam loco quietatur. Paratum a Deo: quia non potest haberi locum interni secreti, in quo anima quiescit, nisi ex magno Dei dono: qui hunc locum suis paravit, quia per exemplum vitae et passionis omnia contemnere docuit, et sibi ac Deo interius vacare. Paravit etiam per meritum et efficaciam ipsius passionis, per quam suis gratiam tribuit. Parat etiam amplius quando gratiam ad hoc tribuit; et sic animam in hoc loco manere facit, et ibi cum ea familiariter loquitur. Oseae 2, adducam eam in solitudine et loquar ad cor ejus. Et per hoc quod dicitur, habet locum, ostenditur quod non est egrediendum unquam exterius per amorem vanitatis mundanae: sed interius morari debet. In solitudine enim est anima, quando non inhiat exterioribus, sed interius aeternis, licet corporaliter, sit homo inter homines. Unde Gregorius, si prematur aliquis corporaliter popularibus turbis et cum nullos curarum saecularium tumultus in corde patiatur, non est in urbe. Ut ibi: quasi dicat: Deus paravit vel parat locum Ecclesiae ut ibi pascat illam, scilicet partu doctrinae; quia qui apud se in interno secreto habitat, efficacius pascitur verbo Scripturae vel praedicationis; quietius enim et sapidius et plenius capit. Et bene dicitur, pascat, quia ipsa doctrina Scripturae a Deo est; et quod anima inde reficiatur, ex dono ejus est. Psalm., in loco pascuae ejus ibi me collocabit. Item pascit Deus Ecclesiam quantum ad justos interna consolatione, ut cum dat delicias spiritus. Isa. 51, ponet desertum quasi delicias et solitudinem quasi ortum domini et cetera. Item caelesti pane, idest seipso spiritualiter et sacramentaliter. Sap. 16, Angelorum esca nutrivisti populum tuum et cetera. Diebus mille ducentis sexaginta, idest toto tempore quo subsistet Ecclesia, per virtutem dominicae praedicationis, tribus annis et dimidio. Ipse Christus enim tanto tempore praedicavit, ex cujus praedicatione ortum habet praedicatio Scripturae, ex qua praedicatione pascitur Ecclesia. Totum ergo tempus Ecclesiae a passione domini usque ad finem mundi signatur per dies mille ducentos sexaginta; quia scilicet in omni tempore suae praedicationis sustentatur Ecclesia doctrina dominicae praedicationis, quam Christus tribus annis et dimidio fecit. Vel potest referri specialiter ad tempus Antichristi, quando Ecclesia pascetur praedicatione Eliae et Enoch, et etiam interna refectione, maxime quantum ad perfectos qui tunc erunt. Hoc autem erit per dies mille ducentos sexaginta, idest per tres annos et dimidium quibus regnabit Antichristus. Supra 11, et prophetabunt diebus mille ducentis sexaginta. Potest aliter intelligi haec solitudo de qua dicitur: fugit in solitudinem, de solitudine poenitentiae: quae bene dicitur solitudo, quia deserit homo per eam omnia peccata, in quibus est mala societas; et quia ipsa poenitentia deseritur a multis, quia pauci incolunt poenitentiae desertum. Ad hoc desertum confugit Ecclesia, quando videt draconis insidias; quia justi quando vident se tentari, ad poenitentiam recurrunt augentes ejus austeritatem. Psalm., ecce elongavi fugiens et mansi in solitudine. Iste locus datur eis a Deo, et pabulo verbi Dei in eo pascuntur, sicut sequitur, ubi habet locum paratum a Deo, ut ibi pascat eam etc. expone ut prius. Ex praemissis colligitur documentum, quod cum quis tentatur a dracone, debet fugere ad solitudinem quietis internae, idest in secretum mentis, ubi in oratione meditatione et contemplatione loquatur solus cum domino sine societate mundanorum cogitatuum et desideriorum: hanc solitudinem Deus dat et ibi animam secum loquentem pascit. Gregorius, bene conversantibus solitudo mentis tribuitur: ubi cum domino exteriore cessante strepitu, per interna desideria silenter loquatur. Job 3, qui aedificat sibi solitudines. Debet etiam confugere ad solitudinem poenitentiae, quam debet augere. Iste enim est locus quem Deus animae parat, ut in latitudine cordis habitet ibi. Psalm. statuisti in loco spatioso pedes meos. Maxime autem expedit confugere ad solitudinem claustri: ibi enim dominus animam pascit quousque perveniat in fortitudinem cibi ad montem Dei Horeb, 3 Reg. 19. Sed objicitur, quia dicitur Eccl. 4, vae soli, quia cum ceciderit, non habet sublevantem. Respondeo: praeter solitudinem corporalem sive localem, est triplex solitudo sive desertum: scilicet solitudo status culpae, in quo est homo solus, quia sine Deo est et sine societate justorum: non enim est de numero justorum, qui sunt sub una societate secundum animum, licet divisi sunt secundum locum. De hac solitudine dicitur Eccles. 4, vae soli. Bernardus in epistola ad Carthusienses: vere solus est, cum quo Deus non est. Item est solitudo status gratiae in qua homo solus est quantum ad strepitum mundanae vanitatis. Vana homo nec cogitet nec affectet, nec proferat, nec audiat, nec agat; et in hac solitudine cum Deo loquatur. De hac solitudine dicitur hic. Gregorius: nihil prodest solitudo corporis, si solitudo defuerit cordis. Est etiam solitudo sive desertum status gloriae; qui dicitur desertum, quia a multis deseritur, et quia nil vanum est ibi: unde recte dicitur desertum vel solitudo a vanis. Luc. 15, nonne reliquit nonagintanovem in deserto? Idest in caelo. Et factum est. Hic ostenditur auxilium Ecclesiae praestitum a ministris filii, scilicet Christi, scilicet ab Angelis: et agitur de bello quod est inter bonos Angelos et malos circa salutem hominum. Et primo describitur bellum. Secundo ostenditur impotentia bellantium adversariorum, et non valuerunt. Circa primum primo tangitur praemium in generali. Secundo in speciali, Michael. Ubi primo describitur praelium ex parte Angelorum bonorum qui student ad adjuvandum. Secundo ex parte reproborum qui satagunt ad nocendum, et draco. Dicit igitur: et factum est, postquam filius ad caelum est raptus. Post passionem enim, videns se Diabolus ab electis foras ejectum, studuit nocere homini: maxime autem post ascensionem quando vidit fidem praedicari. Praelium, scilicet illud de quo sequitur; quia Michael et ejus Angeli pugnant cum Diabolo et Daemonibus ad protegendum homines: Daemones autem contra sanctos Angelos ad damnificandum homines. Magnum: quia sancti Angeli student nos juvare, mali autem nocere. Vel, magnum, propter diuturnitatem, quia durat a passione domini usque ad finem mundi. In caelo, secundum aliquos intelligitur de praelio quodam quod factum est in caelo, quando in principio mundi, Angeli boni et mali, diversis affectibus et consensibus movebantur, quando Lucifer dixit: ascendam in caelum et cetera. Alii autem steterunt in affectu contrario. Tamen alius intellectus magis consonat literae, scilicet de Angelis bonis juvantibus Ecclesiam contra malos. Unde notandum quod beatus Joannes in hac visione vidit Michaelem, cum Angelis sibi subjectis pugnare in caelo cum dracone, idest Diabolo et aliis Daemonibus. Et Michael et Angeli ejus vicerunt. Hoc autem praelium signat bellum quod est inter sanctos Angelos et reprobos Angelos. Angeli enim boni pugnant pro homine, reprobi ad nocumentum hominis, et tamdem reprobi succumbunt. Hoc autem praelium fit in caelo, idest in Ecclesia, quae claritate, sublimitate et stabilitate est caelum. Michael. Hic exponitur in speciali quod est illud praelium. Nota igitur quod praelium, quod vidit beatus Joannes, signat bellum quoddam inter sanctos Angelos et malignos circa humanam salutem, quod durat a passione domini usque ad finem mundi. Dicit igitur, Michael: huic adscribitur pugna, quia ipse est princeps Ecclesiae Daniel. 10, nemo est adjutor meus in omnibus his, nisi Michael princeps vester, et Angeli ejus, scilicet minores qui Ecclesiam tuentur et custodiunt, praeliabantur, idest praeliantur cum dracone, idest cum Diabolo per malitiam venenato, et ad venenandum astuto. Michael Archangelus est princeps ac praepositus Ecclesiae: et ipse et Angeli qui sunt sub eo, Ecclesiam protegunt ab Angelis malis. Hebr. 1, omnes administratorii spiritus sunt. Maxime autem hoc erit tempore Antichristi secundum Gregorium. Daniel. 12, in tempore illo consurget Michael et cetera. Et draco, idest Diabolus, pugnabat, idest pugnat. Quod enim Joannes tunc vidit, signat illud, quod a passione Christi fit, usque ad finem mundi. Et Angeli ejus, idest alii Angeli apostatae ei subjecti, quia non cessant nocere Ecclesiae. Habacuc 2, semper interficere gentes non cessat. Praeliantur boni Angeli contra malos Angelos suadentes bona hominibus, ac revelantes utilia, et roborantes contra vitia, et orando pro ipsis, et Daemones arcendo ab eis. Praeliantur mali Angeli contra bonos Angelos, immittendo hominibus occasionaliter, licet non causaliter, cogitationes malas, et persuadendo mala, et debiles reddendo contra vitia, et nocendo eis quantum possunt. De his dicit Haymo, pugnant ad invicem; quia sicut Daemones parati sunt ad impugnandum, ita sancti Angeli ad resistendum. Erigamus ergo arma securi, quia fortissimos nostrae patriae concives, et invictos adjutores habemus. Aliter secundum Glossam potest intelligi de majoribus qui sunt in Ecclesia et minoribus. Per Michaelem ergo, cujus nomen interpretatur, quis ut Deus? Intelliguntur majores in Ecclesia qui debent magna opera facere, per quae ostendatur magnitudo Dei; et quod Deo nullus est similis; per ipsum enim fiunt omnia opera magna suorum. Angeli sunt minores, sub majoribus in minori officio pastorali, animas tamen zelantes: vel etiam simplices subditi, tamen vita magni. Omnes tales Ecclesiam juvant contra Diabolum et Daemones, documentis, exemplis, meritis, et orationum suffragiis. Non debent igitur pacem habere cum dracone praelati, sed pugnare cum eo, sed pacem cum eo habent. Lucae 22, facti sunt amici Herodes et Pilatus. Et non dicunt, quis ut Deus, sed, quis ut mundus? Quem scilicet omnino sequuntur. Auctor pacis est, Genes. 14, da mihi animas, cetera tolle tibi. Sed objicitur, quod non tantum Michael et ejus Angeli nos juvant, sed et omnes Angeli, supra 7, et omnes Angeli vincunt, mali vincuntur. Quoniam igitur mali Angeli stabant in circuitu throni, idest in protectione, secundum Glossam. Respondeo. Dicendum quod omnes Angeli nos adjuvant vel orando vel bona suadendo, vel Daemones arcendo. Unde Augustinus, 10 de civitate Dei: nos pro suis viribus juvant Angeli quique, virtutesque superiores. Potius tamen hoc dicitur de Michaele, quia ipse est praepositus specialiter, et princeps Ecclesiae militantis, sicut fuit princeps synagogae. Daniel. 12, in tempore illo consurget Michael et cetera. Et non valuerunt. Hic agitur de impotentia adversariorum; quia mali Angeli impotentes sunt contra bonos Angelos, et contra homines electos. Ideo primo ostenditur impotentia adversariorum contra Angelos bonos. Secundo contra homines electos. Neque locus: quasi dicat: ita pugnant, et non valuerunt, idest invalidi sunt contra adjutoria bonorum Angelorum, idest resistere eis non possunt. Item nec electos dejicere: unde sequitur, neque locus eorum inventus est amplius in caelo, idest in Ecclesia quantum ad electos: quasi dicat: Diabolus non potest invenire amplius locum, idest dominium et mansionem in electis, qui per vitae claritatem, altitudinem, et firmitatem sunt caelum. Et dicit, amplius, quia aliquando multos possederat in peccatis, sed per Dei donum et angelicum auxilium, expellitur, nec potest eis prevalere; quia Deo adhaerentes fulciuntur per Angelos. Licet enim Diabolus quandoque transeat per membra Ecclesiae cruciando vel tentando; tamen non habet locum vel mansionem in eis, quia firmamentum est dominus timentibus eum, et per Angelos juvat. Et si aliquando permissione divina contingat electos cadere, adhuc non habet locum in eis: quia non potest detinere quantum vult, sed Dei gratia fortiores resurgunt. 2 Petri 2, novit Deus pios de tentatione eripere, et projectus est. Hic ostenditur draconis et suorum dejectio, quae plus dicit quam impotentia. Ostendit enim ab Angelis bonis dejectos. Primo autem ostenditur dejectio Diaboli. Secundo, famulantium sibi, et Angeli ejus. Dicit igitur, et projectus est, idest procul ejectus est ab hominibus, per adjutorium Angelorum, ut eis non praevaleat; quia sancti Angeli eos efficaciter arcent, quantum est ex parte sua, nisi culpa hominis hoc impediat. Draco ille, scilicet Diabolus. Draco, per violentiam, magnus, propter malitiae vehementiam, serpens, propter astutiam. 2 Corinth. 11, timeo ne sicut serpens seduxit Evam et cetera. Antiquus, propter experientiam: et ideo cavendum est ab eo, qui expertus est, et exercitatus in malitia. Joan. 8, ille homicida erat ab initio. Qui vocatur Diabolus, propter superbiam, cujus merito cecidit. Diabolus enim interpretatur deorsum fluens: fluit etiam a malis ad malos, et eos fluere facit, et Satanas, per invidiam sive nequitiam, per quam adversatur humanae saluti. Satanas enim interpretatur adversarius. 1 Petri 5, adversarius vester Diabolus et cetera. Deinde exponit qualiter adversatur, qui seducit, idest decipit, seorsum ducens, idest separans a Deo et statu salutis, universum orbem, quantum ad reprobos, qui sunt major pars orbis. Ecclesiastes 1, et stultorum infinitus est numerus, projectus est. Hic agitur de dejectione aliorum Daemonum. Replicat autem de Diabolo, ut ostendat in quid projectus est: unde dicit, projectus est, scilicet draco, idest procul ab electis per Angelos ejicitur, et sic vincitur et dejicitur, in terram, idest in homines terrenos; quia terrenorum amatores gravius impugnant, quando vident se ab electis expelli, et non habere locum in eis. Dictum enim est serpenti, Genes. 3, terram comedes. Non autem est intelligendum, quod sancti Angeli immittant Diabolum in homines terrenos; sed non permittunt eos habere locum in justis, et ideo dicuntur eos projicere. Daemones autem sic projecti, immittunt se in terrenos, ut tangit Glossa. Vel, projectus est, idest projicitur, in terram, idest terrenos, quia Angeli hoc non prohibent, et Angeli ejus, idest alii Daemones, cum eo missi sunt, permissione divina, vel angelica, scilicet in terram; quia permittuntur possidere reprobos, qui Deo non adhaerent: quia porci sunt. Matth. 8, si ejicis nos, mitte nos in gregem porcorum. Potest et haec projectio intelligi de damnatione. Projectus est, idest projicietur, scilicet in Infernum in die judicii, ne de cetero aliquem possit tentare. Tunc in perpetuum detrudetur cum Daemonibus in profundo Inferni. Unde Gregorius: immanissima bellua, ante justorum oculos, aeternis Gehennae ignibus mancipabitur. Draco etc., ut prius. Deinde ostenditur, in quid projicietur. Projectus est, idest projicietur, scilicet in fine; tunc enim sancti Angeli et homines electi devincent Diabolum operante divina justitia, quando in judicio demergetur in Infernum. Unde sequitur, in terram, idest in Infernum, qui intra terram est secundum Gregorium: et ipse etiam Infernus quandoque terra dicitur, ratione firmitatis. Job. 10, terram miseriae et cetera. Et Angeli ejus cum illo missi sunt, quia Daemones cum suo principe mittentur in Gehennam, ut de cetero non evagentur per mundum, ad decipiendum homines. Matth. 25, qui paratus est Diabolo et Angelis ejus. Prima expositio videtur principalis in litera, per ea quae sequuntur. Secunda autem superabundans; tamen vera. Sed objicitur, quia super illud, draco, dicit Glossa, pro violentia. Contra. Damascenus, 2: ubi violentiam alicui inferre non praevalent. Item non seducit universum orbem; quia multi sunt quos dominus ab eo custodit. Respondeo. Ad primum dicendum quod violentia dupliciter dicitur: scilicet stricte, ut cum quis ad quid cogitur, ita quod nullo modo voluntas est ad illud; ut si quis moveat manum ad thurificandum idolo violenter; et sic Daemones non possunt facere violentiam, ut dicit Damascenus. Alio modo potest dici large et minus proprie; ut cum per terrores et importunas ac longas tentationes et hujusmodi tentant hominem; et sic est quaedam violentia, et sic loquitur Glossa. Juxta hoc dicit Gregorius: prius leviter subrepit, postmodum vero etiam violenter rapit. Ad aliud dicendum, quod aliter judicantur vocabula quantum ad locutionis significationem, aliter quantum ad loquentis acceptionem. Quod ergo dicitur, universum orbem, intelligitur quantum ad reprobos qui sunt major pars orbis, ut dicit Glossa. Non tamen sine causa sic dicitur. Per hoc enim ostenditur nequitia Diaboli, qui fere totum mundum decipit. Et audivi. Quinta pars est, in qua ostenditur sanctorum exultatio de triumpho dejectoris, scilicet Dei. Et primo ponitur exultatio de dejectione hostium. Secundo subditur invitatio aliorum ad gaudium, propterea laetamini. Tertio invectio contra malos dejicientes in vitium, vae terrae. Circa primum primo tangitur sanctorum exultatio sive congratulatio. Secundo materia exaltationis, dicentem, nunc facta est. Dicit igitur, et audivi: quasi dicat: ita projectus est draco, et ex hoc sancti in patria exultant; et hoc est quod dicit: et audivi auditu interno, vocem magnam, idest exultationem magnam. Psal. vox exultationis et salutis, in tabernaculis justorum, quia dextera domini fecit virtutem. Secundum Haymonem, haec vox est desiderium magnum sanctorum de nostra victoria. In caelo, idest in Angelis sanctis et animabus beatis. Nota Glossam: cum ostendisset. De quo sit haec exultatio, ostenditur cum dicitur, dicentem. Primo autem ostenditur exultationis materia in generali. Secundo in speciali, quia projectus. Materia exultationis est in generali de dominatione et victoria Dei et Christi hominis. Unde circa primum primo ostenditur dominatio Dei in sua divinitate. Secundo dominatio Christi in assumpta humanitate, et potestas. Dicit igitur, dicentem. Haec dictio est intrinseca et mentalis in Angelis et animabus beatis. Nunc, scilicet tempore gratiae, facta est salus, idest dominatio et honor, in salvando a malo per remissionem peccatorum, et conservationem in lucta tentationum. Isaiae 12, ecce dominus salvator meus. Et virtus, idest dominatio secundum quam suos juvat in bono, ad operationem bonorum. Isaiae 40, qui dat lasso virtutem. Et regnum, idest dominatio secundum quam regit suos in profectu meritorum. Non enim sufficit operatio bona, nisi proficiat ulterius. Supra 5, fecisti nos Deo nostro regnum et cetera. Dei nostri: quasi dicat: non draco, sed Deus noster obtinet dominatum. Et intelligitur hoc de patre, cui per appropriationem attribuitur potentia, licet aeque conveniat tribus personis. Potest etiam intelligi de tota Trinitate. Et dicit, Dei nostri, ratione devotae dilectionis, et reverentis subjectionis. Supra 5, salus Deo nostro. Item dicit, facta est, quia ante adventum non erat victus Diabolus; sed post per passionem Christi et merita justorum et adjutoria Angelorum. Haec autem tria praedicta facit Deus dominans in justis. Liberat a malo, adjuvat in bono, promovet in merito. Vel, salus quantum ad incipientes qui a malo liberantur. Virtus, quantum ad proficientes, qui in bono fortiter progrediuntur. Regnum, quantum ad perfectos, qui ei devote subjiciuntur; in eis enim completur illud Matth. 6, adveniat regnum tuum. Et potestas, idest potestativa dominatio, Christi ejus, idest filii incarnati; qui est Christus patris, quia ab eo secundum humanitatem unctus. Psal. unxit te Deus Deus tuus oleo laetitiae. Vel quia ab eo singulariter dilectus. Matth. 4, hic est filius meus dilectus. Quasi dicat: Christus expulso dracone dominatur in justis pro quibus est humanatus et passus. Daniel. 7, potestas ejus potestas aeterna, quia projectus. Hic in speciali ostenditur materia exultationis: et exponitur quomodo praedicta Deo conveniunt, quia videlicet justi divino auxilio devicerunt draconem, et sic regnat Deus in eis. Et primo ostenditur dejectio Diaboli. Secundo ostenditur a quibus est dejectus seu victus, et ipsi. Tertio per quid, propter sanguinem. Unde ostenduntur justi vincere Diabolum per fidei fervorem, in considerando et diligendo passionem. Propter sanguinem. Item per fidei confessionem. Et propter verbum. Item per fidei operationem, quia fides facit justos mortem subire vel paratos esse, et non dilexerunt. Dicit igitur, quia: quasi dicat: vere Deus injustis dominatur, quia projectus est, idest procul ab electis ejectus divina virtute, accusator fratrum nostrorum, idest justorum, qui per cognationem caritatis, sunt fratres Angelorum. Diabolus dicitur accusator justorum; quia laborat facere eos accusabiles apud Deum; et ideo se homo accusare debet, ne coram Deo sit accusabilis. Proverb. 18, justus prior accusator est sui. Qui accusabat eos. Hic ostenditur quod officium accusandi exercet in actum quando potest: quasi dicat: tentando, instigando, faciebat eos accusabiles, cum ipsos aliquo tempore decipiebat, sed jam eis liberatis projectus est. Vel, accusabat, idest accusabat, idest accusabiles facere laborabat. Ante conspectum Dei nostri, cui omnia nuda sunt. Hebr. 4, omnia nuda et aperta sunt oculis ejus. Quasi dicat: ad hoc accusabat, ut Deus offensas aspiceret et puniret. Die ac nocte, idest in prosperis et adversis, secundum Gregorium, quia satagit per prosperitatem mollire, per adversa frangere. Vel, die ac nocte. Glossa, continue. Nam nocte et die invigilat nocere hominibus. Job 30, qui me comedunt non dormiunt. Et ipsi: quasi dicat: ita accusabat pugnando tentationibus, et ipsi e contrario. Vicerunt illum, peccata abjiciendo, et deinceps tentationibus resistendo, et in meritis proficiendo. Notatur autem in hoc, industria liberi arbitrii. Roman. 12, noli vinci a malo, sed vince in bono malum. Propter sanguinem, idest propter fidem et considerationem et amorem sanguinis Christi. Passio enim Christi devote considerata et amata, roborat animam contra Diabolum. 1 Petri 4: Christo in carne passo, et vos eadem cogitatione armamini. Agni, idest Christi piissimi, innocentissimi pro hominibus immolati. Unde praecepit dominus ut postes domus linirentur sanguine agni paschalis, ut sic liberarentur ab exterminatore. Exod. 12, postes sunt intellectus et affectus. Et propter verbum testimonii sui, idest propter verbum quo testificati sunt fidem et veritatem Catholicam; vel praedicando vel in tormentis persistendo. Glossa: quia non tacent ubi necesse est. Act. 4, virtute magna reddebant et cetera. Roman. 10, corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Et non dilexerunt animas suas, idest vitas animales, hoc est corporales. Usque ad mortem, exclusive, idest, non ita dilexerunt vitam corporis, ut mortem renuerent pati pro Christo. Joan. 12, qui amat animam suam et cetera. Act. 20, non facio animam meam pretiosiorem me. Vel non foverunt carnem, ita quod animae perirent, ut dicit Glossa. Matth. 10, qui autem perdiderit. Propterea quia Diabolus devictus est, et a justis expulsus. Laetamini, pro honore Dei et salute hominis. Caeli, idest majores justi, per vitam altam caelestes. Et qui habitatis in eis, scilicet minores justi. Minores enim ut activi, habitant in viris perfectis, ut in contemplativis; quia eis innituntur, et ab eis doctrinam, exemplum, et suffragium suscipiunt. Vel, caeli, sunt Angeli per gloriam clari et alti. Omnes autem justi habitant in eis, quia Angeli omnes justos tuentur et juvant. Magna utique laetitia agenda est de dejectione Diaboli, et salute humana. Isaiae ultimo: laetamini cum Jerusalem, et exultate cum ea omnes qui diligitis eam. Nota quod Joannes audivit vocem quamdam magnam dicentem: nunc facta est: et videtur vox illa dixisse omnia quae sequuntur, usque ibi, et postea vidi. Per hoc autem intelligitur quod Angeli gaudent de Daemonum ejectione, quia scilicet justis non praevalent, et se invicem invitant ad gaudium et omnes justos, qui debent in ipsis Angelis habitare, per desiderium et fulcimentum. Vel invitant justos perfectos et imperfectos. Per hoc etiam quod vox illa subdit, vae terrae, et cetera, intelligitur quod Angeli zelo justitiae indignantur contra malos, qui Deo, justorum protectori, non adhaerent, et Diabolo subjiciuntur. Ex hoc etiam intelligitur, quod Diabolus circa finem mundi, gravius malis nocebit. Vae terrae. Hic ponitur invectio contra malos, qui per Diabolum sunt demergendi in vitium. Sancti enim Angeli non acceptant, quod reprobi a Deo suo recedunt. Vae terrae: quasi dicat: vos boni laetari potestis, sed vae, id est magnum malum accidet terrae et mari, idest universis reprobis. Terra dicuntur falsi Christiani, qui terram amant, licet fidem informem retineant. Mare, sunt infideles, qui sunt in profunditate et amaritudine errorum. Vel, terra, sunt obstinati in vitiis, etsi non multa genera vitiorum multiplicent, ut alii multi. Mare, fluentes de vitiis in vitia, ut qui multa genera peccatorum accumulant. Unde autem erit vae, ostenditur cum sequitur: quia descendit, jam de praeterito, cum vident se a justis expelli. Descendit, inquam a justis, in quibus fuerat per suggestionem, ad vos, ut in vobis faciat mansionem. Matth. 12, cum immundus spiritus exierit ab homine et cetera. Quid autem ex hoc vae accidat, ostenditur cum subditur: habens iram magnam: quia videt sibi multos subtrahi, et ideo nititur alios occupare, ne solus damnetur, ut dicit Gregorius. Ex hoc autem augetur irae malitia; quia videt modicum tempus restare usque ad finem mundi. Unde sequitur: sciens, per hoc quod antiquum est a principio, et videt mundum jam diu durasse. Item videt plurima quae in Scriptura praedicta vel praefigurata fuerant, jam impleta esse, et forsan aliis modis. Quod modicum tempus habet, scilicet ad seducendum homines. Modicum inquam, usque ad consummationem saeculi; quia a passione domini usque ad diem judicii, modicum tempus est, respectu temporis quod praecessit. Multae enim aetates mundi praecesserant. 1 Joan. 2, filioli, novissima hora est. 1 Cor. 10, nos sumus in quos fines saeculorum devenerunt. Tanto autem gravius tentat, si permittatur, quanto propinquius finis mundi instat, ut tangit Glossa. Potest autem aliter hoc intelligi pro tempore ultimo, scilicet pro tempore Antichristi; quia tunc gravius tentabit, videns modicum tempus restare usque ad judicium: et secundum hoc dirigitur sermo ad eos, qui in ultimis temporibus erunt. Vae terrae et cetera. Gregorius super hunc locum dicit: antiquus hostis extrema mundi atrocius aggredietur; considerat quippe quod juxta sit, ut licentiam amittat nequissimae libertatis. Tunc in magnae irae fervorem se dilatat; ne qui in beatitudine stare non potuit, in damnationis suae foveam cum paucis ruat. Objicitur primo de hoc quod dicitur, projectus est; quia nondum est a justis devictus; quandoque enim praevalet eis, et quidam ruunt. Respondeo. Dicendum quod duplex est dejectio Diaboli. Semiplena. Et hoc modo est in statu viae: quia licet justos tentet, et quibusdam quandoque praevaleat, tamen plurimi justi omnino ipsum devicerunt; ita quod post justificationem a peccatis, nunquam postea mortaliter peccant: et in statu Ecclesiae uno die multa millia justorum, martyrium sustinebant. Et ideo dicitur, nunc facta est salus et cetera. De hoc valde laetandum est. Si autem aliqui cadunt ex electis, non praevalet eis finaliter, quia resurgunt. Item est plena; et hoc erit in fine mundi. De prima principaliter videtur littera loqui. Secundo objicitur de hoc quod dicit, accusator. Numquid enim vocat vel adducit coram judice? Respondeo. Diabolus dicitur accusare potius facto et desiderio quam verbo accusatorio: scilicet quia homines accusabiles facit, per tentationes dejiciendo, vel accusabiles facere laborat. Unde Haymo, accusatio Diaboli nil aliud est, quam ad malum praecipitatio: tunc accusat, quando dignos accusatione reddit, non loquendo exterius, sed interius odiendo. Hoc etiam modo exponit Glossa. Verumtamen si opportunum sibi videret, accusaret coram sanctis Angelis vel Dei homines, vel verbo interiori vel verbo exteriori, in corpore assumpto. Tertio objicitur de Glossa, quae dicit, officium Diaboli est accusare. Contra. Nullus habet officium peccandi, cum omnibus peccatum interdicatur. Item a quo habet illud officium? Respondeo. Officium potest dupliciter dici: scilicet stricte vel large. Proprie vel stricte dicitur deputationem alicujus rationalis creaturae a superiori factam ad actum licitum vel salubrem; sicut hominis et Angeli officium est servire Deo, et praelati officium est vigilare pro subditis. Large, dicit deputationem alicujus creaturae ad aliquem actum licitum vel illicitum; sive deputatio sit a superiori, vel ab alio vel a seipso facta; sicut officium latronum est furari. Non ergo primo modo, sed secundo officium Diaboli est accusare; quia scilicet ipse per suam malitiam, se ad nocendum hominibus deputavit. Ad aliud dicendum, quod a sua malitia illud officium habet, et a permissione divina, quantum ad potestatem nocendi; quia nihil potest, nisi permissus. Quarto objicitur de hoc quod dicunt: fratrum nostrorum: quia nomen fratris importat unitatem naturae, sicut omnes homines dicuntur fratres, quantum ad unitatem naturae humanae, dominus et omnes homines dicuntur proximi. Respondeo. Est fraternitas naturae, et haec importat naturae unitatem sicut objicitur. Item gratiae, sicut justi sunt fratres etiam non habito respectu ad communitatem naturae humanae: et sic justi sunt fratres Angelorum, scilicet fraternitate gratiae et caritatis et participationis ejusdem haereditatis. De prima objicitur. Quinto objicitur de hoc quod dicitur, non dilexerunt animas suas: quia qui Deo servit, animam suam diligit: unde de injusto dicitur in Psalm. qui diligit iniquitatem, odit animam suam. Respondeo. Nomen animae dupliciter accipitur: quandoque pro substantia spirituali. Deuteronom. 4, custodite sollicite animas vestras, et sic justi animas suas diligunt, et sic objicitur. Quandoque pro vita corporali. Levit. 17, anima omnis carnis in sanguine est, quia scilicet sanguis operatur ad vitam naturalem corporis; et sic justi odio habent animam, quantum ad hoc ut propter eam non peccent. Joan. 12, qui odit animam suam et cetera. Et sic accipitur hic. Et postquam vidit draco. Hic agitur de profectu Ecclesiae in persequutione aperta, secundum Glossam. Primo autem de persecutione Ecclesiae quantum ad majores. Secundo quantum ad minores. Et iratus est. Circa primum primo agitur de persecutione Diaboli. Secundo de importunitate persecutionis, et misit serpens. Utrobique autem proficit Ecclesia ad vitam per gratiam: unde circa primum. Primo agitur de persecutione Diaboli contra Ecclesiam. Secundo de profectu Ecclesiae per gratiam, et data sunt. Dicit igitur: et postquam, ita succubuit draco in persecutione occulta. Et postquam vidit quod projectus est, idest divina virtute et auxilio Angelorum a justis procul expulsus, in terra, idest terrenos. Persecutus est mulierem, aperta persecutione. Nota Glossam: cum videt Diabolus et cetera. Quae peperit masculum, ut supra. Ab hoc filio habet Ecclesia adjutorium contra persecutionem apertam, sicut contra occultam, sicut dicit Glossa, Prov. 3, dominus erit in latere tuo et cetera. Et datae. Hic ostenditur profectus Ecclesiae in ipsa persecutione. Et primo tangitur gratia data Ecclesiae. Secundo effectus ipsius gratiae, ut volaret. Hujus autem effectus est, quia gratia mentem elevat in contemplationem, et per hoc facit in persecutione proficere: unde tangitur duplex effectus. Primus elevatio mentis. Secundus profectus in meritis, ubi alitur. Dicit igitur: et datae sunt, in remedium contra persecutionem. Per hoc patet quod si quis non succumbit in adversis, hoc donum Dei est. Psalm. salus justorum a domino, et protector eorum in tempore tribulationis. Mulieri, scilicet Ecclesiae. Alae duae, scilicet contemptus mundi et desiderium praemii, quae animum elevant quasi alae. Vel duo testamenta, vel dilectio Dei, propter quem sustinet, et dilectio proximi etiam a quo persecutiones sustinet. Justi etiam suos persecutores diligunt Matth. 5, diligite inimicos vestros et cetera. Vel vita activa et contemplativa quae signantur per Magdalenam et Martham, Joan. 11. Specialiter autem et maxime duae alae sunt, meditatio intima et affectio calida. Haec enim duo valde elevant ad contemplationem. Propter haec duo dicitur Job 39, in arduis ponet nidum suum. Aquilae magnae. Per has alas magnam elevationem sui facit Ecclesia ad divina, sicut aquila magnas alas habet et per donum sibi datum fixum habet intuitum in Deum. Isa. 40, assument pennas ut aquilae. Ut volaret, idest celeriter et expedite virtuose in altum se per contemplationem elevaret. Psalm. quis dabit mihi pennas, sicut columbae, et volabo et requiescam? In desertum, idest in caelum, quod desertum est ab Angelis apostatis et desertum ab hominibus injustis. Quando enim justi tribulantur, elevant mentem ad considerationem praemii ut levius ferant. Gregorius, consideratio praemii minuit vim flagelli. In locum suum: quasi dicat: volans in desertum volat in locum suum, quia in caelo sicut in loco suo debet anima quiescere, quia propter caelum facta est. Philipp. 3, nostra conversatio in caelis est. Ostenditur autem hic manifeste profectus Ecclesiae. Superius enim dictum est quod mulier fugit in solitudinem: hic autem dicitur quod volavit in desertum alis sibi datis: per quod notatur augmentum gratiae et major profectus Ecclesiae, quia volare plus dicit quam fugere, quia avis volans celeriter et expedite transit nec terram pedibus tangit. Ubi alitur, idest in quo loco sive deserto existens per contemplationem. Nutritur autem a suo nutritio patre ac sponso, alimento Scripturae, cibo internae doctrinae caelitus infusae, et pastu intimae consolationis et manna sacramentalis refectionis. Nam contemplativi magnam spiritus refectionem suscipiunt ex ipsius dominici corporis refectione. Hoc est manna quo pascit dominus filios Israel in deserto. Sap. 16, per tempus, idest per annum. Et tempora, idest duos annos. Et dimidium temporis, idest dimidium annum. Hoc est, dominus pascit Ecclesiam, toto tempore quo subsistit Ecclesia fundata per Christi praedicationem tribus annis et dimidio factam: et sic intelligitur tota duratio Ecclesiae in statu viae a passione domini usque ad finem mundi. Vel potest intelligi de tempore Antichristi, quia tunc apertissime draco Ecclesiam persequetur, et tunc perfecti volabunt per contemplationem in caelum, ubi nutrientur quam diu durabit Antichristus, scilicet tribus annis et dimidio. Utroque modo expositum est supra eodem, diebus mille ducentis sexaginta. A facie: quasi dicat: ita alitur Ecclesia a facie serpentis, idest ut per hoc protegatur a praesentia impugnationis quae fit per Diabolum, qui dicitur serpens, propter astutiam et venenum malitiae, quo intoxicat per errorem et peccata. Vel ut volaret a facie serpentis. Psalm. propter nomen tuum deduces me et enutries me. Aliter ab illo loco, ut volaret in desertum, idest in quietem sive internum secretum mentis, ubi non est tumultus vanitatis mundanae sive in cogitatu importuno, sive in affectionibus et desideriis. Ideo recte dicitur desertum. In hoc deserto inveniunt consolationem justi in pressuris: ibi enim cognoscuntur omnia esse vana quae sunt mundi. Haymon, solet hoc esse sanctorum proprium, ut quo magis pressuris angustiantur in terra, eo magis penna contemplationis eleventur ad summa. In locum suum; quia internum secretum sive quies mentis est animae locus, ubi quiescere debet; de quo supra eodem, ubi habet locum et cetera. Ubi, idest in quo interno secreto, alitur etc. ut prius. Et misit. Hic agitur de importunitate persecutionis, quia non semel tantum persequitur, sed pluries: et semel victus non desistit. Postquam enim in occulta pugna devictus est, pugnat persequutione aperta. Et cum in illa solus devictus est, ut jam praemissum est, datae sunt mulieri etc. adhuc persequitur, ut hic dicitur: et misit. Primo autem ostenditur importunitas persequutionis diabolicae. Secundo auxilium praestitum Ecclesiae, et audivit. Quasi dicat: ita mulier volavit ad evadendum persequutionem Diaboli; et tamen, misit, idest emisit serpens, idest Diabolus astutus et malitia venenosus. Ex ore suo, idest ex inspiratione, qua inspirat impiis ut persequatur justos. Vel, ex ore suo, idest ex persuasione malorum qui suadent aliis persequi justos. Mali enim sunt quasi os Diaboli, quia per eos loquitur et suadet mala. Post mulierem. Bene dicitur post; quia tribulatio eam non attingit, quia non dejicit. Emisit inquam, aquam tamquam flumen, idest tribulationem inundantem et magnam ad modum fluminis. Thren. 3, inundaverunt aquae super caput meum. Ut eam, scilicet mulierem, idest Ecclesiam. Faceret trahi, ad peccatum. A flumine, idest a vehementia tribulationis: quasi dicat; licet Ecclesia habeat adjutorium contra persequutionem Diaboli et ipsum vincat, tamen inspirat et suggerit impiis, ut Ecclesiam per tribulationes persequantur, ut scilicet Ecclesia cadat in aliquod peccatum; sed dominus conservat Ecclesiam. Cant. ult. aquae multae non potuerunt extinguere. Et adjuvit. Hic ostenditur auxilium praestitum Ecclesiae. Et primo ostenditur in generali. Secundo in speciali, et aperuit. Dicit igitur: et adjuvit terra, idest Christus factus particeps nostrae terrenitatis, idest mortalitatis. Mulierem, idest Ecclesiam, dando ei vires patiendi adversa merito et exemplo suae passionis, et virtute suae resurrectionis, et refectione intimae consolationis. Psalm. dominus mihi adjutor, non timebo quid faciat mihi homo. Deinde in speciali subditur: et aperuit terra os suum, idest Christus omnia sibi inflicta in passione, sustinuit gratanter, omnia libenter bibens ad modum hominis aperientis os suum: et per hoc, tum merito, tum exemplo, dedit Ecclesiae virtutem finaliter sustinendi. Unde sequitur, et absorbuit, idest fecit absorberi, idest laetanter sustineri. Flumen, idest inundationem tribulationum. Quod misit draco ex ore suo, idest Diabolus de sua inspiratione sive suggestione, qua suggerit malis ut persequantur Ecclesiam. Et sic de ore suo mittit flumen contra eam: quasi dicat: Ecclesia persecutionem sustinet a Diabolo per impios; sed a passione Christi habet adjutorium ad bibendum gratanter omnia, 1 Petr. 2, Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum. Vel, absorbuit, idest per gloriam suae resurrectionis omnes tribulationes Ecclesiae consumpsit, quia per resurrectionem omnia sustinere docuit cum ipsum praemium ostendit. Augustinus in Lib. de patientia: vis desideriorum facit tolerantiam laborum et dolorum. Vel, aperuit etc. idest Christus aperit latitudinem misericordiae suae ministrans electis intimam consolationem. Vel per hoc absorbuit, idest annullat tribulationem immissam contra Ecclesiam, hoc est facit eam libenter ferre. Potest et aliter terra intelligi: scilicet perfectiores in Ecclesia, qui stabiles sunt et portant Ecclesiam, ut terra quae supra sunt. Terra, idest perfectiores. Adjuvit, idest adjuvant; quia quod tunc vidit, signabat illud quod in Ecclesia fit. Mulierem, idest Ecclesiam. Et aperuit terra os suum, idest justi perfecti se paratos exhibent ad sustinendum adversa, sicut qui os aperit in siti se parat ad bibendum. Et absorbuit flumen, idest gratanter tribulationes magnas sustinet: et sic Ecclesia juvatur, et per hoc stat Ecclesia et dejicitur draco. Hoc autem fiet maxime tempore Antichristi, et fit nunc quantum ad aliquos et factum fuit tempore martyrum. Act. 31, ego autem non solum alligari et cetera. Sed quomodo agit de passione et resurrectione Christi, cum post eam contingant hujusmodi tribulationes? Respondeo. Quia in passione et resurrectione data fuit carnaliter virtus ad sustinendum. Item etsi passio et resurrectio transierunt tempore, manent tamen effectu et virtute. De his ergo agitur consequenter ex eis contra adversa. Et iratus. Hic agitur de persecutione, quantum ad minores contra quos pugnat Diabolus, maxime cum non potest majores dejicere. Et primo ostenditur motivum ad praeliandum. Secundo ipsum praelium, et abiit. Tertio ostenditur quibus praevalet in praeliando, et sedit. Motivum autem est ira, quia non praevalet majoribus. Et iratus: quasi dicat: ira juvatur Ecclesia. Et draco, idest Diabolus violentus fortis et astutus. Iratus est, idest ira contra motus. In mulierem, idest contra Ecclesiam, scilicet: quia majora membra non potest dejicere. Genes. 3, inimicitias ponam inter te et mulierem et incitatus ira. Abiit, ab istis recedens cum eos vincere non potest. Facere, idest parat facere. Praelium, immittendo tribulationes corporales vel impias persuasiones per haereticos vel alios. Cum reliquis, scilicet cum minoribus. De semine ejus, idest de ejus progenie spiritualis, quos scilicet procreavit semine verbi Dei, 1 Petr. 1, renati non ex semine corruptibili, sed incorruptibili per verbum Dei vivi et cetera. Acrius autem persequitur bonos quam malos: unde dicit: qui custodiunt mandata Dei, per operationem; et ideo vult eos ad frangendum pervertere, sicut in primis parentibus. Cur praecepit vobis Deus? et cetera. Genes. 3. Et habent testimonium Jesu, per audacem confessionem: quasi dicat; illos minores specialius impugnat qui sunt obedientes in mandatorum impletione et sunt constantes in fidei confessione. Primum pertinet ad mores. Secundum ad fidei expressionem, cum necesse est inter tormenta. Rom. 10, corde creditur ad justitiam, ore confessio fit ad salutem. Et sedit. Hic ostenditur quibus praevalet: scilicet quibusdam qui sunt infructuosi et reprobi: unde dicitur: et sedit: quasi dicat: ita pugnat cum minoribus. Et hoc est quod dicit: et sedit, idest sedet, scilicet moram faciens et dominans, super arenam, idest super homines malos, infructuosos, viles, fluidos sive labiles et retinentes vestigia vitiorum, sicut arena sterilis est, vilis fluida, et retinens impressa vestigia. Maris, idest mundi. Mali enim sunt arena maris, quia ad mare, idest ad mundum pertinent quem diligunt, cujus amaritudinem quasi dulcedinem bibunt. Psalm. hoc mare magnum et spatiosum et cetera. Non dicit, supra petram, quia non dominantur nec praevalent solidis; et ideo convertuntur se ad arenam. Sed quid est quod dicitur, abiit? Scilicet a majoribus. Unde Glossa, istos jam deserens. Non enim videtur dare quietem justis, cum sit nequitia plenus. Respondeo. Dicendum, quod licet semper desideret nocumentum justorum, tamen quandoque quosdam ad tempus saltem modicum deserit, duplici ratione. Una est, ut cum eos videt constantes alios dejicere laboret, sicut haec litera dicit. Alia est ut justos securiores reddat et post facilius decipiat. Gregorius, ad tempus recedit, non ut malitiae potestatem praebeat, sed ut corda quae per quietem secura reddiderit, repente facilius evertat. Tertia ratio, quia dominus non permittit ut semper tentet, eosdem justos maxime. Gregorius, formidari non debet, qui nihil nisi permissus valet. Item objicitur de ordine: quia fides est ante opera. Quare ergo prius de operibus loquitur? Respondeo. Etsi fides prius sit, tamen opera cum fide sunt digniora et utiliora quam fidei confessio in ore. Item caritas, per quam fit observantia mandatorum, major est, ut dicit Haymon, quam aliae virtutes. Item ipsa opera faciunt hominem constantem ad confitendum nomen et fidem Christi.


age retro   age ultra




© 2019 Fundación Tomás de Aquino quoad hanc editionem
Iura omnia asservantur
OCLC nr. 49644264